The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE Architecture.
Qui status fidei, quae ratio ueritatis, q
disciplinae inter cetera saecularium er
uoluptates adimat, dei s
ad deum acceditis, recognos
testificati et confessi estis, tne aut ignorando, aut dissimulando
quis peccet. tanta est enim
protelet in occasio
ad utrum
blandiant
consuerunt: ni
tan
offendi oblectatione hominis, qua saluo
honore suo in tempore et suo in loco
hoc cum maxime para
ista non competant uerae religioni et uero obse
deum. sunt qui existimant Christianos, expeditum morti genus,
ad hanc obstinationem abdicatione uoluptatium
facilius uitam contemnant amputatis quasi re
desiderent, quam iam superuacuam sibi fecerunt,
potius et humano prospectu, non diuino praescripto
A DE SPECTACVLIS
LIBER B 3 qui Gel: quis AB 8 uis uoluptatum B et om. A 9 occansionem
A 10 aut utrumque. adhuc B 11 blandiuntur B qui Urs: quae B
argumentari Gel: argumenta argumentari (A)B 12 post. in om. B 13 tanta
Big: tua tanta B uerbo B 14 quo B 15 atqui in B 17 isthaec B
18 existiment B Christianos, expeditum Urs: Christianum expeditum B,
XX sexpeditum A mortis A 19 obstione A uoluptatum B 20 ne B
21 superuacuum B fecerint B 22 definitum ABmg, descriptum B
uoluptatibus propter dominum mori. quam
tam apto consilio tantum obstinatio discipli
Iam uero nemo est, qui non hoc quo
omnia a deo instituta et homini attributa,
et utique bona, ut omnia boni auctoris;
uniuersa ista, ex quibus spectacula ins
gratia et leonem et uires corpo
neque alienum uideri posse ne
constet ipsius, neque cul
ei non sit inimicum, quia nec alie
locorum, quod saxa, quod cae
quod columnae dei res sunt, qui ea
dedit; sed et ipsi actus sub caelo dei transiguntur. quam
sapiens argumentatrix sibi uidetur ignoran
cum aliquid eiusmodi de gaudiis
metuit amittere. plures denique inuenias, quos, magis
periculum uoluptatis quam uitae auocet ab
mortem etiam stultus ut debitam non extim
etiam sapiens ut optatam non contemni
stulto et sapienti uitae gratia nisi
nemo ignorat, quod ultro na
conditorem
homini mancipatam. sed quia
naturali iure, non etiam fam
necesse est A tantis in scripsi: in tantis B; tantis om. A 2 dno A,
deum B 3 aperto mauolt E. Klmsmannns tantum scripsi: tantae AB
obseruatio C, ad \'obstinationem Leopoldus, obstinationis Hildebrandius
7 bona omnia ut B 8 instruuntur, equum Rig: instruuntur. cum B,
in A ins
conuertamur magis ad nostrorum detractatus. quorundam eni
fides aut simplicior aut scrupulosior ad hanc abdicatio
spectaculorum de scripturis auctoritatem exposcit et
denuntietur seruis dei abstinentia eiusmod
inuenimus, quemadmodum aperte positum est: non
non idolum coles, non adulterium, non fraudem admitt
Gel: ....... A, cum corpore B 2 et fraudum et iniquitatum
B 3 etiam «eripsiYtantam (A)B, tantum Urs, omnem E.Klussmannus,
cunctam
Ne quis argutari nos putet, ad principalem
conuertar ipsius signaculi nostri. cum aquam in
fidem in legis suae uerba profitemur, renuntiasse nos diabolo
et pompae et angelis eius ore nostro
erit summum atque praecipuum, in quo diabolus et pompae et
angeli eius censeantur, quam idololatria ? ex qua, omnis immundus
et nequam spiritus ut ita dixerim, quia nec diutius,
de hoc. igitur si ex idololatria uniuersam spectaculorum para;
turam constare constiterit, indubitate praei
ad spectacula pertinere renuntiationis
lauacro, quae diabolo et pompae et ang
scilicet per idololatrian. commemora
quibus in cunabulis in saeculo adoleu
quorundam, quibus nominibus nuncu
quibus superstitionibus instruantur,
dicentur, tum artes, quibus au
quid ex his non ad idolum pertin
neque ad nostram eierationem pertinebit.
De originibus quidem ut secretioribus et ignotis penes
plures nostrorum † artis nec aliunde inuestiga
de instrumentis ethnicalium litterarum. exta
qui super ista re commentarios edider
origo sic traditur: Lydos ex Asia trans
Timaeus refert duce Tyrreno, qui fra
regni contentione. igitur in Etruria inter ceteros
in
enuntiatioIun: argumentari AB 5 ac B pompe A 7 post
spiritus et post quia lacunas signauit E. Klmsmawnus 10 specula A
12 idololatriam B sic semper 13 incunabulis B, ab incunabulis Iun
14 quorundam del. 0. Iahnius 16 tum om. A 17 id non fuisse in A
uidetwr neque ad idololatrian
Accedit ad testimonium antiquitatis subsecuta
formam originis de titulis huius quoque tem
per quos signatum est, cui idolo et cui s
generis ludi notarentur. Megalenses eni
Cereales et Neptunales et Latiares et
celebrantur; reliqui ludorum de nata
et publicis prosperitatibus et
causas habent. inte
editiones paren
antiquitatem. nam et a
sacri et funebres id
idololatria nihil differt apud
dum ad eosdem spiritus perueniat,
mortuis, licebit deis suis faciant,
faciunt; una condicio partis utriusque est,
renuntiatio nostra aduersus idololatri
et titu
communes ha
conditricis suae. sed
quibus proprie hoc no
semetipsa probans de simu
de curribus, de tensis, de
de exuuiis. quanta prae
intercedant, suc
officia moueTITVLIS AB 3 primae litterae uerbi accedit manus
antiqua LVG|DYN|VM
Ut et de locis secundum propositum exequar, circus Soli
principaliter consecratur. cuius aedes in medio spa
de fastigio aedis emicat, quod non putauerunt sub
quem in aperto habent. qui spectaculum pri
Circa [habent] Soli patri suo, ut uolunt, editum affirmant, ab
ea et circi appellationem argumentantur. plane uenefica eis
daemonii
idolol
sunt. oua honori Castorum adscribunt qui illos otio
de cygno Ioue non erubescunt. delphines
columnae Sessias a sementationibus, Mes
Tutulinas a tutela fructuum sustinent; ante eas [tres arae, trinis
deis parent, Magnis Potentibus Valentibus. eosdem Samoth
existi
Soli prostituta. scriptura eius unde eius et census: Wissowa: inquiuantur AB 6 lactmam signaui eius]
cuius Hartelius sit A, q, B, quo Pam, si Oehlerus, scilicet E. Klussmannus
9 uel sordide
Nunc de artificio quo circenses exhibentur. res equestris
retro simplex: de dorso agebatur, et utique communis usus;
reus non erat. sed cum ad ludos coactus est, transiit a
muneA 2 ea B, et A 3 delitescit. Murtia Lat eas add. E.Klussmannus,
has
Primus Erichthonius currus et quattuor ausus
Iungere equos rapidusque rotis .insistere uictor
munem et] titulos pares secundum ipsam ab initio ludorum
appel
iam ostendimus. apparatus ? ł\\ratus etiam ex ea parte consortes, qua
A 3 hip ............... gas lunae A: omissa erant igitur
pleraque seiugas
sacri uel
per
Herculi Nemea, Neptuno Isthmia, ceteri mortuorum uarii agones.
quid Gel: odoris B, odor .. A Christiane ... odisse B, Isidorus,
om. ABmg 3 DE ARTIBVS
Superest illius insignissimi spectaculi ac receptissimi recognitio.
munus dictum est ab officio, quoniam officium
muneris nomen est. officium autem mortuis hoc spectaculo
facere se, ueteres arbitrabantur, posteaquam illud humanior
atro
humanior
uel
pl
para
ita mortem homicidiis consolabantur. haec tmunep:i origo.
sed paulatim prouecti ad tantam gratiam, ad quantam et crudelitatem,
quia feriarum uoluptati satis non fiebat nisi et feris
humana corpora dissiparentur. quod ergo mortuis litabatur, utique
parentationi deputabatur; tquae species, proinde idololatria
est, quoniam et idololatria parentationis est species: tam haec
quam illa mortuis ministrat. in mo
consistunt. ut et titulos con
genus editionis ab honoribus mortuorum ad honores uiuentium,
seclusit Scal 4 lacunam signavi: theatrum et alia praeterea
intercidisse videntur 5 per duellum
Satis, opinor, impleuimus ordinem, quot et quibus modis
spectacula idololatrian committant, de originibus, de titulis, de
apparatibus, de locis, de artificiis, quo certi simus nulla ex
parte competere nobis ea, qui bis idolis renuntiamus. non quod
idolum sit aliquid, ut apostolus ait, sed quo
daemoniis faciunt consistentibus scilicet tin consecrationibus
idolorum, sine mortuorum siue, ut putant,
igitur, quoniam utraque species idolorum condicionis unius
est, dum mortui et dei unum sunt, utraque idololatria abstinemus.
nec minus templa quam monumenta despuimus, neutram
aram nouimus, neutram effigiem adoramus, non sacrificamus,
non parentamus. sed neque de sacrificio et parentato
edimus, quia non possumus cenam dei edere
si ergo gulam et uentrem ab inquinamentis
A 5 purae A 6 fasciae Pam 8 ergo B
horrido B loco om. A 9 periuria B, iniuria A, quod E. Klmsmanno
placuit, sed ita, ut ante lacunam signaret 10 numinibus
Nu
s
iam ratione tractemus ex abundanti, propter eos maxime qui
sibi bla
sit. quasi parum etiam de spectaculis pronuntietur,
cum concupiscentiae saeculi damnantur. nam sicut pecuniae
uel d
in se et uoluptates, aeque generaliter intellectae uoluptates
specialiter et in spectacula disseruntur.
Ceterum rettulimus supra de locorum condicione, quod
per quae, simul inquinamentum combiberunt, tunc etiam in
alteros respuunt. uiderit ergo, ut diximus, principalis
idololatria; reliquas ipsarum rerum qualitates contra ut dei
omnes feramus. deus praecepit spiritum sanctum, utpote pro
naturae suae bono tenerum et delicatum, tranquillitate et leni-
non, dolore inquietare. huic quomodo cum spectaculis poterit
B, mis A et aures et oculos E. Klussmanntcs : ........ et oculos A,
oculos et aures B 2 uegrothytis A 3 sed ... digeruntur om. A 4 intestimuru
A 5 interim seposito (posito) fort. nomine Urs: nosse ne AB,
noscimine susp. E. Klussmannus subiectum A, subiici cum B 6 deberet B
9 spectaculisABC, litterisBmg 13 nomina concupiscentiae C 14 et B: utA
aeque ... uoluptates om. A 15 differuntur La Cerda, discernuntur fort.
17 semetipsa nos B, sema sanos A 18 combiberint B etiam scripsi:
& tantum A, et B, iterum E. Klussmannus, et totum Hartelius in om. A
in alteros respuunt B, alter ore spuunt A 19 ergo om. A 20 idololatriae
B rerum ipsarum B contra ut dei omnes feramus Klussmannus:
contra di oms feramus
Cum ergo fu
auferimur, etiam a circo, ubi proprie furor praesidet. aspice
populum ad id spectaculum iam cum furore uenientem, iam
tumultuosum,
tardus est illi pr[aetor, semper oculi in urna eius cum sortibus
uolutantur. dehinc ad signum om. A 2 et om. A 3 et om. A per quam ... aemulatio
om. A 5 quae cum his om. A 6 qui modeste et probe B, quo modo
honeste probes A fruitur B, Ifrui A 7 uel aetatis om. A 8 tamen
immobilis animi B, tam eni mobili animi A, tamen immobili animo C
est et E.Klussmannus: et A, est BC, est uel fort. tatita A 9 affectus A
10 ipse A 11 ceterum ... affectus om. A 12 sed om. B 13 autem AB,
item Hildebrandius, om. E. Klussmannus et om. A 14 simul ABmg,
similem B 16 faciamus B factitantibus C, facitantibus A, facientibus B
non om. A 18 secularib; A 19 saeparamur A 21 omnis A 23 id
om. A 23 sq. iam tunc tumultuosum A 26 ad om. A.
et nuntiant inuicem quod simul ab omnibus uisum est. teneo
testimonium caecitatis: non uident missum quid sit, mappam
putant; sed est diaboli ab alto praecipitati figura. ex eo itaque
itur in furias et animos et discordias et quicquid non licet
sacerdotibus pacis. inde maledicta, conuicia sine iustitia odii,
etiam suffragia sine merito amoris. quid enim suum consecuturi
sunt, qui illic agunt, qui sui non sunt? nisi forte hoc
solum, per quod sui non sunt: de aliena infelicitate contristantur,
de aliena felicitate laetantur. quicquid optant, quicquid
abominantur, extraneum ab iis est; ita et amor apud illos
otiosus et odium iniustum. an forsitan sine causa amare liceat
quam sine causa odisse? deus certe etiam cum causa prohibet
odisse, qui inimicos diligi iubet; deus etiam cum causa maledicere
non sinit, qui maledicentes benedici praecipit. sed circo
quid amarius, ubi ne principibus quidem aut ciuibus suis parcunt?
si quid horum, quibus circus furit, alicubi conpetit
sanctis, etiam in circo licebit, si uero nusquam, ideo nec. in circo.
Similiter inpudicitiam omnem amoliri iubemur. hoc igitur
modo etiam a theatro separamur, quod est
inpudicitiae, ubi nihil probatur quam quod alibi non
probatur. ita summa gratia eius de spurcitia plurimum con-
per muliebres res repraesentat, sensum sexus et pudoris exterminans,
ut facilius domi quam in scaena erubescant, quam
1 cognosco A 4 figura B, gula A 5 animo sed A 6 inde B,
lude A maledicti A 7 suum consecuturi sunt A, consecuturi sint
suum B, consecuturi suum Gel 8 qui prius om. A 10 quicquid optant
om. A quidquod A 11 ab illis B 15 sint A corr. 16 quid om. A
17 circus sic A alicubi ABC, aliubi Gel 19 nec inpudicitiam omnem amare
iubemur ABmg, nec impudicitiam omnem amandare iubemur? Oehlerus,
pudicitiam omnem amare iubemur E. Klussmannus 20 a theatro B,
li heatro A priuum Scal 21 impudentiae Bmg quam om. A 23 gesticulator
Lat 24 muliebres res praesentat (repraesentat ego) E. Klussmannus:
muliebres repraesentat AB, mulieres repraesentat Gel sensum add.
E. Rlussmannus sexum pudoris
Quodsi et stadium contendas in scripturis nominari, sane
obtinebis. sed quae in stadio geruntur, indigna conspectu tuo
A, in corpore B 2 prostribula A libininis A corr.
4 so solis A perque Gel: per quae AB 6 etiam AB, ea Gel, om.
E.Klussmanum 7 et in
Exspectabimus nunc ut et amphitheatri repudium de
scripturis petamus? si saeui
permissam nobis contendere possumus, eamus in amphitheatrum.
si tales sumus quales dicimur, delectemur sanguine
humano. bonum est cum puniuntur nocentes. quis hoc nisi
tamen nocens negabit? et tamen innocentes de supplicio alterius
laetari non oportet, cum magis competat innocenti dolere,
quod homo, par eius, tam nocens factus est, ut tam crudeliter
impendatur. quis autem mihi sponsor est, nocentes semper uel ad
bestias uel ad quodcumque supplicium decerni, ut non innocentiae
quoque inferatur aut ultione
defensionis aut instantia quaestionis? quam melius ergo est
nescire cum mali puniuntur, ne sciam et cum boni pereunt,
si tamen bonum sapiunt. certe quidem gladiatores innocentes
in ludum ueneunt, ut publicae uoluptatis hostiae fiant. etiam
# qui damnantur in ludum, quale est ut de leuiore delicto in
homicidas emendatione proficiant? sed haec ethnicis respondi.
A 4 et saltus om. A uires B, res A 6 supergressa et A,
supergressae B, supergressa sed Lat, supergressa Urs 7 palestrica A
8 ipsi A caestus E. Klussmannus: gestus AB ocupandum A 9 delabendum
B 11 ut et B, et A . ampiteatri A 12 petamus om. A
13 ampitheatrum A 14 si tales sumus quales sumus. quales dicimur
sanguinis humani. A 15 sq. nisi tantum B, nisi Gel 16 innocens ABmg
supplicio ex suppicio uel subpicio A 17 oportet B, potest ABmg competat
A 22 defensionis ABmg, defendentis B 23 mali B, alii A
nesciam B quum A 24 sapio fort. 25 ueniunt B 26 de om. A
27 homicidiis fort. haec om. A
Christianus. quamquam nemo haec omnia plenius exprimere
potest nisi qui adhuc spectat. malo non implere quam meminisse.
Quam uana igitur, immo desperata argumentatio eorum,
qui sine dubio tergiuersatione amittendae uoluptatis optendunt
nullam eius abstinentiae
in scripturis determinari, quae d
inseri seruum dei. nouam proxime defensionem suauiludii
cuiusdam audiui. sol, inquit, immo ipse etiam deus de
caelo spectat nec contaminatur. sane, sol et in cloacam radios
suos defert nec inquinatur. utinam autem deus nulla flagitia
hominum spectaret, ut omnes iudicium euaderemus. sed spectat
et latrocinia, spectat et falsa et adulteria et fraudes
et spectacula ipsa. et idcirco ergo nos non sp
ne uideamur ab illo qui spectat omnia. comparas, homo,
reum et iudicem, reum, qui, quia uidetur, reus est, iudicem,
qui, quia uidet, iudex est. numquid ergo et extra limites
circi furori studemus et extra cardines theatri impudicitiae intendimus
et insolentiae extra stadium et immisericordiae extra
amphitheatrum, quoniam deus etiam extra cameras et gradus
et t apulias oculos habet? erramus: nusquam et numquam excusatur
quod deus damnat, nusquam et nunquam licet quod
semper et ubique non licet. haec est ueritatis integritas et,
quae ei debetur, disciplinae plenitudo et aequalitas timoris et
fides obsequii, non inmutare sententiam nec uariare iudicium.
non potest aliud esse, quod uere quidem est bonum seu malum.
Omnia autem penes ueritatem dei fixa sunt. ethnici,
quos penes nulla est ueritatis plenitudo, quia nec doctor
A 3 malum B 5 tergiuersationem B amittendae Rig:
admittendae AB uoluptati obtendunt? Iun 6 uel localiter om. A
\'7 qua Oehlerus prohibeat Urs: prohibeant B, ptohihent sic A 8 inseri
ABmg, interesse B suadiludii Lat 9 audiui om. A inquid A.
etiam ipse B 10 sane A, plane B 12 uti A iudicium B, iudicia A
14 et ante idcirco om. B 15 omnia spectat B compares Pam 18 sqq. im-
Quid mirum? inaequata ista hominum miscentium et
commutantium statum boni et mali per inconstantiam sensus
et iudicii uarietatem. etenim ipsi auctores et administratores
spectaculorum quadrigarios scaenicos xysticos arenarios illos
amantissimos, quibus uiri animas, feminae autem illis etiam
corpora sua substernunt, propter quos se in ea committunt quae
A, ac B et A, ac B interpraetatur A 2 et alibi... bonum om. A
3 sic A, si B qui Gel: quis AB 4 exsultet Gel 5 intendit ABmg,
intentet B ut del. Gel et del. Urs 10 ampitheatro A 12 incubat A
13 non uenit E. Klmsmanum 14 compellit A 15 indigniori E. Klussmannus
idem
Cum igitur humana recordatio etiam obstrepente gratia
uoluptatis damnandos eos censeat ademtis bonis dignitatum in
quendam scopulum famositatis, quanto magis diuina iustitia
in eiusmodi artifices animaduertit? an deo placebit auriga ille
tot animarum inquietator, tot furiarum minister, tot *** status,
ut sacerdos coronatus uel coloratus ut leno, quem curru rapiendum
diabolus aduersus Elian exornauit? placebit et ille, qui
uoltus suos nouacula mutat, infidelis erga faciem suam, quam
contumeliis alaparum sic obicit, tamquam de praecepto
domini ludat? docet scilicet et diabolus uerberandam maxillam
patienter offerre. sic et tragoedos cothurnis extulit, quia nemo
potest adicere cubitum unum ad staturam suam: mendacem
facere uult Christum. iam uero ipsum opus personarum
quaero an deo placeat, qui omnem similitudinem uetat fieri,
quanto
adult
uocem sexus
asseuerantem non probabit: omnem enim hypocrisin damnat.
Urs: parte AB quam B et deminuunt om. A 5 depraetiant
A artem magnificant om. A 8 malae rei B, mala .... A, malarum
rerum Oehlerus, malarum artium E. Klussmannus quarum AB,
cuius Urs, qua tum Scal, quoniam fort. actores Urs: auctores AB acceptissimis
B 14 lacunam signauit E. Klussmarmus statuum B 15 ut
... coloratus om. A uelut sacerdos Urs curru rapiendum Gel: corrum-
. pendum AB 16 eliani A, Heliam B et ille om. A 19 taquam A,
quasi B 20 et om. A 21 pacienter A corr. m. al. ant. coturnis A
28 probauit A corr. omnem enim ypocrisin A, qui omnem hypocrisin B
uestie
cu
ibit. tales enim cicatrices caestuum et callos pugnorum et
aurium fungos a deo cum plasmaretur accepit; ideo illi oculos
deus commodauit, ut uapulando deficiant. taceo de illo, qui
hominem leoni prae se opponit, ne parum. sit homicida quam
qui eundem postmodum iugulat.
Quot adhuc modis probauimus, nihil ex his quae spectaculis
deputantur placitum deo esse! at congruens seruo dei
quod deo placitum non sit? si omnia propter diabolum institu
non diaboli est quicquid dei non est uel deo displicet), hoc
erit pompa diaboli, aduersus quem in signaculo fidei eieramus.
quod autem eieramus, neque facto neque dicto neque uisu neque
conspectu participare debemus. ceterum sic nos eieramus et
rescindimus signaculum rescindendo testationem eius. numquid
ergo superest, ut ab ipsis ethnicis responsum flagitemus? illi
nobis iam renuntient, an liceat Christianis spectaculo uti. atquin
hinc uel maxime intelligunt
spectaculorum. itaque negat ma
tollit. quid autem spei superest
in castra hostium transit nisi proiectis armis suis, nisi destitutis
signis et sacramentis principis sui, nisi pactus simul perire.
Leopoldus iudicauit A 3 curuatur scripsi: curatur B,
cu ... ur A, utatur Urs, calceatur E. Klussmannus, scurratur de Lagarde
4 cicastrices tuum A 5 aurium] rudium Lat a deo B, ad ea A
plasmaretur ABmg, suo plasmate B illi oculos deus commodauit scripsi:
illi oculos deus plasmauit B, illos oculos commendauit A, illi oculos deus
commendauit Bmg 7 parum] perinde E. Kliissmannus quam del. Rig
9 quot Gel: quod AB probauimus scripsi: perorabimus B, sperabimus
ABmg expectaculis A 10 at scripsi: aut AB dei semis B 11 domino
B praeter A 13 diabolo A uel quidquid Rig dei non est
uel om. A 14 quam B eramus A 15 quod autem eieramus om. A
16 prospectu B sic nos scripsi: si nos A, nonne B 17 lacunam post .
eius signauit E. Klussmannus 19 iam nobis B 22 huiusmodi B
23 nisi proiectis armis suis om. A
An ille recogitabit eo tempore de deo positus illic ubi
nihil est de deo? pacem, opinor, habebit in animo contendens
pro auriga, pudicitiam ediscet attonitus in mimos. immo in
ipse mulierum et uirorum accuratior cultus. ipsa consensio,
ipsa in fauoribus aut conspiratio aut dissensio inter se de commercio
scintillas libidinum conflabellant. ne
spectaculo ineundo prius cogitat nisi uideri et uidere. sed
tragoedo uociferante exclamationes ille
et inter effeminati tib
comminiscetur, et cum athletae a
non esse. poterit ergo et de misericordia moneri
defixus in morsus ursorum et spongias retiariorum. auertat
deus a suis tantam uoluptatis exitiosae cupiditatem! quale est
enim de ecclesia dei in diaboli ecclesiam tendere, de caelo,
quod aiunt, in caenum? illas manus quas ad deum extuleris
postmodum laudando histrionem fatigare? ex ore, quo Amen
in Sanctum protuleris, gladiatori testimonium reddere,
ἀπ\' αἰῶνος
fiant? nam
quae theatrum adiit
exorcismo cum oneraretur
fidelem aggredi, constanter:
in meo eam inueni. constat et alii linteum in
eius diei nocte, qua tragoedum audierat, cum B, rogitabit (rogitabit A) ABmg ubi om. A 3 attonit*us
A immimos A, in animos B 4 quam B, quem et A ipse
ille B 6 ipsa ... dissensio om. A 7 scintillas (a ex ic) A conflabellant
B, flagellant A, flabellant E. Klmsmanum 9 ille Gel: illae AB
10 et om. B effeminati tibicinis E. Klussmannus: effoeminationis Bx
effeminati liberi Bmg, effeminati lib ... A, effeminati histrionis Rig,
effeminati ludii Hartelius 12 ergo om. B moneri deflzus Scipio Maffeius:
moueri deflzus B, moueria (a eras.) aut A 16 dominum B 18 eI; a?wva?
<*n\' aidivos Rig: his apaeonos A, eU at £ >va; B 19 et om. B 20 penetrabilis
A corr. 22 adiit B, agat A demonio A redit A 23 exorchismo
A 24 inquid A 25 constat et om. A 26 exprobratione A
saeculo fuisse. quo utique et alia documen
qui cum diabolo apud spectacula communicando a domino exciderunt.
nemo enim potest duobus dominis seruire.
quid luci, cum tenebris? quid uitae et morti?
Odisse debemus istos conuentus et coetus ethnicorum,
uel quod illic nomen dei blasphematur, illic in nos quotidiani
leones expostulantur, inde persecutiones decernuntur, inde temptationes
emittuntur. quid facies in illo suffragiorum impiorum
aestuario reprehensus? non quasi aliquid illic pati possis ab
hominibus (nemo te cognoscit Christianum), sed recogita, quid
de te fiat in caelo. dubitas illo enim momento, quo diabolus
in ecclesiam furit, omnes angelos prospicere de caelo et singulos
denotare, quis blasphemiam dixerit, quis audierit, quis
linguam, quis aures diabolo aduersus deum ministrauerit? non
ergo fugies sedilia hostium Christi, illam cathedram pestilentiarum
ipsumque aerem qui desuper incubat scelestis
conspurcatum? sint dulcia licebit et grata et simplicia,
etiam honesta quaedam. nemo uenenum temperat felle et elleboro,
sed conditis pulmentis et bene saporatis, et plurimum
dulcibus id mali inicit. ita et diabolus letale quod conficit
rebus dei gratissimis et acceptissimis imbuit. omnia illic seu
fortia seu honesta seu sonora seu canora seu subtilia perinde
habe ac stillicidia mellis de lucunculo uenenato nec tanti
gulam facias uoluptatis quanti periculum per suauitatem.
B, nominatim A tragoedi Rig nuncupato nommatim
tragoedo E. Klussmanum 2 quod (d eras.) A, quot Urs accesserunt Iun
3 cGmunicanda exciderunt A 6 coitus A 7 uel quod B, quoniam A
dei om. A cotidiani in nos B 8 decernuntur inde temptationes om. A
9 emituntur A 10 aestu. carior A deprehensus B 11 *sed A
12 dubitas & (& eras.) A illo eum Bmg, enim illo Gel quo diabolus
in ecclesia (ecclesiam Urs) furit ABmg, quod in diaboli ecclesiam fueris B,
quo in diaboli ecclesia fueris Gel 13 angelis A colr. 15 administrauerit
B non A, num B 17 uocibus ... coeperint (27, 7) om. A
18 conspurcatum scripsi: constupratum B licet 0 23 perinde scripsi:
proinde B 24 stillicidia Iwn: si stillicidia B de lucunculo uenenato
Iun: deliuacunculo uenenatu B, de libacunculo uenenato Gel, de ranunculo
uenenato Urs ne Iun tangi B
Saginentur eiusmodi dulcibus conuiuae sui: et loca et
tempora et inuitator ipsorum est. nostrae coenae, nostrae
nuptiae nondum sunt. non possumus cum illis discumbere,
quia nec illi nobiscum: uicibus disposita res est. nunc illi
laetantur, nos conflictamur. saeculum, inquit, gaudebit,
uos tristes eritis. lugeamus ergo, dum ethnici gaudent, ut,
quum lugere coeperint, gaudeamus, ne pariter nunc gaudentes
tunc quoque
in saeculo uoluptatem concupiscis, immo nimium stultus, si
hoc existimas uoluptatem. philosophi quidam hoc nomen quieti
et tranquillitati dederunt, in ea gaudent, in ea auoca
ea etiam gloriantur. tu mihi metas et scaenam et puluerem
et harenam suspiras. dicas uelim: non possumus u
uoluptate, qui mori cum uoluptate debemus. tnam quod, est
aliud uotum nostrum quam quod et apostoli, exire de saeculo
et recipi apud dominum? hic uoluptas, ubi et uotum.
Iam nunc putas delectamentis L exige re spatium hoc?
cur tam ingratus es, ut tot et tales uoluptates a deo contributas
tibi satis non habeas neque recognoscas? quid
in
reuelatio, quam errorum recognitio, quam tantorum retro
criminum uenia? quae maior uoluptas quam fastidium ipsius
uoluptatis, quam saeculi totius contemptus, quam uera libertas,
quam conscientia integra, quam uita sufficiens, quam mortis
timor nullus ? quod calcas deos nationum, quod daemonia expellis,
quod medicinas facis, quod reuelationes petis, quod deo
uiuis? haec uoluptates, haec spectacula Christianorum sancta
perpetua gratuita; in his tibi circenses ludos interpretare,
Gel: imitator B 3 sunt Gel: sum B possumus Urs:
possum B 8 dilicatus A 10 quidam Iwn: quidem AB 11 et tranquillitati
dederunt om. A in ea gaudent B, nea gaudent A auocantur] uocantur
Usenerus (Epic. p. 284, 16) 12 moetas A scaenas B 13 arenam A,
harenas B uelim A 14 debebimus B nam] num fort. est B, et A
15 exire de saeculo et om. A 16 hic Urs: haec AB uotum ABmg,
uitium B 17 si putas B, puta Rig erigere B 18 ut tot et B, ut putes A
uoluptates om. A 20 iocundius A ueritatis reuelatio quam om. A 25 quot
caleas A 27 hae uoluptates B 28 ludos circenses B interpraetare A
metas consummationis exspecta, societates ecclesiarum defende,
ad signum dei suscitare,
palmas gloriare. si scaenicae doctrinae delectant, satis
nobis litterarum est, satis uersuum est, satis sententiarum,
satis etiam canticorum, satis uocum, nec fabulae, sed ueritates,
nec strophae, sed simplicitates. uis et pugilatus et luctatus?
praesto sunt, non par
a castitate, perfi
contusam, petulantiam a modestia adumbratam, et tales
sunt apud nos agones, in quibus ipsi co
et sanguinis aliquid? habes Christi.
Quale autem spectaculum in proximo est aduentus domini
iam indubitati, iam superbi, iam triumphantis! quae illa
exultatio angelorum, quae gloria
regnum exinde iustorum! qualis ciui
enim supersunt alia spectacula, ille ulti
dies, ille nationibus insperatus, ille derisus, cum tanta saeculi
uetustas et tot eius natiuitates uno igni haurien
tunc spectaculi latitudo! quid admirer? quid rideam?
gaudeam, ubi exultem, tot spectans reges, qui in caelum
nuntiabantur, cum Ioue ipso et ipsis suis testibus in imis tenebris
nominis saeuioribus quam ipsi flammis saeuierunt insultantes
lacunam post labentia signauit E. Klussmannus peracta addidi
2 metas B, et has A consumationes A specta A defend. A 8 martyrii
B 5 est B, et A uersuum est satis om. A 7 pugilatusque
(que del. m. rec. saec. ut uidetur XVII) praesto A 8. parua et multa
Oehlerus: par .. sunt multa A, parua sed multa B, pauca sed multa Urs,
pauca simul Rig, parum sunt multa E. Klussmannus impudiciam A
9 caesas A a post saeuitiam om. A 10 obumbratam Pam 11 sunt
om. A 15 quae om. A 21 spectans tot ac tantos B 22 nunciabantur
A ipso Ioue B ipsis suis testibus B, sistestibus A 23 congemiscentes
B 24 sq. saeuioribus quam ipsi flammis saeuierunt insultantes
contra Christianos scripsi: saeuioribus quam ipsi flammas saeuierunt
insultantibus contra Christianos (Christianis C) B, sefi flammis saeuferunt
(sic) insultantibus contra Christianos A, saeuioribus quam ipsi contra
Christianos saeuierunt flammis Rig, saeuioribus quam ipsi flammis saeuierunt
insultantibus contra Christianos E. Klussmarmus
illos philosophos coram discipulis suis una conflagrantibus erubescentes,
quibus nihil ad deum pertinere suadebant, quibus
animas aut nullas aut non
etiam poetas n
sed ad inopinati Christi tribu
tragoedi audiendi, magis scilicet uocales in sua propria calamitate;
tunc histriones cognoscendi, solutiores multo per ignem;tunc
spectandus auriga in flammea rota totus ruber; tunc xystici
contemplandi, non in gymnasiis, sed in igne *** iaculati,
nisi quod ne tunc quidem illos uelim uisos, ut qui malim ad
eos potius conspectum insatiabilem conferre, qui in dominum
desaeuierunt. hic est ille, dicam, fabri aut quaestuariae filius, .
sabbati destructor, Samarites et daemonium habens; hic est
quem a Iuda redemistis, hic est ille harundine et colaphis diuerberatus,
sputamentis dedecoratus, felle et
hic est, quem clam discentes subripuerunt, ut surrexisse dicatur,
hortulanus detraxit, ne lactucae suae frequentia commeantium
adlaederentur. ut talia spectes, ut talibus exultes, quis
tibi praetor aut consul aut quaestor aut sacerdos de sua liberalitate
praestabit? et tamen haec iam quodammodo habemus
per fidem spiritu imaginante repraesentata. ceterum qualia
illa sunt, quae nec oculus uidit nec auris audiuit nec in cor
hominis ascenderunt? credo, circo et utraque cauea et omni
stadio gratiora.
del. Vrs post praeterea signum? posuit E.Klu,ssmamucs 4 rediturus
A 5 rhadamanthy A minonis A, Minois B 6 tu A 7 tragoedi
audiendi magis om. A 9 expectandus A rubens B exystici A
10 in ante igne om. A lactmam significaui: amphitheatri mentio deest
iaculati] mulcati uel luctati fort. 11 nec B uelim uisos A 12 insaciabilem
A corr. dno A corr. 13 sqq. hic — redemistis om. A
17 resurrexisse B 18 ortolanus A 19 adlederentur A, laederentur B
22 caeterum A 24 ascendit A cauea] caula B 25 EXPLICITI DE.
SPECTA:CVLIS II f. 105-