Ἐπαινῶ μὲν ὑμῶν τὸν πόθον καὶ θαυμάζω τὸν ζῆλον, καὶ τὴν καλὴν ταύτην ἅμιλλαν ἀποδέχομαι. Οὐ γάρ ἐστι ταραχὴ θόρυβον γεννῶσα, ἀλλὰ θλῖψις δικαιοσύνης στέφανον πλέκουσα. Μακαρίζω τὴν καλὴν ὑμῶν προθυμίαν, δι’ ἣν πάντα πόνον ὑφίστασθε τῆς θείας ἀκροπόλεως ἐξηρτημένοι. Ἀλλ’ ὥσπερ τοῦτον θαυμάζω τὸν ζῆλον, οὕτως ἀποστρέφομαι τὸν περὶ τὰ μάταια πόνον. Χθὲς γὰρ ἡμῖν οὗτος ὁ ἱερὸς σύλλογος ἐσυλεῖτο, καὶ ἀντὶ τοῦ θείου τούτου καὶ μακαρίου σταδίου ἱππόδρομος τὸν λαὸν ἐδέξατο. Καὶ ἐθαύμασα πῶς ἵππων ἅμιλλαν ἐζητήσατε, θείου λόγου ἅμιλλαν καταλιπόντες. Ἐκεῖ μὲν γὰρ ἦν ἰδεῖν ἵππων δρόμον, ἐνταῦθα δὲ ἅρμα θεοῦ μυριοπλάσιον, ἐν ᾧ χιλιάδες εὐθυνούντων . Ἐκεῖ ἦν ἰδεῖν ἀγῶνα καὶ δρόμον καὶ ἔριν, ἐνταῦθα πόθον καὶ ζῆλον καὶ προθυμίαν. Ἓν ἅρμα μυρία ἅρματα καταβάλλει. Ἓν γὰρ τοῦ θεοῦ τὸ ἅρμα· πολλὰ δὲ τῶν πονηρῶν τὰ ἅρματα. Ἀλλὰ τὸ μὲν κατευθύνει τὸν δρόμον τῆς εὐσεβείας· τὰ δὲ ὑπὸ τοῦ θείου ἅρματος ἀνατρέπονται. Οὗτοι γάρ φησιν ἐν ἅρμασι, καὶ οὗτοι ἐν ἵπποις· ἡμεῖς δὲ ἐν ὀνόματι κυρίου θεοῦ ἡμῶν μεγαλυνθησόμεθα· αὐτοὶ συνεποδίσθησαν καὶ ἔπεσον· ἡμεῖς δὲ ἀνέστημεν καὶ ἀνωρθώθημεν. Τὸ ἅρμα τοῦτο οὐχ ἵππους καταβάλλει, οὐδὲ ἀνθρώπους καταστρέφει. Ἀλλὰ δαίμονας διαλύει καὶ τοῦ διαβόλου τὴν τυραννίδα εἰς ἔδαφος στρώννυσιν. Ἔχει ὁ θεὸς ἅρμα οὐκ ἀπὸ τεσσάρων ἴππων, ἀλλ’ ἀπὸ μυρίων ψυχῶν συγκεκροτημένον. Τὸ ἅρμα γὰρ τοῦ θεοῦ φησι μυριοπλάσιον, ἐν ᾧ χιλιάδες εὐθυνούντων . Ἵπποι τοῦ θεοῦ αἱ ἅγιαι ψυχαί· ἵπποι τοῦ θεοῦ αἱ ψυχαὶ τῶν ἀποστόλων, αἱ διὰ πάσης τῆς γῆς ὁδεύσασαι καὶ τὴν σωτηρίαν τῷ κόσμῳ φέρουσαι. Ἡ γὰρ τῶν ἀποστόλων ἱππασία, σωτηρία τῆς οἰκουμένης. Διὰ τοῦτο προανεφώνει ὁ προφήτης λέγων· Ἐπεβίβασας εἰς θάλασσαν τοὺς ἵππους σου καὶ ἡ ἱππασία σου σωτηρία. Οἱ αὐτοὶ γὰρ οὗτοι ἵπποι καὶ τοῖς πιστοῖς ἤνεγκαν σωτηρίαν καὶ τοὺς ἐχθροὺς τῆς εὐσεβείας ἐθόλωσαν. Ἐπεβίβασας γὰρ εἰς θάλασσαν τοὺς ἵππους σου φησὶ ταράσσοντας ὕδατα πολλά . Ἐτάραξε τὸ κήρυγμα τῶν ἀποστόλων τῶν ἐθνῶν τὰ συγκροτήματα. Πολλοὶ βασιλεῖς ἐταράχθησαν· πολλοὶ τύραννοι ἐθολώθησαν, μὴ φέροντες τὸν δρόμον τῆς ἀποστολικῆς χάριτος. Διὰ τοῦτο οἱ ταραττόμενοι ἐπὶ τῷ δρόμῳ τῶν ἀποστόλων ἔλεγον· Οἱ τὴν οἰκουμένην ἀναστατώσαντες, οὗτοι καὶ ἐνταῦθα πάρεισι. Βλέπε θεοῦ ἅρμα· βλέπε ἵππους χαλινὸν εὐσεβείας δεχομένους. Μὴ ἀντίπιπτε τῷ λόγῳ τῆς ἀληθείας, μηδὲ μιμοῦ τῶν ἀλόγων τὰ σκιρτήματα, ἀπολακτίζων τὸν θεῖον νόμον, ἵνα μὴ καὶ πρὸς σὲ ὁ θεῖος εἴπῃ λόγος· Τί με διώκεις; Σκληρόν σοι πρὸς κέντρα λακτίζειν. Δεξώμεθα χαλινὸν εὐσεβείας καὶ μεταγάγωμεν τὴν ὄψιν εἰς σώφρονα θέαν. Ἴδωμεν τοὺς ἡνιόχους τῆς εὐσεβείας, προφήτας καὶ ἀποστόλους. Προφῆται ἡνίοχοι τῆς ἀληθείας, οἱ κυβερνῶντες τὸν δρόμον τῆς εὐταξίας. Τοιοῦτος ἦν Ἠλίας, πρὸς ὃν ἐβόα Ἐλισσαῖος· Πάτερ, πάτερ, ἡνίοχε Ἰσραὴλ καὶ ἱππεὺς αὐτοῦ. Προτιμᾶσθαι δὲ δεῖ πάντων τὴν εὐσέβειαν. Μὴ ὅταν μὲν ἀκούῃς τοῦ θείου λόγου, ἐξήρτησο τῆς διδασκαλίας. Ὅταν δὲ ἔξω γένῃ τοῦ λόγου, μετὰ τῶν ἀλόγων φαίνου. Συνδιατίθεσο τῇ ψυχῇ καὶ τῷ ὄμματι ἀγάπα τοῦ θεοῦ λόγον. Μὴ μέριζέ σου τὴν ὄψιν πρὸς ἀσχήμονα θέαν καὶ πρὸς ἔνθεον ζῆλον. Ἔθισόν σου τὸν ὀφθαλμὸν μηδὲν ἕτερον βλέπειν εἰ μὴ τὰ οὐράνια κάλλη, ὥστε λέγειν· Πρὸς σε ἦρα τοὺς ὀφθαλμούς μου, τὸν κατοικοῦντα ἐν τῷ οὐρανῷ. Ἔθισόν σου τὴν ἀκοὴν μὴ πρὸς κραυγάς, μηδὲ πρὸς θορύβους, ἀλλὰ πρὸς τὸν θεῖον νόμον, λέγων· Κλινῶ εἰς παραβολὴν τὸ οὖς μου καὶ ἀκούσω τί λαλήσει ἐν ἐμοὶ κύριος ὁ θεός . Οὐ δεῖ τὰ εἰς κολακείαν φέροντα λέγειν, ἀλλὰ τὰ παιδεύοντα διδάσκειν. Κολακείας γὰρ κέρδος οὐδὲν, παιδείας δὲ πολὺ τὸ ὄφελος. Μὴ αἰχμαλωτίζου τῷ νοήματι πρὸς τὰς ἀτόπους θέας, μηδὲ ἐκδίδου τὸν λογισμὸν τοῖς ἔξωθεν ᾄσμασιν. Ἱκανὸς γὰρ ἂν κρατεῖ λογισμοῦ, κἂν ἀπὸ τῆς συνηθείας ἀπαγόμενόν σου τὸν νοῦν. Οὐκ εἶ δοῦλος, ἀλλ’ ἐλεύθερος. Οὐκ ἄκων αἰχμαλωτίζῃ, ἀλλ’ ἑκὼν ἑαυτὸν πιπράσκεις τῇ ἁμαρτίᾳ. Μὴ ἐπιλαμβάνου τῆς ἀποστολικῆς φωνῆς. Μὴ ὅταν ἔλεγχος εἰσέλθῃ τῆς ἀληθείας, ἐλέγχων τὰ κρυπτὰ τῆς καρδίας, εἴπῃς· Μὴ γὰρ ἐγὼ Παύλου εἰμὶ ἀνώτερος τοῦ λέγοντος· Οὐχ ὃ θέλω τοῦτο ποιῶ, ἀλλ’ ὃ μισῶ, τοῦτο πράσσω ; Μὴ τῇ συνηθείᾳ δουλεύων συκοφάντει τὰ θεῖα ῥήματα. Μὴ σαυτοῦ τὴν ἐπιθυμίαν πληρῶν, τὴν ἀποστολικὴν διάβαλλε δόξαν. Πολλοὶ γὰρ πολλάκις προφασίζονται προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις καὶ τὸν ἀποστολικὸν ἡμῖν προτείνουσι λόγον τὸν ἀρτίως ἡμῖν ὑπαναγνωσθέντα. Εἶπέ φησι Παῦλος τὸ σκεῦος τῆς ἐκλογῆς ὁ πνεύματι ἁγίῳ διὰ παντὸς κυβερνώμενος· Οὐχ ὃ θέλω τοῦτο ποιῶ, ἀλλ’ ὃ μισῶ, τοῦτο πράσσω. Συνήδομαι τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὸν ἔσω ἄνθρωπον· βλέπω δὲ ἕτερον νόμον ἐν τοῖς μέλεσί μου, ἀντιστρατευόμενον τῷ νόμῳ τοῦ νοός μου καὶ αἰχμαλωτίζοντά με τῷ νόμῳ τῆς ἁμαρτίας. Φιλεῖ πᾶς φιλαμαρτήμων εὑρεῖν πρόσωπον ἀξιόπιστον συναγωνιζόμενον αὐτοῦ τῇ ἁμαρτίᾳ καὶ ἡδέως κατατρέχουσι τῶν ἀποστόλων, οὐχ ἵνα ἐκείνους ὑβρίσωσιν, ἀλλ’ ἵνα ἑαυτοῖς ἀπολογίαν πορίσωνται. Εἶπέ φησιν ὁ Παῦλος· Οἶδα γὰρ ὅτι οὐκ οἰκεῖ ἐν ἐμοί, τουτέστιν, ἐν τῇ σαρκί μου, ἀγαθόν. Εἰ τοίνυν ἐν Παύλῳ οὐκ οἰκεῖ ἀγαθόν, πῶς φησιν ἐν ἐμοὶ ἐνδέχεται ἀγαθοῦ κατοίκησιν εἶναι καὶ ἀγαθοῦ μετέχειν ἐμὲ καὶ ἀγαθοῦ ῥίζαν εἶναι ἐν ἐμοί; Εἰ τὸν τοσοῦτον ἄνδρα εὑρίσκομεν αἰχμαλωτιζόμενον τῇ ἁμαρτίᾳ, καθὼς αὐτὸς διεσάφησε, τί πρὸς ἐμὲ τὸν οἰκτρὸν καὶ τῇ ἁμαρτίᾳ δεδουλωμένον; Ἵνα τοίνυν μὴ δύο γένηται φαῦλα· καὶ ὁ ἀποστολικὸς συκοφαντῆται λόγος καὶ ἡμεῖς ἑαυτοὺς ἄδειαν ἁμαρτημάτων ποριζώμεθα, ἀναγκαῖόν ἐστιν πᾶσαν τὴν ἀποστολικὴν ἀναπτύξαι διάνοιαν. Πάντων τοίνυν τῶν ἀμφιβαλλομένων ἐν ταῖς γραφαῖς λύσις ἡ ὑπόθεσις. Ὅταν γάρ τις γνῷ τὸν σκοπὸν τοῦ λέγοντος, καὶ πρὸς τίνας ὁ λόγος, καὶ περὶ τίνων, εὐκρινῆ καὶ ἀσύγχυτον ἀποδίδωσιν τῶν λόγων τὴν θεωρίαν.

Ὁ ἀπόστολος, ἵνα σαφεῖ καὶ συντόμῳ χρήσωμαι λόγῳ, ἀναζωγραφεῖ εἰκόνα παντὸς τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ τε πλασθέντος ἀπ’ ἀρχῆς καὶ τοῦ παιδαγωγηθέντος ἐν νόμῳ καὶ τοῦ ἐλευθερωθέντος ἐν χάριτι. Καὶ ἀναζωγραφεῖ ὡς ἐν εἰκόνι τῷ λόγῳ. Τί οὖν ὁ Ἀδὰμ πρὸ τῆς ἐντολῆς; Καὶ τίς ἐγένετο μετὰ τὴν ἐντολήν; Ποίαν ἔσχε κατάστασιν ἐν νόμῳ καὶ ποίαν ἔλαβε προσηγορίαν ἐν τῇ χαριτι; Καὶ ὥσπερ ἐὰν σήμερον λέγω· Ὁ θεὸς ἐποίησεν ἡμᾶς κατ’ εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν αὐτοῦ , ἐπειδὴ δὲ παρέβημεν τὴν ἐντολήν, ἐξεβλήθημεν τοῦ παραδείσου , οὐκ εἰς ἑαυτὸν ἀναλαμβάνω τὸν λόγον, ἀλλὰ τὴν ἀρχαίαν ἱστορίαν εἰς ἑαυτὸν ἀναφέρω. Οὔτε γὰρ παράδεισον εἶδον, οὔτε παραδείσου ἀπεβλήθην, ἀλλὰ τοῦ πατρὸς τὸ πάθος καὶ τὸν ἀρχέγονον τῆς συμφορᾶς ἀναζωγραφῶ καὶ λέγω· Ἐπλάσθην, παρέβην, ἐξεβλήθην, ἐπαιδαγωγήθην, ἀνεκλήθην. Οὕτω καὶ ὁ Παῦλος διηγεῖται περὶ τοῦ Ἀδάμ, τίς ἦν πρὸ τῆς ἐντολῆς τοῦ νόμου – Νόμου λέγω τοῦ ἐν παραδείσῳ δοθέντος. – καί φησιν ἐν προσώπῳ τοῦ Ἀδάμ· Ἐγὼ δὲ ἔζων χωρὶς νόμου ποτέ. Ἆρα Παῦλος πρεσβύτερος ἦν τοῦ νόμου; Ὁ Παῦλος μετὰ πάντας τοὺς τραφέντας ἐν τῷ νόμῳ ἤνθησε, μετὰ τὴν τοῦ Χριστοῦ ἐπιφάνειαν. Εἰ τοίνυν μετὰ τὸν νόμον ἐστί, πῶς πρεσβύτερον ἑαυτὸν τοῦ νόμου τίθησι; Δείκνυσι γὰρ ἐξ ὧν λέγει ὅτι πρεσβύτερος ἦν τοῦ νόμου· Ἐγὼ δὲ ἔζων χωρὶς νόμου ποτέ. Ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς, ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν. Ἆρα μετὰ Παῦλον ἦλθεν ἡ ἐντολή; Καὶ ἵνα μή τις νομίσῃ, ὅτι νόμος μὲν ἦν πρὸ τοῦ Παύλου, αὐτὸς δὲ ἔζη χωρὶς νόμου ποτέ, ἐθνικὸν βίον ἐπανῃρημένος, μετὰ δὲ ταῦτα ἀπὸ τοῦ νόμου ἐπαιδαγωγήθη, ἐλέγχει ἡ ἱστορία τὴν ἀλήθειαν. Παῦλος γὰρ οὐκ ἔστιν ὅτε ἄνευ νόμου ἔζησε. Πῶς γὰρ ὁ λέγων Ἑβραίου ἐξ Ἑβραίων, περιτομὴ ὀκταήμερος, ἐκ γένους Ἰσραηλιτικοῦ πότε οὖν ἔζησε χωρὶς νόμου; Ἐγὼ δὲ ἔζων χωρὶς νόμου ποτέ. Ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς . Ποίας; Τῆς λεγούσης· Ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ φάγῃ. Ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς, ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν, ἐγὼ δὲ ἀπέθανον. Βλέπε πῶς ὡς ἐν ζυγῷ τῷ λόγῳ τίθησιν ἁμαρτίαν καὶ δικαιοσύνην, ὅτι τότε νεκροῦται ἡ ἁμαρτία, ὅτε κατορθοῦτι ἡ ἐντολή. Τότε ἀποθνήσκει ὁ ἄνθρωπος, ὅτε εὐοδοῦται ἡ ἁμαρτία. Τὸ γὰρ εἰπεῖν· Ἐλθούσης δὲ τῆς ἐντολῆς, ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν , δείκνυσιν ὅτι πρὸ παραβάσεως νεκρὰ ἦν ἡ ἁμαρτία. Ἁμαρτίαν δὲ καλεῖ οὐ τὴν πρᾶξιν τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ τὸν διάβολον. Διὰ τί δὲ τὸν διάβολον ἁμαρτίαν καλεῖ; Ἐπειδὴ διδάσκαλος ἐγένετο ἁμαρτίας. Ἐὰν γὰρ μή τις τοῖς ἰδιώμασι τῆς γραφῆς προσέχῃ, πολὺ διολισθαίνει καὶ ἐκπίπτει τοῦ σκοποῦ τῆς ἀληθείας. Ἁμαρτίαν ἔθος καλεῖν τῇ γραφῇ τὸν διάβολον. Διὰ τί; Ἐπειδὴ ἐγένετο διδάσκαλος καὶ εἰσηγητὴς καὶ πρόξενος ἁμαρτίας. Ὁμοίως καὶ τὸν σωτῆρα τὸν κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν καλεῖ ἡ γραφὴ δικαιοσύνην, οὐχ ὡς πρᾶξιν δικαιοσύνης, ἀλλ’ ὡς διδάσκαλον δικαιοσύνης. Διὰ τοῦτο περὶ αὐτοῦ φησιν ὁ Παῦλος· Ὃς ἐγενήθη ἡμῖν ἀπὸ θεοῦ σοφία καὶ δικαιοσύνη καὶ ἁγιασμὸς καὶ ἀπολύτρωσις. Ὥσπερ οὖν ὁ Χριστὸς δικαιοσύνη κέκληται, καθ’ ὃ πηγὴ δικαιοσύνης, οὕτω καὶ ὁ διάβολος εἰσηγητὴς γενόμενος καὶ διδάσκαλος ἁμαρτίας, τὴν τῆς ἁμαρτίας προσηγορίαν ἐδέξατο. Ἡ ἁμαρτία ἀνέζησεν, ἐγὼ δὲ ἀπέθανον. Καὶ εὑρέθη μοι ἡ ἐντολὴ ἡ εἰς ζωήν, αὕτη εἰς θάνατον. Ἔδωκε γὰρ ὁ θεὸς τῷ Ἀδὰμ ἐντολήν, οὐχ ἵνα ἀποθάνῃ, ἀλλ’ ἵνα ζήσῃ. Ἡ οὖν ἐντολή φησιν ἡ δοθεῖσά μοι εἰς ζωὴν, αὕτη εὑρέθη εἰς θάνατον, οὐκ αὐτὴ μεταβληθεῖσα, ἀλλ’ ἐμοῦ διὰ τῆς παραβάσεως τὴν ἐνέργειαν τὴν ζωοποιὸν ἀνατρέποντος. Προσέχειν ἀκριβῶς δεῖ πρὸς τὰ ἀνακύπτοντα τῶν ζητημάτων ἅπαντα. Εὐθέως γὰρ ὁ ἐχθρὸς τῶν γραφῶν, καὶ μὴ συντρεφόμενος τῷ λόγῳ τῆς εὐσεβείας, εἰς οὐδὲν ἕτερον χωρεῖ ἢ τοῦτο. Οὐ προῄδει, φησίν, ὁ θεὸς ὅτι ἔμελλεν ἁμαρτάνειν ὁ Ἀδάμ; Οὐ προῄδει ὅτι οὐ μὴ φυλάξει τὴν ἐντολήν; Οὐ προῄδει ὅτι ἀπατηθήσεται ὑπὸ τοῦ ὄφεως; Τίνος τοίνυν ἕνεκεν δέδωκε τὴν ἐντολὴν τῷ μέλλοντι μὴ φυλάττειν τὴν ἐντολήν; Δεῖ δὲ εἰδέναι ὅτι ὁ θεὸς προγινώσκει μὲν τὰ πάντα, δίδωσι δὲ τοὺς νόμους, οὐκ εἰς τὸν παραβαίνοντα μόνον ἀφορῶν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν μέλλοντα κατορθοῦν. Διὰ τι λέγεις ὅτι οὐ προῄδει ὁ θεὸς ὅτι Ἀδὰμ ἁμαρτήσει; Διὰ τί τὰ ἑπόμενα καὶ τὰ ἐξ αὐτῆς τῆς ἀκολουθίας παρεπόμενα παρασιωπᾷς; Ἀλλὰ σὺ σιωπᾷς ἀγνωμονῶν. Ἐγὼ δὲ κηρύττω πιστεύων ὅτι ὥσπερ προῄδει ὁ θεὸς ὅτι παραβήσεται ὁ Ἀδάμ, οὕτως ᾔδει ὅτι Ἄβελ δικαιωθήσεται, προῄδει ὅτι Ἐνὼχ μετατεθήσεται , προῄδει ὅτι ὁ χορὸς τῶν ἁγίων συστήσεται, προῄδει ὅτι ὁ Νῶε τὸν πάνδημον ὄλεθρον διανήξεται, προῄδει ὅτι Ἀβραὰμ ἡ ῥίζα τῆς πίστεως ἀνθήσει, προῄδει ὅτι λάμψουσι πατριάρχαι, ἀνθήσουσι προφῆται, διαπρέψουσιν ἀπόστολοι· καὶ ἐξ αὐτοῦ τοῦ φυράματος τοῦ μέλλοντος παραβαίνειν τὸ πολυΰμνητον τῆς οἰκονομίας τοῦ σωτῆρος ἀνθήσει κάλλος. Προεῖδε τῶν ἀποστόλων τὸν δρόμον· προεῖδε τῶν μαρτύρων τὰς ἐνστάσεις· προεῖδε τῶν ὁμολογητῶν τοὺς ἀγῶνας· προεῖδε τὰ συγκροτήματα τῶν μοναζόντων· προεῖδε τὰ ἄνθη τῶν ἐκκλησιῶν· προεῖδε τῶν ἱερέων τὸν χορόν· προεῖδε πάντας τοὺς ἐν ἀληθείᾳ παρισταμένους τῷ θυσιαστηρίῳ. Τί οὖν; Ἐχρῆν διὰ τὴν πρόγνωσιν τῶν τοσούτων ἀγαθῶν εἰσαγαγεῖν τὸ πλάσμα; Ἡ γὰρ ἁμαρτία ἀφορμὴν λαβοῦσα, διὰ τῆς ἐντολῆς ἐξηπάτησέ με δι’ αὐτῆς ἀπέκτεινεν. Ἡ ἁμαρτία, τουτέστιν, ὁ διάβολος. Ἀφορμὴν λαβοῦσα. Ποίαν; Ἐπειδὴ εἶπεν ὁ θεός· Ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ βρώσει φάγῃ· ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρὸν οὐ φάγῃ· ᾗ γὰρ ἡμέρᾳ φάγεσαι θανάτῳ ἀποθάνῃ. Ὁ διάβολος ἀφορμὴν λαβὼν ἀπὸ τῆς ἐντολῆς κατασκευάζει διαβολὴν καὶ λέγει τούτῳ· Ἤιδει γὰρ ὁ θεὸς ᾗ δ’ ἂν ἡμέρᾳ φάγεσθε, γίνεσθε ὡς θεοί καὶ ἐκώλυσεν ὑμᾶς. Διαβάλλει τὸν θεὸν εἰς φθόνον καὶ ὡς βάσκανον τοῦ θεοῦ κατατρέχει. Βασκαίνων ὑμῖν ὁ θεός, φησί, τῆς ἰσοθεΐας, ἐκώλυσε φαγεῖν ἀπὸ τοῦ δένδρου, ἐξ οὗ τὸ ἰσόθεον ὑμῖν ἀνακύπτειν ἔμελλεν. Ἀφορμὴν οὖν λαβοῦσα ἡ ἁμαρτία, διὰ τῆς ἐντολῆς ἐξηπάτησε . Καλῶς εἶπε τὸ ἐξηπάτησεν . Ὁ γὰρ τἀληθὲς ἐπηγγείλατο, ἀλλ’ ἐξηπάτησε καὶ δι’ αὐτῆς ἀπέκτεινεν. Ἡ γὰρ ἀπάτη θάνατον ἐγέννησεν. Οὐ γὰρ τὸ πλάσμα θνητὸν ἦν. Πολλοὶ γὰρ καὶ τοῦτο ἐνόμισαν, ὅτι τὸ πλάσμα θνητὸν ἐποίησεν ὁ θεός. Οὐκ ἦν δὲ τὸ πλάσμα θνητόν. Εἰ γὰρ καὶ γήϊνον ἦν, ἀλλὰ ἀθάνατον δεδημιούργητο. Εἰ μὴ ἀθάνατον ἐδημιουργήθη, ἀλλὰ θνητόν, ὃ εἶχεν ἐν τῇ φύσει, διὰ τί κατὰ ἀπόφασιν ἔλαβεν; Εἰ θνητὸν ἦν τὸ πλάσμα τοῦτο, διὰ τί ὁ θεὸς ἐπιτίμιον αὐτοῦ τίθησι τῆς παραβάσεως τὸν θάνατον; Ἧι γὰρ ἂν ἡμέρᾳ φάγῃ, θανάτῳ ἀποθανῇ. Οὐκοῦν πρὶν φάγῃ ἀθάνατον ἦν τὸ πλάσμα. Εἰ δὲ καὶ πρὶν φάγῃ, θνητὸν ἦν, ἀπάτη καὶ χλεύη τὸ λεγόμενον καὶ οὐκ ἀλήθεια· Ἀπειλεῖ γάρ μοι ὃ ἤμην. Οὐδεὶς δὲ ἀπειλεῖ τινι ὕπνον, ὃν κατὰ φύσιν ἔχει. Οὐδεὶς ἀπειλεῖ βρῶσιν, ἣν κατὰ φύσιν ἐπιδέχεται· Ἀλλ’ ἀπειλεῖ θάνατον ὁ θεός. Ὃ μὴ εἶχε τὸ πλάσμα κατὰ τὴν δημιουργίαν, ἐδέξατο κατὰ τὴν ἁμαρτίαν. Εἰ γὰρ παρέμεινεν ὁ Ἀδὰμ τὴν ἐντολήν, φυλάττων τὸν θεῖον νόμον, οὐκ ἔσχε χώραν ὁ θάνατος. Καὶ μαρτυρεῖ τὸ σοφὸν ἐκεῖνο λόγιον, ὅτι ὁ θεὸς θάνατον οὐκ ἐποίησε, οὐδὲ τέρπεται ἐπ’ ἀπωλείᾳ ζώντων· φθόνῳ δὲ διαβόλου θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον . Ὅθεν, εἰ δεῖ κατὰ ἀλήθειαν εἰπεῖν, τὸ μὲν θνητὸν παρὰ φύσιν ἡμῖν ἐπεισῆλθεν. Ἡ δὲ ἀνάστασις τὸ κατὰ φύσιν ἡμῖν ἀποδίδωσι. Διὰ τοῦτο καὶ ἀνάστασις, ἐπειδὴ τὸ φθαρὲν πλάσμα καὶ πεσὸν διὰ τῆς ἁμαρτίας, ὀρθοῦται διὰ δικαιοσύνην. Εἰ παρέμενεν ὁ Ἀδὰμ τῇ ἐντολῇ, ἔμεινε ἂν ζῶν. Καὶ τίς ἐγγυᾶται τὸ ῥῆμα, ἵνα μὴ νομισθῇ στοχασμὸς εἶναι καὶ πιθανότης; Ἵνα τοίνυν, ἀδελφοί, μὴ στοχασμοῖς ἐπιβάλωμεν πρὸς τὰ θεῖα, ἀλλὰ τῇ ἀκολουθίᾳ χρησάμενοι καταλάβωμεν τὴν ἐναργῆ τῶν πραγμάτων ἀλήθειαν, μαρτυρεῖ τὴν ἀθανασίαν τοῦ πλάσματος τὰ μετὰ ταῦτα. Εἰ θνητὸν ἦν κατὰ φύσιν τὸ πλάσμα, εἰ μὴ ἦν δι’ ἁμαρτίαν τὸν θάνατον δεξάμενον, ἀλλὰ διὰ τὴν φύσιν αὐτήν, πῶς τὴν φύσιν ἐνίκησαν Ἠλίας καὶ Ἐνώχ; πῶς Ἠλίας ἀνελήφθη, θάνατον μὴ γευσάμενος; πῶς Ἐνὼχ μετετέθη , θανάτου πεῖραν μὴ λαβών; Βλέπε τὰ ἐνέχυρα τῆς ἀρχαίας δημιουργίας· ὥστε ἐνεχώρει ζῆν τὸν ἄνθρωπον διηνεκῶς, εἰ τῷ θείῳ συνεπολιτεύετο νόμῳ. Διὰ τοῦτο ὁ θεὸς ἀπαρχὰς λαβὼν τοῦ ἡμετέρου γένους, εἰς ἀθανασίαν μετήνεγκε. Καὶ ὅρα τὴν σοφὴν οἰκονομίαν. Ἀναλαμβάνει τὸν Ἐνὼχ πρὸ πολλῶν γενεῶν· ἁρπάζει τὸν Ἠλίαν μετὰ πολλὰς γενεάς, καὶ τοῦτο χρησίμως. Ἐπειδὴ γὰρ ἐν δύο ἔθνεσιν ἔμελλεν ἡ εὐσέβεια πολιτεύεσθαι, ἐν τῷ λαῷ τῷ τὴν ἀκροβυστίαν ἔχοντι καὶ ἐν τῷ λαῷ τῷ τὴν περιτομὴν ἐπαγγελλομένῳ, οὐ λαμβάνει τὸν Ἠλίαν μόνον, ἵνα μὴ ὁ Ἰουδαῖος καυχήσηται τῇ ἀπαρχῇ σεμνυνόμενος· ἀλλὰ πρῶτον λαμβάνει τὸν Ἐνώχ, οὐ κατὰ τὸν νόμον πολιτευσάμενον, ἀλλ’ ἐκκλησιαστικὴν εὐκοσμίαν φυλάξαντα. Πάντα γὰρ τὰ πρὸ νόμου τύπος ἦν τῆς ἐκκλησίας. Ἐρώτησον τοὺς μέχρι Ἀβραὰμ καὶ τοῦ νόμου δικαίους τίνες ἦσαν. Ἐν τρισὶν ὀνόμασι στρέφεται τὰ πάντα· τῷ Ἑλληνισμῷ τῷ τῆς ἀπιστίας μέρει· ἐν Ἰουδαϊσμῷ τῷ κατὰ νόμον πολιτευσαμένῳ· Ἐν Χριστιανισμῷ τῷ κατὰ τὴν εὐαγγελικὴν χάριν ὁδηγουμένῳ. Ἐρωτάσθωσαν οἱ δι’ ἐναντίας περὶ τοῦ Ἀδὰμ καὶ Ἄβελ καὶ Ἐνὼχ καὶ Σὴθ καὶ Νῶε καὶ ὅσοι ἐξ ἐκείνου διέπρεψαν μέχρις Ἀβραάμ, τίνες ἦσαν; Ἕλληνες; Ἀλλ’ οὐ συγχωρεῖ ἡ πίστις. Ἕλληνες οὐκ ἦσαν. Οὐ γὰρ ἀπιστίᾳ συνέζησαν, δαίμοσιν οὐκ ἐδούλευσαν, ξοάνοις οὐχ ὑπετάγησαν, τῇ πλάνῃ τῶν δαιμόνων ἀντέστησαν. Οὐ δύνανται τοίνυν Ἕλληνες ὀνομάζεσθαι. Ἀλλὰ τί ἦσαν; Ἰουδαῖοι; Ἀλλ’ οὐκ ἐδέξαντο τὸν νόμον· οὐκ ἐφύλαξαν σάββατα· οὐ παρετήρησαν βρωμάτων διαφοράς· οὐκ εἶχον περιτομήν. Εἰ τοίνυν οἱ ἀρχαῖοι μήτε Ἕλληνες, μήτε Ἰουδαῖοι ἦσαν, εὑρέθη ἕτερον ὄνομα τὸ δυνάμενον αὐτοῖς ἁρμόσαι. Εἴ γε μήτε Ἰουδαῖοι, μήτε Ἕλληνες οἱ πρὸ νόμου πολιτευσάμενοι, τίνα διδόασιν αὐτοῖς προσηγορίαν; τί τὸ ὑπολειπόμενον; Ἢ δῆλον ὅτι Χριστιανοί, οὐ τῇ προσηγορίᾳ, ἀλλὰ τῇ δυνάμει. Διὰ τοῦτο πάντες οἱ τύποι τῆς ἐκκλησίας προέλαμπον. Ἀπερίτμητος ὁ Ἐνώχ, ὥσπερ καὶ ἡ ἐκκλησία. Οὐ δουλεύει νόμῳ, ὥσπερ καὶ ὁ λαὸς τοῦ Χριστοῦ. Οὐκ οἶδε διαφορὰς βρωμάτων, ὥσπερ ἡ ἐκκλησία ἡ τῷ θείῳ συμπολιτευομένη λόγῳ. Ἀρχαιοτέρα πάντων ἡ ἐκκλησία ἡ τῷ τύπῳ τῆς εὐσεβείας στοιχουμένη. καὶ ἡ πίστις τοῦ Ἀβραὰμ εἰκὼν ἦν οὐκ Ἰουδαίων, ἀλλὰ τῆς ἐκκλησίας. Διὰ τοῦτο ὁ ἀπόστολος βασανίζει τὸν λόγον τὸν περὶ τῆς πίστεως, καὶ βουλόμενος δεῖξαι τὸν Ἀβραὰμ εἰκόνα τῆς ἐκκλησίας καὶ οὐχὶ τῶν Ἰουδαίων, λεγει· Ἀδελφοί, γέγραπται ὅτι Ἀβραὰμ ἐπίστευσε τῷ θεῷ καὶ ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην· Πότε οὖν αὐτῷ ἐλογίσθη; ἐν περιτομῇ ὄντι ἢ ἐν ἀκροβυστία; Ταῦτα Παῦλος, ὁ ἐξ Ἰουδαίων, ὁ τὸν νόμον εἰδὼς καὶ τὰ κατὰ νόμον διασαφῶν· Οὐκ ἐν περιτομῇ, ἀλλ’ ἐν ἀκροβυστίᾳ· καὶ σημεῖον ἔλαβε τὴν περιτομήν, σφραγῖδα δικαιοσύνης τῆς ἐν τῇ ἀκροβυστίᾳ. Βλέπε πολυπλόκων νοημάτων θεωρίαν. Βλέπε πῶς ἀπόστολος ἐξοικίζει μὲν τὸν Ἰσραὴλ τοῦ Ἀβραάμ, μὴ ἔχοντα τῆς πίστεως τὴν οἰκειότητα, εἰσοικίζει δὲ τὰ ἔθνη, ὡς ἔχοντα τὸν χαρακτῆρα τῆς εὐσεβείας. Καὶ σημεῖον ἔλαβε περιτομήν, σφραγῖδα δικαιοσύνης εἰς τὸ γενέσθαι αὐτὸν πατέρα τῶν πιστευόντων δι’ ἀκροβυστίας. Ὁρᾷς πῶς ὁ τύπος τῆς ἐκκλησίας ἐν τῷ Ἀβραὰμ ἐπολιτεύετο; Καὶ ὁ σωτὴρ δὲ βουλόμενος δεῖξαι ὅτι ἡ εὐαγγελικὴ κατάστασις πρὸς τὴν ἀρχαίαν ἄγεται κατάστασιν, λεγόντων Ἰουδαίων· Μωϋσῆς ἔγραψεν· Ἐάν τις θέλῃ ἀπολῦσαι τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, δότω αὐτῇ βιβλίον ἀποστασίου , ὁ σωτὴρ πάλιν, τε ἐν τῷ νόμῳ παρεντιθέμενος, οὐχ ὡς ἐκλύων, ἀλλὰ τὴν ἀληθῆ διδασκαλίαν ἐμφαίνων λέγει· Μωϋσῆς διὰ τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν εἶπεν· ἀπ’ ἀρχῆς δὲ οὐχ οὕτως ἐγένετο . Βλέπε πῶς εἰς τὸ ἀρχαῖον ἡμᾶς ἀποκαθίστησιν.

Ἐπαναλαμβάνω τὸ ῥῆμα. Ἀλλὰ παρακαλῶ συναγωνίσασθαι ἡμῖν διὰ τῆς σιωπῆς, ἵνα μὴ θόρυβος ἡμῖν ἀντιπνεύσας διαλύσῃ τὸ νόημα. Ὁ σωτήρ μου βουλόμενος δεῖξαι ὅτι ἡ εὐαγγελικὴ διδασκαλία πρὸς τὴν ἀρχαίαν ἄγει κατάστασιν, λεγόντων τῶν μαθητῶν, μᾶλλον δὲ τῶν Φαρισαίων· Τί ὅτι Μωϋσῆς προσέταξεν· Ἐάν τις ἀπολύσῃ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, δότω αὐτῇ βιβλίον ἀποστασίου ; Ὁ σωτὴρ οὐ κατηγορεῖ τοῦ νόμου, ἀλλ’ ἀπολογεῖται ὑπὲρ τοῦ νόμου· Μωϋσῆς ταῦτα εἶπε διὰ τὴν σκληροκαρδίαν ὑμῶν· ἀπ’ ἀρχῆς δὲ οὐχ οὕτως ἐγένετο. Βλέπε πῶς εἰς τὸ ἀρχαῖον ἡμᾶς ἀποκαθίστησιν. – ἀλλ’ Ὁ ποιήσας τὸν ἄνθρωπον ἄρρεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς . Ἃ οὖν ὁ θεὸς ἔζευξεν, ἄνθρωπος μὴ χωριζέτω . Καὶ διὰ πολλῶν εὑρίσκω τὸν σωτῆρα πρὸς ἀρχαίαν κατάστασιν τὴν ἐκκλησιαστικὴν εὐκοσμίαν ἀνάγοντα. Ἐπολιτεύσατο τοίνυν ὁ τύπος τῆς ἐκκλησίας πρὸ τῆς περιτομῆς. Καὶ πρόσεχε ἀκριβῶς. Ἐπειδὴ ἀπ’ ἀρχῆς ὁ τύπος τῆς ἐκκλησίας ἐπολιτεύετο, καὶ μετὰ ταῦτα πάλιν ὁ κανὼν τῆς ἐκκλησίας, μέσος δὲ ὁ νόμος παρεισῆλθεν, ὁ ἀπόστολος βουλόμενος δεῖξαι τῇ ἀκολουθίᾳ τρέχουσαν διὰ τοῦ χρόνου τὴν ἐκκλησιαστικὴν εὐκοσμίαν, νόμος διέκυψε, λέγει· Νόμος δὲ παρεισῆλθεν . Οὐκ εἶπε, Νόμος εἰσῆλθεν, ἀλλὰ παρεισῆλθεν . Ἄλλος γὰρ ὁ εἰσελθὼν νόμος καὶ ἄλλος ὁ παρεισελθών. Εἰσῆλθεν ἀπ’ ἀρχῆς νόμος ὁ εὐαγγελικός, οὐχ ἡμέρας παρατηρούμενος, οὐδὲ βρωμάτων διαφορὰς ἐπιστάμενος, οὐ περιτομὴν δεχόμενος. Οὗτος ἀπ’ ἀρχῆς ἀπὸ τῶν ἀρχαίων ἐπολιτεύσατο ὁ νόμος, καὶ εἰς τοὺς τελευταίους κατήντησε· μέσος δὲ ὁ νόμος εἰσῆλθε, μᾶλλον δὲ παρεισῆλθε. Καὶ τοῦ ἀποστόλου ἔστιν ἀκοῦσαι λέγοντος σαφῶς, ὥσπερ εἰρήκαμεν· Νόμος παρεισῆλθε. Καὶ θέλεις μαθεῖν ποῦ παρεισῆλθεν; Ἱστορίας ἄκουε. Ὥσπερ Ἰακὼβ ἐδούλευσε τῷ Λάβαν διὰ τὴν Ῥαχήλ, καὶ περὶ αὐτὸν τὸν γάμον ἡ μὲν οὐκ εἰσῆλθε· καὶ ὁ μὲν σκοπὸς ἦν τῷ πατριάρχῃ τὴν Ῥαχὴλ λαβεῖν, ἡ δὲ ἀπάτη τοῦ πενθεροῦ ἄλλην ἀντ’ ἄλλης εἰσήγαγε, καὶ εὑρέθη παρεισαγομένη ἡ μὴ ζητουμένη. Οὕτω σκοπὸς ἦν τῷ θεῷ ἀεὶ τὴν ἐκκλησίαν στῆσαι· παρεισήγαγε δὲ τὴν συναγωγήν, οὐ κατὰ βίαν καὶ ἀπάτην αὐτὴν δεχόμενος, ἀλλὰ τῷ τύπῳ τῆς παλαιᾶς ἱστορίας τὰ πράγματα συναρμόζων. Καὶ ὥσπερ ὁ Ἰακὼβ σὺν τῇ Λείᾳ τὸν σκοπὸν εἶχε πρὸς τὴν Ῥαχήλ, ἔφερε δὲ τὴν ἀπὸ τῆς ἀπάτης βίαν· οὕτω καὶ ὁ θεὸς καθ’ ὃν χρόνον εἶχε τὴν συναγωγήν, τὴν μὲν ἐμίσει, τὴν δὲ ἐπόθει. Καὶ τίς ἡμῖν ὁ μαρτυρῶν λόγος; Τίς ἐγγυᾶται τῆς ἱστορίας τὴν θεωρίαν; Πολλάκις τῇ συναγωγῇ συζῶν ὁ θεὸς τῇ κατὰ νόμον, ἔλεγε· Τὰς ἑορτὰς ὑμῶν καὶ τὰς νεομηνίας ὑμῶν ἐμίσησεν ἡ ψυχή μου. Καὶ ὥσπερ ὁ Ἰακὼβ τὸ πρόσωπον τῆς Ῥαχὴλ ἠγάπα, τὸ δὲ ἀσθενὲς τῶν ὀφθαλμῶν τῆς Λείας ἀπεστρέφετο – Ἦν γάρ φησιν ἡ Λεία ἀσθενὴς τοῖς ὀφθαλμοῖς. –, οὕτως ὁ θεὸς ἀπεστρέφετο τὴν συναγωγήν, οὐ τῷ σώματι οὖσαν σαθράν, ἀλλὰ τὴν ψυχὴν τυφλωθεῖσαν. Διὰ τοῦτο ἔλεγεν ὁ προφήτης· Καὶ τίς τυφλός, ἀλλ’ οἱ παῖδές μου; καὶ τίς κωφός, ἀλλ’ οἱ κυριεύοντες αὐτῶν; Καὶ ἐτυφλώθησαν οἱ δοῦλοι τοῦ θεοῦ. Καὶ ὥσπερ ἐκεῖ διὰ τὴν ἀσθένειαν τῶν ὀφθαλμῶν, οὕτως ἐνταῦθα διὰ τὴν τύφλωσιν τῆς ψυχῆς ἀπεστρέφετο τὴν συναγωγήν. Διὰ τοῦτο τὴν τύφλωσιν αὐτῶν ὁ σωτὴρ αἰνιττόμενος ἔλεγεν· Ἄφετε αὐτούς, ὁδηγοί εἰσι τυφλῶν· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον ἐμπεσοῦνται. Ὅτι δὲ πάντα τὸν χρόνον, καθ’ ὃν ἡ συναγωγὴ συνεπολιτεύετο τῷ νόμῳ, ὁ θεὸς ἐβούλετο ἐκεῖνον τὸν λαὸν διὰ τὴν ἀγνωμοσύνην ἐκβαλεῖν, μαρτυρεῖ που προφήτης λέγων· Ἀφ’ ἧς ἡμέρας ἀνήγαγον πατέρας ὑμῶν ἐκ γῆς Αἰγύπτου, καὶ ἕως τῆς σήμερον, πρὸ ὀφθαλμῶν μου ἦν ἐκβαλεῖν τὴν πόλιν ταύτην. Ὅτι δὲ πάλιν ἐν ὅσῳ χρόνον ἡ συναγωγὴ συνῆν τῷ νόμῳ, ὁ θεὸς τὸν σκοπὸν ἐπὶ τὴν ἐκκλησίαν εἶχε, λέγει τῷ Μωϋσῇ· Ἔασόν με, καὶ ποιήσω σε εἰς ἔθνος μέγα, καὶ πολὺ μᾶλλον. Εἰ τοῦτο ἔχεις ἐν ἑαυτῷ τὴν ἐκκλησίαν εἰκόνα τῆς παλαιᾶς ἱστορίας, πῶς παρεισῆλθεν ὁ νόμος; Ὡς ἡ Λεία τῇ Ῥαχήλ. Ὅτι δέ, ἀδελφοί, οὐ θεωρία οὐδὲ ἀλληγορία βεβιασμένη, ἀλλ’ ἀληθῶς εἰκὼν ἧν αὕτη ἡ τοῦ Ἰακώβ, καὶ ὅτι ὁ Ἰακὼβ τοῦ θεοῦ τύπον ἐπλήρου, τοῦ ποτὲ μὲν τὴν συναγωγήν, νῦν δὲ τὴν ἐκκλησίαν ἔχοντος, αὐτὸς βοᾷ διὰ τοῦ προφήτου· Ἐγὼ ὁράσεις ἐπλήθυνα καὶ ἐν χερσὶ προφήτου ὡμοιώθην. Καὶ ἐδούλευσεν Ἰακὼβ ἐν γυναικὶ καὶ ἐν γυναικὶ ἐφυλάξατό με. Διὰ τί οὖν ἐφύλαξεν; Ἢ πῶς ἐφύλαξεν; Εὑρήσεις, ἀδελφέ, κατὰ ἄλλην θεωρίαν τὸν Ἰακὼβ ἑτέρως λαμβάνοντα τὴν γυναῖκα, ἑτέρως δὲ τὸν Ἰσαὰκ τὸν πατέρα τοῦ Ἰακώβ. Ἰσαὰκ λαμβάνων τὴν γυναῖκα, οὐκ αὐτὸς ἦλθεν εἰς τὴν μέσην τῶν ποταμῶν καὶ ἔλαβεν, ἀλλὰ ἀπέστειλε τὸν δοῦλον αὐτοῦ καὶ ἐμνηστεύσατο. Ὁ δὲ Ἰακὼβ οὐ διὰ δούλου μνηστεύεται, ἀλλὰ δι’ ἑαυτοῦ. Ἦν γὰρ καὶ τοῦτο τύπος τῆς παλαιᾶς καὶ τῆς νέας. Τὴν γὰρ παλαιὰν συναγωγὴν μνηστευσάμενος ὁ θεὸς διὰ τοῦ οἰκέτου Μωϋσέως λαμβάνει. Ἰσαὰκ λαμβάνων γυναῖκα δι’ οἰκέτου μνηστεύεται καὶ δι’ οἰκέτου μνηστευσάμενος λαμβάνει. ὁ δὲ Ἰακὼβ οὐκ ἀποστέλλει οἰκέτην, καίτοι ἔχων οἰκέτας, ἀλλ’ αὐτὸς ἦλθεν εἰς τὴν μέσην τῶν ποταμῶν. Ἦλθεν αὐτὸς μόνος ὁ πολλοὺς οἰκέτας ἔχων. Μόνος ἦλθεν ὁ πολλὰ ὑποζύγια ἔχων. Ὁ γὰρ θεὸς εὐλόγησε τὸν οἶκον τοῦ δεσπότου Ἀβραὰμ ἐν κτήνεσι καὶ ἀργυρίᾳ καὶ χρυσίῳ καὶ δούλοις καὶ ἵπποις καὶ τοῖς ἄλλοις. Καὶ τοσαῦτα κτήματα ἔχων ἔρχεται τὴν ῥάβδον ἔχων μόνην, καὶ λέγει ὁ Ἰακώβ· Τῇ ῥάβδῳ μου διῆλθον τὸν Ἰορδάνην τοῦτον , ἀντὶ τοῦ Ῥάβδον μόνην ἔχων ἐξῆλθον μόνος, ὁ πολλῶν δεσπότης. Ἐξῆλθεν Ἰακὼβ μόνος· ἦλθεν εἰς Βεθὴλ καὶ ἐκοιμήθη τὴν ἑσπέραν καὶ ὑπέθηκε λίθον τῇ κεφαλῇ. Οὐκ οἶκον εὗρεν, οὐ κατάλυμα. Εἰκὼν γὰρ ἦν τοῦ λέγοντος· Ὁ δὲ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἔχει ποῦ τὴν κεφαλὴν κλίνῃ. Εἶτα, ἀδελφοί, καθεύδων βλέπει τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον. Ὥσπερ γὰρ τῷ Χριστῷ οὐκ ἦν κλῖναι τὴν κεφαλὴν ἐπὶ τῆς γῆς, οὐρανὸς δὲ αὐτῷ καὶ τὰ ἐπουράνια ἀνέῳκτο, οὕτω καθεύδει Ἰακὼβ, οἶκον οὐκ ἔχων καὶ τὸν οὐρανὸν βλέπων ἀνεῳγμένον καὶ κλίμακα ἀπὸ γῆς ἕως οὐρανοῦ ἐστηριγμένην. Ἦν δὲ καὶ ἄλλῳ λόγῳ τύπος τῶν διωκομένων. Ἐπειδὴ γὰρ τὸν Ἠσαῦ φεύγων ἦλθεν εἰς τὴν μέσην τῶν ποταμῶν, βουλόμενος δεῖξαι ὁ θεὸς ὅτι παντὶ τῷ ἐπὶ γῆς διωκομένῳ οὐρανὸς ἀνέῳκται, βλέπει τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον καὶ κλίμακα ἐστηριγμένην ἀπὸ γῆς ἕως οὐρανοῦ καὶ τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ ἀναβαίνοντας καὶ καταβαίνοντας διὰ τῆς κλίμακος. Καὶ ὁ κύριος, φησίν, ἐπεστήρικτο. Οὐκ εἶπεν ἁπλῶς ἐκάθητο, ἀλλ’ ἐπεστήρικτο τῇ κλίμακι. Τίς δὲ ἡ κλίμαξ; Εἰκὼν τοῦ σταυροῦ. Δι’ αὐτοῦ γάρ ἐστιν ἀνελθεῖν εἰς τὸν οὐρανόν. Καὶ οἱ μὲν δι’ αὐτοῦ ἀνῆλθον εἰς τὸν οὐρανόν· οἱ δὲ δι’ αὐτοῦ κατῆλθον. Ἰουδαῖοι ἐξέπεσον τῶν οὐρανῶν διὰ σταυροῦ καὶ ἔθνη εἰς οὐρανὸν ἀνάγονται διὰ τοῦ σταυροῦ.

Ἀλλ’ ἐπειδὴ δεῖ πανταχοῦ φεύγειν τὴν βίαν τῆς ἀλληγορίας καὶ μαρτυρίαις ἐγγράφοις σφραγίζειν τὰ λεγόμενα, ἵνα δείξῃ ὁ σωτὴρ διὰ τῶν εὐαγγελίων, ὅτι οἱ ἄγγελοι ἐκεῖνοι οἱ ἀναβαίνοντες καὶ καταβαίνοντες εἰκόνα τῆς εὐαγγελικῆς ἐπλήρουν χάριτος, λέγει τῷ Ναθαναήλ· Ἐπειδὴ εἶπόν σοι, Εἶδόν σε ὑπὸ τὴν συκῆν, ἐπίστευσας, μείζονα τούτων ὄψει. Ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ἀπάρτι ὄψεσθε τὸν οὐρανὸν ἀνεῳγμένον, καὶ τοὺς ἀγγέλους τοῦ θεοῦ ἀναβαίνοντας καὶ καταβαίνοντας ἐπὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου. Ἦλθεν ἐπὶ τὴν μέσην τῶν ποταμῶν, καὶ ὡς εἶδε τὸ ὅραμα, λέγει· Οὐκ ἔστι τοῦτο ἀλλ’ ἢ οἶκος θεοῦ. Καὶ μὴν οὐκ εἶδες οἴκων οἰκοδομήν, ἀλλὰ κλίμακα. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ᾔδει ὅτι ἡ κλίμαξ τύπος ἐστὶ τῆς ἐκκλησίας, λέγει· Τοῦτο οἶκος θεοῦ, τοῦτο ἐκκλησία ἐστί. Καὶ πόθεν τοῦτο, ὅτι οἶκος θεοῦ ἐκκλησία ἐστί; Λέγει Παῦλος Τιμοθέῳ ταῦτα γράφων· Ἐὰν δὲ βραδύνω, ἵνα ἴδῃς, πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστιν ἐκκλησία θεοῦ ζῶντος. Εἶτα πληρῶν διὰ πάντων τὴν εἰκόνα τοῦ Χριστοῦ, τὴν ἀκτήμονα, τὴν μισόπλουτον, τὴν μηδὲν δεχομένην φάντασμα κοσμικόν, λέγει· Ἐὰν ᾖ κύριος ὁ θεὸς μετ’ ἐμοῦ καὶ δώσῃ μοι ἄρτον φαγεῖν καὶ ἱμάτιον περιβαλέσθαι. Βλέπε πῶς ἡ φιλόσοφος ψυχὴ τὴν αὐτάρκειαν οὐκ ἐκβαίνει. Ἐὰν ᾖ κύριος ὁ θεὸς μετ’ ἐμοῦ καὶ ὁδηγήσῃ με ἐν τῇ ὁδῷ καὶ δώῃ μοι ἄρτον φαγεῖν καὶ ἱμάτιον περιβαλέσθαι. Πρὸ τῶν εὐαγγελικῶν τὰ ἀποστολικὰ φθέγγεται. Καὶ ἐὰν δῷ μοι ἄρτον φαγεῖν καὶ ἱμάτιον περιβαλέσθαι. Παῦλος διὰ τοῦ Ἰακὼβ φθέγγεται· Ἔχοντες γὰρ διατροφὰς καὶ σκεπάσματα τούτοις ἀρκεσθησόμεθα. Ἔσται μοι ὁ τόπος οὗτος οἶκος θεοῦ. Τοῦτο γὰρ καὶ ἑρμηνεύεται τὸ Βεθήλ19"/> · Βὲθ γάρ ἐστιν οἶκος· τὸ δὲ Ἢλ θεοῦ. Ἀπῆλθεν εἰς τὴν μέσην τῶν ποταμῶν καὶ πρῶτον αὐτῷ συναντᾷ φρέαρ. Ἦλθεν ἐπὶ τὸ φρέαρ καὶ τοῦτο ἐσκέπαστο καὶ εὗρεν ἐκεῖ ποιμένας. Εἰκὼν κατὰ πάντα Χριστοῦ. Πρώτη παρουσία Χριστοῦ ἐπὶ τὸ βάπτισμα, ἐπὶ τὸ φρέαρ, φρέαρ τὸ ἁλλόμενον εἰς ζωὴν αἰώνιον . Εὑρίσκεται τὸ φρέαρ ἐσκεπασμένον, ἐπειδὴ καὶ ἡ χάρις πρὸ τῆς παρουσίας ἐκεκάλυπτο. Λέγει Ἰακὼβ τοῖς ποιμέσι· Τί ἐστήκατε ἔτι; Πολλὴ ὥρα εστί. Ποτίσαντες τὰ πρόβατα ἀπαγάγετε. Οἱ δὲ πρὸς αὐτόν· Ἐὰν μὴ πάντες ἔλθωσιν οἱ ποιμένες, οὐ δυνάμεθα ἀποκυλίσαι τὸν λίθον. Καὶ τί εὐθέως ὁ Ἰακώβ; Ὃ διὰ πολλῶν καὶ διὰ πάντων ἐχρῆν γενέσθαι τῶν ποιμένων μόνος ποιεῖ. Λαβὼν γὰρ ἀποκυλίει τὸν λίθον. Πῶς οὖν ἠδύνατο τοῦτο μόνος ποιῆσαι, ὃ πολλοὶ μόλις ἐποίουν; Ἀλλ’ ἐπειδὴ εἰκὼν ἦν τοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ γραφὴ τὴν δύναμιν ἔδειξε τοῦ δεσπότου, ὅτι ὃ μὴ ἠδυνήθησαν πολλοὶ κατορθῶσαι ἡ εὐαγγελικὴ χάρις κατώρθωσεν. Ἐκεῖ εὑρίσκει τὴν Ῥαχὴλ ἐρχομένην. Πανταχοῦ γὰρ οἱ δίκαιοι οἱ ἀρχαῖοι τῷ πλείστῳ μερει ἀπὸ φρεάτων ἐδέξαντο τὰς μνήστρας ἑαυτῶν. Μωϋσῆς ἀπὸ φρέατος ἔσχε τὴν γυναῖκα τὴν θυγατέρα τοῦ Ἰοθώρ· Ἰακὼβ ἀπὸ φρέατος, ὁ δοῦλος τοῦ Ἀβραὰμ ἀπὸ φρέατος ἐδέξατο τὴν Ῥεβέκκαν. Πανταχοῦ τὰ μνῆστρα τῶν ἀρχαίων ἀπὸ φρέατος, ἐπειδὴ καὶ ὁ Χριστὸς οὐχ ἑτέρως μνηστεύεται τὴν ἐκκλησίαν ἢ ἀπὸ ὑδάτων. Καὶ ἵνα συντέμω, εἰσῆλθεν, ᾔτησε τὴν Ῥαχήλ, παρεισῆλθεν ἡ Λεία. Τοῦ προκειμένου δεῖ ἔχεσθαι καὶ εἰς τὸ προκείμενον ἐπανελθεῖν ἀναγκαῖον. Νόμος οὖν παρεισῆλθεν, οὐκ εἰσῆλθεν, ἐπειδὴ οὐδὲ ἡ Λεία εἰσῆλθεν, ἀλλὰ παρεισῆλθεν. Εἰσελθεῖν γάρ ἐστι τὸ γυμνῇ τῇ παρρησίᾳ χρήσασθαι· παρεισελθεῖν δὲ τὸ μετ’ ἄλλου πλαγιάσαντα συνεισελθεῖν. Παρεισῆλθεν οὖν καὶ ἡ ἁμαρτία, παρεισῆλθε διὰ τοῦ νόμου ὁ διάβολος. Ἡ γὰρ ἁμαρτία ἀφορμὴν λαβοῦσα διὰ τῆς ἐντολῆς, ἐξηπάτησέ με καὶ δι’ αὐτῆς ἀπέκτεινεν. Ἵνα μὴ οὖν τις νομίσῃ τὴν ἐντολὴν εἶναι τὴν θανατοποιόν, λεγει· Ὥστε ὁ μὲν νόμος ἅγιος καὶ ἡ ἐντολὴ ἁγία καὶ δικαία καὶ ἀγαθή. Τὸ οὖν ἀγαθὸν ἐν ἐμοὶ γέγονε θάνατος; μὴ γένοιτο. Ἀλλ’ ἵνα ἡ ἁμαρτία φανῇ διὰ τοῦ ἀγαθοῦ μοι κατεργαζομένη θάνατον. Πανταχοῦ ἁμαρτωλὸν λέγει τῇ ἁμαρτίαν, τουτέστι, τὸν διάβολον. Ἵνα, φησί, φανῇ καθ’ ὑπερβολὴν ἁμαρτωλὸς ὁ διάβολος, διὰ τῆς ἐντολῆς ἐργαζόμενος θάνατον. Οἴδαμεν ὅτι ὁ νόμος πνευματικός ἐστιν· ἐγὼ δὲ σαρκικός εἰμι. Σύ, Παῦλε, σαρκικός , ὁ ὑπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος κυβερνώμενος, ὁ λαλοῦντα ἔχων ἐν ἑαυτῷ τὸν Χριστόν ; Εἰ σὺ σαρκικός , διὰ τί τοὺς μαθητὰς τοὺς σοὺς ἠπάτησας λέγων· Ὑμεῖς οὐκ ἐστὲ ἐν σαρκί, ἀλλ’ ἐν πνεύματι ; Οἱ μαθηταί σου οὐκ εἰσὶν ἐν σαρκὶ καὶ σὺ σαρκικὸς εἶ; Ἐγὼ δὲ σαρκικός εἰμι. Ἐγώ . Τίς; Ὁ πρὸ τοῦ νόμου καὶ ἐν τῷ νόμῳ πολιτευσάμενος. Πεπραμένος ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν . Οὐκ εἶπε πραθεὶς ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ πεπραμένος τῇ ἁμαρτίᾳ . Οὐ γὰρ ἕτερός τις τῶν ἀνθρώπων πέπρακεν, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐπώλησεν. Ὥσπερ γὰρ ἐν ἡμῖν τοῖς ἀνθρώποις εἰσί τινες οἱ κατὰ ἀνάγκην πιπρασκόμενοι, εἰσὶ δὲ ἄλλοι ἐλευθερίας μετέχοντες, δι’ ἐπιγαμίας δὲ παιδισκῶν ἢ ἑτέρας τινὸς ἀνάγκης εἰς δουλείαν αὐτοὺς ἐκδιδόασιν, οὕτω καὶ ὁ ἄνθρωπος ἐλεύθερος ὢν τὴν φύσιν καὶ ἐλευθέρας φύσεως λαχών, ἑκὼν ἑαυτὸν ἐπώλησε. Θέλεις ἰδεῖν ἑαυτὸν πωλοῦντα ἄνθρωπον; Βλέπε τί φησιν ὁ Ἠλίας πρὸς τὸν Ἀχαάβ, ὡς ἀπέστειλεν αὐτὸν ὁ θεὸς ἐλέγξαι αὐτὸν διὰ τὸν ἀμπελῶνα, ὃν ἀφείλετο τοῦ Ναβουθέ. Λέγει αὐτῷ Αχαάβ· Εὕρηκάς με, ὁ ἐχθρός μου; Λέγει αὐτῷ Ἠλίας· Εὕρηκά σε, διότι ἐπράθης ποιῆσαι τὸ πονηρὸν ἐνώπιον κυρίου. Ἡ γὰρ πρᾶσις ἡμῶν διὰ τῶν ἔργων τῆς πονηρίας. Ἐγὼ δὲ σαρκικός εἰμι. Πεπραμένος ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν. Ὁ γὰρ τῇ κακῇ συνηθείᾳ προειλημμένος, οὐδέ, ἂν θέλῃ, ἑαυτὸν εὐκόλως ἐκβάλλει τῆς δουλείας. Δευτέρα γὰρ φύσις ἡ συνήθεια καὶ ἡ φύσις κατὰ τῶν ἀνθρώπων. Διὰ τοῦτο ἐπήγαγεν· Οὐ γὰρ ὃ βούλομαι, τοῦτο ποιῶ , ὡς ἅπαξ πεπραμένος, οὐδὲ ὃ θέλω τοῦτο πράσσω . ταῦτα πρέποντα οἰκέτῃ τὰ ῥήματα. Ὥσπερ γάρ τις οὐχ ἃ θέλει πράττει, ἀλλ’ ἃ κελεύεται, οὕτως ὁ ἄνθρωπος οὐκ εἶχεν ἐξουσίαν ποιεῖν ἃ ἐβούλετο, ἀλλ’ ἃ ἐκελεύετο ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας. Λοιπὸν γὰρ ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία. Βασιλεῖ δὲ ἀντιλέγειν οὐκ ἦν. Πέπρατο τοίνυν ὁ ἄνθρωπος, οὐχ ὁ Παῦλος, ἀλλ’ εἰκὼν τοῦ ἀνθρώπου τὸ πλάσμα τὸ τῆς ἐλευθερίας. Καὶ ἵνα συντέμω, ὅτε εἶπε, πολλὰ τῆς ἠναγκασμένης δουλείας τεκμήρια ἐπήγαγε. Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος· τίς με ῥύσεται τοῦ σώματος τοῦ θανάτου τούτου; Βλέπεις πῶς εἰσήγαγε τὸν ἄνθρωπον, ὡς ἐν δουλείᾳ πικρὰ καὶ τυραννίδι ἐξεταζόμενον καὶ ἀποδύσασθαι ἐπιποθοῦντα τὴν δουλείαν καὶ ἐπιζητοῦντα τὴν ἐλευθερίαν καὶ ἐπικαλούμενον τὴν εὐεργεσίαν; Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος· τίς με ῥύσεται; Τίς ἔρχεται; Εὐχαριστῶ τῷ θεῷ διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἵνα δείξῃ σοι ὅτι πρᾶσιν τῆς ἁμαρτίας λέγει τόν ποτε ὑπὸ τὸν νόμον, ἐλευθερίαν δὲ τῶν πεπραμένων τοὺς διὰ τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος ἐξαγορασθέντας, λέγει· Ταλαίπωρος ἐγὼ ἄνθρωπος· τίς με ῥύσεται; Εὐχαριστῶ τῷ θεῷ διὰ τοῦ κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἠλευθέρωσέ με ἀπὸ τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας. Ὁ γὰρ νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἠλευθέρωσέ με. Ὁρᾷς πῶς τὸν ἄνθρωπον τὸν ἐλευθερούμενον καὶ τὸν δουλεύοντα εἰσήγαγε; Καὶ οὐ περὶ ἑαυτοῦ μόνου φθέγγεται, ἀλλὰ περὶ πάσης ὁμοῦ τῆς ἀνθρωπότητος. Ὁ γὰρ νόμος τοῦ πνεύματος τῆς ζωῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἠλευθέρωσέ με ἀπὸ τοῦ νόμου τῆς ἁμαρτίας καὶ τοῦ θανάτου. Καὶ πῶς ἠλευθερώθης; Τὸ γὰρ ἀδύνατον τοῦ νόμου, ἐν ᾧ ἠσθένει διὰ τῆς σαρκός. Ἐπειδὴ ὁ μὲν νόμος ἐκέλευε τὸ ἀγαθόν, ἡ δὲ σὰρξ οὐχ ὑπήκουσεν, ὡς πεπραμένη τῇ ἁμαρτίᾳ, ἃ μὴ ἠδυνήθη ὁ νόμος κατορθῶσαι διὰ τὴν ἀσθένειαν τῆς σαρκός, κατώρθωσε διὰ τῆς δυνάμεως τῆς σαρκὸς τοῦ Χριστοῦ. Τὸ γὰρ ἀδύνατον τοῦ νόμου, ἐν ᾧ ἠσθένει διὰ τῆς σαρκός – Οὐ γὰρ δι’ ἑαυτοῦ ἠσθένει ὁ νόμος, ἀλλὰ διὰ τῆς σαρκός. – ὁ θεὸς τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν πέμψας ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας, κατέκρινε τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκί, ἵνα τὸ δικαίωμα τοῦ νόμου πληρωθῇ ἐν ἡμῖν, τοὺς μὴ κατὰ σάρκα περιπατοῦσιν, ἀλλὰ κατὰ πνεῦμα. Ἀποδέδοται τοίνυν θεοῦ χάριτι τῶν ζητουμένων ἡ λύσις, ὅτι οὐ πατρὶ ἑαυτοῦ ταῦτα Παῦλος φθέγγεται, οὐδὲ τὴν ἑαυτοῦ συκοφαντεῖ ἐλευθερίαν, οὐχ ἑαυτὸν ὑπὸ τὴν ἁμαρτίαν τίθησιν, οὐδὲ πνευματικὸν καὶ σαρκικὸν ἑαυτὸν εἰσηγεῖται, ἀλλ’ ἔστησεν, ὥσπερ ἐν εἰκόνι, τῷ λόγῳ τὸν ὑπὸ τοῦ νόμου ἄνθρωπον, τὸν ἐν τῷ νόμῳ, τὸν μετὰ χάριν. Εἶτα ἐποίησεν εἰσελθεῖν εἰς ἐπίγνωσιν, τίς ἦν ὁ ἄνθρωπος ὁ πρὸ τοῦ νόμου, τίς ἐν τῷ νόμῳ, τίς μετὰ τὴν ἐν Χριστῷ ἐλευθερίαν. Ὁ θεὸς τὸν ἑαυτοῦ υἱὸν πέμψας ἐν ὁμοιώματι σαρκὸς ἁμαρτίας.

Ἐνταῦθα λύεται καὶ τὸ ἕτερον ζήτημα. Λέγουσι γὰρ οὐκ Ἀπολινάριοι μόνον, ἀλλὰ καὶ Ἀρειανοὶ καὶ Εὐνομιανοί, ὅτι σάρκα μόνον ἀνέλαβεν ὁ σωτήρ, οὐχὶ δὲ καὶ ψυχήν. Καὶ οἱ μὲν ἐφιλοτιμήσαντο καὶ εἶπον ψυχὴν ἄνευ νοῦ, οἱ δὲ σάρκα μόνην τὸν σωτῆρα εἰληφέναι. Ἀποδέδεικται δὲ ἡμῖν διὰ τῶν προειρημένων τῇ προτεραίᾳ, ὅτι ἡ γραφὴ εἴωθε τοῦ ἀνθρώπου μνημονεύειν, καὶ τὸν ἄνθρωπον ἀπὸ μέρους καλεῖν. Ποτὲ γὰρ ἀπὸ τῆς σαρκὸς τὸν πάντα ἄνθρωπον ὀνομάζει – Πρὸς σὲ πᾶσα σὰρξ ἥξει , ἀντὶ τοῦ πᾶς ἄνθρωπος. –, ποτὲ δὲ ἀπὸ ψυχῆς, ὡς ὅταν λέγῃ· Ἐν ἑβδομήκοντα πέντε ψυχαῖς κατῆλθεν Ἰακὼβ εἰς Αἴγυπτον · ποτὲ δὲ ἀπὸ τῆς πνοῆς, ὡς τό, Πᾶσα πνοὴ αἰνεσάτω τὸν κύριον. Δεῖξον τοίνυν ποῦ τὴν σάρκα ἄψυχον ἡ γραφὴ λέγει· Ἐὰν δὲ ὅλως τελευτήσῃ, οὐκέτι σὰρξ λέγεται, ἀλλὰ σῶμα νεκρόν. Ἕως γὰρ ἔχει τὴν ζωτικὴν δύναμιν καὶ ζῇ, σὰρξ ὀνομάζεται. Νεκρωθεῖσα δέ, σὰρξ μὲν οὐ καλεῖται, σῶμα δὲ προσαγορεύεται. Σῶμα γὰρ πᾶν ἄψυχον· καὶ λίθος σῶμα καὶ ξύλον σῶμα, καὶ πνεῦμα ὃ μὴ ἔχῃ ψυχὴν σῶμα λέγεται. Εἰπὲ δέ μοι, διὰ τί μὴ ἀνέλαβε τὴν ψυχήν; Ἦλθε γάρ φησιν αὐτὸς δι’ ἑαυτοῦ σῶσαι, οὐ χρείαν δὲ εἶχε τῆς ἡμετέρας ψυχῆς. Διὰ τί οὖν τὴν σάρκα ἀνέλαβεν; Ἐπειδὴ οὐκ ἠδύνατο φανῆναι ὡς θεός, ἀνέλαβε τὴν σάρκα, ἵνα δι’ αὐτῆς πιστεύσηται. Οὐκοῦν οὐκ εἶχε ψυχὴν ἡ σάρξ; Πῶς οὖν ἐπείνασε; πῶς ἐδίψησε; πῶς ἐκοπίασεν Εἰ γὰρ τὴν ψυχὴν ἐκβαλὼν τὸν θεὸν εἰσάγεις καὶ τὴν πεῖναν καὶ τὴν δίψαν ἐπ’ ἐκεῖνον φέρεις. Ἄλλως τε, ἀδελφοί, εἰ μὴ ἦν καὶ θεὸς λόγος καὶ ἔμψυχος ἄνθρωπος τὸ σκεῦος τῆς ἀνθρωπότητος τὸ ἑνωθὲν αὐτῷ, ἀλλὰ μόνη ἦν ἡ θεότης ἐν σαρκί, περὶ ποίας ὁ σωτὴρ ἔλεγε ψυχῆς· Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου. Εἰ θεότης ἦν μόνη, ψυχὴ δὲ οὐκ ἦν, τίς ὁ παραθέμενος καὶ τί τὸ παρατεθέν; Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου , τουτέστι, τὴν ψυχήν. Εἰ μόνην εἰσηγῇ τὴν θεότητα ἐν τῇ σαρκί, τὴν ψυχὴν δὲ ἐκβάλλεις, τίς ὁ παραθέμενος καὶ τί τὸ παρατεθέν; Ἀλλ’ ὁ σκοπὸς τῶν αἱρετικῶν δῆλος. Διὰ τοῦτο γὰρ ψυχὴν λέγουσιν μὴ ἀνειληφέναι τὸν κύριον ἵνα πάντα τὰ ταπεινὰ τῶν ῥημάτων εἰς τὴν θεότητα ἑλκύσωσιν· ἵν’ ὅταν ἀναγνῶσιν· Ἐγὼ ἀπ’ ἐμαυτοῦ οὐ λαλῶ, ὅτι ὁ πατήρ μου ἐντολήν μοι δέδωκε, τί εἴπω καὶ τί λαλήσω , μηκέτι τῇ ἀνθρωπότητι, ἀλλὰ τῇ θεότητι ἐπιγράψωσιν. Εἶδες εἰς ὅσον βυθὸν ἀσεβείας ἐξολισθαίνουσι; Ποῖόν ἐστι τὸ πνεῦμα ὁ λέγει· Εἰς χεῖράς σου παρατίθημι ; κἂν βιάσωνται, οὐχ εὑρίσκουσι. Λύεται γὰρ δι’ ἑτέρων, ὅτι τὸ πνεῦμα τὴν ψυχὴν ἐκάλεσεν. Ἄκουε Στεφάνου λέγοντος ἐν τῷ μαρτυρίῳ· Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου. Ὅτι τὸ πνεῦμα ἡ ψυχή ἐστι Στέφανος μαρτυρεῖ. Τίς οὖν ὁ παρατιθέμενος τὸ πνεῦμα καὶ τί ᾧ παρετέθη τὸ πνεῦμα; Περὶ ποίας δὲ διαλέγεται οὐσίας; Εἰς ἣν οἱ ἀπόστολοι τὴν προφητείαν ἕλκουσιν· Ὅτι οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδου, οὐδὲ δώσεις τὸν ὅσιόν σου ἰδεῖν διαφθοράν. Οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδου. περὶ θεοῦ ἦν ὁ λόγος; Θεὸς οὐ καταλιμπάνεται εἰς ᾅδου. Κατεῖχε ᾅδης θεόν; Κατεῖχε τὴν ζωοποιὸν δύναμιν ἡ διαφθορά; Οὐκ ἤκουσας Παύλου λέγοντος, καθότι οὐκ ἦν δυνατὸν τὴν ζωὴν ὑπὸ τῆς φθορᾶς κατέχεσθαι; Τὴν ζωὴν τὸ σῶμα λέγει. Εἰ δὲ τὸ σῶμα ζωή, κατείχετο ἡ ζωὴ θανάτῳ; Οὐκ ἐγκαταλείψεις τὴν ψυχήν μου εἰς ᾅδου. Ὅλην πεσοῦσαν τὴν ὅλην ἤγειρεν. Ὅλον πεσόντα τὸν ἄνθρωπον ὅλον ἀνεκαίνισεν. Ἀλλ’ ἐὰν εἴπῃς, φησι, Τέλειον ἄνθρωπον ἀνεκαίνισε, ποίαν διαφορὰν αὐτῷ δίδως παρὰ τοὺς ἀποστόλους; Καὶ γὰρ ἐν ἐκείνοις ἐγένετο ὁ θεός. Ἀλλ’ ἕτερόν ἐστιν ἐνοικῆσαι καὶ ἄλλο ἀναλαβεῖν καὶ ἑνωθῆναι. Περὶ ἡμῶν εἴρηται· Ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω. Τῆς ψυχῆς λέγει τὴν ἁπλότητα, τὴν ἀρετὴν τῆς ψυχῆς ὑποτίθεται, ᾗ ἐπαναπαύεται θεὸς καὶ ἐμπεριπατεῖ. Ἐπεὶ δὲ τοῦ Χριστοῦ αὐτοῦ τὸ σῶμα ἐκ κοιλίας ἑνωθὲν ναὸς ἐγένετο, οὐ κατὰ προκοπὴν πολιτείας ἐδέξατο θεὸν ἐνοικοῦντα, ἀλλ’ ἅμα ναὸς κατεσκευάσθη, ἅμα θεὸς ἐνῴκησε. Ναὸς οὖν ἦν τοῦ ἑνωθέντος Χριστοῦ τὸ σῶμα. Διὰ τοῦτό φησι· Λύσατε τὸν ναὸν τοῦτον καὶ ἐν τρισὶν ἡμέραις ἐγερῶ αὐτόν. Ὢ τῆς ἀτοπίας τῶν πάντα τολμώντων ἀδεῶς. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν πρὸς αἱρετικοὺς τοὺς λέγοντας ψυχὴν καὶ σῶμα καὶ πνεῦμα καὶ βιαζομένους τὸ ἀποστολικὸν ῥῆμα τὸ λέγον· Ὁ θεὸς φυλάξει ὑμῶν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ πνεῦμα. Ἐκεῖνο ἀναγκαῖον εἰπεῖν· Πνεῦμα νομίζουσι τὸν νοῦν. Εἰ τοίνυν τὸ πνεῦμα ὁ νοῦς ἐστι, διὰ τί ὁ ἀπόστολος λέγει· Ψαλῶ τῷ πνεύματί μου, ψαλῶ καὶ τῷ νοΐ ; Εἰ γὰρ τὸ αὐτὸ πνεῦμα καὶ νοῦς, διὰ τί μερίζει Παῦλος λέγων· Ψαλῶ τῷ πνεύματι, ψαλῶ καὶ τῷ νοΐ ; Εἰ τὸ πνεῦμα νοῦς, διὰ τί νοῦν παρὰ τὸ πνεῦμα ἕτερον λέγει; Ἀλλ’ ἐπειδή φησιν οὐ κατεδέξω οὕτως, ἑρμήνευσον ὡς φρονεῖς. Τί ἐστιν ὃ λέγει Παῦλος· Ὁ θεὸς φυλάξει ὑμῶν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ πνεῦμα ; Πνεῦμα ἔθος τῇ γραφῇ καλεῖν τὸ χάρισμα τοῦ ἁγίου πνεύματος. Παρακαλῶ, συναγωνίσασθέ μοι τῷ καμάτῳ. Οὐ γὰρ μικρὸν πρᾶγμα αἱρετικὴν ἄκανθαν ἐκκόψαι. Πνεῦμα ἔθος τῇ γραφῇ καλεῖν τὸ χάρισμα τοῦ ἁγίου πνεύματος. Οἷον ἐάν τις λάβῃ πνεῦμα σοφίας ἢ πνεῦμα γνώσεως αὐτὸ τὸ δῶρον τοῦ πνεύματος καλεῖται πνεῦμα. Λέγει Παῦλος· Ἐπεὶ ζηλωταὶ πνευμάτων ἐστέ , ἀντὶ τοῦ χαρισμάτων πνευματικῶν. Οὐ γὰρ πολλὰ πνεύματα. Ἐπεὶ ζηλωταί ἐστε πνευμάτων, ἔτι καθ’ ὁδὸν ὑπερβολὴν ὑμῖν δείκνυμι . Δείκνυμι, φησίν, ὑμῖν τίνα ὀφείλετε τῶν χαρισμάτων ζητεῖν. Καλεῖται τοίνυν πνεῦμα ἡ τοῦ πνεύματος χάρις· οὐκ αὐτὴ ἡ οὐσία τοῦ πνεύματος, ἀλλ’ ἡ ἐνέργεια τοῦ πνεύματος. Ταῦτα δὲ πάντα ἐνεργεῖ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πνεῦμα . Ἐνέργεια πνεύματος τὸ πνεῦμα, τουτέστι τὸ χάρισμα· οὐκ αὐτὴ ἡ οὐσία τοῦ πνεύματος. Καλῇ σὺ πνευματικὸς καὶ καλεῖται τὸ παρὰ σοὶ χάρισμα πνεῦμα. Λέγει οὖν ὁ ἀπόστολος· Ὁ θεὸς φυλάξει ὑμῶν τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ χάρισμα, ὃ ἐλάβετε ἀπὸ τοῦ πνεύματος; Πάλιν τὸ πνεῦμα χάρισμα λέγει. Τὸ δὲ χάρισμα διὰ σπουδῆς αὔξεται καὶ δι’ ἀμελείας ἀπόλλυται. Ὁ ἀπόστολος λέγει· Τὸ πνεῦμα μὴ σβέννυτε. Οὔτε τὴν οὐσίαν τοῦ πνεύματος σβέσαι δυνατόν, οὔτε τὸν νοῦν τὸν κατὰ φύσιν ὄντα. Ἀλλ’ ἐπειδὴ τὴν χάριν ἐν μὲν τῇ σπουδῇ αὔξομεν, ἐν δὲ τῇ ῥᾳθυμίᾳ σβεννύομεν, λέγει· Τὸ χάρισμα, ὃ ἐλάβετε, μὴ σβέννυτε. Πνεῦμα τοίνυν καλεῖ τοῦ πνεύματος τὴν ἐνέργειαν· ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν· ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.