Εἰ καὶ ἐθόλωσεν ἡμᾶς ἡ κατὰ τὴν ἑσπέραν ταραχή, ἀλλ’ ηὔφρανεν ἡ πάντων σπουδή. Οὐ γὰρ ἔβλεπον εἰς τὴν τῶν θορύβων ἀνωμαλίαν, ἀλλ’ εἰς τὴν τῶν ἀκουόντων προθυμίαν· καὶ ἦν θόρυβον θεασάμενος ἀγοραῖόν τινα ὄντα καὶ δημώδη, τὴν δὲ προθυμίαν ἔνθεον καὶ ἐνάρετον· ὡς εἰπεῖν, ὅτι αἱ μὲν χεῖρες, χεῖρες Ἡσαῦ, ἡ δὲ φωνή, φωνὴ Ἰακώβ . Δημώδης μὲν γὰρ ἦν ὁ θόρυβος, ἔνθεος δὲ ὁ ζῆλος. Οὐ δεῖ δὲ ὅλως διαφέρεσθαι πρὸς τὴν κραυγὴν τῶν σπουδαζόντων, ἀλλ’ ἀποβλέπειν εἰς τὸν ζῆλον τῶν ἀκουόντων. Καί γὰρ ἡ Χαναναία κατέκραζε τοῦ σωτῆρος , ἀλλ’ οὐκ ἔβλεπεν αὐτῆς εἰς τὸ τεθορυβημένον τῆς κραυγῆς, ἀλλ’ εἰς τὸ ἐσπουδασμένον τῆς διανοίας. Ἐβόα οὖν, ὡς ἀρτίως ἀκηκόατε, ἀκολουθοῦσα τοῖς ἴχνεσιν τοῖς δεσποτικοῖς, υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με. Ὢ τῆς τῶν ἐθνῶν πίστεως· ὢ τῆς τῶν Ἰουδαίων ἀγνωμοσύνης· Ἡ Χαναναία, ἡ τοῦ γένους τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ ἀπεσχοινισμένη, ἡ μήτε νόμῳ συντραφεῖσα, μήτε προφήταις συζήσασα κηρύττει τὴν ἀλήθειαν λέγουσα· Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με · οἱ δὲ τοῦ νόμου συντραφέντες καὶ προφητῶν ἀκούσαντες, τὴν ἀλήθειαν ἀρνησάμενοι, τὸ ψεῦδος πρεσβεύουσι, λέγοντες· Οὐκ οἴδαμεν αὐτόν· Σαμαρείτης ἐστὶ καὶ δαιμόνιον ἔχει. Ὢ τῆς πίστεως τῶν ἐθνῶν· ὢ τῆς ἀγνωμοσύνης τῶν Ἰσραηλιτῶν. Ὅρα τὸν θεὸν καὶ δεσπότην τῶν ἁπάντων, πῶς τιμᾷ τὸ γένος. Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων, καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις. Καλεῖ κύνας τὰ ἔθνη καὶ υἱοὺς τοὺς Ἰσραηλίτας· ἀντιστρέφεται δὲ ὑπὸ τοῦ λαοῦ ἡ τιμή· καὶ οἱ μὲν τιμώμενοι ἀτιμάζουσιν, οἱ δὲ ἀτιμαζόμενοι προσκυνοῦσιν· υἱοὶ καλούμενοι τὴν εὐεργεσίαν οὐ δέχονται, ἡ δὲ Χαναναία κύων ὀνομαζομένη, τοῦ εὐεργέτου οὐκ αφίσταται. Διὰ τοῦτο γὰρ ὁ σωτὴρ καὶ κύνα ἐκάλεσε τὴν γυναῖκα, οὐχ ἵνα ὑβρίσῃ, ἀλλ’ ἵνα τὴν πρόθεσιν γυμνώσῃ, ὅτι τὰ ἔθνη καὶ ὑβριζόμενα οὐκ ἀφίστανται τοῦ εὐεργέτου, ὁ δὲ Ἰσραήλ καὶ εὐεργετούμενος ἡρνήσατο τὸν σωτῆρα. Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με. Καὶ ὁ πάντων ἐπακούων σιγᾷ, οὐκ ἀποπεμπόμενος τὴν δέησιν, ἀλλὰ λαμπροτέραν ἐκφαίνων τὴν πίστιν. Χαναναία τὸ γένος καὶ Ἀβραμῖτις τῇ πίστει. Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με. Καὶ ὁ πρὸ τῆς κραυγῆς τῶν στομάτων ὑπακούων ταῖς ἱκεσίαις τῶν ψυχῶν, σιωπᾷ καὶ ἀνέχεται· καὶ ἐνομίσθη τοῖς ἀποστόλοις ἀπηνής τις εἶναι, ἀποπεμπόμενος τὴν τοσαύτην ἱκεσίαν. Καὶ πρὸς αὐτὸν οἱ μαθηταί· Ἀπόλυσον αὐτήν, ὅτι κράζει ὄπισθεν ἡμῶν. Ἆρ’ οὖν σύ, Πέτρε, ἢ σύ, Ἀνδρέα, ἢ Φίλιππε, τοῦ σωτῆρός ἐστε φιλανθρωπότεροι; καὶ ὑμᾶς ἔκαμψεν ἡ παράκλησις, αὐτὸν δὲ οὐκ ἐδυσώπησεν ἡ ἱκεσία; Ἄρα ὑμεῖς τοῖς φαινομένοις κρίνετε, ἐγὼ δὲ ταῖς ἐννοίαις δικάζω· ὑπερτίθεμαι καὶ ἀναβάλλομαι τὴν χάριν, ἵνα γυμνώσω τὴν λαμπρὰν πίστιν. Οὐκ ἀπεστάλην, εἰ μὴ εἰς τὰ πρόβατα τὰ ἀπολωλότα οἴκου Ἰσραήλ. Εἶτα ποιμὴν εἶ τῶν Ἰσραηλιτῶν, οὐχὶ πάσης τῆς γῆς δεσπότης καὶ ποιμὴν καὶ διοικητὴς καὶ προνοητής; οὐκ εἶπεν· Οὐκ εἰμὶ ποιμὴν τῶν ἄλλων, ἀλλ’, Οὐκ ἀπεστάλην εἰς τοῦτο· οὐκ ἀληθῶς τοῦτο λέγων, ἀλλὰ τῷ σχήματι τὴν πίστιν γυμνῶν. Εἰ γὰρ μὴ ἀπεστάλης ἀλλαχοῦ, ἀλλ’ εἰς τὰ πρόβατα τοῦ οἴκου Ἰσραήλ, πῶς τοὺς ἀποστόλους πέμπεις εἰς τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης, λέγων· Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες ; Εἰ μὴ ἀπεστάλης εἰς τὰ ἄλλα πρόβατα, ἀλλ’ εἰς ἐκεῖνα τὰ τοῦ Ἰσραήλ, πῶς ἔλεγες ἀποστόλοις· Καὶ ἄλλα πρόβατα ἔχω, ἃ οὐκ ἔστιν ἐκ τῆς αὐλῆς ταύτης, κἀκεῖνα δεῖ με συναγαγεῖν, ἵνα γένηται μία ποίμνη καὶ εἷς ποιμήν ; Ὥστε οὐ πρὸς αὐτὴν λαλεῖ τέως τῶν πραγμάτων τὴν ἀκρίβειαν, ἀλλὰ πρὸς τὴν τῆς ψυχῆς δοκιμασίαν. Οὐκ ἀπεστάλην. Ἀρνεῖται τὸ πρᾶγμα καὶ οὐ φεύγει ἡ γυνὴ παρακαλοῦσα· ἀποσείεται αὐτῆς τὴν ἱκεσίαν καὶ οὐκ ἀποσείεται αὐτοῦ τὴν προσκύνησιν. Ἀληθῶς τῆς ἐκκλησίας εἰκὼν ἡ Χαναναία, ἡ ἐν κινδύνοις ἐξεταζομένη καὶ τὸν δεσπότην οὐκ ἀρνουμένη, ἡ μυρίους χειμῶνας ὑπομένουσα καὶ τὸν ὀφθαλμὸν ἔχουσα πρὸς τὸν λιμένα τῆς πίστεως, ἡ μυρίους κύμασι τῶν αἱρετικῶν περικλονουμένη, καὶ ἀπὸ τῆς ἑδραίας πίστεως μὴ σαλευομένη. Ἀντεξέτασον πίστιν ἐκκλησιαστικὴν καὶ ἀγνωμοσύνην Ἰουδαϊκήν. Ἰουδαῖοι μάννα ἐσθίοντες γογγύζουσιν· ἡ ἐκκλησία νηστεύουσα εὐχαριστεῖ τῷ δεσπότῃ· ἐκεῖνοι τιμώμενοι ἀγνωμονοῦσιν· οἱ τοῦ Χριστοῦ διωκόμενοι εὐχαριστοῦσι. Τίνα ἀποδέχῃ οἰκέτην, ἐὰν ᾖς δεσπότης; δύο οἰκετῶν τίνα ἀποδέχῃ, τὸν μετὰ τὰς εὐεργεσίας ἀγνμωνοῦντα ἢ τὸν ἐν ταῖς παιδείαις εὐγνωμονοῦντα; Εἰκών τοίνυν τῆς ἐκκλησίας ταύτης ἡ Χαναναία, ἡ ἀποπεμομένη καὶ τὸν δεσπότην οὐκ ἀρνουμένη. Προσκυνεῖ αὐτῷ λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι. Ἐπειδὴ πρῶτον εἶπεν· Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με , νομίσασα, ὅτι ἐλάττονα προσήγαγε τὴν παράκλησιν τῆς ἀξίας ἀνακαλεῖται τὴν πρώτην φωνήν, καὶ δευτέρᾳ εὐγνωμοσύνῃ τὴν πρώτην καλύπτει. Οὐκέτι γὰρ αὐτὸν καλεῖ· Υἱὲ Δαυίδ , ἀλλὰ κύριον, λέγουσα· Κύριε, βοήθει μοι . Καὶ οὐδὲ αὐτὸς ἀποκρίνεται, ἀλλ’ ὀχλοῦσιν οἱ ἀπόστολοι πρὸς τὴν φωνὴν λέγοντες· Κράζει ὄπισθεν ἡμῶν. Ὑπερτίθεται θεός, πρὸς τὴν πίστιν ἀποβλέπων, καί φησι πρὸς αὐτήν· Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις , τέκνα λέγων τοῦ Ἰσραηλίτας, οὐ τοσοῦτον αὐτοὺς τιμῶν, ὅσον ἐλέγχων ἐπὶ τῇ ἀγνωμοσύνῃ. Ὁ γὰρ καλῶν σήμερον τέκνα τοὺς Ἰσραηλίτας, υἱός ἐστι τοῦ λέγοντος· Υἱοὺς ἐγέννησα καὶ ὕψωσα· αὐτοὶ δέ με ἠθέτησαν. Καλεῖται κύων ἡ Χαναναία καὶ φέρει τὴν ὕβριν μετὰ χάριτος. Πλὴν οἶμαι καὶ πιστεύω, ὅτι ἐν τῇ ὕβρει ταύτῃ ἐνέθηκε τῆς εὐνοίας τὴν εἰκόνα, κύνα, δεικνὺς τὸ εὐνοϊκοῦ τοῦ ζῴου. Κύων μυρία πάσχων, τῆς δεσποτικῆς οἰκίας οὐκ ἀφίσταται· κύων, ὅτε ἴδῃ τὰ δεσποτικὰ βήματα, σιωπᾷ· ὅταν δὲ δούλους δεσποτικούς, ἡσυχάζει· ὅταν δὲ ἴδῃ ἀλλοτρίους, σπαράττεται, ὑλακτεῖ, οὐχ ἡσυχάζει, πρὸς οὐδένα τῶν ἄλλων βλέπων. Ἰουδαῖοι πῶς ὁρῶσι κατὰ τοῦ θεοῦ μυρίας βλασφημίας καὶ οὐ ταράττονται; Βλέπε Χριστιανὸν ἀκούοντα βλασφημίας αἱρετικῆς ἢ ἑτέρας πλάνης καὶ εὐθέως θορυβούμενον, ὑλακτοῦντα, βοῶντα κατὰ τῶν ἐναντίων. Οὐ φέρει Χριστιανὸς ἰδεῖν ἀλλοτρίαν ὄψιν, ἀλλ’ ὡς κύων περὶ τὸν δεσποτικὸν πυλῶν ὑλακτεῖ. Καὶ οἱ ἔξω τῆς πίστεως φιλόσοφοι τὴν τῶν κυνῶν προσηγορίαν ἠσπάσαντο διὰ τὸ εὐνοϊκὸν τοῦ ζῴου καὶ οὐκ ᾐδέσθησαν τὸ ὄνομα, ἀλλ’ ἀπέβλεψαν εἰς τὴν εὔνοιαν τῆς φύσεως. Ὅτι δὲ ἀποδέχεται ὁ θεὸς τὸν ὑλακτοῦντα ὑπὲρ τῆς εὐσεβείας, καὶ μέμφεται τῷ σιωπῶντι καὶ μὴ ὑλακτοῦντι ὑπὲρ τῆς ἀληθείας λέγει περὶ τῶν Ἰσραηλιτῶν· Πάντες κύνες ἐνεοί, οὐ δυνάμενοι ὑλακτεῖν. Κύων καλεῖται ψυχὴ εὐνοοῦσα τῷ δεσπότῃ, καὶ ὑπὲρ τοῦ δεσπότου ὑλακτοῦσα, οὐχ ὑβριζομένη. Κύων ὅταν μανῇ, τοῦτο μόνον ἔχει σημεῖον τῆς μανίας, ὅταν κατὰ τοῦ δεσπότου τοὺς ὀδόντας ἐπάρῃ. Οὐδέποτε γὰρ σωφρονῶν κύων κατὰ τοῦ δεσπότου μαίνεται. Οὐδὲν ἕτερον ἐλέγχει τὴν Ἰουδαίων μανίαν ἢ τὸ κατὰ τοῦ σωτῆρος ὑλακτεῖν. Ὅτι θεὸν ὃν ἐχρῆν γνωρίσαι ὡς δεσπότην, τοῦτον ἀπεσείσαντο ὡς ἀλλότριον. Ὅθεν κατηγορεῖ αὐτῶν λεγων· Περιεκύκλωσάν με κύνες πολλοί. Καὶ τίνες οἱ κύνες; Συναγωγὴ πονηρευομένων περιέσχον με. Οὐκ ἀποπέμπεται τοίνυν ἡ Χαναναία τὴν ὕβριν, ἀλλὰ δέχεται μετ’ εὐχαριστίας. Οὐκ ἔστι καλὸν λαβεῖν τὸν ἄρτον τῶν τέκνων καὶ βαλεῖν τοῖς κυναρίοις. Ἡ δὲ ἀπὸ τῆς ὕβρεως τὴν φιλανθρωπίαν κατασκευάζουσα λέγει· Ναί, κύριε, καὶ γὰρ τὰ κυνάρια ἐσθίει ἀπὸ τῶν ψιχίων τῶν πιπτόντων ἀπὸ τῆς τραπέζης τῶν κυρίων αὐτῶν , μὴ οἰκτηρείσῃς με ὡς τέκνον, ἀλλ’ ἐλεησον με ὡς κύνα· δέχομαι τὴν ὕβριν σου, δέσποτα. Πάσης γὰρ τιμῆς ἐστι κρείττων ἡ παρὰ σοῦ ὕβρις, πάσης δόξης ἀνωτέρα. Ἵνα τοίνυν ὁ σωτὴρ ἐπὶ τέλει δείξῃ ὅτι οὐχ ὑβρίζων ἐκάλεσε κύνα ὅτε αὐτῆς ἐγύμνωσε τὴν εὐχαριστίαν, τότε λέγει· Ὦ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις· γενηθήτω σοι ὡς θέλεις. Ἐγὼ οὐκ οἶδα πῶς ἐπαινέσω τὴν πίστιν, ἣν ὁ σωτὴρ μεγάλην ἐκάλεσε. Ποίαν γὰρ αὐτὴ δύναμαι ἐπινοῆσαι κρείττονα εὐφημίαν τῆς ἀπὸ τοῦ σωτῆρος ἀποδοθείσης; Ἐάσωμεν τὴν φωνὴν ἀκέραιον· μὴ ὑβρίσωμεν αὐτὴν ταῖς ἡμετέραις εὐφημίαις· Μὴ ποιήσωμεν τὸ μέγα μικρόν. Ἀνθρωπίνη γὰρ εὐφημία μειοῖ τὰ πράγματα· θεοῦ δὲ φωνὴ μαρτυρεῖ τοῖς πράγμασιν. Ὧν ὁ ἔπαινός φησιν οὐκ ἐξ ἀνθρώπων, ἀλλ’ ἐκ τοῦ θεοῦ. Διὰ τί δὲ ὅλως οἱ δαιμονιῶντες τὸν σωτῆρα ἐκάλουν εἰς βοήθειαν; Υἱὲ Δαυίδ, ἐλεησόν με. Μὴ γὰρ ἡ τοῦ Δαυὶδ συγγένεια τὴν κατὰ τῶν δαιμόνων ἐξουσίαν ἔχει; Πόθεν ὅλως τῷ προφητεύοντι τὸ βοᾶν λέγοντι· Υἱὲ Δαυίδ, ἐλεησόν με ; καὶ τὴν Χαναναίαν προσάγουσαν τὴν θυγατέρα δαιμονιζομένην εἰπεῖν· Υἱὲ Δαυίδ, ἐλεησόν με ; Παρεδώθη τὰ τῆς ἱστορίας, ὅτι Δαυὶδ τῇ ἀκολουθίᾳ τὴν ἁγίαν ἀνακρουόμενος λύραν ἀπήλαυνε τοῦ Σαοὺλ τὸν δαίμονα. Ἐπεὶ οὖν καὶ Δαυὶδ ἤλαυνε τοὺς δαιμόνας διὰ μουσικῆς ἐνεργείας, μουσικῆς οὐκ ἀνθρωπίνης, ἀλλὰ θείας, καὶ ἀπὸ ἁγίου πνεύματος ἀνακρουόμενος, ἀπὸ τῆς συγγενείας εὐφημίαν λαβόντες λέγουσιν· Υἱὲ Δαυίδ, ἐλέησόν με. Πλὴν οὐ δεῖ στοιχεῖν ταύτῃ τῇ φωνῇ, ἀλλ’ ἐπ’ ἐκείνην μὲν ὁδηγεῖσθαι, ἀνάγεσθαι δὲ ἐπὶ τὴν ἀξίαν. Ἰάθη ὁ παῖς αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης. θεοῦ γὰρ φωνὴ προσελθοῦσα τὴν παῖδα ἰάσατο· ἐξορίζει δαίμονας, ἐλαύνει ἡ τοῦ σωτῆρος φωνὴ πᾶσαν ἐναντίαν κατάστασιν.

Ἀλλὰ ταῦτα μὲν εἰς τὴν εὐαγγελικὴν χάριν, οὐχ ὅσον εἰπεῖν ἐχρῆν, ἀλλ’ ὅσον εἰπεῖν ἰσχύομεν. Ἐπεὶ δὲ ὅσον ὀφείλομεν οὐκ ἀρκοῦμεν, ἐπὶ τὴν ἐπαγγελίαν ἔλθωμεν ἵνα μὴ ἡμέραν ἐξ ἡμέρας ἀναβαλλόμενοι τῶν ἐπιποθούντων τὴν ἀκρόασιν ἀμβλύνωμεν τὸν πόθον. Καιρὸς οὖν κἀμοὶ ἅψασθαι τῆς ὑποσχέσεως καὶ ὑμῖν παραδοῦναι τὸ ὀφεῖλον τῆς ἀκροάσεως. Περὶ τοῦ Φαραὼ ἐκινεῖτο λόγος· πῶς ἐσκλήρυνεν ὁ θεὸς τὴν καρδίαν Φαραὼ καὶ περὶ τῆς φωνῆς τῆς λεγούσης ἐκείνης· Ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει. Ἐρεῖς οὖν μοι· Τί ἔτι μέμφεται; Φησὶ· Τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκε; Δεῖ δὲ τοὺς ἁπτομένους τῶν θείων νοημάτων καὶ τοὺς ἀκούοντας μὴ εὐθέως ἐπ’ αὐτὴν ἐξελθεῖν τὴν ἑρμηνείαν, ἵνα μὴ δόξῃ βεβιασμένη εἶναι ἡ ἔννοια, ἀλλ’ ἄνωθεν τὴν ὑπόθεσιν τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος ἐκλαβόντα. οὕτως ἀπὸ τῆς ἀκολουθίας τρανὴν καὶ ἀσύγχυτον παραδοῦναί με τὴν θεωρίαν Ἵνα τοίνυν συντέμω, ταύτην ποιήσομαι τοῦ λόγου τὴν ἀρχήν. Ἐν τῇ πρὸς Ῥωμαίους ἐπιστολῇ ὁ λόγος. Ῥωμαίοις δὲ γράφει ὁ Παῦλος, πολλὰ μὲν οὖν καὶ ἕτερα παραινῶν, ἐξαιρέτως δὲ πρᾶγμα διορθούμενος πολλὴν ἔχον ταραχὴν καὶ πολλὴν ἔχον τὴν ἀκαταστασίαν. Καὶ ὅπως ἄκουε. Ἐν τῇ Ῥώμῃ πολλοί τινες ἐγένοντο ἀπὸ Ἰουδαίων εἰς τὸν σωτῆρα πεπιστευκότες· πολλοὶ δὲ καὶ ἐξ ἐθνῶν ἐπίστευσαν. Ἦν δὲ μάχη καὶ θόρυβος μεταξὺ τῶν μερῶν, οὐχ ὑπὸ ζήλου εὐσεβείας, ἀλλ’ ὑπὲρ πρωτείων φιλενεικίας. Ἐβούλοντο γὰρ οἱ ἀπὸ ἐθνῶν αὐτοὶ δοκεῖν πρωτεύειν· ἐβούλοντο καὶ οἱ ἀπὸ Ἰουδαίων αὐτοὶ εἶναι πρῶτοι. Καὶ προσέφερον οἱ ἀπὸ τῶν Ἰουδαίων τὴν πατρικὴν εὐγένειαν καὶ ἔλεγον τοῖς ἀπὸ ἐθνῶν ὅτι ἡμεῖς ὑμῶν τιμιώτεροι. Ἀρχαιοτέρα γὰρ ἡμῶν ἡ εὐσέβεια καὶ ἡμῶν οἱ πατριάρχαι, ἡμέτερος ὁ Ἀβραάμ, ἡμέτερος ὁ Ἰσαάκ, ἡμέτερος ὁ Ἰακώβ, οἱ πατριάρχαι πάντες καὶ οἱ προφῆται. Καὶ ἡμεῖς μὲν ἀρχαῖαν ἔχομεν τὴν εὐγένειαν· ὑμεῖς δὲ πρόσφατον ἐλάβετε τὴν εὐεργεσίαν. Οἱ ἐξ Ἑλλήνων ἔλεγον· Οὐχ οἷόν τε πρωτεύειν τοὺς ἀρνησαμένους τὸν Χριστόν. οὐχ οἷόν τε ἐν πρώτῃ μερίδι τετάχθαι τοὺς τὸν σταυρὸν πήξαντας καὶ τοὺς θεομαχήσαντας. Ἀπεβλήθητε γὰρ ὑμεῖς καὶ ἐκλήθησαν πάντα τὰ ἔθνη. Καὶ ἡμεῖς μὲν ἐσμὲν οἱ τὴν εὐεργεσίαν ἁρπάσαντες, ὑμεῖς δὲ οἱ τὴν εὐεργεσίαν ὑβρίσαντες. Ὁ ἀπόστολος θεασάμενος ταραχὴν πολλὴν καὶ θόρυβον ἀκμάσαντα πολὺν ἐν τῇ Ῥώμῃ καὶ ἐννοήσας ὅτι κακὸν τὸ ἐν τῇ μεγάλῃ πόλει πλεονάζον· δύναται γὰρ ἐκχυθῆναι εἰς πᾶσαν τὴν ὑπ’ οὐρανόν, ἀναστέλλει ὡς ἀπό τινος ῥίζης τὴν φιλονεικίαν, ἵνα μὴ ἐκεῖθεν εἰς πᾶσαν τὴν γῆν ἐξέλθῃ ἡ φιλονεικία. Καὶ μέσον ἑαυτὸν παρενθείς, ποιεῖ πρᾶγμα οὐ δικάζοντος, ἀλλ’ εἰρηνεύοντος, εἰδὼς ὅτι ἡ φιλονεικία εὐσέβειαν οὐχ ἵστησιν· εὐσέβεια δὲ πᾶσαν διαλύει φιλονεικίαν. Καὶ ὥσπερ οἱ βουλόμενοι καταστέλλειν μάχην καὶ θόρυβον, οὐχ ἑνὶ μέρει ἐπιτιμῶσιν, ἵνα μὴ τὸ ἕτερον πλέον ἐξάψωσιν· ἀλλὰ καὶ τούτῳ ἐπιτιμῶσι κἀκείνῳ, ἵνα διὰ τῆς ἐπιτιμίας εὐπαράδεκτον ἕξωσι τὴν συμβουλίαν ἀπεργαζομένην. Οὕτως ὁ θεῖος ἀπόστολος μέσον ἑαυτὸν παρενθεὶς τῶν μαχομένων, καταστέλλει καὶ τὸν Ἰουδαϊκὸν θρύλλον καὶ τὸν ἐξ ἐθνῶν. Καθάπτεται δὲ πρῶτον τοῦ ἀναιδεστέρου μέρους, λέγω δὴ τῶν Ἰουδαίων. Πάντες γὰρ κύνες ἀναιδεῖς, οὐ δυνάμενοι ὑλακτεῖν. Ἀναιδὲς τὸ γένος, οὐ διὰ τὸ γένος λέγω, ἀλλὰ διὰ τὸ ἦθος. Οὐ γὰρ τὸ ἀγενές ἐστιν ἀναιδές, ἀλλ’ ὁ τρόπος ἀγενής. Διαβάλλει τοίνυν τὸ μέρος τοῦτο, μᾶλλον δὲ καθάπτεται τούτου πρώτου, τοῦ μέρους τοῦ ἀναιδοῦς, πρὸς ὃ ἔλεγεν Ἡσαΐας· Ὁ τράχηλός σου σιδηροῦς καὶ τὸ μέτωπόν σου χαλκοῦν. Οὕτως ἀναίσχυντον ᾔδει. καὶ ὁ προφήτης Ἱερεμίας λέγων· Ὄψις πόρνης ἐγένετό σοι, Ἰσραήλ· ἀπῃσχύντησας πρὸς πάντας. Καθάπτεται τοίνυν ὁ θεῖος ἀπόστολος πρῶτον τοῦ ἀναιδοῦς μέρους, λέγω δὴ τοῦ Ἰουδαϊκοῦ μέρους· καὶ ἐπειδὴ προσέφερον τὴν ἀρχαιότητα τῶν πατέρων Ἀβραάμ, Ἰσαάκ, Ἰακώβ, δείκνυσιν αὐτοῖς ὅτι οὐ δεῖ σεμνύνεσθαι γένει, ἀλλὰ τρόπῳ. Ὅθεν ἀρχόμενος τούτου τοῦ λόγου ἔλεγεν· Οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ οὗτοι Ἰσραήλ. Ἐπειδὴ γένος προφέρεις, τὸν τρόπον οὐ δεικνύων, οὐ πάντες οἱ ἐξ Ἰσραὴλ οὗτοι Ἰσραήλ. Ταῦτα πρὸς τοὺς Ἰουδαίους. Ἀλλ’ οὐδὲ ὅτι εἰσὶ σπέρμα Ἀβραάμ, πάντες τέκνα. Γέγραπται γὰρ ὅτι ἐν Ἰσαὰκ κληθήσεταί σοι σπέρμα . Εἰ τὸ γένος ποιεῖ τὴν εὐσέβειαν, οὐδὲν ἐκώλυε τὸν Ἰσραὴλ προτιμᾶσθαι τοῦ Ἰσαάκ. Υἱὸς γὰρ ἦν τοῦ Ἰσαάκ. Υἱὸς γὰρ ἦν τοῦ Ἀβραάμ, καὶ υἱὸς πρεσβύτερος. Οὐ πάντες οὖν οἱ ἐξ Ἰσραὴλ οὗτοι Ἰσραήλ, οὐδὲ ὅτι εἰσὶ σπέρμα Ἀβραάμ, πάντες τέκνα Ἀβραάμ· ἀλλ’ ἐν Ἰσαὰκ κληθήσεταί σοι σπέρμα. Καὶ ἐπάγει τὴν ἑρμηνείαν Παῦλος, τουτέστιν, ὅτι οὐ τὰ τέκνα τῆς σαρκὸς λογίζεται εἰς πίστιν, ἀλλὰ τὰ τέκνα τῆς ἐπαγγελίας, ταῦτα τέκνα τοῦ θεοῦ. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἐνδέχεται Ἰουδαῖον ἀντικροῦσαι πρὸς τὸ ῥῆμα καὶ εἰσαγαγεῖν ἑτέραν ἀναισχυντίαν κατὰ τοῦ θείου κηρύγματος καὶ εἰπεῖν ὅτι Ἰσμαὴλ ἀπεδοκιμάσθη διὰ τὸ ἐκ παιδίσκης εἶναι, Ἰσαὰκ δὲ προετιμήθη διὰ τὸ ἐξ ἐλευθέρας φέρειν τὴν εὐγένειαν, ἀντεισάγει δὲ ὕστερον ὁ Ἰσμαὴλ εἰκόνα καί φησιν· Οὐ μόνον ὁ Ἰσαάκ, ἀλλὰ καὶ Ῥεβέκκα ἐξ ἑνὸς κοίτην ἕξουσα τοῦ πατρὸς ἡμῶν. Μήπω γὰρ γεννηθέντων αὐτῶν ἢ πραξάντων τι ἀγαθὸν ἢ κακόν, ἵνα ἡ κατ’ ἐκλογὴν πρόθεσις τοῦ θεοῦ μένῃ, οὐκ ἐξ ἔργων, ἀλλ’ ἐκ τοῦ καλοῦντος, ἐρρέθη αὐτῇ ὅτι ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι. ἐπειδὴ ἐκεῖ τὴν ἀγένειαν τῆς σαρκὸς προσφέρεις εἰς φιλονεικίαν, δείκνυμί σοι ἐκ μιᾶς ῥίζης δύο κλάδους ἀποσχισθέντας, δείκνυμί σοι τὸν ἀπιστούμενον δεχθέντα, τὸν δὲ πιστευόμενον ἄδεκτον. Οὐ γὰρ ὑβρίζει φύσις, ὃν μὴ ὑβρίζει πρόθεσις, ἵνα μάθῃς ὅτι ἐρρήθη ὅτι ὁ μείζων δουλεύσει τῷ ἐλάσσονι, καθὼς γέγραπται· Τὸν Ἰακὼβ ἠγάπησα, τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα. Ταῦτα ἐκ θείας φωνῆς προφέρει Παῦλος. Ὁ γὰρ θεός φησι διὰ τοῦ προφήτου· Οὐκ ἀδελφὸς ἦν Ἠσαῦ τῷ Ἰακώβ; Τὸν γὰρ Ἰακὼβ ἠγάπησα, τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα. Ἐπειδὴ φύσιν προφέρεις, φησί, τι ὤνησε τὸν Ἠσαῦ ἡ φύσις; Ἐπειδὴ ἡ τῶν πατέρων εὐγένεια σεμνύνει, τί πλέον ἀπηνέγκατο ἀπὸ τῆς εὐγενείας τοῦ πατρὸς ὁ Ἠσαῦ; Οὐκ ἔκγονος ἦν τοῦ Ἀβραάμ; Οὐχὶ υἱὸς ἦν τοῦ Ἰσαάκ; Οὐκ ἐκ τῆς αὐτῆς μητρός; Οὐκ ἐκ τῆς αὐτῆς ἐλευθερίας; Μὴ ὤνησεν αὐτὸν τὸ γένος, ἐπειδὴ ἐξέβαλεν αὐτὸν τὸ ἦθος; Εὐθέως ἐπάγει· Τί οὖν ἐροῦμεν; Μὴ ἀδικία παρὰ τῷ θεῷ; Μὴ γένοιτο. Τῆς μὲν ἱστορίας ἥψατο μέχρι τούτου· Λοιπὸν δὲ πρὸς τὴν ἀνακύπτουσαν ἀντιλογίαν ὁπλίζεται. Ἐπειδὴ γὰρ πολλοί, ἑτέρας θεωρίας ἐξεταζομένης, τὰ παρεντιθέμενα λαμβάνουσιν εἰς διαβολήν, οὐκ ἀπέβλεψε μόνον ὁ ἀπόστολος εἰς τὴν φιλονεικίαν τῶν τότε μαχομένων, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν ἔριν τῶν μετὰ ταῦτα ἀνακυπτόντων, ἢ διὰ Μανιχαίους ἢ διὰ αἱρετικοὺς ἢ δι’ Ἕλληνας μέλλοντας ὁπλίζεσθαι κατὰ τῆς λέξεως ταύτης. Καὶ προλαβὼν κατασκευάζεται τὰ βέλη, ἵνα σοι ἀποθῆται σκεύη εἰς τὴν ἀκμὴν τοῦ πολέμου. Οὐ γὰρ βλέπει ὁ θεὸς μόνον τὰ παρόντα, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον προβλέπει τὰ μέλλοντα. Διὰ τοῦτο ὁ λόγος τοῦ θεοῦ καλεῖται βέλος καὶ μάχαιρα. Φησὶν ὁ Ἡσαΐας· Ἔθηκέ με ὡς μάχαιραν ὀξεῖαν καὶ τῇ χειρὶ ἔκρυψεν· ἔθηκέ με ὡς βέλος ἐκλεκτόν· ἐν τῇ φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἐσκέπασέ με. Διὰ τί μάχαιραν καὶ βέλος; Ἡ μάχαιρα πρὸς τοὺς πλησίον ἑστῶτας ὁπλίζεται, τὸ δὲ βέλος καὶ πρὸς τοὺς μακρὰν ἑστῶτας πέμπεται. Ἐπεὶ οὖν ὁ τοῦ θεοῦ λόγος καὶ τὰς τότε φιλονεικίας καθῄρει καὶ τὰς μελλούσας ἀνακύπτειν ἐρεσχελίας ἀνέκοπτε, καλεῖται μάχαιρα τοῖς πλησίον ἀγωνιζομένη καὶ βέλος κατὰ τῶν ἐναντίων καὶ μακρὰν ἑστώτων πεμπόμενον. Ἀλλ’ ἵνα μὴ ἐκκόψωμεν τὴν ἀκολουθίαν τῆς ὑποθέσεως, πρῶτον εἴπωμεν ἐκεῖνα καὶ ἐλευσόμεθα ἐπὶ ταῦτα. Ὅτε κατέστειλεν Ἰουδαίους μὴ μέγα φρονεῖν ἐπὶ τῷ γένει, ἅπτεται εὐθὺς καὶ τῶν ἀπὸ Ἑλλήνων ἐλθόντων καὶ λέγει αὐτοῖς· Μὴ κατακαυχῶ τῆς ῥίζης. Σὺ γὰρ ἀγριέλαιος ὢν ἐξεκόπης ἐκ τῆς κατὰ φύσιν ἀγριελαίας καὶ ἐνεκεντρίσθης εἰς καλλιέλαιον. Ὁ γὰρ τὴν ἐπιστολὴν μετ’ ἀκριβείας ἀναγινώσκων, εὑρίσκει πολλὴν τὴν λύσιν. Ἡμεῖς δὲ ἐπὶ τὰ σύντομα χωρήσωμεν. Καλεῖ τὸ Ἰσραηλιτικὸν γένος καλλιέλαιον, τοὺς δὲ τῶν ἐθνῶν ἐκκοπέντας ἐκ τῆς ἀγριελαίου καὶ ἐγκεντρισθέντας εἰς καλλιέλαιον ἀναστέλλει. Καλεῖ τὸ γένος τοῦ Ἀβραὰμ καλλιέλαιον καὶ τοὺς ἀπὸ ἐθνῶν ἐλθόντας καὶ τῆς γλυκύτητος γευσαμένους τοῦ Ἀβραὰμ καὶ τῶν προφητῶν ἀναστέλλει μὴ ὑψηλὰ φρονεῖν. Μὴ γὰρ ὁ Ἰσραήλ φησιν ἐν σοὶ ἐνεκεντρίσθη; Μὴ σὺ ἐδέξω τὸν Ἰσραήλ; Οὐκ αὐτός σε ἐδέξατο; Οἱ δὲ ἀπόστολοι μὴ ἐκ σοῦ; Ἐκ τῶν Ἰουδαίων ὁ σωτήρ, μὴ ἀπ’ ἐθνῶν. Ἀπὸ τῶν Ἰουδαίων. Διὰ τί οὖν ἀγνοεῖς τὴν ῥίζαν τῶν ἀγαθῶν καὶ σεμνύνῃ; Οὐκ οἶδας ὅτι ἐγριέλαιος ὢν ἐνεκεντρίσθης εἰς καλλιέλαιον; Ἀλλ’ ἐρεῖς μοι πάντως· Ἀναλαμβάνεις πάλιν τὴν μάχην τοῦ ἀνθισταμένου, ὅτι οὗτοι τῇ ἀπιστίᾳ ἐξεκλάσθηαν· ἐγὼ δὲ τῇ πίστει ἐνεκεντρίσθην. Καλῶς. Μὴ ὑψηλὰ φρόνει, ἀλλὰ φοβοῦ. Εἰ γὰρ ὁ θεὸς τῶν κατὰ φύσιν κλάδων οὐκ ἐφείσατο, μήπως οὐδὲ σοῦ φείσηται. Βλέπε ἀποστολικὴν φωνήν· Βλέπε ἀποστολικὴν νευράν· βλέπε πῶς ἐκκόπτει πρόρριζον τὴν φιλονεικίαν, κἀκείνους ἐπιστομίζων καὶ τούτους δυσωπῶν. Μὴ ἐπαίρου. Εἰ δὲ κατακαυχᾶσαι, οὐ σὺ τὴν ῥίζαν βαστάζεις, ἀλλ’ ἡ ῥίζα σέ. Ἐπειδὴ οἱ ἐξ ἐθνῶν κατεκαυχῶντο τοῦ Ἰσραήλ, ὡς ἐκείνων μὲν διὰ τὴν εἰς Χριστὸν θεομαχίαν ἐκκοπέντων, αὐτῶν δὲ διὰ τὴν γνῶσιν ἀνακληθέντων, λέγει πρὸς αὐτοὺς τοσοῦτον θρασυνομένους· Οὐ σὺ τὴν ῥίζαν βαστάζεις, ἀλλ’ ἡ ῥίζα σέ. Ἀλλ’ ἐρεῖς ἐξεκλάσθησαν, ἵνα ἐγὼ ἐγκεντρισθῶ . Εὐγνωμοσύνῃ συντίθεμαί σου τῇ φωνῇ· Δέχομαί σου τὴν εὐγνώμονα ἀπόκρισιν. Καλῶς. Ἀλλὰ μὴ ὑψηλὰ φρόνει, ἀλλὰ φοβοῦ. Εἰ γὰρ ὁ θεὸς τῶν κατὰ φύσιν κλάδων οὐκ ἐφείσατο, μήπως οὐδὲ σοῦ φείσηται. Τὸν ἐκ φύσεως ἔχοντα τὴν εὐγένειαν δι’ ἀπιστίαν ἐξέβαλε, σὲ ἀλαζονευόμενον ἐκβαλεῖ διὰ τὴν αὐτὴν ἀγνωμοσύνην. Καὶ ὅρα πῶς τὴν φιλονεικίαν ἐκβάλλει διὰ τοῦ φόβου. Ἴδε οὖν χρηστότητα καὶ ἀποτομίαν θεοῦ. Ἐπὶ μὲν τοὺς πεσόντας ἀποτομίαν· ἐπὶ δὲ σὲ χρηστότητα, ἐὰν ἐμμένῃς τῇ χρηστότητι. Ἐπεὶ καὶ σὺ ἐκκοπήσῃ. Βλέπε πῶς τῷ φόβῳ τὴν φιλονεικίαν ἐκκόπτει καὶ καθίστησιν αὐτὸν τὸν πιστόν, οὐκ εἰς τὸ φιλονικεῖν, ἀλλ’ εἰς τὸ ἀγωνιᾶν. Τί περιεργάζῃ ἀλλότριον γένος; Ὑπὲρ τῆς σῆς ζωῆς ἀγώνισαι· σπούδασον πῶς ἀρέσεις τῷ εὐεργέτῃ· μὴ ψεύσῃ τὴν εὐγένειαν διὰ τῶν τρόπων. Εἶτα λέγει αὐτοῖς τοῖς ἀπὸ ἐθνῶν· Παῦλος ἡμῖν ἀπεστάλη· οὐχ ὑμῖν τοῖς Ἰουδαίοις, ἀλλὰ κήρυξ τοῖς ἔθνεσι. Πρὸς ταύτην τὴν φωνὴν πάλιν Ἡσαΐας ἁρμόζει φάρμακον σωτήριον εὐσεβείας· Μὴ ἐπ’ ἐμοὶ σεμνύνεσθε; Ναί. Ὑμῶν διδάσκαλος καὶ οὐχὶ Ἰουδαίων. Ἀλλὰ μάθε τὸ ἀκριβές. Οὐ θέλω γὰρ ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοὶ, ὅτι ἐφ’ ὅσον εἰμὶ ἐθνῶν ἀπόστολος, τὴν διακονίαν μου δοξάσω. Τί ἐστι δοξάσω ; Συνιστῶ μου τὴν διακονίαν συνιστῶν τὰ ἔθνη. Διὰ τί συνιστῶν; Εἰ πῶς παραζηλώσω μου τὴν σάρκα καὶ σώσω τινὰς ἐξ αὐτῶν. Ὑμᾶς θαυμάζω, ἵνα ἐκείνους εἰς ζῆλον ἐνέγκω. Καὶ τοιούτοις χρησάμενος ῥήμασιν ὁ Παῦλος καταστέλλει κατακαιομένην τὴν φιλονεικίαν καὶ εἰσάγει λάμπουσαν τὴν ἀλήθειαν. Ἐκκόπτει τὰ τῆς φιλονεικίας καὶ εἰσάγει τὰ τῆς ὁμονοίας. Εἰς δὲ τὸ προκείμενον ἔλθωμεν.

Τί ἐροῦμεν; μὴ ἀδικία παρὰ τῷ θεῷ; Μὴ γένοιτο. Τῷ γὰρ Μωϋσῇ λέγει ἐλεήσω ὃν ἂν θέλω καὶ οἰκτειρήσω ὃν ἂν οἰκτείρω. Τὴν φωνὴν ταύτην Παῦλος οὐκ ἐξ οἰκείου προσώπου ποιεῖται. Ἀκολουθία γάρ ἐστι τῆς ἀντιθέσεως. Σωματοποιεῖ τοίνυν ἀντίθεσιν Παῦλος ἐκ προσώπου τῶν μαχομένων. Τί ἐροῦμεν; μὴ ἀδικία παρὰ τῷ θεῷ – Μὴ γένοιτο. – λέγοντι ἐλεήσω ὃν ἂν θέλω καὶ οἰκτειρήσω ὃν ἂν οἰκτείρω; Ἡ ἀντίθεσις οὐ πᾶσαν ἀκολουθίαν ἔλαβε. Τὸ δὲ Μὴ γένοιτο παρένθεσίς ἐστι. Πρὶν γὰρ λύσῃ τὴν φιλονεικίαν, εὐθέως ἀνέστειλε τὴν βλασφημίαν. Ἵνα μή τις, ἐν ὅσῳ ἐξετάσῃ τὸ ὄνομα, προλαβὼν καταψηφίσηται τοῦ θεοῦ, παρεντίθησιν ὡς σοφὸς ἱατρὸς μέσον τὸ Μὴ γένοιτο , ἵνα τῇ ἀπαγορεύσει τοῦ δυσφήμου στήσῃ βλασφημουμένην τὴν ἀλήθειαν. Ὁ ἀνθιστάμενος τοῦτό φησι· Περὶ τοῦ Ἰακὼβ εἶπε· Τὸν Ἰακὼβ ἠγάπησα· τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα· καὶ πρὸς Μωϋσῆν εἶπεν Ἐλεήσω ὃν ἂν θέλω καὶ οἰκτειρήσω ὃν ἂν οἰκτείρω. Εἰ ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει, τί ἔτι μέμφεται; Εἰ γὰρ αὐτὸς τοῦτο ἐργάζεται καὶ αὐτὸς τοῦτο κατασκευάζει, διὰ τί παρ’ ἐμοῦ λόγον ἀπαιτεῖ, ὧν αὐτὸς ἐργάζεται; Ταύτην ἔχει τὴν δύναμιν πᾶσα ἡ ἀντιλογία. Τῷ γὰρ Μωϋσῇ λέγει· Ἐλεήσω ὃν ἂν ἐλεῶ καὶ οἰκτειρήσω ὃν ἂν οἰκτείρω. Ἄρα οὖν ὡς ἑτέρου τοῦ ἀνθισταμένου, ὡς ἀπὸ συλλογισμοῦ συνάγοντα ἐπήγαγε· Τὸν Ἰακὼβ ἠγάπησα· τὸν δὲ Ἠσαῦ ἐμίσησα. Ἐπήγαγε δὲ καὶ ἄλλην φωνήν· Ὃν θέλει ἐλεεῖ· ὃν δὲ θέλει σκληρύνει. Ὡς οὖν συναγαγὼν τὸν συλλογιζόμενον ταῦτα λέγει ὁ ἀντιθέμενος· Ἄρα οὖν οὐ τοῦ θέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ. Εἰ οὖν ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει· εἰ ὃν θέλει ἀγαπᾷ, ὃν δὲ θέλει μισεῖ, ἐμοὶ τί ἐγκαλεῖς; Εἰκῆ λοιπὸν φέρω τὴν εὐσέβειαν· εἰκῆ τρέχω πρὸς τὴν ἀλήθειαν. Οὐ γὰρ τοῦ τρέχοντος, οὐδὲ τοῦ θέλοντος, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ. Ταῦτα πάντα ἐκ προσώπου τοῦ ἀντιλέγοντος. Καὶ οὐκ ὀκνεῖ λοιπὸν ὁ ἀπόστολος ἰσχυρῶς αὐτῷ ἀντιστῆναι, οὐ κυρῶσαι βουλόμενος τὴν ἀντιλογίαν, ἀλλὰ λῦσαι πᾶσαν τῶν ἐθνῶν τὴν ὑπόνοιαν. Ἄρα οὖν ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει. Ἐρεῖ οὖν μοι· Τί ἔτι μέμφεται; Τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκεν; Ἀρχὴν λοιπὸν τῆς ἀπαντήσεως ποιεῖται ὁ Παῦλος λέγων· Μενοῦνγε, ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; Ἐνταῦθα οὐκ ἔστι λύσις τῆς ἀντιλογίας, ἀλλὰ πρῶτον ἀγανάκτησις κατὰ τῶν τολμώντων συζητεῖν τῷ θεῷ. Τὸ γὰρ ἐπιστομίσαι τὸν ἀντιλέγοντα, οὐκ ἦν λύοντος τὸ ζήτημα, ἀλλ’ αὐξάνοντος τὴν ἀπορίαν. Εἰ ἐπετίμησάς μοι τὰ δίκαια λέγοντι, σιωπῶ καὶ φέρω τὴν αὐθεντίαν. Διὰ τί οὖν ἐγκαλεῖς καὶ οὐ πείθῃ; Ἀλλὰ πρῶτον ἐπιστομίζει τὸ θράσος τῆς ἀνθρωπίνης προπετείας καὶ τῆς τολμώσης καὶ ὅλως σπουδαζούσης λόγον πατέρα θεοῦ λαμβάνειν τῶν γιγνομένων· Μενοῦνγε, ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινστω θεῷ; Καὶ λαμβάνων ὑπόδειγμα κοινόν – Δεῖ γὰρ καὶ ἀπὸ τῆς κοινῆς συνηθείας ἱστᾶν τὰ νοήματα. –, ὡς εἴ τις ἐθεάσατο δεσπότην τινὰ τὸν ἑαυτοῦ οἰκέτην τύπτονα, παρελθὼν εἰς μέσον ἔλεγε· Διὰ τί τύπτεις; Ὁ δὲ τὴν δεσποτικὴν αὐθεντίαν προτείνας ἔλεγε· Καὶ τί πρὸς σέ; Οὐκ ἐξουσίαν ἔχω τοῦ ἐμοῦ οἰκέτου; Οὐκ ἔστιν ἐμός; Οὐ τῇ ἐμῇ ἐξουσίᾳ ὑπόκειται; Ταῦτα μηνύοντός ἐστι τὴν αὐθεντίαν, οὐ δεικνύοντος τὴν ἀκολουθίαν. Καὶ πρὸς μὲν τὸν ἀνθιστάμενον εὐθέως ὁ ἀγανακτῶν λέγει· Τί πρὸς σέ; ὅταν μέντοι πέψῃ τὸν θυμόν καὶ καταστείλῃ τὴν ἑαυτοῦ ἀγανάκτησιν, εἰς ἡμερότητα ἐλθών, λοιπὸν ἀπολογεῖται πρὸς τὸν ἐγκαλοῦντα· Ἵνα δέ μου μὴ καταγνῷς, ἄνθρωπε, ὅτι ἀκαίρως ἐτύπτησα, μάθε τὰ τετολμημένα· τοῦτο καὶ ἀπόστολος ποιεῖ. Ἀπαιτούμενος γὰρ λόγον παρὰ τῶν ἀντιλεγόντων ἐπεὶ ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει, τί οὖν ἔτι μέμφεται; Τῷ γὰρ βουλήματι αὐτοῦ τίς ἀνθέστηκεν; Ἐπειδὴ εἶδεν ἀφωσιωμένην τὴν φωνὴν λεγει· Μενοῦνγε, ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; Ὁ πηλὸς νομοθετεῖ τῷ πλάστῃ; Τὸ ποίημα περιεργάζεται τὸν ποιήσαντα; Ὁ δοῦλος ἀπαιτεῖ λόγον παρὰ τοῦ δεσπότου; Οὐδ’ ἐκ τῶν κοινῶν πραγμάτων διδάσκῃ ὅτι καὶ περὶ ἐλευθερίας ἀγωνιζόμενος οἰκέτης, ἐπειδὰν εἰς δουλείαν ἕλκηται, οὐ τολμᾷ οἰκεῖον στῆσαι πρόσωπον, ἀλλ’ ἕτερον λαμβάνει τὸν συναγωνιζόμενον, ἵνα μὴ ἐξ ἐναντίας πρόσωπον δούλου ἀντιστήσῃ τῇ δεσποτικῇ ὄψει; Καὶ σὺ ἄνθρωπος ὢν θνητός, πρὸς τὴν ἀθάνατον ὄψιν σεαυτὸν ἐξεικάζεις; Τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; Ὁ πρόσκαιρος πολυπραγμονεῖς τὸν αἰώνιον; ὁ θνητὸς τὸν ἀθάνατον; ὁ εἰς τάφον λυόμενος τὸν ἐν οὐρανῷ κατοικοῦντα; ὁ ἀπὸ γῆς τρεφόμενος καὶ εἰς γῆν ἀποστρέφων τὸν διαιωνίζοντα ἐν πᾶσι τοῖς χρόνοις λόγον ἀπαιτεῖς; Μενοῦνγε, ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; Οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ κεραμεὺς ἐκ τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ ποιῆσαι τὸ μὲν εἰς τιμὴν σκεῦος, τὸ δὲ εἰς ἀτιμίαν; Ναί φησι· Καλῶς ἐπιστομίζεις, τὸ δὲ ζητούμενον οὐ λύεις. Ἐξ ὧν γὰρ ἐπιστομίζεις, πλεονάζεις τὸ ἔγκλημα. Εἶπε γὰρ οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ κεραμεὺς ποιῆσαι τὸ μὲν σκεῦος εἰς τιμήν, τὸ δὲ εἰς ἀτιμίαν; Οὐκοῦν αὐτός ἐστι καὶ ὁ τοὺς ἀτίμους ποιῶν. Καὶ τί ἔτι μέμφῃ μοι; Τῆς γὰρ φωνῆς σου ταύτης οὐκ ἀνέχομαι· Ἐξ ὧν γὰρ οὐ λύεις τὸ ἔγκλημα, πλεονάζεις τὴν ἀπορίαν. Διὰ τοῦτο ὁ ἀπόστολος, ὅτε ἐπετίμησεν ὡς προπετευσαμένοις, τότε διορθοῦται ὡς σφαλλομένους καὶ λέγει μὲν ἀγανακτῶν· Μενοῦνγε, ὦ ἄνθρωπε, σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; Οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ κεραμεὺς ἐκ τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ ποιῆσαι σκεύη, τὰ μὲν εἰς τιμήν, τὰ δὲ εἰς ἀτιμίαν; Ὡς δὲ συνεῖδεν ὅτι ἐξ ὧν ἐπιστομίζει, μᾶλλον πλεονάζει τὴν ἀντιλογίαν, εὐθέως ἐπάγει· Εἰ δὲ θέλων ὁ θεὸς ἐπιδείξασθαι τὴν ὀργὴν καὶ γνωρίσαι τὸ δυνατὸν αὐτοῦ, ἤνεγκεν ἐν πολλῇ μακροθυμίᾳ. Κατὰ μέρος ἐξεταζέσθω τὰ ῥήματα· Οὐ γάρ ἐστιν ἀπὸ ψιλῶν φωνῶν ἐκλαμβάνειν τὴν ἀλήθειαν. Ἔδειξε μὲν καὶ ἐπαίδευσεν ὅτι οὐ δεῖ παρὰ τοῦ θεοῦ λόγον ἀπαιτεῖν καὶ κατεχρήσατο Παῦλος τῇ φωνῇ τοῦ θεοῦ διὰ Ἡσαΐου λαλούσῃ. Λέγει γὰρ ὁ θεὸς πρὸς τὸν παλαιὸν λαόν· Μὴ ἐρεῖ τὸ πλάσμα τῷ πλάσαντι Τί με ἐποίησας; Μὴ ἀποκρίνεται ὁ πηλὸς τῷ κεραμεῖ· Τί ποιεῖς; Μὴ ἀποκρίνεται τὸ πλάσμα τῷ πλάσαντι· Τί με ἐποίησας; Ὑμεῖς δὲ περὶ τῶν ἔργων μου ἐντέλλεσθέ μοι καὶ τῶν υἱῶν μου. Τὴν φωνὴν τοῦ Ἡσαΐου τὴν ἐπιστομίζουσαν Παῦλος ἐκλαμβάνων διορθοῦται τὰς ἀπεσφαλμένας γνώμας. Λοιπὸν τὰ μὲν τῆς ἐπιτιμήσεως ἐδείχθη, τὰ δὲ τῆς λύσεως ἀκολουείτω, ἵνα μάθῃς, ἀδελφέ, ὅτι Παῦλος οὐ πρὸς τὴν ἀκρίβειαν τῶν ζητουμένων προσήγαγε τὸ σὺ τίς εἶ ὁ ἀνταποκρινόμενος τῷ θεῷ; , ἀλλὰ δι’ ἀγανάκτησιν. Ἐνταῦθα μὲν γὰρ ἐπιγράφει τῷ πλάστῃ τὰ πάντα καὶ λέγει· Οὐκ ἔχει ἐξουσίαν ὁ κεραμεὺς ἐκ τοῦ αὐτοῦ πηλοῦ ποιῆσαι σκεύη, τὰ μὲν εἰς τιμήν, τὰ δὲ εἰς ἀτιμίαν; Ἐνταῦθα πρὸς ἔνστασιν λαλεῖ, οὐ πρὸς τὴν ἀκρίβειαν τοῦ δόγματος. Ἀλλαχοῦ δὲ βουλόμενος δεῖξαι ὅτι σκεῦος τιμῆς καὶ σκεῦος ἀτιμίας οὐκ ἀπὸ τοῦ θεοῦ κατασκευάζεται, ἀλλ’ ἀπὸ τῆς τῶν ἐργαζομένων προαιρέσεως ἢ πρὸς τὰ φαῦλα ῥεπούσης ἢ πρὸς τὴν ἀρετὴν βλεπούσης, λέγει τῷ Τιμοθέῳ· Ταῦτα γράφω πρὸς σέ, ἵνα ἴδῃς πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι. Ἐν μεγάλῃ δὲ οἰκίᾳ οὐκ ἔστι μόνον σκεύη χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ, ἀλλὰ καὶ ξύλινα καὶ ὀστράκινα. Ταῦτα ὁ αὐτὸς Παῦλος. Οὐ γὰρ παράγω ἀλλαχόθεν μαρτυρίαν, ἵνα μὴ εἴπῃς οὐχ εὑρὼν ἐκ τοῦ ἀποστόλου λύσιν, εἰς ἑτέραν μετεπήδησε γραφήν. Ὁ αὐτὸς Παῦλος ὁ τούτοις ἀγανακτήσας, ὅτε ἐκτὸς ἀγανακτήσεως φθέγγεται, πρὸς ἀκρίβειαν διαλέγεται. Λέγει οὖν ὁ Παῦλος· Ἐν μεγάλῃ δὲ οἰκίᾳ οὐκ ἔστι μόνον σκεύη χρυσᾶ καὶ ἀργυρᾶ, ἀλλὰ καὶ ξύλινα καὶ ὀστράκινα, καὶ τὰ μὲν εἰς τιμήν, τὰ δὲ εἰς ἀτιμίαν. Καὶ τί ἐπάγει; Ἐὰν οὖν τις ἑαυτὸν ἐκκαθάρῃ, ἔσται σκεῦος εἰς τιμὴν ἡγιασμένον. Ὁ ἐνταῦθα τῷ πλάστῃ ἐπιγράψας τὸ σκεῦος τῆς τιμῆς καὶ τὸ σκεῦος τῆς ἀτιμίας, ἐν ἑτέρῳ τόπῳ τῇ προαιρέσει τὸ πᾶν ἀποδέδωκεν. Ἐὰν τις ἑαυτὸν ἐκκαθάρῃ, ἔσται σκεῦος εἰς τιμήν, ἡγιασμένον καὶ εὔχρηστον τῷ δεσπότῃ εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθὸν ἐξηρτισμένον. Ὅρα ὅτι ἑτέρως μὲν ἐπιτιμῶν φθέγγεται, ἑτέρως δὲ διδάσκων συντίθεται. Καὶ κατὰ τὴν προλαβοῦσαν εἰκόνα τοῦ δεσπότου τοῦ τὸν ἑαυτοῦ οἰκέτην τύπτοντος, πρὸς τὸν ἀλλότριον εὐθέως ἀπηνῶς ἐφθέγξατο, πρὸς δὲ τὴν ἀλήθειαν ταύτην παρέλκων. Οὕτω καὶ ἐνταῦθα ἔδειξεν ὅτι σκεῦος τιμῆς καὶ σκεῦος ἀτιμίας θεὸς οὐ ποιεῖ, ἀλλὰ κοινὴν ποιεῖται τὴν φύσιν· ἡ δὲ προαίρεσις σχίζει τὴν δημιουργίαν. Καὶ ἵνα μάθῃς ἀκριβῶς ὅτι οὐκ ἐκ φύσεως ἐπλάσθημεν σκεύη τιμῆς καὶ σκεύη ἀτιμίας, ἡ γραφὴ παιδεύει. Εἰ οὕτως ἐπλάσθη σκεῦος ἀτιμίας, διὰ τί με ἡ γραφὴ διδάσκει εἶναι καλόν; Ὃ γὰρ ἐπλάσθην κατὰ φύσιν μετατεθῆναι οὐ δύναμαι. Διὰ τί παιδεύει εἶναι ἀγαθὸν τὸν κατὰ φύσιν ὄντα κακόν; Διὰ τί ἀσφαλίζεται τὸν ἀγαθὸν λέγων· Ὁ ἑστὼς βλεπέτω μὴ πέσῃ ; Εἰ ἐκ φύσεως καλός, τί ἀσφαλίζει τὸν ἀσφαλῆ; Εἶτα καὶ τὸ ἀκόλουθον πρὸς τὸ οὐ θέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος , εἰ μηδέν ἐστιν ἐπ’ ἐμοὶ τῷ θέλοντι, διὰ τί κηρύττεις; Εἰ μηδὲν ἐπὶ τῷ τρέχοντι, διὰ τί κάμνεις; Εἰ μηδὲν ἐπὶ τῷ τρέχοντι, διὰ τί ὁ θεὸς ἔλεγεν· Ἐὰν θέλητε καὶ εἰσακούσητέ μου, τὰ ἀγαθὰ τῆς γῆς φάγεσθε ; Εἰ μηδὲν ἐπὶ τῷ θέλοντι, διὰ τί ὁ σωτὴρ ἔλεγε· Ποσάκις ἠθέλησα ἐπισυνάξαι τὰ τέκνα σου καὶ οὐ ἠθελήσατε; Οὐ θέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος. Εἰ μηδέν ἐστιν ἐπὶ τῷ τρέχοντι, διὰ τί ἔλεγε Γαλάταις· Ἐτρέχετε καλῶς· τίς ὑμᾶς ἐνέκοψεν; Εἰ μὴ τοῦ θέλοντός ἐστι, μηδὲ τοῦ τρέχοντος, διὰ τί Παῦλος λεγει· Οὕτω τρέχω, ὡς οὐκ ἀδήλως; Τῶν ὄπισθεν ἐπιλανθάνομαι, τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος, κατὰ σκοπὸν διώκω. Τί κάμνεις ἢ τί τρέχεις; Σὺ εἶπας οὐ τοῦ θέλοντος, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος . Ἀλλ’ ἡ γραφὴ λύει τὴν ἀμφιβολίαν. Οὐ τοῦ θέλοντος τοῦ Ἰσαάκ – Ἤθελε γὰρ εὐλογῆσαι τὸν πρωτότοκον. – οὐδὲ τοῦ τρέχοντος τοῦ Ἠσαῦ εἰς τὸ πεδίον, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ τὸν Ἰακώβ. Οὐ τοῦ θέλοντος τοῦ Ἠσαῦ, οὐδὲ τοῦ τρέχοντος τοῦ Ἰσαάκ, ἀλλὰ τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ τὸν Ἰακώβ. Ἀλλ’ ἐλύθη μὲν τὸ οὐ τοῦ θέλοντος οὕτω. Διὰ τί δὲ ὅλως τοῦ ἐλεοῦντος θεοῦ ; Μένει γὰρ ἀκμὴν τὸ ζήτημα· Ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει. Πρόσεχε ἀκριβῶς, ἀδελφέ. Ὁ θεὸς προγινώσκει μὲν πάντα, προγινώσκει δέ, οὐχ ὡς αὐτὸς τυπῶν τὰ μέλλοντα, ἀλλὰ προειδὼς τὰ μέλλοντα καὶ τὰ ἐσόμενα. Ἄλλα γάρ ἐστιν, ἃ κατὰ τὴν ἰδίαν οἰκονομίαν προορίζει, ἄλλα ἐστίν, ἃ ἀπὸ τῶν ἡμετέρων πράξεων προγινώσκει, ἄλλο προτυπῶσαι, ἄλλο προγνῶναι. Ἐὰν προγνῶ τὸν κακὸν ἐσόμενον κακόν, οὐχ ἡ πρόγνωσίς μου ἐποίησε κακὸν αὐτό. Οἷόν τι λέγω· Ἐὰν ἴδω πολλάκις ἄνδρα νέον ὑπὸ τῶν πατέρων καταλειφθέντα κληρονόμον μεγάλης οὐσίας, ἴδω δὲ αὐτὸν παιδείας ἀπέχοντα, τοῖς τρυφῶσι συζῶντα, περὶ τὰς θέας ἔχοντα, πρὸς τὰς ἱππομανίας σχολάζοντα, εὐθέως ἀφορῶν λέγω· Οὗτος εἰς μικρὸν χρόνον σκορπίσει τὴν οὐσίαν, οὗτος τὴν πατρικὴν κληρονομίαν ἀπόλλυσιν· οὐκ ἐπειδὴ προεῖδον, ἐτύπωσα, ἀλλ’ ἀπὸ τῶν ἠθῶν ἐτεκμηράμην· καὶ ποιεῖ τὴν ἀπόβασιν οὐχ ἡ πρόγνωσις τοῦ θεασαμένου, ἀλλ’ ἡ πολιτεία τοῦ κακῶς ἀναστρεφομένου. Πολλάκις οὖν, ἀδελφέ, καὶ ἐπ’ ἄλλων πραγμάτων λέγομεν· ὁρῶμέν τινα ὁδὸν ὀλισθηρὰν ὁδεύοντα καὶ βακτηρίαν οὐκ ἔχοντα, καὶ εὐθέως λέγομεν· Οὗτος ὀλισθῆσαι ἔχει· ἀγνοεῖ τῶν τόπων τὴν φύσιν, περιπεσεῖν ἔχει ὀλισθήμασιν. Ἆρ’ ἐπειδὴ προλέγεις, αὐτὸς ἐργάζῃ;

Οὐχ ὅτι ὁμοία μου ἡ πρόγνωσις καὶ ἡ τοῦ θεοῦ, τοῦτο λέγω· ἀλλ’ ἀπὸ τῶν σῶν τὰ ὑπὲρ σὲ διδάσκω. Καὶ πρόσεχε ἀκριβῶς, ἵνα μάθῃς, φασίν, ὅτι ὁ θεὸς δικαίους ἐργάζεται καὶ πονηρούς, αὐτὸς εἶπε τῷ Ἱερεμίᾳ· Πρὸ τοῦ με πλάσαι σε ἐν κοιλίᾳ ἐπίσταμαί σε, καὶ πρὸ τοῦ σε ἐξελθεῖν ἐκ μήτρας ἡγίακά σε. Αὐτὸς γὰρ λέγει· Ἀπηλλοτριώθησαν οἱ ἁμαρτωλοὶ ἀπὸ μήτρας , πρὶν ἐξέλθωσιν ἀποπλανήθησαν ἀπὸ γαστρός, ἐλάλησαν ψεύδη. Ὁρᾷς ὅτι ἀπὸ γαστρὸς ἐδείχθη οὗτος δίκαιος καὶ οὗτος πονηρός; Ὁρᾷς ὅτι καὶ φύσεως; Καλῶς ἔλεγε, φησίν, ὁ σωτὴρ πρὸς τοὺς Ἰουδαίους· Πλανᾶσθε μὴ εἰδότες τὰς γραφάς, μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ θεοῦ. Ἀνάγνωθι ὀρθῶς καὶ μὴ λάλει διεστραμμένως. Καὶ πρὸ τοῦ με πλάσαι σε ἐν κοιλίᾳ ἐπίσταμαί σε, καὶ πρὸ τοῦ ἐξελθεῖν ἐκ μήτρας ἡγίακά σε. Οὐ πρῶτον ἡγίακά σε , ἀλλὰ πρῶτον ἐπίσταμαί σε καὶ τότε ἡγίακά σε . Ἐνταῦθα τὴν πρόγνωσιν ἔδειξε, μετὰ τὴν πρόγνωσιν τότε τὸν ὅρον. Καὶ πρὸ τοῦ με πλάσαι σε ἐπίσταμαί σε, καὶ πρὸ τοῦ σε ἐξελθεῖν ἐκ μήτρας ἡγίακά σε. Ἐπειδὴ ἔγνων σε, ἡγίακά σε . Διὰ τοῦτο ὁ ἀπόστολος λέγει· Οὓς προέγνω, καὶ προώρισεν. Οὐκ εἶπε πρῶτον προώρισεν , ἀλλὰ προέγνω , καὶ τότε προώρισε . Παρακαλῶ, συναγωνίσασθε τῷ λόγῳ κάμνοντι διὰ τῆς προθυμίας, οὐχ ἵνα βοήσητε – Οὐ ταῦτα ζητοῦμεν, ὡς ὁ θεὸς μαρτυρεῖ. –, ἀλλὰ ζητοῦμεν τὴν κοινὴν ὠφέλειαν. Ἅπλωσόν μοι τὴν ἀκοὴν τῆς διανοίας. Τὸ πρὶν ἐξελθεῖν ἐκ μήτρας, ἡγίακά σε , κατώτερόν ἐστιν εἰρημένον ὑπὸ τοῦ ἀποστόλου. Οὐ γὰρ ὁ ἀπόστολος περὶ αὐτοῦ λέγει· Οὓς προέγνωκε καὶ προεξελέξατο ἡμᾶς πρὸ καταβολῆς κόσμου ; Τὸν Ἱερεμίαν ἀπὸ κοιλίας ἔγνωκε, τοὺς ἀποστόλους πρὸ τοῦ κόσμου παντὸς προέγνω καὶ οὐχ ἁπλῶς προέγνω, ἀλλὰ καὶ προεξελέξατο. Ἴδωμεν οὖν εἰ ἡ πρόγνωσις φύσιν ἐποίησεν. Εἰ τὸ ἐκλεχθῆναι πρὸ καταβολῆς κόσμου τοὺς ἀποστόλους, τοῦτο φύσιν δικαιοσύνης ποιεῖ καὶ οὐ προαιρέσεως ἀρετήν, διὰ τί οἱ προγνωσθέντες τελῶναι ἐκλήθησαν; Διὰ τί Παῦλος διώκει; Διὰ τί πόρναι σπεύδουσιν εἰς τὴν βασιλείαν; Εἰ γὰρ προεγνώσθη ἡ ἀξία τῆς βασιλείας πόρνη. δι’ τί ἐπόρνευσεν; Εἰ προέγνω Παῦλον θεός, διὰ τί ἡ πρόγνωσις φύσιν οὐκ ἐργάζεται; Διὰ τί ὁ προγνωσθεὶς πρὸ καταβολῆς κόσμου ἐγένετο βλάσφημος καὶ διώκτης καὶ ὑβριστής ; Ὁρᾷς ὅτι ἡ πρόγνωσις οὐ φύσιν ποιεῖ, ἀλλὰ προαίρεσις προορᾷ; Εἰ ἡ πρόγνωσις ἐποίει τὸν ἀπόστολον, διὰ τί Ματθαῖος τελωνεῖ; Τὸ δὲ τελωνεῖν ἐστιν εἰδωλολατρεῖν. Λέγει γὰρ ὁ σωτήρ· Ἔσται σοι ὡς ὁ τελώνης ἢ ὡς ὁ ἐθνικός. Οὕτως ὁμότιμον τῆς εἰδωλολατρείας τὴν τελωνείαν ὡρίσατο. Εἰ τοίνυν προεγνώσθη Ματθαῖος, διὰ τί ἡ πρόγνωσις αὐτὸν οὐκ ἐποίησεν ἀπόστολον, ἀλλ’ ἡ προαίρεσις ἔκλινεν εἰς ὑπακοήν; Ἡ Ῥαὰβ ἐσώθη καὶ μετὰ πιστῶν ἠριθμήθη. Δηλονότι κἀκείνην προέγνω ὁ θεός. Πῶς οὖν προγνωσθεῖσα ἐπόρνευσε; διὰ τί ὁ μαργαρίτης ὁ προοραθεὶς ἐν βορβόρῳ ἦν; Ταῦτα ὁρᾷς πανταχοῦ· τὴν μὲν φύσιν μέσην, τὴν δὲ προαίρεσιν προεγνωσμένην τῷ θεῷ, ἐν δὲ ταῖς οἰκείαις πολιτείαις φαινομένην. Προεῖδεν ὁ θεὸς τὸ ἐσόμενον. Ὁ δὲ καρπὸς τῆς πολιτείας ἐγνωρίσθη. Ἀπὸ τῆς Παύλου φωνῆς λάβε τὴν λύσιν. Οὓς προέγνω καὶ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσεν· οὓς δὲ ἐκάλεσε, τούτους καὶ ἐδικαίωσε. Διὰ τί Ἰούδας ἐκλήθη καὶ οὐκ ἐδικαιώθη; Οὓς προέγνω καὶ προώρισε, τούτους καὶ ἐκάλεσεν. Οὐ ποιεῖ οὖν πρόκριμα τὸ ἀπὸ κοιλίας γνωρισθῆναι τὸν προφήτην, ὅπου γε τοῖς πρὸ αἰῶνος ἐκλεχθεῖσιν οὐχ ἡ φύσις ἠκολούθησεν, ἀλλ’ ἡ προαίρεσις τῇ προγνώσει ἐμαρτύρησε. Δέδεικται τοίνυν ὅτι οὐ ποιεῖ ἡ πρόγνωσις φύσιν, εἰ μή τις πάντη φιλόνεικος καὶ πρὸς αὐτὴν ἀπαναισχυντῶν τὴν ἀλήθειαν. Διὰ τί δὲ ὅλως εἰς τὸν Φαραὼ κατασκευάζει ῥῆμα; Ὅτι εἰρηται τῷ Φαραὼ ὅτι εἰς αὐτὸ τοῦτο ἐξήγειρά σε, ὅπως ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου καὶ διαγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ. Ἵνα γνωρίσῃς σου τὴν δύναμιν, κολάζεις ἄνθρωπον; Ἵνα γνωρίσῃς σου τὴν δυνάστειαν, καθαιρεῖς τὸν ἀναίτιον; Εἰ μὲν ὑπαίτιον, καὶ μέμφου. Εἰ δὲ ἀναίτιον, μὴ ἐκάλει. Τί οὖν ἐστι τὸ ἵνα ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου. Καί μοι πρόσεχε. Χρήσομαι ὑποδείγματί τινι ἀρχαίῳ καὶ ἀληθινῷ. Ἡ ἰατρικὴ τέχνη βουληθεῖσα ἀπ’ ἀρχῆς τὴν φύσιν τοῦ ἀνθρώπου κατανοῆσαι καὶ τὰ σπλάγχνα, ἐχρήσατο ἀποτομαῖς καὶ ἀνέτεμεν ἀνθρώπους ζῶντας, ἵνα τοῖς ἄλλοις τὴν ἰατρείαν πορίσηται. Ἀλλ’ ἦν μὲν καὶ τοῦτο ἄδικον διὰ τὴν ἑτέρων σωτηρίαν ἄλλους ζῶντας θύεσθαι. Τί οὖν ἐποίουν οἱ ἀρχαῖοι; Τὸν ἐκδεδομένον θανάτῳ διὰ λῃστείαν ἢ μοιχείαν ἢ φαρμακείαν, τούτους λαμβάνοντες ἀνέτεμνον ζῶντας, οὔτε ἀδικοῦντες τοὺς κολαζομένους καὶ τῇ ἀνθρωπότητι βοήθειαν ἐφευρίσκοντες. Τὸν γὰρ ἅπαξ ἐκδεδομένον τῇ κολάσει διὰ πταίσματα, τοῦτον ἀνέτεμνον ζῶντα, ἵνα ἔτι σπαιρόντων τῶν σπλάγχνων καταμάθωσι τὴν ἐνέργειαν. Ὁ θεὸς τοίνυν ὡς ἰατρὸς πάνσοφος – Ἰατρὸς γάρ ἐστιν ὁ λέγων οὐκ ἦλθον καλέσαι δικαίους, ἀλλ’ ἁμαρτωλοὺς εἰς μετάνοιαν καὶ οὐ χρείαν ἔχουσιν οἱ ἰσχύοντες ἰατροῦ, ἀλλ’ οἱ κακῶς ἔχοντες . – λαμβάνει τὸν Φαραὼ ἤδη μὲν ὑπαίτιον ὄντα κολάσεσι μυρίαις διὰ τὰ ἴδια πλημμελήματα. Πολλοῖς γὰρ ἦν ὑπεύθυνος ἁμαρτήμασι. Πρώτη βλασφημία τὸ λέγειν οὐκ οἶδα τὸν κύριον . Βλασφημία ἦν ἀρχὴ τῶν κακῶν. Δευτέρα ἡ ἀγνωμοσύνη πρὸς τὸν λαόν, ὅτι ἐλεύθερον γένος κατεδίκαζε δουλείᾳ καὶ πλινθοποιίᾳ. Τρίτον ὅτι ἀναίτια βρέφη ἔπνιγεν ἐν τῷ ποταμῷ. Τέταρτον ὅτι τὸν κύριον κηρυττόμενον οὐκ ᾐδεῖτο. Πέμπτον ὅτι θαύματα βλέπων ἀπηνῃσχύντει πρὸς τὴν εὐσέβειαν. Πολλοῖς ὑποκείμενον αὐτὸν κακοῖς λαβὼν ὁ θεός, ὡς ἰατρὸς ἄριστος τοῖς θαύμασιν ἀνέτεμνεν, οὐχ ἅπαξ κολάζων, ἵνα ἀποκτείνῃ. Οἱ γὰρ ἀνατέμνοντες ὁμοῦ κολάζουσιν, ἀλλὰ συγχωροῦσι κατατέμνοντες τὰ μέλη, ἵνα πανταχόθεν εὕρωσι τῆς ἐπιστήμης τὴν ἐνέργειαν. Ὑποβάλλει αὐτὸν βατράχοις· ὁπλίζει κατ’ αὐτοῦ λεγεῶνας ξένας, λεγεῶνας βατράχων, ἀκρίδων, ἵνα δείξῃ τὸ ὑπερβάλλον τῆς δυνάμεως αὐτοῦ. Οὐκ ἀπέστειλεν ἄγγελον ἐξ οὐρανοῦ, οὐ τὰ τάγματα τῶν χερουβίμ· οὐκ ἀποστέλλει τὰ σεραφὶμ κατὰ τῶν ἀντιλεγόντων, ἀλλὰ δεικνὺς τὰ τῆς δυνάμεως, παρασκεύαζει λεγεῶνας βατράχων. Καὶ ἦσαν ἀκρίδων τὰ στρατεύματα, οὐδενὸς ταξιαρχοῦντος φαινομένου, τοῦ δὲ θεοῦ κελεύοντος ὡδηγοῦντο. Ἐξῆλθον βάτραχοι ἐκ τοῦ ποταμοῦ κατὰ τοῦ θεομάχου στρατευόμενοι, ἦλθον ἀκρίδες λογισμοῦ μὲν διάκρισιν οὐκ ἔχουσαι, τὸ δὲ δεσποτικὸν πληροῦσαι πρόσταγμα. Ἐπῆλθον καὶ σκνῖπες καὶ κυνόμυιαι καὶ πολλὰ καὶ διάφορα θαύματα κατ’ αὐτοῦ καινουργεῖ διαφόρως ὁ θεὸς, τὴν ψυχὴν ἀνατέμνων καὶ βασανίζων αὐτοῦ, τὴν ἔννοιαν διαφόρως ἀσεβήσασαν διαφόρως κολάζων. Καὶ ἵνα μάθῃς ὅτι διὰ τοῦτο αὐτὸν κατὰ μέρος κατατέμνει καὶ οὐκ ἀθρόον ἐκόλασεν, ἵνα δι’ αὐτοῦ τὴν δύναμιν ἐνδείξηται, λέγει ἡ πανάρετος σοφία· Οὐ γὰρ ἠπόρει ἡ παντοδύναμός σου χεὶρ καὶ κτίσασα τὸν κόσμον, καὶ ἀνεξιχνίαστος σοφία ἐπιρρῆψαι αὐτοῖς ἢ θρασεῖς λέοντας ἢ νεοκτίστους θυμοῦ πλήρεις θῆρας ἀγνώστους . Ἀλλὰ πάντα ἐποίησεν ἐνδεικνύμενος ἑαυτοῦ τὴν μακροθυμίαν. Διὰ τοῦτο λέγει ὁ θεός· Ἵνα διηγήσησθε τοῖς τέκνοις τῶν τέκνων ὑμῶν, ὅσα ἐμπέπαιχα τοῖς Αἰγυπτίοις . Τὸν οὖν Φαραὼ μυρίων τιμωριῶν ἄξια δράσαντα κολάζει ὁ θεὸς καὶ λέγει πρὸς αὐτόν· Εἰς αὐτὸ τοῦτο ἐξήγειρά σε, ἵν’ ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου καὶ ἀναγγελῇ τὸ ὄνομά μου πάσῃ τῇ γῇ . Ἵνα διὰ σοῦ ἄλλους κερδάνω· ἵνα διὰ σοῦ ἄλλους σωφρονίσω· ἵνα διὰ σοῦ ἄλλους παιδεύσω. Καὶ ἵνα μάθῃς πῶς ὠφέλησεν ἡ τούτου ἀνατομὴ τοὺς ἄλλους, λάβε τῆς γραφῆς τὴν ἐνέργειαν. Ἡρπάγη ποτὲ τοῦ θεοῦ ἡ κιβωτὸς παρὰ τῶν ἀλλοφύλων καὶ ἦλθον οἱ μαντεῖς καὶ οἱ ψευδοπροφῆται πάντες καὶ ἔλεγον τοῖς βασιλεῦσι τῶν ἀλλοφύλων· Ἐξαποστείλωμεν τὴν κιβωτὸν τοῦ θεοῦ Ἰσραὴλ ἀφ’ ἡμῶν, τὴν χεῖρα αὐτοῦ τὴν κραταιάν. Οὐκ οἴδατε πόσα ἐποίησεν ὁ κύριος τοῖς Αἰγυπτίοις; Ἵνα τί σκληρύνωμεν τὰς καρδίας ἡμῶν, ὡς ἐσκλήρυνεν Φαραώ; Ὢ τῆς εὐγνωμοσύνης τῶν ἐθνῶν· Αἰδέσθητι ὁ ἀντιλέγων τῶν ἀλλοφύλων τὰς φωνάς. Μή, εἶπον οἱ ἀλλόφυλοι, σκληρύνωμεν τὰς καρδίας ἡμῶν, ὡς ἐσκλήρυνεν ὁ θεὸς τὴν καρδίαν Φαραώ. Αὐτῷ τῷ Φαραὼ ἐπέγραψαν τὴν ἀναισθησίαν. διὰ τί Σκληρύνωμεν τὰς καρδίας ἡμῶν, ὡς ἐσκλήρυνε Φαραώ; Οὐχ ὅτε ἐνέπαιξαν αὐτοῖς, τότε ἐξαπέστειλαν τὸν λαόν; Καὶ νῦν ἐξιλεωσώμεθα τὸν θεόν. Καὶ ἐν ἑτέρᾳ πάλιν παρεμβολῇ πολέμου, ὡς εἶδον τὴν κιβωτὸν οἱ ἀλλόφυλοι, λέγουσιν· Οὐαὶ ἡμῖν , οὗτός ἐστιν ὁ θεὸς ὁ σκληρός, ὁ πατάξας τὴν Αἴγυπτον. Οὐαὶ ἡμῖν , ἐξελοῦ ἡμᾶς, κύριε. Πρὸ τῆς πείρας βλέπετε, πῶς ἐσωφρόνισε Φαραώ. Ταῦτα βοῶσιν οἱ ἀλλόφυλοι. Καὶ ἑτέρα γυνὴ ἀλλόφυλος Ῥαάβ, ποτὲ πόρνη, νῦν δὲ σώφρων, ἐκείνη ἡ μνημονευομένη, λέγει τοῖς κατασκόποις· Ἔγνωμεν, ὅσα ἐποίησε κύριος ὁ θεὸς τοῖς Αἰγυπτίοις καὶ ἠκούσαμεν καὶ ἐταπεινώθη ἡμῶν ἡ καρδία καὶ οὐχ ὑπελείφθη ἐν ἡμῖν πνοή, ὅτι ὁ θεὸς ὑμῶν μέγας αὐτὸς ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ἐν τῇ γῇ κάτω . Ὁρᾷς ὅτι οὐ ψεύδεται ὁ θεὸς λέγων· Εἰς τοῦτο αὐτὸ ἐξήγειρά σε, ἵνα ἐνδείξωμαι ἐν σοὶ τὴν δύναμίν μου καὶ ἀναγγελῇ τὸ ὄνομά μου ἐν πάσῃ τῇ γῇ ; Τὸ δὲ τέλος τῆς ἀποστολικῆς διδασκαλίας τέλος γενέσθω τῶν ἡμετέρων λόγων. Λέγει ὁ Παῦλος· Εἰ δὲ θέλων ὁ θεὸς ἐνδείξασθαι τὴν ὀργὴν καὶ γνωρίσαι τὸ δυνατὸν αὐτοῦ, ἤνεγκε τὴν ὀργὴν ἐπὶ σκεύη ὀργῆς ἐν πολλῇ μακροθυμίᾳ. Οὐχ ἁπλῶς φησιν ἐπήγαγε τὴν ὀργήν, ἀλλ’ ἐπὶ τὸν ἄξιον τῆς ὀργῆς. Τί γὰρ λέγει; Ἤνεγκε ἐν πολλῇ μακροθυμίᾳ ὀργὴν ἐπὶ σκεύη ὀργῆς . Ὥσπερ γὰρ σὺ οἶδας μὲν πρὸς τὰ ὄντα ὁ ἀπόστολος· Τὸ λοιπόν, ἀδελφοί, ἰσχύετε, ἐνδυναμοῦσθε, καταρτίζεσθε . Εἰ δὲ κατηρτισμένοι ἐκ φύσεως, διὰ τί μοι λέγεις· Καταρτίζεσθε ; Τὸ δὲ καταρτίζεσθαι τὸ ἀπὸ τῶν τρόπων ἑαυτοὺς ἀξίους ἀποτελεῖν. Καὶ λάμβανε μαρτυροῦσαν τὴν φύσιν τῶν πραγμάτων. Τὸ ἔριον ἡ φύσις φέρει· τὸ δὲ κατηρτισμένον αἱ γυναῖκες ἐργάζονται. Ἀμέλει γοῦν κατάρτισμα καλοῦσιν αὐτὴν τὴν ὑφήν, αὐτὴν τὴν ἐργασίαν. Ὥσπερ οὖν ἡ φύσις προφέρει τὸ ἔριον, ἡ δὲ σοφία καταρτίζει τὸ παρασχεθὲν ὑπὸ τῆς φύσεως, οὕτως ὁ θεὸς πλάσας τὴν φύσιν, παρέδωκε τῇ προαιρέσει. Ἔριον ἡμῶν ἡ φύσις ἐστὶ λοιπόν. Ἐν σοί ἐστι τὸ καταρτίσαι ἐξ αὐτοῦ σκεῦος τιμῆς ἢ καταρτίσαι σκεῦος ἀτιμίας. Βαφεὺς εἶ· ἔλαβες παρὰ τῆς φύσεως ἐρέαν· ἔλαβες τὴν προαίρεσιν, ὥσπερ τινὰ βαφήν. Θέλεις βάψαι τὴν ἐρέαν πορφύραν βασιλικήν; Γίνῃ υἱὸς βασιλέως. Ἔβαψας αὐτὴν ἔργοις σκοτεινοῖς; Γίνῃ υἱὸς σκότους καὶ νυκτός, οὐ τῆς φύσεως τοῦτο ἐργαζομένης, ἀλλὰ τῆς προαιρέσεως τὴν διαφορὰν καταρτιζούσης. Οὐδὲν τούτων ἐξ ἀνάγκης, κἂν φιλονεικῶσιν οἱ φιλόνεικοι. Διὰ γὰρ τὴν τοῦ θεοῦ χάριν, ὅσον ἧκεν εἰς δύναμιν ἡμετέραν, τὴν λύσιν πεποιήκαμεν, ὥστε τὰ ζητούμενα λοιπὸν ἐναποτιθέσθω τοῖς νοήμασι. Καὶ πρόσεχε ἀκριβῶς. Ἐάν τις ἀντιπέσῃ, οὕτως αὐτῷ ἀντίστηθι ἐν τοῖς οἰκείοις σκεύεσι καταβάλλειν. Καὶ οὐκ ἐπειδὴ πρόκειταί σοι σκεύη ἐν τῇ οἰκίᾳ, ἀδιαφόρως πᾶσι κέχρησαι, ἀλλ’ οἶδας ποῖον μὲν ἀγγεῖον δέχεται οἶνον, ποῖον δὲ ἀγγεῖον δέχεται ὄξος. Οὕτως οἶδεν ὁ θεὸς ποία ψυχὴ ἐπιτηδεία πρὸς ἔλεον, ποία ψυχὴ ἀξία τιμωρίας, οὐκ ἐπειδὴ οὕτω πεποίηται, ἀλλ’ ἐπειδὴ οὕτω διὰ τῆς οἰκείας πολιτείας κατεσκεύασται. Διὰ τοῦτο, ἀδελφέ, σκεύη καλεῖ καὶ τοὺς τιμωρουμένους, σκεύη καὶ τοὺς ἐλεουμένους. Εἰ δὲ θέλων ὁ θεὸς ἐνδείξασθαι τὴν ὀργὴν καὶ γνωρίσαι τὸ δυνατὸν αὐτοῦ, ἤνεγκεν ἐν πολλῇ μακροθυμίᾳ τὴν ὀργὴν ἐπὶ σκεύη ὀργῆς κατηρτισμένα εἰς ἀπώλειαν, ἵνα ἐνδείξηται τὸν πλοῦτον τοῦ ἐλέους αὐτοῦ ἐπὶ σκεύη ἐλέους. Κἀκεῖνον ἐποίησε σκεῦος ὀργῆς τὸν τὴν ὀργὴν δεξάμενον καὶ τοῦτον σκεῦος ἐλέους τὸν τὴν φιλανθρωπίαν δεχόμενον, ἵνα δείξῃ ὅτι ἕκαστος ἐφ’ ἑαυτὸν προσκαλεῖται τὴν ὀργὴν καὶ τὸ ἔλεος. Ἀλλ’ ἴσως τις ἐπιλαμβάνεται τῆς φωνῆς ταύτης, μᾶλλον δὲ τῆς λέξεως ἐπὶ σκεύη ὀργῆς κατηρτισμένα εἰς ἀπώλειαν . Οὕτω φησὶν οὐκ ἐκ πολιτείας, ἀλλ’ αὐτὸς κατήρτισε. Δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι τὸ καταρτισθῆναι οὐκ ἐκ φύσεως, ἀλλ’ ἐκ προαιρέσεως. Καὶ τούτου δέχου τὴν μαρτυρίαν τὸ καταρτίζεσθαι τὸ ἐν τῇ προαιρέσει ἀποτελεῖν ἄξιον τιμωρίας ἢ φιλανθρωπίας. Λέγει γάρ· Ναί, οὐκ ἠκρίβωμαι τὰς γραφάς, ἀλλὰ τὸ ζητούμενον, ἵνα σὺ θεραπευθῇς. Καὶ γὰρ ὁ θεραπευόμενος παρὰ τῷ ἰατρῷ οὐ τὴν φύσιν τῶν φαρμάκων περιεργάζεται, ἀλλὰ πῶς θεραπευθῇ σπουδάζει. Ἐὰν εἴπῃ σοι ὁ ἀντιλέγων· Πῶς ἔμαθες; πῶς ἐδιδάχθης; εἰπέ· Πῶς μὲν ἔμαθον, οἶδα· πῶς δὲ ἀπαγγελῶ, οὐκ οἶδα. Οὐ γὰρ ἐθεράπευσα, ἀλλ’ ἐθεραπεύθην ἀκλινῆ τὴν ψυχὴν ἔχειν. Ἐὰν ἴδῃς αὐτὸν ἀντιλέγοντα, εἰπέ· Ἐπειδὴ ἐγὼ οὐκ ἐγενόμην ἰατρός, οὐδὲ ἰατρικὴν ἐπιστεύθην, ἐλθὲ πρὸς τοὺς ἰατροὺς καὶ ἀπαγγελοῦσί σοι τὴν τῶν φαρμάκων βοήθειαν. Γένοιτο δε ἡμᾶς ἰατρευομένους, δόξαν ἀναπέμπειν τῷ μόνῳ ἰατρῷ καὶ σοφῷ θεῷ· αὐτῷ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.