Commentariorum In Genesim Libri TresVictor, Claudius MariusKarl SchenklUniversity of LeipzigEuropean Social Fund SaxonyGregory CraneJouveOCR-ed, corrected and encoded the textGreta FranziniProject Manager (University of Leipzig)Simona StoyanovaProject Assistant (University of Leipzig)Bruce RobertsonTechnical Advisor (Mount Allison University)Uvius FonticolaTechnical Advisor (Ludwig Maximilians University Munich)University of Leipzigstoa0292b.stoa001.opp-lat2.xmlAvailable under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License2014University of LeipzigGermanyPoetae Christiani MinoresMichael PetschenigRobinson EllisGeorg BrandesKarl SchenklViennaPragueLeipzigTempskyFreytag18881Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum16.1https://archive.org/details/corpusscriptorum16stuoft/page/n5/mode/2up
The following text is encoded in accordance with EpiDoc standards and with the CTS/CITE
Architecture.
Latin
CARMEN CLAVDII MAIUI VICTORISAB IOANNE GAGNEIO INTERPOLATVM. Claudii Marii Victoris Oratoris Massiliensis in suos super Genesin
commentarios Prefatio ad Deu Optimum maximu. Summe & sancte Deus, cunctae virtutis origo, Omnipotens, quem nec subtili indagine rerum Mentibus humanis sensu comprendere fas est, Et nescire nefas (nam te ratione profunda In tribus esse Deum, sed tres sic credimus vnumVnica personas ut tres substantia reddat. Indiscreta pio conseruans foedera nexu) Tu sine principio, pariter sine fine perennis, Solus es atque idem: nullique obnoxius aeuo. Tu spatium rerum mentis quocunq; recessus Tenditur, excedis: spatio neq; cingeris vllo. Nec te qui capiat locus est, immensus enim es tu. Quinetiam humanae nec fas contingere menti Qualis imago tua est, oculis ignara videri,* Ni cui cernendam speciali numine sese Exibeat: nec vero est qui virtute creata
Tevegetet motus: per que sumus atq; mouemur. Tu mens et sacre penitus substantia mentis: Tu ratio, et plene prudens rationis origo, Tu virtus virtutis apex, atq; ipsa profecto Tu vita, & genitor vitae, lucisq; profundae: Tu lux vera Deus; tu rerum causa, vigorq;: A te principium traxit, quodcunq; repente ex nihilo emicuit, tantoq; auctore repletum Vel vim metis habet, vel forma in mebra recepit. Te dominum natura probat seruata caducis Partibus: et iussam seriem datus ordo fatetur. Tu dociles numeros distinguens, pondera libras, Mensuras varians, modulos, motumq; gubernas, Alternas seruire vices, iugemq; recursum Rerum stare iubes, & mentis imagine plenum Edere nota tibi iam secula, volvere mundum. Non vno tu contentus dotare creata Munere, quidquid agis varios largiris in vsus. Quinimo nil non causa Deus alme tuorum Efficis: ipsa licet nobis ignota tuorum Factorum ratio, atq; modus: contraria nempe *Quae putat humanae solers ignauia mentis,Dum certant, plus pacis habent, sic omnia diues Conditor aduersis etiam cognata elementis Nectis et effusis à te virtutibus
imples. Et tamen hec quum sint in maiestate creandi, Nil horum quae gignis eges: mundiq; peracti Et per te stabili rerum compage manentis Nil prorsum indigus es: nec in hoc tua gloria tm
Quod prestanda facis bonus autor: sed quod & ipsa Efficere ut possint causis praebere secundis Non dedignaris: quae qui tua munera sentit Munus & ipse tuu est: tibi vt vni accepta referre* Omnia homo merito possitq; & debeat vnus.
Nam tibi sola Deus gigni quorf cuncta iuberes
Causa fuit bonitas: quum iussis viuere primum Spiritibus, mundoq; frui quem mente
gerebas
, Atq; omnes in te rerum cognoscere caussas, Et super terras et aquas volitare dedisti. Certa quibus coelum sedes, queis libera corda Arbitriumq; sui largitus es omnibus: vt iam *Alterutram in partem vellent se vertere possent:Vt fieres iustis
merce
,meritisq; piorum, Hoc quoque coferres praestando, vt debitor esses. Nam quod de primis coelesti in
sede creatis Vnus (dum lucis domino, vitaeq; suoq; Inuidet auctori, titulumq; hunc appetit) auctor Maluit esse mali, primamq; inducere mortem,Cum scelerum socijs celso deiectus olympo: Virtuti nihil inde
tu
praeiudicat : illudCui satis est fecisse bonum: sed copia laudisHaec est summa tuae: quod quu se extollere supra* Diuini virtutem apicis scelus esset, & ingens•) om. u. 36. 2) om. u. 44. * Relligio nulla prorsum delebilis vnda: Non tamen ingratis vitam sensumque negasti: Quin etiam arbitrio mentis gaudere dedisti. Nec tamen arbitrij natura in vtrumq; valentis 1)Accusanda venit nobis: namq; in de perire Posse datum est cunctis vt viuere dulcius esset: Mutuaq; alterni compar mensura pericli Cederet ad meritum: quum iudice digna seuero Praemia sanctorum geminaret poena malorum. Porro etiam (
mihi
si fas est hoc dicere saluaPace tua genitor) maius fortassis apud te estNon peccasse bonum, per lubrica tempora vitae, Quam miseris peccasse malum: sed viderisvt se Hoc habeat: caussas vni cui credimus omnes. Interea satis est nobis, quod
vilia terrae Pondera dum sacra inspiras ratione tuaq; Informas virtute, tuumq; effingis ad instar, *Nobiliora
facie
: dum lato in sidera vultuErexisti hominem: quem saeui fraude
tyranni
In mortis laqueos, & ad impia tartara raptum Vnigeni redimis profuso sanguine nati:Eq; imis erebi dona ad maiora
petitum Restituis quam factus erat: vitaeq; perenni Reddis, & in coelum diro vehis hoste subacto. Iam iam nemo patrem temerarius arguat Adam Quod leue praescriptum violata lege resoluens Ad loetum patefecit iter: nam culpa, parentis Compensata satis: quia plus est vincere mortem Quam nescisse mori. coeli nunc laetus ab aula Dispicit aetherios axes, & sidera calcat: Dispositosq; vocat ventura in regna
nepote
:Quos iterum formauit aquis,
iterum
; renasci Aeterni docuit diues sapientia patris: Tete igitur deus alme precor, qui numine prono Das sentire
animis
, & te charissime patris Nate tui, da mellifluum in praecordia verbum *
Nostra
tuum: & linguas nobis infunde disertas:Du teneras formare animas, & corda paramus Ad verae virtutis iter puerilibus annis. Inclyta legiferi iam pandito scrinia Mosi,Quae sit origo poli, vel quae primordia mundi, Archanamq; fidem quid toto excusserit orbe 1) om. uu. 70-72. *Mentibus ambiguis: qua vires traxerit aucta
Pestis
, & in vicium mores cessere vetusti.l) Da Deus aetemae describere mystica vitae:
Da simul et mentem, da cogrua tempora menti, Da studium, tanto ne desit cura labori, Successumq; bonum studij: quodq; omnia vota
lure
supercurrit (scribenti candida mens est)Ne damnes tantu quod nunc reus audeo munus : Criminibusq; meis conniue,cEparco benignus.2) Quod si lege metri quidquam peccauerit ordo, Peccarit sermo improprius, sensusq; vacilhtus: 3)
Hinc nullum fidei subeat mensura periclum. Per dominum Christum qui
tecum
natus eademMagestate viget, pariter qua spiritus almus Incowprensa animis, sectorum in secula
viuit. J) \') om. u. 110. 2) om. u. 118. 3) om. u. 121. 4) om. u. 126.
Claudii Marii Victoris Oratoris Massilien. Commentariorum \'in
Genesin Liber primus. Ante polos coeliq; diem mundiq; tenebras, Ante operum formas, & res, & semina rerum, Aeternum sine praeteriti, sine fine futuri Esse subest: cui semper erat Deus
vnus
: apud que Viuebat genitus Verbum Deus, & suus almus Spiritus, archani vitalis summa vigoris. Vna trium
quo
concordi substantia nexu Coniungens summa aeternum virtute beabat. Regnabatq; potens in maiestate creandi, Iam res, & causas rerum, casusq; futuros Et facieda videns, gignendaq; mente capaci, Secula dispiciens, & quidquid tempora voluunt Praesens semper habens: immensum mole beata Regnum erat ipse suum: regni nec teste carebat Virtus trina deus: qui primum semine nullo Corpora dans rebus, dum res existere cogit,
Iam
nostrum effecit munus, quod solus habebat. Vtq;
istum
faceret diues Sapientia mundum Cuncta simul genuit: sed posthaec semina rerum Ornauit superinductis informia formis. Temporaq; in seriem bene cdditus ordo redegit. Nam non, sacrilegi sensit quod lingua furoris, Casus mentis inops dum nescia semina voluuit. Tam prudens contorsit opus: nec dicere factum Ante aeuum fas est, quia tempore nata mouetur. Nec porro eternum mundum, superisq;
coquum
Credere fas stabilem semper tenuisse vigorem: Na quod corporibus constat coepisse fatendu est. Corpus enim quod plaga terit, quod tpa soluunt, Atq; abolent ipso qui tendit in vltima fine, Principium ostendit : quod quae sortita probatur, Aut facta haec credi par est, aut nata putari. 1) 1) om. UU. 83-36. Factu igitur costatmundu, quod quisq; subactus Annuit, & vero conuictus dogmate credit, Concedes fecisse Deum: qui numine Verbi Et virtute potens quidquid natura putatur Disposuit, iussit, monuit, munusq; creatum Succiduis vicibus (semper fugitiua reformans) Sustinet: ac volucrem retrahens circurotat orbe. Qui si cuncta etiam mauult dissoluere raptim, Confestim in similes formas redeuntia reddet. \')
Tanta Patris
uis
estt6 tanta est gloria Verbi. Vt vero semel attingam primordia rerum:Excelsi conuexa poli, terraeq; iacentes, Pars prima est operis, sed terras
unda
tegebatAeraq; in medio sordenti nube madentem, Et tenebris se
uasta
nigris velabat abyssus,Et sacer extensis impendens spiritus vndisAltrices animabat aquas, ac semina rerum Nondum copositis fundenda ad germina terris Insinuanda dabat: quum lux immissa superne Emicuit dicente Deo: discretaq; nigrum Vmbra peplu retrahes, summo discessit olympo.
Tum
diuina diem appellans prudentia lucem, 2) Indidit & tenebris obscurae nomina
noctis,Sic facta
una
dies de mane ac vespere primo:Rursus mane nouum primo iam vespere pulso Reddita lux fecit: quum se firmissima moles Fluctibus e mediis concreto corpore cedens Extulit: ac late duro solidata rigore Diuisas suspendit aquas: gelidumq; profundum Axibus obiecit calidis: seq; aequore septoNixasuperfudit rebus, quas circite vasto. Contegit3) aetherium deducto hinc
nole caelum 64 Forsitan hic aliquis sic secum errore perito Disserataetherijs ne desint pabula flammis Et nimius calor ima petens alimenta sequendo Exurat mortale genus, coelumq; coruscum Non possint terrena pati, subiecta deorsum est Machina firma poli: quę du nos protegit vmbra, * Interea super impositis frigescit ab vndis. Numinis at vero diuini quaerere causas Mes fuge nostra procul: plus sit tibi credere semp Posse Deum, quidquid fieri non posse putatur: J) om. u. 46. 2) om. u. 60. 3) Contigit
in p. 176 ultima. Et magnum pelagus super astra & sidera ferri Ipsorum ratione proba qui credere nolunt, Et mundum pendere volunt, quem conditor ipse 1) Gestet, & immenso constantem pondere voluat. Tertia lux tumidos stupuit discedere fluctus: Quum deus impulsis reliqui iam gurgitis vndis, Aerijs magnum spacijs patefecit inane: Arida tunc primum mundi pars ima retectam Ostendit faciem: tremefactaq; numine Verbi Cerula nudatas cinxerunt aequora terras. Quas vario raptim iussas frutescere foetu Luxuriosa nouo texerunt
gemina
limo. Et rudis, t6 tenero prorumpens cespite laetis. Iactauit se sylua comis: speciemq; secundum Edidit vna suam quaeq; arbor et herba virescens * Et fructucCsemen: vestitaq; gramine terra est. Iam tribus exactis motu succensa citato In flammas ignisq; globum se cogere iussa est Solis prima dies: fundataq; semina lucis Puniceos roseo sparserunt fomite crines. Lunaq; noctis honor quaesito lumine fulgrens2) Inferiore via soli subiecta pependit: *A quo susceptos radios percussa refudit. Astraq; distinctis coelum pingentia zonis Floribus aetherijs varios vibrare colores, Et magis ornatis seresplendere tenebris, Cerula nox stupuit, rutilis dum spicula flammis Fusa micant, vrgentq; alacres noua sidera iactus, Quae solare iubar radijs obducit apertisTempora quadrifidi mensurcts quattuor anni. Sol quoq; quum cursus lune sit mestruus, vno 3) Contentus cursu reuolutum conficit annum Artificemque sacrum mira compage fatetur. Quinta dies mouit spirantia corpora ponto, Quae liquor humectans genuit: sparsitq; profunda
Delitias pelagi: vario quas germine miris Formauit natura modis: educere iussaE toto partes, formasq; ex corpore
inani. Quinetiam in brutas animam dedit ire figuras : Quaeq; salis tumidi squalentia gurgite terga Cete vasta leuant molli differta sagina, Edidit: & qui horum conseruat
corpora, nostris1) om. u. 83. 2) om. u. 101. 3) om. u. 111. Corporibus nocet ipse liquor: genitalis alumnus Piscibus: ipsa etiam terrae qui germina nutrit, *)Hinc volucres quoque molle genus traxere vigore: Nã liquidas du format aquas,
immissaque pontum Vita subit, feruent multo tumida aequora partu: Nec satis est pisces genus oS exurgere:
quodq;Squammea turba salo summas euadit in vndas: Ni uolitans
in
aquis, sensim natet aethere puro, Aetherios volucris contingere docta recessus: Ergo materies auibusq; (6 piscibus vna
est.
Iam
bis terna dies claro radiabat olympo: Tertia post calidi genitalia munera solis: Iamque tepens tellus grauidos laxauerat artus: Quum maiora agitans iussit Deus edere terra Omne animal, vegetat ratio quod sola mouendi: - Cui seruire datum quo rerum postulat vsus. Nec mora prorumpunt foetis vitalia terris Pignora, quęq; sui generis sortita figuras. 2) Hic mihi iam fas sit
quadam
perstringere, quodaSolicito trepidum penitus transmittere cursu: Mutata
quadam
serie transmissa referre. Postquam cucta datus generatim protulit ordo3) Veris plena bonis, & multa dote referta: Quae Deus in longa seriem mansura
foueret
: Autori perbeUa suo tum machina visa est. Sed quid id est quodmudus erat, quod sidera, & ortus, Aetheraq; & vitreum pelagus terręq; virentes, Ni spectator, adest tantę quem gloria molis Impleat: atq; oculis auidum per singula ducat? Quorsum tam lati fines, possessioq; ampla,Si rerum possessor abest? hęc rector olympi * Secum animo versans & Verbi
pondere librans,Stat data summa operi, bona sunt quecuq; creaui Nunc hominem faciamus, ait, qui regnet in orbe, Et sit imago dei: similem decet esse creanti Liber ad arbitrium fruitur qui mente creatis. Dixerat haec, & factus homo
est
, seu corpore toto Siue anima ac specie, forsan quo more futura Quo facienda facit, quo factum semper habebat: Etsi praeteritum iam nondum
accesserat aeuum, Ergo hunc praepositum rebus cu coniuge iussit Crescere per sobolem, terrasq; replere vacantes. \') om. u. 125. 2) om. uu. 142 et 143. 3) om. uu.
148 et 149. Tum natura semel rebus concessa creatis, Praesertim quas
uita
mouens animare videtur, * MultipUcatquęcumq; suis primū edita formis. Septima lux magnum vt vidit cessasse paretem, Sed generum tantum
numeros
desi/sse creare, Et requiem tenuisse
suam
: tum iure sacrata est Perfectu quae vidit opus: naq; hoc quoq;
plenū est Virtutis, cessasse Deum, posuisse labores, Nam genitis forma patris quam dextra
parare
Bis ternis dominum satis est patrasse diebus. Septima lux docuit venerandae exempla quietis Quam coelesti omnes sperare iubemur in aula,Si modo non desint operum bona facta pioru.
Haec quoq; lux illa signat, qua tartara Christus Soluit, & euicto reditum patefecit auerno. Dum patriam
ille
semel victor rediturus in aula, * Iamq; malorū expers, humana in carne
quiescit. Sic
cessare
Deus, sic ocia sumere nouit, Plus vt agat cessans, pariter sine fine quiescens. Ac sine fine operans, seriemq; & tempora misces, Cessando consummat opus, quodcunq; crearat. Sed qualem qualiq; Deus formauerit Adam Materia, hic paucis cum Mose resumere fas est. Primus enim meritis postremus in
ordine
toto 1) Factus homo: vt sese rebus praestare creatis Nosset, <6 hinc laudes
duo
persolueret aequas,Ergo
homini
factura Dei manus optima summi2)Tractatu
facili
ac bene gnarum cedere limum, Et flexum formamq; sequi qua ducitur arte Sumit, (6 humanã quale iam mente
gerebat Explicat in speciem: tum flatu immissa vaporo Vita rigauit humum: tellus mollita liquore Vertitur in carne: & sanguis, qui lubricus humor, Distendit molles per nota foramina venas. Tunc mentis iam plenus homo tellure
relictaExilit, ac dominu prudens rationis adorat. Haud aliter bustis madata resurgere apertisCorpora quum Christi caelo delapsa patenti Maiestas grauidae
reserat
viscera terrae, * Exilient, dominumq; colent terraeq;
poliq;. Na quod no habuit quum sic è puluere vili Humanu in formâ copactû est corpus honoram1) om. uu. 191-194. 2) om. uu. 198-203. Perfacile est rursum itegrfi, vt de puluere reddat* Quod ia habuit multos caelatu terra per annos. * Sic ex antiquis prodibunt iussa sepulcris* Corpora, quaeq; suas rursum assumentia partes. Sic nil praeteriti est quod nõ sit forma futuri.
Sed id hominis tepus sede atq; habitacula primiPandere, vbi toto acceptu pro semine vulnus. 1)Eoos aperit foelix qua terra recessus Editiore globo nemoris Paradisus amoeni Panditur: & teretis distinguitur ordine syluae. Hic vbi, iam spatijs limes discernitur aequis Solis, & aeternum paribus ver temperat horis. Illic quaeq; suis diues stat fructibus arbor, Pomaq; succiduis pelluntur mitia pomis: Quae iucunda oculis, & miri plena vigoris Mebra animosq; fouet, pascutq; sapore & odore. Sidereos hic terra vibrat distincta calores Semper flore nouo frondens, fructuq; recenti: Hic fragiles soluunt calamos animata vigore Muneris ambrosij spirantia cinnama odores. Sed nec quod Medus redolet, vel crine soluto Fragrat Achemenius, quod molli diues amomo Assyrius, messisq; rubens Mareotica nardo, Quod Tartesiaci frutices, quod virga Sabaei, Quodq; Palaestinus lacero flet vulnere ramus: Omnia certatim hunc congesta putabis in hortu,Naq; huc cucta Deus pariter quae singula certis Accepit natura locis, conferta regessit. Motaq; dum leni vibrat nemus aura meatu, Vnum ex diuerso nectar permiscet odore: Fitq; nouu munus sibi nulla quod asserat arbor. Quaq; tremens blando sensim iactata fragore Commotis trepidat folijs, sonat arbore cuncta Hymnum sylua Deo, modulataq; sibilat aura Carmina, nec vacuus vanum quatit aera motus. Quippe apud autorem, qui totum mole sub vna Res rebus nectens alterna lege retentat, Nil temere fieri vel frustra credere par est. Quin etiam speciosa, nemus, syluaeq; coruscae Argumenta operum sunt, & plantaria rerum, Nec dubium primi quin delicta ante parentis
Hic
sua fixissent pariter tentoria spcum2)J) ow. uu. 222 et 223. 2) om. u. 258. Gloria, simplicitas. studium, sapientia, veriDiua tenax, prudentia, gratia, honorq;, salusq;, Praeclariq; animae adfectus: atque inclita
virtus: Et quidquid
pulchra
orbis habet: quid denique paucis Enumerare uelim qua plurima munera verbis? Iam satis hoc fidei est laeto quod semine surgens Hinc arbor vitae celsis petit aera pomis: Illinc diuerso nocitura peritia fructu Notitiam rerum suspend# ab arbore
legis. Ad gremium sacri nemoris quod sylua coronat Fons scatet & diti prolem virtute maritat Quadrifido tumidulętus caput amne resoluens, Ditior oceano iugi, nam gurgite prono Ille suos donat latices, iste accipit omnes. Nec turget tamen: at minor est qui crescere tatis Fluctibus infusis qua qui decrescere nescit Amnibus effusis: quorum primo ordine Phison Prosilit exultans, fontis pars quarta beati: Edens naturae quas dat prudentia dotes: Gangetisq; replet populos atque Indica regnaDistendit limo, terrasq; & semina voluens Quae facit arua serit, nudis qua squallet arenis Aurea fulgentis inter ramenta metalli. Hic vbi fulmineo rutilans carbunculus igne,Ac viridi radiat fulgescens luce smaragdus. Nec minor inde Geon placidis sed mitior vndis Niliacas attollit aquas, arsuraq; late Diluuio tegit arua pio coeloq; repugnans Temperat aethyopum stagnis refluetibusvnrfas. Tertius hinc rapido percurrens gurgite Tygris It comes Euphrati, iuncta quos mole ruentes Tellus uicta cauo sorbet patefacta baratro: Donec in Armeniae saltus ac Medica TempeQuos no sustinuit, nec iam capit, euomat amnes. Sed Tygris, nigro tanqua indignatus
auerno
, Prosilit ęthereas motu maiore sub auras. Et rursum spelaea subit, mersusq; cauernis Intus agit fremitus: & fortior obice factus Multiplicatur aquis, atfroq; citatior antro Exit, & Assyrios celeri secat agmine campos.
Iustior
Euphrates, diti qui gurgite largus Irrigat arentes subiectae Persidis agros: Mollibus elicitus riuis: atq; omnibus aeque Seruit, & humanos totum se praebet in vsus: Donec siccus aquis, nome quoq; prodigus ipsum Consummat terris, pelagi quod debuit vndis. Haec igitur cuncto naturae ditia foetu Imperia, & tanta virtutum dote refertae Delitiae, prima est hominis possessio primi, In quam deductus vita exultare perenni Accola iussus erat: tales ergo ille locatus* Inter delitias,t6longe pinguia Tempe:Dum fit adhuc dignus discitq; labore mereri, \')
Expers moerorum curaeq; ignarus agebat. Tantu apud autore est meriti pro nomine summi Nodu aliquid meruisse mali: Quatuergo putamus Soluere posse patrem rediturae in tempora vitae: Cuius apud famulos iam tum largitio puraNon merces Paradisus erat? quodq; illa seuerae Legis scita tulit, libertatisq; periclum *Facturus, vitam seruanti iussa recepit:Spondet adhuc maiora bonis, & praemia
seruat
: Qui causam meritis statuit, dum vesccre dixit Arboribus cuctis: hanc tatum horrere memeto. Quae diuersarum gestans examina rerum, Notitiam recti atq; mali sub cortice gestat. Nam trdsgressores mors cruda (6
dire
sequetur. Tali lege data ratio docet optima, quod non Mortalem Deus in primaeuo tempore fecit Primū homine: quin ille sibi morte
attulit vltro. Nãq; & in hoc e
magne
Dei indulgetiasummi: Dum quod no meritis sed tantu sponte benigna Largitur famulis, nostri cupit esse laboris. Et se quod donat mauult debere videri. At tu quem sacri nectit custodia iuris. Ne querere angustis quod clausa licentia metis Parte sit orba sui: nil hac tibi lege recisum
est
. Ante potestatem tantum terraeq; marisq; Nactus eras, nunc iam regni vitaeq; perennis, Porro & mortis habes. Tuc vt sibi cuncta parete Indulsisse pium rudis incola crederet orbis. Omne animal quod iam tellus dare iussa crearat Ejfundens tacito vernans b corpore semen,Iussit adesse Deus: proprioq; obedire tyranno: Scilicet vt cunctis bene congrua nomina rebus Inderet: atq; suo factum vnumquodq; vocaret1) om. u, 311. Nomine, natura quod natum est suapte moueri. Nec mora viuentum parendi haud nescia sistit Omne genus natura Deo: quacunq; vocaturMundi parte noui coeunt animalia in ipsoTemporis articulo modici: siue illa fuissentMolli lenta gradu, aut rapido proptissima
cursu, Impete vel subito consueta per aera labi Aut innare vndis, aut pondere lubrica ferri: His Deus omnipotens Adam praesente vocatis,* Vnumquodq; suo donauit munere largus. Armauitq; manu, cornu, pede, dente, veneno, Atq; alijs quibus artis inops animiq; minoris * Et ratione carens animal se protegat, & seSeruet ab aduersis rebus: sed nullu animantum Aequa homini specie vultuq; habituq; vigebat: Ast homini prope diuinos addebat
honore
. Totq; inter duplici vitam illustrantia sexu Impar solus erat, dudum qui coniugis aptam In se materiem gignendae
ignaras
habebat. Ergo opus aggreditur notu Deus: ictaq; raptim Corda viri tanto dissoluit languida somno, Mentis ut experti costam subduceret
imam
: Vnde caro fit iussa sequi: nam
sponte recedens Pellis, iter planum costae praebebat eunti:Illęsisprorsum membris, & corpore sano. Quae varios operante Deo digesta per artus Accepit formam, calidisq; animata medullis Versa in opus vitae est, sexu iam
grata secundo. Sic permissa suo formata est Eua
marito. Hoc nunc turba loco stolidissima desine tandem Quaesitis animum vanis torquere: nec isthic Quaerere quur hois confecta est foemina
mebris: Quum iam a principio molli de
puluere fingi Posset, & ex nihilo: (6
causa
desiste latentes Scrutari: quaqua si coniectare licebit*) Ex homine effecta est mulier, cognatio quaedam MutuūcEalternū inter se vt misceret amore: Semet in alternis cogens agnoscere membris. Hinc Euam partem esse sui mox protinusAdaSensit vt exaltans, tetigit noua gratia mentem, Mentisdraffectus in viscera nota receptus, Irruit: & tanto penetrauit in ossa calore, om. u. 377. XVI. Poet. cbrist. min. pars i. 29 Vt iam scire daret, quid coniunx esset, &
vxor, Quid dulces nati, postponendiq; parentes Coniugibus, quidna vna ambos in carne manere, Aeternam pariter vitam ducentibus esset. Porro dum mundi vitijs & tabe carebant Diuinis viguere animis, nullius egeni: * Quū penes hos esset mundi substantia, & omnesQuas dabat orbis opes: nec prorsum obnoxia morbis Corpora gestabat: nõ hos cogebat ad esum Pausę ignara fames: qui si mandata supremiSeruassent integra Dei, crudelia mortis Imperia, & diros nescissent vsq;
dolores. Callidus at serpens Domini perfringQve legem Talibus incautam persuasit fraudibus Euam. O vitae melioris inops, rerumq; bonaruGens ignara hOlm: neq; em bona nosse
putadus* Qui praua ignorans,
etid
distinguere nescitQuo diuersa bonis inter se limite distent. Atq; ideo augustos homini fas carpere fructus Noluit esse Deus: ne mentis nube remota Tmmitant in coelum oculos, atq; optima noscant: I) Sintq; deis similes. Hic nunc excurrere
paulum Fas fuat, & turpes veterum deflere ruinas. Ah nimium miseri gentiles quos furor egit In varios ritus cognomina multa DeorumFingere, pluralemq; Deo vocem addere soli. Serpentis primam hanc sonuit vox impia diri, Qui mortis tū caussa fuit: nam credula, postqua Rupit sacrilegis praescriptum morsibus Eua, Experti iam docta mali,
consorti
, culpae Quaerit: & incautum fraudis male gnara maritu Qua perijt prior arte petit: sic hoste subactus A gemino cedit sceleri miserabilis Adam: Pomaq; degustat sacri plenissima succi. Sed quia legis in his suberant praescripta seuerae Plusqua vipereo morte adlatura veneno, Vt primum illicito violarunt ora sapore, Confestim sensere nefas, facinusq; peractum Creuit, & ignaro percussit pectora sensu. Hinc timor inde pudor,
sumpserat
primitus ortu. 2) Nam dum corda homines celsarum conscia reruEt coelo tantum rectoq; intenta gerentes, \') om. u. 404. 2) om. u. 424. Pectora ad excelsum ferrent conuersa parente: Dum secretorum miracula diuinorum Claro incorporeae mentis splendore notarent: Nondum contigerat membroru cura suoru, 1) Quos vbi deseruit vitae vigor ille perennis, Iam morte affectos: demum frigusq; calorq; Aeriae subiere vices: ac vestis egenos Se primum sensere homines: sexuq; latenter Erubuere suo taciti miserabile questi. Idcirco vmbrosae e folijs noua tegmina fici Decerptis texunt, post culpam, mente receptum Corpore velato denudatura pudorem. Nec satis: ignorat quid agant, qua crimen inustu Seq; ipsos fugiant: cuperent si forte pateret, Condere se barathro: vsque adeo cotermina poenę Culpa suae est: vt iam miseros mortale pauentes Mortis imago iuuet: syluas umbrosaq; lustra Obtendunt van/s solatia falsa tenebris, Nam
qu
te timidum fas est subducere corpus? Tete inqua quae mox vili de puluere fecitVirtus viua patris,
mundi
:
abscondit
, praesens Implet: et in penitos exit diffusa recessus. 2) Tune potes dominum fugiens euadere?
tune
Omnia cernentem sperasti posse
lateret
Vt vastis iaceas tenebris, caelabere
nunquam. Ergo vbi peccati genitus pudor attigit Adam QuercntS latebras, mox audijt, heus vbi es Adam? *Quid vero est quod te quaerit Deus, inscius anne id Forte rogat que nec domino subducere
summo
Vel mors ipsa potest, fragili quam mente subisti? Quur vbi sis quaerit, nisi quod te morte doloris Lapsum sponte tua, secum non esse fatetur: Et coelo cecidisse sacro? sed sancta parentis Desperare vetat pietas: clementia cuius (Fas dixisse mihi, fas sit quoque dicta probasse?) Iustitiam excedit: nec tam me voce seuera Corripiens, vbi sis, trepido quid pectore quaeris,Terret: qua recreat quod adhuc post crimina lapsum Immersumque metu latebris, ac pene sepultum, Euocat & reuocat: ne vero exempla petantur Longius, ostendit culpae donatio mitem. Postqua excussa reos manifestat caussa
parentesJ) om. uu. 431-433. 2) om. u. 452. 29* Incepere Deo coelum, mare, terra loquenti Contremere, & vastos concussa
aperire recessus. Dumq; reos punit sententia, tartara condit. Quandoquide nostris visum est decedere
iussis,\') lam mihi iusta nouos feriet censura nocentes. Principio inter totius uiuentia mundiTu maledictus eris: & peior quam tegis intus Inuida mes coluber: qui coeli in claustra
veMdosDeiecisti homines: vetitasq; attingere fruges Fraude tua impulsis praedurae mortis origo es. Ergo vt digna nefas poenae mensura sequatur, Ex quo homine. terrae immersti, tu stratus iniquo Membra solo, duram sulcabis pectore terram. Et vetitos tentare cibos quia feceris, hinc iam Vilis semper edes squallentia viscera terrae. Et quia te dignae placuit tibi primus vt esses Inuentor mortis: poena moriere perenni. Humaniq; odium generis specialiter in teAc genus omne tuum bello experiere
potenti. Perpetuumq; tui mors vt tibi longa, timoremEsse dabo: pedibus repes & pectore
prono: Teq; tuo mulier perimet cum semine, cuiusCallidus extremis tantum insidiabere plantis. Vt trepidans etiam capiti vestigia figat. Dixit, & exanguem sic est exorsus in Euam. Et tu quae minimo solam te perdere fructu x Non conteta, virum similes temeraria in ausus2)Traxisti: instar eris famulae: subiectaq; duros
Arbitrium sensura viri patiere labores. Casibus & uero (incoeptumquonia prior ausa es Multiplicare nefas,) semper uersaaere multis. Et pariens crebris adeo torquebere natis, Vt quos mortales faciet tua culpa creari, Mortis nonnuqua lacerae sint caussa parenti. Tu quoq; cui monitus nostros & prima salutis Vincula foemineis postponere fraudibus auso Sponte mori placuit: talem reus excipe sortem. Criminibus tellus quam tu sulcabis aratro Sit maledicta tuis: spinas, tribulosq; minaces Culta ferat; fallatq; tuu spes improba votum.3) Nec tibi terra fidem seruet, tu viuere laetus His in delitijs, & cunctis uiuere seclis *) om. u. 476. 2) om. u. 500. 3) om. u. 514. Sponte recusasti: duro nunc viue labore, PerpetuU quoq; viue miser: dum lenta senectus In terram te restituat, terraeq; recondat. Dixit & ignaros ne coeli iniuria laedatVeste tegit pecudum miserens: vitamq; tueri Edocet: & ne iterum similes exiret in ausus Infaustum mortis formidine percutit Adam.1) At ne perpetuam vitali ex arbore vitam2) Protraherent: miserosque reos grauiora manerent *Supplicia: in tantis nimium diuturna periclis *Tempora ducentes, dirisq; obnoxia poenis:Continuo sacris iussos decedere lucis ExpeLlunt venti, nemoris quos sylua profundi Concitat: atq; illos libranti
turbine nexos Aura vehens sacra Paradisi ab sede repellit. Ergo hinc eiecti iuuenes, terrisq;
relate
Perdita dimissi suspirant gaudia luci,Expertes tanti spacij expertesq; pericli: Sed non expertes agitat qui corda doloris.
Qu
ruerint, quid perdiderint, qug vita sequatur Quae fuerit, tacita tristes in mente volutant, 3)Porro etiam quid se supremo in fine futurū est, Haerent soliciti: sibi num grauiora supersunt,
Nullane spes superet miseris: num morte pereni Perdant quod superest: an quu via mortis
amar
Per lignum ingruerit mundo populisq; futuris Possit adhuc aliquod per lignum vita redire, Finis lib. primi.
Claudii Marii Victoris Massiliensis Oratoris commen- tariorum in Genesin liber secundus. Hactenus archanam seriem, primordia mundi, Vt sincera fides docuit, sine fraude cucurri: Dum dignis loeto vicijs terrena carerent. Nunc hominum mores, et iam mortalia versu Aggresso, omnipotens vires Deus adde poetae. Postqua sacratis decedere iussus vterq; J) om. u. 524. 2) om. uu. 526 et 527. 3) om. wt,
539-541. Sedibus ac regnis, genitalia contigit arua: Inq; sua stetit
exui
humo: mirabile quali Ore rudes stupeant tam barbara rura coloni, Quae non frugifera distinctaq; arbore vernant.
Nec species
place
vlla soli, nam mixta coacto Pondere congeries confusa, mole locatur, Ardua caute rigent: syluis depressa laborant Plana, carentq; herbis: horrescunt edita dumis. Heu quibus hgc spectat oculis, quo pectore cernut,
Quoru animis Paradisus lest?
qu
causa doloris Vna subest, dum cunctoru iam plena malorum Se pandit facies, longe tristissima, post tot*Delitias Paradise tuas:cEamoena locorum*Gaudia fertilium: quorum vanissima praesens*Semper adest, tristesq; animos idea fatigat. Nunc honor ille sacri nemoris maiore sereno Irradiat, nunc diuitias succurrit ademptasSylua beata tuas: nunc pomi dulcior vsus, Nectareusq; sapor: viuis nunc floribus halansTellus, absenti tristes contristat odore. O quam no eade (
exclamat
) Paradise rependis: Imo
etid
qucito prae illis haec dona beatis Delicijs, peiora facis? sic tristibus illis Iam vitae perit almus amor, penuria rerum Insinuat iam dulce mori: ne maior egestas Occurrat grauiore malo: nam viscera terraeScrutari vesana fames, & quaerere cogitQua steriles dat sylua dapes: adeό usque malignis Herbarû dubias passim radicibus escas Explorare iuuat, ventremq; explere
latrantem.1) Tandem cunctaru quibus indiget vsus egenos Atq; inopes rerum, docuit sors vltima summi Auxilium sperare patris: tum stratus vterq; Membra solo, lachrymis tantum mutoq; dolore * Quae nequeunt verbis poscunt solatia votis:Dum pudor internis subducit verba querelis. Ergo vbi cognouit mutae sibi reddita linguae Munera, consurgens tali prece supplicat Adam. Omnipotens auctor mundi, rerumq; creator, * Quem mihi labe mali tfensum atq; audacibus ausisConstitui, foelix olim dum vita maneret, Et celeres animos visu super astra daretur 1) ona. zc. 34. Posse sequi, late circum perq; omnia fuso: 1) Hos ego quur oculos tua quodd archana
tuetes, Vel iam no habeo, vel magna ex parte minutos,2) Et tetro clausos terreni carceris antro, Vt iam nil veri praeter
mortalia
quadam
,cf; Fluxa videre datu ac mundit in peiora labantê? Atq; ideo omnipotes qui semper totus ubiq; es, Ad te confugimus, trepida te mente precamur, Exaudi miseros, quos semper cernis & audis. Quum me olim parti damnatae adnectere vellet Ille caput scelerum, mundi infensissimus hostis: Nil per se solum ne victus cederet, ausus, Serpentis formam accipiens, & coniugis illa Arma meae, duro confecit vulnere: sic nosArtificis scelerum fraus improuisa subegit. Quumque ego damnarer iusta pro crimine poena, Agnouit culpam tanto mens icta dolore: 3) Vt mihi me de me poenam praebere putarem. Idcirco & gemitus poenae, laclirymasq; negaui, 4) Amplexusq; animo solatia dulcia poenae Hanc ipsam posthaec sacra inter munera ponens Pro venia sceleris: non iam detrecto labores Quoscūq; addideris: tame interea optime iudex Si iuuat, exaudi nil in tua iussa precantes. Nec ia istud lachrymis & moesta
voce precamur,ludicij censura tui quo se illa resoluat:
Tota sed vt plenas teneat sententia vires. Iussisti mota victum me quaerere gleba, Et steriles spinas sparsa pro fruge
leuandas
)\' Dixisti, & tribulos pro
fructibus, ergo sereda est Vt fallat mea vota seges quaesita labore. Noscere da quae sint segetes, quo
more
serendae
. Fructiferae quae sint herbae, quae forma laboris: Da pater auxilium miseres, ysq; imbue sensus: Tunc erit vt rerum compos, & certa salutis Seruiat Eua mihi, saeuumq; experta parentisSupplicium pariat populos vt crimine nostro Plectantur, purgetq; patrum peccata, nepotum Mortibus aeternam faciens successio poenam. Interea dum sic orant, serpentis imago Indice visa metu tacito se tramite ferre J) om. u. 46. 2) om. uu. 49 et 50. 3) om. u.
65. 4) om. u. 68. 5) om. u. 79. Leniter ad molles spiris
reptantibus
herbas, In se conuertit trepidos: diriq; doloris Excussas odio cognatas traxit in iras. Et prior Eua viro. Si te suprema malorum Caussa mouet, rape saxa manu, datur ecce facultas Auctorem loeti loeto dare, callidus illeSupplicijs doceat proprijs & morte cruenta Quam sit triste mori, qui me male perdidit & te. Dixit, & elapsum cursu pctrisq; secuta estMissilibus: quint6duras per robora cautes,* Quò se reptando condebat callidus anguis,Ambo proijciunt: quarum rigido
una
lacerto I) In nudum casu silicem dimissa
resultat, Scintillamq; ciet: sicco quae e fomite nata Exijt in flammam & crinita incendia late Extendens tota iam sylua ardebat adepta. Hic horrent, latebrasq; gradu trepidate requirūt. Sed pauidos stupor ipse tenet: curamq; sagacem Inijcit insolitae flammae: quam cernere rursum,
Et twmidi2) spectare volunt. Paulum
ergo remoti Telluris dorso sterilis mirantur opacas Defluxisse comas,
nemorum
; horrere fauillas, Fuscariq; diem, totas splendescere terras, Et lucem sub sole nouam: nec mente quieta accipiunt crepitus stridentibus vndiq; syluis, Vndantesq; globos flammarum, in sidera latos, Nec quod radices immersus tendit in imas Ignis edax \'penitus: sumpto quo victa calore Terra suas pandit generosa ad munera venas. Quae quum iam cuncto siccata liquore
fuisset Mox fieri liquor incepit: riuisq; metalla Fundere quęq; suis, fuluo hinc torrente
coruscat Auri summus honos: candenti lacte renidens Effluit argentum, rigor aeris lubricus errat: Et coit in mollem resoluto corpore massam. * Vis breuibus forma ardentis cdprendere
syluae? *Sulphureae volitant nemoris per opaca fauillae,Nõ aliter quam du ruptis sicca Aethna caminis Egerit immixtis stridentia sulphura flammis.3) Tum se decoctis tellus pinguissima glebis In foetus mouit varios quos imbre marito Parturiens putri
dissoluti
rura meatu, \') om, u.. 103. 2) in pag. 201 ultima timidi 3) om. uu. 129-165. Qua tumidi crepuere sinus, elataq; messis Extitit, & motis vndans trepidauit aristis: Disceret vt speciem segetis nouus accola cultae. i) Nil tame hinc longus quidqud sibi vfdicetvsus, Nil casus virtutis inops, Deus omnia nosseQuę bona sunt cum luce dedit: mundoq; minori Quidquid maior habet sacro innotescere sensu Seq; per haec voluit: quod si illibata
maneret Vt data mens homini est, nulliq; obnoxia culpae: Non illam species, non illam corpora rerum, No modus astrorum, numerus nec mollis arenę Falleret, aut quantis cum magno terra profundo Extensa est spacijs: aut quae
mensura peractae estMolis: quid resonet motu septemplicis axis Armoniae vocale melos: nunc discitur vsu Assiduisq; datur studijs: qudqud arte vel vsuQuod capimus, Domino semper
donate
tenemus. Et vero ad primos vt se digressa parentes150 Nostra chelys referat, iam quęsoaitedite paucis, Pulsus ab augustis Paradisi sedibus Adam, Nullum habuit prius officiu qua coiugis usum, Atq; omne natis operam nauare creandis:l) Ergo vbi prima domus natis iam plena duobus *Inter tam varios solatia multa laboresAttulit: atq; nouum se vidit vterq; parentem: Multiplicata graues releuauit cura dolores : Et spes iam subijt propriis gaudere ministris Ruris in officio: quorum qui maximus aeuo, Arua Cain duris vertebat pinguia rastris. At viuo gaudere lucro dignissimus Abel Collibus in nudis, & sicci germine campi Innocuas pascebat oues, & lacte parentes. Verum expectati sensere vt gaudia
fructus Diuino intuiti vinci sua vota fauore: Mox decreuit vterq; sui libamina fructus Prima dicare Deo: sacras prior impedit aras Frugibus ille nouis: niueo magis hic litat agno: Prima sacerdotum species, mox hostia fratris Impia: sed Christum longe tamen ante figuraSignans. Perpetuus nam quft foret ille sacerdos* Summi Melchisedech ex ordine: protinus in se*
Conflata
inuidia,t6fratrum liuore suorum est,\') om. uu. 172-179. 2) om. uu. 199-202. * Hostia saluifica dum pendet ab arbore factus: *Sic olim ante sui praesensit candidus AbelInuidiam fratris: nam quum de fruge litassetIste sua: niueo ille agno, mox protinus altum In coelum ascendit combusto fumus ab agno: At contra per inane volans de frugibus illis * In terram redijt fugienti fumus olympo:* Aut quod peiores domino sacrauerat, aut quod *
Illi
non gratum est animo quod prodit
auaro
. * Inde Cain tamen insanas flammatur in iras Inuidiae ducens illo de fonte venenum, Vnde propinarat serpens:fratrcmq; cauendi Ignarum saeua mactatum caede trucidat. Heu facinus, quo non miseros furiosa libido, Quo non ira, recens odiu, cCvis improba -cog/t? \') Quid nierct innocuus frater? num sanctior ille
Qu
fuit, interimi meruit? iam facta parentum Non est
posteritas
quod quidquct accuset,cEipsi *FlagitiU addidimus: iãq; est quod callidus
anguis*Obijciat, si fors illum accusare velimus,
Qu
morimur: nilq; ad cumulUjnna illa propago 2) Criminis, adiecit mortem: culpamq; parentumInductam mundo (horrendum est id
dicere) fecit Impietas scelus esse nouum, sic impie, sic tu*Dire Cain
primore
nouum caede inficis orbem: Pro qua perpetuas poenas iam morte solutus Aeternumq; dabis, longe serpente
nephando *Deterior, tua metimur si crimina, namq; Attulit. ille necem nobis, non intulit, at nos * Coepinws adlatam: tu vero hanc primitus infers:Tanto illo peior, vitari publicus hostis
Qu
potuit: tu priuatus nulla arte caueri Iam poteras : quis enim dilecto a fratre timeret? At vero nulla est hominis tam dira nephandi Culpa, Deus qua non animo
demente
remittat, Si modo poeniteat facti: quod teste Caino3) Accipimus: quem tiic fraterna caede madente
Non
indigna
habuit (tanta est clementia) sese*Correptore Deus, quin blanda voce rogatumFrater vbi suus ille foret, facinusq; negantem, Arguit, & leuiter tanto pro crimine punit.
1) om. u. 229. 2) uu. 233 et 234 in unum contracti. 3) om. uu.247-251. Nd profugutantu atq; extorrZ ab vtroq;
parite
) Longius amandat, uastasq; relegat in oras: 2) Et iubet a patrijs
confestim
excedere terris: *Hac etiam longe misero foeliciter in re Gratificans: grauior na multo est poena videri Inter foelices, & pura mente beatos Victuro post supplicium, factiq; pudorem. Vtq; sit exilium leuius, comes additur vxor Fida reo forsan ne desperatio solum Arriperet : tu etid quae duras. pectoris aegri Itolliret curas, & moto corpore fractum Sisteret amplexu, nulliq; obnoxia culpae Et
dominii
votis & pura mente colendo, Eliceret quidquid
posset
satis esse duobus. Sic multa extorres comitatur gratia: quorum3)
Auxit multiplicans per nomina mille nepotum Progeniem Deus omnipotês: regeq;
CainuEsse dedit populis, quos cingere moenibus vrbes Erudijt, praelonga videns in tempora natos. Interea maesto rursum grauis Eua marito Pensarat primu sancto ia pignore danum: Reddideratq; iterum nata iam prole parenti Multiplices animi curas, d; mixta
labore Gaudia: Seth puero nomen fecere, vice Abel
Qui
dedit omnipotёs illis Deus: vnde secuta est 5) Posteritas, cuius de semine prodi;Y Enos, Qui primus tacita lectus virtute sacerdos, Posse ciere pijs precibs votoq; potentemSperauit, meruitq; Deum, populumq; secutum Imbuit aeterni cultu seruare parentis. 6) Cuius de serie pollens virtutibus Enoch Descendens,
meritis
etiam non impar auitis. Redditus in sedes patrias orbemq; beatum, Viuit adhuc, cPchabet vitae iam regna futurae. Hic
iusti
proauus Noe: sub tempora cuius Infecit totum studijs concordibus orbem Culpa frequens, vicijsq; sequens adiunxit auitis Posteritas uicium: qua propter mille per annos Aut prope, maiores, quum viuereconsucuissent: Ne peruersi hominu mores crescentibus annis\') om. uu. 257-282. 2) om. uu. 284-295, 3) om.
uu. 308 et 309. 4) om. un. 314-318. 5) om. u. 325. 6) om. uu. 331-334. Augmentum acciperent, vitijs ut terminus esset. Maxima
uita
hoim lustra ad duodena redacta est *)Namq; Cainigenuquu se coniuncta prophanis Damnasset thalamis in peius prona iuuentus: In varium facinus superum deserta fauore Prosilit, inq; omnes currit temeraria lapsus. *Tum Deus auerso tcL multa ob crimina mundo Confestim infensus
uoces
erumpit in
istos
. * Nequaquã
posthac
humana in gente manebitSpiritus ille meus:
uitam
nec proferet vItra: Viuere bissenos decies contenta per annosVita nocens
hominum
: quoniam terrena sequuti Plus carnis qua mentis habent: sic ergo seuera Aeui constituit tempus sententia certum Iudicis immoti: longae ne tempora
uitae
Criminis augendi caussam praestare
ualerent
. Flagitij quid enim iam non auderet iniqui2) Impia gens kominUf nam magna mole
gigatesMonstra horrenda hominu vario de semine nati Nil non
audebat
: queis
una
& maxima virtus3) Non fore ad extremum prauos: quos dira,libido4) Crimen in ol
trahes
nullas sine sanguine noctes, Aut sine caede dies
unquam
ductare sinebat: 5)Immemores iuris diuini, hominumq;, suiq;, Affectusq; pij,matrumq;, patrumq; suorum, Autorisq;
De
:tantuq; in crimina summa Processum est, hotes dominU vt formasse
pigeret: Vt peruersa etiam Deus ob peccata nocentum Criminis expertes animas conuoluere vellet: Atq; superfusis terras immergere lymphis:Rursus in
antiqui
mundo redeunte figura. * Vnus erat Noe iustus quem propter in irasDifferret prodire Deus: quem
uita
fidelis Iam per quingentos immunem criminis annos Duxerat, & sancta degentem in lege probarat. Cui sic sancta Deus pandens archana reuelat. Iamq; hominū uitijs infectū turpibus omne Aera cum terris in deteriora relapsis6) Eluere, & tumido
uisum
est submergere ponto: Vt dum cuncta ruens operit, iussusq; residit Gurgite praecipiti, pollutum diluat orbem, 1) om. u. 347. 2) om, uu. 361-363. 3) om.
uu. 367 et 368. 4) om.u. 370. 5) om. u. 373. 6) om. uu. 387 et
388. Implicitosq; hoies: & quidquid viuere iussum estCaussa hominu, inflati conuoluat labe
profundi
. Sed quia tu solus cui cordi nostra
voluntas
, Deuotum sanctis dnxisti legibus aeuum,
Peruersis semper voto meliore repugnans: Sic decretoru moderabor iura meoru, Vt mihi qufL iustas luerit gens impia poenas,
*Purgataeq; orbis feces: tum dignius a te Incipiat mortale genus: summuq; parentem Te numerent populi
posthac
qui tempora viuet. Quadratis igitur trabibus contexta paretur Archa tibi, cubitis sed quae sit longa trecentis: Lata quaterdenis denos super: aera in altum Terdenis surgens: cubitali ornata fenestra. Insuper h
laena
ponatur ianua parte. \') Tunc
calidi
bibula spirans copage bitumen Exploret tenues & vestiat vndiq; rimas.2) Quumq; triplex spaciu discreuerit area duplex, Sic discernantur proprijs animantia nidis Ne violent permixta genus, comissaq; pugnent Confundantq; cibos, quorum te condere par est Tantum materiem: nam dispensata receptis Ne desit, praestare meum est. Haec mente fideli Noe concipiens (nam
animi
sensumq; ministras, Velle & posse dabat famulo quodcuq; in bebat.) 3) Iussum opus adgreditur, densas prosternere syluas
*Incipiens, atq; annosas proscindere quercus. Admittunt luci radios, vmbrisq; leuatur Campus, & aequaeuo spoliantur robore valles. 4) Sed quum tam multo fuerit properata labore Summa operis coepti centum differtur in annos, Vt bona vita sequens, vitae delicta prioris *Emendet, mutetq; feros gens impia mores. 0 miseri quos tam iustae dilatio poenae Plus facit esse reos: nec iam pro crimine tantum Praeterito, at longe grauius plectentur, ob ipsum 5)
Temporis indulti spacifL, veniamq; neglectam:
*Quum testaretur se parcere malle reuersis Tempore dilato dominus. Iam mole peracta Machina constabat laterum compage capaci Dijfugm quod supremum pater ipse pararat
J) om. u. 406. 2) om. uu. 409-411. 3) om. u. 420. 4) om. u. 424.
5) om. u. 431. Naufragijs natura tuis, rapidisq; fluentis,Tum Deus c celso famulum dignatus olympo Voce
mone
Noe summum iam tempus adesse, Condere se latebris, natos cum vxore, nurusq; Eripere instanti exitio, mortisq; tenebris: Cunctaq; viuificis animalia reddere claustris:Siue ea terra fouet, seu clarus
sustinet aiir, Singula de mundis septena, & singula bina Ex ijs quae sacris minus apta, immttda
vocatur. Nec mora fit. quidquid conuexo cardine coeli Nascitur, ignotum diuersis partibus orbis, Quod stupet Eous, quod pallidus horret Iberus, Australis Libyae calidis quod nutrit harenis, Scindit Hyperboreas miro quod lumine noctes Festinat trepidans: & apertae immergitur arcae. Diluuium dicas iam pracscnsisse, Deoq;
Authori parere suo: d; pecudes ratione
carentes Plus quam imprudentes homines ratione valere, Et si nil sapiunt. Ergo omni semine vitae Praegrauida vt primu claudi Deus iperatarcha, Nox ruit, & subitae coelum obduxere tenebrae, Effusoq; cadens terras ferit aere nymbus. \') Et furit, & toto pariter desaeuit in orbe.2)
Nec satis excidio est, qui nubibus effluit imber: Antiquae laxantur aquae,\' iamq; aethere aperto In nubes vacuas coelum pluit: & reserata Defluit in lymphas mundus coelestis abysso:Atq; nouos pandit fontes torrentibus aequos. Dumq; vno immixtum raptim se gurgite
iungit
Quod coelu, quod terra vomit, quod nubila fudut, Inuoluit mersos mixtis cultoribus agros, Implicitosq; greges stabulis, cum ciuibus vrbes, Obruit inter aquas: populiq; natantd ruina Nulla manet rerum facies: tegit omnia flumen: Crescendoq; suum perdunt & flumina nomen. Mox etiam cursum, nullis satiabilis vnquam Amnibus oceanus: tam magna mole ruentes Iam persentit aquas: aucto quas gurgite maior Pellit, & in cumulum redeuntes surgere cogit. Donec contractis aestum attollente profundo Vndiq; littoribus summo se circite iungit Fluctus, & oppressis concurrunt aequora terris. 1) om. u. 458. 2) om. uu. 460-462. Et iam terquinis super omnia celsior vlnisArcha ferebatur: namq; hęc mensura supremos Excessit montes, cum quadraginta diebus
Vnius
pluuiae furor, & mors vna fuisset. Ter quinquagenis dehinc solibus aere sudo Consimilis ponti modus & mensura remansit. Dum pateromnipotesiamdudU in carcere ggtis*Conclusae miserens, terris abscedere magnum Paulatim iussit pelagus, sensimq; relabi:Ne raptim fugiens terras
subuertere
omnes: 1) Et stabilem in sedem tellus vt sicca mearet. Deniq; diffuso planus mox aere vertexProdere se coepit: pedetentimt6 summa videri Posse iuga, ac planos scopulis descedQre
fluctus: Cumq; residenti sensim prorumpere syluasAequore, & occultos paulatim surgere colles. Iamq; niger patula speculator missus ab archa Aera reppererat placidum, praedaq; reperta Non iam curabat consueta in claustra reuerti: * E1\'go emissa semel vitali e sede columba Nil referens certi, rursum dimissa reportat, Paciferae frugis paruum libamen oliuae. Tantus ad
indicii
hoc magni cu laude parentis Captiuúm fletus, quo se gaudere reuelant Exoritur: quantus muris quu victor acerbus Insultat subitum obsessis, si forte feratur Auxilium: quantus quu iudice missa modesto Addictos rursum vitae sententia reddit: Quantus in
ambigui
funus quu vita recurrit Inter lugentum lachrymas & gaudia fletus: Postea qua rursum speculatrix arua patere Nunciat, hoc ipso terris quod missa receptis Non redijt, taedet pigras perferre latebras: Et iuuat ad coeli ventos spirare
patenti
: Atq; animam aetherio laxatam pascere sensu. Sed nulli claustro fas est exire patenti, Donec relliquias illuc qui iusserat
orbis
is 2) Ingredier, iubeat sacris excedere claustris, * Coclitus admonitum fida cum coniuge Noe, Cuq; domo, & natis
pariter nuribusq; pudicis: Et noua deductis iterum dare
rara
colonis: Cunctaq; succiduae seruata animantia proli,om. u. 491. 2) om. u. 518. * Iam captiua diu claustris emittere apertis,Quae bonus humanos opifex seruarat in vsus: Quę postqua data porta, ruunt: pars aera pennis, Pars saltus, syluasq; petunt: pars mersa cauernis Infoditur, patulis: terrae pars libera campis, Exultat siccis, & prato vernat aperto. At vero mundi sortitus regna secundi Cuncta oculis Noe lustrans, ac mente capaci Accipiens,
animum
; volens saturare replendo: Cuncta haurit, rapido perlustrans omnia visu. Miraturq; nouum solito fulgentior orbemTum mage sol rutilus: ridet maiore sereno Laeta poli facies: & desperata virescunt Foetibus arua nouis: sed adhuc versatur imago Ante oculos, tantae semper memoranda ruinae, Inter aquas quid pertulerint: quid munere sacro Non etiam tulerint, fremeret quu verbere
saeno Pontus: & illisas contemneret archa procellas. Cumq; suis Noe qua prompta &
lata reuoluitSe circum summi fuerit largito patris.
Cogit (6 attonitos mirari ac voluere
secum,
Vnde
tot esca animis toto suffecerit anno: Quis potus, namq; hoc constat si caetera vitae Suppeterent, clausos dum fluctuat archa perireInter aquas potuisse siti: nisi rector olympi Humano prorsum auxilio, donoq; carentes Sustinuisset, eo quo condidit omnia nutu. Ille etenim longe perituros carcere noctis Affectu lucis spolians, virtute repleuit, Ille vt tam segnem possint perferre quietem, Infudit pigri placidum torporis amorem: Iam quid enim nõ omnipotZs sua dextera possit, Qui gelidi raptim mersos sub gurgitis
vndasQuū visum est ardere facit:flamasq; sub ipsas Algere inuectos: & qui nunc
tempore paruo Posse perire homines docuit mergentibus vndisOstendet flammis atq; vndis posse renasci. Finis lib. secundi.
Claudii Marii Victoris Oratoris Massiliensis commen- tariorum in Genesin liber tertius. Talia mente gerens
ventnraq
; secula cernens No prius officij quidquaseruatus inire Costituit: quam sacra Deo
laude
; rependat, * Gratcsq; euaso referat discrimine Noe. Mox niueo sacra exurgunt altaria saxo: Agnovitq; haec prima recens altaria mundus: Antea totus enim conuexo tramite coeli Templumudus erat, tū dudu ad sacra paratisAffuit e gregibus septenis hostia praeceps: *Seu volucru ex specie, mollis quas sustinet
aer: *Siue ex ijs quae terra parit: nil septima quaeq; Aris sternuntur deuota animalia sacris, Aethereo tum mox ignis demissus olympo Libat odoratos ad sacra altaria foetus:Ambrosiumq; Deo flagrant holocausta vapore. Et quanquam nostri nil muneris indiget ille Totius mundi dominusq; Deusq;: suorum Attamen officijs veneraricEmunere gaudet: Qui lymphis tandem sic Noe affatur ademptis:Et si parua fuit tanto pro crimine poenae
Vitio
, vindicibus pluuijs, coeloq; refusoTot scelerum damnasse reos, sedemq; nocentem Terrarum mage diffuso
purgasse
profundo: Non tamen offensi feriemus verbere tali * Vlterius mortale genus: quauis ruituras Per varium facinus, per crimina pristina rursum Humanas mentes videam, gentesque profanas: Non tamen interea cessabit dextera vindex Supplicia iniustis quę reddat, prquia iustis. 1708 igitur quos vita probat iustissima nobis. Crescite securi, et foecunda prole referte Arua, nouosq; greges longis distendite terris: Seruabunt elementa vices,
cunctisq
; diebus Sparsis seminibus reddetur debita messis. Curret opus mundi compar, discordibus horis: Aestati certabit hyems: ac tempora librans Veris & autumni fugiens replicabitur annus. Yosq; (quibus regnum solidi permisimus orbis) Tota tremet,
metuet
; ampli substantia mundi. XVI. Poet. christ. min. pars i. 30 Imperifl ecce damus vobis res prorsus in omnes: 1)Totq; inter species rerum quae sponte mouentur CameamSbra quidem vestros largimur in vsus. Quanquã interdictum vobis a sanguine
vini
Esse volo: quS si quisqud ederit, haud secus
acris Illum iudicij plectet sententia: quam si Hauserit humana fluidum de caede
cruorem
Quem repeta semper vindex, adeoq; requiram,
Vt mihi non solus pendat rationis habundans Supplicium, sed bruta etia, cruor omnibus aeque Sit sacer humanus: verum ne postea quisquam2)Diluuium metuat, tali sit foedere tutus. Quum leuis in nebulas pedcs se verterit humor, Et nigras cumularit aquas in cocaua nubes, Effundam radios, & pulchrum circite summo Arcum
componet
mihi solis imago recuruum:Fingentem connexa poli, qui luce colores Exhibeat varios, & in aera dissipet imbres.3) Quod sibi venturi specimen praesumere signi Posteritas secura potest: vt foedere tali*Post haec diluuium credat non esse timendum. Talibus attenti imperijs ctt cdiuge Noe
Post habitas domino grates, laudesq; repensas,Certatim cE limo dulciq; vligine laeta Arua pater natiq; simul, queis firmius aeuum, Mox subigwnt rastris, & semine rura
maritant. Tum vere effusis late densissima campis Herba virens, flauas
qua
durauisset aristas, *Solis ob ardores in frugem lacte gelato Reddit multiplicem cumulato foenore messem. Et noua praegrauido iam palmite vinea, diti Luxuriat fructu, tortaq; ex arbore nectarParturit, < duro
nascentia
pocula ligno. Forte Deo Noe celebrabat laetus honores
Indulgens
sacris epulis, vinuq; propinansPrima e vite
noua
: quo demum largius haustoHinc alto grauidus somno mebrisq; solutis Non bene cdposita
qua
veste iaceret, humiq; *Prostratus spectanda daret genitalia natis Mebra suis: vni tibi Cham deterrime risum Mouit origo tui: nec iam peccasse sat
vni*Esse tibi credens,
fratre
aspergine culpae \') om. u. 38. 2) om. u. 49. 3) om. u. 57. Contendis maculare tuae: sententia multo Quos melior,
melior
; animus detecta parentis Obiecta docuit cejare virilia palla: 1)
Nam patrium auersis manibus texere pudorem Sem simul atq; Iaphet, tali dignissima patre Pignora, quos ideo fratris dedit esse minoris Iure pater dominos somno vinoq; solutus. * Qui mox natorum euigilans benefacta suorum Et Cham demeritum tali mercede rependit. Cham tu inquit, maledictus eris, seruusq;
tuoru Aeternum fies ventura in secula fratrum. Sem vero benedictus erit: fratremq; minorem Participem secum cdmuni sede bonorum Efficiet, quorum late possessio currat.2)Haec fatus senior, quum ia decurreret annos Mille minus decies quinos: in pace quieuit. Interea domini dum sancta in lege vigeret Posteritas multis iamq; aucta nepotibus, & seCoelorum ac
terr
domino cdmitteret vni: 3) Tunc sanctis hominum parebant omnia iussis: Terra grauis, liquidum pelagus, vegetabilis aer. * Non opus arte illis, coelesti namq; magistro *Omnia discebant: sed postqud in crimina mudus Exijt (6 late vicijs sese
abdidit imis, Perdidit insigne hoc munusdanata propago: Oblitamq; Dei plures effingere diuos Non puduit: tanti est supremi obliuio patris.Tum grauis inuentor loeti cessare capacem Fraudis materiem non passus, cuncta maligno Subdidit arbitrio, quo fatum induceret orbi, Suaderetq; Deum vel iam non esse, vel ista Inferiora huius cotemnere munia mundi. Ergo res hominu cunctas euentaq; rerum Quae domino fuerat par assignare supremo, 4) Assignare vagis persuasit subdolus astris: 5)
Atq; auium spectare
fibras
, motusq; volantum, 6) Et studio ingenti magice scelus intulit artis.
Et plures creare Deos, idolaq; muta Aut magis idolis latitantem semet in ipsis *Suasit adorari: multo mage dignus aduri. Inq; nephanda prior descSdit crimina Nemroth t) om. uu. 81 et 82. 2) om. uu. 93 et .94.
3) om. uu. 100-105. 4) om. uu. 119-144. e) om. u. 146. 6) om. uu. 148-162. 30* *Impietatis apex,
Cham
seruo è semine natus,Mole & mete gigas, Babylonia regna gubernasPersarum hic animos capiens venator iniquus, A veris domini sacris traduxit ad ignem. Nec modo plus aequo cupidis hac arte sagaci Ille caput sceleru, mundi infensissimvLS hostis Illusit curis hominu, sed mentibus ipsis, Irruit: & sensus penitus descendit in omnes: . Mox & in affectus: nã quu patris vnica proles Spem generis loeto secum traxisset accerbo Infoelix Nemrothlachrymas noctesq; diesq; Continuans hebetiq; trahens plangore querelas Du furit, & raptum quaerit per singula natum,\') Effecta moestum solatur imagine luctum:2) Et pario effecta filij de marmore formam
Credidi
infoelix incluso viuere sensu: Et questus audire suos, mox inde dicatis Erectisq; aris diuinos addit honores: 3) Inq; loco iubet esse Dei, tum protinus omnes Amplex§ gentes scelus hoc, crimenq; sequutae,4)Pro dijs quęq; suis charos habuere parentes. Post etiam simili reges in honore locarunt *Dixeruntq; Deos: quorū sub nomine mendax Graecia, dum veris falsa insinuare laborat: Addidit obscuras vanis rationibus vmbras, Excusans
tumulos
atq; indita nomina bustis: Donec per species sese dementia
cunctas
/Voderet, & minimis rebusmebrisq; pudendis Nomen inane Dei mundo ridente daretur. Talibus errorum salebris fomenta daturus Ambigua inuentor loeti responsa ciebat: Vsus ad insidias aut igni, aut fonte calenti, Aut terra ex antris ventos spirante loquaces: Et falsum vani sibi nomen Apollinis indens. Talibus a domino gentes trux ille remotas Captabat laqueis, quo ducens quumq; volebat: Tanti est a sancto domini discedere cultu. 5) At vero egressi vnde sumus, redeamus ad illamMaiorum seriem: quae paucos aucta per annos Vsque adeo excreuit, quod mox oriente relicto Inde nouas alio compulsi quaerere sedes,\') om. u. 179. 2) om. u. 181. 3) om. uu. 186-189, 4) om. u. 192.5) om. u. 209. *In
campum
(Semnaar veteres dixere) patentem * Perueniunt: quumq; his etiam discedere terrisCogitur, in varias partes spargenda iuuentus: Coepit in haec moestas trissima uerba querelas. Heu quam non certus vitae status ordine coepto ; Fert homines? quamq; ignaros -vel prospera fallutPer varios casus? quam voti summa petiti Tendit in aduersum? iam nos (si dicere fas est) Quod sperata
patru
precibus numerosa nepotviCreuit turba, piget: quod iam spargeda per
orbe Exilio cumulata manus, perituraq; longe Finibus a patrijs: nos ergo siccine tandem I) Longa pauperie defecta, inhonoraq;mebraIgnotis dabimus passim tumulanda sepulchris? * Ncc saltem miseri tumulis claudemur auitis?\' *Nullaq; erit nostri post mortem fama
superstes? Quare agite o iuuenes du vires turba ministrat Quae vobis superest, quae finem nesciat vflum Egregiam aeternis fama dimittite
facies
:Vrbem condamus, cuius sub moenia turrem Vsq; attollamus, donec pingentia coelum Sidera, & excelsi conuexa attingat olympi.
Nescia posteritas vt nos hinc orbe
relictoIn coelum migrasse putet: sic mota iuuentus Contemnunt cautes, & quidquid monte reciso Defluit: ac domitae fictos de viscere terrae Constringunt igni lateres, operisq; futuri Materiam proprio malunt debere labori: Hanc interstratu sic nectit vtrinq; bitumen, Vt solidas simulent circundata moenia cautes. Mox turris properata subit, mox
vertice nubes Transilit, ac fruitur coeli propiore sereno. Tum pater omnipotens caelesti voce senatum *Congregat angelicum: turbeq; insana superbe *Facta stupens, isthęc regni consortibus
infit. En terrena phalanx quo iam temeraria pergit *Cernitis,c6quantos imprudens tendit in ausus. Mortali quae structa manu contigere celsos Credit posse polos, & ad aethera ducere nostrum. Quu nemo indutus terreno corpore coelum
Ascendat, nisi qui coelo descenderit alto. Sed quia gens vna est, eade quoq; forma loquediJ) om. uu. 224-227,In cdponenda persistent turre: nec ante Desistent quam mutua opus consensio coeptum Finierit: tanta est humanae insania mentis.i) Ergo agite, (vtvetitu norint quod posse
negata
est) Iam descedamus, tumefactaq; corda superbo Consensu varij turbemus vocibus oris: Vt quod peccartmt concordis crimine metis,Confusae damnet melior discordia linguae. Dixit, & intentos operi molemq; leuantes Mentibus attonitis subiecta obliuio primum Intrat, & ignotae subijt perfectio linguae. Increpitant operis studio cessante magistri Cunctantes socios, sed vocem nemo remittit Non intellectis, quod siquis tentat, inane Sibilat, aut rupti fremitu sermonis anhelat:2) Sic vanum praua susceptum mente laborem Destituit frustrata manus: iam nemo
propinqua
Nemo patre sequitur:
qu
quisq; intelligit, additAdglomeratq; sibi, sociumq; adiungere curat. * Dumq,\' perit diuisa huius
cognatio gentis,Gentem lingua facit: sparguntur classibus aequis Diductasq; petunt vario sub sidere terras. Haud aliter volucres campi per mollia plana Quas gregibus mixtis errare & quaerere victum Persuasit secura dies, quum nocte propinqua Frondea tecta
petat
: exempto cum grege turba Vulgus quaeq; suum sequitur, rapidoq; volatu Miscetur similis qua duxerit aut color, aut vox: Sic tunc in partes populus se dissecat vnus: Et species fit quaeq; genus, longeq; remotis Considunt terris, atq; orbem gentibus implent Nec tamen hoc sacri (quum sit sua poena nocetu) Muneris est vacuum: nam quamuis vltio iusta Haec fuerit, quos non tetigit reuerentia coeli Quae sedes propria est mundi rerumque parenti, Vt nec se agnoscant verba inconsueta
loquetes: *AttamS id multu quod rapto hoc foedere
cantu
est Ne quam paucorU attulerat persuasio culpam, Cunctorum assensu rursus contingeret omnes: Et faceret comune nefas: ne praelia, duraEt rabido populis mors arcessenda furore Bellum illis cinile foret: sic profuit illisJ) om. u. 256. 2) om. u. 269. Inq; bonum versa est primae diuisio linguae. QuaqucL nec prorsum sublata Hebraea loquendi1) Consuetudo fuit: quum tunc permanserit oris Hebraei sonitus,
sermo
; antiquus, in illis Qui culpae expertes pars non iniusta fuerunt Natoru quos Sem genuit, custodia iusti Quos tenuit: dominiq; etid reuerentia surnmi. Sed postqua toto dementia percita mundo (Vt taceam magici scelus intolerabile monstri) In truncos & saxa etiam duriq; metalli Arte cauas species, d; cassas luce figuras Impegit mortale genus: mentesq; supernis Intentas fregit: terraeq; addixit inerti, Conuoluitq; simul foedae contagio labis, Non secus aethiopum feruentibus excita terris Nubila, morborum corrupto tramite coeli 2) Dum currunt, quisquis percussum fulmine loeti Ingemuit, simul ipse ruit, quicunq; cadentem Conspexit, cecidit congestaq; funera passim Dira lues strauit, camposgwereliquit
manes
. Sic tunc praecipiti complexos mole furoris * Ne nihil infectum toto dimitteret orbe Cdprendit repetens, quos iam dimiserat error. Donec
Chaldaei
generis de semine Thare3) Vir iustus metuensq; Dei cum stii-pe suorum Vrbem aliam moresq; nouos, sedemq; requirens Mansit in Assyrijs demu nouus accola Carris. Qui quadragenis lustris vbi vixit & vno *Infaustam hanc vitam foelici morte redemit. *Huic meritis patre & sanctis
virtutibus aequans, Aut longb superans, successit filius Abram.
Vir coelo dignus, nam primo a lumine vitae Verum mente Deum venerans, gentilia sacra Auersatus erat,
qu
postqua morte parentis Iussa sequi iam posse Dei, sine fraude liquebat: His dominus famulu meritis dignatus adire est. Quadoquidem toto te solum inuenimus orbe Quem sincera fides iuuat, & reuerentia nostri: Linque procul sedes patrias, terramq; nocentem, Pollutamq; domum: cognatio tota prophana est Et fugienda tibi: terrae melioris in agros Me duce peruenies: ne sis pars gentis iniquae J) om. u. 297. 2) om. u. 312. 3) om. uu. 320 et 321. Qui sanctae caput esse potes: tum sacra dicabo Quae maneant benedicta tibi, nomenq; per omnes Magnificuredda populos, bona cuncta repedes: Et benedictus erit tibi qui benedixerit: atqui \'* Qui maledicta tibi conuiciaq; ingeret, ille. Confestim maledictus erit, benedictio per teSpargetur tribubus cunctis, aeuoq; futuro. Dixit, & imperijs mente quae pareat indit, Promissisq; pijs credat, mora nulla repente : *Dicto intercedit domini: sed protinus AbramCu gregibus varij generis, famulisq; paternis, Coniuge cu fida, chari cum pignore fratris, Cui Loth nomen erat, digressus, limite recto Ignotum sibi carpit iter: mollissima laetas \'Praebent arua vias, blandumq; fauetibus austris Arridens nullis turbatur motibus aer: In Chanaam terras & regna vberrima Sichem1) *Donec perueniens, didicit soboliq; sibiq; \' Isthaec in sortem imperij cessura futuri: Vnde Deo supplex deuotas extruit
aras, Et veteres reuocas, cultor nouus auget honores. Inde petit
Bethel
sedes quae lecta beati Hospitijs sacrata Dei: cunctasq; superbis Excessit meritis terras, quandoq; secundo Post coelū numeranda loco: nam
sede superna Dignior ista Dei, quae pignus lege salutis Emissum mundo tantum mirante paratum, Exciperet visa est, hominemq; remitteret astris. Hic quoq; solennes Abram pater extruitavuis. Et linquenda nouis habitacula ponit in aruis. Namq; fame rursum sedem mutare coactus Castra mouet, totaq; domu famulosq; gregesq;: Secum agit, & rebus comercia iusta rependens Intrat in Aegyptum: & Sarai appellare sororem Mauult\' quam vxore, ne barbara pectora
sancti Hospitis, in caedem stimulet furiosa libido. Vnde <6 mox Pharao radiantis imagine formae Ictus inardescit, thalamosq; & foedera certa Lege parat: longos isthaec connubia in annos • * Ducturus, ni
longi
aliter disponeret ille*Autor coniugij: cui quu minus ista placerent
*Ecce pauor regi mersa formidine mixtus1) om. in uu. 352 sq. uerba \'donec .. intraref. Ingruit, & subito quatit iproba corda tumultu: Exterretq; animos niger horror & iplicat artus. Vt rex sacrilegae gentis tam tristia vota Sentiret damnasse Deum, qui tale profecto Consiliu infudit famulis, vt barbarus hostis Esse virum Sarai securum agnosceret Abram, Quu foret expertus qua no impune prophano- Appeteret ferro, quam nec uiduare liceret. Sponte igitur nulla violatam labe marito 1) RedditcEingenti cumulatum fruge remittit In Sichem, Bethelemque sua: quo deinde recepti * Cum gregibusq; domoq; pater, cu coiuge salua,Exercent campos, & pinguia
pascua
late Immixtis carpunt gregibus: dum iurgia crebra. Inter pastores patrui nata atq; nepotis: * Dum non sufficerent capiendis arua duorum Armentis angusta nimis: plenissimus ergo Abram iustitiae atq; obseruantissimus aequi Quo dirimat lites, & iurgia tollat auara, Vt natu maior, concessos diuidit agros:. Iunior elegit qua dulcibus vndiq; fusis Rura maritat aquis, ripisq; vmbrantibus interLabitur, & teretes saltus Iordanis amoenat. Ergo quo fugiat pastorum iurgia ab AbramDeclinas, iuctos Sodomae Loth migrat in agros. Quu Deus hac Abra moesti spe pectora firmas, Ne mouearis ait. fratris quod prole relicta Nunc solus videare tibi: innumerabile vulgus Tu mihi solus eris, populiq; idem autor amiciSuspice quadrifidi partes intentus ad orbis: Inspice nunc austrum versus, septemq; triones, Qua sol exoritur, qua vespere concidit imo,Haec tibimet, proliq; tuae, populisq; tuorum, Concedam, aeternos illis habitanda per annos. Queis tu etiam terris longfc lateq; fruaris: Surge, & quid pateat gressu prius hospite lustra. Haec ait. Ille libens paret sedemq; relinquens
Emigrat, Chebronq; subit, subq; ilice nigra Ad Mamre querceta pater tentoria figit: 2)Hic quoque solennes domino struit ce colit aras. Interea magno circum turbante tumultu Hostis adest, auidus, varia quem dote referta 1) om. u. 384. 2) om. u. 413. Solicitat tellus,
campis
illisa resultat Vngula, & effusis errat populator habenis *Aduersum Sodomę, ptguissima pascua gentis:Loth vero portis cum rege erumpit apertis, Et vicina manus regum socia arma ferentum, Secu equites peditesq; trahunt, distenditur agme Confligunt acies pariter, sternuntq; caduntq;:1) Sed
turpi
Sodomae luxu emollita iuuentus Vt rursum exarsit repetitus clamor in iras, Vertunt terga metu: rapido pars moenia cursu, Pars montes, syluasq; petunt, pars septa cateruis Porrigit ignauas ad tristia vincula palmas. Vt . vero patruus captum Loth audijt Abram, Non fletu, quid enim fletus conferret inanis? Sed virtute parat fratri succurrere capto.*Instructos igitur tercentum deligit omni De grege bisq; noue famulos, quos an
praeeutes
Insequitur sensim, qua
lentum
prodidit hostem Tendere praeda grauis: quorum de nocte
silenti Corpora (
confluctu
dum iam languentia duroIrrigat, & fessos dulcis sopor alligat artus) *Aggreditur, nil venturum sibi tale jJlltantmn:
Vt quum ieiuni rabies vesana leonis In pecudum saltu penetrauit septa volucri, Et dente atq; pede exanimat, cupidamq; vorandi Ira famem superat, dum meta doloris acerbi Iamq; ouibus vacuas effecerit vltima caulas. Haud secus ille duces somno vinoq; sepultos Stertentesq; Abram populos, regesq; trucidat
Sic tamen vt nullus confundat castra tumultus. Nemo gradu sentit, nisi que mens
deficit
& vox. Nemo sonum caedis, nisi que
more
excitat audit. Sanguine cuncta madent: sicco resoluta sereno Tellus tabe coit, gressumq; morante cruore Lubrica stagnanti titubant vestigia campo. Nec
tam
omne
animos
gladijs occubit apertis,Seruantur pr§dae: tanta est moderatio iusti Victoris: reliquos sparsit fuga turpis, & agros2)
Vsq; Damascenos instans formido sequuta est. At victor tanti nil motus laude triumphi, Inter equos, pecuduq; greges, populuq; receptu, Aut captum, gazasq; (auido quae podere victos \') om. uu. 423-425. 2) om. in uu. 454 et 455 uerba \'quos .. capi\'. Victoresq; mouent) nil prorsus concupit horum
*
Magnificus
, sed enim tanta inter gaudia mitis Et varios hominum reputans sub pectore casus, Omnes omnino
praeda
, & praemia belli Direptis passim populis, regiq; resen/at: Non sibi se pugnasse docens, decimam tn offert Hostibus excussae que vera est hostia praedae, Melcisedech, vinumq; &
pani
: ab cecde reuerso.Melchisedech rex ile Salem, qui munere taliMystica pręmisitsummi libamina Christi:Cuius de manibus
sumens
ecclesia corpus Viuificum panem, coelesti pota cruore est. *At vero hostili redeuntem e funere lassum, Omnipotens verbis solatur talibus Abram,Quandoquide nullis cupidum te praeda subegit, Illecebris, precium fidei, mercesq; laborum Mecum plena tibi est: teq; & tua cuncta tuebor, Haeredi seruanda tuo, quem germine sero ProgenitH, mage multo
etid
pius auctor amabis. Nil est quod metuas haeres tuus illo Damascus Vt fuat, ipse tuo cernes de semine natum:Accendat cuius patrios infantia sensus: Suspice conuexum quam denso lumine coelum Picta nocte micat: quantis congesta premantur Sidera sideribus, numeru quae obiecta recusent: Seminis hoc exemplar
habe
, stirpisq; futurae Multiplicis formam. Sic fatus finit: at ille Credidit, & nudae fidei consensio sola 2) Plenam ad iustitiae (6 meriti
reputata corona est. Atque adeb hic Abra tata mercede docemur,Quanti sit meriti diuino credere
Verbo
: * Demeriti contra quanti non credere: nalllq; vt *Credidit hac rursum diuina voce meretur Solari: omnipotens dum verbis incipit istis: Ille ego sum Deus ac dominus, qui teq; tuosq; Chaldaea de gente tuli, tandemq; paternis Exceptum vicijs, terra meliore locaui: Vt de te genitus populus meus arua beata Incolat, & seriem longe lateq; propaget, Gentibus expulsis, quas foedo errore parentum Sacrilegas ritus olim fecere prophani: Quod cUctabudus nimium
quia
credere
differs
, 1) om. u. 480. 2) om. u.
487. Trinam sume mihi trma iam fronte iuuencam, Cum qua par amnis blando grege lecta capella, Aequaeuusq; aries, nostro mactetur honori: Casta quoq; humanae turtur coniuncta
colube,.At vero volucrum non sentiat hostia ferrum:
Tantum intermedias pecudes discindere cura: 2)Quas sic diductas mundis distinguito arenis, Vt membris coeant altrinsecus aemula membra.3)
Dixit, at ille Dei monitus seruare libenter Assuetus, raptim properat mandata patrare: Sed quum dispositam quo iussa erat ordine, terrę Strauisset seriem, subito manus ingruit atra Importunarum predam insectata volucrum : Quę ne cotactu violarent sacra prophano, Vndiq; solicitus cauet, & circumspicit Abram. Sed qua opere attonitum tanto, nec sole cadente Vinceret officij moles tam magna recepti: Ecce niger terror, tremor horridus, & sopor Ttrat Nuncia iussa ferens, venturaq; secula formans. Credo, videbatur septum sibi cernere nilum Hebraeę gentis populo, serosq; nepotes Ingentemq; supra numerum cognoscere turbas: Inde truces motus, deductaq; castra suorum, Transmissu pelagus, sed gurgite mersa
profundo Agmina
naufragii
nulla cum classe sequut?tm: Ereptosq; mari
Hebraeos
, dehinc tota beatae Regna Pal§stinae populo patuisse reuerso. Talibus attonito visis non defuit almus Interpres, praenosce tuos, sobolemq; tuorum Inquit, in externis per secula
quattuor agris Niliaci illius sensuram
dire
tyranni Imperia: at quu tot peregrina expleuerit
annos: Seruitio eripiam, gentemq; vlciscar iniquam. Et reddam terris blando quas gurgite cingunt Nilus & Euphrates: sed quu peccata nocentum Gentis Amorrhaeae populiq; haec regna tenentis Explerint summam sceleru: digniq; paternis Sedibus expelli fuerint: at tu tamen ante Longęuo foelix decedens limite vitae Ploratus natis cum pace & munere nostro Ad sanctos migrabis auos: sic fatus, & alto Quu iam nox terris densas induceret vmbras 1) om. u. 504. 2) om. u. 507. 3) om. tiu. 510 et 511. Signu e monte dedit, confestim fumeus istic Apparet clibanus,
lampas
; ignita videtur: Tum sacras epulas mediumq; inuecta paratum Pręcipiti cursu delibans flamma rorauit. *) Interea certus regni prolisq; futurae Munus adire
patri
cupit Abram: casta sed vxor Abnuit officium, quod inanem effoeta senectus Iarnq; vterum sibi fecisset: sed dulce mariti Pignus spemq; noua quacunq; ex pellice fusam Esse suam credens, famulam (cui iunior aetas Agar nomen erat, tellus Nilotica origo) Subrogat in thalamos, pcibusq; adgressa maritu, Seruili semen concredere perpulit aluo. Ast anima vt primum susceptaviuere sensit Agar ventris onus, fastu tumefacta superbo Despexit domina: & domina cui matris amorem Debebat, causamq; sui furiosa tumoris. Recte igitur flagris hanc vir iustissimus Abram Coniugis addixit: quorum magis acta pudore In deserta procul secretaq; lustra ferarum Abditur indignans, qua
exui
nec spernere cessat:Sed rursum obsequio priuas quod debuit, illamContemnit quo more potest, mauultq; pericla Desertae perferre viae: ni missus olympo Angelus occurrat, famulamq; ad pristina rura Restituat miti dominae, blandoq; refectam Hortatu, melius iubeat sperare reuersam. Et nomen nati doceat, moresq; manusq;, Innumerosque greges tali de stirpe futuros:Quo maiore redit voto iam certa futuri: Et partu dominum fecit prior ipsa parentem. Quum. iam decursi spacijs foelicibus aeui Supra octoginta quum sex excluderet annos, Ad quos bissenas quum iustus
& insuper vnamAdderet ęstates: solito hunc rursum pater almus Alloquio dignatus adit: iussitq; senectamDucere foelicem: simul et promissa reuoluit, Et qua mercedem expectet: tum corpore prono Abram suppliciter dominum prostratus adorat. A quo mox audit firmata voce futurum *Se patrem innumerae
gentis
, latcq; parentis: *Et cuius venient etiam de semine reges. \') om. uu. 550—554. Hoc tamen a reliquis iussus discernere signo Hebraeam gente populis, vt sponte resecta Carne superuacua se circuncidat, & owmem1) Masculei sexus prquentemq; atq;futuram2) Progeniem; iussus
puero
a matre recentes Atq; rudes vitae dum mens ignara dolendi est, Praeputio exutos, octaua luce sacrare. Quod qui tam sanctum corrupere testamentum Auderet, cessans legi inseruire rogatae: Exhaeres fieret regni, vitaeq; futurae. At simul vt vero sibi crederet argumento VenturasaliqucLdo suo de semine genteS Innumeras, nomen dominus comutat vtriq;. 3) Non Sarai tibi ait, sed Sarra vocabitur vxor,Et tu non Abram sed nomine clarior aucto Venturae Abraham posthaec vocitaieregenti. Quod comune ideo tibimet cu coiuge vera est Promissi quoniam (nihil est re certius ista)Mater erit generis, teq; annum sole remenso Esse patrem faciet, quauis ridenda putetis Virtutis promissa meg: nec vestra senectus Impediet, quin diuini sententia
iuris Aeternos semper maneat stabilita per annos. Sed tamen ignoscam dubijs, pueroq; futuro Imponam nomen quod culpa hanc arguat Ishac: Qui nostri indubie seruato foedere pacti
Haeres
certus erit, cuncta cum stirpe suoru. a) Nec tamen Ismael Agar de semine natusExpers dotis erit: nostro nam munere fultus Milia multa virumde se ventura potentllm,Bissenis pariter ducibus regnanda creabit: Dixit, at ille auidus pactu accelerare receptum Iam centum pulsans annos, iam pubere nato. Se primum,
gnatnq
\',suu, cunctosq; clientes Ac famulos oZs quo iussum est stigmate signat,Et populu facit esse noua, fontemq; piorum: Vna eademq; uia, tanta est deuotio, legem Accipiens explensq; fide: Quid no meret ergoTam praesens veloxq; fides? nã non timor istud Sed syncerus amor famuliq; probatio iusti est. Quodlibet imperium placida sic mente subire 1) om. u. 594. 2) om. u. 596. 3) om. u. 606. 4)
u. 619 sq. hemistichia transposita. Vnde Deum
tibi
promeruit: nempe antea tantuAudii-i solitus, meritum post tale ministri Iam patitur cerni: quumq; indignatio iusta Vltorem stimulet, mortales non tamen illeRespuit aspectus: nam quum damnare pararet Crimina terrarum, flammisq; abolere nocentes, Aut verum aut qualem norat se posse videri Et nome numerumq; Abraham prodidit ipsum. *)ILLinãq; domi Mamre in conualle sedenti Tres subito apparent angusta luce micantes. Abraham tanti stimulatus imagine visus Procurrit, dominumq; solo prostratus adorat: Tresq; etiam supplex forma veneratur in vna,Queis vt, mente pia liceat seruire, precatur: Et
refici
in medios aestus tendentibus horis Non dedignentur, famuli mensisq; cibisq;: Vsquae adeo visus inter sensusq; vigentes Errabat dubitans hominis substantia an esset, Que norat mens esse Deum, tame annuit ille,Officiumq; pij non aspernatus alumni Oblatosq; cibos, mensasq; saerauit amicas.Vt vero ablatis epulis mensisq; remotis Hospitibus vixurn est illinc discedere, tum mox 2)Inde moues gressus. lateri comes haeret euntum Hospes ouans:
tristi
; quatit cocussa pauore Pectora, & attonitu venerabilis attrahit horror, Quippe videt vultus tacitos, visusq; seueros, In Sodoma dominū iuncta vibrasse Gomorrlw,Pacis & emissos famulos,iręq; ministros: Et quum cognoscet tanta quid mole patraret Archanwn pandente Deo, caussamq; docente 3) VItroaudetdominu
scrutari
an perderet vrbem, Errantis populi per crimina cuncta nocentem, Si quinquaginta morū probitate piorum Spectatos aleret: quumq; ipsi diceret, illis Si numerū tale inuenio mihi parcere
certa
est.Quid si quinq; minus fuerint, tum subdidit?
dcquid Si quadraginta soli? quid si minus illo Forte decZ numero? Quid si bis quinq; dabuntur *Innocui? non d; tu vrbi Deus optime
parces?* Qzcurnq; etiCL numero se vlle
ignoscere tali Dixisset, famulum in medio sermone reliquit J) om. u. 643. 2) om. uu. 659-662. 3) om.. uu. 671 et 672. Tendente ulterius: seq; in sua regna recepit. *Dimissi interea ciues b sede superna Angelici in Sodomae terras, Loth
forte sedente Ante fores vrbis, iam terris sole propinquo Inueniunt: qui quum miro splendore videret Angelicos radiare viros. descendere summo E coelo ratus, in terram prostratus adorat. Inuitatq; domum, noctemq; auertere tecto Euincit precibus simul et conuiuere suadet. Innocuosq; cibos, & pocula parca ministrat. *Dumq; epulis sumptis somno indulgere pararet:Ecce sub occasum lucis, noctisq; recursum, Foeda manus vulgi si fas dixisse, virilis Prosilit, & iuuenum insanis pueriq; senesq;
Ignibus
vruntur: Lothq; vt sibi tradat abuti Hospitibus, cogunt: quid non vesana libido Ausit? at ille volens populi mollire
furorem
Insani, natas quibus illibata manebat
Virginitas
offert quoscunq; optarit in vsus, Ast
effrena
cohors in deteriora profundi *Lapsa mali, vicio sese immiscere minoriVile putat, nisi se summis etiam implicet: ergo Tnfandu ut patret facinus Loth opprimit: d; iam 2)
Vi maiore agitant quam quae virtute repelli Humana valeat: quum protinus hospes uterq; Angelicas nudant mentito corpore vires. Et populi secum obcquata mente furentis 3) Loth retrahunt: inq; ipsa domus secreta receptū
Perdenda hortantur confestim abscedere terra.4)Qui sint, quid veniant, & quae praecepta ferentes C55 Mox
exple
velint, nil iam sermone patenti Dissimulant:c5ab hac se clade euadere saluumVosse, domumq; suct dicunt generosq; suosq;Colligere affines, & secum
abducere mandant. Ast illos simili cum vulgo crimine
tactos
Inuoluit similis sententia sana monenti Credere dū nolunt: quuTqua quod credere
nolut *Non est vt multū mirere, abscedere quU Loth * ld quoq; ridiculum quod cosuluere
putaret.
Qui
lentum, pigrasq; moras sine fine trahente, Hospes uterq; videns manibus cu coiuge raptu, om. uu. 696 et 697. 2) om. u. 704. 3) om. uu. 709 et 710. 4) om.
u. 713. Virginibusq; suis, procul extra moenia ducit: Et celerare iubet montesq; euadere in altos, Tali lege data, ne coelesti igne
flagrantem
Post se respiciat quisquft male cautus in vrbes. *Loth vero metuens montes ne tardius altos Aggressum velox coeli
praeuerteret ira. Ore Segor lachrymisq; petit secura recessus
Antra sui: lachrymas autS nõ sensit inanes,Concessumq; sibi donum speciale salutis Pluribus -impartit, meritumq; e munere fecit. Et iam non solitas raptim obducentia coelum A patria virtute Deo miscente, coacta Nubila densarat nebulas: sed quas rotat Aethna Quas vomit Inarime, atq; Apon\'
feruttiV vndis Exaltat, quas vicino concussa Veseuo Eructat tellus: Lycię quas sęua Chymer§ Ora sinu vasto trinae fornacis anhelat, Et quocunq; loco fallentia sulphura velox Spiritus inflammas angusto tramite fusus Effluit in lucem rupta tellure vaporans: No quόd nõ possit pluuias quoq; vertere i
ignes, Totum de nihilo potuit qui condere mundum: Sed maiore bonus iudex damnare paratu Mauult, quos miserens urbis morumq; ruinae Punit in exeplu: mox durum elementa minatur\' ConcuiTuntgy vndante globo: stipataq; flatu Quęq; suo coeunt
flammarii
pabula in vnum Corpus, & infandas
terra
vrbesq; nocentes Sulphurei testudo tegit curuata metalli: Qua citus & vires
angusto
tramite sumens Spiritus incussam, tanto crepitare fragore Compulit, & crebro tonitrus agitate corusco Costernare animos, quotquot spectacula
cernut Talia: quinetia Loth, heu miserabilis Vxor*Seu tanto stupefacta metu, seu stulta cupido Illa fuit vetitum cotra consurgere
pactum * Foemineis innata animis: quae deniq; cumq; *Causa fuit,
Sodoma
inspectans se ponb
mente
?, Confestim poenas violata lege subiuit, In statuam conuersa salis, spoliataq; luce Sic animam infoelix cñ corpore perdidit omni: Vt nullum extaret forma remanente cadauer. Ocior inde Segor luctu prohibente timore Horriflcoq; malo stupidus, mox ingreditur
Loth. XVI. Poet. clirist. min. pars 1. 31 Ttcm sol exoritur toto feruentior igne, Irato fulgore micans, radiosque seueros Dirigit in Sodoma: qui postqua lumina flamis Inuoluere suis, resolutaq; sulphura: nexos Secum praecipitant ignes, siccoq; liquore Dispensata suis stillant incendia
Medis
. Fulmineus denso praeceps cadit aere nymbus Inuoluitq; vrbes, & totis sęuit in agris. Admixto stridore tonat, vincitq; querelas Flammea tempestas: quae postqua pabula terris Repperit incensis, ipsisq; insedit arenis, Erigit immensam coniuncto fomite metam Ignis, & a terris redeunt in sidera flammae, In cineres donec cautes tellusq; resultans Transeat, ac penitus mersg soluantur arenae. Depressisq; cauos consumpto cespite campis Pandunt arua sinus, venisq; effusus apertis Consocians vires, qui terras strinxerat humor Priuatu gignit pelagus: Quidna esse
putemus
Quod raptim lacus est mira virtute refertus Qui fuit ante rogus? sic omnipotetia summi Iudicis in gelidas ignem conuertere lymphas, Ac rursum lymphas
ardenti
possit in ignem. Nec tamen hic occulta vacãt mysteria, nã
quod
Vndae hic sunt vbi fldma fuit: quod fldmea missis Desuper extinxit lymphis: fortasse notabat Luxuriae calidos ignes, fomentaq; primi *Peccato contracta patris coelestibus vndis * Extinctum quandoq; iri: proq; ignibus acris *Iustitiae, quibus illa olim lex dura vigehat: * Saluificis purgatu iri c:ê lustralibus vndis. Finis libri tertii.