Quantam in caelestibus beatitudinem uirginitas sancta possideat, praeter scripturarum testimonia ecclesiae etiam consuetudine edocemur, qua discimus peculiare illis subsistere meritum, quarum specialis est consecratio. nam cum uniuersa turba credentium paria gratiae dona. percipiat et isdem omnes sacramentorum benedictionibus glorientur, istae proprium aliquid prae ceteris habent, cum de illo sancto et inmaculato ecclesiae grege quasi sanctiores purioresque hostiae pro uoluntatis suae meritis a sancto spiritu eliguntur et per summum sacerdotem Dei offeruntur altario. digna. reuera Domino hostia tam pretiosi animalis oblatio, et nulla magis ei quam imaginis suae hostia placitura. de huiusmodi enim Apostolum praecipue dixisse reor: Obsecro autem uos, fratres, per misericordiam Dei ut exhibeatis corpora uestra hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem. possidet ergo uirginitas et quod alii habent et quod alii non habent, dum et communem et peculiarem obtinet gratiam, et proprio, ut ita dixerim, consecrationis priuilegio gaudet. nam et Christi sponsas uirgines dicere ecclesiastica nobis permittit 13 Rom. 12, 1. 3 Quantum .B 4 ecclesiae iam F 5 qua jlF; quia CJ?, qai\'JR j) discimus CH\\\' addiscimus AVb, addiscimor JX )) illie — quarum Y: illicuius ACHR jt eat specialis C 6 dona gratiae C 7 percipiant F t) hisdem CJBV, eisdem H tt omnium V 8 ista ad A )) ImbeQdum deJLjR t) cum R: dum CV 11 digna - placentem Mn. A t) hostia om. RV 12 nulla magis ei RV: nullius magis C )) quam 2! corr. ex quia, quum F j) saae imaginis C 13 eiusmodi J! 14 per miseric. Dei OMt. BV 15 uiuentem -BV: uiuam C 17 dum communem A|| pec. habet gratiam F 15 auctoritas, dum in sponsarum modum quas consecrat Domino uelat, ostendens eas uel maxime habituras spirituale conubium quae subterfugerint carnale consortium. et digne Deo per matrimonii comparationem spiritualiter copulantur quae eius dilectionis causa humana conubia spreuerunt.

in his quam maxime illud impletur Apostoli: qui autem adhaeret Domino, unus spiritus est. grande est enim et inmortale, paene ultra naturam corpoream, sopire luxuriam et concupiscentiae flammam adolescentiae facibus accensam animi uirtute restinguere, spirituali conatu uim genuinae oblectationis excludere, uiuere contra humani generis morem, despicere solacia coniugii, dulcedinem contemnere liberorum, et quaecumque praesentis uitae esse commoda possunt, pro nihilo spe futurae beatitudinis computare. magna haec, ut dixi, et admirabilis uirtus est et non inmerito pro magnitudine laboris sui ingenti praemio destinata. Dabo inquit spadonibus, dicit Dominus, in domo mea et in muro meo locum nominatum meliorem a filiis et filiabus; nomen aeternum dabo eis et non deficiet. de quibus spadonibus Dominus in euangelio repetit dicens: sunt enim spadones, qui se ipsos castrauerunt propter regnum caelorum. Magnus quidem est pudicitiae labor, sed maius est praemium, temporalis custodia, sed remuneratio aeterna. de his enim et beatus Iohannes Apostolus loquitur quod sequantur agnum 6 I Cor. 6, 17. 15 Isai. 56, 5. 18 Matth. 19, 12. 22 Apoc. 14. 4 1 dum sponsarum modo C )] quas AR: quam F, eaa C )) domino coMecrat C )) uelat AH: ualeat I!, et uelat C, uoueat F 2 ostendens — Apostoli om. 2: )) spiritale ACR 4 copulantur apuitQaliter F 5 completur (7 6 adhaeret deo C\' )) est spiritus C j) grande — custoditur (pag. 228, 5) om. J. 7 enim F: om. CJR )) mortalem F )t et paene H )) sopire .RF: superaTe C, frenare ed. Vall. 8 flammam JBF: palmam ]C, spasmeam b )) facibus MstMotem ed. Vall. 9 spiiituali F: et spiritali CR ij oblationis 2! 10 et uiuere C )) morem RV: legem C 11 coniugii C: coniugtun.BF )( etoM. R 12 possimt C 14 magnitudinis J! )) destinatur C 15 dabo, inquit (ae. propheta) apadoniboa, dicit (dicit om. R) dominus RV: dabo inquit Dominus spadonibus meis 2f, dabo spadonibusdicit dena et C 16 a NF: et CJB j) filiabus IsraeljEf 17 cis RV: illis C\')) et CRV: quodJEf; hoc quidem est in Vulgata \'qcod non peribit\', sed MtZXX: ϰαὶ oJx ἐϰλείψει )) deficient RV 18 enim] autem r 20 est quidem CR jj est (post maius) ow. H 21 aeterna est C )) etenim F 22 apoatolus Iohannes C )) quod CJ\'!: qui F )) secuntur HV quocumque ierit. quod ita intellegendum puto, nullum eis locum in caelesti aula claudendum et cuncta eis diuinarum mansionum habitacula reseranda.

Sed ut inlustrius uirginitatis meritum clareat et quam Deo digna sit manifestius possit intellegi, illud cogitetur, quod Dominus et saluator noster Deus, cum propter humani generis salutem hominem dignaretur adsumere, non alium quam uirginalem elegerit uterum, ut uirtutem huiusmodi plurimum sibi complacere monstraret: et ut pudicitiae bonum utrique sexui intimaret, uirginem habuit matrem uirgo ipse permansurus: in so uiris et in matre feminis praebuit uirginitatis exemplum, quo demonstraretur in utroque sexu beatam et integram diuinitatis habitare plenitudinem meruisse , dum totum in matre fuit quicquid habitabat in filio. sed quid ego satisago excellens ac sublime pudicitiae meritum reuelare et gloriosum bonum uirginitatis ostendere, cum de hac re plerosque perorasse non nesciam et eius beatitudinem manifestissimis rationibus conprobasse, et nulli sapienti uenire in dubium possit eam rem maioris esse meriti, quae sit amplioris laboris? quisquis enim pudicitiam ant nullius praemii aut parui existimat, certum est illum aut ignorare aut non uoluntarium eius ferre laborem. unde illi semper castitati derogant qui eam aut non habent aut habere coguntur inuiti. 1 puta JB II locum eie nullum F 2 et RF: sed C 4 digna deo ait F, digna sit deo C 5 intellegi possit C II recogitetur RV II dominus saluator noater (MtM Deua) V 6 hominem CR: carnem r 7 uterum elegerit C II ut CRV: et H 8 nirtutem F: OM. CR II complacere CRY: placere Hb II et ut CNV: et H 9 utriNque F II intimaret. Virginem b II matrem habuit C 10 uirgo ipse permanBQrus F: uirgo mansurua CR t) uiris sed Clericus 11 quod CX )) demonstrator C II beatam et integram diu. habitare plenit. F: beatam integritatem diuinitatis haberi (haben et -H) plenitudinem RB, beatam integritatem diuinitatis habere plenitudinem C 13 totum BF: tantum C j) habitabat R: habebat C, habitaret F, habebatnr JEf et ed Vall. j) quod F j) satago JT 14 mentum pudicitiae F II gloriosum V: gloriosae CR 15 uirginitatis bonum RF 16 nonne etiam R II orationibus V 17 sapientium V t) in dubium uenire b (tMW C) t) poaM J! 18 quisque V 20 uoluntarie C )) ciaa OM. J! j) referre F II unde R: inde CY 21 castitatem qui etiam dcrogant jR 15*

Nunc itaque quoniam, paucis licet, tam laborem quam meritum integritatis ostendimus, ne res quae et grandi uirtute constat et ingenti praemio destinatur, carere fructu suo possit, diligentius excubandum est. quanto enim quaecumque species pretiosior fuerit, tanto maiore sollicitudine custoditur. et quoniam multa sunt quae bono proprio carent, nisi aliarum rerum iuuentur auxilio, ut est mellis species, quae nisi cerarum custodia et fauorum cellulis conseruetur et, ut uerius dixerim, nutriatur, naturalem gratiam perdit et subsistere per ae ipsa non potest, sicut et uini species, quod nisi in boni odoris uasis et reparatis crebrius picibus foueatur, genuinae uim suauitatis amittit: adtentius prouidendum est, ne forte et uirginitati aliqua sint necessaria, sine quibus nequaquam fructum adferre sufficiat, et tantus nihil proderit labor, dum uane prodesse creditur, quod absque rebus necessariis possidetur. nisi enim fallor, ob caelestis regni praemium pudicitiae seruatur integritas, quod sine aeternae uitae merito neminem consequi posse satis certum est. aeternam uero uitam nonnisi per omnium diuinorum praeceptorum custodiam promereri posse scriptura testatur dicens: si uis ad uitam uenire, serua mandata. uitam ergo non habet nisi qui cuncta legis mandata seruauerit, et qui uitam non habuerit, caelestis regni non potest esse possessor, in quo non mortui, sed uiui quique 18 Matth. 19, 17. 1 licet paucis F, tam paucis licet J! 2 uirginitatis F )) quae et R: qMeCBTV 3 diligentius om. V. )) excubendumJB 4 quantum CRV jj species quaecumque V () fuerit CJ!: est V 5 maiori F )) multae B 6 careant proprio F )) ut est — amittit (M. 11) OM. A 9 ipsa J! : ipsam CH, ipsam naturalis V II nisi in boni od. uasis F: si non boni od. uasis (nas jR) CR, nisi boni od. uas sit H 10 reparati H )) crebris C\' )t genuinae oim Boauitatia J!: genuinae uini saaaitatis C, ganuinae uitis auauita.tem F, genuinam uini Btmuitatem b 11 prouidendum F: piaeuidendum AR, ergo prouid. CH )) et in uirginitate 22 12 sint aliqua V, alia sint H )) fructus F 13 uanil I! 14 rebus ABV: uiribus C )t posaideatur V t) nisi — certum est OM. J. II fallor enim CR 16 uitae aeternae C )) posse om. V || satis OtM. C )) aeterna uero uita C 17 omnium V: omnem ACR 18 promereri posse acriptura testator dicens AH (sed om. JL dicens): promereri posse (om. V) scriptura dicente JBF, promereri potest scriptura dicente C )) si uiB inquit JL II ad AE: in CR7\' 19 peruenire C, ingredi J. II cuncta om. A 20 mandata legis C 21 in quo — ante omnia (tt. 3) om. A regnabunt. nihil ergo uirginitas sola proficiet, quae caelestis regni gloriam sperat, nisi et illud habuerit cui perpetua uita promittitur, per quam caelestis regni praemium possidetur. ante omnia ergo pudicitiam integritatemque seruantibus et eius remunerationem a. Dei aequitate sperantibus mandatorum sunt custodienda praecepta, ne gloriosae castitatis et continentiae labor in irritum deducatur. supra mandatum uel praeceptum esse uirginitatem sapiens ex lege nullus ignorat, Apostolo dicente: de uirginibus autem praeceptum Domini non habeo, consilium autem do. cum ergo obtinendae uirginitatis consilium dat, non praeceptum statuit, supra mandatum eam esse professus est. quicumque ergo uii\'ginitatem seruant, maius quam praeceptum est faciunt. tunc enim proderit amplius fecisse quam iussum est, si quod iussum est feceris. nam quomodo plus fecisse gloriaberis, si minus aliquid non facias P cupiens diuinum implere consilium ante omnia serua mandatum: uolens uirginitatis praemium consequi uitae amplectere merita, ut sit cuius remunerari castitas possit. nam ut uitam praestat obseruatio mandatorum, ita eorum e contrario generat praeuaricatio mortem. et qui per praeuaricationem in mortem fuerit deputatus, uirginitatis coronam sperare non poterit, neque pudicitiae praemium exspectare constitutus in poena.

Tres enim species sunt uirtutum, per quas caelestis regni possessio introitur: prima pudicitia est, secunda mundi contemptus, tertia uero iustitia, quae ut conexae plurimum se possidentibus praestant, ita diuisae prodesse difficile possunt, dum unaquaeque earum non 8 I Cor. 7, 25. 2 illud .BF: aliud C 3 ergo omnia H 5 sant custodienda ARV: cst custodia C, custodia est b 6 in interitmn F, in ow. R 6 et 10 super F; supra — non facias (\'«. 14) (MM. A 6 ucl praeceptum uidetur glossema 7 exlege CV: et legens R 10 statuit R: OM. CV )) mMdatum RV: mandatum uel pracccptum JEf, mand. et praeceptum C 11 ergo om. R t) maius CR: magis JEfF 13 iustum V )) facias jR, feceris — minus aliquid om. -S 14 aliquod F !j non om. J!F j) facias RV: feceris C )) cupies R 15 mandati tam (corr. tom) R | uirginitatem R 16 amplectere meritum uitae C !t ut sit cuius ARV: ut tua CH j) castitas remunprari C 17 eorum e contrario ACR: ccontr.eomm .Hr 18 praeuaricatiogenerat y 19 in morte AC )) deputatus Het ed. Vall.: om. ACRV 21 tres -- fac bonum (p. 231, 2) MM. A )t uirtutum r: (Wt. CKR )) regni caelestis C 22 est pudicitia CH propter ae tantum, sed propter aliam efflagitatur. in primis ergo quaeritur pudicitia, ut facilius subsequatur mundi contemptus, quia ab illis mundus contemni leuius potest qui matrimonii nexibus non tenentur. mundi uero contemptus exposcitur, ut iustitia conseruetur, quam implere difficile possunt qui saecularium bonorum cupiditatibus mundanarum uoluptatum negotiis implicantur. quisquis ergo pudicitiae primam speciem possidet et secundam, quae est mundi contemptus, non obtinet, paene sine causa. possidet primam, quando secundam non habet, propter quam prima quaesita est. et si primam et secundam habeat, cui tertia, quae est iustitia, desit, frustra laborat, quoniam superiores duae propter tertiam praecipue requiruntur. quid enim prodest propter mundi contemptum pudicitiam habere, et propter quod eam habeas non habere? uel cur res mundi contemnas, si iustitiam, propter quam pudicitiam, propter quam Mundi contemptum habere te conuenit, non custodias? quia ut prima. species propter secundam est, ita prima et secunda propter tertiam: quae si non fuerit, nec prima nec secunda proficiet.

Dicis forsitan : \'doce me ergo quid sit iustitia, ut eam, si cognouerim, facilius implere sufficiam\'. Dicam breuiter, ut ualeo, et uerborum utar simplicitate communium, quia causa de qua agimus talis est, quae disertioribus facundiae sermonibus nequaquam debeat obscurari, sed simplicioribus eloquentiae narrationibus pandi. res enim omnibus in commune necessaria communi debet sermone monstrari. Iustitia ergo non aliud est quam non peccare, non peccare autem est legis praecepta seruare. praeceptorum autem obseruatio duplici genere custoditur, ut nihil eorum quae prohibentur facias, et cuncta quae 1 aliam CRF: alias b )) eMagitatuT B: flagitatur CV 2 sequatur V, obsequatur R 3 a matr. nexibus V, matrimoni in nexibua i! 5 difBcilo implere C 6 quisque -RV !) ergo OM. F )) padicitiae (pudicitiam V) primam speciem possidet JRF: poss. prim. sp. pudicitiae H, pudicitiae posa. prim. sp. C 11 duae propter iustitiam praecipue requiruntur JR, duae requiruntur propter tertiam V 12 enim otM. V 13 habeat R () cur res mundi Zf: cur mundum F, cui rei mandum CR 14 propter quam Mundi RV:et propter quam mundi C, et mundi H 15conucniat-B 16itaprima JX: ita et prima CF )) et sectmda—nec prima OM. F )( tertiam CH: iustitiam R 18 ergo me R 19 dicam tibi breuiter C )) ualeam F 20 causa talis quae F 21 defortioribus R )) debet H )j obsecrari J!! 22 simplicions CV 23 omnibus otK. B 24 non est aliud H, aliud non est F 25 autem H: uobis B, uero CV (?) 26 facias-iubentur OM!. jB pf. M. inbentur implere contendas. hoc est quod dicit: recede a malo et fac bonum. nolo enim putes in hoc constare iustitiam ut malum non facias, cum et bonum non facere malum sit et in utroque legis praeuaricatio committatur, quoniam qui dixit \'recede a malo\', ipse dixit \'et fac bonum\'. si a malo recesseris et non feceris bonum, tra-nsgressor es legis, quae non tantum in malorum actuum abominatione, sed et in bonorum operum perfectione completur. neque enim hoc solum tibi praecipitur ut uestitum suis non spolies indumentis, sed et ut spoliatum operias tuis, neque ut habenti panem non auferas suum, sed et non habenti tuum libenter impertias, neque solum ut pauperem suo non pellas hospitio, sed ut pulsum et non habentem recipias tuo. praeceptum enim nobis est flere cum flentibus. quomodo cum illis flemus, si in nullo eorum. necessitatibus participamus, nec aliquod eis in his propter quas lacrimantur causis praebemus auxilium? neque enim fletuum nostrorum Deus infructuosum quaerit humorem, sed quia lacrimae doloris indicium sunt, uult te ita alterius angustias sentire ut tuas. et quomodo tibi, in tali tribulatione si esses, subueniri cuperes, ita alteri ipse subuenias propter illud: quaecumque uultis ut faciant nobis homines bona, ita et uos facite illis. nam cum flente flere et nolle, cum possis, flenti conferre, subsannationis, non pietatis indicium eat. 1 Ps. 33, 15. 12 Rom. 12, 15. 19 Matth. 7, 12. 1 dicit .RF: dicit psalmista C 2 in hoc putes C 4 committatur ARV: continetur C II et ipse dixit fac H et ed. Vall. 6 abhominatione CF, dominatione J! 7 sed etiam A j) aeque enim - quae iubentur (p. 232, 23) ow. J. 8 sed et ut H et corr. R: ut et B pr. wt., sed ut C, sed F 9 spoliatos C* II panem auum aQferaa (bM. non) F 10 sed et non V: sed nt non CH, sed non ut B II neque ut solum C 11 malim sed et ut 12 est nobis C 14 ne aliquid R II propter quae F II prebeamua C 16 indicium doloris R 17 quomodo in tribulatione tali si esses tu V 18 subuenire C II ipse OM. H (habet H) II subaenies R 19 quae F 20 ita et uoa f. illis CjR; ita (om. V) et uoa f. illis similiter HV II et nolle V: et nihil R, si nihil C 21 conferre, conferas C; post conferre <? J! additum est: ostendens eas uel maxime habitaturas (Mf. habitorM) spiritale conubium quae subterfugerint carnale consortium. et digne deo per matrimonii conparationem spiritaliter copalantnr. quae eius dilectionis causa humana conubia spreuerunt in his quam maxime illud impletur II indicium est non pietatis Y denique Saluator noster cum Maria et Martha Lazari sororibus deDit et inmensae misericordiae adfectum lacrimarum contestatione monstrauit. et uerae pietatis indicia mox opera subsecuta sunt, cum suscitatus Lazarus, cuius causa lacrimae fundebantur, sororibus redditur. hoc fuit pie cum flentibus flere, occasionem fletus auferre. sed quasi potens, inquies, fecit. uerum nec tibi aliquid inpossibile imperatur: impleuit omnia qui quod potuit fecit.

Sed ut dicere coeperamus, non sufficit Christiano a malis ae abstinere, nisi etiam bonorum operum officia perfecerit, quod illo uel maxime testimonio comprobatur , quo comminatur Dominus aeterni ignis reos fore, qui quamuis mali nihil gesserint, non fecerint omne quod bonum est, dicens: Tunc dicet rex his qui ad sinistram sunt: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum. quem praeparauit pater meus diabolo et angelis eius. esuriui enim, et non dedistis mihi manducare; sitiui et non dedistis mihi potum et cetera. non dixit: discedite a me. maledicti, quia homicidium, quia adulterium aut quia furta fecistis: non enim quia malum fecissent, sed quia bonum non fecerant, condemnantur et aeternae gehennae suppliciis addicuntur, nec quia quae prohibita sunt admisissent, sed quia quae praecepta erant implere noluerunt. unde animaduertendum est quam spem habere possint qui adhuc aliquid eorum faciunt quae prohibentur, cum etiam illi aeterni ignis rei sint qui non fecerunt quae iubentur. nolo enim 12 Matth. 25, 41. 1 marta et lazari I! 3 et ueritatis\' R )] suscitator B 4 fandebantur jRF: funduntur C )) sororibus uinua redditor. et hoc fuit pie Rere cum flentibus C 5 fletus benigne auferre V 6 quasi CRV: quis b )t fecit H et ed. Vall.: om. CRV )) uerum J2F: sed C j) ne tibi F || imperatur CjR: imperet non sufficit mala cauere nisi bona quoque studeamus agere V 8 coeperam F || sufScit IfF: sufficere CN t) se OM. F 9 perflcere B )) quod RV: ont. C 11 quod bonum est CZT: bonum JRF 12 dicet HV: dicit CR 15 sitiui — potum V: om. CR 16 et reliqua C 17 quia homicidium fecistis quia adultenum perpetrastis F eted. Vall. )) furtum V 18 non enim - fecissent RV: om. C )) bona non fecerunt C 19 et aeternae HF: et om. R, hi aeternis C j) non quia C 20 sunt R: fuerant CV: erant ed. pall. jt erant RV: fuerant C 21 enim aduertendum R, aduertendam CH 23 illi om. H )) aeterni ignis F et ed. Vall.: om. CjR j) sint C: sunt RV () fccerint BF tibi in hoc blandiaris, si aliqua non feceris, quia aliqua feceris, cum scriptum sit: qui uniuersam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Adam enim semel peccauit et mortuus est: et tu te uiuere posse existimas illud saepe committens, quod alium, dum semel perpetrasset, occidit? an grande illum commisisse crimen putas, unde merito poena damnatus sit acriore? uideamus ergo quid fecerit: contra mandatum de fructu arboris edit. quid ergo ? propter arboris fructum Deus hominem morte multauit? non propter arboris fructum, sed propter mandati contemptum. ergo non agitur de qualitate peccati, sed de transgressione mandati. et qui dixit Adae ut de arboris fructu non ederet, ipse tibi praecipit ut non maledicas, non mentiaris, non detrahas, non detrahentem auscultes, ut omnino non iures, ut non concupiscas, non inuideas, non sis tepidus, non sis auarus, ut nulli malum pro malo reddas, ut inimicos tuos diligas, ut maledicentibus benedicas,. ut pro calumniantibus et pro persecutoribus tuis ores, ut percutienti maxillam alteram praebeas, ut in iudicio saeculari non litiges, ut si qui tua auferre uoluerit, gratanter amittas, ut nec iracundiae nec zeli nec liuoris malum intra pectus admittas, ut crimen auaritiae fugias, ut omnis superbiae ac iactantiae malum caueas, et humilis ac mitis Christi uiuas exemplo, malorum consortia in tantum uitans, ut cum fornicatoribus aut auaris aut maledicentibus aut inuidis aut 2 Jac. 2, 10. 1 si aliqua non f. quia (qui jl) aliqua feceris AR: quia aliqua feceris OM. C, si aliquid eorum feceris quia aliquid non feceris V; sequitur deinde in F glossema: Audiant qui quaedam mala cauere neglignnt quibusdam bonis confidentes quae agunt t) cum] quod F 2 sit ed. Vall. et J.: est CjRF || ofFenderit C 3 semel enim peccauit adam y 4 posse OM. H )) existimana C 5 cum ed. Vall. )) an grande — Mandiris (p. 234, 8) (om. A 6 merito poena damnatus sit acriori H et ed. Vall.: merito ac iure damnandus sit jR, merito ac digne sit damnatus V, merito ac iure (ioste b) damnatus est C 7 quid fecerit contra mandatum. De fructu distinxit Holstenius 10 agitur iam de F )) mandati CJR: praecepti F 11 fructil R 12 precipit C: praecepit RVb t! nec detrahentes C 15 ut inimicos — benedicas HV: om. C*; additum in V: etaduersantibus benefacias 16 pro oMt. C 17 in om. r 18 amittas JRF: remittas C, dimittas ed. Vall. 20 iactantiae ac superbiae C t) humilis et mitis C, mitis ac hum. y 21 excmplo uiaas C )) deuitans C 22 dctractatoribus C, detrectatoribus b detractoribus aut ebriosis aut rapacibus nec cibum capias. quem si in aliquo contempseris, si pepercit Adae, parcet et tibi. immo illi magis parcendum faera.t, qui adhuc rudis et nouellus erat, et nullius ante peccantis et propter peccatum suum morientis retrahebatur exemplo. tibi uero post tanta documenta, post legem, post prophetas, post euangelia, post Apostolos si delinquere uolueris, quomodo indulgeri possit ignoro.

An tibi de uirginitatis praerogatiua blandiris? memento Adam et Euam uirgines deliquisse, nec integritatem corporis profuisse peccantibus. uirgo quae peccat Euae, non Mariae comparanda est. non negamus in praesenti tempore paenitentiae remedium, sed hortamur magis praemium sperare debere quam ueniam. turpe eat enim delicti indulgentiam postulare quae palmam uirginitatis exspectant, et inlicitum aliquid incurrere quae se etiam a licitis castrauerunt: licitum quippe est matrimonii inire consortium. et ut laudandae sunt quae propter Christi amorem et caelestis regni gloriam copulam contempserint nuptiarum, ita damnandae sunt quae propter incontinentiae uoluptatem, cum Deo se uouerint, remedio apostolico abutantur. ergo, ut diximus, quae conubia deserunt, non inlicita, sed licita spernunt. eiusmodi autem si iurent, si maledicant, ei detrahant, si detrahentes patiantur audire, si malum pro malo reddant, si cupiditatis in alienis aut auaritiae in propriis crimen incurrant, si zeli aut liuoris uenena possideant, si contra legalia et apostolica instituta indecens aliquid aut loquantur aut cogitent, si in carne placendi studio comptae et ornatae procedant, si alia, ut adsolet, inlicita faciant. 1 nec cibum JR: uel cibum non V, cibum non C 2 parcet et tibi? b )) magis om. F 3 ante OM. V 4 retrahebatur R: trahebatur C, terrebatnr F 6 indulgere J! 8 blandiris BF: plaudes C )) memor esto F 10 uirgo — CMtrauerant (M. 14) OMt. A )j eua J! 11 remedium penitentiM C 12 enim CjRF: enim illis H 13 expectat CJBF 14 se F post licitis habet )) CMtrauerunt CJ!: caatrauere j?, caatrMit F 15 consortium inire V )) et ut — ut diximus (u. 19) OM. A 16 gloriam C7?: desiderium F j) contempserunt C 17 dam. sunt V: dam. non sunt <7K () innocentiae noluntatem R 18 cum deo se uouermt F: nondum deo deuotae CR 19 connubia Hb )j spernuntur C 20 iurant R )) detrahunt cupidos C 21 patiantur ARY: pa ) antur C (omissa syllaba ti initio noui uersus), probantnr6 22 aut ARV: uel C )) mcorrantcrimen C )) aut ARV: si C 23 leg. instituta et apostolica F 24 loquuBtar aut cogitant b 25 compto et ornate F )) si alia (alia quae jB) at quid proderit eis spreuisse quod licuit et exercere quod non licet ? uis uis prodesse tibi, quod licita contempsisti, uide ne quid eorum quae non licent facias. stultum enim est timuisse quod minus est, et non timere quod maius est [aut ab iis non uitari quae prohibentur, spreuisse uero ea quae conceduntur]. dicit enim Apostolus: innupta cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta et corpore et spiritu: quae autem nupta est, cogitat quae sunt huius mundi, quomodo placeat uiro. nuptam uiro placere adserit, cogitando quae mundi sunt, innuptam uero Deo, eo quod nulla cura illi sit saeculi. dicat ergo mihi, quae uirum non habet et tamen quae mundi sunt cogitat, cui placere desiderat? nonne incipiet illi nupta praeponi? quia illa cogitando quae mundi sunt complacet uel marito, ista uero nec marito, quem non habet, potest placere nec Deo. sed nec illud silentio praeterire nos conuenit, quod dixit: innupta cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo, ut sit sancta et corpore et spiritu. [quae Domini sunt, inquit, cogitat; non quae saeculi, non quae hominum, sed quae Dei sunt cogitat.] quae sunt ergo Domini? dicat Apostolus: quaecumque sunt sancta, quaecumque iusta, quaecumque amabilia, quaecumque bonae famae, si qua uirtus, si qua laus disciplinae. 5 I Cor. 7, 34. 19 PhiL 4, 8. adsolet inlicita AR: si aliqua quae ut adsolet, illicita sunt H, et alia quae assolent inlicita F, et alia quae Reri solent inlicite C 2 licita CBF: licite A, licitum H 3 est enim C 4 aut ab—conceduntnr, quae desunt in A, ut glossema inclusimus; nam uix credendum est epistolae auctorem, quisquis fuit, alias optime scribentem hic tam barbare locutum esse )) ab his uctari V )) prohibentur spreuMM uero ea quae F: prohibentur quae (si H) subterfugerint quaf CR 6 Dei C 7 et corpore F: corpore ACR, ut est in Vulgata, at textus graecus habet: xat σώματι ϰαὶ πνεύματι t) quae autem nupta — — et corpore et spiritu (u. 17) RV (item ex parte A): om. C\'; haec NpMftO esae censet is qui curauit editionem Parisiensem apud Migne 8 hoins om. A 9 nuptam ncro uiro V, nuptam—ait saeculi om. A )j placere uiro H 10 illi cora V, cura illa JS 11 tamen ea quae F 12 incipiat A )) quia illa AR: quae Y 15 dixerit A )) Dei A 16 sancta corpore AR 17 Quae Domini sunt — — quac Dei sunt cogitat otM. AB )) Domini V: Dei C 19 dicat ARV: dicit C )) sunt AR: om. CF j} quaecQmque suut iusta A, om. C ista sunt Domini, quae sanctae et uere apostolicae uirgines die noctuque sine ullo temporis interuallo meditantur et cogitant. Domini est etiam regnum caelorum, Domini est resurrectio mortuorum, Domini est inmortalitas, Domini est incorruptio, Domini est splendor solis qui sanctis promittitur, sicut in Euangelio scriptum est: tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum: Domini sunt plures iustorum in caelestibus mansiones, Domini est fructus tricesimus et sexagesimus atque centesimus. haec quae cogitant et quibus possint ea operibus promereri, quae Domini sunt cogitant. Domini est etiam lex noui et ueteris testamenti, in qua oris eius eloquia sancta refulgent: quae si quae uirgines sine intermissione meditantur, quae Domini sunt cogitant, et impletur in eis illud propheticum: fundamenta aeterna super petram solidam et mandata Dei in corde mulieris sanctae.

Sequitur, \'quomodo placeat Deo\\ Deo, inquam, non hominibus, \'ut sit sancta et corpore et spiritu\\ non dixit, ut sit sancta membro aut corpore tantum, sed ut sit sancta corpore et spiritu. membrum enim una corporis pars est, corpus uero omnium conpago membrorum est. cum ergo dicit ut sit sancta. corpore, omnibus membris eam sanctificari debere testatur, quia non proderit ceterorum sanctificatio membrorum, si inueniatur uel in uno corruptio. etiam non erit sancta corpore, quod ex omnibus constat membris, 5 Matth. 13, 43. 13 EccL 26, 24 15 I Cor. 7, 34. 1 sunt D. quae om. A )) et uere nos: uere C, et reuere B, et uerae et NV 2 sine u. t. interuallo AR: om. CF )) Dei est etiam C, etiam om. R; Domini — mulieris sanctae (u. 14) om. JL 4 D. est imnortalitas, D. est incorruptio scripsi: domini est inmortalitatis incorruptio HV&, domini est inmortalis incorruptio C e< ed. Vall. (Domini inunortalitas; incorruptio Domini est; splendor etc. H) 5 sicut - patris eorum OM. C\'B 7 iustorum J!F: iterum C\', sanctorum H 8 centesimus et eexag. atque tricesimus F )) atque -KV: et C* tt qQae B: igitur F, om. C-B" j] cogitent V 9 ea operibus B; ea OMt. CH, operibus deum V )) et quae F j) cogitent F 10 in qua oris F: in quibus oris H, in quibus C j) elogia C H si quae JHV: siq; R, si C 12 completur H jj in illis F j) propheticum illud C 13 petram solidam jRF: terram solidata C 14 dei F: domini CI! 16 ait sancta corpore AR, sancta corpore eit C 18 uero om. R 19 est OMt. C )) sancta sit C 20 debere saactificari A [) testantur C 21 sanctificatio ceterum C 22 otiam CRF: ct iam AH, OMt. b\' quae uel unius fuerit coninquinatione polluta. sed ut quod dico manifestius et lucidius fiat, esto sit quaecumque omnium membrorum sanctificatione purgata et lingua tantummodo peccet, quia aut blasphemet aut falsum testimonium dicat, numquid liberabunt omnia membra unum, an propter unum iudicabuntur et cetera? ergo si nec aliorum membrorum sanctificatio proderit, cum in uno sit uitium, quanto magis, si diuersorum flagitio peccatorum omnia corrumpantur, unius nihil proderit integritas !

Unde quaeso te, uirgo, ne in sola, tibi pudicitia blandiaris neque in unius membri integritate confidas, sed secundum Apostolum solide conserua corporis sanctitatem. Munda ab omni inquinamento caput, quia crimen est illud post chrismatis sanctificationem aut croci aut alterius cuiuslibet pigmenti suco uel puluere sordidari, aut auro uel gemmis uel qualibet alia terrena specie comi, quod iam caelestis ornatus splendore refulget. grandis quippe diuinae gratiae contumelia est mundani et saecularis ornamenti praelatio. Munda frontem, ut humana, non diuina opera erubescat, et illam confusionem recipiat, quae non peccatum sed Dei gratiam parit, scriptura dicente: est confusio adducens peccatum, et est confusio adducens gratiam. Munda collum, ut non aurea reticula capillus\' 19 Eccl. 4, 25, 26. I quoinquinatione B j) sed nt — integritas (u. 8) om. A 3 pnrgata] add. in V glossema: Esto hunc habet sensum quasi diceret. Consentiamus utitasit.uidelicet ut nihil iniqui contrahat )) quia autwM: quia ut R, qua aut H, aut CF 4 falsum test..B: test. falsum C, falsum om. F 5 sine aliorum JR 6 tMMM cum in uno est 7 iiagitiis F 8 prodent B et ed. Vall.: proSciet C, proRciat F 9 ne — neque CF: neque — neJ-R 10 confundaris A )j solide V: soli R, soli deo ACH 11 omni inquinamento JLB: omnibus inquinamentis C, omni iniquitate V 12 crismatis C-B, chrimatis r )j aut croci Mt alt. om. A 13 picmenti B )) Buco C\'2!F: fuco AHb; illud magis quadrat ad oppositum puluere )) uel gemmis AR: aut g. C, om. V 14 uel OM. R jj qualibet alia terrena specie A: cuiuscumque terrenae specie (speciei B) R, cuiuslibet (cuiuscumque C) terrenae creaturae specie CF )) comi BF: componi A, otH. C )) quod — refulget NF: ont. C; quod iam — praelatio (u. 16) om. A 16 et saecnlaris ont. F )) fontan B 17 confusione F 18 Dei gloriam A jj scriptura jRF: scriptura diuina C; scriptura — gratiam ("M. 20) om. JL 19 et .BF; OM. C 20 gratiam .BF: gratiam dei C j) non ut F )) aurea reticula capillus portet et H et ed. Vall.: aurea texta pilis portet B, auro textacapillis (lapillia V) portet CF, aurea ex capillis portet A portet et suspensa monilia, sed illa potius ornamenta circumferat, de quibus scriptura dicit: misericordia et fides non deficiant a te. suspende autem illa in corde uelut in collo tuo. Munda oculos, dum eos ab omni concupiscentia retrahis et ab intuitu pauperum numquam auertis et ab omnibus fucis liberos ea qua a Deo facti sunt sinceritate custodis. Munda linguam a mendacio, quia os quod mentitur occidit animam: munda eam a detractione, a iuramento, ab adulatione, a periurio. nolo praeposterum ordinem putes, quod prius a iuramento quam a periurio linguam dixi debere mundari, quia tunc periurium facilius effugies, si in toto non iures, ut impleatur in te illa sententia: cohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. et memor esto dicentis Apostoli: benedicite et nolite maledicere. sed et illud crebrius recordare: uidete ne quis malum pro malo alicui reddat neque maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes, quia in hoc uocati estis, ut benedictionem hereditate possideatis. et illud: si quia autem in lingua non offendit, hic perfectus est. nefas est enim ut labia illa, quibus Deum confiteris, rogas, benedicis et laudas, alicuius polluantur sorde peccati. nescio qua. conscientia ea. lingua quis Deum rogat, qua aut mentitur aut maledicit aut detrahit. labia sancta exaudit Deus et Iabia annuit cito precibus, quas lingua inmaculata pronuntiat. Munda aures, 2 Pron. 3,5 Mc. LXX. 6 Sap. 1, 11. 11 Ps. 33, 14. 12 Rom. 12, 14. 14 I Thess. 5, 15 et I Petr. 3, 9. 17 Jac. 3, 2. 1 potius illa C 2 fides CR: ueritM jlF, ut habet Vulgata, sed Mt ZXX M<: ἐλεημοσύναι ϰαὶ πίστιςr () deficient C 3 antem ottt. F )) in corde uelut H et ed. Vall.: om. ACRV 4 retraes R 5 auertes B II et ab omnibus — custodias OM. J. II liberos — sinceritate BP\' (item B ae<< hac liberas eaa): liberos ad ea quae sunt a deo facta C 6 custodias CZf 7 munda eam H et ed. Vall.: om. ACRV 8 ab adulatione om. A et ed. Vall. )) nolo CE: Nam V; nolo — sententia (u. 11) om. A t) putes om. V 9 lingua d. d. mundare R 10 in toto CJ!: omnino V j) ut ed. Vall.: om. CJ!F 12 docentis F(Apostolum dicentem A) 13 sed illud J!; sed — perfectus est (M. 18) OMt. A 14 reddat alicui C 16 benedieticnem hereditate corr. R (hereditatem pr. m.): benedictione hereditatem F benedictionem hereditatis C 17 illut V j( in lingua RV: in uerbo C*, cerbo6 18 offenditAF: offendit fratrem C 19 deum F: dominum ACH 20 ea ARVb: et CH )) dominum AC 21 labia enim A )) dominus C 22 quas ACR: quas ei F ut nonnisi sermonibus sanctis et ueris auditum praebeant, ut numquam obscena aut turpia aut saecularia uerba suscipiant aut aliquem de altero audiant derogantem, propter illud quod scriptum est \'saepi aures tuas spinis et noli audire linguam nequam\' , ut cum eo habere partem possis, de quo dicitur: quoniam auditu et uisu iustus erat, hoc est, nec oculis nec auribus delinquebat. Munda manus, ne porrectae ad accipiendum sint, ad dandum autem collectae, nec ad feriendum paratae, sed ad omnia misericordiae et pietatis opera satis promptae. Munda pedes, ne latam et spatiosam pergant uiam, quae ducit ad splendida saeculi et pretiosa conuiuia, sed arduum magis et angustum gradiantur iter, quod tendit ad caelum , quia scriptum est: iter rectum facite pedibus uestris. agnosce tibi a Deo artifice non ad uitia, sed ad uirtutes membra formata: et cum uniuersos artus mundaueris ab omni sorde peccati et toto fueris sanctificata corpore, tunc tibi castitatem intellegas profuturam, et cum omni fiducia palmam uirginitatis exspecta.

Quid sit sanctam esse corpore breuiter quidem, sed plene exprsuisse me arbitror: nunc quod sequtur et spiritu, nosse debemus, hoc est, ut quod opere nefas est fieri, nec fas sit cogitatione concipore. illa enim est sancta tam corpore quam spiritu, quae nec mente nec corde delinquit, sciens etiam cordis esse inspectorem Deum, et idcirco satisagit, ut omni modo etiam animum cum corpore mundum 3 EccL 28, 28. 5 n Pet. 2, 8. 7 Eccles. 4, 36 12 Pron 4, 26. 1 BMctismodestMet F jj ueris H et ed. Vall.: senis CBV; etueriN OM. A 2 obscoena <dd. [) ant non aliquem C 3 derogantem ARV: detrahentem C 4 ut cum — munda (u. 7) om. A 6 nec oculis nec fmribus F 7 sint ad accipiendum F )) ad d. aut. collectae om. A 10 pergant uiam AR: Qiamp. C, uiam pergant et V 11 sed ad arduum C 12 tendat F )( quia - uestris ow. J. 13 uirtutem AH, non ad uitia sed ad uirtutem (sic) cKid. in R M. 2 14 actus C 15 totne -R corr. manu 3 in tota || tibi tunc F 16 omni OM. C 17 expectes cd. Vall. 18 Quid -defendi (p. 241, 15) om. A )) sancta C 20 operi R )) fieri nefas est F, fieri OHt. R j) nec fas sit cogit. concipere 2f: nec cogitatione concipere CjK, nec concipiamua cogitatione V 21 cst OM..B 1 m. j) sancta corpore et spiritu F 22 corde B: carne CF, corpore ed. Vall. )t deliquit F || etiam RV: enim C t) cordis V post deum habet j) speculatorem C 23 satagit H habeat a peccato, sciens scriptum esse: omni custodia. serua cor tuum, et iterum: diligit Deus sancta cor, accepti sunt autem ei omnes inmaculati, et alibi beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt: quod de illis dici arbitror, quos conscientia in nulla redarguit culpa peccati, de quibus et Iohannem in epistola dixisse reor: si cor nostrum nos non reprehendit, fiduciam habemus ad Deum, et quaecumque petierimus accipiemus ab eo. nolo existimes te crimen fugisse peccati, si uoluntatem non sequatur effectus , cum scriptum sit: quicumque uiderit mulierem ad concupiscendam eam, iam moechatus est in corde suo. nec dicas \'cogitaui quidem, sed non perfeci\', quia etiam concupiscere nefas est quod fieri nefas est. unde et beatus Petrus praecipit dicens \'animas uestras castificantes*: qui si nullam animae constuprationem nosset, nec castificari eam desiderasset. sed et illum locum quo continetur \'hi sunt qui se cum mulieribus non coinquinauerunt, uirgines enim permanserunt, hi secuntur agnum quocumque ierit\', adtentius considerare debemus et animaduertere, si solius integritatis ac pudicitiae merito isti diuino comitatui copulentur et per omnia caelorum tabulata discurrant, an et alia sint quibus adiuta uirginitas tantae beatitudinis gloriam consequatur. sed unde hoc scire poterimus? de sequentibus nisi fallor, in quibus scriptum est: hi empti sunt ex hominibus primitiae Deo et agno, et in ore eorum non est inuentum mendacium, sine macu*la 1 Prou. 4, 23. 3 Matth. 5, 8. 6 I Joh. 3, 21 sq. 9 Matth. 5, 28. 13 I Pet. 1, 22 17 Apoc. 14, 4, 22 ibid. 4, 4 sq. 1 serna CJBF: custodi b 2 iterum CRV: Ita enim b )] dominus CR 3 omnes JBF: om. C 5 et ad iohannem R 6 epistola sua F et ed. Vall. jj non repr. nos C 8 peccati om. V, ante crimen habet C 9 affectus B )) qui F 10 concup. eam RY: concupiscendum C || mechatus CRY 11 est N: est eam CF jj nec CRF: Ne b 12 quia CBF: quoniam b [) quod f. nefas est V: OtM. R, quod f. crimen est C 13 praecepit R ) castiflcate C 14 quia si F, quasi R () animam B 15 eam CjR: iam F )) locum illum H 16 cum mulieribus non se F tj quoinquinauerunt B 19 ac om. R )j ipsi H 20 tabulata NP\': tabernacula C )] sunt F et ante rasuram B )) adiuta F: auita R, adiuncta CH 21 consequantur B 22 de sequentibus — scriptum est deest in V 23 cx CR: de F )j hominibus HV: omnibus CR 24 eorum V: ipsorum CR enim sunt ante thronum Dei. uides ergo quod non in uno tantum membro dominicis referantur inhaerere uestigiis, sed illi qui praeter uirginitatem ab omni contagione peccati inmaculatam gesserint uitam. idcirco uel maxime uirgo nuptias spernit, ut, dum securior est, facilius, quod etiam a nubentibus quaeritur, ab omni ae delicto custodiat et uniuersa legis mandata. perficiat. nam si non nubat et ea nihilominus faciat, a quibus et nuptae esse iubentur inmunes, non nupsisse quid proderit? quamquam enim nulli Christianorum peccare liceat et omnes quicumque spiritualis lauacri sanctificatione purgantur, inmaculatam decurrere conueniat uitam, utecclesiae', quae sine macula, sine ruga, sine aliquo eiusmodi esse describitur, possint uisceribus intimari: multo magis hoc uirginem implere necesse est, quam nec mariti nec filiorum nec alterius necessitatis causa prohibet quo minus diuinam scripturam perficiat, nec aliqua, si peccet, poterit excusatione defendi.

O uirgo, serua propositum tibi magno praemio destinatum. praeclara est apud Dominum uirginitatis et pudicitiae uirtus, si non aliis peccatorum et malorum lapsibus infirmetur. agnosce statum tuum, agnosce locum, agnosce propositum. Christi sponsa diceris: uide ne quid indignum ei, cui desponsata uideris, admittas. cito scribet repudium, si in te uel unum uiderit adulterium. quaecumque ergo humanorum sponsaliorum pigneribus subarratur, statim a domesticis, a familiaribus, ab amicis sponsi sollicite et diligenter requirit [et 10. Ephes. 5, 27. 1 enim FF: OM. CJ! )) ante thronum d?i C: OM. J!F )) in uno tantum C\'H: in uno uirgines tantum RV 3 contagione H et ed. Vall.: cogitatione CRY )) gesserunt F 4 spernat C\' 7 immunes esse iubcntur V 8 quamquam enim H: quamquam RY, et quamquam C\' 9 omnis R )) spiritalis CN 10 immaculata d. c. uita R 11 eiusmodi JR; huiusmodi crimine V, uitio huiusmodi C; cf. ep. ad Ephes. 5, 27: ut exhiberet ipse sibi gloriotsamecclesiam, nonhabentemmaculamautragam, antaHquidhuiMmodi (ἢ τι τω̃ν τοιούτων) llposaim 12 magis tamen hoc H 14aliqua si .RV: si qua C 16 destinato R )) praeclara — infirmetur om. A 18 macalonun (sic) C 19 agnosce propos. agnosce locum F)t ne om. R 20 disponsata R 11 scribit C et pr. tn. R; cito-tu quae (p. 242, 5) om. A 21 uideat C* 22 sponsa aliorum C )) pigneribus CRY: pignoribus Hb )j subarratur R: obarratur Vb, abarratur C 23 Pt CB: ac b, ct dilig. OM. F )) et a seranlis R, et seru. ed. Vall. post ab amicis habet; K0<! ut glossema inclusimus Y6 seruulis], quales iuuenis habeat mores, quid potissimum diligat, quid accipiat, quo usu uiuat, qua se consuetudine regat, quibus utatur dapibus, in quibus praecipue rebus delectetur et gaudeat. quae cum didicerit, ita se in omnibus temperat, ut sponsi moribus suum obsequium, sua iucunditas, sua diligentia, sua uita concordet. et tu, quae Christum sponsum habes, a domesticis et familiaribus eius sponsi tui mores interroga, et strenue ac sollerter inquire in quibus praecipue delectetur, qualem compositionem in te uestium diligat, cuiusmodi concupiscat ornatum. dicat tibi eius familiarissimus Petrus, qu ne nuptis quidem corporalem permittit ornatum, sicut in epistola sua scripsit: \'Mulieres similiter subiectae sint suis uiris, ut si qui non credunt uerbo, per mulierum conuersationem sine uerbo lucrifiant, considerantes in timore Dei castam conuersationem uestram: quarum sit non extrinsecus capillatura aut circumdatio auri aut indumentis uestimentorum cultus, sed qui absconsus cordis est homo in incorruptibilitate quieti et modesti spiritus\' quod est in conspectu Dei locuples. Dicat et alius Apostolus beatus Paulus, qui ad Timotheum scribens eadem de fidelium feminarum disciplina testatur:\' Mulieres similiter in habitu ornato cum uerecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus aut auro aut margaritis aut ueste pretiosa, sed quod decet mulieres, promittentes castitatem per bonam conuersationem. 11. I Pet. 3, 1 sqq. 20. I Tim. 2, 9. 1 quod potiss. F 2 quas consuetudines F 3 in quibus om. B, in om. H )j praecipue jBF: maxime C j) rebus om. F )) qQMcnmque didicerit.BF 4 se om. V )) temperet R, obtemperat Y 5 sua iucunditas] o<M. in C\': sua dilectio )) ta RF\': tu quoque C 7 solerter jUT6 8 delectetur et F, delectatur C )) in te compositionem C j) cuiusmodi - ornatum J-BF: OM. C 10 ne H: nec ACRV )) corporalem AB: corp. sed spiritualem (spiritalem 0) CF )) sicut et V 11 scripsit JLCR: scribit F& 11 smt ed. Vall. e< A: scribit Vb 11 sint ed. Vall. et - om. C.RF jj suis uiris ARV: uiris suis CJ3\' )) ut et A 12 si qui ARV: si C j) mulierem V et 1 m. JR 13 lucrificent F jj dei om. C 15 capiUaturae R )) indumenta R 16 est cordis JLC 18 quod est CRF: qui est Ab 19 beatos ota. V )) scribens epistolam V et ed. Vall.; qui—testatur OM. JL )) eandem — disciplinam C )) de R: OM. CV 21 ornatum (omatn cM-r.) R || non intortis H 22 uel ncstc A

Sed tu forsitan dicis: cur haec idem Apostoli non iusserunt? quia non necessarium iudicabant, ne talis uirginibus commonitio potius iniuria quam emendatio uideretur. sed nec eas umquam tantae temeritatis fore credidissent, ut ne nuptis quidem concessa carnalia composita et terrena praesumerent. re uera ornare se et componere uirgo debet: nam quomodo sponso suo placere poterit, nisi composita et ornata processerit? ornetur plane, sed interioribus ornamentis et spiritualiter, non carnaliter componatur, quia Deus non corporis, sed animae decorem in illa desiderat. ergo et tu quaecumque animam tuam a Deo diligi et inhabitari concupiscis, omni eam diligentia compone et spiritualibus indumentis exorna. nihil in ea dedecorum, nihil foedum appareat. resplendeat auro iustitiae et gemmis refulgeat sanctitatis ac pretiosissimo pudicitiae margarito coruscet: pro bysso et serico misericordiae et pietatis tunica uestiatur, secundum quod scriptum est: induite ergo uos sicut electi Dei, sancti et dilecti, uiscera misericordiae, benignitatem, humilitatem et cetera. et non decorem cei\'ussae aut alterius pigmenti quaerat, sed innocentiae ac simplicitatis candorem habeat, roseum uerecundiae colorem et purpureum ruborem pudoris possideat. caelestis abluatur nitro doctrinae et lomentis spiritalibus emundetur. nulla in ea malitiae, nulla delicti macula relinquatur. et ne quando 15. CoL 3, 12. 1 tu AV: OM. CR )) dicas ed. Vall. )) haec om. C )) idem RV: iisdem J?, ofM. C )) non iusserunt AR: uirginibus non iusserunt CHV 4 crediderunt ed. Vall. )) ne ed. Vall. et JT: nec ACRV || nuptae concessa A 7 spiritalitcr ACRV R carnaliter ARV: corporaliter C )j dominus C* 10 diligis JB )) compone AH: compte C, come V (?) b, commenda R 11 spiritalibus ACR tj ornamentis V !) in ca indecorum C, indecorum in ea R 12 et om. AR 13 ac ABF: ct C* j) margarito pudicitiae C (prctiosissima pudic. margarita ed. raH.) 13 corruscet.BV, coruscet et pietatis tunica uestiatur C\' 15 uos ergo CV )) dilecti ACR: dilecti dei F 16 benignitatem OMt. F e< ed. Vall. () humilitatis V 17 et om. C; et non — concupiscit (p. 244, 4) om. A || decorem cerussae H: cerusse (sine dccorem) B, resine speciem V, decorem C post pigmenti habet 18 ac simplicitatis R: simplicitatisque C\'F 19 purpureum ruborem pndoris V: purpureum ruboris pudoriaquc R, pudorcm ruboris pudorisque f 19 caelesti B )) 20 mitro R j) lomentis Cotelerius: lamenti!! 2?r, iQmentis C, lauamentis ed. Vall. 21 delicti ed. Vall. et V: doli f. diaboli B 16* male redoleat odore peccati, unguento suauissimo sapientiae et scientiae perfundatur.

Huiusmodi Deus quaerit ornatum et animam taliter compositam concupiscit. memento te Dei filiam dici, secundum quod ait: audi. filia, et uide. sed et tu ipsa, quotienscumque Deum patrem nominas, Dei te filiam esse testaris. ergo si Dei filia es, uide ne quid eorum facias, quae Deo patri incongrua sunt, sed age omnia quasi filia Dei. cognosce quomodo huius saeculi nobilium filiae se gerant, quibus adsuescant moribus quibusue se disciplinis instituant. tanta in quibusdam uerecundia est, tanta grauitas , tanta modestia, ut ceterorum hominum ritum intuitu humanae ingenuitatis excedant, et ne quam honestis parentibus suis per lapsum suum infamiae inurant notam, alteram sibi quodam modo inter homines consuetudinis studeant facere naturam. et tu ergo originem tuam respice, genus: intuere, gloriam nobilitatis aduerte. agnosce te non hominis tantum, sed et Dei filiam et diuinae natiuitatis nobilitate decoratam. ita te exhibe. ut in te caelestis natiuitas appareat et ingenuitas diuina clarescat. sit in te noua grauitas, honestas admirabilis , stupenda uerecundia, mira patientia, uirginalis incessus et uerae pudicitiae habitus, sermo semper modestus et suo in tempore proferendus, ut quisquis te uiderit, admiretur et dicat: \'quae haec nouae inter homines grauitatis patientia est? quae pudoris uerecundia, quae honestatis modestia, quae maturitas sapientiae ? non est ista humana institutio nec disciplina mortalis. caeleste mihi aliquid in terreno corpore redolet. puto quod 4, Pe. 44. 11. 1 malo V et ed. Vall. || suauissimo CV: snauissimae Rb 3 ornamentum F 4 quod ait ARV: illud C 6 filia dei CV 7 patri JLRF: om. C )j sint CH 8 cognosce — ergo (u. 14) om. A )) filiae se nobilitum (sic) V )j se om. R, C ante saeculi habet 9 se OMt. Y )! in OM. R 11 ne quam 2!F: nequaquam C 12 per lascituam infamiae F || infamiae ow..R (j notam inurant C 13 studeant facere R: fecere ed. roN. et V, facientes C 14 et tu origine tua te crede non hominis tantum mediis omissis F 15 non hominis tantum (tantum esse C) sed — decoratam C*F: non hominis sed Dei filiam — decoratam H, non hominibus sed et (et otn. A) dei dininitatis nobilitate decoratam AR 17 appareat ed. Vall. et V: sca pareat R, pareat ACH, pateat b j) et J!: ut AV, etut C 19 nere RV )) habitus et sermo JJ! 20 quisque B 21 nouae JJRF: nona C 23 sapientiae ARY: om. C )) institatione disciplina H 24 rpdolet ARV: refulget C jj puto enim quod habitat A habitet in quibusdam hominibus Deus\'. et cum te Christi famulam esse cognouerit, maiore stupore tenebitur et cogitabit qualis ille sit dominus, cuius talis ancilla est.

Si uis ergo esse cum Christo et partem habere cum Christo, Christi tibi exemplo uiuendum est, qui ab omni malitia et nequitia ita fuit extraneus, ut ne inimicis quidem uicem redderet, quin potius et pro ipsis oraret. nolo enim eas animas Christianas existimes, quae aut fratres aut sorores non dico oderunt, sed quae proximos toto corde et conscientia coram Dei testimonio non diligunt, cum Christianis Christi similitudine inimicos etiam amare necesse sit. si sanctorum cupis habere consortium, a malitiae et nequitiae cogitatu pectus emunda. nemo te circumueniat, nemo fallaci sermone seducat. nonnisi sanctos et iustos et simplices et innocentes et puros caelestis aula suscipiet: nullum apud Deum habet malitia locum. ab omni nequitia et dolo mundum esse necesse est qui cupit regnare cum Christo. nihil tam contrarium, nihil tam exsecrabile Deo quam aliquem odisse, aliquem uelle laedere, nihil tam probabile quam omnes amare. quod Propheta sciens testatur docens: qui diligitis Dominum, odite malum.

Vide ne in aliquo humanam gloriam diligas, ne et tua inter illos portio computetur, quibus dictum est: quomodo uos potestis 18. Ps. 96, 10. 21. Joan. 5, 44. 1 Christi famulam JjRV: filiam Christi C 2 maiori CF [) tenebitur CH: teneatur ARV )j cogitabit H: cogitet ACRV, cogitat C corr. )) ait ille D. cuius taUs et ancilla A 4 ergo om. A )) esse cum Christo et AH: om. CRY j) partem habere RV: habere partem CH (cum Christo p. habere jl) 5 et nequitia CH: oMt. ARV II ita om. R 6 externus F II ut ne — emunda (u. 12) om. A )) ne ed. Vall. et -H: nec CRV 7 enim ut eas C II existimes esse C 9 conscientia JB: conscientia munda F, conscientiae C )) Dei H: Dco CRY )) testimomooM. V II eam— necesse sit deest in V 11 malitia 2! 12 nemo fallaci CBF: nemo tc fallaci AH 13 et iustos CH: om. ARV 14 suscipit et A, suscipiat R, sed corr. 1 M. )] locum habet malitia C )) nequitiae F 15 necesse est esse V et cd. Vall. j) nihil- Domini (p. 246, 4) om. A 16 aliquem R: alterum CF 17 uelle R: uelle uel C, uel F 18 sciens R V : prospiciens C 19 malum num B (maligTium corr. tn. 2) 20 ne in ali∗co R, ne aliquam C )) necet R (sed c punct.), et om. F 21 portio inter illos C || quomodo potestis querere gloriam dei gloriam ab hominibus quaerentes V credere, gloriam ab inuicem quaerentes et de quibus per Prophetam dicitur: auge eis mala, auge mala gloriosis terrae, et alibi: confundimini a gloriatione uestra, ab obprobrio in conspectu Domini. nolo enim illas respicias, quae saeculi, non Christi sunt uirgines, quae propositi sui et professionis inmemores gaudent in deliciis, in opibus delectantur et corporeae nobilitatis origine gloriantur: quae si pro certo Dei filias se esse crederent, numquam post diuinos natales nobilitatem admirarentur humanam nec gloriarentur in patre quolibet honorato: si patrem Deum se habere sentirent, nobilitatem carnis non amarent. quid tibi, o stulta, in generis nobilitate blandiris et conplaces ? duos homines [m exordio fecit Deus, ex quibus totius humani generis silua descendit: mundanam nobilitatem non naturae aequitas praestitit, sed cupiditatis ambitio. certe omnes per diuini lauacri gratiam aequales efficimur , et nulla inter eos potest esse discretio, quos natiuitas secunda generauit, per quam tam diues quam pauper, tam liber quam seruus, tam nobilis quam ignobilis Dei efficitur filius, et terrena nobilitas splendore caelestis gloriae obumbratur et nusquam omnino iam comparet, dum qui retro in saecularibus honoribus inpares fuerant, caelestis et diuinae nobilitatis gloria aequaliter uestiuntur. nullus ibi 2. ls. 26, 15 secundum Lxx. 3. Jerem. 12, 13 sec. Lxx. 1 abJB: ad C 3 alibi RV: om. C )) confundimini 2!: confundemini F, confundentem C, confundantur b )) a om. V )) gloriacatione C 4 et ab obprobio C 5 quaeAR: nec quae C, nec F !) sui immemore professionis recordantur sed gaudent F 6 et corp. — credunt (p. 247, 6) OMt. A 7 corpore JB j) nobilitatis in ungino C, nobilitatis hac (ac eory.) in uirginitate R II pro certo CF: proccrte R, profecto H et ed. Vall. )t filias esse se 7, filia esse R 8 crederent Numquam R 9 humanam. Nam nec R 10 nobilitatem c. n. amarent ed. Vall. et H: om. CRY 11 o stultaoM. jH, o om. R || in generis nobil. H: om. CBV )) blandiris et CH: plaudis et F, plaudissent R 12 fecit ab exordio deus If, in exordio OM. JR, M<M inclusimus II deus fecit V 13 praestat C 14 certe — efficimur RV: om. C )) gratiam F: gramen R (abiit gram in gra!&) 15 inter nos F )) discretio potest esae C 16 generaret V 18 caelestia gloriae CJX: caelesti V 18 obumbratur R F: adumbratur CJ? ) et OMt. C j) nusquam R corr. M numquam 20 caelestia et R: caelesti (7, caelesti gloria obumbrantur et F )t diuinae nobilitatis gloria By: diuinae gloriae nobilitate CR tj uestiantur aequaliter C )) nullus iam ignobilitati H iam ignobilitatis locus, nec degener quisquam est, quem diuinae natiuitatis sublimitas ornat, nisi apud illos, qui non putant humanis caelestia praeponenda. aut si putant, quam uanum est ut se illis in minoribus praeferant, qeos sibi in maioribus paressciunt, et quasi infra, se positos in terra existiment quos sibi aequales in caelestibus credunt. tu autem, quaecumque Christi, non saeculi uirgo es, omnem praesentis uitae gloriam fuge, ut eam quae in futuro promittitur consequaris.

Contentionum uerba et animositatis causas deuita, discordiarum quoque et litium occasiones subterfuge. nam si iuxta Apostoli doctrinam seruum Domini litigare non oportet, quanto magis Dei ancillam, cuius quo uerecundior est sexus, animus debet esse modestior. linguam a maliloquio cohibe et ori tuo frenum legis inpone, ut tunc, siforte, loquaris, quando tacere peccatum sit. caue ne quid quod in reprehensionem ueniat dicas. lapis emissus est sermo prolatus: quapropter diu antequam proferatur cogitandus est. beata quippe labia sunt, quae numquam quod reuocare uelint emittunt. pudicae mentis sermo etiam debet esse pudicus, qui aedificet semper magis quam aliquando destruat audientes, secundum quod praecepit Apostolus dicens: omnis sermo malus ex ore uestro non procedat, sed si quis bonus ad aedificationem fidei, ut 10. II Tim. 2, 24. 20. Eph. 4, 29. 1 locus RV: locus est C )j est quisquam V II quem CR : et F 2 sublimitas non ornat illos qui putant humana caelestibus V 3 quamanum R || se jHF: si R, sese C 4 sciunt H: scient JR, censeant V, sentiant C\' 5 positus R II in caelestibus aequales C, in om. R 6 creduum: crediderunt CV II omnis V 7 in saeculo futuro F 9 causam F || deuita V: euita CR, uita ed. Vall., deuita disc. quoque ow. A 10 occasionem C 11 quanto 10. ancillam domini non expedit F 12 quo ow. F || sexus et animus F 13 frenum AН et corr. R: freno R 1 w. frenos CF II ut ARV: et C 14 tunc loquaris si forte loqueris V, si om. A; nos cowmate post si forte posito (cf. p. 249, 1) loci interpunctionem emendauimus; uidendum tamen, ne uerba caue ne — dicas loci structura non intellecta ex interpolatione irrepserint 0 sit ow. b || caue - audientes om. A 17 labra C || reuocare iterum R, reuocare postea F 18 etiam om. b 19 destruat aliquando F || secundum id (Tioc ed. Vall.) quod A !) praecipit apost F (Apostolus dicit A) 20 de ore C, ex ore deleuit w. 2 in R 21 sed si - inferri (p. 248, 10) om. A || bonus est ad C )) ut om. F det gratiam audientibus. presa lingua est. quae nonnisi d<- divinaerebus nouit uerba construere, et sanctum os, unde caelectia semper eloquia proferuntur. absentium obtrectatoresquasi maligua scripturae auctoritate deterre. quia etiam hoc inter uirtutes perfecti hominis Propheta commemorat, si ante conspectum iusti malignus ad nihilum deducatur qui contra proximum non probanda protulerit non licet enim tibi alterius uituperationem patienter audire. quia nec ah aliis optas recipi tuam. iniustum quippe est quicquid contra Christi euangelium uenit, si alteri quod tibi ab alteri quod fieri molestum est patiaris inferri. semper linguam tuam de bonis loqui adsuesce, et auditum tuum ad bonorum magis laudem quam ad malorum uituperationem accommoda. uide ut omnia quaecumque bene facis propter Deum facias, sciens eius rei tantum te a Domimorecepturamesse mercedis, quantum eius timoris et dilectionis causa perfeceris. sancta magis esse quam uideri stade, quia nihil prodest aestimari quod non HM, et duplicis peccati reatus est non habere quod creditur et quod non habere<M simulare.

In ieiuniis magis quam in epulis delectare, illius uiduae memor, quae non discedebat de templo ieiuniis et obsecrationibus Deo seruiensdie ac nocte. et si uidua et quidem Iudaea talis fuit, qua- !ac nunc uirginem conuenit esse Christi? diuinae magis lectionis conuiuium dilige, et spiritualibus te saturari dapibus concupisce, et illos potius quaere cibos, quibus anima magis quam corpus reficiatur. carnis et uini species quasi caloris fomenta et libidinis incitamenta 1 non wine diuinis R 4 etiam om. R || inter] in V )j perfecti hominiM uirtutM C, uirtatia perfectionis (om. homuus) R 5 connumerat F 7 enim RV: OMt. CH II alterius tibi F || tdtuperationes C )) patientfr w<. V 9 euang. Christi F 10 linguam tuam semper C 11 adltmclem bonorum magis A, magis ad bon. laudem C || quam malorum V 12 accommoda CH: commoda ARV )] omniaottt. F )) bona facis F, benefacis R curr. ex bcncScias )) propter Dominum A 13 tantum ARV: tantam C 14 mcrcedia quantum A : mercedem quam CRY 15 uid\'\'aria C )j quia — simulare om. A 16 crederis V 18 in utroque loco om. V 19 de] a F [) obsecrationibus ARV: orationibus C )) seroiens Domino nocto ac dio A 20 et si — Christi (M. 21) om. A )) et assidua (corr. ex at iudaea) ot quidem talis V j) uidnae quidem R, uidaaquidemH\' II fuerit R, erat H )) qualis V 21 conuenit uirg. esse V, esse uirg. conucnit C )) lectionis ARV: dilectionis C 22 tu F\' )j saturari JJ!; satiari <\'F || ct om. C 23 requiro C j) reficiatur AR: reficitur CF fuge. et tunc, si forte, uino exiguo utere, cum stomachi dolor et nimia corporis compellat infirmitas. iracundiam uince, animositatem cohibe, et quicquid illud est quod post factum paenitentiam ingerit, uelut proximi criminis abominationem declina. satis tranquillam et quietam esse conuenit mentem et ab omni perturbatione furoris alienam, quae Dei habitaculum esse desiderat, quod per Prophetam testatur dicens: Super quem requiescam alium nisi super humilem et quietum et trementem uerba mea? Omnium operum et cogitationum tuarum speculatorem Deum crede, et caue ne quid, quod diuinis oculis indignum sit, aut opereris ant cogites. cum orationem celebrare desideras, talem te exhibe, quasi sis cum Domino locutura.

cum psalmum dicis, cuius uerba dicis agnosce, et in conpunctione magis animi quam in tinnulae uocis dulcedine delectare. lacrimas enim psallentis Deus magis quam uocis gratiam comprobat, sicut Propheta dicit: seruite Domino in timore et exultate ei cum tremore. ubi timor et tremor est, ibi non uocis elatio est, sed animi flebilis et lacrimosa deiectio. omnibus actibus tuis diligentiam adhibe, quia scriptum est: maledictus homo qui facit opera Domini neglegenter. Crescat in tecum annis gratia, crescat cum aetate iustitia, et fides eo perfectior uideatur esse quo senior es, quia Iesus, qui nobis uiuendi reliquit exemplum, proficiebat non 7. Is. 66, 2. 15. Ps. 2, 11. 18. Jer. 48, 10. 1 et tunc — infirmitas om. A )j sic forte V )) utere ut stomachi dolor et animae corporisque expellatur infirmitas V )) dolor et nimia R: dolore nimio C 3 uelut proximi criminis AH: uelat om. R, pro maximo crimine proximi criminis CV 4 abhominatione V )j quietam et tranquillam conuenit esse C 5 et om. b )) perbatione R 6 quod per — uerba mea om. A )) quod V; qui CR )) dicens ed. Vall. et F; et dicit CB 8 qaietam R )) sermones meos C )) Omnium — cogites (u. 10) A post comprobat CM. 14) habet 9 Deum OM. JR )) quid quod CF. quidquam quod -H, quicquam (add. w. 2 quod) 2! 11 quasi V: quasi quae ACR )j cum Deo C 12 uerba dicis AH: u. diceris|R, u. loqueris F, |u. loquaris C 14 sicut — neglegenter CM. 19) om. A. Quae deinceps in J. sequuntur, MOtt sunt nisi paucae sententiae breuiatae. 16 non ibi F, non ubi B 17 dilectio -B; post deiectio in V additum est: Dicat et tibi deus. Audiui uocem orationis tuae et aspexi lacrimas tuas 18 adhibe JBF: exhibe C )) homo om. C t) opera domini CRV: opus dei H, Vulg. habet opus Domini, sed LXX: TK ἓϱγα xυϱίου19 gratiam I! 20 es OM. C\' 21 Jesus B; Jesus dominus F, doiuinusjMus C, Dominus noster Jesus H aetate tantum corporea, sed et sapientia et gratia spirituali coram Deo et hominibus. omne tempus in quo te non meliorem senseris, hoc te aestima perdidisse. Coeptum uirginitatis propositum ad finem usque conserua, quia non inchoasse tantum, sed perfecisse uirtutis est, sicut in euangelio Dominus ait: qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. caue ergo ne cui uel concupiscendi occasionem tribuas, quia sponsus tuus Deus zelans est: criminosior est enim Christi adultera quam mariti. Esto ergo omnibus uiuendi forma, esto exemplum, praecede et in actu quos in castitatis sanctificatione praecurris. uirginem te in omnibus exhibe: nihil corruptionis obiciatur capiti tuo. cuius corpus integrum est, sit et inuiolabilis conuersatio. et quoniam in exordio epistolae praefati sumus te Dei sacrificium factam, quod utique sanctitatem suam etiam aliis inpertit, ut quisquis ex eo digne sumpserit, sanctificationis et ipse sit particeps, ita ergo et per te quasi per diuinam hostiam sanctificentur et ceterae, cum quibus te tam sanctam in omnibus exhibeas, ut quisquis uitam tuam uol auditu uel uisu contigerit, sanctificationis uim sentiat et tantum sibi intellegat gratiae ex tua conuersatione transfundi, ut, dum te imitari concupiscit, Dei sacrificio et ipse sit dignus. 4. Matth. 10, 22. 1 sed ct ed. Vall. et F: sed CR 2 meliorem te non V 3 coeptum (<. ceptum) ARV: conceptum C 4 uirtutes ed. Vall., sed lectionem uirtutis A quoque firmat 6 ergo OM. H || cuiquam C )) uel MM. b 7 quia BF.\' quoniam C )) est deus zelans V 8 enim OM. C [( post quam mariti sequuntur in HV (glossemate carent CR) : Vnde palchre Romana ecclesia apostolico sinc dubio, cuius aedem obtinet, spiritu animata, tam seocram nuper de huius modi sententiam statuit, ut uix uel penitentia dignam iudicaret, quae sanctiHcatumDeocorpus libidinosa coinquinatione uiolasset(dignas indicaret quae.. niolasMnt F))) ergo ACRV; igitur b )) niuendi forma AR: forma uiuendi CY 10 corruptionis obiciatur capiti tuo CZ?.\' corruptionis subiciatur tuum JB. subiciator corruptioni tuae F 11 est sit et RV: est sit C, est; at et tua sit H )) conoeraio R 12 quoniam JRV: quoniam ut C, quoniam, sicut H )) praefatus sum V 13 factum H )) ut B c< con-. (7: et C\'V 14 quisque F, quia J! )) digne ac paulo post sanctificationis om. F 15 et ceterae OtM.V 16cumquibus CH: cumque RV )) tam sanctam R: ita HV, om. C )) quiaque RV 17 uel audita ucl uisu cont. V; aut aud. aut uisu c. C, aut auditu contigerit aut uisu J! 18 et om. V 17 tantum C- in tantQm.ARV )) gratiam AH: gratiae CBF 19 dignus. Amen F, dignos. FtMT AD VIRGIXES R.