LPrijncipium libri beatitudinem (legenti.) audienti I et seruanti promittit, ut lectioni studens I exinde opera discat et quae 1, 4 praecepit I custodiat. gratia uobis et pax adeo qui est | et qui erat et qui uenturus est. I quia cum patre omnia fecit, non ex uirgine I sumpsit initium. uenturus est: utique ad iudicandum. I spiriturmi spiritu. | in Esaia legimus: spiritus 8 Esai. 11, 2. 3 2 Cap. I. addidi, itidem sequentium capitulorum numeros 3 in iis partibus codicis A, quae scissuras passae sunt, repraesentandis singulorum codicis uersuum finem signo | designaui; litterae uncis L j inclusae in cod. A abscissae sunt, exstat autem maior pars in codicibus aa legenti addidi ex Hieronymi recensione, om. Aaa (cf. CBM) 4 et exinde au. 6 qui (ante erat) om. aa manifeste propter lacunam codicis A quia cum a, qui cum a 7 spatium expletur uocabulo sumpsit, quare initium cod. A (cf. DCB) omisisse putamus sapientiae et intellectus, I consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, spiritus | timoris dei. isti septem 1, 5 spiritus unius scilicet dona (sunt) spiritus sancti. et ab I Iesu Christo qui est testis fidelis primogenitus ex I mortuis. in homine suscepto perhibuit testimonium I in mundo, in quo passus nos suo sanguine I soluit a peccato et debellato inferno primus resurrexit a mortuis, et mors ei ultra non dominabitur, sed ipso regnante mundi regnum 1, 6 destructum est. et fecit nos regnum et sacerdotes, id est omnem fidelium ecclesiam, sicut Petrus apostolus dicit: 1, 7 gens sancta, regale sacerdotium. ecce uenit cum nubibus et uidebunt eum omnes populi. qui primo in suscepto homine uenit occultus, post paululum in maiestate et gloria ueniet ad iudicandum manifestus.

1, 13 Quod autem dicit: inter medium candelabrorum | aureorum ambulantem similem filii hominis, \'similem\' dicit post mortem deuictam. in caelis cum ascendisset adunato et isto corpore I cum spiritu gloriae, quam recepit a patre, potest I iam quasi filius dei dici, non ququasi filius 7 Rom. 6, 9 11 I Petr. 2, 9 1 ct (ante fortitudinis) om. a 2 dei scripsi cum TD, domini A cum Vulg. 3 sunt om. Aa spu scti A 14 uenit aa manifestius A 15 inter medium om. aa. satis magno spatio relicto, cf. p. 20, 1 16 ambulantem om. au., secl praebent lacunam filio aa 17 dicit post om. aa, sed exhibent lacunam celis A saepius 18 adunato .. corpore] adunato sanct aa cum lacuna post sanct 19 potest iam aa non quasi filius hominis aa 1, 13 hominis. I ambulans inter medium candelabrorumum. aureorum, I id est inter medium ecclesiarum, sicut I per Salomonem dixit: inter semitas iustorum I ambulo. cuius 1, 14 antiquitas et inmortalitas, maiestatis I origo, in capite candor\' ostenditur. I caput autem Christi deus est.

1, 16 c In facie autem I claritas solis. facies eius apparitio illius fuit, I qua locutus est hominibus faciem contra facfaciem. I solis autem gloria minor est quam gloria domini, I sed propter ortum et occasum et rursus ortum. I quod natus sit et passus et resurrexit, I ab eodem dedit similitudinem [eius] scriptura I faciem eius gloriae solis. o 1\'rou. 8, \'20 5 I Cor. 11, o 4 innnortalitas A cf. haec testimonia: cuius antiquitas et iinmortalitas maiestatis origo in capite candor ostenditur Primasius (LXVIII 801 A 31); cuius antiquitas atque aeternitas iusta huinanae consuetudinis locutionem in candore capitis demonstratur Antpertus (Ambrosii At/suerfi in Apoc. lib. 1, 71 Iaxima Bibliotheca Patrum XIII, Lugdlllli 1677, p. 424 B); aitiquitas et immortalitas maiestatis in capite candor ostenditur Beda (Opcra omnia ed. Giles, nol. XII, London 1844, p. 345) 5 in mar- !JiJ/e codicis A manus recentior haec HieroHjimi additamenta suppleuitr Et in capillis albis albatorum est similitudo: lanae similis propter oues,. similis niui propter innumerabilem candidatorum turbam de celo datonum. et postea: Ocnli eius ut flamma ignis: precepta dei sunt, quecredentibus lumen ministrant, incredulis autem incendium 8 dominaij} dn A sed] et Aml, sed m2 in mg. 10 eius pr. uncis inclusi; dedit similitudinem idem quod comparauit

1, 13 b In ueste sacerdotali carnem I quae corrupta non est a morte I et habet per passionem aeternum sacerdotium I aper- 1, 18 c tissime traditum est. I zona aurea accincta pectori: conflata conscien et purus spiritalis sensus traditus est I 1, 16 b ecclesiis. per gladium bis acutum de ore ipsius I emicantem I ostenditur ipsum esse, qui et nunc euangelii I bona et prius per Moysen legis notitiam I uniuerso orbi protulit. sed quia ex eodem I uerbo omne genus humanum tam ueteris I quam noui testamenti iudicaturus est, ideo I gladius nominatus est. I [fol. 2T] Lgladius enim militem armat, gladius hostem interficit, gladius desertorem punit. ut ostenderet aposto][lis, quia iudijcium adnuntiabat, ait: non ueni pacem mittere sed gladium. et postquam consummauerat parabolas, ait ad illos: | intellexistis 1 existis omnia? dixerunt: ita. adiecit: I propterea omnis scriba doctus de regno caelorum [ similis est patrifamilias proferenti de thesauro I suo 12 Matth. 10, 34 14 Matth. 13, 51. 52 1 ucrba non est a morte bis leguntur in Aaa 2 apertissimum Aaa., aliter apertissime traditum Am2 in mg. 3 estj Mammae duo sunt I testamenLtaj add. Am2 partim in linea, partim in mg. dextro zona] Et zona chorus sanctorum et aurum per ignem probatum. Aliter praemittit Am2 in mg. 4 post sensus add. ita Am2 s. l., sensus ita aa 6 ipsum = TOV a-jxov nunc] nuntiat A, aliter nunc Am2 in mg. dextro 7 ojbi protulit orbi\' A, orbi protulit orbi aa 9 gladius] Bis acutus commemoratus est add. Am2 in mg. 11 ut] Et ut id add. Am2 in mg. dextro 12 post Lmittejre add. in terram Am2 s. l. 14 post Linteljlexistis add. hec Am2 s. l. haec omnia aa 15 aliter in regno dei add. Am2 in mg. d.

ncue et uetera,[Lnouja: euangelica uerba, uetera: legis et prophe[tarumm. haec de ore suo processisse Petro ait: uade ad mare et mitte hamum, et piscem qui primus ascenderit, aperto ore eius inuenies staterem — id est duos denarios — da pro me et I pro te. et Dauid similiter ait per spiritum: semel locutus est deus, haec duo audiui, quia I semel decreuit ab initio dominus, quod usque I ad finem futurum est. I haec ergo sunt duo testamenta, quae pro captu I temporis aut duo denarii aut noua et uetera I aut gladius bis acutus nominatur. I denique cum iudex sit ipse a patre constitutus. I nolens ostendere, quoniam uerbo praedicationis iudicabuntur homines. ait: putatis, I quia ego uos iudicabo nouissima die? uerbum [quod. uobis locutus sum, illud iudicabit in nouissima die. et Paulus contra Antichristum ad Tessalonicenses ait: quem dominus [fol. 3r interficiet spiritu oris sui. hic est ergo gladius bLis acutus, procedens de ore eius.

1, 15 b Vox eius tamquam uox aquarum multarum. aquae] multae populi esse intelleguntur, sed et donum baptismi, quod 2 Mattli. 17, 26 6 Ps. 61, 12 13 Ioh. 12, 48 15 II Thess. 2, 8 deus 6 (Joinjnns A 7 audiuhv.:, A 8 liaec ergo .. I. 10 nominatur om. Ilierotnjmus 9 denarii aut scripsi, denaria ut Aaa. 12 uos ego ao. 14 in nouissima] aliter in nouissimo Am2 in mg. clextro 19 sed ^ do- num A 1, 15 a emisit praecepto per apostolos diffundi I ad salutem hominum. I pedes eius similes aurichalco tamquam in fornace I conflatos. apostolos dicit, quia per passionem conflati praedicauerunt uerbum eius; per quos enim ambulat praedicatio, merito pedes nominantur. unde propheta anticipauit dicendo: adoremus, ubi steterunt pedes eius, quoniam ubi illi primi steterunt et ecclesiam confirmauerunt, id est Iudeam, ibi omnes sancti conuenturi sunt et deum suum adoraturi.

1, 16 a Septem stellae in dexteram. diximus, quia spiritus sanctus septiformis uirtutis datus est in potestatem eius a patre, sicut Petrus ad Iudeos exclamauit: dextera igitur dei exaltatus acceptum a patre spiritum effudit, hunc quem uidistis et audistis. sed et donum baptista anticipauerat discipulis suis dicendo: non enim de mensura dat spiritum. pater amat filium et omnia dedit in manu eius. istae sunt septem stellae.

1, 20 Septem autem ecclesiae, quas nominatim uocabulis suis 6 Ps. 131, 7 (ef. προσϰνήσμεν LXX cod. Alex.) 11 Act. 2, 33 14 loh. 3, 34. 35 1 emisit scripsi cum Hieronymo, demisit A aliter emisit preceptum per apostolos diffunditur ad salutem hominum Am2 in mg. 2 auricalcho A 3 conflato A 4 ambulat] cf. Ps.-Augustini homil. in Apoc. I (XXXV 2418 l. 18 M) 6 adoremus] aliter adorauimus in loco Am2 in mg., item psahnortim uersio in cod. Sangerman. 9 diximus] cf. p. 10, 8 sqq. 12 exaltatus est A effundit A 13 aliter uiLdetis et auditiSj/lwta in mg. 14 de mensura etc.] aliter ad mensuram dat deus spiritum Ieso Christo Am2 in mg. 1G manu eius scripsi cum Hieronymo, manibus A, aliter in manu eius Am2 in mg. uocat, ad quas (et) epistolas facit, non quia illae solae (sint) ecclesiae aut principes, sed quia quod uni dicit, omnibus dicit; nihil enim differet, utrum quis uexillationi, paucorum militum numero, an per eam toto exercitu loquatur. denique siue in Asia siue in toto I [fol. 3V] orbe, Sjeptem ecclesias omnes et septem nominatas unam esse catholicam Paulus docuit: primum quidem, ut seruaret (ipse) et ipsum, septem ecclesiarum non excessit numerum, sed scripsit ad Romanos, ad Corinthios. ad Ephesios, ad Tessalonicenses, ad Galatas, ad Philippenses, ad Colossenses; postea singularibus personis scripsit, ne excederet numerum septem ecclesiarum, et in breui contrahens praedicationem suam ait ad Timotheum: ut scias qualiter debeas conuersari in aede dei aut quae sit ecclesia uiui dei. hunc typum a spiritu sancto per Esaiam praedicari legimus de septem mulieribus, quae adprehenderunt 12 I Tim. 3, 15 (aut quae == rt xiq pro rrc:) 15 Esai. 4, 1 1 et add. Am2 sint add. Am2 in mg. 3 differet Aml, differt Am2 utrum] ut Am2 in mg. aliter ucLxillationem pallcorum, milium maiori numero anteponat Am2 in mg. 4 exercitu = exercitui 5 ecclesias esse omnes A (e;se add,. m. ree.) 7 aliter primo quod ut seruaret ipse Am2 in mg. ipso addidi ex Hieronymo, om. A et ipsum = et idem (y.cÚ Tb CI.:)t0) 13 aede] aliter ecclesia Am2 in mg. dextro hominem unum. unus autem homo Christus est, non ex semine natus. septem mulieres ecclesiae sunt, panem accipientes suum et tunicis suis uelatae, quae petunt auferri inproperium suum, ut inuocetur nomen illius super illas — \'panem\' autem: spiritum sanctum, qui nutrit in uitam aeternam: (\'suum\'): per credulitatem sibi promissum. ut tunicas suas\' id est sibi promissas, quibus cooperiri optant; denique ait Paulus: oportet hanc fragilitatem inuiolantiam et mortale hoc uestiri inmortalitatem: \'auferri inproperium suum\': inproperium est peccatum pristinum quod aufertur in baptismo et incipit uocari homo Christianus, quod est: inuocetur nomen tuum super nos. in his ergo septem ecclesiis puta fieri de una ecclesia.

Pro qualitate fidei et electionis aut ad eos scripsit, qui et laborant in saeculo et operantur de frugalitate laboris sui et patientes sunt et, cum uideant quosdam homines in ecclesia 2 cf. Esai. 4, 1 8 I Cor. 15, 53 12 Esai. 4, 1 14 cf. Apoc. 2, 1-7 3 suum] aliter et cum eis sunt uelatae Am2 in mg. d. 4 nomen] aliter domini in illis Am,2 in mg. d. 6 suum addidi 7 id estl stolas add. Am2 in mg. post cooperiri add. se Am2 s. l. optant] temptant add. Am2 in mg. d. 8 inuiolantiam scripsi (= ctaaap-tctv), inuiolentiam A; Hieronymus maluit scribere inuiolatum 11 et..homo om. A; post Christianus add. Am2 in linea: Et incipit uocari homo christianus 13 fieri idem quod agi ecclesia] septem et add. Am2 in mg. dissipatores et pestiferos, ne dispersio fiat, portant illos — admonet tamen eos de amore, in quo fides desit, ut agant paenitentiam —: aut ad eos qui locis crudelibus inhabitant inter persecutores et perseuerant esse fideles; aut ad eos qui humiliter instructi in fide fortiter perseuerant; aut ad eos qui sub praetextu misericordiae inlicita peccata in ecclesia inducendo docent alios ea facere; (aut ad eos qui sunt in ecclesia faciles; aut ad eos qui neglegentes nomine tantum Christiani sunt:) aut arguit eos qui student scripturas et laborant cognoscere arcana praedicationis et dei opus facere nolunt, id est misericordiam et amorem. omnibus paenitentiam denuntiat, omnibus iudicium adnuntiat.

2, 2 In prima quidem epistola ait: scio laborem tuum et opera <et patientia>m tuam — scio te et laborare et operari uideo et 2, 2-3 patientem esse: ne putes me longe morari abs te —, et quia non potes portare malos, et se dicunt apostolos esse, inuenisti eos mendaces et patientiam habes propter nomen meum. haec uniuersa ad laudem spectant, et laudem non mediocrem. sed et tales uiros et talem classem talesque 3 cf. Apoc. 2, h—11 4 ef. ibid. 3, 7-13 5 cf. ibid. 2. 12-17 7 cf ibid. 2, 18—29 8 cf. ibid. 3, 1-Ei 9 cf. ibid. 3, 14-22 1 aliter dispensatores et posteros Am2 in mg. 2 tantum Aml, tamen m2 s. I. post amore Am2 add. in mg.: ut in quibuSj desit ut om. Aml 4 ut perseuerant fsic/] esse fideles Am2 in mg. aut ad eos .. l. 5 perseuerant hoc loco om. Hieronymus et posuit ante aut arguit 6 inducendo] aliter faciunt Am2 in mg. d. 7 alios ea scripsi, aliud eos A aut ad eos... Christiani sunt om. A facere] Aut ad eos qui negligentes noie tm christiani sunt add. Am2 in mg. 9 scripturas] aliter scripturis Am2 in mg. d. 10 archana Aau 14 opera tua Am2 in mg. d. opera et patieutiam scripsi, operam A 15 Scito fsic/J te et A; man. rcc. hacc uerba linea transuersa expunxit et in margine post operari addidit: Scio te electionis homines oportet omnimodo admoneri, ne debitis 2, 4. 5 sibi bonis fraudentur. pauca dixit se habere aduersus illos: amorem tuum, inquit, pristinum deseruisti: memento, unde cecideris. qui cadit, [fol. 4V] de alto cadit; et ideo ait unde, quia omnimodo usque ad nouissimum amoris opera exercenda sunt, quod est principale mandatum. denique nisi 2, 5 fiat, minatus est mouere candelabrum de loco suo. id 2, 6 est spargere plebem. odire se autem opera Nicolaitarum. quia et ipse odio habebat: hoc ad laudem spectat. (Nicolaitarum\' autem \'opera\': ante illud temporis factiosi homines (et) pestiferi nomine Nicolai ministri fecerant sibi heresim, ut delibatum exorcizaretur, ut manducari posset, et ut quicumque fornicatus esset, octaua die pacem acciperet. ideo conlaudat illos, ad quos scripsit, quibus talibus et tam magnis 2, 7 uiris promisit lignum uitae quod est in paradiso dei sui.

2, 9 Sequens epistola sequentem conuersationem alterius classis et consuetudinis detegit. denique ait: scio uos et pauperes 2 cf. Apoc. 2, 14 6 cf. Matth. 22, 38 1 post electionis add. omnis A omnimodo] simodo Am2 in rng.. 2 pauca] item hoc loco in codd. Vulgatae Lips. 5 et G et in editionibus ueteribux int Lugdun. 1569) 3 tuum Am2 hoc loco expunxit et post inquit addidit 4 qui] quia Aml, qui m2 5 quia] quoniam Am2 6 sunt] est A principale Am2. primum palam Aml 8 odire se autem Aml, odire autem se Am2; pronomen se uim habet pronomiJ/is eos 9 quia] que Avi2 spectat] Nicholaite autem erant illo tempore ficti homines et pestiferi qui sub add. Am2 in mg. d. 10 opere A fictersi [sic!J A pro factiosi ut uidetur 11 et om. A 12 exorciszaretur A ut (tert.) om, av. 14 et tam magnis] aliter et ut magnis. Am2 in mg. esse et laborare, sed diuites estis; scit enim apud se talibus diuitias esse reconditas, et detractationem de Iudeis quos negat esse Iudeos, sed sinagogam satanae, quoniam (ab) Antichristo colliguntur, quibus ait, ut perseuerent usque ad 2,10.11 mortem, et: qui perseuerauerit, non laedetur a morte secunda, id est \'non castigabitur in inferno).

Tertia classis sanctorum ostendit esse uiros, qui fortes sunt in fide et non expauescunt persecutionem. sed quia in illis 2, 16 alii proni sunt ad inlicitas permissiones, ait: pugnabo cum illis gladio oris mei, id est \'quid praeceperim dicam et 2, 14 quid feceritis conferam\'. [fol. 5r] nam Balaam doctrinam [qui] docebat mittere scandalum ante oculos filiorum Israel, esse delibata et fornicari: olim notum est; ille enim hoc consilium dedit regi Moabitarum et sic 14 cf. Num. 25, 1. 2 et 31, 16 2 detrectationem Am2 3 ab om. A 7 esse uiros uiros A, pro esse uiros m2 suhstituit in mg. aliter seueros 12 qui uncis inclusi 13 esse scripsi, sed A (esse delibatum i. e. edere, ut in graeco hic est oayeTv elSiuJ.daora Riuinus) olim = TJJJJJX 14 regi scripsi, regum A 2, 15 scandalizauerunt populum. sic, inquit, et uos habetis inter uos tenentes doctrinam et sub praetextu misericordiae alios 2, 17 uitiatis. qui uicerit, inquit, dabo illi de manna absconsum: (\'manna absconsum\') inmortalitas est, \'gemma alba\' adoptio est in filium dei. \'nomen nouum christianum est.

Quarta classis nobilitatem fidelium operantium cotidie et maiora facientium opera significat. sed et ibi quoque esse faciles homines ad inlicitas paces dandas et nonas prophetias adtendendas ostendit et arguit et praemonet ceteros, quibus non placet hoc fieri, qui cognoscunt nequitias aduersarii, quibus malis et dolis quaerit inducere in capite fidelium 2,24 pericula, et ideo ait: non mitto super uos aliud pondus - (id est \'non dedi uobis legis obseruationes et onera\', quod est 2, 25 aliud pondus) — ut quod habetis teneatis, donec uenio. 2, 26 et qui uicerit dabo illi potestatem super nationes — id est \'iudicem illum constituam inter ceteros sanctos\' — et stel 2, 28 lam matutinam dabo illi; primam resurrectionem scilicet promisit. stella enim matutina noctem fugat et lucem adnuntiat, id est diei initium. 3 de cum accusatiuo, cf. Hoensch, Itala 2 p. 410 4 manna abscon- sum om. A 5 christianus A 8 facile A 11 capite scripsi, capita A 13 id est .. l. 14 pondus om. A, id est, non dedi obseruationes et onera et nouas prophetias et inlicitas, quas non conuenit ecclesiae, quod est aliud pondus 33 p. 82

Quinta classis, electio aut conuersatio sanctorum declarat homines neglegentes, aliud quam quod oportet in saeculo agentes, opere inanes, nomine tantummodo Christianos. et ideo [fol. 5V] hortatur illos, si quo modo reuersi (a) neglegentia 3, 2 periclitanti possint salui esse. stabili, inquit. ea quae moritura erant; non inuenio operam tuam plenam coram deo meo. non enim satis est arborem uiuere (et uirere) et fructum non habere: sic nec satis est Christianum dici et se ipsum confiteri et Christiani opera non habere.

Sexta classis, [et] conuersatio electionis optima, consuetudo sanctorum (declaratur, horum scilicet, qui humiles in saeculo et rusticani in scripturis et fidem inmobiliter tenent nec omnino ullo casu timefacti retrahuntur a fide. ideo ait ad illos: 3, 8 dedi ante uos ostium apertum, et ait: quoniam seruasti 3,10 uerbum patientiae meae — in tam paruis uiribus — et 2 electio scripsi, est lectio A 4 opere inanes, cf. p. 32, 10: dei opus b a addidi, om. A 8 et uirere addidi, om. A 10 id est: es geniigt nicht, ein Christ zu heiBen und sich selbst (als solchen) zu bekennen 11 et uncis inclusi 12 declaratur.. p. 42, .3 fiet columna om. A; uocem sanctorum excipiunt haec uerba: Deinde in templo dei etc. ego te seruabo de hora temptationis: ut sciant huiusmodi gloriam suam, nec in temptationis eos tradi permittit. 2, 12 qui uicerit, inquit, fiet columna) in templo dei: columna autem decor est aedificii, id est qui perseuerauerit, tantam nobilitatem in ecclesia consequetur\'.

Haec quoque electio, septima classis, declarat homines locupletes, credentes in dignitatibus conlocatos, sed credentes ut homines locupletes, apud quos in cubiculo scripturae quidem tractantur, foris autem an sint fideles a nemine intelleguntur, scilicet iactantes et dicentes se omnia cognoscere, praediti fiducia litteraturae, opera autem uacantes. et ideo ait ad illos neque frigidos neque calidos eos esse, id est \'neque incredibiles (neque fideles)\'; ad omnes enim omnia sunt. et quoniam (qui) neque frigidus est neque calidus est, tepidus 3, 16 sit necesse est, ut nausiam faciat: et euomam eum, inquit, de ore meo. nausia quia sit odibilis, neminem latet: sic et huiusmodi homines. cum fuerint proiecti. sed quia tempus est 3, 18 paenitentiae, ait: consulo tibi. emas a me aurum conflatum, id est <si quo modo poteris pro nomine domini aliquid 12 cf. Apoc. 3, 15 7 in] cum A 11 fiducia litteraturae] fiducialiter maturo A uocantes A 13 incredibiles = uxhxooq neque fideles om. A 14 qui om. A 15 nausiam A, cf. Georges, Wortformen s. u. 3, 18 pati\'. collirio, inquit, inunge oculos tuos, id est ut quod libenter cognoscis per scripturas. huic et opus facere [fol. 6r] coneris\'. et quoniam si huiusmodi homines de magno excidio ad magnam redeant paenitentiam, non solum sibi utiles esse, sed multis prodesse possunt, non mediocrem mercedem eis3, 21 promisit, id est: sedere super solium iudicii.

4, 1 Ostium apertum, inquit, in caelo: noui testamenti praedicationem uidet Iohannes [baptista] et dicitur ei: ascende huc. quando apertum ostenditur, clausum fuisse ante hominibus manifestum est. satis autem et plene patefactum est, quando Christus cum corpore in caelis ad patrem ascendit. uocem autem quam audierat, cum dicat illam secum locutam esse: sine contradictione arguuntur contumaces, ipsum esse qui uenit ipsum quem (per) prophetas locutum. Iohannes enim ex circumcisione erat et omnis ille populus ueteris testamenti praedicationem 4, 1 audierat, illa uoce aedificatus erat. illa enim uox, inquit, quam 12 cf. Apoc. 4, 1 13 cf. ibid. 1, 10 1 id est] R. (quo siglo id est, quod hoc loco etiam Beatus p. 84 praebet, significatur) A 3 huiusmodi homines] huius hominis A 4 paenitentiam] potentiam A 9 baptista uncis inclutsi; aliter p. 26, 13 12 uocem quam = uox quam per attractionem substantiui ad casum pronominis relatiui accommodati 14 arguuntur contumaces] id est die Widerspenstigen (d. h. die Marcioniten) werden iiberfiilirt, daB der, welcher gekommen ist, der namliche ist, der durch die Propheten geredet hat, cf. haec testimonia: uocem primam quam dicit, legis et prophetarum eloquia, ut concordent noua ueteribus fiatque illud quod psalmographus ait: semel locutus est deus, duo haec audiui (Ps. 61, 12, cf. p. 24, G) Beatus p. 233; unusquisque electorum, ut inoffenso credulitatis pede per euangelium ad uerae fidei sacramenta pertingat, ueteris instrumenti doctrina, quae nouam praecedit, roboratur Ps.-August. homil. III (XXXV 2422 l. 35 sqq. M) ipsum = TOV OCUTOV 15 per addidi prophetas scripsi, prophetam A 17 inquit, quam] quam inquit quam A audieram, illa mihi dixit: ascende huc: id est Iesus Christus. quem paulo ante quasi filium hominis inter candelabra aurea se uidisse fatetur, et nunc exinde recolit, quae per legem in similitudinibus praenuntiata erant, et per hanc scripturam coniungit omnes priores prophetas et adaperit scripturas. et quia postquam inuitauit in caelum omnes credentes in nomine suo dominus noster, statim spiritum sanctum 4, 2 effudit, qui ferturus est hominem ad caelum, ait: statim factus sum in spiritu. et cum aperiatur per spiritum sanctum mens [fol. 6V] fidelium, illud illis manifestatur, quod et prioribus est praedicatum.

4, 2 Significanter solium positum, quod est sedes iudicii et regis, super quem solium uidisse se ait similitudinem iaspidis et sardi. quia iaspis aquae color est et sardi ignis, haec duo testamenta posita esse usque ad consummationem orbis super tribunal dei exinde manifestabatur, quorum iudiciorum duum unum iam consummatum est in cataclismo per aquam, aliud autem per ignem consummabitur. 2 cf. Apoc. 1, 13 13 cf. ibid. 4, 3 4 similitudinibus correxit ex similitudine A 8 ferturus scripsi cum TS (cf. fertilis, fertor), laturus A ait] Ait enim A 9 factus sum] factum suum A 12 signifieanter scripsi, significantur id est A 13 queni] item TD 14 sardi] item TI) 15 uerte: daB diese (zwei Edelsteine) als die beiden Testamente (= als die Sinnbilder der beiden Testamente) iiber dem Throne Gottes angebracht sind 16 cf. exinde manifestatur duorum iudiciorum ordo Beatus p. 234 17 duum scripsi, diuinum A 4, 3 iris autem circum solium ardentem colorem habet; iris autem arcus dicitur, de quo etiam ad Noe et filios suos locutus est deus, ne iam timerent inrigationem aquae. statuam, inquit, arcum meum in nubibus, ne iam aquam timeatis sed ignem. 4, 6 ante solium autem tamquam mare uitreum simile cristallo: donum est baptismi, quod per filium suum paenitentiae tempore, antequam iudicium inducat, effundit; ideo ante solium id est \'ante iudicium\'. cum autem dicat: mare uitreum simile cristallo, aquam mundam, stabilem, non uento agitatam, non pro fluuio defluentem, sed tamquam donum dei inmobilem traditam ostendit.

4, 7. 8 (Quattuor animalia) quattuor sunt euangelia. primum, inquit, similem leoni secundum similem uitulo, tertium similem homini, quartum similem aquilae uolanti: (habentes) alas senas in circuitu, oculos et intus et deforis: et non cessant dicere, inquit: (hagios hagios hagios) 3 Gen. 9, 13 1 ardentem colorem] infra (lin. 4) uidemits irim ad ignem pertinere 12 qu. animalia om. A 13-14 similem A quater, item T habentes om. A 16 inquit] item TD hagios .. hagios om. A sanctus sanctus sanctus dominus deus omnipotens. XXIIII seniores habentes tribunalia XXIIII: libri (sunt) prophetarum et legis referentes testimonia [fol. 7r] iudicii. sunt autem XXIIII patres XII apostoli et duodecim patriarchae. animalia igitur quod differenti uultu sunt, hanc habent rationem.

Simile leoni animal euangelium est cata Iohannem, quod, cum omnes euangelistae hominem factum Christum praedicauerunt, ille autem illum antequam descenderet et carnem sumeret deum praedicauit dicendo: deus erat uerbum et quoniam tamquam leo fremens exclamauit, leonis uultum sustinet praedicatio eius. hominis Matheus enititur enuntiare nobis genus Mariae, unde carnem accepit Christus. ergo dum enumerat ab Abraham usque ad Dauid et ab Dauid usque ad Ioseph, tamquam de homine locutus est; ideo praedicatio eius effigiem hominis accepit. Lucas quoque (a) sacerdotio Zachariae offerentis hostiam pro populo et apparente sibi angelo dum enumerat, propter sacerdotium et hostiam ipsa conscriptio uituli tulit imaginem. Marcus interpres Petri ea quae in munere docebat commemoratus 2 cf. Apoc. 4, 4 3 cf. Th. Zahn, Geschichte des neutestamentlichen Kanons II p. 338 sq. 7 cf. Th. Zahn, Forschungen zur Gesell. des n. t. Kanons II p. 258 sqq. 10 Ioh. 1, 1 20 cf. Papias apud Euseb. hist. eccl. III 39 2 sunt om. A 3 iudicii] Indicio A in noua sectione 7 interpretationem inter se contrariam praebent codex A et reliqui testes: ille id quod Irenaei exemplum (lib. III 11, 8) et genus dicendi (cata Iohannem) probant. Victorini propriam, hi id quod alii loci testificantur ex Hieronymi libris sumptam, cf. eiusdem prologum in euangelia quattuor, comment. in Ezech. lib. I c. 1, contra Iouinianum lib. I 26 etc. similem A 13 enititur scripsi, enim mittitur A 14 ergo dum enumerat ab] et indumentum erat A 16 ideo] Idem A eius eius A 17 a om. A offerenti A 18 angeli A duro enumerat] indumentum erat A 20 in munere scripsi, imminere A conscripsit sed non ordine, et incipit prophetiae uerbo per Esaiam praenuntiato. incipiunt ergo sic dicendo, Iohannes: in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum — haec facies leonis —; Matheus autem: liber generationis Iesu Christi filii dei filii Dauid filii Abrahae - haec facies hominis — Lucas autem sic: fuit sacerdos nomine Zacharias de uice Abia (et) mulier illi erat de filiabus Aaron—haec est imago uituli —; [fol. 7v Marcus incipit sic: initium euangelii Iesu Christi sicut scriptum est in Esaia; aduolante spiritu coeptum est, ideo uolantis aquilae habet et effigiem. non solum autem spiritus propheticus sed et ipsum uerbum dei patris omnipotentis, qui est filius ipsius, dominus noster Iesus Christus, feret easdem imagines in tempore aduentus sui ad nos. et cum praedicatus esset tamquam leo et tamquam catulus leonis, propter salutem hominum homo factus est ad mortem deuincendam et uniuersos liberandos; quod se ipsum obtulerit hostiam deo patri pro nobis, uitulus dictus est; et quod morte deuicta ascenderit in caelis extendens alas suas et protegens plebem 3 Ioh. 1, 1 5 Matth. 1, 1 6 Luc. 1, 5 9 Marc. 1, 1. 2 (Esai. 40, 3) 15 Gen. 49, 9 (cf. Cypriani testimonia I 21: Iuda... uelut leo et uelut catulus leonis) 19 cf. Hier. 48, 40 1 ordinem A, cf. quae apud Eusebium legimus ex Papiae libro deprompta (hist. ecclesiast. III 39, 15): MdpMÇ epp.Yjvsbg IlsTpou .. eypattev o>j fjivtoi Ta?s: et] Scd et A 2 praenuntiatio A 5 fili A ter, item T bis 7 et om. A 10 ceptum A 12 qui] quia A 13 feret pro fert, cf. differet p. 28, 3 14 praedicatus = προϕητενϑεὶς (cf. Koffmane, Geschichte des Kirchenlateins [1879] p. 81) suam, aquila uolans nominatus est. <hae) ergo praedicationes quamuis quattuor sint, una tamen praedicatio est, quia de uno ore processit, sicut fluuius in paradiso de uno fonte in quattuor partes diuisus est.

4, 6 b Oculos autem intus et deforis habere ea animalia. id est (praedicationem noui testamenti\', prouidentiam spiritalem ostendit, quae et secreta cordis inspicit et superueni- 4, 8 entia uidet, quae sunt intus et deforis. alae testimonia ueteris testamenti sunt librorum ideoque XXIIII sunt, tot numero. quot et seniores super tribunalia. (sed) sicut animal uolare non potest nisi pennas habeat, sic nec praedicatio noui testamenti fidem habet, (nisi habeat) ad ueteris testamenti testimonium testimonia praenuntiata, per quae tollitur a terra [fol. 8r] et uolat. semper enim quod ante dictum est futurum (et) postea factum inuenitur, illud est quod fidem facit indubitabilem. rursus tamen et alae si non haereant in animalibus, uitam unde trahant non habent. nisi (enim) quae (prae)dixerant prophetae in Christo essent consummata, inanis fuerat praedicatio illorum. hoc tenet ecclesia catholica et antea praedicata et postea consummata et merito uolat et tollitur a terra, uiuum animal. haeretici autem qui testimonio prophetico non utuntur, adsunt eis animalia, sed non uolant, quia sunt terrena. Iudei autem qui non accipiunt noui testamenti 1 tota pars a uerbis hae ergo praedicationes usque ad uerba nisi uictori (p. 60, 2) exstat apud Beatum (p. 264—H66) 2 cf. Apoc. 1, 16 b 3 cf. Gen. 2. 10 10 cf. p. 50, 2 (Apoc. 4, 4) 1 hae om. A 7 est secreta A (est pro et) 10 quot] quid A sed om. A 12 nisi habeat om. A 14 ante dictum] interdictum A futurum] item quod ante dictum est futurum Ps.-August. homil. III (XXXV 2423 l. 24 M) et om. A 16 haereant] habeant A 17 enim om. A praedixerant scripsi, dixerant A 21 heresiaci A praedicationem, (adsunt eis alae sed non uiuunt, id est inanem uaticinationem) hominibus adferunt non audiendam facta dictis non conferentes. sunt autem libri ueteris testamenti qui excipiuntur XXIIII, quos in epitomis Theodori inuenimus. sed et XXIIII ut diximus patres et apostoli: iudicare populum suum oportet. interrogantibus enim apostolis et dicentibus: nos his omnibus relictis secuti te sumus: quid nobis erit? respondit dominus noster: cum sederit filius hominis super solium gloriae suae, sedebitis et uos super duodecim tribunalia iudicantes duodecim tribus Israel. sed et de patribus quia iudicaturi sunt. [fol. SV] ait Iacob patriarcha: et ipse iudicabit populum suum inter fratres suos sicut una tribus Israel.

4, 5 Exire autem fulgora et uoces et tonitrua a solio dei et septem faces: significabat praedicationes et repromissiones a deo et minas. nam fulgora aduentum domini significabant, uoces autem noui testamenti praedicationes, tonitrua autem, quod caelestia sunt uerba, faces uero ignis ardentis donum spiritus sancti, quod cum in ligno perdiderit primus homo per lignum passionis est redditum. 4 cf. Th. Zahn, Geschichte des neutest. Kanons II p. 338 et p. 961-964 5 cf. p. 50, 4 7 Matth. 19, 27. 28 12 Gen. 49, 16 1 adsunt ... uaticinationem om. A 2 adfuerunt A audienda A 3 excipiunt A 4 epythomis A 5 nominatiuum apostoli praebet A, item TCB 11 quia] qui A 12 et ipse] Victorinus patriarcham generatim omisso nomine Dan loquentem inducit 13 tribus] patribus A 15 et a septem fasces A remissiones A 19 primus scripsi, ponimus A 20 redditus A

4, 10 Et cum haec (fierent), cecidisse (dicit) uniuersos 4, 9 maiores natu et adorasse dominum. cum darent animalia gloriam et honorem: id est cum euangelium, actio scilicet domini et doctrina, adimplesset ante per illos praenuntiatum uerbum, digne meritoque exultabant scientes se rite uerbum domini ministrasse. denique quia uenerat, qui mortem deuinceret (et) coronam inmortalitatis solus dignus sumeret, omnes quotquot habebant pro gloria actus sui optimi coronas, 4, 10 c proiecerunt eas sub -pedibus eius: id est propter eminentem uictoriam Christi omnes uictorias sub pedibus eius. hoc et in euangelio suppleuit Christus dicendo — cum enim passurus nouissime ueniret Hierosolymis dominus noster (et) exisset illi populus in obuiam, alii [fol. gr] praecisis ramis palmarum uiam sternebant, alii tunicas suas subiciebant —, duos scilicet populos ostendens, unum patrum et prophetarum, magnorum uirorum, qui quascumque habebant uictoriarum suarum palmas C contra peccata, Christo eas sub pedibus eius 11 cf. Ioh. 12, 13 13 cf. Matth. 21, 8 1 fierent om. A dicit om. A 3 euangelium scripsi, euangelii A 4 doctrinam A adimplesset scripsi, adimplens et A 6 uerbum domini uerbum A 7 et om. A 8 optimi] obtulerunt A 10 Christo A 11 Christus A, spiritus sanctus reliqui testes 12 ueniret] uenire et A et cm. A 13 in obuiam A, cf. cod. Cantabrig. Ioh. 12, 13: in obuiam eius = fC5 urcavTrjatv GCUTGD 15 unum] patres et prophetae unus ordo sunt eorum, qui praecisis ramis palmarum uiam sternebant, alter ordo non explicatur: a uero sensu aberrauit recensio Hieronymi iaciebant. palma autem idem significat, quoniam non datur nisi uictori.

5, 1 Esse autem in manu sedentis super tribunal librum scriptum deintus, signatum sigillis VII: uetus testamentum significatur, quod est datum in manu domini nostri, 5, 2. 3 qui accepit a patre iudicium. praeco, inquit, praeconauit, anne aliquis dignus esset aperire librum et soluere sigilla eius, et nemo inuentus est dignus neque in caelo neque in terra neque infra terram. aperire autem testamentum pati et pro hominibus mortem deuincere est. hoc dignus facere nemo est inuentus neque in angelis in caelo neque in hominibus in terra neque inter animas sanctorum in 5, 6 requie, nisi solus Christus filius dei, quem dicit uidisse agnum tamquam occisum, habentem cornua numero VII. in illum erat praedicatum: quicquid per uarias oblationes et 1 iacebant A 4 scdenti -1 5 ucintus] Victorini textus uerba Apoc. 5, 1 y.r..<l ONICFL-SV non praebuit, sed solum ECOJ&EV, cui lectioni interpretatio respondet 7 preconicauit A 8 anne aliquis scripsi, animali quis A 10 pati] ef. p. 62, 10 11 et scripsi, est A 15 VII] XII A sacrificia lex in illo meditata fuerat, ipsum implere oportebat. et quia ipse erat testator et mortem deuicerat, ipsum erat iustum constitui heredem (a) deo, ut possideret et substantiam 5, 5 morientis, id est membra humana. hunc dicit leonem de tribu Iuda uicisse [fol. 9V], radicem Dauid.

Leonem de tribu luda in Genesi legimus, (ubi) Iacob patriarcha ait: Iuda, te collaudant fratres tui: et dormisti et surrexisti tamquam leo et tamquam catulus leonis. ad deuincendam enim mortem leo dictus est, ad patiendum pro hominibus tamquam agnus ad occisionem adductus est. hic ergo aperit et resignat, quod ipse signauerat testamentum. hoc sciens et Moyses legislator, quod oportebat esse signatum et celatum usque aduentum passionis eius, uelauit faciem suam et sic est populo locutus, ostendens uelata esse uerba praedicationis usque aduentum temporis Christi. nam et ipsam legem cum legisset populo, 7 Gen. 49, 8. 9 10 Esai. 53, 7 (Act. 8, 32) 14 Ex. 34, 33 1 ipsum scripsi, ipsud A, cf. Georges, Wortformen p. 364 3 a om. A 6 ubi om. A 8 et tamquam scripsi (cf. p. 52, 15), etiam quam A 11 aductus A enuntiatum sed quia.. dictus est (cf. p. 63, 13. 14) praebet cod. A infra p. 64, 9. 10 12 Moysi A accepta lana sucida et sanguine uituli et aqua aspersit populum uniuersum dicens: hic est sanguiş testamenti, de quo mandauit ad uos dominus. animaduertere oportet igitur hominem diligentem praedicationem uniuersam in unum cohaerere. nam nec sufficit legem illam dici, quoniam et testamentum nominatur. nulla lex testamentum dicitur nec testamentum aliud nominatur, nisi quod faciunt morituri; et quodcumque intrinsecus testati sunt, signata sunt usque ad diem mortis testatoris. sed quia mortem deuicit et praeuenit carnificis 5, 6 officium, quasi occisus est dictus. ideo merito modo resignatur [fol. 10r] per agnum occisum, qui tamquam leo confregit mortem et quae de se praenuntiata fuerant repleuit (et hominem liberauit). id est carnem de morte, et accepit possessionem substantiae morientis, id est membrorum humanorum; (et) sicnt per unum corpus omnes homines debito mortis successerant, sic per unum corpus uniuersi credentes in uitam aeternam resurgent. modo ergo facies Moysi operitur, modo et reuelatur ideoque apocalypsis reuelatio dicitur, modo liber eius resignatur, modo hostiarum oblationes intelleguntur, modo sacerdotia et Christi mandata et fabricatio aedis (et) testimonia aperte intellegitur. 1 cf. Hebr. 9, 19 (Ex. 24, 8) 2 Hebr. 9, 20 9 ef. Ioh. 19, 33 13 cf. p. G2, 4 15 cf. I Cor. 15, 21 17 cf. Ex. 34, 33. 34 1 aquam A 10 idem A resignat A 12 et homo lib. om. A 15 et om. A 16 sic] cf. p. 54, 11 17 operitur scripsi, aperitur A 20 Christi mandata] cf. p. 74, 7 et alt.] hanc uocem excipiebat Christum. quod uerbum postea litura est sublatum edis A et om. A testimonia] septem sigillis septem respondent interpretationes: facies Moysi (p. 62, 14), liber eius (p. 62, 16), hostiarum oblationes (p. 64, 1), sacerdotia (lIioysi et Christi, p. 64, 1-3 et 10-14, cf. p. 66, 10) Christi mandata (p. 64, 3), fabricatio aedis (id est ecclesiae credentium p. 64,16), testimonia (seniorum et euangelistarum p. 66, .1 sqq.), quae itidem septem numerantur 21 intellegitur] -Victorinus more Graecorum numerum -singularem posuit, cf. Roensch, Itala 2 p. 435

5, 8. 9 XXIIII seniores et quattuor animalia citharas et fialas habentes, cantantes canticum nouum: (coniuncta ueteris testamenti praedicatio cum nouo populum christianum ostendit cantantem canticum nouum), id est confessionem suam publice proferentium [uidetur]. nouum est filium dei hominem fieri, nouum etiam eundem ab hominibus morti tradi, nouum tertia die resurgere, nouum cum corpore in caelis ascendere, nouum remissionem peccatorum hominibus dari, nouum spiritu sancto signari homines, nouum sacerdotium accipere obsecrationis et regnum expectare inmensae repromissionis. citharam enim extensam in ligno significabat corpus Christi passioni coniunctum [id est carnem Christi], fialam autem confessionem et noui [fol. 10v] sacerdotii propa- 5, 11 ginem. angelorum multorum: immo omnium. uniuersae electionis domino nostro gratulationem referentium eliberationis hominum de clade mortis.

Resignatio sigillorum, ut diximus, apertio est ueteris testamenti praedicatorum et praenuntiatio in nouissimo tempore futurorum; quae licet scriptura prophetica per singula sigilla dicat, omnibus tamen simul apertis sigillis ordinem suum 2 pars proxima a uerbis coniuncta ueteris testamenti usque ad uerba de clade mortis (lin. 16) exstat apud Beatum (p. 289 sq.) 10 cf. Apoc. 1, 6. 5, 10 15 electionis] cf. I Tim. 5, 21: electis angelis angelos homines dicit, qui et filii dei dicuntur Ps.-August. hornil. IV (XXXV 2424 II) 2 coniuncta .. lin. 4 nouum om. A propter homoeoteleuton 5 uidetur uncis inclusi nouum septies enumeratur 12 coniunctam A uerba id est carnem Christi uncis inclusi, cf. codd. T 13 sacerdoti A 14 ulliuersae scripsi, uniuersa A 15 electionis scripsi, electiones A domino] dono A gratulatio A eliberationis = ̀εξελευϑ18 sigillorum] singulorum A est] et A 20 quae] quem A 6, 1. 2 habet praedicatio. nam aperto primo sigillo cum dicat se uidisse equum album et equitem coronatum habentem arcum — hoc enim in primo factum est —, postquam ascendit in caelis dominus noster, aperuit uniuersa et emisit spiritum sanctum. cuius uerba per praedicatores tamquam sagittae ad cor hominum pergerent et uincerent incredulitatem. corona autem est praedicatoribus super caput promissa per spiritum sanctum. ceteri tres equi: famem, (bella) et pestilentiam in euangelio dominus ostendens praedicata manifeste significat; 6, 1 ideoque ait: unum de animalibus, quia omnia quattuor unum sunt. ueni autem et uide: \'ueni\' dicitur inuitato ad fidem et \'uide\' dicitur ei qui non uidebat. ergo equus albus uerbum praedicationis cum spiritu sancto in orbem missum: ait enim dominus: praedicabitur hoc euangelium in toto orbe terrarum in testimonium omnibus gentibus [fol. 11\'] et tunc ueniet finis. 1 a uerbis aperto primo sigillo usque ad uerbum magni p. 71, 7 cf. Beatum p. 293 8 cf. Apoc. 6, 5. 4. 8 14 Mattli. 24, 14 1 aperte signo id est sigillo A 8 bella om. A; infra (p. 70, 1. G) fames et bella memorantur 9 manifeste scripsi, manifesta A

6, 5 Equus autem niger famem significat; ait enim dominus: et erit fames per loca. proprie autem extendit se uerbum usque ad Antichristum, id est tempora, quando magna famis est futura quandoque et homines laedentur.

6, 4 Equus rufus et qui sedebat super illum habens gladium: bella sunt, quae futura significat, ut legimus in euangelio: surget enim gens aduersus gentem et regnum aduersus regnum et erit terrae motus magnus. hic est equus rufus. 2 Mattli. 24, 7 7 Luc. 21, 10. 11 3 famis A, cf. Georges, Wortformen p. 268 5 ruffus A 6 significat scripsi, significant A

6, 8 Equus autem pallidus, et qui sedebat super illum nomen habebat mors. haec eadem quoque inter ceteras clades praedicauerat dominus: uenturas pestes et mortalitates. cum enim dicat: et infernum sequitur illum. id est ut dicat deuorationem animarum multarum impiarum. hic est equus pallidus.

6, 9 Animas autem occisorum uidisse sub ara id est sub terra. (al\'a) enim et caelum et terra dicuntur, sicut lex imaginaria ueritatis faciem meditata [ad duas aras, auream intrinsecus (et aeream extrinsecus), fecerat. nos autem intellegimus aram caelum dici a domino nostro nobis testimonium 3 cf. Matth. 24, 7 7 cf. Beatum p. 301 9 cf. Es. 30, 3 et 27, 2 4 infernurn] item p. 74, 11 illud A id est ponit post deuorationem A 8 ara om. A lex imaginaria = 6 vojj.o<; 6 etxovt*6? 9 ad uncis inclusi 10 et aeream extrinsecus om. A perhibente; ait enim: (cum offeres munus tuum) ad aram — utique munera nostra orationes sunt quas efficere debemus — et ibi recordatus fueris habere aliquid fratrem tuum aduersus te, relinque ibi munus [fol. IP] tuum: utique ad caelum ascendunt orationes. sicut ergo caelum intellegitur ara aurea, quae erat interior — nam et sacerdos semel introibat in templum in anno, qui habebat Christi mandatum, ad aram auream; significabat spiritum sanctum hoc esse facturum, id est quod passus est, semel factum est —, sic et aerea terra intellegitur, sub qua est infernum, remota a poenis et ignibus regio, requies sanctorum, in qua quidem uidentur ab impiis et audiuntur iusti, sed neque 6, 10 illi ad illos transire possunt. hos ergo tantos, id est animas occisorum, expectare uin dic tam sanguinis, idest corporis sui, de habitantibus super terram uoluit nos cognoscere qui omnia uidet. sed quoniam in nouissimo tempore et sanctorum remuneratio perpetua et impiorum uentura. est damnatio, dictum est \'expectare\'; et pro corporis sui solatio 1 Matth. 5, 23. 24; cf. Carm. adu. Marcion. IV 182-185: Ara nitens auro caelum declarat in alto, Quo sanctae subiere preces sine crimine missae. Hanc aram dominus dixit, qua munera si quis Offert, ut primum pacem cum fratre retractet. 6 cf. Ex. 30, 10 et Hebr. 9, 7 8 cf. Hebr. 9, 8 11 cf. Carm. adu. Marcion. IV 145 sq.: Altior a tenebris, longe semotus ab igne, Sub terra tamen, haec ara uocatur ahena. 12 cf. Luc. 16, 26 1 cum .. tuum om. A 2 utique] itaque A 3 recordatus fueris] recordare debemus si A 7 habebant A Christi mandatum] cf. p. 64, 20 8 spiritum sanctum] scil. spiritum sanctum in persona Christi, cf. p. 8, 12-17 10 Si cetera a terra A; distinguendum est: sic et eraa (pro aerea) terra 11 regio] regit A 18 post est add. autem A spectare A 6, 11 acceperunt, inquit, stolas albas, id est donum spiritus sancti. 2 sancti] finitur capituli Apocalypsis sexti explanatio Victorini. ne tota pagella vacaret, ad illustrar clam Hieronymi recensionem, quae in aciuersa pagina descripta est, Jiic addere placuit eos locos, quos Beatus ex Ticonii commentariis deprompsit (cf. ree. Hieron. VI 5): In hoc (sexto) sigillo persecutio est [p. 3<9S] nouissima .... Quod dicit factum solem tamquam cilicium, id est: incredulis obscurabitur splendor doctrinae. quod est sol, hoc est luna, hoc stellae, id est ecclesia; sed a toto pars intellegitur.... In nouissimo uero Antichristi aduentu, luna quod dicit facta est sanguis, ecclesia sanctorum ostenditur pro Christo sanguinem fundere. stellas quas dicit cadere, id est fideles perturbari.... [p. 309] Quemadmodum ficus agitata iactat grossos suos, id est ficos uanos, qui boni uidebantur et non erant... , tales sunt hypocritae et simulatores intra ecclesiam, qui in tempore pacis uni esse uidentur cum ecclesia. sed mox ut persecutionis tempus aduenerit, excutiuntur ab ecclesia ... Caelum semper ecclesiam intellegimus; quod terrae motu facto recedere <dicit), id est de medio fieri 310] Caelum et montes et insulae, hoc totum unam ecclesiam dixit, facta nouissima persecutione Antichristi omnem de loco suo recessisse. sed potest in utramque partem conuenire, id est in bonos et malos, quia bona pars monebitur de loco suo fugiens et mala pars mouebitur de loco suo, id est perdet gratiam...

De Victorini editione conferantur quae ad pag. 76, 2 adnotauimus. pajfellae albae utimur opportunitate. ut sectionem 6 textus Hieronymiani, quae in aduersa pagina lin. 7-13 legitur, ab llippolyto originem ducere doceamus; nam Hippolyti capita contra Caium, quorum fragmenta apud Dionysium Bar-Salibi exstant, haec exhibent uerba e lingua Syrorum in nostram Germanorum icersa: Nicht von den Engeln sagt er, daB sie zum Kriege kommen, sondern daB vier Volker sich von der Gegend am Euphrat aufmachen und tiber die Erde kornmen und die Menschheit bękriegen. DaB er aber sagt \'vier Engel\', ist den Schriften nicht unbekannt; (denn) Mose sagt: Als er die Menscbenkinder zerstreute, errichtete er die Grenze der Volker nach der Zahl der Engel Gottes. Indem also die Volker den Engeln iibergeben wurden uncI eiJl jedes Volk je einem Engel zufiel, so hat Johannes recht, wenn er in der Offenbarung sagt: LOse diese vier Engel, welches sind die Perser, die Meder, die Babylonier und die Assyrer. Da niimlicli jene Engel, die den Volkern zuerteilt wurden, nicht den Befehl haben, die ihnen Zuerteilten aufzureizen, so ist damit eine gewisse Gebundenheit durch die Macht des Wortes ausgedriickt, welches sie zuriickhalt, bis der Tag kommen und der Herr des Alls befehlen wird. Und dies geschieht, weim der Antichrist kommt. (Hippolytus Werke, herausgegeben von Bonwetsch und Achelis, erster Band, zweite Halfte, Leipzig 1897, S. 243). Hieronymum autem uidemus loci ex Deut. 32, 8 hic laudati alibi similiter mentionem facere, cf. in Danielem librum c. 7: Quattuor uentos caeli quattuor arbitror angelicas potestates, quibus principalia regna commissa sunt, iuxta illud quod in Deuteronomio legi- mus: quando diuidebat altissimus gentes, quando separabat filios Adam, constituit terminos populorum iuxta numerum angelorum dei (XXV 527. 528 M; praeterea cf. ibid. 267 B, 420 A, 555 U, 1206 C).

Ad lin. 9-13 cf. Commodiani carm. apolog. u. 891 sq.: Exurget iterum in istius clade Neronis Rex ad orientem cum quattuor gentibus inde.

Quae leguntur in Hieronymi recensione VI 7, conferantur cum uerbis Primasii, Comment. in Apocal. III (LXVIII 851 JJI): Quos ante singulatim nominauerat, nunc in unitate consociat: stantes ante thronum et in conspectu agni et erant amicti stolis albis et palmae fuerunt in mallibus eorum .... stolis baptismum, palmis triumphum crucis insinuat.

7, 2 Angelum autem descendentem ab oriente sole: Heliam prophetam dicit, qui anticipaturus est tempora Antichristi ad restituendas ecclesias et stabiliendas ab intolerabili persecutione. haec in apertione libri et ueteris testamenti et nouae praedicationis legimus; ait enim dominus per Malachiam: ecce ego mitto uobis Heliam Thesbiten, conuertere corda patrum ad 6 Mal. 4, 5. 6 5 apertione] perditione A nouae scripsi, noui A 6 mitto = ajiooteXXtu LXX filios et cor hominis ad proximum suum, id est ad Christum per paenitentiam; [fol. 12r \'conuertere corda patrum ad filios\': secundum tempus uocationis Iudeos ad sequentis populi fidem reuocare. et ideo ostendit etiam numerum ex Iudeis crediturum et ex gentibus magnam multitudinem.

Mitti autem de caelo orationes ecclesiae ab angelo et suscipi eas et contra effundi iram et scotomari regnum Antichristi per angelos sanctos et in euangelio legimus; ait enim: orate, ne incidatis in temptationem. erit enim angustia magna, qualis non fuit ab initio nec ab origine mundi, et nisi dominus breuiasset dies illos, non esset salua ulla caro super terram. hos ergo archangelos magnos VII ad percutiendum regnum Antichristi mittet. nam et ipse dominus dixit in euangelio: tunc filius hominis mittet nuntios suos et colligent electos eius de IIII uentis a finibus caeli usque ad fines eius. et ante ait: tunc 5 cf. Apoc. 7, 4-9 7 cf. ibid. 8, 3 sqq. 8 cf. ibid. 8, 6 sqq. 10 Matth. 26, 41 (= Marc. 14, 38; Luc. 22, 46) Matth. 24, 21. 22 cf. Marc. 13, 19. 20 15 Matth. 24, 31 17 Mich. 5, 5. 6 3 ad sequentis] adsequentis A 8 effudit A scotomari scripsi, percuti A, cf. quod subsequitur lin. 14: ad percutiendum regnum 9 ait enim], enim ait A 16 colligent scripsi, colliget A — ircioovdaEt, cui lectioni non desunt testes erit pax terrae, cum surrexerint in ea VII pastores et octo morsus (hominum) et indagabunt Assur-id est Antichristum — in fossam Nebroth: in damnationem diaboli. etEcclesiastes similiter dixit: cum commoti fuerint custodes domus. ipse autem dominus sic ait: cum uenissent ad eum operarii et dixerunt ei: domine, nonne bonum semen seminasti in tuo agro? unde ergo ibi lolium? respondit eis: inimicus hoc fecit. qui dixerunt: uis imus eradicamus illud? dicit eis: non, sinite utraque ut crescant usque ad messem, et in tempore. inquit, dicam messoribus [fol. 12VJ colligere lolium et in ignem mitti, triticum autem in horrea recondere. hos messores et operarios hic apocalypsis archangelos esse ostendit.

\'Tuba\' autem uerbum est potestatis; et licet repetat per \'fialas\', non quasi factum esse dicat, sed quoniam semel, quod 4 Eccle. 12, 3 5 Matth. 13, 27-30 14 cf. Apoc. 8, 6 15 cf. ibid. 15, 7 2 hominum om. A indagabunt respondere uidetur uerbo πημανου̃σιν pro ┊┊ιμανοῡσιν(pascent Vulg.) 11 lolhim Am2, illum Am1 15 nonJ scil. repetit factum oppositum est sequenti futurum ("nicht als ob er sagte, dafi es schon \'geschehen sei") futurum est ad eos, decretum est eis ut fiat, ideo bis dicitur. quicquid igitur in tubis minus dixit, id in fialis propensius dixit. nec aspiciendus est ordo dictorum, quoniam septiformis spiritus sanctus, ubi ad nouissimum temporis finemque percucurrit, redit rursus ad eadem tempora et supplet quae minus dixit. nec requirendus est ordo in apocalypsi, sed intellectus requirendus; est enim et pseudoprophetia. sunt igitur scripta quae sunt in tubis et in fialis ant plagarum orbi missarum clades1) aut ipsius Antichristi insania2) aut populorum detractatio 3) aut plagarum differentia4) aut spes in regno sanctorum5) aut ruina ciuitatum Ii) aut ruina Babylonis. id est ciuitatis Romanae7).

8, 13 Aquila uolans medio caelo: spiritus sanctus significatur in duobus prophetis contestans magnam plagarum iram imminere. si quo modo, quamuis sit nouissimum tempus, aliquis adhuc saluus esse possit. \') cf. Apoc. 8, 7 et 16. 2 2) cf. ibid. 8, 8. 9 et l(j, o 3) cf ibid. 8, 10. 11 et 16, 4-7 *) cf. ibid. 8, 12 et 16, 8. 9 ■>) cf. ibid 9, 1 sqq. et 16, 10. 11 6) cf. ibid. 9, 13 sqq. et 16, 12-16 7) c-f. ibid. 11, 15 et 16,17-21 14 cf. ibid. 11, 3 2 minus dixit = ὲμει4 sancti .1 percucurrit scripsi, per- currit A 5 reddit Aml 6 sed scripsi, et A 7 pseudoprophetiaj uerte: es gibt namlich auch eine lalsche Auslegung 9 insaniam A 11 Bahilonis A

10, 1. 2 Namque angelum fortem. quem dicit descendisse de caelo. amictum nubem - et iris super caput eius et facies eius tamquam sol et pedes eius tamquam columna ignis- et habentem in manu sua librum apertum — et posuit pedes suos supra mare et terram — [fol. 13r dominum nostrum significat, sicut superius enarrauimus de \'facie eius tamquam solis\', id est de resurrectione; super caput autem eius irim iudicium, quod factum aut facturus est. liber autem apertus apocalypsis est quam accepit Iohannes. pedes eius et superius diximus conflatos\' esse apostolos. nam calcari ab eo et mare et terram. omnia pedibus eius subdita significat. angelum illum dicit, id est nuntium patris omnipotentis; uocatur enim magni ni - 7 cf. p. 20, 6-11 11 cf. p. 26, 3 14 Esai. 9. 6 11 quam] quem A 12 terra A 14 icl est scripsi, esse A 10, 3 consilii nuntius. clamasse uoce magna: uox magna est caelestis, omnipotentis dei uerba hominibus nuntiare, quoniam post clausam paenitentiam spes postea futura non est.

10, 31 Septem tonitrua locuta uoces suas: spiritus septiformis uirtutis per prophetas protestatus omnia futura uoce illius in saeculo testimonium reddidit. sed quia dicit se scripturum fuisse, quanta tonitrua locuta fuissent, id est, quaecumque in ueteri testamento erant obscure praedicata, uetatur scribere, sed requirere et relinquere. quia erat apostolus, non oportebat gratiam sequentis gradus in primo uiro collocari, quia tempus iam prope est. apostoli enim uirtutibus signis portentis magnalibus factis uicerunt incredulitatem. post illos iam fide confirmatis ecclesiis datum solatium propheticarum scripturarum [fol. 13v] interpretandarum, quos interpretes prophetas dixit. ait enim apostolus: et posuit quidem in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tertio doctores et reliqua. et alio loco ait: prophetae duo uel tres dicant et ceteri aestiment. et dicit: omnis 6 cf. Apoc. 10, 4 11 Apoc. 1, 3 et 22, 10 15 I Cor. 12, 28 17 I Cor. 14, 29 18 I Cor. 11, 5 4 spiritum A 5 protestatos A 1 quemcuinque A 10 sequentis gradus id est prophetarum; in primo uiro id est in apostolo, quia seeundum I Cor. 12, 28 primum locum tenent in ecclesia apostoli, secundum prophetae 12 portentis scripsi, potentibus A 13 confirmatos A ecclesiis] et legis A 15 apostolus] Paulus add. A in marg. 16 ecclesiam A mulier orans aut prophetans non uelato capite deturpat caput suum. cum autem dicat: prophetae duo uel tres dicant, ceteri aestiment, non de catholica prophetia dicit inaudita et incognita, sed iam praedicata; aestiment autem, utrumne interpretatio cum testimoniis congruat dictionis propheticae. constat ergo hoc Iohanni non fuisse necessarium superiori uirtute armato, cum corpus Christi sit ecclesia suis membris ornatum et suo loco respondere debeat.

10, 10 Accipere autem libellum et comedere eum ostensionem significatam memoriae est mandare. dulce esse in ore praedicationis est fructus loquenti et audientibus dulcissimus, sed praedicanti et perseuerantibus in mandatis per 10, 11 passiones amarissimus. oportet, inquit, iterum praedicare, id est prophetare, in populis, linguis et nationibus: hoc est, quoniam, quando hoc uidit Iohannes, erat in insula Pathmos, in metallo damnatus a Caesare Domitiano. ibi ergo uidetur Iohannes apocalypsim [fol. 14r] conscripsisse et cum iam seniorem se putasset post passionem recipi posse, interfecto Domitiano omnia iudicia eius soluta sunt et Iohannes 2 I Cor. 14, 29 18 interfecto Domitiano] cf. Hieronymi chronicon ad annum 211«? (Eusebii chron. ed. Schoene II 163): Senatus decreuit, ut omnia quae Domicianus statuerat in irritum deducerentur... Aiunt et apostolum Iohannem hoc tempore exilio solutum Efesum secessisse, in qua urbe et hospitiolum et amicos amantissimos sui habebat 2 deturpat scripsi, detur pereat A 5 autem] aut A 6 dictio profetica A 7 armatos A 8 ecclesia subiecti locum tenet 9 ostensionem =--= SsTyF-01; Schaustuck, cf. erit in ostensionem sicut terebinthus Esai. 6, 13 (Vulg.) 10 memoria A 13 amarissimas A 16 Pathmos scripsi, Partha A, quae lectio quodam modo cohaerere uidetur cum inscriptione epistularum Iohannis: ad Parthos (cf. Th. Zahn, Forschungen zur Geschichte des neutest. Kanons III 100) metello A de metallo dimissus est et sic postea tradidit hanc eandem apocalypsim quam a domino acceperat. hoc est: iterum prophetare oportet.

11, 1 Accepisse autem illum arundinem similem uirgae, ut metiret templum dei et aram et adorantes in ea, potestatem dicit, quam dimissus postea exhibuit ecclesiis. nam et euangelium postea conscripsit. cum essent enim 5 et accepisse autem A harundinem A 7 metiret, cf. Georges, Wortformen p. 422 et Matth. 7, 2 (Vulg.): remetietur = μετρηϑήσετϰι. 7 potestate A Valentinus et Cerinthus et Ebion et cetera scola (satanae) sparsa per orbem, conuenerunt ad illum de finitimis ciuitatibus episcopi et compulerunt eum, ut ipse testimonium conscriberet in dominum. (mensura) autem fidei est mandatum domini nostri, patrem confiteri omnipotentem, ut didicimus. et huius filium dominum nostrum Iesum Christum ante originem saeculi spiritaliter apud patrem genitum, factum hominem et morte deuicta in caelis cum corpore a patre receptum, sanctum dominum et pignus inmortalitatis, hunc per prophetas praedicatum. hunc per legem conscriptum, hunc per manum dei et per uerbum patris omnipotentis et conditorem orbis totius mundi. haec est arundo et mensura fidei. ut nemo adoret ad aram sanctam, nisi qui haec confitetur: dominum et Christum eius.

11, 2 [fol. 14v] Aulam autem interiorem eice foras. aula atrium dicitur, uacua inter parietes area. hos tales non neces-11, 2 sarios eici iussit de ecclesia. quia data est, inquit, calcari <a>g e n t i b u s, id est huiusmodi homines aut a gentibus aut cum gentibus conculcari. deinde repetit de nouissimi temporis ruina 4 cf. Apoc. 11, 1 9 sanctum dominum et pignus inmortalitatis == afiov xuowv (cf. Apoc. 6, 10: 6 δεσπότνς o aytoc) v.oc: apoaaujva "C"jÇ (I.aa- vaataq (cf. Epli. 1, 14\\ qui a patre spiritum flloriac recepit (cf. p. 18, 18; 26, 9 etc.), ut eum in credentes effunderet. ipse sanctus dominits et pignus inmortalitatis nominatur 10 per manum dei] cf. Esai. 66, 2 et Act. 7, 50 13 dominum et Christum eius] cf. Ps. 2, 1 et Act. 4, 26; haec uerba ab Hieronymo repudiata Victorini quem dicunt binitarismum demonstrant, cf. TV. MacJiolz, Spuren binitarischer Denkweise im Abendlande seit Ttrtullian, 1002, p. 16-20 1 Corinthus A Thesbion A cetera scola satanae sparsa scripsi coll. Apoc. 2, 9, ceteras scolas sparsas A scola, cf. Georges, Wortformenp. 622 3 ut scripsi, et A 7 spiritalem a 9 fcm dntn (= sanctum dommum) A; codicis lectio dub a non est. nam quamquam sanctus quattuor litterarum siglo designari solet (fol. P l. 12: fcti, cf. p. 18, 3; fol. 3V l. 14: a fpu fcto etc.), tamen non deest aliud exemplum trium litterarum: accipient fci (fol. 22r l. 3), cuius scripturae multa exempla L. Traube in libro \']\\.\'omina Sacra, Versuch einer Geschichte der christlichen Kurzung 1907, praebuit (el. p. 194 sqq.) 12 harundo A 14 eiici A 15 hos tales = Tab? tqigiutous 16 est scripsi, sunt A 17 a om. A 18 nouissima A 11, 2. 3 et excidio et ait: et ciuitatem sanctam calcabunt mensibusquadraginta duobus. et dabo duobus testibus meis et praedicabunt amicti cilicio diebus mille CCLX, id est triennio et mensibus sex; dies mille CC(LX faciunt menses) XLII. est igitur illorum praedicatio triennio 11, 5 et mensibus sex et regnum Antichristi alterum tantum. de ore autem illorum prophetarum exire ignem contra aduersarios potestatem uerbi dicit. omnes plagae, quae futurae sunt ab angelis, illorum in uoce mittentur.

Multi putant cum Helia esse Heliseum aut Moysen, sed utrique mortui sunt. Hieremiae autem mors non inuenitur. per omnia ueteres nostri tradiderunt illum esse Hieremiam: nam et ipsum uerbum, quod factum est ad illum, testificatur dicens: priusquam te figurarem in utero matris tuae, noui te et prophetam in gentibus posui te. in gentibus autem propheta non fuit, et ideo utroque diuino, quod promisit, necesse habet et exhibere, ut in gentibus sit propheta. 10 cf. Mal. 4, 5 et Carm. adu. Marcion. III 149 sq.: Nobilis Helias, qui nondum debita mortis Gustauit, quoniam rursum uenturus in orbem est. 11 cf. ibid. III 189 de Hieremia: Nulla morte uirum constat neque caede peremptum. 14 Hier. 1, 5; cf. Carm. adu. Marcion. III 179 sq.: Sanctus Hieremias, quem gentibus esse prophetam Aeterni uirtus iussit dixitque futurum ... 1 mensibus quadraginta duobus scripsi, amicti cilicio diebus mille CCLX, id est triennio et mensibus sex dies I mille CCXLII A (id est... id CCXLII linea transuersa deleuit m2) 2 et Aml, gt Am2 3 amicti cilicio hic om. A 4 dies mille CCLX faciunt menses XLII scripsi, dies mille CCXLII A 9 mittentur scripsi, imitentur A post mittentur add. multi putant eum Heliseum esse. error hic est a; deinde sequuntur uerba: multi putant eum Heliam etc. 10 cum Helia scripsi, eum He- liam A 11 Hieremiae scripsi, Helie A 12 per omnia — Sia TtavTtuv, durchgangig 16 utroque diuinc id est uaticiniis Hier. /, 5 et Apoc. 11, 3 scriptis hos duo candelabra et duas oliuas dixit: ideo admonuit, ut, si in alio legens non intellexisti, hic intellegas; in Zacharia enim uno ex XII prophetis scriptum est.

11, 4 Hi sunt duae oliuae et duo candelabra, qui in conspectu domini terrae stant, id est in paradiso. hos ergo oportet interfici ab Antichristo post multas plagas saeculo 11, 7 infixas, quem dicit ascendisse bestiam de abysso. (de abysso) autem eum ascensurum multa testimonia nobis in hoc capitulo contrahenda sunt. ait enim Esaias: ecce Assur cypressus in monte Libano. «Assul\'>: deprimens; \'cypressus\' excelsus ramosus: id est populus multus; in monte Libano\':) in regno regnorum; formosus in germinibus: id est fortis in exercitibus. aqua, inquit, nutriuit illum: id est multa milia hominum, quae subiecta erunt illi. abyssus auxitillum: est ructuauit eundem. nam Ezechiel 3 cf. Zach. 4, 11-14 9 Ezech. 31, 3 13 ibid. 31, 4 15 cf. Esai. 8, 7 4 liii A 8 de abysso om. A 9 Esayas A; falso Victorinus Esaiam prophetam laudat pro Ezechiele, cf. lin. 15 10 pr. asur A alt. Assur .. in monte Libano om. A propter homoeoteleuton 12 formosum A 15 Ezechiel] immo Esaias, cf. notam ad lin. 9 paene eisdem uerbis loquitur [fuisse]. fuisse autem eum in regno regnorum et fuisse inter Caesares et Paulus contestatus est. ait enim ad Thessalonicenses: si modo tenet, qui uidetur, donec de medio tollatur. et tunc apparebit, cuius est aduentus secundum efficaciam satanae signis et mendaciis. et ut scirent illum esse uenturum, [qui tunc erat uenturus] qui tunc erat princeps, adiecit: arcanum malitiae iam molitur, id est, malitiam quam facturus est, arcane molitur, sed non uirtute sua nec patris (sui) suscitatur sed dei iussu. quare ergo Paulus dixit: idcirco quoniam non ceperunt amorem dei, mittit illis deus spiritum erroris. ut omnes persuadeantur mendacio, qui non sunt persuasi a ueritate. Esaias ait: sustinentibus illis lucem ortae sunt tenebrae.

Hos prophetas ab eodem interfici manifestat apocalypsis et 11, s quarta die resurgere, ne quis aequalis deo inueniatur. Sodomam autem et Aegyptum dici Hierosolymam actus populi persecutoris effecit. diligenter ergo et cum summa sollicitudine 3 II Thesa. 2, 7b—9 8 ibid. 2, 7a 11 ibid. 2, 10. 11 14 Esai. 59, 9 17 cf. Apoc. 11, 11 1 fuisse (pr.) uncis inclusi 5 secundus A 6 sciret A 7 qui tunc erat uenturus uncis inclusi 8 malitiam scripsi, malicie A 10 sui om. A 12 persuadeant A 17 deo A, domino a Sodoma A 19 persecutores A sequi oportet propheticam praedicationem et intellegere, quoniam spiritus sanctus sparse praedicat et praeposterat et percurrit usque ad nouissimum tempus. rursus tempora superiora repetit, et quoniam quod facturus est semel, aliquoties quasi factum esse ostendit — quod nisi intellegas aliquoties dictum, non aliquoties futurum, in grandem caliginem incidis —, ergo interpretatio sequentium dictorum in eo constabit, ut non ordo lectionis sed rationis intellegatur.

11, 19 Apertum esse templum dei quod est in caelo: apparitio domini nostri est. templum dei filius ipsius est, sicut ipse ait: soluite templum hoc et in tribus diebus suscitabo illud; et dicentibus Iudeis: quadraginta sex annis aedificatum est, [unde] ait euangelista: ille de 11, 19 templo corporis dicebat. arca testamenti: euangelii praedicatio et indulgentia delictorum et omnia quaecumque (cum) illo aduenerunt, illud dicit apparuisse.

12, 1. 2 Mulier autem amicta sole et luna sub pedibus, habens coronam stellarum XII, parturiens in 11 Ioh. 2, 19-21 2 sparse = eo7tap|XEva)? uel OTtopaSiqv 8 lectionis scripsi, dilectionis A 13 unde uncis inclusi 16 cum om. A doloribus suis: ecclesia est antiqua patrum et prophetarum et sanctorum [fol. 16\'] apostolorum, quia gemitus et tormenta desiderii sui habuit. usque quo factum est ex plebe sua secundum carnem suam olim promissum [esse]. sole autem amictam: spem resurrectionis significat et gloriae repromissionem. luna uero: casus sanctorum corporum ex debito mortis, quod deficere numquam potest. nam quemadmodum minuitur uita hominibus. sic et augebitur nec in toto extincta est spes dormientium, ut quidam putant, sed habebunt in tenebris lucem sicut lunam. stellarum XII coronam: (coronam) patrum significat secundum carnis natiuitatem, ex quibus erat spiritus carnem sumpturus.

12, 3 a. 4 b Draco autem rufus stans expectans, ut cum 3 uerte: (die alttestamentliche Gemeinde sehnte sich), bis das einst VerheWene in Erfiillung gegangen ist aus ihrem Volk nach ihrem Fleiseh secundum scripsi, secum A 4 esse uncis inclusi solem A 10 coronam alt. om. A 12 fps (= spiritus) DF, xps (= Christus) A; nomen spiritus Victorini doctrinae congruum esse testimonio est quod p. 8 lin. 13 legimus, ubi notam in apparatu critico adiunctam ( post conuersum excidisse uidetur Christum) delendam esse nunc censeo 13 ruffus A peperisset mulier filium, deuoraret eum: diabolus est. angelus refuga scilicet, qui omnium hominum interitum per mortem aequalem posse esse opinabatur. sed ille qui non de semine natus erat, nihil morti debebat; propter quod nec deuorare eum potuit, id est in morte destinare. etenim eum temptare accesserat tamquam hominem; sed cum inuenisset non illum esse quem putabat. discessit ab eo, inquit, usque ad tempus.

12, 5 b Hunc dicit raptum esse ad solium dei. id nos legimus in Actis apostolorum, quemadmodum loquens cum disci- 12, 5 a pulis raptus est in caelis. acturum autem eundem omnes gentes in uirga ferrea: (uirga ferrea) gladius est; [fol. 16v] 7 Luc. 4, 13 10 cf. Act. 1, 9 2 angelus refuga] saepius in Carm. adu. Marcion. de diabolo (cf. V 2 etc.), item apud Luciferum Galaritanurn: de refuga illo angelo (CSEL XIIII 67, 1) 3 posse esse scripsi, se esse A 12 uirga ferrea (alt.) om. A Huius spatii utimur opportunitate, ut apparatus critici ad pag. 109. 14 pertinentis finem addamus: 3) Sg: propter (om. g) persecutionem (-is g) omnes uidi recessisse de suis locis (locis suis g): id (hoc g) est, boni mouebuntur persecutionem fugientes. et filius eius raptus est etc. (= cap. XII u. 5 b). haec recensio rectum expositionis ordinem ita restituere studuit, ut — id quod iam diximus — primum uersum 5 a, deinde u. 5 b explicandum esse censeret. omnes enim gentes [et] sub machina Antichristi contra sanctos staturae sunt: gladio, ait, utrumque casurum.

12, 3b Quod autem coloris dixit esse rufi, id est coccinei, operis eius fructus talem dedit illi colorem; ab initio enim fuit homicida et omne genus humanum non tantum debito mortis quantum per uarias clades ubique oppressit.

12, 3 b Septem capita: septem reges Romanos, ex quibus et Antichristus, in priore dicemus. cornua X: decem reges in nouissimo tempore; hos eosdem plenius ibi tractabimus.

12, 6. 14 Mulierem autem uolasse in deserto auxilio alarum 4 cf. Ioh. 8, 44 8 cf. pag. 118, 2-11 9 cf.pag. 118, 15-120, 1 1 et uncis inclusi 2 utrumque] scil. Antichristuni et gentes 3 ruffi A 5 tantum scripsi, tanto A 8 in priore = ev ku επροσϑεν (weiterhin, im Verfolg der Rede) magnae aquilae — duum scilicet prophetarum —: ecclesiam omnem catholicam, in qua nouissimo tempore creditura sunt CXLIIII milia sub Helia propheta. ceterum populum binum inueniet ibi in aduentum domini nostri Iesu Christi. ipse quoque dominus Christus in euangelio ait: tunc qui in Iudea sunt fugiant in montibus, id est, quotquot in 12,6.14 Iudea collecti fuerint, eant in illum locum, quem paratum habent, ut nutriantur ibi triennio et mensibus sex 12, 14 a facie diaboli. alae aquilae magnae: duo sunt prophetae, Helias et qui cum illo erit propheta.

12, 15 12, 16 Aqua autem quam misit de ore suo serpens: iussu suo exercitum sequi eum significat. aperuisse autem terram (os suum) et deuorasse aquam: uindictam de persecutoribus manifestat. hanc igitur licet parturientem significet et postea partu [fol. 17r edito fugientem ostendat, non uno tempore haec contigerunt. Christus enim quod natus sit, 3 cf. Apoc. 7, 4 et 14, 1. 3 4 binum] cf. Commodiani carm. apolog. u. 1058 sq. (CSEL XV 187 sq.): Ceteri qui fuerint in aduentum Christi de sanctis, De duobus populis.... 5 Luc. 21, 21 10 cf. pag. 98, 10-17 1 duum scilicet prophetarum scripsi collata linea 9, donum scilicet et prophetarum A prophetarum] add. et A 2 creditura scripsi, crediture A 4 binum] litterae in A legi possunt aut binum aut uiuum 5 tunc SttBi A 6 fugiant] add. et A 12 eum] scil. serpentem uel diabolum 13 os suum om. A; an nihil addendum et aperuisse sensu reflexiuo = se aperuisse (cf. emendare, uertere, mergere etc.) accipiendum est? scimus tempora intercessisse; ut illa autem fugiat (a facie serpentis\\ adhuc factum non esse.

12, 7—9 Deinde ait: factum est in caelo bellum: Michael et nuntii eius pugnauerunt cum dracone, et draco pugnauit et nuntii eius, nemo est inuentus ei locus in caelo. et iactatus est draco magnus, anguis antiquus, recidit in terram. hoc est initium aduentus Antichristi. ante tamen oportet praedicare Heliam et pacifica tempora esse, et sic postea consummato triennio et mensibus sex praedicationis Heliae iactari Antichristum de caelo, ubi habuit potestatem ascendendi usque ad illud tempus, et angelos refugas uniuersos. sic Antichristum de inferno suscitari, hoc et Paulus apostolus ait: nisi prius uenerit peccati, filius perditionis, aduersarius, qui se eleuabit super omne quod nominatur deus aut colitur. 1 cf. Apoc. 12, 14 9 cf. ibid. 11, 3 10 Antichristum] diabolus.. quia ipse Antichristus est Finn. Natern. de errore prof. rel. c. 22 (CSEL II 112, 18), Beliar, angelum magnum, regem huius mundi, descensurum esse Ascensio Esaiae docet c. 4, 2 (ef. R. II. Charles, The Ascension of Isaiah 1900) 11 cf. Hiob 1, 6 et Zach. 3, 1 13 II Thess. 2, 3. 4

12, 4 a Quod autem dicit draconis caudam traxisse tertiam partem stellarum, bifarie hoc accipitur. multi autem hoc arbitrantur, tertiam partem hominum credentium posse eum seducere; sed quod uerius intellegi debet, angelorum sibi sub- 12, 18 ditorum, cum adhuc princeps esset, cum \'descenderet a constitutione\'. ergo (quod) superius dicebamus, ait apocalypsis: stetit super arenam maris.

13, 1. 2 Et uidi de mare ascendentem bestiam similem pardo: regnum illius temporis regnum Antichristi cum uarietate [fol. 17v gentium et populorum commixtum significat. 13, 2 pedes eius tamquam pedes ursi, fortis et spurcissimae bestiae; duces autem eius pedes eius dixit. os autem eius tamquam ora leonum, id est ab sanguine madente armatum. os enim iussio illius est et lingua eius, quae ad nihil aliud processura est nisi ad sanguinem effundendum. 5 cf. ludas u. 6 6 cf. pag. 114, 10-12 5 discenderet A 6 quod om. A 7 ante arenam exstant uocis oblitae uestigia 10 cum sic uarietate A 15 nichil A

17, 9-10 Capita VII VII montes, super quos mulier sedet: id est ciuitas Romana: et reges VII sunt: V ceciderunt, unus est, et alius nondum uenit; et cum uenerit, 17,8.11 breui tempore erit. et bestia quam uidisti de VII estetoctaua est. intellegi igitur oportet (tempus), quo scribitur apocalypsis, quoniam tunc erat Caesar Domitianus. ante illum autem fuerat Titus frater ipsius et Vespasianus pater ipsorum, Otho, Vitellius et Galba. hi sunt \'V qui ceciderunt\'; \'unus est\', ait, sub quo scripta apocalypsis dicitur, scilicet Domitianus. \'alius nondum uenit\': Neruam dicit. qui \'cum uenerit, 17,8.11 breui tempore erit\'; biennium enim non impleuit. et bestiam quam uidisti, inquit, de VII est: quoniam ante istos 17, 11 reges Nero regnauit. et octaua est, ait, modo illa cum aduenerit, computans loco octauo. et quoniam in illo fiet con- 17, 12 summatio, adiecit: et in interitum uadit. nam decem reges accepisse regalem potestatem; cum ille mouerit ab oriente, mittentur ab urbe Romana cum exercitibus 16 cf. Commodiani carm. apolog. u. 909 sqq. et Instruction. I 41, 6 sqq. (CSEL XV 174 et 54), ubi modo consentanea huic explanatio, modo ab hac diuersa legitur 5 tempus addidi 8 hii A 9 scripta] scriptura A 12 numquid Aml, linea deleuit et inquit add. in marg. Am2 14 computans A recte, item T 17 mittentur scripsi, mittetur A suis. [fol. 18\'] haec \'cornua X\' dicit et (X zadematas\'. et Danihel ostendit: tria eradicabuntur de prioribus, hoc est, tres duces primarios ab Antichristo interfici. ceteros septem dare illi \'gloriam et honorem et solium et potestatem\', 17, 16 de quibus ait: hi odient meretricem — urbem scilicet dicit —, et carnes eius comburentur igni.

13, 3 Unum autem de capitibus occisum in mortem et plaga mortis eius curata est: Neronem dicit. constat enim, cum eundem insequeretur equitatus missus a senatu, ipsum sibi gulam succidisse. hunc ergo deus suscitatum mittere regem dignum dignis, Iudeis et persecutoribus Christi, (et Christum) talem em, qualem em meruerunt persecutores et Iudei. et quoniam alium nomen afferturus est, aliam etiam uitam institurus est, ut sic eundem tamquam Christum excipiant. ait enim Danihel: desiderium mulierum non cognoscet — cum sit ipse spurcissimus — et nullum deum patrum suorum cognoscet. non enim poterit seducere populum ad circumcisionem, nisi legis sit uindictor. denique sanctos non ad aliud compellet nisi ad circumcisionem accipiendam, si quos poterit seducere. ita demum fidem faciet sibi, ut ab eis Christus esse 1 cf. Apoc. 13, 1 2 Dan. 7, 8 (εξεριζωϑϥTheodotion) 4 cf. Apoc. 17, 13 9 cf. Sueton. Nero c. 49: iamque equites appropinquabant... quod ut sensit,.. ferrum iugulo adegit 15 Dan. 11, 37 ( £ v STufroiJua γυναιϰός οὺ μὴ TtpovoYjt)\'-/] LXX) 1 zadematas A, cf. Georges, Wortformen p. 212: diadema, ae et analogiam nominum zabulus (zabuli p. 132, 8), zaconus pro diabolus, diaconus 5 hi odient meretricem scripsi, hodie meret meretriceni A dici A 9 missus scripsi, suus A senatum A 10 deus] scil. dicitur 11 et Christum om. A 13 alium A recte, item D afferturus scripsi cum TFHS, allaturus A 16 deum scripsi, dum (= dominum) A 18 uindictor A recle, item T appelletur. de inferno autem illum resurgere et supra diximus uerbis Esaiae: aqua, inquit, nutriuit illum et abyssus auxit illum. qui tamen licet nomine mutato ueniat, ait spiritus 13, 18 sanctus: numerus illius DCLXVI; ad literam grecam hunc numerum explebit. 1 cf. pag. 100, 8-15 2 Ezech. 31, 4 1 resurgere A recte, itern S 4 DCLXVI scripsi, est A post gre- cam additum est signum f, sub quo signo in margine scriptum legimus: sexcenti sexagies sexies, cura ominem (= hominem?) enim adtulerit ad literam grecam Am2 explebit] finitur huius uersus explanatio Victorini 13, 18 [numerus enim hominis est, et numerus eius sic habet II = (I) ex litteris grecis computatus — in compluribus inueniuntur numeri DCLXVI —; quantum enim attinet ad litteram grecam, hunc numerum nomenque explebit. interpretatur enim \'Teitan\', quem gentiles Solem Phoebumque appellant, computaturque grece sic: tau CCC, e breue V, iota X, tau CCC, alfa I, ni L, qui simul ducti fiunt DCLXVI. quod nomen si uelis in latinum conuertere, erit \'Diclux\': D quippe quingentos figurat, I unum, C centum, L quinquaginta, V quinque, X decem, qui computati fiunt similiter DCLXVI. id enim quod sonat Teitan grece, si uelis interpretatum dicere, latine Diclux, quo nomine per antiphrasin expressum intellegimus Antichristum; qui cum a luce superna priuatus sit atque abscisus, transfigurat tamen se in angelum lucis, audens se dicere lucem.l 4 cf. Hieronymum de monogramma XPI (Germanus Morin, Anecdota Maredsolana, uol. III pars III, Maredsoli 1903, p. 196 lin. 27 sqq.): Victorinus autem ex altero exemplari (quod non numerum = 616, sed Z.;S\' = 666 exhibuit) aliud profert nomen, quod iuxta eum solem sonat, ad superbiam eorum uel eius qui sibi indidit referens, quod est Titan, id est DCLXVI; cuius tractatus auctorem quoniam alteram recensionem Victorini (I)) post Hieronymi tempora exortam ipsi Victorino attribuit, nequc Hieronymum — id quod editor clarissimus suspicatus est — neque coaequalem fuisse apparet 11 Diclux .. lin. 16 lucem] cf. Beatum p. 442 14 II Cor. 11, 14 Diclux] \'Huiusmodi deductio 1 Beati editor, II. Florez, tabulas computationis nominum omisit \'adeo inconsulte factas, ut ipsissima semel littera pro centum, iterum pro ducentis atque iterum pro trecentis ueitatur\', cf. p. XXXII nr. 59 et p. 443 2 exJ et II computatum H 3 enim om. FH 4 explebit IK, expleuit FHMSQ enim om. H tytan K, titan 1M; hoc nomen Antichristi in medium protulit Irenaeus adu. haereses V 30, 3 et Ilippolytus de Antichn\'sto c.. 50 propagauit 5 quem] quod IK 6 sqq. FH duas tabulas numerorum supersa-iptas Graece Latine et iuxta positas addunt atque ita explicant, ut F nomen Teitan, H nomen Teltan, uterque codex nomen Diclux praebeat; M litteras graecas haud intellegens praetermisit breue I, btie K 7 fiunt om. F quod] id K 8 uertere F erit om. F 10 similiter om. F 11 tytan K, titan IM iuterp. dicere latine] in latinum interpretari IK 12 expresso IK 14 abscissus H sese F se tamen I 15 sese F lucem] lumen IK

13, 11 Aliam bestiam magnam de terra: falsum prophetam [fol. 18v], qui facturus (est) signa et portenta et mendacia ante illum (in conspectu hominum\'; quem dicit habentem 3 cf. Apoc. 13, 13 1 Victorini editio continuatur (cf. p. 122) 2 est om. A 3 con- spectum A cornua quasi agnum — id est speciem quasi iusti hominis-, loquentem quasi draconem: diaboli malitia plenus. hic enim facturus est (in conspectu hominum\', ut mortui surgere uideantur — namque in conspectu hominum haec etiam magi 13, 14. 15 faciunt per angelos refugas —, et hoc etiam faciet, ut imago aurea Antichristi in templo Hierosolymis ponatur et intret ibi angelus refuga; et deinde uoces et sortes reddet. faciet etiam 13, 16. 17 ipse, ut serui et liberi accipiant notam in frontibus autinmanu dextera — numerum nominis eius —, ne quis emat uel uendat, nisi qui notam habuerit. de hac autem euersione hominum, aspernatione dei et exsecratione Danihel ante dixerat: et statuet, inquit, in templo suo inter montem maris et duo maria, id est Hierosolymis; et imaginem auream, sicut fecerat rex Nabochodonosor, tunc 12 Dan. 11, 45, cf. LXX: ttva p.ecrov W wv ϑαλασσω̃νnat TO5 opooç rrjs $eXaaeo>s (pro ϑελήσεωςinterpres legisse uidetur ϑαλάσσης14 cf. Dan. 3, 1 4 magi scripsi, magna A 9 ne quis emat uel uendat scripsi, neque seminat uel undat A 11 aspernationes A exacrationes A hic statuet. hoc dominus recolens ad omnes ecclesias de nouissimis temporibus ait: cum uideritis aspernationem euersionis, quod dictum est per Danihel prophetam. stantem in loco sancto, ubi non licet, qui legit intellegat. \'aspernatio\' dicitur, quando exasperatur deus, quod idola colantur; \'euersio\' autem, quod instabiles homines (signis) falsis et portentis euertantur seducti de salute.

14,6 [fol. 19r] Angelum autem uolantem medio caelo, quem dicit se uidisse, et supra tractauimus eundem esse 14,8 Heliam, qui anticipat regnum Antichristi. alium autem a angelum sequentem eundem comitem praedicationis suae prophetam significat. sed quia, ut diximus, \'composito consilio\' duces illius ciuitatem hanc magnam Babylonem sunt expugnaturi. ruinam illius est testatus.

17, 1 AIAitenim: ueni, ostendam tibi damnationem 2 Matth. 24, 15 et Marc. 13, 14; cf. Dan. 9, 27 11 cf. p. 114, 8 14 cf. Apoc. 17, 13 15 cf p. 120, 5 2 ait scripsi, Ait enim A 3 euersionis scripsi coll. lin. 6, uastationis A 4 uerba ubi non licet = oitoo ou osl ex lIlarc. 13, 14 deprompta cum textu lIlatthaei coniuncta sunt 6 in stabiles A 7 signis om. A seduci A 10 post uolantem add. in Am2 14 ut scripsi, hoc A 15 duces scripsi, ducis A 17 quae sequuntur particulae A-i-B, in recensionibus mutato ordhte atque additamentis adiunctis ponuntur 17,6 meretricis, quae sedet super aquas multas. et uidi, inquit, mulierem ebriam de sanctorum sanguine et de sanguine testium Iesu Christi. omnes enim passiones sanctorum ex decreto senatus illius semper sunt consummatae, et omne contra fidei praedicationem iam lata indulgentia ipsa dedit decretum in uniuersis gentibus.

17,3 Sedere autem mulierem super bestiam roseam, actricem homicidiorum, zabuli habet imaginem. ibi etiam \'capita\' haec, de quibus meminimus et tractauimus. hanc quidem \'Babylonem\' propter diffusionem populorum dicit in apocalypsi et in Esaia, Ezechiel autem \'Sor\' nominauit. denique autem si compares, quae de Sor dicta sunt et quae de Babylone Esaias et apocalypsis dixit, unum omnia esse inuenies.

14,18 ,B) Quod autem ait: mitte falcem acutam et uindemia botros uuae, de gentibus perituris in aduentum domini 4 ex decreto senatus] cf. Origenis in lib. Iesu Naue homil. IX: senatus populusque et principes Romani... decreuerunt legibus suis, ut non sint Christiani (PG XII 879 M) et Acta Apollonii § 23: 2G S&Yp.a r?^ auiy.XraoD Ê::nl Χριστιανοὺςp.Y] sIvai (Analecta Bollandiana Xl V 290) 8 cf. Apoc. 17, 3 9 cf. p. 118, 1 sqq. 10 cf. Apoc. 17, 5 et Esai. 21, 9 11 cf. Ezech. capp. 26—28 4 consummata A 5 iam scripsi, tam A lata indulgentia scripsi, latam indulgentiam A 8 capit hae A 11 Sor (= Xdp, Tyrus) scripsi, sorech A (\'\'Sorech in tribu Dan, ubi Samson fuisse legimus\' Hieronymi de situ et nom. loc. hebr. ed. P. de Lagarde p. 152, 24) 12 sorech A 14 uindemiabo tros A 15 aduentum] item T dicit; et quidem pluribus speciebus hic illud ostendit, sed semel in aduentum domini, consummationem regni Antichristi et adapertionem regni sanctorum. 3 hic finitur Victorini capitum XIV et XVII explicatio Etiam capituli XV explicatio apud Victorinum desideratur.

19, 11 Equum autem album et sedentem super eum dominum nostrum cum exercitu caelesti aduenientem 2 equum] de equo albo et cet. A in mg. sedens A ad regnandum ostendit, cuius in aduentu omnes colligentur gentes et gladio cadent. ceterae autem, quae fuerint nobiliores, seruabuntur in seruitutem sanctorum, quas et ipsas quidem oportet in nouissimo tempore consummato regno sanctorum ante iudicium rursus dimisso diabolo interfici. de his omnibus prophetae simili modo concinunt.

20, 2. 3 \'Coccineum\' autem zabulum includi et omnes angelos eius refugas in tartarum gehennae in aduentum domini nemo ignoret (et) post mille annos dimitti propter gentes, quae seruiuerint Antichristo, ut ipsae solae pereant, quia sic meruerunt; 20,4—6 dein fieri catholice iudicium. ideo ait: et uixerunt, inquit, 3 cf. Commodiani carmen apologeticum u. 998 (CSEL XV 180): Et qui reseruantur, ut seruiant iustis, euadunt. inde apparet Commodiano editionem Victorini integram notam fuisse 4 cf. Apoc. 20, 7-9 8 cf. Apoc. 17, 3: bestiam coccineam 8 CoccineumJ de reclusione diaboli dic<it> in tartarum et angelos eius A in mg. 10 et addidi 12 catholice = iW.S.OMXŪH; mortui \'scripti in libro uitae\' et regnauerunt cum Christo mille annos. haec resurrectio prima. beatus et sanctus, qui habet partem in resurrectione prima: ad hunc mors secunda non habet potestatem. de hac resurrectione inquit: et uidi agnum stantem et cum co CXLIIII milia, id est cum Christo stantes, eos scilicet, qui ex Iudeis in nouissimo tempore sunt credituri per praedicationem Heliae, quos non solum testatur spiritus corpore uirgineo sed et lingua. ideo superius meminit maiores natu XXIIII dixisse: gratias agimus tibi, domine deus, qui. regnasti; et gentes indignatae sunt.

In hac eadem prima resur[fol. 20T]rectione et ciuitas futura 1 cf. Apoc. 21, 27 5 Apoc. 14, 1 9 cf. Apoc. 14, 4. 5 10 Apoc. 11, 17. 18 2 haec] de prima resurrectione A in mg. 4 ad hunc (= kxi tootov) scripsi, item Hippolytus de Antichristo c. 65: Irci todtov (codd. HER), adhuc A 5 inquit] inquit ait A 8 helie A quos scripsi., quod A et speciosa per hanc scripturam expressa est. hanc primam resurrectionem et Paulus ad ecclesiam Macedoniam ita dixit: hoc enim uobis ita dicimus, inquit, in uerbo dei, quia ipse dominus suscitaturus in tuba dei descendet de caelo; et mortui in Christo stabunt primi, deinde nos, qui uiuimus, simul rapiemur cum eis in nubibus in obuiam domino (in aera et ita semper cum domino) erimus. audiuimus dici \'tubam\'; obseruandum est: alio loco apostolus aliam tubam nominat. ait ergo ad Corinthios: in nouissima tuba mortui surgent — inmortales fient — et nos mutabimur. mortuos quidem 3 I Thess. 4, 15-17 (cf. Th. Zahn GeselL des neutestam. Kanons 1 p. 816) 10 1 Cor. 15, 52 1 et scripsi, est A hanc] Paulus A in mg. 7 in aera .. domino om. A propter homoeoteleuton; cf. Tevtulliani librum de resurrectione carnis c. 41, ubi statim locus I Cor. 15, 51 sq. sequitur 10 ad Corinthios] Paulus apostolus ad corinthios de nouissima tuba A in mg. 11 quidem] homo add. A ml, deo m2 inmortales ad poenas sustinendas surgituros dixit, nos autem mutari et gloria contegi manifestum est. ubi esse ergo audiuimus \'nouissimam tubam\', intellegere debemus et primam; haec autem sunt duae resurrectiones. quotquot ergo non anticipauerint surgere in prima resurrectione et regnare cum Christo super orbem — super gentes uniuersas —, surgent in nouissima tuba post annos mille, id est in nouissima resurrectione, inter impios et peccatores et uarii generis commissores. 20, 6 merito adiecit dicendo: beatus et sanctus, qui habet partem in prima anastase: ad hunc mors secunda non habet [fol. 20v] potestatem. mors autem secunda castigatio est in infernum. 5 cf. Apoc. 20, 6 1 surgiturus A 2 esse scripsi, est A 4 haec A pro hae, cf. Georges, Wortformen p. 320 uerba quotquot.. lin. 7 in nouissima resurrectione bis exstant in cod. A 9 adiec A 10 prima] Quod mors secunda non habet potestatem A in mg. anastase] cf. Commodiani Instructionum lib. II 3, 1 (CSEL XV 63) et quae adnotaui in Th. Zahn iForschungen zur Geschichte des neutest. Kanons\' quarta parte p. 163 ad hunc scripsi (cf. p. 140, 4), adhuc A

21, 2

In regno ergo et in prima resurrectione exhibetur ciuitas sancta, quam dicit descensuram de caelo quadratam, differentium et pretiositatis et coloris et generis lapidum 21, 18 circumdatam, auro mundo — id est dilucido — simi- 21, 21 lem. cristallo, inquit, plateam eius stratam; flumen 22, 1. 2 uitae per medium effluensetuitaefontesaquarum; lignum uitae in circuitu, per singulos menses faciens fructus differentes; lumen ibi solis non esse 21, 23 propter eminentiorem gloriam. agnus enim, inquit — id est deus —, lux eius est. 3 quadratam = TSTpafiuvov Apoc. 21, 16 4 cf. Apoc. 21, 19. 20 4 preciositatis A genetiuus lapidum more Graeco pro ablatiuo; an lapidum <muro) scribendum? 5 mundum Aml delucido A 6 cristallo] Victorinus legit Apoc. 21, 21 it?ó:na;).),Dç pro GaÀDç 9 lumen ibi scripsi, luminibus A 10 id est] De agno dei A in mg. 11 eius scripsi, eis A

21, 21. 13. 25 Portas uero eius de singulis margaritis, ternas ex omnibus partibus, non clausas, sed esse apertas. 21, 24. 26 multam rationem ostendit scriptura adferri ibi munera regum seruiturorum, regionum et gentium: de subditione nouissimorum, de quibus tractauimus, ait. sed \'ciuitas\' non ita, ut nouimus, intellegitur; nos enim nihil amplius possumus arbitrari sine duce, quam quod audiuimus et uidimus. ceterum dicitur \'ciuitas\' omnis illa prouinciarum orientalium regio promissa patriarchae Abrahae. aspice, inquit, in caelo aloco, in quo modo tu stas — id est a flumine magno Eufrate usque ad flumen Aegypti —; omnem terram quam tu aspicis, tibi dabo illam et semini tuo. deinde spiritus sanctus ait: dominabitur a mari usque ad mareid est a mari rubro usque ad Arabiae et (a mari) aquilonis usque ad mare Phoenices — et usque ad fines terrae: sunt Syriae maioris partes. [fol. 21r has igitur prouincias uniuersas aequari et mundari in aduentum domini et claritate \'descendente de caelo tamquam nebula\' superfluente lumine claritatem solis et de insuper in circuitu contegi manifestum est.

Nam et per Esaiam ita testatus est spiritus sanctus: tamquam fumus lucis in ignem ardentem omni 5 cf. p. 138, 2 sq. ciuitas] cf. Apoc. 21, 2 9 Gen. 13, 14 10 Gen. 15, 18 11 Gen. 13, 15; cf. Irenaei aduersus haereses V 32, 2: Sic ergo et promissio dei quam promisit Abrahae firma perseuerat; dixit enim etc. (sequitur Gen. 13, 14. 15 et Gen. 15, 18) 13 Ps. 71 (72), 8 17 aequari] cf. Esai. 40, 4 18 cf. Ps. 71 (72), 6 21 Esai. 4, 5 4 subditionem A; de ui nominis cf. Hebr. 5, 8 cod. Claromont.: didicit.. subditionem = jjjiaitev rJjv unaxo-rjv 6 nichil A 10 id est, quod post usque praebet A, transposui 11 egipti A 12 deinde] Quid agit spiritus sanctus A in mg. 14 a mari addidi aquilonis scripsi coll. p. 139, 1, lenonis A 15 fenicis A 16 sirie A maiores A, maioris T (cf. p. 139, 2) 19 in circuitu = ta ZY wixXo) (cf. Esai. 4, 5: jcavxa ta TCep;xuxXa>) 20 Esiam A in textu, Esaias add. A in mg. Itajprctestatus A 21 omni scripsi (cf. ndo-rj rg δόξη LXX), omnis A gloria contegetur; et alio loco ait: inluminare. Hierusalem; uenit enim tua lux et gloria domini tibi orta est. non enim sol inluminabit tibi (die neque. luna tibi) nocte; erit enim tibi dominus deus tuus lumen aeternum. et Dauid ait: et erit firmamentum in terrasuper cacumina montium, et exaltabitur super Libanum fructus eius, et florebunt de ciuitate tamquam faenum terrae. Danihel autem dixit lapidem sine manibus excisum percussisse statuam habentem quattuor in se — id est aurum et argentum, aeramentum et ferrum et in nouissimo testum — et ipsum lapidem, postquam statuam in puluerem redegerat, factum esse montem magnum, implens totam terram et ipse regi interpretatus est somnium et ait: tu es, inquit, aureum caput et gens tua. surget, inquit, regnum aliud humilius te, et tertium regnum erit, quod dominabitur totae terrae. quartum autem regnum durissimum et fortissimum tamquam ferrum. quod domat omnia et omnem arborem excidit. et in nouissimo tempore, inquit, tamquam testum ferro [fol. 2P] mixtum miscebuntur homines et non erunt concordes neque consentanei. et in illis temporibus suscitabit dominus deus regnum aliud, quod suscipient, inquit, sancti summi dei regnum. et 1 Esai. 60, 1. 19. 20 5 Ps. 71 (72), 16 8 cf. Dan. 2, 34. 35 13 Dan. 2, 38-40 18 Dan. 2, 40: omnem arborem excidit = uav oEvopov ev.v.07sti»v LXX (aliter Theodotion) 19 Dan. 2, 43 21 Dait. 2, 44 22 Dai;. 7, 18 23 Dan. 2, 44 1 contegetur scripsi, contegitur A et alio loco] de hierusalem celestem dic (— dicit) A in mg. 3 illuminabit A die neque luna tibi om. A propter homoeoteleuton 4 erit enim scripsi, enim erit A 5 aeternum] Dauid A in mg. 7 florebunt] Visio danielis A in mg. 11 testum (= testam) A, cf. Georges, Wortformen p. 680 12 implens accus. neutr., quasi saxum, non lapidem scripsisset Victorinus totam terram] interpretatio somnii A in mg. 15 et] est A tertium] de tercio regno A in mg. 16 terrae] de quarto A in mg. 18 excidit scripsi, excidet A 19 ferro scripsi, ferrum A 21 in illis scripsi, michi A regnum hoc alia gens non indagabit; namque deus percutiet et indagabit omnia regna terrae, et ipsud manebit in perpetuum.

Huius regni mentionem meminit et Paulus ad Corinthios dicendo: oportet eum regnare, donec ponat inimicos suos sub pedibus sibi. in hoc regno dicturi sunt sancti: exultaui, quemadmodum audiuimus. in eodem regno inueniet integram fidem seruantes, quos dicit stetisse supra mare uitreum. habentes citharas et fialas, id est super baptismum suum stabiliter constitisse et confessionem suam in ore habentes ibi exultaturos.

In hoc regno promisit seruis suis dicendd: quisquis reliquerit patrem aut matrem uel fratrem et sororem meinominiscausa, centum partibus multiplicatam recipiet mercedem et nunc, et in futurum uitam aeternam possidebit. in hoc regno, qui fraudati sunt in bonis propter nomen domini, etiam omnibus sceleribus et carceribus necati multi — sed ante aduentum domini prophetae sancti lapidati necati secati sunt —, \'accipient solatium suum\', id est coronas ac diuitias caelestes. in hoc regno promisit se dominus redditurum pro annis, quibus \'comedit lucusta et bruchus et [fol. 22r] corruptela\'. in hoc seruabitur creatio uniuersa et recondita in se bona iussu dei eructabit. hic accipient sancti \'pro aeramento aurum et pro ferro argentum et lapides 5 I Cor. 15, 25 7 cf. Apoc. 19, 7 8-11 cf. recens. Hieronymi p. 137, 9-12 8 Apoc. 15, 2 12 Matth. 19, 29; cf. Irenaei adu. haereses libri V c. 33, 2: centuplum accipiet in hoc saeculo et in futuro uitam aeternam hereditabit 18 cf. H2bl\'. 11, 36. 37 et Commodiani carmen apolog. u. 221: Esaiam serraut, lapidant Hieremiam erecti 19 cf. Luc. 16, 25 21 cf. Ioel 2, 25 23 cf. Apoc. 20, 13 24 cf. Esai. 60, 17 2 regna terrae scripsi, regnature A 3 imperpetuum A 4 mentionem] Paulus ad Corinthios A in mg. mentionem meminit = fj.ve(av jj.ifj.vrjay.si 11 more Aml, in ore m2 14 causam A multiplicatis A 18 necati multi scripsi, necatos multos A 21 rediturum A 22 corruptelia A 23 accipientes A 24 aeramento scripsi, aeramen A pretiosos\'. hoc loco \'transferet ad eos diuitias maris et uirtutes gentium\'. in hoc regno (sacerdotes domini dicentur ministri dei\', quomodo dicuntur sacrilegi. in hoc regno \'bibent uinum et unguentur unguento et tradentur in laetitiam\'.

De hoc regno meminit dominus, priusquam pateretur, ad apostolos dicens: non bibam de fructu uitis huius iam, nisi cum bibam uobiscum nouum in regno futuro. quod est \'centum partibus multiplicatum\', decies millies ad 21,18—20 maiora et meliora. nam quod dicit \'differentes lapides genere et colore\' exhibebuntur, (de) hominibus hoc dicit; sed et uarietatem fidei pretiosissimam singulorum hominum significat. 21, 21 portas autem margaritas apostolos esse ostendit. non 21, 25 claudentur, inquit: gratia per illos data est, nunquam autem eadem clauditur. hoc loco uidebunt \'faciem contra faciem\\ et 21, 14 unus alterum non requisiuit. nomina autem esse et patrum et apostolorum et in fundamentis et super por- 21, 12 tas: iam de XXIIII senioribus tractauimus, et de his qui regnauerint in hoc regno, ipsi mundum iudicabunt. 1 cf. Esai. 60, 5b 2 cf. Esai. 61, G 3 cf. Am. 6, 6 et Ps. 67, 4 6 Matth. 26, 29; cf. Irenaei adu. haereses V 33, 1 8 cf. Matth. 19, 29 decies millies ad maiora et meliora] cf. quae apud Papiam Hierapolitem in quarto libro de summa uineae fertilitate legimus (Irenaei adu. haeres. V 33, 3. 4); Papias, ex quo Victorinus hausit,. hoc agraphon domini cum loco JJlatth. 26, 29 coniunxisse uidetur 14 cf I Cor. 13, 12 15 Esai. 34, 16 18 I Cor. 6, 2 2 ministri dei = XsiToupyol 8\'eo\'3 IJXX 3 bibpnt scripsi, bibunt A 8 milies A 9 genere et colore scripsi (cf. p. 146, 4), uero et illud A 10 de addidi 11 significat scripsi, significare A 14 clauditur scripsi, claudi A 18 iudicabunt] add. Apocalipsis Iohannis explicit A

[Apocalypsis Iesu Christi quam dedit illi deus 1, 1. 3 ostendere seruis suis quae oportet fieri cito. beati qui legunt et qui audiunt sermones huius prophetiae et seruant quae in ea scripta sunt.] Principium libri beatitudinem legenti, audienti et seruanti promittit, ut lectioni studens exinde opera discat et praecepta custodiat. gratia uobis et pax a deo qui est et qui erat et qui 1, 4 uenturus est. est: quia permanet; erat: quia cum patre omnia fecit, non ex uirgine initium sumpsit; uenturus est: utique ad iudicandum. (et a septem spiritibus qui in 1, 4 conspectu throni eius sunt.) septiformi spiritu. in Esaia 14 Esai. 11, 2. 3 TDCB + FIKMSJ cc., T + X 1 Textus qui sequitur litteris antiquis descriptus llicronymi est; quae litteris plerumque cursiuis impressa sunt, ubi uncis angulatis ([ 7) inclitsa sunt, pertinent ad recensiunes posteriores tcxtu apocalypsis aliisque additamentis auctas (— X), ubi uncis rotundis (()) signantur, l\'ecensioni quae dicitur mixtae (__= S) soli tribuenda sunt in cod. II lacuna exstat usque ad p. 01, 1 3 Cap. I. addidi, itidem sequentium capitum singularumque sectionum numeros 4 apocalypsis .. 1. 7 scripta sunt add. X Apocalypsin F zpt hiesu F 5 ostendere IK, ut ostenderet F, et ostendit 3IS post cito add. et significauit S cum Vulg. G qui om. 31 7 in ea om. g Pro principio F 8 legenti om. (cum A) GBM, add. atque S obseruanti I ut.. custodiat om. 1 9 operam TF praecepta] quae praecepit CB cum A 10 a deo] ab eo IKS cum Vulg. qui (ante uenturus) om. TDC 11 uenturus est omnipotens F est (alt.) eFS, oin. cet. quia pr.] qui 1 post permanet add. et CBFJI 12 non] ncc S, et nunc g initium om. (cum A) DCB 13 utique] itaque F et .. eius sunt add. S cum Vltlg. 14 septiformi.. p.19, 4 spiritus sancti om. (I) septiformis T, septiformem S spiritum S XXXXIX. Victorinus Pet. 2 legimus: spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, spiritus timoris dei. isti septem spiritus unius scilicet dona sunt spiritus sancti. et ab Iesu Christo qui est testis fidelis 1, 5 primogenitus ex mortuis. in homine suscepto perhibuit testimonium in mundo, in quo passus suo nos sanguine soluit a peccato et debellato inferno primus resurrexit a mortuis, et mors ei ultra non dominabitur, sed ipso regnante mundi regnum destructum est. et fecit nos regnum 1, 6 et sacerdotes (deo et patri SUO), id est omnem fidelium ecclesiam, sicut Petrus apostolus dicit: gens sancta, regale sacerdotium. ecce uenit cum nubibus et uidebunt 1, 7 eum omnes populi. qui primo in suscepto homine uenit occultus, post paululum in maiestate et gloria ueniet ad iudicandum manifestus.

Quod autem dicit: [et eonuersus uidi septem cande- 1, 12. 13 labra aurea et in medio septem candelabrorum aureorum similem filio hominis in medio candelabrorum aureorum similem filii hominis, similem) dicit post mortem deuictam, cum ascendisset in caelis, adunato et isto corpore cum spiritu gloriae suae, quam recepit a patre potestatem 8 Rom. 6, 9 111 Petr. 2, 9 1 spiritum uidelicet S et om. T 3 dei TD, domini CBS (-9-eo\'j LXX. domini Vulg.) isti... 7. 4 sancti om. g post isti add. enim S 4 Christo om. I fidelis om. I 5 ex mortuis] mortuorum S cum Vulg. post homine add. enim F 6 post quo add. etiam S 7 et] \' ac S 8 sed ipso] sed\' om. F, ipso autem »9 9 nos] nostrum FlII 10 deo .. suo add. S cum Vulg. omnem] omnium X 11 Petrus quoque S 12 ueniet TFS uidebit X 13 omnes populi DCB, omnis populus T, omnis oculus X post qui add. enim S primus F, prius I homine] semine F 16 et.. filio hominis add. X (et conuersus uidi inter medium VII candelabrorum aureorum similem filio hominis I) 18 in .. hominis om. X 19 filii BC, fili D, filio T post similem add. hoc T, hoc (i s. o m2) D 20 adunatam in suo corpore S et om. T 21 post spiritu add. et DCB pote- state Cm2Be 2* quasi filium hominis ambulantem inter medium can- 1, 13 delabrorum aureorum, inter medium dicit ecclesiarum, sicut in Salomone dicit: inter semitas iustorum ambulabo. cuius antiquitas et inmortalitas, maiestatis origo. in capite 1, 14 candor ostenditur. caput autem Christi deus est.

[Caput autem eius et capilli erant albi tamquam lana alba (et tamquam nix): in capite candor ostenditur. caput autem Christi deus est] et in capillis albis albatorum est multitudo lanae similis propter oues, similis niui propter innumerabilem Ix in Υ = 4 in X: Hieronymi additamentum turbam candidatorum de caelo datorum.

Oculi eius ut flamma ignis. praecepta dei sunt, quae credentibus lumen ministrant. incredulis incendium.

In facie autem eius claritas eius ut sol. \'claritas eius\' quod dixit, apparitio illius fuit, qua locutus est hominibus III in Υ = 6 in Χ: Hieron. add. 1. 16 c III in T = 6 in X facie contra faciem. solis autem gloria minor est quam gloria domini, sed propter ortum et occasum et rursus ortum, quod natus sit et passus et resurrexit, ab eo dedit similitudinem scriptura faciem eius gloriae solis. 3 Prou. 8, 20 5 I Cor. 11, 3 2 inter..ecclesiarum om. T<I> 3 salomonem T dicitur S 4 et scripsi, est codd. Hieronymi inmortalis I post inmortalitas add. et S Maiestatis T post interpunctionem Cuius antiquitas est immortalitas, maiestatis origo. 93p. 54 in capite .. est om. hoc loco X 6 sequuntur septem commentarii particulae, quarum numerum Hieronymus auxit additis tribus particulis (Ix) II", F"), quarum ordinem auctores recensionum II) et S ita IIIntauerunt, ut ordinem textus ipsius sequi mallent: quo fit, ut inter se respondeant I* in T = 4 in X, Ifx = 5, III = 6, IV = 1, F* = 2, VI = 3. VII = 8, VIII = 7 (fi) = 9 (S), IX = 9 (tĮ) = 7 1,8), X = 10 Caput .. deus est add. X 7 et tamquam nix add. Scum Vulg. 8 et om. TX albatorum] abbatum g multitudo TDX, item Primasius et Beatus p. 59, similitudo CBAm2 9 similis pr. DCBAm2, similes TS, similauit 1^8 p. 59, simulauit K oues.. propter om. FKlIi similis (alt.)] simulauit D, simplices S, om. 193 cand. turbam CBAm2 candidorumF 11 ut TAm2, item Primasius et Beatusp. 59, sicut l 12 min. lumen S post incredulis add. autem Am2S 13 in facie eX, in faciem T eius (alt.) TII), om. cet. ut] sicut IK 14 qua] quia F 15 contra] ad S,itern Prim. et Beatus p. 67 16 hortum T rursum TX 17 resurrexerit IK ab eo scripsi, adeo TDr.P, ideo CBSad p. 67 dixit similem CB 18 scripturas T post scriptura add. similans S, assimilalls 9

[Vestitum tunica talari.J in ueste /talari id est] sacerdotali carnem quae corrupta non est a morte et habet per passionem sacerdotium apertissime traditum. 1, 13 b IV in Y = 1 in X

[Et praecinctus erat ad mamillas zona aurea mammae duo sunt testamenta et zona chorus sanctorum ut aurum per ignem probatum. aliter:\' 1, 13 c IV in Y = 2 in X : Hieron. add.

Zona aurea accinctus pectori: conflata conscientia et purus spiritalis sensus ita traditus est ecclesiis. VI in Y = 3 in X

[Et ex ore illius gladius ex utraque parte acutus procedens per gladium bis acutum de ore ipsius emicantem ostenditur ipsum esse, qui et nunc euangelii bona et prius 1. 16 b VII in Y = 8 in X per Moysen legis notitiam uniuerso orbi protulit. sed quia ex eodem uerbo omne genus humanum tam ueteris quam noui testamenti uindicaturus est, ideo bis acutus commemoratus est. gladius enim militem armat, gladius hostem interficit, gladius desertorem punit. et ut ostenderet apostolis, quia iudicium adnuntiabat, ait: non ueni pacem mittere sed gladium. et postquam consummauerat parabolas, ait ad illos: intellexistis omnia? et dixerunt: ita. et adiecit: propterea omnis scriba doctus de regno dei similis est 17 Matth. 10, 34 19 Matth. 13, 51. 52 1 uestitum .. talari add. X tunica om. S talare F uestitum, inquit, podere id est talari tunica id est sacerdotali 58 p. 56 talari id est add. X 2 non om. g ad mortem 858 per om. CB 3 traditum] denotatum 58 4 et.. aurea add. X mammaej mamillae eius S 5 et om. F zona aurea S post sanctorum add. est S ut] et TAm2 6 probatus IK 7 zonam auream T accincta S conflatam conscientiam et purum spiritualemque indicat sensum qui tr. est eccl. S 9 Et ex .. pro?edens add. X illius] eius M ex (alt.) om. I 11 bona] uerbum S, donum IK 12 urbi T, orbe F 13 ante omne add. in S quam ueteris quam noui T, tam noui quam ueteris IKSf3 p. 63 14 uindicaturus TDX33, iudicaturus *CB cum A 16 post ostenderet add. saluator I post quia add. ad T 17 demonstrabat F post mittere add. in terram DCB cum Vulg. 18 et] at IKM consumma abhinc deest folium in cod. D usque ad p. 33, 16 longe parabolam T 19 haec omniaX33 cum Vulg. et (ante dixerunt) om. IKM ita] etiam domine F (etiam Vulg.) et adiecit om. CB 20 de TFJI, in cet. cum Vulg. patrifamilias proferenti de thesauro suo noua et uetera, noua: euangelica uerba, uetera: legis et prophetarum. et haec de ore suo processisse et Petro ait: uade ad mare et mitte hamum, et piscem qui primus ascenderit, aperto ore eius inuenies staterem — id est duos denarios —■ dabis pro me et pro te. et Dauid similiter per spiritum ait: semel locutus est deus, duo haec audiui, quia semel decreuit ab initio dominus. quod usque ad finem futurum est. denique cum iudex sit ipse a patre constitutus, uolens ostendere, quoniam uerbo praedicationis iudicabuntur homines. ait: putatis, quia ego uos iudicabo in nouissima die? sed uerbum quod uobis locutus sum, illud uos iudicabit in nouissima die. et Paulus contra Antichristum ad Tessalonicenses ait: quem dominus interficiet spiritu oris sui. (et Esaias: spiritu, inquit, labiorum suorum interficiet impium.) hic est ergo bis acutus gladius. procedens de ore eius.

Vox eius tamquam uox aquarum multarum. aquae multae populi esse intelleguntur, sed et donum baptismi, quod l.l.ib VIII in Y = 7 in Φ = 9 in S 3 Matth. 17, 26 6 Ps. 61, 12 11 Ioh. 12. 14 II Thess. 2, S 15 Esai. 11, 4 1 patrisfamilias P, homini patrif. IKS 2 post uerba add. apostolorum S et uetera F post prophetarum add. praecepta S hoc F 3 post processisse add. testatus est sed S et Petro] ad petro (v s. o) F 4 amuin T primus] prius CB post ascenderit add. tolle et IKrj cum Vulg. 5 dabis TFM¥$p. 64, et dabis lES, et da CB post dabis add. eis I cum rulg. 6 pro (alt.) om. CB per sp. similiter lOll 7 audiuimus T 8 dominus] deus IS quousque F fut. est usque ad finem CB 9 post constitutus add. propter hominis assumptionem S 10 post iudicabuntnr add. onines IK 11 et 13 in om. T bis nouissimo S bis, F seinel (om. alt., cf. notam ad l. 13) post die add. non S 12 uerbo T post uerbum add. inquit S uobis om. F 13 in nou. die om. (11 post Paulus add. apostolus e de antichristo S post antichristum add. et IK 14 post dominus add. Iesus IKMS, ihs xps F 15 et Esaias .. irnpium add. S 17 et uox S uox (ante aquarum) om. C, uoces F 18 post multae add. multi F esse] huius CB, huius mundi e sed et] seu S quo demisit (dimisit 31) FlIl, quod misit IK emisit praecepto per apostolos diffundi ad salutem hominum. pedes eius similes aurichalco tamquam in fornace conflatos. apostolos dicit, qui per passiones conflati praedicauerunt uerbum eius; per quos enim ambulabat praedicatio, 1, 15 a IX in Υ = 9 in Φ = 7 in S merito pedes nominantur. unde propheta anticipauit dicendo: adorauimus, ubi steterunt pedes eius, quoniam ubi illi primum steterunt et ecclesiam confirmauerunt, id est in Iudea, ibi omnes sancti conuenturi sunt et dominum suum adoraturi.

[Et habcbat in dextera sua stellas septem.] stellae septem in dextera. dixit, quia spiritus sanctus septi- 1, 16 a X in Υ = 10 in X septiformis uirtutis datus est in potestatem eius a patre, sicut Petrus ad Iudeos exclamauit: dextera dei exaltatus acceptum a patre spiritum effudit, hunc quem uidistis et audistis. sed et Iohannes baptista anticipauerat discipulis suis dicendo: non enim ad mensuram dat spiritum deus. pater amat filium et omnia dedit in manu eius. istae sunt septem stellae.

Septem ecclesiae, quas nominatim uocabulis suis uocat, 1, 20 6 Ps. 131, 7 12 Act. 2, 33 15 Ioh. 3, 34. 35 1 praecepta T, praeceptum C, om. Bg diffundi scripsi cum A, diffunditur T, et diffunditur II), om. S uerbis diffundi... hominum omissis post apostolos add. dicens: ite, docete onmes geutes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti (Matth. 28, 19) S 2 auricalco GBFl, oricalco S in om. CB 3 conflato IKS, confiatum FM post conflato (sic) add. pedes S apostolus TIKM quia FK passionem FS post conflati add. in uniuersum orbem S, in uniuerso orbe g 4 ambulauit S, ambulat F 5 propheta] et propheta S 6 adorauimus TC, adoramus B, adorabimus (-uimus F) in loco X post eius add. dominum primum (ornisso quoniam) CB 7 et om. T 8 iudea F ubi CB 9 Et.. septem add. X VII stellas K 10 stellas septem in d. IKM, in dextera eius stellas septem S 11 septeformis F potestate S 12 exaltatum FM, exaltatO e T 13 uidistis et audistis <I> (item Actorum cud. Cantabrig. lat. et Lu.xouiense lectionarium), uidetis et auditis TS cum Vulg., uidetis CB 15 deus spiritum CBIK 16 post pater add. inquit S manus e 17 §t I, sunt ponit post stellae g, om. K 18 nominatim CB, nominat in TX post nominatim add. in CB uocat) et uocat fi, et uocat eas S ad quas et facit epistolas\', non quia ipsae solae sint ecclesiae ant principes, sed (quia) quod uni dicit, omnibus dicit; nihil enim differt, ut quis uexillationem paucorum militum maiori numero anteponat [toto exercitui loquatur]. denique siue in Asia siue in toto orbe, septem ecclesias omnes esse et septenatim nominatas unam esse catholicam Paulus docuit: primum quidem, ut seruaret ipse et ipsum, septem ecclesiarum non excessit numerum, sed scripsit ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Tessalonicenses, ad Philippenses, ad Colossenses; postea singularibus personis scripsit, ne excederet modum septem ecclesiarum, et in breui contrahens praedicationem suam ad Timotheum ait: ut scias qualiter debeas conuersari in ecclesia dei uiui. hunc typum a spiritu sancto per Esaiam praedicari legimus de septem mulieribus, quae adprehenderunt hominem unum. unus autem homo 12 I Tim. 3, 15 15 Esai. 4, 1 1 et otn. j ( fecit FS solae om. CB suiit TIKMS 2 rjuia adduli ex Victorino, om. codd. Hieronymi 3 differtur TFS, differunt y quis uex.] qui uix illationera F, ex illa ratione quis S milituin] milium B, similiuma maioreJ1 4 anteponat (-itI) maiori numero77T toto.J. 5 in Asia sine F, om. cet.; ego toto exercitui loquatur uncis inclusi 5 septeml septemnatim S esse et septenatim] septem esse S septenatim T. septinatim (II, septem CBS 6 nominatas] numeratas I edocuit 1 pri- mum quidem] primo quod GB 7 ipse] etiam ipse S, et ipse g et ipsum] typum S, et om. I septem om. T 8 numerus F 9 ad Phil. om. lOl 10 post Col. add. ad hebreos IKM; uarietatem traditi ordinis nominum epistularum conspicis in Itac tabula:

Et pro qualitate fidei et electionis aut ad eos scripsit, qui et ]laborant in saeculo et operantur de frugalitate laborum suorum et patientes sunt et, cum uideant homines quosdam 2 cf. Esai. 4, 1 7 I Cor. 15, 53 11 Paai. 4, 1 14 cf. Apnc. 2. 1—7 1 post septem add. uero Sg post mulieres add. septem IKlJIS 2 tunicis suis] cum eis sunt CB 3 petunt] poscunt S ut.. 1. 4 illis] tantum ut nomen illius uocetur super illas S ut om. F nocetur T 4 post panem add. id est I post sanctum add. dicat F 5 suum scripsi, suam T, om. X sibi] sibi uidelicet S 6 promissum 1K cum A, promissam rFillS ut scripsi, et codd. tunicas uero (om. ut) S sibi promissas] inmortalitatem promissam (I), om. S quibus IKS, qui T, quae CBM, qua F 7 cooperire F post optant add. immortalitatis est gloria S quibus] qua paulus ait apostolus S oportet] oportet et CB, oportet ergo S hanc... inuiolatum] corruptibile hoc (hoc corruptibile IKilI, hoc corruptionem F) induere incorruptionem X cum Vulg. 8 inuiolatum scripsi, inuiolatam T uestiri (alt.)] induere X 9 inmortalitate FCB auferre F, auferri uero S post suum add. hoc est emundari se a peccatis g post alt. inprop. add. enim S 10 auferetur Till in] a«P 11 incipiunt uocari homines christi ani 8 12 in his ergo...p. 45,0 in solio iudicii = Beatus (93) p. 79-84 putes .. electionis] unius ecclesiae catholicae fideles sunt quia una in septem pro qualitate (per qualitatem g) fidei et electionis est Sg putes CB, potest T(I> post fieri add. una et K, et I 13 septem uncis inclusi 14 Et om. KS, sed et 93 dilectionis IKM)&, lectionis F aut om. IKM, siue g scribens S qui et] qui S, et qua F 15 et (alt.) om. F 16 cum] quam F in ecclesia dispensatores et pestiferos, ne dispersio fiat, portant — admonet tamen eos de amore, in quibus fides eorum deest. ut agant paenitentiam —; aut ad eos qui locis crudelibus inhabitant inter persecutores et perseuerant esse fideles; aut ad eos qui sub praetextu misericordiae inlicita peccata in ecclesia faciunt et aliis faciendo ostendunt; aut ad eos qui sunt in ecclesia faciles; aut ad eos qui neglegentes nomine tantum Christiani sunt; aut ad eos qui humiliter instructi in fide fortiter perseuerant; aut arguit eos qui student scripturis et laborant cognoscere arcana praedicationis et dei opus facere nolunt. id est misericordiam et amorem. omnibus paenitentiam denuntiat,, omnibus iudicium adnuntiat.

Et in prima quidem epistola ait: scio laborem tuum et 2, 2 opera et patientiam tuam — scio te laborare et operari, uideo patientem te esse: ne putes me longe morari a te —. et 2, 2. 3 quia non potes portare malos, et qui se dicunt apostolos esse, inuenisti eos mendaces et patientiam habes propter nomen meum. haec uniuersa ad laudem spectant, et laudem non mediocrem. sed tales uiros et talem classem 3 cf. Apoc. 2, 8-11 4 cf. ibid. 2, 12-17 6 cf. ibid. 2, 18-29 7 cf. ibid. 3, 1-6 8 cf. ibid. 3, 7-13 9 cf. ibid. 3, 14-22 1 et pestif.] et posteros CB, praeposteros e dispensio 1\', dissensio S, dispensatio IKM portant] portant eos Fi3 fidei CB 3 ut ante in quibus ponunt CBS in locis S 4 persecutiones F et.. fideles] ut perseuerent fideles S, perseuerantes esse fideles IKM 5 sub pretextum T, supra tectum F 6 faciant F et... ostendunt om. CB facienda IKSIB aut...Z. 7 faciles om. CB 7 aut.../. 8 sunt om.IKM 8 structi 013 9 fortiter om. <I> arguit CB, arguent T, ad X eos] illos CB 10 archana CBX opera F 11 id sunt F ainorem] mortem IKM post omnibus add. atque IK 12 denuntians CB, adnuntiat F, annun- tiat 1 14 In prima enim (enim om. g) ep. sic ait Sg 15 laborare te CB 16 me om. T longe] pOtit Zacltnam denuo incipit cod. D, cf. notam ad p. 23, 18 17 apostolos ..1.18 inuenisti] iudeos esse et non sunt et inuenisti 8, cf. Apoc. 2, 9; 3, 9 18 eos] esse IK 19 expectant TIJS, exspectant F 20 mediocriter F sed] et g XXXXIX. Vietorinus Pet. 3 talesque electionis homines oportet omnimodo admoneri, ne istis sibi bonis concessis fraudentur. pauca dixit se habere aduersus illos: amorem tuum, inquit, pristinum dese- 2, 4. 5 ruisti: memento, unde cecideris. qui cadit, de alto cadit; ideo dixit \'unde\', quoniam omnimodo usque ad nouissimum amoris opera exercenda sunt, quod est principale mandatum. denique 2, 5 nisi fiat, minatus est mouere candelabrum de loco suo, id est spargere plebem. [sic habes et tu tenentes doctri- 2, 6 nam Nicolaitarum.] odire se autem opera Nicolaitarum, quae et ipse oderat: hoc ad laudem spectat. \'Nicolaitarum\' autem \'opera\': [erant] illo tempore ficti homines et pestiferi sub nomine Nicolai ministri fecerant sibi heresim, ut delibatum exorcidiaretur et manducari posset, et ut quicumque fornicatus esset, octaua die pacem acciperet. ideo conlaudat illos, ad quos scribit, quibus talibus et tam magnis uiris promisit lignum 2, 7 quod est in paradiso dei sui.

Sequens epistola sequentem conuersationem alterius classis et consuetudinis detegit. denique ait: scio uos et pauperes 2, 9 2 cf. Apoc. 2, 14 6 cf. ifatth. 22, 38 1 talesque] et tales CB, ac tales g electiones FIK hominum IK omnino IKg ne istis] Nescitis F 2 sibi] dei g, siue F bonis om. T sibi bonis] bonis sibi IK haec pauca S 3 amorem .. deseruisti] Et caritatem tuam inquit pristinam reliquisti X93, cf. Vulg. 4 excideris Ieg cum Vulg. 5 quoniam] quia IK 6 principalem T 7 cand. suum M 8 spargere] parcere F sic ... Nicolaitarum add. IV (doctr. ten. Nic. F), sic (inquit add. S) habes et tu odire opera Nicolaitarum. sed quoniam et ipse oderas tenentes doctrinam Nicolaitarum, laudem expectas Sg (in cod. S uerba et laudem expectas posita sunt ante ten. doctr. Nic.) 9 odire .. Nic. om. F nicholaitarum DeBI autem se DCBI 10 exspectat F nicholaite CB 11 opera om. CB erant (erat F) uncis seclusi ficti] factiosi IK post pestiferi add. qui CBKS 12 post nicolai add. apostolorum IK fecerunt DCB heresin T post delibatum add. idolo IK 13 exorcidiaretur TF, cf. Georges, Wort\' formen p. 259, exorcizaretur cet. ut manducare possint 58 possit TFS 14 octauo S pacem] panem IK collaudauit eos CB 15 scripsit D 16 paradisum T 17 frequentem IK 18 consuetudines DCBI, consuetudinem S scio tribulationem tuam et paupertatem sed diues es X, cf. 58 et Vulg. et (alt.) om. DCB 3* esse et laborare, sed diuites estis; scit enim apud se talibus diuitias esse reconditas, et detractationem de Iudeis quos negat esse Iudeos, sed de sinagoga satanae, quoniam ab Antichristo colliguntur, quibus ait, [esto fidelis usque 2, 10 ad mortem] ut perseuerent fideles esse usque ad mortem, et: qui perseuerauerit, non laedetur a morte secunda, 2, 11 id est (non castigabitur in inferno\'.

Tertia classis sanctorum ostendit esse uiros, qui fortes sunt in fide et non expauescunt persecutionem. sed quia et in illis sunt qui proni sunt ad inlicitas permissiones, ait: pugnabo 2, 16 cum illis gladio oris mei, (habes ibi tenentes doctri- 2, 14-16 nam Balaam, qui docebat Balac mittere scandalum coram filiis Israel, edere et fornicari: ita habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum, sed pugnabo cum illis in gladio oris mei.) id est \'quid praeceperim dicam et quid feceritis conferam\'. nam Balaam doctrinam docebat Balac mittere scandalum ante oculos filiorum Israel, esse delibata et fornicari: olim notum est; ille enim hoc consilium dedit regi Moabitarum et scandalizauerunt populum. 18 cf. Num. 25, 1. 2 et 31, 16 1 et om. TCB apud se talibus] apud tales IK 2 diuitie TD recondite T, recognite DFM detractionem TDK, detrationem F 3 post Iudeos add. et non sunt S de sinagoga (-ae T) TKIJI, sinagoga DFIS, sinagoga sunt CB 4 esto .. mortem add. X 5 ut perseuerent .. mortem om. <I> 6 perseuerauerit D, perseuerauerint usque in finem TCB (cf. Apoc. 2, 26), uicerit X93 cum Vulg. ledentur CB, leduntur T 7 castigabuntur TCB infernum F 8 esse uiros] seueros CB, se uiros D 10 permi3siones D, promissiones TCB, permixtiones FIKSis, conmixtiones M pugnabo .. mei om. g 11 in gladio IS habes .. I. 15 mei add. S 15 praeceperint IKM 16 fecerint IK baiaham I doctrina FISg docebat.. I. 17 ante om. rIp, praebet S 17 oculis e 18 esse] et se F delibata scripsi, delibatam XS (quorum testium sensus hic est: Balaam doctrinam esse delibatam notum est), delibatum g, deliberatam F, debilitatam lIf, debilitatos IK et fornicari] ut fornicarentur IK notum est olim S, id quod olim accidisse notum est g 19 mohabitarum Fe scandalizauerat III sic, inquit, uos habetis inter uos talem tenentes doc- 2, 15 trinam et sub praetextu misericordiae alios uitiatis. qui 2, 17 uicerit, inquit, dabo illi de manna absconsum [et dabo illi calculum album]: \'manna absconsum\' inmortalitas est, \'gemma alba\' adoptio in filium dei, \'nomen nouum\' in calculo scriptum\'7 christianum est.

Quarta classis nobilitatem fidelium operantium cotidie et maiora facientium opera significat. sed et ibi esse quoque faciles homines ad inlicitas paces dandas et nouas prophetias adtendendas ostendit et arguit et praemonet ceteros, quibus non placet hoc, qui cognoscunt nequitiam aduersarii, quibus malis et dolis inducere quaerit in capite fidelium pericula, et ideo ait: non mitto super uos aliud pondus — id est \'non 2, 24 dedi nobis legis obseruationes et onera\', quod est aliud pondus — ut quod habetis teneatis, donec uenio, inquit. et qui 2, 25 uicerit, dabo illi potestatem super nationes — id est 2, 26 \'iudicem illum constituam inter ceteros sanctos\' — et dabo illi stellam matutinam; primam resurrectionem scilicet repro- 2, 28 misit. stella (enim) matutina noctem fugat et lucem adnuntiat, id est diei initium. 1 inter uos habetis S omisso subiecto uos inter uos om. T<I>\\В 2 et] ut FS pretexto TF uiciastis D, uitiaretis TS, uitaretis F 3 de TD, om. eel. absconditum Clg bis et.. album add. FK31Sas (album FKlYIIJ3, candidum S) 5 adoptio] est add. F in filium] filiorum IK, fidelium M in .. scriptum add. X<8 8 faciendum F significat] designat e 9 homines faciles DCB prophetias nouas DCB 10 qt (ante arguit) om. B 11 aduersarii scripsi, aduersam 0 12 dolis scripsi, doloris TFis, dolores DCBMS, doloribus IK capita GB\\В pericula] et pericula DOBS 14 dedi] do IK leges MS obseruationis T quid F 15 ut] uerum IK, sed S, om. F tenete IK 16 nationes] gentes X cum Vulg. 17 constituet CB 18 stellam matutinam quae noctem fugat: scilicet repromisit stellam matutinam quae noctem fugat et lucem adnuntiat id est dei iudicium F promisit DCBg 19 stello, enim matutina scripsi, stellam matutinam T, stellam matutinam quae X, stella matutina DCB et om. DCBM 20 aeterni diei initium 95

Quinta classis, id est conlectio uel conuersatio sanctorum, declarat homines neglegentes et aliud quam quod oportet in saeculo agentes, opere inanes, nomine tantummodo Christianos. et ideo hortatur illos. si quo modo reuersi a neglegentia periclitanti possint salui esse: (et ideo ait:) [esto uigilans, inquit, et confirma r-etcra.] stabili, inquit, ea quae moritura erant; 3,2 non enim inuenio opera tua plena coram deo meo. non enim satis est arborem uiuere et uirere et fructum non habere: sic nec satis est Christianum dici et ipsum confiteri et Christum in opere non habere, id est eius praecepta non facere.

Sexta classis. id est conuersatio conlectionis optimae, consuetudo sanctorum declaratur. horum scilicet, qui humiles in saeculo et rusticani in scripturis et fidem inmobiliter tenent nec omnino ullo casu timefacti retrahuntur a fide. ideo ait ad illos: dedi ante uos ostium apertum, et ait: quoniam 3, 8 seruasti uerbum patientiae meae — in tam paruis uiri- 3, 10 2 id est CB, et T, est DFIKÇJJ, om. MS collatio F conseruatio IKM 3 alias CBg quod om. CBFIK, quas g 4 opere inanes scripsi, operationis TFIK, operationes cet. 5 illos] eos CB periclitanti scripsi, periclitantis T, periclitati DCB, om. X93 6 esse salui CB et.. ait add. S esto .. cetera add.Xa 7 stabili .. ea owi.XSB stabili scripsi (cf. Primasii textum [LXVIII 809 J.\'Il] ubi pro: esto uigilans et stabilis et confirma reliqua haud scio an scribendum sit: esto uigilans et stabili reliqua), instabili VI]), stabiliui T, instaura CB 8 enim om. I inneni IS meo om. IKM 9 uiuere et uirere scripsi cum PrÚnasio, bibere et uiuere T, uiuere DCBFIlJIS, uirescere Kml 10 sicl sicut CB ipsum] Christum gSQ et Christum] Christumque 8. ipsum uero g 11 in opera I non hab. in opere F 12 id est OS, est TDX conlectionis T (cf. p. 41, 2. 43, 6), electionis cet. optima F post optimae add. et IK consuetudines CB 13 declarat CBIK!В horum scilicet] et IK post humiles add sunt S 14 rustici CB et (alt.) om CB immobilem I 15 timefacti TFM, tumefacti 33, tremefacti IK, fracti aut timoris (-re g) Sg, territi DCB 16 post illos add. et hoc IK, ex hoc M ecce ante dedi add. F cum Vulg. uos] te FIMS osteum T (cf. Georges, Wortformen s. u.), hostium F ait om. S 17 meae om. F bus - et ego te seruabo de hora temptationis: ut sciant huiusmodi gloriam suam, nec in temptationem eos tradi permittit. qui uicerit, inquit, fiet columna in templo dei: 3, 12 columna decor est aedificii, id est \'qui perseuerauerit, tantam nobilitatem in ecclesia consequetur\'.

Haec quoque conlectio, septima classis, declarat homines locupletes, credentes in dignitatibus conlocatos, sed credentes ut locupletes, apud quos in cubiculo scripturae quidem tractantur, foris autem an sint fideles a nemine intelleguntur, scilicet iactantes et dicentes se omnia cognoscere, praediti fiducia litteraturae, opera autem uacantes. et ideo ait ad illos neque frigidos neque feruentes illos esse, id est \'neque incredulos neque fideles\'; ad omnes enim omnia sunt. et quoniam qui nec frigidus est nec calidus, sed tepidus est, nausiam facit: uomam. inquit, te de ore meo. nausia quamuis odibilis 3, 16 sit, neminem latet: sic et huiusmodi homines, cum fuerint proiecti. sed quia tempus est paenitentiae, ait: consulo tibi, 3, 18 emas a me aurum conflatum, id est \'si quo modo poteris 12 cf. Apoc. 3, 15 1 de r, ab X93 cum Vulg. 2 post huiusmodi add. homines F suam om. CB nec scripsi, neque OB, necquidem TX, ne quidem 2)33 temptatione DF 3 fiet.. deij faciam illum columnam in templo dei mei *I>33 cum Vulg. fit T 4 columnaj sicut enim columna S id est] sic S tantam om. S tanta nobilitate TFM, totum nobilitatur CB 5 consequetur Dm2IKg, consequitur TDmlFMS, Sequitur CB in exordio nouae sectionis 6 septima classis DOB, septimae classis IKJJI, septima eccJiis T, septem ecclesiis F 7 credentes .. 1. 8 locupletes om. CBIKM in dignitatibus ..1. 8 locupletes om. F 8 quidem scripturae CB tractantur CBS; detractantur = male tractantur 9 foris .. intelleguntur om. F an sint] si sint IKJJI, sunt S et a nemine S intelligitur CB 10 iactantes scilicet se S 11 opere IKMSft uacantes] negantes CB ad illos om. IKS 13 ad omnem IK 14 qui om. CB est (pr.) om. <I>33, es CB (bis), est et F nec (alt.)] neque IKM sed] et TM, om. D nausiam facit] et nauseam facis CB 15 te inquit (I> quamuis] quantum (1))8 neminem latet] tamen neminem ledit S 16 huiusmodi] huius mundi IK 17 consulo] suadeo S cum Vulg. 18 ut emas CBIKMSℬ potestis DCB, possis IK pro nomine domini aliquid pati\'. et collirio, inquit, inunge 3, 18 oculos tuos, (ut quod libenter cognoscis per scripturam, huius et opus facere coneris\'. et quoniam si huiusmodi homines de magno excidio ad magnam redeant paenitentiam, non solum sibi utiles, sed multis prodesse possunt, non mediocrem mercedem eis promisit, id est: sedere in solio iudicii. 3, 21

[Post haec, inquit, uidi et ecce ostium apertum in 4, 1 caelo.] Ostium apertum in caelo noui testamenti praedicator uidit Iohannes et dicitur ei: ascende huc. [et uox prima, quam audiui tamquam tubam loquentem mecum, loqucbatur dicens: ascende huc.] quando apertum ostenditur, clausum fuisse ante hominibus manifestum est. satis autem et plene patefactum est, quando Christus in corpore in caelis ad patrem ascendit. uox autem prior quam audierat: cum dicat illum secum esse locutum, sine contradictione argu- 4. 1 cf. 1,10 untur, qui alium in prophetis, alium in euangelio dicunt fuisse locutum, cum magis ipse qui uenit ipse in prophetis locutus sit. Iohannes enim ex circumcisione erat et omnis ille populus ueteris testamenti praedicationem audierat, illa uoce aedificatus 1 aliquid pati] pati tribulationes et passiones X33 inungue TD, unge F 2 scripturas C huius] scil. scripturae 4 scidio F redeunt FIK 5 post sibi add. sunt S post sed add. et FIKS eis mercedem CBIK 6 sedere.. solio] reddere eis solium IK sederej sedem CB, residere M iudicis CB 8 post.. caelo add. X inquit om. (1) - 9 osteum T ostium ... caelo om. IKM, ostium .. praedicator otn. F noui...huc] nouum testamentum praedicatur IKMS praedicatur TDml 10 ct uox .. huc add. X 11 tubae loquentis FS cum Vulg. 12 loquebatur om. S hic F 13 antea MS, om. DCB 14 et om. IKM patefactum] satisfactum DCB in caelis om. F caelos elKM 15 audierat] ascenderat F 16 illam .. locutam S esse om. DCB arguit OB, arguit eos g 17 alium in euangelio om. T dicunt] dr F 18 locutum esse dicunt T cum... locutus sit om. T locutus sit CB, sit locutus I, sit in pr. locutus S, locutus est cet. 19 post populus add. qui S 20 aedificatus] praedicatus T est. illa eademque uox, inquit, quam audieram, illa 4, 1 mihi dixit: ascende huc: id est Christus, quem paulo ante quasi filium hominis inter candelabra aurea ambulantem se uidisse fatetur, et nunc exinde recolit, quae per legem in similitudinibus praenuntiata erant, et per hanc scripturam coniungit omnes priores prophetas et aperit scripturas. et quia postquam inuitauit in caelo omnes credentes in nomine suo dominus noster, statim spiritum sanctum effudit, qui ferturus est ad caelum, ait: statim factus sum in spiritu.

et cum 4, 2 aperiatur per spiritum sanctum mens fidelium et illud illis manifestetur, quod et prioribus est praedicatum, significanter [ait: et ecce sedes posita erat in caelo.J solium positum, 4, 2 quod est sedes iudicii et regis, quem solium uidisse (se) ait similitudinem iaspidis et sardii. iaspis aquae color est, sardius ignis. haec duo iudicia posita esse usque ad consummationem orbis super tribunal dei exinde manifestantur, quorum iudiciorum duum unum iam consummatum est in cataclismo per aquam, aliud autem consummabitur per ignem. [et iris erat in circuitu sedis.] 4, 3 3 cf. Apoc. 1, 13 15 cf. ibid. 4, 3 1 quem T 2 id est] idem DCB xps <1\\ sps TS quasi TD(I>, quam CBS 3 can debra T, cf. Archiv fiir lat. Lex. V 567 5 renuntiata TFIl1 7 caelum CBg 8 qui.. caelum om. <I) ferturus TS, laturus DCB 9 est om. T in caelum CB ait] sequitur IK factus sum] fui X cum Vulg. 10 illis] eis S 11 manifestatur F significanter TFS, significatur IKM 12 ait (ait om. \'I1) .. caelo add. X solium positum T, sedes posita X 13 quod] quid IK sedis T, cf. Georges, Wortformen s. tt. iudicis IK et supra .. sardini add. X 14 aspectu] aspectui S, erat K, om. I sardinis I super .. 1. 16 sardii om. IK11I supra S 15 quem] quod CB, om. FS se addidi iaspis F 16 sardii Dm2eg, sardi TD, sardini CBF, sar- dinis S iaspidis T coloris S color est] habet colorem I sardini CB 18 manifestatur I quorum] quoniam CB duum] duorum DS, duorum dum F, dei K, duorum (iudiciorum) dei I 19 cataclismum TFI 20 et iris .. sedis add. X hyris FS saepius erat om. IK irin autem circum solium: eosdem colores habet iris et arcus dicitur, de quo etiam ad Noe et filios eius locutus est dominus. ne timerent inrigationem dei. iam statuam, inquit, arcum meum in nubibus, ne iam aquam timeatis sed ignemante solium autem tamquam mare uitreum simile 4, 6 cristallo: donum baptismi, quod per filium suum paenitentiae tempore, antequam iudicium iudicet, effundit; ideo ante solium id est \'ante iudicium\'. cum autem dicit: mare uitreum simile cristallo, aquam mundam, stabilem, non uento agitatam. non in procliuo defluentem, sed tamquam donum dei inmobilem traditam ostendit.

[Et pcr circuitum scclis] quattuor animalia: quattuor 4, 6 animalia quattuor sunt euangelia. primum, inquit, [animal] 4, 7. 8 simile leoni et] secundum simile uitulo et tertium [habens faciem] simile[m] homini[s et] quartum simile

Υ) aquilae uolanti: habentes alas senas in circuitu et oculos intus et foris: et non cessabant dicere, inquit: hagios hagios hagios, sanctus sanctus sanctus dominus deus.

X) aquilae uolantis: habentes alas senas et per circuitum et intus plena sunt oculis: et requiem non habebant dicentes: sanctus sanctus sanctus dominus deus omnipotens: et pro- 4, 10 \t cidentes XXIIII seniores ante sedem adorauerunt deum.

3 Gen. 9, 13 1 hirin TS, hyrina F, yrim DCB, yris IKJI circa CBIK et om. S 2 post et add. ad FSaa 3 inrigationem scripsi, in regenerationem (-ne D) TD, in generationem I, in generatione I\'KIIIS$, in resurrectione OB, ambagibus additis: ne timerent ultra diluuium in generatione dei sed ignem. Sic enim ait S iam T, om. X33 4 ne Fl, nec YFlII. ut non IKg 5 ante solium autem] et ante sedem S, item ante sedem IKM, iam ante sedem F similem T 6 id est donum S post donum add. est IK 7 iudicat Dml, faciat X effudit TCBX 8 dicet T 10 procliuio F profluentem IX 11 inmobile DCBIK traditum L\'(ll 12 et.. sedis add. X, DE QVATTVOR ANIMALIA add. T alterum quattuor animalia om. FJJi 13 sunt om. IK animal add. X 14-15 similem T quater et adll. X ter secundus T post sec. add. animal F 15 habens faciem add. X similem hominis (addito et) X alt. similem 1K 16 uolantis TX 17 et om. FJtf 18 sunt om. S 19 foras T habent IK dicentia IKg 20 inquit om. CB Arroc T, agius D, agyos CB ter XXXXIX. Victorinus Pet. 4 sedentes uiginti quattuor seniores habentes tribunalia uiginti quattuor: libri sunt prophetarum et legis referentes testimonia iudicii. sunt autem uiginti quattuor patres duodecim apostoli et duodecim patriarchae: animalia igitur quod differentia uultu sunt, hanc habent rationem.

Simile leoni animal secundum Marcum, in quo uox leonis in heremo rugiens auditur: uox clamantis in deserto: parate uiam domino. hominis autem figura Matheus enititur enuntiare nobis genus Mariae, unde carnem accepit Christus. ergo dum enumerat ab Abraham usque ad Dauid et a Dauid usque ad Ioseph, tamquam de homine locutus est; ideo prae dicatio eius effigiem hominis ostendit. Lucas a sacerdotio Zachariae offerentis hostiam pro populo et apparenti sibi angelo dum enarrat, propter sacerdotium et hostiam ipsa conscriptione uituli tulit imaginem. Iohannes euangelista aquilae similis adsumptis pennis ad altiora festinans de uerbo dei 4 cf. Apoc. 4, 4 9 in quo .. domino] cf. Hieronymi prol. in euang. quatt. (Nou. Test. lat. ed. Wordstvorth p. I p. 13, 12) 10 Marc. 1, 3 (Esai. 40, 3) 13 cf. Matth. 1, 17 15 cf. Luc. 1, 8 19 cf. Ioh. 1, 1 adsumptis.. disputat] cf. Hieron. prol. in euang. quatt. (ed. jYordstvorth p. I p. 13, 16) 1 deus om. g 2 XXIIII seniores .. deum om. F 3 deum IKMg, dominum S 4 sedentes om. X hab. trib. om. X 5 testimonium IK 6 iudicia T post autem add.et TS 7 patriarchas T quod] quae IK 8 uultibus CB, uuitus DFM habet CB traditionem F 9 similem TFS post animal add. euangelium CB sec. Marcum] Marcum designatg 10 rugientis CBIKg uox .. domino om. g 11 domini CBIMm2 figuram DM, figure IK innititur IKM, mittitur Dml 12 enuntians IK 13 numerat IK abraam F a Dauid om. TFS 14 post loco est add. DE EFFIGIAE QVATTYOR ANIMALIVM T 15 hominis effigiem CB a sacerdotio TDFIKM, sacerdotium CBS 16 ostia T apparente IK, -tern CBS post appa deest folium in cod. D, cf. p. 61, 1 angelum CBS 17 post enarrat add. incipiens 1K hostiae CBIK ipsam T, ipsius IK, om. CB conscriptionem TlK 18 uituli imaginationem tenet CB 19 dei om. F 4* disputat. Marcus euangelista sic incipit: initium euangelii Iesu Christi sicut scriptum est in Esaia propheta: uox clamantis in deserto —leonis habet effigiem —: Matheus autem: liber generationis Iesu Christi filii Dauid filii Abraham - haec est facies hominis -; Lucas autem dixit: fuit sacerdos nomine Zacharias de uice Abia et mulier ei de filiabus Aaron — haec est imago uituli —: Iohannes autem sic incipit: in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum. hoc erat in principio apud deum; haec est similitudo aquilae uolantis. non solum autem hi IIII sed et ipsum uerbum dei patris omnipotentis, qui est filius eius, dominus noster Iesus Christus, fert easdem imagines in tempore aduentus sui ad nos. et cum praedicatus est tamquam leo et catulus leonis, propter salutem hominis homo factus est ad mortem deuincendam et uniuersos liberandos: et quod se ipsum obtulit hostiam patri pro nobis, uitulus dictus est; et quoniam mortem deuicerit et ascendit in caelos et extendens alas suas et protegens 1 Marc. 1, 1-3 4 Matth. 1,1 5 Luc. 1, 5 8 Ioh. 1, 1. 2 14 Gen. 49, 9 18 cf. Hier. 48, 40 1 disputans S incipiens g initium om. IK sancti euangelii F, euangelium IK 2 ysaia IK 3 post deserto add. et ideo 1K leonis .. effigiem TX, haec est leonis effigies CB mattheus T, 4 autem Iulls, est autem F, ait T, om. CB 5 abraam FS post facies add. filii F autem] uero g dicit CBIK post fuit add. quidam IKM 6 mulier ei T, uxor illi S, uxor eius IKM, utor illius F cum Vulg. 7 autem om. <I> at ioannes cum iucipit g 10 haec .. uolantis] similitudinem aquilae uolantis ostendit g haec] hoc I simile F 11 post autem add. suas euangelistae quaternas similitudines in suis exordiis euangeliorum exprimunt S hii quatuor praebet M, om. cet. et] in S, om. F 12 feret e, ferunt S 13 ad nos.. est] cum ad nos praedicat est S, cum nobis praedicat est g 14 post leonis add. et cum X 15 hominum S est om. TFM 16 quod] quia K, cum F ipsum om. IKll1 obtulerit FMS 17 patri om. IK quoniam] quod S mortem om. IKM deuicit elK 18 caelo eM, caelum IK et (ante extendens) om. elKMg alas] manus IKJI plebem suam, aquila uolans nominatus est. hae ergo praedicationes quamuis quattuor sint, una est tamen, quia de uno ore processit, sicut fluuius in paradiso cum sit unus in quattuor partes diuisus est.

Oculos autem intus et foris habere ea animalia, id 4, 6 b est \'praedicationem noui testamenti\', prouidentiam spiritalem ostendit, quae et secreta cordis inspicit et superuenientia uidet, quae sunt intus et foris. alas senas: testimonia sunt uete- 4, 8 ris testamenti librorum ideoque uiginti quattuor faciunt; tot numero sunt, quot et seniores super tribunalia. sed sicut animal uolare non potest nisi pennas habeat, sic nec praedicatio noui testamenti fidem habet, nisi habeat ueteris testamenti praenuntiata testimonia. per quae tollitur a terra et uolat. semper enim quod ante dictum est et postea factum inuenitur, illud fidem facit indubitabilem. rursum tamen et alae si non haereant animalibus, uitam unde trahant non habent. nisi enim quae praedixerunt prophetae in Christo essent consummata, inanis erat praedicatio illorum. hoc tenet ecclesia catholica et ante praedicata et postea consummata uolat et merito tollitur a terra, uiuum animal. haeretici autem qui testimonio prophetico non utuntur. adsunt eis animalia, sed non uolant, quia sunt terrena. Iudei autem qui non accipiunt noui 2 cf. Apoc. 1, 16 b 3 cf Gen. 2, 10 10 cf. Apoc. 4, 4 1 suam plebem CB haec TFml ergo om. CB 2 sunt e 5 ea om. Y(I) id est] in g 6 praedicationis IK specialem CB 7 quae] qui TFS superuenientia F 8 quae] qui TFI alae senae CBIK sunt test. CB 9 ideo FIKS post uiginti add. et S totidem IKM 10 numero sunt scripsi, numeros Y(Į)S, numerum codex Millanii supra F post tribunalia add. sedentes S sed] et I 11 nec] et F, om. IKZlf 12 post fidem add. non <l> nisi habet F pronuntiata F 13 a terra om. F 14 inuenietur TFMS 15 tamen om. g haereant] ereant T, erant lIl, sint IK, mereantur F 18 fuerat I, erit e, esset 58 p. 265 eorum S haec g post hoc add. enim S tenens CB, teneat F post catholica add. quae S 19 antea g post cons. add. sunt et S post uolat add. quippe S 20 post a terra add. in altum I haereticis cg testimonium propheticum F 21 ante eis add. et g adsunt eis] a suis I eis om. K 22 iudei TFIK, iudeis CBMS qui] quia OB S testamenti praedicationem, adsunt eis alae sed non uiuunt, id est inanem uaticinationem hominibus adferunt facta dictis non conferentes. sunt autem libri ueteris testamenti qui excipiuntur uiginti quattuor, quos in epitomis Theodori inuenies. sed et uiginti quattuor ut diximus patres et apostoli: iudicare populum suum oportet. interrogantibus enim apostolis et dicentibus: nos omnibus nostris relictis secuti sumus te: quid erit nobis? respondit dominus noster: cum sederit filius hominis super solium gloriae suae, sedebitis et uos super duodecim tribunalia iudicantes duodecim tribus Israel. sed et de patribus quia iudicaturi sunt, ait Iacob patriarcha: Dan iudicabit et ipse populum suum inter fratres suos sicut una tribus Israel.

[Et a sede proeedebant fulgora et uoces ct tonitrua 4, 5 et septem faculae ignis ardentes.] Exire autem fulgora et uoces et tonitrua a solio dei et septem faces ignis ardentis: significat praedicationes et repromissiones a deo et minas. nam fulgora aduentum domini significant, uoces autem noui testamenti praedicationes, tonitrua autem, quod caelestia sint uerba, faces ignis ardentis donum spiritus sancti, quod (cum) in (ligno perdiderit primus homo, per) lignum passionis est redditum. 7 Matth. 19, 27. 28 12 Gen. 49, 16 1 adsunt eis] a suis I eis 33, om. cet. uiuunt] uolant 8, uolabunt F 2 afferent TJJI 3 conserentes S accipiuntur OB, accipitur F, reci- piuntur I, recipiunt K 4 quos] quod et 23 Epithonis S teodri F, Theudori 58 p. 265 5 post diximus add. seniores S patres] patriarchas g apostoli TCB, apostolos eX33; an apostoli: (eos) scribendum? 9 solium] sedern g, cf. Vulg. 10 super d. tr.] super sedes duodecim e, super duodecim CB 11 quia TIKJJlS, qui CBFg 12 iudicauit T 13 sicut et Ulla tribus in Israel g, cf. Vulg. 14 et a sede .. ardentes add. X 15 et septem .. tonitrua om. I ardentis FK exire T, procedentes FM, procedentia KS 16 facies e 17 ardentis YS, ardentes (])g significant IKg predicationemF et reprom. om. CB promissiones F a deo] adoptionisg 19 tonitrua..uerha om.F 20 sunt CB facies F ardentes IJJIg donum] predanumi\'1 sancti spiritus CB 21 quod] quoniam CB cuni om. 0 ligno ... per om. 0 propter homoeoteleuton lignum IP..ZWS, ligno IKS

Et cum haec fierent, cecidisse dicit uniuersos maiores 4, 10 natu et adorasse dominum. cum darent animalia 4, 9 gloriam et honorem: id est euangelia, actio scilicet domini et doctrina cum adimplesset ante per illos praenuntiatum uerbum. digne meritoque exultant scientes se rite uerbum domini ministrasse. denique et quia uenerat qui mortem deuinceret et coronam inmortalitatis solus dignus sumeret, omnes (quotquot.) habebant pro gloria aliqua actus sui optimi coronas. proiecerunt eas sub pedibus eius: id est propter emi- 4, 10 c nentem uictoriam Christi omnes uictorias sub pedibus eius. hoc et in euangelio suppleuit spiritus sanctus ostendendo — cum enim passurus nouissime ueniret Hierosolymis dominus noster et exisset illi populus in obuiam, alii praecisis ramis palmarum uiam sternebant, alii tunicas suas subiciebant—, duos scilicet populos ostendens, unum patrum et alium prophetarum, magnorum uirorum, qui quascumque habebant palmas uictoriarum suarum contra peccatum, uictori omnium Christo eas 12 cf. Ioh. 12, 13 13 cf. Matth. 21, 8 1 haec fierent] efficerent F dixit M, dicunt F dicit uniuersos] diuersos CB 2 cum] et cum IK post darent add. illi g 3 euangelia TI, euangelica FMS%3, euangelii K actio] actionem prophetiam CB 4 domini et doctrina] et doctrina domini g doctrinam CBS 5 uerbo F digno TFlII, dignum K que] quo F exultant] exaltatum IKM sentientes g se rite scripsi, secreta F, secreta et YilLS\'93, se secreta et IK 6 et om. T quia uenerat] cum uenit CB deuinceret scripsi, distingueret I, disiungeret cet. 7 solum CB dignus om. IKM 8 quotquot om. 0 habebant TX, habentes CB aliquas$33 optimas IK%3 post coronas add. et IKMS1& 9 eas T, coronas suas X 10 uictoriam] gloriam uictoriae g, gloriam uictoriam codex Millanii post uictorias add. suas proiecerunt Millanius 11 hoc .. suppleuit om. F et] est quod S, om. IK supplebit S, subpleuisse IKM spiritu sancto ostendente 33 p. 266 ostendo T, ostendit IK 12 enim om. IKM uenit CB Hierosolymos e 13 noster om. I illi om. IK in om. BSSĮ3 14 post palmarum add. in K 15 ostendentes g patrum] patriarcharum $93 et om. g 16 post magnoium add. scilicet S 17 suarum om. CB sub pedibus iactabant. palma autem et corona idem significat, quoniam non datur nisi uictori.

[Et uidi in dextera sedentis super tribunal librum 5, 1 scriptum intus et foris signatum sigillis septem In dextera autem sedentis super tribunal librum scriptum deintus et foris signatum sigillis septem: uetus testamentum significat, quod est datum in manibus domini nostri, qui accepit a patre iudicium.

T) Praeco, inquit, praeconauit, an aliquis dignus esset aperire librum et soluere signacula eius:

X) Et uidi angelum 5, 2 fortitudinis plenum praeconantem uoce magna: quis est dignus aperire librum et soluere signacula eius? et nemo inuentus est dignus neque in caelo neque 5, 3 in terra neque infra terram (aperire librum). aperire autem sigilla est pro homine mortem deuincere. hoc dignus facere nemo est inuentus neque in angelis de caelo neque in hominibus in terra nec inter animas sanctorum in requie, nisi solus Christus filius dei, quem dicit uidisse agnum tam- 5, 6 quam occisum, habentem cornua septem. quod enim erat tunc praedicatum et quicquid per uarias oblationes et 1 autem] incipit post lacunam cod. D, cf. p. 51, 16 2 quoniam] quae g dantur g, dabatur I 4 et uidi... septem add. X 5 in .. septem om. X 7 deintus T, intus DCB post septem add. liber hic X 8 manu F domini] dei e post nostri add. Iesu Christi S 9 qui om. T 11 aliqui T pconantem lil, personantem IK, praedicantem FS cum Vulg. 13 post alt. soluere add. VII IK 16 infra T, subtus IIClflS, subter g, sub F terra F aperire librum add. S 17 autem om. (I) sigilla T, signacula (I), librum S est] id est IM pro homine T, per hominem X 18 est om. DCB de TIKMS, in DCBF 19 terram F nec TIKMS, neque DCBF requiem TI 20 quem] quod autem (I> post uidisse add. se (II post agnum add. stantem X 21 septern) V. T enim] non Ig 22 tunc] ic I uarias] uanas e sacrificia lex in illum meditata fuerat, ipsum implere oportebat. et quia ipse erat testator et mortem deuicerat, ipsum erat iustum constitui heredem a deo, ut possideret substantiam morientis, id est membra humana.

Υ) Hunc dicit leonem de tribu Iuda uicisse, qui est radix Dauid.

X) Ecce uicit lco de tribu 5, 5 Iuda, radix Dauid.

Leonem de tribu Iuda in Genesi legimus, ubi Iacob patriarcha ait: luda, te laudant fratres tui: recubuisti et dormisti et surrexisti tamquam leo et tamquam catulus leonis. ad deuincendam enim mortem leo dictus est, ad patiendum pro hominibus tamquam agnus ad occisionem adductus est. sed quia mortem deuicit et praeuenit carnificis officium, quasi occisus dictus est. hic ergo aperit et 5, 6 resignat, quod ipse signauerat testamentum. hoc fine et Moyses legislator, quod oportebat esse signatum et celatum usque ad aduentum passionis eius, uelauit faciem suam et sic est populo locutus, ostendens uelata esse uerba praedicationis usque ad aduentum temporis. nam et ipse cum (legem) 9 Gen. 49, 8. 9 12 Esai. 53, 7 (Act. 8, 32) 13 cf. Ioh. 19, 33 17 Ex. 34, 33 1 ipse I 2 et (ante mortem)] qui S 3 iustum] uictuni IK institui K a deo] domini g post substantiam pergit cod. I: <sig)nificat (cl. p. 69, 13): desunt duae paginae folii 5 hunc scripsi (cf. notam lin. 8), unum TD, unde CB 6 post textum ecce.. dauid ciddunt unum dicit leonem de tribu Iuda uicisse, qui est radix Dauid FKJYl 8 ante leonem add. hunc X genesin T ubi] ut e 9 laudant TDKM, laudabunt CBFS cum Vulg. recubasti S obdormisti DCB, cf. Cypriani testim. I 21 10 resurrexisti DCB 11 deuincendum g 12 post patiendum add. uero S hominibus] omnibus F 13 ductus eKMg sed .. dictus est om. M 14 quasi] qui DCB hic ergo] incipit cod. H hic ergo] hinc H, hic KlvI, item F et resignat om. CB 15 signat D signauerit FlIl hoc fine et TDFKJYI, hoc significans S, hoc Finees et H, ob hoc Finees et CB 16 legisdator CB 17 passionis om. CB sic ad populum locutus est II 18 uerbal dicta H 19 post temporis add. Christi FKlvl, eius g cum] tunc CB legem addidi, om. 0 legisset populo, accepta lana sucida et sanguine uituli et aqua aspersit populum uniuersum dicens: hic sanguis testamenti eius qui mundauit uos. animaduerti igitur oportet hominem diligenter praedicare et uniuersa in unum cohaerere. nam nec sufficit legem illam dici sed et testamentum nominata est. nulla lex testamentum uocatur nec testamentum aliud dicitur, nisi quod faciunt morituri; et quodcumque intrinsecus testamenti est, signatum est usque ad diem mortis testatoris. ideo modo merito resignatur per agnum occisum, qui tamquam leo confregit mortem et quae de eo pronuntiata fuerant repleuit et hominem liberauit, id est carnem de morte. et accepit possessionem substantiae morientis, id est membrorum humanorum, ut, sicut per unum corpus omnes homines debito mortis succiderant, per unum corpus uniuersi credentes renati in uita resurgerent. modo ergo facies Moysi aperitur et reuelatur ideoque apocalypsis reuelatio dicitur, modo liber eius resignatur, modo hostiae oblationis intelleguntur, modo sacerdotium, chrismae, fabricatio aedis, testimonia aperte intelleguntur. 1 cf. Hebr. 9, 19 (Ex. 24, 8) 2 Hebr. 9, 20 13 cf. I Cor. 15, 21 1 legis et CB, legis de e acceptam lanam sucinam (sucidam D, succidam H) et sanguinem uituli et aquam TDFHM 2 sparsit KM uniuerso populo F post hic add. est Ilg 3 qui muudauit uos TX, quod (qui D) mandauit ad uos DCB igitur] ergo e 4 hominem (scil. Moysen)] homines H diligenter om. F in UIium cohaerere] in mundo coercere CB 5 nec] non g et om. DCB 6 post nulla add. enim S 9 testatoris om. CB modo om. F merito resignatur] designatur moritura CB resignantur B, signatur FS 10 pronuntiata TDHS, praenuntiata CBKM, praedicata F 11 impleuit HK 12 substantiam FHg 13 ut eS, et cet. per unum] pro uno F omnes .. corpus om. HKM 14 debitum CB susceperant DCB, suae ceciderant S post succiderant add. ita DCB pro unum F post unum add. etiam S 15 uitam Dm2FKMg resurgent eM ergo] uero F post aperitur add. et creditur B 16 post modo add. enim g 17 ostias F oblationis γΦg, oblationes S 18 sacerdotium Tip, sacerdotum S chrismae g, chrysmae T, chrysme DH, chrisme S, chrismatis K, crismate M, crisma F, carisma CB, charisma e fabricatur II aedis T, sedis FlYI, sed in his H, sed et KS testimoniis H XXXXIX. Victorinus Pet. 5

Viginti quattuor seniores et quattuor animalia citha- 5, 8. 9 ras et fialas habentes, cantantes canticum Bonum: coniuncta ueteris testamenti praedicatio cum nouo populum christianum ostendit cantantem canticum nonum, id est confessionem suam publice conferentium. nouum est filium dei hominem fieri, nouum etiam eundem ab hominibus morti tradi, nouum die tertia resurgere, nouum cum corpore in caelis ascendere. nouum remissionem peccatorum hominibus dari, nouum spiritu sancto signari homines, nouum sacerdotium accipere sacrae obseruationis et regnum expectare inmensae repromissionis. cithara enim, chorda in ligno extensa, significat carnem Christi passionis ligno coniunctam, fiala confessionem et noui sacerdotii propaginem. angelorum mul- 5, 11 torum: immo omnium, salus et testimonium et uniuersae creationis domino nostro referentium gratulationem liberationis hominum de clade mortis.

Resignatio sigillorum, ut diximus, apertio est ueteris testamenti et praedicatorum praenuntiatio in nouissimo tempore futurorum; quae licet scriptura prophetica per singula sigilla dicat, omnibus tamen simul apertis sigillis ordinem tamen 1 post uiginti add. autem F 2 post fialas add. aureas K post habentes add. et X 3 nouum*X>CB populo FKM 4 ostendit] significat S cantantem om. H, cantantcs FK 5 conferentem CBS, confe- rentes K 6 nouum etiam .. resurgere praebet F, om. cet. et Beatus p. 289 7 post nouum (alt. et lin. 8. 9) add. est TX quater ante cum add. eum H 8 in caelos CBg, ad celos K, in caelum FH 9 dare X nouum .. homines om. S sancto spiritu Bg signare T(I) 11 corda TF cordam i. 1. extensam DmlCB 12 post significat add. id est T 13 et] ex DCB propagine CB post propag. add. et DCB post angelorum add. aut 8, autemjr 14 post immo add. omnium laus S omnium] omnibus TFMSQ, hominibus H (item Beati cod. Burgensis) salus = aaitaajj.6;, salutatio salus ettest. om. DCB 15 creationis] dominationis D, dominationes CB referentiae T, referentiam D, referent iam CB gratulationem] gratiarum actionem CB 19 pronuntiacio H 20 sigilla S, singula T (bis), om. cet. 21 dicant TFHS, dicit CB omnes simul sigillos apertos K tamen alt. om. S 5* suum habet praedicatio. [et uidi, cum aperuisset agnus 6, 1. 2 unum de septem sigillis, audiui unum de quattuor animalibus dicens: ueni et uide. et ecce equus albus et qui sedebat in illo habens arcum.J nam aperto primo sigillo dicit se uidisse equum album et equitem coronatum habentem arcum; hoc enim in primo factum est. postquam enim ascendit in caelo dominus et aperuit uniuersa, misit spiritum sanctum, cuius uerba (per\') praedicatores tamquam sagittae ad cor humanum pergentes ut euincerent incredulitatem. corona autem super caput praedicatoribus est promissa per spiritum sanctum. ceteri tres equi: bella, fames et pestes in euangelio a domino nostro praedicatum manifestius significat; ideoque ait unum de animalibus dixisse, quia omnia 6, 1 quattuor unum sunt. ueni et uide: \'ueni\' dicitur inuitato ad fidem, \'uide\' dicitur ei qui non uidebat. ergo equus albus uerbum est praedicationis cum spiritu sancto in orbem missum; ait enim dominus: praedicabitur hoc euangelium per totum orbem terrarum in testimonium omnibus gentibus et tunc ueniet finis. 11 cf. Apoc. 6, 4. 5. 8 17 Mattli. 24, 14 1 et... habens arcum add. X uidi om. S 2 post sigillis add. uidi et S 4 in illum S, super illum Hg nani om. X apertum primum sigillum F o dicit Dm2CBX, cum dicat T93 6 in primo TD, primo CB, in ipso (P, in ipso (factum) in primo S, per ipsum primo g 7 caelo TFM, caelum H5В, caelos DCBKS 8 sanctum] suum B uerbo FK\\8 per addidi praedicationis CB 9 corda CB humanum] hominum DCB pergentes] pertingentes Dm2S ut om. 58 uincerent DCBFH 10 coronas F premissa T 11 pestes] pestilentias g 12 in om. C nostro om. DGB praedicata CBg 13 <sig)nificat] denuo incipit cod. I, cf. p. 63, 3 significant CBS omnia om. IK 14 quattuor om. CB inuitatas F 15 uidebat] audibat T, audiebat HM 16 cum] id est IK sps scs T(l) in orbem missum] misso in orbem CB, cucurrit per orbem H 17 missus TipS dominus om. IKM 19 omnibus] coram CB

[Et cum apcru issct sujnacitlum secundum, llllcliui se- 6,3.4 quens animal dicens: ueni et uide. et exiit alter equus r u fu set sedenti super illum datus est gladius maynus.] Equus russeus et qui sedebat super eum habens gladium: bella sunt significata futura, ut legimus in euangelio: surget enim gens contra gentem et regnum aduersus regnum et erunt terrae motus magni. hic est equus russeus.

[Et cum aperuisset signaculum tertium, audiui 6, 5 tertium animal dicens: ueni et uide. et ecce equus niger et qui sedebat in illo habens stateram in manu sua.] Equus autem niger famem significat; ait enim dominus: erunt fames per loca. proprie autem extenditur uerbum usque ad Antichristi tempora, quando magna fames est futura quandoque omnes laedentur.

Statera in manu: libra examinis, in qua singulorum merita ostenderet. ait dux: uinum et oleum ne laeseris, id est 6, 6 hominem spiritalem ne plagis percusseris. hic est equus niger. 15-17 Hanc particulam Hieronymus ex Ticonii commentariis deprompsit, cuius longiorem expositionem Beatus p. 294 et 295 seruauit hunc in modum: Equus niger famem significat intra ecclesiam spiritualem, 6 Luc. 21, 10. 11. 11 Matth. 24, 7 1 recensiones Hieronymi et posteriorum secundum ordinem apocalypsis sectionem de equo rufo ponunt ante sectionem de equo nigro Et cum ... magnus add. X sigillum H;S cum Vulg. sequens] secundum Hg\\Į3 cum Vulg. 2 exiit HSH3, ecce FIKM alter om. IKM equus alter F 3 data est gloria magna K 4 post equus add. quoque H russeus TDml, roseus CB\'is, rufus cet. eum] illum H 5 bella futura significant g 6 enim om. IK 7 post magni add. per loca IKS cum Vulg. hic] hinc TFm1, hi H est om. Tip russeus TDmlS, roseus CBIKg, rufus HM 8 Et cum .. sua add. X 9 animal tertium F 10 in eo g, super illum H staterem FK 11 autem om. X erit HIK 12 extendunt H 13 quando] quoniam e magna om. IK est] erit DIKM futura] uentura B quamque e 14 omnes] homines KM 15 post statera add. autem X post examinis add. est g 16 ostenderet TDm2eS, ostenderit DmlCBM, ostendet I, ostendat H, ostenduntur K dux T, duas DCB, dein eg, enim IlS\'is, enim dux FIKM ne] non S id est.. percusseris om. F 17 homines spirituales IKM spiritalem T, epiritualem (-es) cet. post est add. enim F

(Et cum aperuisset signaculum qnwrtum, audiui 6,7.8 quartum animal dicens: aeni et uide. et ecce equus pallidus, et qui sedebat in illo nomen illi mors.] Equus autem pallidus, et qui sedebat super eum nomen habebat mors. haec eadem quoque inter ceteras clades praemiserat dominus: uenturas pestes magnas et mortalitates. cum enim dicat: et infernus sequitur illum, id est expectat deuorationem animarum multarum impiarum. hic est equus pallidus.

[Et cum aperuisset quintum signacuJum, uidi subtus 6, 9 altare animas interfectorum.] Animas occisorum uidisse sub ara id est sub terra. ara enim et caelum et terra dicitur, sicut lex ait imaginaria, ueritatis faciem meditante, qui duas aras, auream intrinsecus et aeream extrinsecus, fecerat. nos autem intellegimus aram ita dici domino nostro nobis et quod per malos praepositos uerbum praedicationis paruulis minime praebeatur ...... Proprie autem extenditur uerbum usque ad Antichristi tempus, quando grandis fames est futura, quando et omnes laedentur. statera autem in manu libra est examinis; in qua singulorum merita ostendet, id est iustitiae simulationem, cum foras ostendit quod intus non habet; ait enim: uinum et oleum ne laeseris. dum autem in medio animalium dicitur: ne laeseris, ostenditur illic intra ecclesiam esse simulationem sanctitatis, quae ecclesiam spiritualiter laedit, quia infirmas mentes ad suam sectam perducit; cui tamen dicit: ne laeseris, acsi dicat: hominem spiritualem ne plagis percusseris etc. 6 cf. Matth. 24, 7 14 cf. Ex. 30, 3 et 27, 2 1 Et cum .. mors add. X 2 pallidus equus K 4 autem om. <I> 5 promiserat IKgs$ (p. 300) 6 uentura IK 7 cum enim dicat om. F, quod enim dicit IK inferus H, item cod. Amiatinus sequitur T, sequebatur X cum Vulg. illum] eum CBK expectabat BIKg 10 Et cum .. interfectoram add. X sigillum H cum Vulg. sub altari H 11 post altare add. dei HIKM occisorum] interfectorum FK post interf. (occisorum I) add. dicit se IK post uidisse add. se narrat S 12 post ara (pr.) add. dei S terra (aZ £ .)] terram T 13 faciem scripsi, factae F, facie cet. meditante TFM, mediante IK et codex Millanii, meditantes S, medietatem H; post meditante supple eo qui TFHMS, quae cet. 14 aureas TD(l) et aeream S, et H, om. cet. extrinsecus om. DCBIKM fecerat ponit post aras S 15 aram <&SS, auream T, aram auream S, aram auream coelum g nobis om. M testimonium perhibente; ait enim: cum offeres munus tuum ad aram - utique munera nostra orationes sunt quae offerimus — et ibi recordatus fueris habere aliquid fratrem tuum aduersum te, relinque ibi munus tuum ante aram: utique ad caelum ascendunt orationes. si ergo caelum intellegitur ara aurea quae erat interior — nam et sacerdotes semel in anno introibant, qui habebant chrisma, ad aram auream. significante spiritu sancto Christum hoc semel facturum —, sicut ara aurea caelum agnoscitur, sic et ara aerea terra intellegitur, sub qua est infernus, remota a poenis et ignibus regio et requies sanctorum, in qua quidem ab impiis uidentur et audiuntur iusti, sed neque illic transuectari possunt. hos ergo tantos, id est animas occisorum, expetere uindictam 6, 10 sanguinis, id est corporis sui, de habitantibus super terram uoluit nos cognoscere qui omnia uidet. sed quia in nouissimo tempore et sanctorum remuneratio perpetua et impiorum uentura est damnatio, dictum est eis expectare; et pro corporis sui solatio [et datae sunt illis singulae 6, 11 1 Matth. 5, 23. 24 6 cf. Ex. 30, 10 et Hebr. 9, 7 8 cf. Hehr. 9, 8 12 cf. Luc. 16, 26 1 offeres TDFS, offers cet. 2 ad] ante F munerans scas F orationes] oblationes T quae] quas eg quae off. or. sunt IK 3 quia frater tuus habet aliquid adu. te IK cum Vulg. aduersum te frater tuus H 5 aram] altare FK cum Yulg. ascendent D operationes H si TDmlFIK28, sic Dm2HM, sicut CB, om. S 6 sacerdos F 7 in- troibat Fm2 crisma CFIM, chrismam T, chorismum H 8 significantes T hoc om. K 9 Sicut (= sicut ut) I sicut.. agnoscitur om. BIJJ cognoscitur H, intelligitur C aerea] aurea H 10 qua] quam T remota.. ignibus] penarum et ignium IK a om. DCB 11 quidem om. IK 12 audiantur F, audientur g iusti] iniusti I sed] et DGB\'iS neque] nec F, non g illic YKMSS&, illuc Heg, illis F transme*ari Dm2, transmeare CB cum Vulg. hos] nos e, os F 13 ergo] enim F tantas S, tantum 58, cantus IK, sanctos g expectere D, expectare 33 14 id est om. lICJI corpori TF 15 qui oninia] quoniam H uidet] iudicat I 16 et pr. om. DCB, etiam g 17 est uentura g expectate GB58 expectare et om. I 18 solatium F et datae ... albae add. X cum Vulg. et om. S singulis M stolae albae singulis F stolae albae] acceperunt, inquit, stolas albas. id est 6, 11 donum spiritus sancti.

[Et uicli, cum apcruisset signum sextum: terrae 6, 12 motus factus est magnus.] Sextum sigillum: factus est terrae motus magnus: ipsa est nouissima persecutio.

[Et factus est sol niger tamquam cilicium.] Sol fit ut saccus: incredulis obscurabitur splendor doctrinae.

[Et luna tota facta est sanguis.] Luna sanguinea: ecclesia sanctorum ostenditur pro Christo sanguinem fundere.

[Et stellae ceciderunt in terram.] Stellas cadere: fideles 6, 13 turbari. [quemadmodum ficus iactat grossos suos.J agitata ficus amittit grossos: per persecutionem homines ab ecclesia separari.

[Et caelum recessit acsi Liber qui inuoluitur.] Caelum 6, 14 inuolui: ecclesia de medio fit. (et omnis mons et insulae de locis suis motac sunt.) et mons et insulae de 77, 3-79, 2] hanc sectionem ex Ticonii commentariis depromptam addunt Hieronymi et posteriorum recensiones 3 Et.. magnus add. X signum FM, signaculum HIK, sigillum S et ecce terrae motus magnus I 4 sextum sigillum T, in sexto sigillo X est alt. om. g 5 ipse S post est add. illa S pers. nou. CB 6 Et.. cilicium add. X cilicium (IJ93, saccus cilicinus S Sol.. saccus om. <l> ut om. T 7 post saccus add. id est X splend. doct. obsc. CB 8 Et.. sanguis add. X tota om. H post est add. sicut HI, ut g Luna sanguinea om. <I> 9 qui pro Christo sanguinem fuderunt H fundens IKM 10 Et.. in terram add. X stellas cadere TD>8, stellas eiusdem CB, stellarum casus FHKMS, stellarum casus signat I 11 perturbari Φβ, pro Christo turbari 8 quemadmodum .. suos add. X 12 post grossos add. suos X per persecutionem IS, persecutionem TH, persecutione cet. 13 separari] quando (per) pers. hom. ab eccl. separantur X 14 Et.. inuoluitur add. X acsi] quasi HI, ut K 15 inuolui] inuoluitur IK post inuolui add. id est FHMS ecclesiam S, ab ecclesia H fiet S post fit codd. FHM propter foliorum in archetypo transpositionem statim transeunt ad uersum c. XI u. 1: Et data est mihi harundo et.. sunt add. S cum Vulg. 16 et pr. om. S mons] montes Ill insula T locis suis motae: nouissima persecutione omnes recessisse de suis locis: id est boni mouebuntur persecutionem fugientes.

9, 13-14 [Post haec audiui unum ex quattuor cornibus altaris aurei quod est in conspectu dei dicens angelo qui habebat tubam: solue quattuor angelos stantes in quattuor angulos terrae, tenentes quattuor uentos qui ligati sunt apud flumen magnum 9, 13. 14; cf. 7, 1 I in ΥΦ = capitis IX u. 13. 14 expositio in S (V 332 M) Eufraten.] Quattuor angelos per quattuor angulos 7, 1 terrae siue quattuor uentos trans Eufraten flumen: 9, 14 gentes sunt quattuor, quia omni genti a deo deputatus est angelus, sicut lex dicit: statuit eos per numerum angelorum dei. donec sanctorum compleatur numerus, suos non egrediuntur terminos, quia in nouissimo cum Antichristo uenient.

[Post haec aidi: ct cccc turba multa, quam dinumerare nullus poterat, ex omni gente et tribu et populis et linguis amicti stolas\' 7, 9 II in ΥΦ = capitis VII u. 9 expositio in S (V 331 M) 10 Deut. 32, 8 1 post motae add. sunt I post nouissima TD (persecutio add. Dm21, nouissimam CB, Nouissima persecutio 1K transitur ad uerba: arundinem similem uirgae etc. (Et data est mihi liarundo etc. add. IK) id est ad capitis XI u. 1 expositionem; huius autem loci id est capitis VII u. 1 interpretationem post caput XII u. 5 a continuari ex apparatu critico apparet, qui illic exstat nouissima .. fugientes praebet S bis: hoc loco et cap. XII u. 5 a Sequuntur tria additamenta llieronymi (T), quorum ordo in recensione (I) ita seruatwr, ut textus apocalypsis accedat, in recensione mixta S mutatur, ut primum capiti IX u. 13 et 14, alterum cap. VII u. 9, tertium cap. VIII u. 1 adiungatur 3 Post haec... Eufraten add. X Post haec] et S cum Vulg. unum] uocem unam g cum Vulg. 4 dicens] dicentem sexto g cum Vulg. 5 stantes in] id est g angulis IK 6 ad fiuuium magnum Euphratem g 7 quattuor angelos otn. X angeli CB 8 uenti CB flunien DHIKM, flumine TFS, fluuium CBg 9 post sunt quattuor add. quattuor uero IKM genti] generi I a deo om. HS 10 lex om. CB eos] terminos gentium I, cf. Vulg. super numeros CB 11 expleatur g 12 egredientur IKM 13 ueniunt MS, ueniant F 14 Post... albas add. X uidi turbam magnam HK cum Vulg. et ecce turbam magna 1 nullus] nemo Mg cum Vulg. 15 ex omnibus gentibus et populis H amictis Fill stolas albas F, stolis albis cet. cum Vulg. albas.] Quod autem dicit: turba multa ex omni tribu, ex 7, 9 omnibus credentibus electorum numerum ostendit, qui per 7, 14 sanguinem agni — baptismo purgati — suas stolas fecerunt candidas, seruantes gratiam quam acceperunt.

8, 1 [Et cum aperuisset signaculum septimum, factum est silentium in caelo fere medium horae.] Septimo aperto sigillo silentium fit in caelo semihora: initium est quietis aeternae; sed partem intellexit, quia interrupto silentio eadem per ordinem 8, 1 III in ΥΦ = capitis VIII u. 1 expositio in S (V 333. 332 M repetit. nam si esset iuge silentium, hic finis narrandi fieret.

7, 2 [Et uidi angelum ascendentem a solis ortu, habentem signaculum dei uiui.] Angelum autem ascendentem ab oriente sole: Heliam prophetam dicit, qui anticipaturus est tempora Antichristi ad restituendas ecclesias et stabiliendas a magna et intolerabili persecutione. haec in apertione libri et ueteris testamenti et noui praedicata legimus; ait enim dominus per Malachiam: ecce ego mittam uobis Heliam Thesbiten, 17 Mal. 4, 5. (5 1 autem om. X dicitur IK turbam I multa] magna K ex omnibus tiibubus II et ex omnibus FII ex omnibus om. CB 2 credentibus] gentibus F in sanguine S cum Vulg. 3 per baptismum S 5 Et.. horae add. X sigillum K cum Vulg. silentium .. horae om. S 6 fere] quati II cum Vulg. rnedium F, medio K, dimidium 31 dimidia hora JI, media hora 1 cum Vlllg. Septimo.. sigillo om. S aperto] autem B 7 semihora] st-niora F, media ferme hora g post semihora add. spmihora CB. add. per quod significatur X est om. X 8 interruptio e silentio om. DCB pandem C, eam g 9 repetiuit IK hie] id F 11 Et.. uiui add. X post uidi add. alterum g cum Vulg. ab ortu solis HIK cum Vulg., om. F sigt.uni FH cum Vulg. 12 Angelum .. sole om. X 13 solo Dml, solum CB est] erit I, erat KM. om. CB 14 a om. FH 15 intollerabili IKM haec ... legimus] quae in libris et ueter;s et noui testamenti praedicta legitur 1K apertione] appetitione F librorum e et (ante ueti-ris) om. CBg 16 noua F dominus om. g 17 malachim T, malitiam F mitto FIK tesbiten TF, prophetam I XXXXIX. Victorinus Pet. 6 conuertere corda patrum ad filios et cor hominis ad proximum suum, id est ad Christum per paenitentiam; (conuertere corda patrum ad filios': secundum tempus uocationis Iudeos ad sequentis populi fidem reuocare. et ideo ostendit etiam, ut diximus, numerum ex Iudeis crediturum et ex gentibus magnam multitudinem.

Mitti etiam de caelo orationes ecclesiae ab angelo et suscipi illas et contra iram effundi et scotomari regnum Antichristi per angelos sanctos in euangelio legimus; ait enim: orate, ne incidatis in temptationem. erit enim angustia magna, qualis non fuit ab origine mundi, et nisi adbreuiasset dominus dies illos, non esset salua omnis caro. hos ergo archangelos magnos septem ad percutiendum regnum Antichristi mittet. nam et ipse ita dixit: tunc mittet filius hominis nuntios suos et colligent electos eius de quattuor angulis uenti a. finibus caeli usque ad fines eius. 5 cf. Apoc. 7, 4-9 8 cf. ibid. 8, 3 sqq. 9 cf. ibid. 8, 6 sqq. 10 Matth. 26, 41 (= Marc. 14, 38; Luc. 22, 46) 11 Matth. 24, 21. 22, cf. Marc. 13, 19. 20 15 Matth. 24, 31 1 et cor.. ad filios om. g propter homoeoteleuton 2 proximum] propriuin H 4 et om. DCB 5 etiam om. g ut diximus (quae uerba sunt Hieronymi interpolatio) om. CB, maximus T ex Iudeis om. I crediturorum S, creditorum H et om. FHI 6 post multitudinem add. quam nemo poterat dinumerare S 8 mittit H etiam om. T in caelum e 9 illos Fg ira T, ire F scotomari (deriuatum a Graeco oxdtu)p.a) TH, stotomari Dml, scuto mare M, scomari CBml, scopari Bm2e, estimari S, substernari ImlK, substerni Im2, totum maro F, per totum Dm2 10 post sanctos add. ut K legimus per angelos in euangelio I 11 intntis IS cum Vulg. temptatione T, temptationibus F 13 esset] fieret H cum Vulg. 14 magnos] malos CB regnum Antichristi] antichristum DCB 15 mittet FS, mittit TIKM, missurus est H 16 colligant D a quattuor uentis H cum Vulg. 17 angulos TIS finibus] summis IKM cum Vulg. caelij eius CB eius] terrae H G* et ante ait per prophetam: tunc erit pax terrae nostrae, cum surrexerint in ea septem pastores et octo morsus hominum et indagabuntAssur-hocestAntichristum-in fossa Nebroth: in damnatione diaboli. Ecclesiastes similiter: cum moti fuerint custodes domus. ipse autem dominus in parabola ad apostolos sic ait: cum uenissent ad eum operarii et dixissent: domine, nonne bonum semen seminasti in agro? unde ergo ibi lolium? respondit eis: inimicus hoc fecit. cui dixerunt: uis ibimus et eradicabimus illud? qui ait: non, sed sinite utraque crescere usque ad messem. et in tempore dicam messoribus colligere lolium et facere manipulos et cremare igni aeterno, triticum autem colligere in horrea mea. hos messores et pastores et operarios hic apocalypsis ostendit esse angelos.

\'Tuba\' autem uerbum est potestatis; et licet repetat per \'fialas\'. non quasi bis factum dicit, sed quoniam semel futurum 1 Mich. 5, 5. 6 4 Eccle. 12, 3 G Matth. 13, 27-30 16 cf. Apoc. R, 6 17 cf. ibid. 15, 7 1 et.. prophetam om. I et] nam et S terrae nostrae TIIMS, nostrae terrae I, nostrae K, terrae uestrae DCB, cf. Beatum p. 502: et erit iste pax, Assyrius cum uenerit in terram uestrain {— opwv LXX, at nostram Vulg. et Hieron. in Mich. c. 5, XX V1200 M) 2 resurrexerint D octo] VII. IK 3 indicabunt F assyr T hoc] id S 4 nebroth DJl, nembrotli S, nemroth H, nebroch T, nembroch B, lribrotli C, memroth F, menroht K, meroch I, Nambrot e in damnatione] id est in natione g post damnatione (tdd. uidelicet S ecclesiastes F, ecclesiae spiritus TDCHLMS, ecclesiae spiritu g, ecclesiae spc BK, ecclesiae specie e cum moti] commoti Fe, cum mortui H, cum noti IK 5 domorum IK autem om. T dominus om. CB 6 sic ait om. IKg, sicut F 7 semen om. D 8 post agro add. tuo HS cum, Vulg. eis om. HIKM 9 post inimicus add. homo eFHIKS cum Vulg. dixit T uis ibimus TFHMS, uis imus IK cum Vnlg., uenimus DCB et om. S eradicamus TK, colligimus I cum Vulg. (in mar!J.: eradicamus) 10 illud] ea I, illa I (in marg.) K, illam TFIIM, illum D utrasque T 11 post tempore add. messis CBHIKMS 12 colligite HIK facite HIK 13 cremari CB, cremate HIK igne I, in igne H colligite IK, congregate H cum Vulg. 14 orrea TFl mea om. IK post hos add. igitur S apocalipsin F 17 post fialas add. sed (I) post non add. tamen g dicitur S est, quod est a deo decretum ut fiat, ideo bis dicitur. quicquid igitur in tubis minus dixit, hic in fialis est. nec aspiciendus est ordo dictorum, quoniam saepe spiritus sanctus, ubi ad nouissimi temporis finem percucurrerit, rursus ad eadem tempora redit et supplet ea quae minus dixit. nec requirendus est ordo in apocalypsi, sed intellectus sequendus; est enim et pseudoprophetia. sunt igitur scriptae in tubis et fialis aut plagarum orbi missarum clades1) aut ipsius Antichristi insania2) aut populorum detractatio 3) aut plagarum differentia4) aut spes in regno sanctorum-15) aut ruina ciuitatum I:) aut ruina magnae Babylonis, id est ciuitatis Romanae7).

[Et aidi unam aquilcim uoluntcm per medium eaclllłll.] Aquila 8,13 magna medio caelo uolans: spiritus sanctus significatur in duobus prophetis contestans magnam plagarum iram imminere, si quo modo quisque uolens sit nouissimo tempore conuersus. ut aliquis adhuc saluus esse possit. 1) cf. Apoc. 8, 7 ct 16, 2 2) cf. ibid. 8, 8. 9 et 16, 8 3) cf. ibid 8, 10. 11 et 16, 4-7 4) cf. ibid. 8, 12 et 16, 8. 9 ») cf. ibid. 9 1 sqq. et 16, 10. 11 6) cf. ibid. 9. 13 sqq. et 16. 12—16 7) cf. ibid 11, 15 et 16. 17-21 14 cf. ibid. 11, 3 1 est pr. om. C deo I domino X decietuni a deo CB bisj uobis 7\', nobis M, non bis 1K quicquid DCB, quid T, quod X 2 igiturj ergo T Kg tubus F, tuba S hic fiale sunt H liic] hinc F fialas TF est] emi F nec] non g inapiciendus Ilv 3 doctoruni F quoniam om. F 4 percucurrerit TDCBI, percurrerit cet. eandem F 5 rediit F suplex eam F 6 post est pr. add. haec F, add. et 7\' enim om. X et om. S 7 pseudoprophetia scripsi, ipsi prophetia F, ipse propheta CB, ipsum prophetam :ll, ipsa prophetata DJK, ipsud prophetata 1\', illa prophetata 1J. ipsorum (eonmi g) quae prophetata sunt S scriptae T, scripta ITTKS, scriptura F, significata g tubus II) Salas TD(J> aut] et 1\'1) 8 urbi J K insaniani V 9 detractatio T, detractio cet. differentiam F 10 aut ruina ciu. om. H ruinam F 11 magnae IK (c/. Apoe. 14, 8; 16, 19; 17, 5; 18, 2. 10. 21), magnam F, magna cet. ciuitatis id est CB post ciuitatis add. magnae H 12 Et.. caelum add. X unum angelum g aquila .. uolans] per angelum per medium caelum uolantem g 13 uolans per medium caelum HTK 14 contestantis T 15 quisquis S (sed quisque g) uolens sit g, uolans sit TX, uolasset DCB sit] sic F 16 salus e

r Et uidi angelum fortem descendentem de caelo, amictum 10, 1, 2 nube, et erat iris super caput eius et facies eius tamquam sol et pedes eius tamquam columnae ignis. et habebat in manu sua lihrĮ(Ji! apertum et posuit pedem suum dextrum super mare, sinistrum autem super terram.] Nam angelum fortem, quem dicit de caelo descendisse, amictum nube et 10, 1. 2 irin super caput eius — et facies eius tamquam sol et pedes tamquam columna ignis. et habebat in manu sua librum apertum et posuit pedes suos super mare et terram — dominum nostrum significauit, sicut superius enarrauimus. facies eius tamquam sol: id est de resurrectione. super caput autem eius irin: iudicium, quod per illum factum est aut futurum est. liber apertus (reuelatio operum in\' futuro iudicio] uel apocalypsis est quam accepit lohannes. pedes eius \'conflatos\' et superius diximus esse apostolos. nam calcari ab eo et maria et terram, omnia pedibus eius subiecta significat. angelum eum dicit, id est nuntium, scilicet patris; uocatur enim magni consilii 12 cf. p. 21, 13-18 17 cf. p. 27, 8 19 Esai. 9, 6 2 Et uidi.. terrain add. X Et om. S alterum allgelulII g 5 libellum FH cum Vnlg. 6 nam om. X angelus iste fortis I angelum om. DCl] }Jost angelum add. istum X 7 desc. de caelo S amictum... t. 11 terram om. X (S praebet amictum nube, om. reliqua) 8 hirin T, iris J: faciem T 9 post pedes add. eius CB tamquam om. CB columnae T cum Vulg. 11 terra T post nostrum (tdd. esse g significat 8, significaujt I 12 enarrabit F, enarraui IKJ.lJ tamqualll] sicut MmlS 13 de om. II resurrectio H autem om. FKg iris cKMS, iris erat H post iudicium add. intelligitur e, innuit g 14. factum est aut OJ/I. (1) 15 reuelatio .. iudicio add. X uel add. S apocalypsis .. Iohannes om. (1) apocalypsis] abhinc deest folium codicis D 16 quam Ioannes uidit CB et] ut X 17 apostolos esse CB \'et marina et terrena CBS, et terram et maria IK 18 sub pedibus CB subiecta] esse subiectum F angelus autem dicitur IKM post angelum add. autem FHS eum om. X 19 nuntius FIKM cnim] ergo IK nuntius. clamasse uoce magna: uox magna est cae- 10, 3 lestis, omnipotentis dei uerba hominibus nuntiare et contestari, quia post clausam paenitentiam spes postea futura non est.

[Et locAitu sunt septem tonitrua uoces sua.\';.] Septem toni- 10, 3 trua locuta uoces suas: spiritus sanctus septiformis uirtutis per prophetas protestatus est omnia futura et uoce illius in saeculo testimonium reddidit. sed quia dicit se scripturum fuisse lohannes, quanta locuta fuissent tonitrua, id est, quaecumque in ueteri testamento erant obscurate praedicata, uetatur scribere, sed relinquere ea signata, quia est apostolus nec oportebat gratiam sequentis gradus in primo conlocari, quia tempus, inquit. prope est. apostoli enim uirtutibus signis portentis magnalibus factis uicerunt incredulitatem. post illos iam eisdem consummatis ecclesiis datum est solatium propheticarum scripturarum interpretandarum, quos interpretes prophetas dixit. ait enim apostolus: et posuit quidem in ecclesia primum apostolos, secundo prophetas, tertio doctores et reliqua. et alio loco ait: prophetae duo uel tres dicant et ceteri aestiment, et ait: omnis mulier 7 cf. Apoc. 10, 4 11 Apoc. 1, 8 et 22, 10 1(5 I Cor. 12, 28 1* I Cor. 14, 29 19 I Cor. II, 5 1 uuntius] angelus CBHIK, et nuntius T quod clannisse dicit u. m. CB, clamasse quoque eum u. in. S 2 omnipotentis om. F dei uerba om. H hom.] omnibus FK pronuntiare IK et] ac 1 4 Et.. suas add. X Et om. S Septem .. suas om. S 5 sps sps F septemformis F post nirtutis add. est qui g G protestatur omnia esse futura F et om. TIKM uox IK illiusJ illis I 7 reddit CB, Ioannes reddidit g fuisse Ioh.] ioliannes fuisse IK 8 Iohannes om. Hg locutus fuisset F 9 obscurate scripsi, obscura et f(Į), obscure S, obscura g scribere uetant H 10 est] erat CB 11 quia om. S quia] add. nunc F, cf. Apoc. 10, 6 12 inquit om. (I) prope est] iam non erit H, non erit FM, non erat IK 13 et portentis FI 14 eisdem] in eisdem F consumptis CB 15 quos] post X prophetas interpretes IK interpretantes S 16 dixi S apostolus autem ait H et quidem posuit CB 17 secundum FM 18 reliqua] pastores H alio] in hoc 1 uel! aut CB, atque H 19 ceteri] alii CB (— uXkoi, item Ambrosiaster, cf. XVII ,258 M) extiment TF, examinent S orans uel prophetans detecto capite deturpat caput suum. cum autem dicat: prophetae duo uel tres dicant et ceteri aestiment, non de catholica prophetia dicit inaudita et incognita, sed et iam praedicata et nota; aestiment autem, utrumne interpretatio cum testimoniis congruat dictionis propheticae. constat ergo hoc Iohanni non fuisse necessarium superiori uirtute armato, cum corpus Christi. id est ecclesia, suis membris ornatum suo loco respondere debeat.

[Et accepi librum cle manu angeli et comedi ilhim.l Acci- 10, 10 pere libellum et comedere ostensione sibi facta memoriae est mandare. [et erat in ore meo tamquam mel dnlcis.J dulce esse in ore praedicationis est fructus loquentis et audientibus dulcissimus, sed et praedicanti et perseuerantibus in mandatis per passionem amarissimus. (et dicit mihi:] opor- 10, 11 t et a ute m te iterum prophetare, inquit, populis et linguis et nationibus: hoc est, quoniam, quando hoc uidit lohannes, erat in insula Pathmos, in metallo damnatus a Domitiano Caesare. ibi ergo uidit apocalypsin et cum iam senior putaret se posse per passionem accepturum receptionem, interfecto Domitiano omnia iudicia eius soluta sunt et 2 I Cor. 14, 29 1 delicato H 2 uel] aut 1K 3 cfteri] alii CB de om. II 4 et iam I iam 1K, et g post aestirm-nt add. ita F 6 hoc om. CB non om. T 7 Christi corpus CB id] quae S 8 ornamentum T<V ornamentum membris F 9 Et... illum add. X Et om. S 10 librum X ostensione sibi (siue T) facta TFHMS, ostensicnem sibi factam IK, sub ostensione facta CB 11 est mandare om. CB comnicndare H et... dulcis add X et om. S dnlcih] dulce IIS 12 dulce] dulcis CB, dulcem 1K esse om. CB praedicationem IK fructurn TFJJIS loquenti CB 13 dulciaimum TX et pr. om. <II praedicantibus X 14 amavissiniuin HKM et.. mihi add. X dicunt FMS 15 autem om <1 >g [iroplietari F inquit om. Φg 16 linguis et nationibus T, linguis et gentibus multis F, linguis et gentibus et regibus multis S, gentibus et linguis et n-gibus multis HM, gentibus et regibus multis et linguis IK hoc est om. F hoc dicit propterea. quod g hoc alt ] iaa S, haec g 17 in alt. om, F metalluiii e dampnatus TBFIK 18 ibi om. IK 19 posse om. eFg; uerte: er werde moglichevweise die Aufnahme erlangen Iohannes de metallo dimissus est. sic postea tradidit hanc eandem quam acceperat a domino apocalypsin. hoc est: oportet te iterum praedicare.

[Et ostensa est mihi arundo similis uirgae < t stabat angelus 11, 1 dicens: surge et metire templum dei et altare et eos, qui adorant in illo.] Accepisse autem arundinem similem uirgae, ut metiret templum dei et aram et adorantes in ea, potestatem dicit, quam dimissus postea exhibuit ecclesiis. nam et euangelium postea scripsit. cum esset enim 1 est om. CBg 2 a deo X hoc est ergo (quod ait adcl. g) 8 3 praedicare] proplietare CBF post praedicare uel prophetare propter foliorum in archetypo transpositionem haec uerba seqimntur quae trallSitum faciunt ad capitis XII u. 3b expositionem (c/. p. 111, 4 sqq.): TFH: omnes gentes qui (quae T) cernunt (cenant T) in Snnllllam (simman T) antichristi contra istos staturae sunt et (om. T) gladio (gladium T) alterutrum sunt casurae (casuro T, casuri II). [uidi et ecce draco magnus rufus add. FH]. Quod (Et quod T) autem ait illum coloris esse rosei etc. (= Apuc. c. XII u. 3h) IICflI: Tres testaturae (Contra sitos staturae M) sunt et gladio alterutrum sunt casurae. uidi et ecce draco magnus rufus (c. XII u. 3b). Quod autem dicit illum coloris esse rosei etc. Reliqui codices alii alio modo textum sanare studuerunt: a) eB: Accepisse autem arundinem (= c. XI u. 1): omnes gentes quae dimicaturae antichristi (Antichristo e) contra istos statuendae sunt et (om. CB) gladium (gladiis e) alterutrum sunt casurae. qui ait illum coloris esse rosei \'etc. b) S: omnes gentes (omnibus gentibus g): quia cernit (cernis g) insurgere antichristi turbas, et contra istos (istas g) staturae sunt et gladio alterutrum sunt casurae. (et add. g) ostensa est mihi arundo similis uirgae etc. (= c. XI u. 1); haec recensio rectum et textus et interpretationis ordinem restituit 5 Et.. in illo add. X ostensa] data (I>, cf. Vulg. 7 in illo om. IK Accepisse ... l. 9 in ea om. X 8 metiret TD, metiretur CB dei templum DCB 9 arundinem potestatem dicit IK potestatem ... dimissus] Ostensa arundo sim lis uirge: haec ipsa est apocalypsis, quam S exibuit TmlDF, exercuit H 10 ecclesias F, in ecclesiis H post euangelium add. perfecte fidei nostrae salutis causa S, add. iohannes T cum enim esset IK essent CBg enim om. CB Valentinus et Cerinthus et Ebion et ceteri scolae satanae diffusi per orbem, conuenerunt ad illum de finitimis prouincii somnes episcopi et compulerunt, ut ipse testimonium conscriberet. (mensura) autem filii dei mandatum domini nostri, patrem confiteri omnipotentem; dicimus et huius filium Christum ante originem saeculi spiritalem apud patrem genitum, hominem factum et morte deuicta in caelis cum corpore a patre receptum effudisse spiritum sanctum, donum et pignus inmortalitatis, hunc per prophetas praedicatum, hunc per legem conscriptum, hunc esse manum dei et uerbum patris et conditorem orbis. haec est arundo et mensura fidei, et nemo adorat aram sanctam, nisi qui hanc fidem confitetur.

[Et atrium quod est intrinsecus templi exclude forasj 11, 2 Aulam autem interiorem eice foras. aula atrium dicitur, uacua inter parietes area. hos tales non necessarios eici iussit de ecclesia. quia data est, inquit, calcari a 11, 2 gentibus, id est huius mundi hominibus, ita ut a gentibus conculcetur. deinde repetit de nouissimi temporis 4 cf. Apoc. 11, 1 5 haec recensio symboli Patricio nota erat, cum confessionem suam scriberet, cf. I. Haussleiter, Der Aufbau der altchristlichen Litemtur, Berlin 1898, p. 36 sq. (= Götting. gel. Anz. 1898, p. 370 sq.) 10 cf. Esai. 66, 2 cf. Ioh. 1, 1 1 corinthus ebion D, cherinthus euion TF 3 episcopi om. DCB post episcopi add. sancti F post compulerunt add. eum S ipsi F 4 conscriberent F mensuram g filii dei TFHMS et Beatus p. 390, fidei IK nostri om. e 5 confiteri patrem F post omnipotentem add. esse g 6 spiritualem CBHIK, om. S 7 post factum add. in anima uera et carne utraque sanctissima fmiseria g) S caelos eg a patre] ad patrem FM, item Patricius 9 praedicatum] iudicatum K 10 manum] mandatum B post patris add. ex deo per omnia deum (dominum g) S 11 fides F adoret T 12 hanc] ante F 13 Et.. foras add. X Et om. S extrinsecus K templi om. IK exclude] eice IK Aulam .. foras om. X 14 exteriorem CB atrius TF 15 area] ara FHMS, archa K 16 eici] excludi H sed cuius sit (pro secludi iussit) F de] ab I quia om. S 17 hoc est g mundi] modi e homines M, malos homines Beatus p. 391 ita ut a gentibus conculcetur DCB, ut aut a gentibus concalcatur T, ut a gentibus aut (uel g) cum gentibus conculcentur S, om. <P 18 nouissima IK XXXXIX Victorinus Pet. 7 ruina et excidio et ait: ciuitatem sanctam calcabunt 11, 2. 3 mensibus quadraginta duobus. et dabo duobus testibus meis et praedicabunt amicti cilicio dies mille CCLX, id est triennium et menses sex; hoc faciunt menses XLII. est ergo illorum praedicatio triennium et menses sex et regnum Antichristi alterum tantum. [et si quis eos uult 11, 5 laedere, ignis procedit ex ore ipsorum et comedit inimicos eorum.] de ore autem illorum prophetarum exire ignem contra aduersarios potestatem uerbi dicit. omnes enim plagae, quotquot futurae sunt ab angelis. eorum in uoce mittentur.

Multi putant cum Helia esse Heliseum aut Moysen. sed utrique mortui sunt. Hieremiae autem mors non inuenitur. perque omnia ueteres nostri tradiderunt esse illum Hieremiam; nam et ipsum uerbum, quod factum est ad eum, testificatur ei dicens: priusquam te figurarem in uentre. noui te et, priusquam de uulua procederes, sanctificaui te et prophetam in gentibus posui te. in gentibus autem propheta non fuit, et ideo uerbum dei uerax necesse habet quod promisit exhibere. ut in gentibus sit propheta. 12 cf. Mal. 4, 5 16 Hier. 1, 5 1 ruinam scidio F et excidio om. IK et ciuitatem H, haec ciuitatem F 2 testibus meis duobus FH 3 prophetabunt FHS cum Vulg. ciliciis FS uerba amicti cil. post CCLX pommt FIIS cum Vulg. diebus FHS cum Vulg. 4 haec g, hoc enim CB faciunt] est H o menses alt.] mensibus FHM 6 alterum] alxni (= alterni) 1 et.. eorum add. X et om. S uult S%5 p. 391, uoluerit (llg cum Vulg. 7 procedet IKS ex] de IKM et comedet IKS, qui deuorabit H, cf. Vulg. 8 autem om. CB 10 in eorum uoce mittuntur CB 12 cum Helia esse Heliseum TDFHMS, cum Helia Heliseum esse IK, eum Heliam esse aut Heliseum CB 13 Hieremiae] Heliae g 14 perque omnia IK, per quem omnia DFlJl, per quem omnes HS, quem omnes TC, quia omnes B esse illum TDFHS, illum esse cet. 16 uentre] utero IKM cognoui S 17 procederes] egredereris M 18 posuil dedi IK cum Vulg. 20 exhibere] implere I propheta sit CBIK 7* hi sunt duo candelabra in conspectu domini terrae stantes. 11, 4 hos duo candelabra et duas oliuas ideo admonuit, ut, si in alio legens non intellexisti, hic intellegas; in Zacharia enim uno ex duodecim prophetis scriptum est.

Hi sunt duae oliuae et duo candelabra, qui in 11, 4 conspectu domini terrae stant, id est: sunt in paradiso. hos ergo oportet interfici ab Antichristo [et uidi, in- 11, 7 quit, bestiam ascendentem de abysso] post multas plagas saeculo infixas, quem dicit ascendisse bestiam de abysso. de abysso autem eum ascensurum multa testimonia nobis in hoc capitulo contrahenda sunt. ait enim Ezechiel: ecce Assur cypressus in monte Libano. \'Assur\': deprimens; (cypressus) excelsus ramosus: id est populus multus; \'in monte Libano\': regnum regnorum, id est Romanorum; formosus in germinibus: id est fortis in exercitibus. aqua, inquit, nutriet illum: id est multa milia hominum, quae subiecta erunt illi. et abyssus auxit illum: id est ructauit eum. nam et Esaias paene eisdem 3 cf. Zach. 4, 11-14 12 Ezech. 31, 3 16 ibid. 31, 4 18 cf- Esai. 8, 7 1 hi.. stantes add. X dominij dei IK stantia IK 2 duo] duos CB et om. TFHM post oliuas add. dicit H monuit DIK, monui CB, nominaui e, dixit et admonuit g 3 enim om. I unum TDF 4 post prophetis add. ita S 5 duae] duo DF 6 astant S sunt] stant H paradiso] add. item alio sensu: in conspectu domini terrae stantes (astantia g), id est in conspectu Antichristi Sg 7 ab] cum I et.. abysso add. X 8 descendentem K 9 fixas H, inflictas M, expletas in finem S, expletas in fine g quem om. X de abysso om. H 10 eam ascensuram H, quod ascensura sit S multa.. sunt T, multis testimoniis est comprobandum (comprobatum HIKg) X post testimonia add. enim (in cod. D erasum) T 12 montem F 13 cypressos excelsas ramosas id est populos multos CB 14 regnum] in regno S post regnorum add. est I 15 romanum IK post formosus add. autem quod ait S genibus T, geminibus D, gentibus cI) id est fortis] fortem dicit S 16 aquam T nutriit M, nutrit 1K illum] eum CB 17 quae om. CB erant DF, sunt H auxit DS, ausit TFH, hausit CBIKM 18 ructuauit TB, eructauit HS, eructuauit K, eructuabit F eum] illum DH et om. F hisaias T paene om. F hisdem T, idem F uerbis loquitur. fuisse autem eum iam in regno Romanorum et fuisse inter Caesares et Paulus apostolus contestatur. ait enim ad Thessalonicenses: qui nunc tenet. teneat, donec de medio fiat. et tunc apparebit iniquus ille, cuius est aduentus secundum efficaciam satanae signis et portentis mendacibus. et ut scirent illum uenturum, qui tunc erat princeps. adiecit: arcanum, inquit, malitiae iam molitur, id est. malitiam quam facturus est, arcane molitur, sed non sua uirtute nec patris sui suscitatur sed dei iussu. quare ergo Paulus eisdem dicit: idcirco quod non receperunt amorem dei, mittit eis deus spiritum erroris, ut omnes persuadeantur mendacio, qui non sunt persuasi ueritate. et Esaias ait: sustinentibus illis lucem tenebrae ortae sunt.

Hos ergo prophetas ab eodem interfici manifestat apocalypsis et quarta die resurgere, ne quis aequalis domino inueniatur. (et iaccbunt corpora eorum in plateis ciuitatis magnae, 11, 8 quae uocatur spiritualiter Sodoma et Aegyptus) Sodomam autem et Aegyptum dicit Hierosolymam: actus populi persecutoris efficit. diligenter ergo et cum summa sollicitudine 3 II Thess. 2. 7b-9 7 ibid. 2, \'ia 10 ibid. 2, 110. 11 13 Esai. 59, 9 16 cf. Apoc. 11, 11 1 eum iam om. F 2 et alt. om 3 tesalonicenses TD thesalonicenses IK tenet] udd. tantum H 4 de medio] diinidio TD fiat] sit TF apparebit] add. inquit S ille om. lKill 5 est adu.] aduentum ZMl1 effigiem H in signis CB 7 inquit om. j ( 8 moritur B, oritur e id est .. molitur om. CB propter homoeotcleuton malicia qua futurus est H archanam IK 9 non] nec IK iussu dei S 10 quare] qua de re S ergo om. IKS eisdem scripsi, hisdem THill. isdem DS, idem CBIK quod] quo- niam S 11 recipiunt H amoremJ ueritatem et charitatem F mittet IJCBHIS deus om. S 12 persuadantur TM, persuadentur F 13 ueritati TC, ueritatem F ait] dicit HK suscitantibus S sustinentibus] add. autem II 14 lucem illis CB sunt] add. illis S 15 apocalipsin TFMS 16 surgere TD domino] deo S 17 et .. lin. 18 Aegyptus add. S 18 Sodomam .. p. 105, 8 rationis intellegatur om. th 19 actus] dictus CB persecutoris] persecutor id e 20 efficiet e sequi oportet propheticam praedicationem et intellegere, quoniam spiritus ex parte praedicat et praeposterat, et cum praecucurrerit usque ad nouissimum, rursus tempora superiora repetit. et quoniam quod facturus est semel, aliquotiens quasi factum ostendit — quod nisi intellegas aliquotiens (dictum), non aliquotiens futurum, in grandi caligine incides —, ergo interpretatio sequentium dictorum ea monstrabit, ut non ordine lectionis sed rationis intellegantur.

Apertum est templum dei quod est in caelo: [tem- 11, 19 plum apertum] apparitio est domini nostri. templum enim dei filius eius est, sicut ipse ait: soluite templum hoc et in tribus diebus suscitabo illud: et dicentibus Iudeis: quadraginta et sex annis aedificatum est templum istud, ait euangelista: ille dicebat, inquit, de templo corporis sui. [et uisa est arca testamenti domini 11, 19 in templo eius.] arca testamenti: euangelii praedicatio et indulgentia delictorum et omnia bona quae cum illo aduenerint, illa dicit apparuisse.

[Et signum grande uisum est in caelo: mulier amicta sole 12, 1. 2 et luna sub pedibus eius, et super caput eius corona stellarum 11 loh. 2, 19-21 1 prophetiam D 2 ex parte DCBS, ex parte se T, ex patre g parte] et add. S praecurrerit S 4 quoniam om. g 5 aliquotiens ... futurum] aliquoties ut factum aliquoties ut futurum eg dictum addidi non] nunc S 6 facturum S in grandem caliginem g incides] inuenies D, inuenieris CB 7 dictorum] add. in TS monstrabit DCB, monstrauit TS ordine T, ordo S 8 intellegatur Tg 9 ante apertum add. et S templum apertum add. X 10 apparitio scripsi, apertio T, manifestatio X 11 eius om. DX 12 tribus diebus] triduo IKM excitabo CB 13 sex] septem T 14 istud] hoc H ait om. CB ille] add. autem HIK inquit om. HIK 15 et.. eius add. X arca test. om. X 16 testamenti] et add. F praedicationem I, -es K 17 indulgentiam IK bona] dona HIKMS quaecumque S aduenerint T, aduenerunt X 18 aperuisse FHIKS 20 Et signuni.. p. 107, 2 pariat add. X mulierem amictam FMS 21 sub capite F, in capite g eius om. I coronas HS duodecim; et in utero habet et clamat, parturiens et tormenta sustinens ut pariat.] Mulier autem amicta sole et luna sub pedes suos. habens coronam stellarum duodecim, parturiens in doloribus suis: antiqua ecclesia est patrum et prophetarum et sanctorum apostolorum, quae gemitus et tormenta desiderii sui habuit. usque quo fructum PX plebe sua secundum carnem, olim promissum sibi, uideret Christum ex ipsa gente corpus sumpsisse. sole autem amicta: spem resurrectionis significat et gloriam repromissionis. luna uero: casus sanctorum corporum ex debito mortis. quod deficere numquam potest. nam quemadmodum minuitur uita. sic et augetur nec in totum extincta est spes dormientium. ut quidam putant. sed habent in tenebris lucem sicut lunam. corona stellarum duodecim chorum patrum significat secundum carnem natiuitatis. ex quibus erat Christus carnem sumpturus.

[Et uisum est aliud signum in caelo: et ecce draco rufus 12, 3 a stetit in conspectu mulieris quae incipiebat parere, ut cum 12, 4 b peperisset filium deuoraret.] Draco russeus stans et 1 habens S et clamat HIKM, et clamabat F, clamans S et torni. sust. om. F 2 sustinet IK autem om. X lunam g 3 pedes TFS, pedibus eet. suos TS, suis DCB, eius FHIK coronam] eoronas 71, coronamque in capite gestans g duodecim stellarum DCB 4 suis om. II est ecclesia K 5 patrum] patriarcharum H patrum et prophetarum] prophetarum et patrum F sanctorum] add. et TS I) habuit desiderii sui CB usquequod H fructu T 7 promissum olim I promisso F uidere F 8 corpus] carnem H sumpsisset T solem TDF 9 spem] speciem CBS gloria F 10 casum S, caro M et debito TDF, et debitum CB quod] quo DmlCB et Beatus p. 40G 11 minuitur om. I 12 augitur T 13 lunam TlJ, luna cet. coronam D corona] add. autem X 14 chorus I sanctorum patrum chorus H 15 natiuitatem carnis IK natiuitatis] add. domini F ChristusJ fps (= spiritus) DF 17 Et uisum .. deuoraret add. X et alt. mn. S rufus] rubeus S post uerba draco rubeus auctor mixtae recensionis S intermittit capitis XII uersuum Sb et 4 a expositionem,cf.p.I11,3-11etp.117,1-814incipietFincipit IK 19 filium] add. eius IIIS deuoraret] add. eum HKM Draco .. p. 109,1 eum om. HIKM russeus TD, roseus FCB, rufus S exoptans g expectans, ut cum peperisset filium, deuoraret eum: diabolus est, angelus refuga scilicet, qui omnium hominum interitum per mortem aequalem esse posse opinabatur. sed qui de semine natus non erat, nihil morti debebat; propter quod nec deuorare eum potuit, id est in morte retinere; in tertia enim die resurrexit. denique et priusquam pateretur, temptare eum accessit tamquam hominem; sed cum inuenisset non illum esse quem putabat, discessit ab illo, inquit, usque ad tempus.

[FA Jilius eius raptus est ad deum et ad thronum eius.J 12, 5b hunc dicit raptum ad solium dei. et nos legimus in Actibus apostolorum, quemadmodum loquens cum discipulis raptus est in caelis. [et peperit filium, qui incipit pascere 12, 5 a omnes gentes in uirga ferrea.] acturum autem omnes gentes in uirga ferrea: uirga ferrea gladius est: 8 Luc. 4, 13 11 cf. Act. 1, 9 2 est S, et cet. qui] quo F 3 aequalitatem D posse om. HIKg opinatur IK 4 erat] est I mortis H 5 nec om. IKMg eum] add. non IKMg mortem TF detinere g in .. die] nam tertia die g 7 inuenisset non] non inueniBset 9 inuenisset illum quem non esse putabat H esse om. IK 8 discessit inquit ab illo CB inquit om. HKS usque om. CB 9 Et filius .... eius add. X 10 hunc dicit T, unde hic dicitur S, hinc dicitur 4>, quae recensio post ista uerba addit l. 9: Et filius .. eius; similiter S, ubi post uerba unde hic dicitur capitis XII primum u. 5 a, deinde u. 5 b interpretatio sequitur ab ordine Victorini diuersa, qui primum u. 5 b, deinde u. 5 a interpretatm est raptus IKM a solio F nos om. I 11 discipulis] add. suis DCBI 12 celum K, caelos eg et... ferrea add. X incipit (= jxsXXet)] incepit K pascere (P, regere S 13 acturum .. ferrea (pr.) om. Xe acturus DCB 14 est om. CB post gladius est propter foliorum in archetypo transpositionem haec uerba sequuntur quae transitum faciunt ad capitis VII u. 1 expositionem (cf. quae p. 95, 3 adnotata sunt): 1) 1\' = TDCBe: persecutionis (-es T) omnes recessisse de suis locis (locis suis CB) id est (quod add. e) boni mouebuntur (mouentur T) persecutionem fugientes. quattuor angelos (angeli CB) per quattuor angulos terrae etc. (= cap. VII u. 1, cf. p. 79, 7) 2) 3* = FHIKM: in (om. F) persecutione omnes recessisse de suis locis id est (in.. est om. HIKlIf) boni mouebuntur persecutionem fugientes. post haec audiui unum ex quattuor cornibus altaris aurei etc. (= cap. IX 13. 14), quae uerba explicatio uerborum per quattuor angulos terrae subsequitur (= cap. VII u. 1, cf. p. 79, 7) omnes gentes, quae certant in signo Antichristi, contra sanctos staturae sunt: gladio alterutrum sunt casurae.

(Vidi et ecce draco magnus rufus.) Quod autem ait illum 12, 3 b coloris esse russei, id est coccinei, operis fructus talem dedit ei colorem; ab initio enim fuit homicida et omne genus humanum non tam debito mortis uerum uariis cladibus obitibusque oppressit.

(Habens capita septem.) Septem capita septem reges 12, 3 b Romanos, ex quibus et Antichristus est, in priori dicemus. cornua decem: decem reges in nouissimo tempore; hos eosdem plenius ibi tractabimus.

[Mulier autem fugit in solitudinem et datae sunt illi duae 12, 6. 14 alae illius aquilae magnac.J Mulierem autem uolasse in 5 cf. Ioh. 8, 44 9 cf. pag. 119, 3-12 11 cf. pag. 119, 16-121, 1 1 desunt propter folium deperditum (cf. not. ad p. 89, 15) in D uerba omnes gentes usque ad p. 115, 12: ante tamen de proximis nerbis confer apparatum criticum p. 95, 3 quae] qui FH, quia S certant in signo scripsi, cenant in simman (= in sema?) T, cernunt in summam FH, cernit (ceruis g) insurgere 8, dimicaturae CB Antichristi] add. turbas et S sanctos scripsi, istos TFHS, sitos M 2 statuendae CB sunt (pr.)] add. ct eas gladium TCB, gladiis e alterutrum aduerbialiter = inuicem uel mutuo, cf. Archiv fur lat. Lexikographie VII p. 373 sqq. casuri FH (itidem legendum est in app. crit. p. 95 lill. 7), casuro T 3 Vidi .. rufus add. (II quod autem TX, qui CB ait illum T, illum dicit X 4 russei TS, rosei CBa, rubei g operis] add. illum CB, illius e fructus TX. futurum CB 5 fuit om. CB fuitj add. ut dominus ait S 6 debitum FIK uerum] add. etiam S cladibus scripsi, gladiis 0 obitibusque fJ, obicibusque X, obicibus T, ac uitiis CB 8 Habens .. septem add. (I> 9 Romanorum S et om. IK priore IK dicemus H, dicimus FM, diximus IKS, didicimus T 10 ante cornua add. et X tempore om. H 11 eiusdem CB eosdem] add. dicit ut g tractauimus K, monstrabimus F post tractabimus expositionem uersuum 4 a et 4 b intermittunt Sg, cf. p. 117, 1-8 et p. 107, 18-109, 8 12 Mulier... magnae add. X alae duae II 13 illius om. Fg mulierem . , p. 113, 1 deserto om. X mulier TCB deserto auxilio alarum magnae aquilae — duum scilicet prophetarum —: ecclesiam illam catholicam, ex qua in nouissimo tempore creditura sunt centum quadraginta quattuor milia hominum Heliae, sed et ceterum populum uiuum inueniri in aduentum domini hic dicit. sed et dominus in euangelio ait: tunc qui in Iudea sunt fugiant in montibus, id est, quotquot in Iudea fuerint collecti, eant ad illum locum, quem paratum habent, et nutriantur ibi trien- 12,6.14 nium et menses sex a facie diaboli. alae duae magnae: 12, 14 duo sunt prophetae, Helias et qui cum illo fuerit propheta.

[Et misit serpens ex ore suo post mulierem aquam ltelut 12, 15 flumen, ut eam eo flumine auferret.] Aquam quam emisit de ore suo serpens: iussu suo exercitum sequi eam significat. [et adiuuit mulierem terra et aperuit os suum et absor- 12, 16 buit illud flumen, quod draco emisit ex ore szco.J aperuisse os suum terram et deuorare aquas uindictam de per- • sequentibus manifestat. hanc igitur licet parturientem significet, postea partu edito fugientem ostendit, quia non uno tempore utraque sunt facta. Christus enim quod natus est, scimus 3 cf. Apoc. 7, 4 et 14, 1. 3 6 Luc. 21, 21 10 cf. pag. 99, 12-20 1 desertum e auxilium FIKMg duum scripsi, duarum F, donum cet. 2 eccl. illam cath.] mulierem illam ecclesiam catholicam IK 3 credituri FH, crediture M 4 Heliae (est datiuus)] ad praedicationem Eliae g caeterorum T uiuum] unum IKM 5 inueniet H aduentu CBHg dici T sed] sic e 6 fugient THIKM iu] ad H montes Heg post montes statim exhibet et collecti eant H 7 fuerit TS ad] in IK 8 nuntiantur FH 10 qui cum illo fuerit] enoch. o fuorit I illo] eo CB propheta om. IKM 11 Et.. auferret add. X emisit S ex ore suo om. F aquam om. I 12 eo] in illo F, a H et Beatus p. 405 aqua e quam emisit] enim misit H 13 exercitum sequi eam (eam sequi CB) Y, populum qui persequantur (-atur g, -ebatur IK) eam X 14 et... ex ore suo add. X iuuit IK 15 misit IKM exj de IK 16 terram (terra H) os suum CBH terra TFHS deuorasse MS, absorbuisse IK 16 persequentibus scripsi, praesentibus O 17 manifestat scripsi, manifestam CB, -um Tt -um est HIKM, -atum est F parientem 1K 18 ostendit IKS, ostendet F, ostendat cet. quia] tamen CB 19 facta sunt CBIK quod] ex quo CB scimus] add. sed S XXXXIX. Victorinus Pet. 8 tempora intercessisse; ut illa autem fugiat \'a facie serpentis\' adhuc factum non esse.

Deinde ait: [factum est proeliunt in caelo: Michael et angeli 12, 7-9 eius pugnabant cum dracone, et draco proeliatus est et angeli eius, et non ualuerunt neque inuentus est eorum locus etiamnunc in caelo. et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, proiectus est in terram.] factum est bellum in caelo: Michael et nuntii eius pugnauerunt cum dracone, et draco pugnauit et nuntii eius, et non est inuentus ei locus iam in caelo. et iactatus est draco magnus, anguis antiquus, iactatus in terram. hoc est initium Antichristi. ante tamen oportet praedicare Heliam et pacis tempora esse, et postea consummato triennio et sex mensibus praedicationis Heliae iactari eum de\' caelo, ubi habuit potestatem ascendendi usque ad illud tempus, et angelos refugas uniuersos. sic et Antichristum de inferno suscitari Paulus apostolus ait: nisi prius uenerit discessio et apparuerit homo peccati, filius perditionis et aduersarius, qui se eleuabit super omne quod nominatur deus aut quod colitur. 1 cf. Apoc. 12, 14 14 eum (id est draconem magnum) Hieronymus pro Antichristum posuit, cf. in Daniel. c. 7 (XXV 531 M): ne eum (id est Antichristum) putemus iuxta quorundam opinionem uel diabolum esse uel daemonem, sed unum de hominibus, in quo totus satanas habitaturus sit corporaliter cf. Hiob 1, 6 et Zach. 3, 1 17 II Thess. 2, 3. 4 1 autem fugiat] aufugiat S 2 esse] est Hill 3 factum .. in terram add. X ante factum add. et H 4 pugnabant] proeliabantur FH cum Vulg. draco om. 1 5 eorum om. S etiamnunc] amplius Hg cum Vulg. 6 in caelo] add. etiamnunc H ille draco I 7 terra FHIlJI factum .. lin. 11 in terram om. X 8 pugnauerunt.. lin. 9 nuntii eius om. CB propter homoeoteleuton 11 iactatus om. CB terra T 12 post Antichristi lacuna codicis D desinit, cf. p. 111, 1 et esse tempora pacis H 13 et] ac S consummatis g sex] VII\' IK 14 in praedicatio (-one g) Sg Heliae] add. tunc S, etiam g iactare IK habuerat g 15 illum T,Fml 17 ait] dicit IK prius] primum IK discessio] om. HIK, dissensio S 18 filius] add. dicitur F 19 eleuat ut T, eleuat CB, eleuauit FHS nominatur aut quod colitur deus IKM 20 qaod om. F 8*

\'[Et cauda eius trahit tertiam partem stellarum caeli et misit 12, 4 a illas in terram.] Quod autem dicit dra-conis caudam traxisse tertiam partem stellarum, bifarie hoc accipitur. multi enim arbitrantur tertiam partem hominum credentium posse eum seducere; sed quod uerius intellegi debeat, angelorum sibi subditorum, cum adhuc princeps esset, cum \'descenderet constitutionem suam\', tertiam partem seduxisse. ergo quod superius dicebamus, ait apocalypsis: et stetit super are- 12, 18 nam maris.

Et uidi de mari ascendentem bestiam similem 13, 1. 2 pardo: regnum illius temporis Antichristi cum uarietate gentium et populum commixtum significat. pedes tamquam 13, 2 ursi, fortis et spurcissimae bestiae; duces pedes eius dixit. os eius tamquam ora leonum, inquit, est, id est ad sanguinem armatum. os enim eius iussio illius est et lingua, quae ad nihil loquendum processura est nisi ad sanguinem effundendum. 6 cf. Iudas u. 6 8 cf. pag. 115, 14-16 1 capitis XII u. 4 a expositionem post tractabimus (p. 111, 11) ponunt 89 Et.. in terram add. X trahit (= cooet) FH, traxit IKM, trahebat 8, habebat g caeli] de celo H mittebat F 2 eas IK cum Vulg. dicit om. IK 3 stellarum] add. caeli Ii\' bifariam S accipi potest g, intelligitur F 5 quod om. e 6 subditorum] subiectorum CB transcenderet CB 7 constitutionem suam T, de -one sua Dm2, om. (II eduxisse T 8 apocalipsin F et.. maris om. X arena T, harena D 11 uidit T de mari best. asc. CB, asc. best. de mari IKM, best. asc. de mari III 13 commixtum populum IK pedes] et pedes eius (1) 14 ursiJ ursus II, uasi D, uasis CB fortes 1K pedes duces eius g dixit] intellegendi sunt S 15 os eius] et os eius (eius os IK) X tamquam leonum IK, tamquam leonem Ii\' inquit est om. X ad om. IK 16 armatum ad s. II enim om. S iussio] uisio TCB 17 nihilum DeHg, nichilum CBM, nihilo F loquendum scripsi, loqui TIK, aliud S, om. cet. 18 fundendum IK

[IIabcns capita septem.] Capita septem septem mon- 17, 9-10 tes sunt, in quibus mulier sedet: id est ciuitas Romana. et reges septem sunt: quinque ceciderunt, unus est, alius nondum uenit; et cum uenerit, breui tempore erit. et bestiam quam uidisti de septem est 17, 8. 11 et octaua est. intellegi oportet tempus, quo scriptura apocalypsis edita est, quoniam tunc erat Caesar Domitianus. ante illum autem fuerat Titus frater illius et Vespasianus pater. Vitellius, Otho, Galba. hi sunt \'quinque qui ceciderunt\'; \'unus exstat\'. sub quo scribitur apocalypsis, Domitianus scilicet. (alius nondum uenit\': Neruam dicit. (et cum uenerit, breui tempore erit\'; biennium enim non impleuit. et bestiam 17, 8. 11 quam uidisti, inquit, de septem est: quoniam ante istos reges Nero regnauit. et octaua est, ait, modo cum illa 17, 11 aduenerit, computans loco octauo. et quoniam in illo est consummatio, adiecit: in interitum uadit. nam decem reges 17, 12 accepisse regalem potestatem, cum ille mouerit ab oriente aut mittetur ab urbe Romana cum exercitibus suis. haec 119, 1-121, 5 exstant apud Beatum p. 438 et 439 1 Habens add. <1», Habens capita septem add. S 3 quinque] quia quinque H, quinque qui 1K 4 alius] et alius g aduenit F breui tempore erit] modico (-um M) tempore oportet eum perseuerare II) 5 et bestia quae (qui F) erat et non est et ipsa octaua est (I) cum Vulg. bestiam TS, bestia cet. quam audisti ait S 6 scriptura om. II, scripta g 7 edita] aedificata FII 9 Vitellius, Otho, Galba scripsi, uitellius et galba TIKM cum Beato p. 438, et uitellius galba H, uitae illius F, otho uitellius et galba S, galba otho et uitellius on; eius recensionis quae nomen Otho omittit auctor inter quinque reges qui ceciderunt Neronem numerauisse uidetur, quem de septem regibus fuisse lin. 13 sq. legimus hi] isti 533 qui om. T 10 scripta est S, scripta 93 12 enim om. T<b implebit IKM bestiam TD, bestia cet. 13 est] add. et IKM 14 illa aduenerit] uenerit IK 15 computans T, computas CBF, computa DII, amputas S, computatur 93, conputari M, conputare I, conputare debes K et om. S illum TIK, illa F 16 uadet g 17 cum] quam H 18 aut] ait S mittitur YIKM ad urbem Romam H Roma eS \'cornua decem\' et \'decem diademata\' Danihel ostendit: \'et tria eradicari de prioribus\', hoc est, tres duces primarios ab Antichristo interfici. ceteros septem dare illi 'et honorem et consilium et potestatem', de quibus ait: hi odient meretricem — ur- 17, 16 bem scilicet dicit —, et carnes eius comburent igni.

Unum autem de capitibus occisum in mortem et 13, 3 plaga mortis eius curata est: Neronem dicit. constat enim, dum insequeretur eum equitatus missus a senatu, ipsum sibi gulam succidisse. hunc ergo suscitatum deus mittere regem dignum dignis et Christum, qualem meruerunt Iudei. et quoniam aliud nomen afferturus est, aliam etiam uitam institurus, ut sic eum tamquam Christum excipiant Iudei. ait enim Danihel: desideria mulierum non cognoscetcum prius fuerit inpurissimus — et nullum deum patrum suorum cognoscet. non enim seducere poterit populum circumcisionis, nisi legis sit uindictor. denique et sanctos non ad idola colenda reuocaturus sed ad circumcisionem colendam, si quos potuerit seducere, ita demum fidem faciet sibi, 1 cf. Apoc. 13, 1 cf. Dan. 7, 8 3 cf. Apoc. 17, 13 121, 6- 123, 4J cf. Beatum p. 441 et 442 13 Dan. 11, 37 1 cornua] coronas S et decem om. T(I>iВ 2 eradicare ZK93 3 illi et TDSS, illos et M, illis et F, illis 11, illi cet. 4 hi om. l\' meretricem odio habebunt (l>iВ 5 dicit] romanam IIIKM58, dicit romanam F comburent igni] comedent et ipsam (ipsa F) exurent (-it K) igni <l>iВ 6 ex capitibus suis tamquam iugulatum (-tus F) ad mortem et plaga (-am 33) mortis eius sanata est (sauatam esse 93) (&33 morte DCB 8 insequitur IK 9 guilam TlJI, uuilam F mittet OBgiВ, mittit IK 10 regem om. IK dignis et Christum] sed dignum g antichristulU H Iudei om. IK 11 afferturus TFHS, asserturus IK, habiturus g, allaturus cet. uitam etiam IK 12 instituturus Mgft institurus] add. est S ut] quod FH31S&, quo IK 13 enim om. TFIKMS 15 cognoscens F, agnoscet H potest IK 16 uindictor T, uendicator CB, iudicator g, uindicator cet. 17 non] nostros H reuocaturus est CBg, reuocabit IK colendam] suscipiendam et S 18 seducere] add. cum H demum] enim S fidem addidi (cf. F), et IKM, om. cet. sibi faciat fidem F sibi om. B ut Christus ab eis appelletur. de inferno autem illum surgere et superius diximus uerbo Esaiae: aqua nutriet illum et abyssus auxit illum. qui tamen licet et nomine inmutato et actu inmutato ueniat, ait spiritus: numerus eius nomen hominis est et numerus 13, 18 eius sexcenti sexaginta sex: cum enim adtulerit ad I = T litteram grecam, hunc numerum explebit. [A I. JS7. L. T. CCC. E. V. JL XL. 0. LXX. C. CC: ANTEMOC. r. III. E. V. N. L. C. CC. II. VIII. P. C. 1. X. K. XX. 0. LXX. C. CC: rENCHPIKOC.] 1 cf.pag.l01,10-18 2 Ezech, 31,4 8 ANTEMOC]Primasius nomen ita interpretatus est, ut "Avte;j.ov"(— ὰντίτιμον?) honori contrarium esse censeret; Beatus autem qui septem nomina enumerauit de tertio et quarto haec scripsit (p. 442): tertium nomen habet Antemus, id est Abstemius, atemeto id est uino, quasi abstinens a uino; quartum nomen habet gothica lingua Gensericus; 1liuinus nomen Anthemius, qui anno p. Chr. 455 Romanorum consul et postea imperator erat, in quaestionem uocauit 10 TRNCH- PIKOC] Gensericus Vandalorum rex Ariamts (429-477 post Chr. n.) Christianis catholicis tanto odio erat, ut iam ad annum 439 chronicorum Hieronymianorum continuator Hydatius siueIdatius episcopus hanc sententiamferret: Gaisericus elatus impie episcopum clerumque Carthaginis depellit ex ea et iuxta prophetiam Danielis demutatis (id est in persona Antichristi, cf. Dan. 7, 25) ministeriis sanctorum ecclesias catholicas tradit Arianis (LI 881 31). 1 ab eis Christus IK appelletur] add. et multa munera sanctis deceptis largietur. et terram suo exercitui diuidet, et quos per terrorem uon potuerit subiugare, blandiendo subiugabit per muneraSB p. 442, cf. Hieronymi in Danielem c. 11 (XXV 572 31) illum om. H resurgere S 2 et] ut FHS uerbo] uerbis F isaiae FCBg, iiae cet. et 93; lectionis auctor pro isaiae posuit irae, quoniam locus citatus apud Esaiam non inuenitur nutrit IK 3 abyssns] infernus IKg ausit HI, hausit KM licet] edicet T et om. CBFIKM et nomine .. lin. 5 eius om. T inmutato] mutato BH 4 et actu inmutato om. IKM inmutato om. H 5 tres recensiones huius sectionis I, II, III singulatim tractantur (I = T, II = «l», III = S) 7 explebit CB, expleuit TD uerba quae uncis inclusi post Hieronymi aetatem addita sunt ad inculcanda nomina avxsfjios (1 + 50 + 300 + 5 + 40 + 70 + 200 = 666) et YEVOYJPIXO? (3 + 5 + 50 + 200 + 8 + 100 + 10 + 20 + 70 + 200 = 666) XL] LXL CB 8 antemos T bis 8 sq. C. CC (id est o = 200)] C. T (= 300) DCB bis 9 H] N CmlB VIII] qll T (c, pro 5\' = 6) rENCHPIKOCl gensiricus add. T [numerus enim hominis est, et numerus eius, sicut ex litteris grecis computum habet, sic in compluribus inueniun- 13, 18 III = S tur. interpretatur enim \'Teitan\', quem gentiles Solem Phoebumque appellant, computaturque grece sic: T tau trecenti, E e quinque, I iota decem, T tau trecenti, A alfa unum, N ni quinquaginta, qui simul ducti fiunt sexcenti sexaginta sex. quantum enim attinet ad litteras grecas, hunc numerum nomenque explent. quod nomen si uelis in latinum conuertere, intellegitur per antiphrasin \'DICLVX\', quae litterae hoc modo computantur: D quippe quingenti figurat, 1 unum, C centum. L quinquaginta, V quinque, X decem, quod computatis litteris faciunt similiter sexcenti sexaginta sex. id enim quod grece sonat Teitan, si latine uelis intellegere, dicitur Diclux, quo nomine per antiphrasin expresso intellegimus Antichristum, qui cum a luce superna priuatus est atque abscisus, transfigurat tamen se in angelum lucis, audens sese dicere lucem.