Ἐβουλόμην εἰς τέλος διανύσαι τοῦ σταυροῦ τὰ θεωρήματα, οὐχ ὡς τῶν νοημάτων περιγενόμενος, ἀλλὰ τὰ δυνατὰ τοῖς πιστοῖς ἐκτιθέμενος. Οὐκ ἀρκεῖ λόγος πρὸς ἐξήγησιν τῶν θείων λογίων, ἀλλὰ ἀνθρωπίνῃ δυνάμει μετρεῖται τὸ λεγόμενον, οὐχ ὡς αὐτῆς τῆς δυνάμεως ἀρκούσης καταλαβεῖν, ἀλλ’ ὡς τοῦ θεοῦ παρέχοντος· οὐχ ὅσα δύναται δοῦναι ὁ διδούς, ἀλλ’ ὅσα χωρεῖ ὁ λαμβάνων. Ὥσπερ γὰρ μήτηρ τῷ βρέφει τῷ γαλακτοτροφουμένῳ αὐτὴ μὲν δύναται παρασχεῖν τέλειον ἄρτον, ἐκεῖνο δὲ δέξασθαι οὐκ ἰσχύει, οὕτως οὔτε θεῷ ἀδύνατον παρασχεῖν τὴν μείζονα σοφίαν καὶ ὑπερκόσμιον, ἀλλ’ ἡμεῖς δέξασθαι ἀδυνατοῦμεν. Θνητὸν γὰρ οἰκοῦμεν σῶμα. Οὐδὲν οὖν ἐλάλησεν ὁ θεὸς πρὸς ἡμᾶς κατὰ τὴν ἁρμόζουσαν αὐτῷ τελειότητα, ἀλλὰ πρὸς τὴν ἡμετέραν ἀσθένειαν ἐμέτρησε τὸ λεγόμενον. Διὰ τοῦτο ὁ σωτὴρ ἔλεγε· Πολλὰ ἔχω λέγειν, ἀλλ’ οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι. Καὶ ἀλλαχοῦ ἔλεγεν ὁ σωτὴρ τῷ Νικοδήμῳ· Εἰ τὰ ἐπίγεια εἶπον ὑμῖν, κύριε οὐ πιστεύετε, πῶς, ἂν εἴπω τὰ ἐπουράνια, πιστεύσετε; Λέγωμεν τοίνυν ὅσον ἧκεν εἰς τὴν ἀνθρωπίνην δύναμιν, ὑπὸ θεοῦ χορηγούμενοι. Διακόπτεται δὲ ἡμῖν ἀπὸ τῆς ἡμέρας ὁ λόγος βουλομένοις ἐφεξῆς ἀγαγεῖν τὰ θεωρήματα. Διεκόπτετο δὲ διὰ τὴν τοῦ εὐαγγελίου ἀνάγνωσιν. Ἀλλ’ ἐκεῖνο ἐν τῷ ἰδίῳ καιρῷ λεχθήσεται. Τῶν δὲ ἐν τῇ σήμερον ἡμέρᾳ γινομένων μνημονεύσωμεν. Σήμερον ὁ Χριστὸς κατὰ ταύτην τὴν πέμπτην τοῦ σαββάτου ἐν τῇ ἑσπέρᾳ τῇ πρὸ τοῦ πάθους καὶ τῶν μαθητῶν τοὺς πόδας ἔνιψε καὶ ἐν τῷ νόμῳ τυπικὸν πάσχα ἐτέλεσε καὶ τὴν σωτήριον τοῦ πάθους μυσταγωγίαν παρέδωκεν. Ὥστε ἤδη φιλαλήθως εἰπεῖν, οὐδὲ αὐτὸς ὁ τῆς ἀληθείας διακόπτεται λόγος. Περὶ τοῦ σταυροῦ γὰρ ἐκείνη ἡ διήγησις καὶ οὕτω φυλάττεται κανών. Ἔλθωμεν οὖν εἰς τὴν ἀκολουθίαν, τέμνοντες, ἵνα γεύματά τινα παρασχόντες τοῖς φιλοχρίστοις ὑμῶν ψυχαῖς. Πῶς δεῖ κατανοεῖν εἰς τὴν τῶν ἁγίων καὶ μυστικῶν ἡμῶν παραδόσεων θεωρίαν, σύντομον καὶ εὐκρινῆ δῶμεν τοῦ λόγου τὴν ἀπόδειξιν. Λέγει ὁ σωτὴρ τοῖς μαθηταῖς· Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς τὸ σταυρωθῆναι. Πολλάκις ὁ σωτὴρ προεῖπε τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς, ὁμοῦ δεικνὺς ὅτι καὶ εἰδὼς οὐ φεύγει καὶ προγινώσκων οὐ παραιτεῖται· ὁμοῦ δὲ καὶ προομαλίζων τὰς ψυχὰς τῶν ἀποστόλων, ἵνα τῷ προπαρασκευάζεσθαι γνῶναι φύγωσι τὸν θόρυβον. Πρᾶγμα μελετηθὲν οὐκ ἔχει τὴν ἀπὸ τοῦ αἰφνιδίου ταραχήν. Ὅπερ καὶ ὁ Δαυὶδ προέλεγεν· Ἡτοιμάσθην καὶ οὐκ ἐταράχθην. Τοῦτο καὶ ἐν ταῖς βρονταῖς γίνεται. Προλαβοῦσα ἡ ἀστραπὴ διδάσκει τὸν λογισμὸν ὅτι δεῖ ἐκδέξασθαι τὴν βροντήν, ἵνα τῇ προσδοκίᾳ λύσῃ τὸν μείζονα φόβον. Οὕτω καὶ ὁ σωτήρ, ἵνα μὴ ἀθρόον ὑπὸ τοῦ πάθους ὡς τὸν σωτῆρα ὀνειδίσαι τοὺς ἀποστόλους καὶ εἰπεῖν μετὰ τὴν ἀνάστασιν· Οὗτοί εἰσιν οἱ λόγοι μου, οὓς ἐλάλησα ὑμῖν, ὅτι δεῖ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου πολλὰ παθεῖν. Ὠνείδιζεν αὐτούς, ὅτι τὸν σκοπὸν οὐκ ἐπλήρωσαν, δι’ ὧν ὁ σωτὴρ προεῖπε. Προεῖπόν φησιν, ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε καὶ ὁ θόρυβος ὑμῶν ἐκράτησεν. Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει παραδίδοσθαι εἰς τὸ σταυρωθῆναι. Οὐδαμοῦ εὑρίσκεις τὸν σωτῆρα πάθους μνημονεύσαντα καὶ μὴ τὸ ἀνθρώπινον πρόσωπον εἰσαγαγόντα, καὶ ὡς ἄλλον διαλεγόμενον περὶ ἄλλου. Οὐκ εἶπε· Παραδίδομαι, ἀλλ’ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει παραδίδοσθαι εἰς τὸ σταυρωθῆναι. Οὐδαμῶς εὑρίσκεις τὸν σωτῆρα παραδιδόμενον, ἀλλ’ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται. Καὶ πανταχοῦ ὡς ἄλλος περὶ ἄλλου λαλεῖ. Ὅταν μέντοι εἰς τὴν θεότητα, γυμνῶς λέγει· Ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν. Οὐ λέγει· Ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ὁ πέμψας με, ἀλλ’ Ἐγὼ καὶ ὁ πατὴρ ἕν ἐσμεν καί· Ὁ ἑωρακώς με, ἑώρακε τὸν πατέρα. Οἴδατε ὅτι μετὰ δύο ἡμέρας τὸ πάσχα γίνεται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου παραδίδοται εἰς τὸ σταυρωθῆναι. Ὁ δὲ Ἰωάννης πῶς ἀσφαλῶς λέγει; Ἵνα μή τις νομίσῃ τὸν ὁρώμενον καιρὸν τῆς ἀνάγκης, ὅρα πῶς ἀσφαλίζεται· Εἰδὼς ὅτι ἦλθεν ἡ ὥρα, ἵνα μεταβῇ ἐκ τοῦ κόσμου τούτου πρὸς τὸν πατέρα, ἀγαπήσας τοὺς ἰδίους, εἰς τέλος ἠγάπησεν. ἀντὶ τοῦ ἀπηρτισμένην ἀγάπην ἔδειξε. Καὶ τοῦ δείπνου γενομένου ἀναστὰς ἀποτίθεται τὰ ἱμάτια καὶ διεζώσατο τὸ λέντιον καὶ ἔβαλεν ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα καὶ ἤρξατο νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν. Αἰσχυνέσθωσαν αἱρετικοί. Ἐὰν ἀκούσωσι τοῦ σωτῆρος λέγοντος· Ποιῶ τὸ θέλημα τοῦ πατρός μου, εὐθέως λέγουσιν· Ὁρᾷς ὅτι ὡς δοῦλος ὑποτάσσεται καὶ ὑπακούει τῷ πατρί. Ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ ἦν ἰδεῖν πρᾶγμα φοβερόν. Τί ἀνέστη καὶ ἀπέθετο τὸ ἱμάτιον ὁ περιβαλλόμενος φῶς ὡς ἱμάτιον καὶ διεζώσατο λέντιον; Καὶ ἦν ἰδεῖν τότε Παύλου φωνὴν ἀληθεύουσαν ὅτι ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων, μορφὴν δούλου ἔλαβε . Διεζώσατο λέντιον ὁ περιβάλλων τὸν οὐρανὸν ἐν νεφέλαις καὶ ἔβαλεν ὕδωρ εἰς τὸν νιπτῆρα ὁ ποταμοῖς καὶ πηγαῖς καὶ θαλάσσαις τὴν τῶν ὑδάτων φύσιν ἐκχέας. Ἐννόησον μαθητὴν καθήμενον καὶ τὸν δεσπότην ἐπικαμπτόμενον καὶ πρὸς γόνυ βλέποντα, ᾧ κάμπτει γόνυ ἐπουρανίων καὶ ἐπιγείων καὶ καταχθονίων. Ἡ ταπείνωσις τοῦ σωτῆρος πᾶσαν ἔσβεσεν ὑπερηφανίαν. Ἐκείνη ἡ ἐπιείκεια πᾶσαν ἔσβεσεν ἀλαζονείαν.

Ὅταν ἴδω τὸν σωτῆρα νίπτοντα τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν, λέγω τὸ τοῦ Ἡσαΐου περὶ τῆς ἡμετέρας ὑπερηφανίας· Τί ὑπερηφανεύεται γῆ καὶ σποδός; Ἐννόησον ἐπικύπτοντα τὸν δεσπότην πρὸς τοὺς πόδας τῶν οἰκετῶν καὶ νίπτοντα. Πῶς ταῦτα λαληθῇ ἢ πῶς σιωπηθῇ; Λόγος οὐκ ἀρκεσθῇ. Ἡ σιωπὴ ἀγνωμοσύνην ἡμῖν κατηγορεῖ. Καὶ τί ποιήσομεν καὶ εἰπεῖν μὴ ἰσχύοντες; Ἤρξατο νίπτειν τοὺς πόδας τῶν μαθητῶν καὶ ἐκμάσσειν τῷ λεντίῳ. Οὐδὲ ἓν ὑπηρεσίας εἶδος παρέλιπεν· οὐκ ἐπέτρεψε τὸ μὲν ὕδωρ ἐνθεῖναι παρ’ ἄλλων, ἑαυτῷ δὲ νίψαι. Οὐδὲ ἔνιψε μὲν αὐτός, ἄλλοι δὲ ἀπέμαξαν. Καὶ φαίνεται ἐνταῦθα ξένον τι μυστήριον εἰσηγούμενος τοῖς μαθηταῖς. Ἀγαπήσας φησὶ τοὺς ἰδίους μαθητάς, εἰς τέλος ἠγάπησε , λέγει Ἰωάννης. Καὶ τοῦ δείπνου γενομένου, ἤδη τοῦ διαβόλου βεβληκότος εἰς τὴν καρδίαν Ἰούδα Σίμωνος Ἰσκαριώτου, ἵνα παραδῷ αὐτόν, ἀναστὰς ἀπέθετο τὰ ἱμάτια. Οὐχ ἁπλῶς τοῦτο εἶπεν, ἀλλ’ ἵνα δείξῃ ὅτι μελετήσαντος τοῦ προδότου τὴν παραδοσίαν οὐκ ὤκνησεν ὁ σωτὴρ αὐτοῦ τοῦ προδότου τοὺς πόδας νίψαι. Καὶ ᾔδει αὐτοῦ τὸν δόλον καὶ ἔνιψε. Τί οὖν; Προσωποληψία παρὰ τῷ θεῷ; Μὴ γένοιτο. Ἀεὶ μεταξὺ ἀδικούντων καὶ ἀδικουμένων ἐστὶν ἡ προσωποληψία. Ἐὰν μέντοι ὁ ἀδικούμενος τιμήσῃ τὸν ἀδικοῦντα, οὐ προσωποληψία εστίν, ἀλλὰ ταπεινοφροσύνη. Ἐὰν δὲ ὁ ἀδικούμενος λάθρα μὲν ἐργάζεται τὸ κακόν, σχήματι δὲ φιλανθρωπεύεται, ἐκείνη ἐστὶν ὑπόκρισις. Οἷον ἀπ’ αὐτοῦ τοῦ πράγματος λάβε τὴν ἀπόδειξιν. Ἤιδει Ἰούδας ὁ παραδιδοὺς τὸν δεσπότην, ὅτι ἀσεβὲς ἦν αὐτοῦ. Ὧι γὰρ ἐπεβούλευε φίλημα προσέφερεν. Ὁ δὲ σωτὴρ ἀδικούμενος ἐτίμα τὸν ἀδικοῦντα, ὅπερ οὐκ ἦν ἀδικία, ἀλλὰ ταπεινοφροσύνης ὑπερβολή, καὶ παρὰ θεῷ ἐπαινουμένη καὶ παρὰ ἀνθρώποις θαυμαζομένη Θέλεις ἰδεῖν σχῆμα; Βλέπε τὸν Ἰωὰβ τὸν ἀρχιστράτηγον τοῦ Δαυίδ. Κατέσχε τὸν Ἀβνάρ, ἄλλον ἀρχιστράτηγον, καὶ φιλίας προσέφερε ῥήματα καὶ λάθρα ἐνέπηξε τὸ ξίφος τῇ λαγόνι. Ἀδελφὸν ἐκάλει καὶ ὡς ἐχθρὸν ἀνῄρει. Διὰ τοῦτο κακὸν ἡ ὑπόκρισις. Ἀλλαχοῦ δὲ ὅταν ὁ ἀδικούμενος εὐεργετήσῃ τὸν ἀδικοῦντα, ἐπαίνου ἐστὶ τὸ ἔργον. Ὁ Ἰακὼβ ἐφοβεῖτο τὸν ἴδιον ἀδελφὸν τὸν Ἠσαῦ καὶ παρεκάλει τὸν θεὸν λέγων· Ἐξελοῦ με ἐκ χειρὸς τοῦ ἀδελφοῦ μου, μὴ ἐλθὼν ἀποκτείνῃ με. Ὅτε μέντοι εἶδεν αὐτὸν, τιμᾷ καὶ λέγει· Εἶδον τὸν πρόσωπόν σου ὡς ἂν τις ἴδῃ πρόσωπον θεοῦ. Ἰδὼν δὲ αὐτὸν ὡς πολέμιον, ὡς φονέα, ἐπειδὴ ᾔδει ὅτι οὐκ ἔλεγεν ἵνα ἐπιβουλεύσῃ, ἀλλ’ ἵνα ἐπιβουλὴν φύγῃ, συνέγνω ὁ θεός. Οὕτω τις ἐὰν φιλίας προσενέγκῃ ῥήματα, οὐχ ἵνα δολιεύσηται, ἀλλ’ ἵνα τὸν δόλον ἐκφύγῃ, οὐκ ἀγανακτεῖ ὁ θεός. Αὐτοῦ γάρ ἐστι διδάσκαλος. Λόγος ὑποπίπτων ἀποστρέφει ὀργήν. Ἤδη οὖν, φησί, τοῦ διαβόλου βεβληκότος εἰς τὴν καρδίαν Ἰούδα παραδοῦναι τὸν σωτῆρα, ὁ σωτὴρ νικῆσαι θέλων τὴν ἀγνωμοσύνην τῇ φιλανθρωπίᾳ καὶ τῇ ἐπιεικείᾳ τὴν ἀλαζονείαν λῦσαι, ἔνιψεν αὐτοῦ τοὺς πόδας. Ἐγὼ οὐ τοσοῦτον θαυμάζω τὸν δεσπότην τὰ ἴδια ποιοῦντα – Ἔργον γὰρ ἦν αὐτοῦ ἡ ἐπιείκεια. – ὅσον ἐκεῖνον δόλου γέμοντα. Ποίᾳ καρδίᾳ προέτεινε τοὺς πόδας; Πῶς ἔβλεπε τὰς ἁγίας χεῖρας τοῦ δεσπότου περὶ τοὺς πόδας αὐτοῦ στρεφομένας; Πῶς οὐκ ἐνάρκησε; Πῶς οὐκ ἔφριξεν; Ἀλλ’ ὅμως ἡ ἀνεξίκακος φύσις μακροθυμεῖ. Φαίνεται δὲ καὶ πρῶτον νίψας αὐτόν. Διὰ τί; Εἰ μὴ ἔνιψε τοὺς πόδας τοῦ προδότου, ἀλλὰ νίπτων τῶν ἄλλων αὐτὸν κατέλιπε, κἀκεῖνο ἦν τοῦ δεσπότου ἀλλότριον καὶ ὁ Ἰούδας εὔλογον ἔλαβεν ἀφορμήν. Αὐτός με ἀφώρισεν· αὐτός με ἠλλοτρίωσε· πάντων ἔνιψε τοὺς πόδας, ἐμὲ δὲ κατέγνω. Ποίᾳ ψυχῇ ἐδυνάμην εἶναι μετ’ αὐτοῦ; Εἶδεν ὁ θεὸς καρδίαν συντετριμμένην καὶ οὐκ ἠθέλησε τὸ ἀφ’ ἑαυτοῦ συντριβόμενον αὐτὸς συντρίψαι. Καὶ τοῦτο ἦν τὸ κάλαμον συντετριμμένον μὴ κατεάξῃς . Ὅμως ἔνιψε τῶν μαθητῶν τοὺς πόδας. Ἦλθε τελευταῖον ἐπὶ τὸν Πέτρον. Ἐν ὅσῳ δὲ τοὺς ἄλλους ἔνιπτεν ὁ σωτήρ, ἐννοεῖ Πέτρος τὸ ἀξίωμα τοῦ δεσπότου καὶ τὴν εὐτέλειαν τῶν ἀνθρώπων, τὸ ταπεινὸν τῶν ἀνθρώπων καὶ τὴν δόξαν τοῦ δεδοξασμένου, καὶ ὥρισε παρ’ ἑαυτῷ τὸ μὴ καταδέξασθαι. Ἦλθε πρὸς αὐτὸν ὁ σωτὴρ καὶ λέγει ἐκεῖνος· Κύριε, σὺ μου νίπτεις τοὺς πόδας; . Σὺ εἶ ὁ νεκροὺς ἐγείρων, ὁ λεπροὺς καθαρίζων – Τὸ γὰρ σὺ πολλὴν ἔχει δύναμιν. Σὺ, ᾧ ἐγὼ ἐμαρτύρησα ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος . Εἰ μὲν ἀπὸ ἀγνοίας εἶπον, συνέβη ἂν ὑπόνοιαν ἀνθρωπίνην εἶναι. Εἰ δὲ σύ μου τὴν φωνὴν ἐσφράγισας λέγων ὅτι ὁ πατήρ μου ὁ ἐν οὐρανοῖς ἀπεκάλυψέ σοι , ἀνέχῃ οἰκέτου πόδας πλῦναι χερσὶ δεσπότου; Οὐ μὴ νίψεις τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα. Τί οὖν ὁ σωτήρ; Διεσκέδασε τὴν φωνὴν αὐτοῦ. Ὃ ποιῶ φησι νῦν σὺ οὐκ οἶδας, γνώσῃ δὲ μετὰ ταῦτα , ἀντὶ τοῦ ἀγνοεῖς μου τὸν σκοπὸν τοῦ ποιοῦντος. Οὐκ ἠνείχετο, ἀλλὰ ταῦτα ἀκούσας λέγει· Οὐ μή μου νίψεις τοὺς πόδας εἰς τὸν αἰῶνα. Ἔδειξε ψυχὴν ἀδάμαντος σκληροτέραν. Προσήνεγκε δὲ ὁ σωτὴρ τὸ ἑαυτοῦ πῦρ καὶ ἐποίησε τὴν ἀδάμαντα ψυχὴν κηροῦ ἁπαλωτέραν. Ὥστε, φησί, καὶ μονότονος καὶ φιλόνεικος λῦσόν σου τὴν ἔνστασιν. Εἰ μή σου νίψω τοὺς πόδας, οὐκ ἔχεις μέρος μετ’ ἐμοῦ. Καὶ ὁ μονότονος καὶ ὁ φιλόνεικος λέγει· Κύριε, μὴ μόνον τοὺς πόδας, ἀλλὰ τὰς καὶ χεῖρας καὶ τὴν κεφαλήν. Τὸ κεφάλαιον ἀπεστέρει καὶ μετὰ τόκου ἀπέδωκε. Χριστιανῶν ἦθος οὐκ ἐστὶ μονότονον. Οὐ δεῖ Χριστιανῶν ἔμφιλον ἦθος ἔχειν. Οὐ δεῖ αὐτὸν ποικίλον εἶναι εἰς ἐπιβουλήν, ἀλλ’ ἀπολύτροπον εἰς ἀρετήν. Οἷον δεῖ εἶναι, φαιδρὸν μὲν ἐν καιρῷ φαιδρότητος, στυγνὸν δὲ ἐν καιρῷ λύπης, ὡς λέγει Παῦλος· Χαίρειν μετὰ χαιρόντων , νηστεύειν μετὰ νηστευόντων, κλαίειν μετὰ κλαιόντων . Τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ λέγει Παῦλος· Εἴτε ἐσθίετε, εἴτε πίνετε, πάντα εἰς δόξαν θεοῦ ποιεῖτε. Οὐδὲν οὖν ὤνησεν ἡ Πέτρου μονοτονία. Ἐλύθη γὰρ ὡς καὶ ἄλλου. Ὅτε ἦλθεν ὁ Χριστὸς βαπτισθῆναι ὑπὸ Ἰωάννου, λέγει αὐτῷ ὁ Βαπτιστής· Κύριε, ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι καὶ σὺ ἔρχῃ πρός με; Λέγει αὐτῷ ὁ σωτήρ· Ἄφες ἄρτι . Μὴ φιλονείκει, μὴ ἀνθίστασο, ὅτι θεία ἐστὶν ἡ γνώμη. Μὴ πρὸ καιροῦ γυμνώσῃς τὸ ἀξίωμα. Ἔασόν με πληρῶσαι τὴν τάξιν καὶ δεῖξαι ἀληθῶς ὅτι ἄνθρωπον ἔλαβον, ἵνα διὰ τοῦ ἀνθρώπου τοῦ ἀληθινοῦ θεὸν ἀναφανῶ. Μόνον εἶπεν· Ἄφες ἄρτι , καὶ εὐθέως ἐπισημαίνεται ὁ εὐαγγελιστής· Τότε ἀφῆκεν αὐτὸν βαπτισθῆναι. Ἐφιλονείκησεν ὡς εὐσεβὴς καὶ ὑπήκουσεν ὡς φιλόθεος. Οὕτω καὶ Ἱερεμίας ἐφιλονείκησε τῷ θεῷ· Ὁ ὢν δέσποτα κύριε, σὺ οἶδας ὅτι νεώτερός εἰμι. Καὶ εἶπε κύριος πρός με· Μὴ λέγε ὅτι Νεώτερος ἐγώ εἰμι, ὅτι πρὸς οὓς ἂν ἐχαποστελῶ σε, πορεύσῃ. Ἔλυσε τὴν μονοτονίαν ἡ εὐτονία. Πάλιν Μωϋσῆς ἐμονοτόνησε λέγων· Προχείρισαι ἄλλον. Ἰσχνόφωνος γάρ εἰμι καὶ βραδύγλωσσος. Ἀλλ’ οὐκ ἐνέδωκεν.

Ἀλλ’ εἰς τὸ προκείμενον ἐπανέλθωμεν. Λέγει ὁ σωτήρ· Ἐὰν μὴ νίψω σου τοὺς πόδας, οὐκ ἔχεις μέρος μετ’ ἐμοῦ. Ἐν τούτῳ ὀφείλομεν εἰδέναι ὅτι μέρος τῶν πιστῶν ὁ θεός ἐστι καὶ μέρος τοῦ θεοῦ οἱ πιστοί. Οἷον· ὅλος ὁ κόσμος τοῦ θεοῦ ἐστι· οἶδε δὲ τοὺς πιστοὺς ὁ θεός. Ὅλος ὁ κόσμος φησὶν ἐκτίσθη ὑπ’ ἐμοῦ, ἀλλ’ οὐδέν μοι διαφέρει ἢ τὸ τῶν πιστῶν μέρος. Διὰ τοῦτο οἱ μὲν πιστοὶ ἐβόων, ὡς ὁ Δαυίδ· Μερίς μου ὁ κύριος ἐν γῃ ζώντων καὶ πάλιν· Κύριος μερὶς τῆς κληρονομίας μου. Ἡ δὲ Μαρία καθημένη πρὸς τοῖς ποσὶ τοῦ δεσπότου ἤκουσε διδασκαλίας καὶ λέγει ὁ σωτήρ· Μαρία δὲ τὴν ἀγαθὴν μερίδα ἐξελέξατο, ἥτις οὐκ ἀφαιρεθήσεται ἀπ’ αὐτῆς. Ὁρᾷς ὅτι τῶν πιστῶν ἡ μερὶς ὁ θεός ἐστι; Λοιπὸν δεῖξαι ἀναγκαῖον ποῦ ἡ μερὶς τοῦ θεοῦ οἱ πιστοί. Λέγει Μωϋσῆς· Ὅτε διεμέριζεν ἔθνη ὁ ὕψιστος, διέσπειρεν υἱοὺς Ἀδάμ, ἔστησεν ὅρια ἐθνῶν κατὰ ἀριθμὸν ἀγγέλων θεοῦ καὶ ἐγεννήθη μερὶς κυρίου λαὸς αὐτοῦ Ἰακώβ. Ἐπειδὴ ὅλος ὁ κόσμος ἦν αὐτοῦ, μόνος δὲ λαὸς αὐτοῦ ἤκουσεν Ἰακώβ. Οὕτω καὶ ὁ προφήτης Ἀμὼς λέγει· Καὶ εἶδον καὶ ἰδοὺ ἐκάλεσε κύριος τὴν δίκην ἐν πυρὶ καὶ κατέφαγε τὴν ἄβυσσον τὴν πολλὴν καὶ κατέφαγε τὴν μερίδα κυρίου · τὸν λαὸν λέγει. Καὶ εἶπόν φησι· κόπασον, κύριε, ἀπὸ τοῦ Ἰακώβ, ὅτι ὀλιγοστός ἐστιν , ἀντὶ τοῦ μὴ ἀναλώσῃς ἡμᾶς. Ταῦτα μὲν εἴρηται διὰ τὸ λέγειν τὸν σωτῆρα· Ἐὰν μὴ νίψω σε, οὐκ ἔχεις μέρος μετ’ ἐμοῦ. Μερὶς οὖν τῶν πιστῶν ὁ θεὸς καὶ μερὶς τοῦ θεοῦ οἱ πιστοί. Λέγει ὁ Πέτρος· Κύριε, μὴ μόνον τοὺς πόδας μου νίψεις, ἀλλὰ καὶ τὰς χεῖρας καὶ τὴν κεφαλήν. Ἐνόμισεν ὁ Πέτρος ὅτι ἡ ἀπόνιψις ἐκείνη ἁμαρτιῶν ἦν ἄφεσις καὶ ἤθελε δι’ ὅλου τοῦ σώματος λαβεῖν ἄφεσιν. Ἡ δὲ οὐχ ἁμαρτιῶν ἄφεσις ἦν, ἀλλ’ εὐλαβείας ὑπόθεσις. Εἶτα λέγει ὁ σωτήρ· Ὁ λελουμένος οὐ χρείαν ἔχει, εἰ μὴ μόνον τοὺς πόδας νίψασθαι· ἤδη ὑμεῖς καθαροί ἐστε διὰ τὸν λόγον, ὃν λελάληκα ὑμῖν. Ἀλλὰ ταῦτα μὲν ταύτην ἔχει τὴν ἕξιν. Ὅτε δὲ ἀπένιψε τοὺς πόδας καὶ ἐξέμαξε, λαβὼν τὰ ἱμάτια ἀνέπεσεν. Ἐτήρησε τοῦ δούλου τὴν μορφὴν καὶ λοιπὸν ἀνακλίνεται ὡς δεσπότης καὶ λέγει μετ’ αὐθεντίας· Οὐκ οἴδατε τί πεποίηκα ὑμῖν; ἀντὶ τοῦ οὐκ ἐνοήσατε. Οὐχ ὑμεῖς λέγετε· Ὁ κύριος καὶ ὁ διδάσκαλος; Καὶ καλῶς λέγετε. Εἰμὶ γάρ. Ὧδε γυμνοῖ τὴν αὐθεντίαν. Ἐξέβαλε τὴν τοῦ δούλου μορφὴν καὶ εἰσάγει τὴν τοῦ θεοῦ. Οὐχ ὑμεῖς λέγετε· Ὁ κύριος καὶ ὁ διδάσκαλος; Εἰ οὖν ἐγὼ ὁ κύριος καὶ ὁ διδάσκαλος ἔνιψα ὑμῶν τοὺς πόδας, πόσῳ μᾶλλον ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τοὺς πόδας; ὑπόδειγμα γὰρ δέδωκα ὑμῖν – Ὁρῶ ὅτι εὐλαβείας ἦν ὑπόθεσις. –, ἵν’ ὡς ἐποίησα ὑμῖν φησιν οὕτω καὶ ὑμεῖς ἀλλήλοις ποιῆτε.

Τούτων οὕτω γενομένων προσέρχονται αὐτῷ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ λέγουσι· Κύριε, ποῦ θέλεις ἑτοιμάσωμέν σοι φαγεῖν τὸ πάσχα; . Βλέπε θεοῦ πρόγνωσιν. Λέγει· Ἀπέλθατε εἰς τὴν πόλιν καὶ ἀπαντήσει ὑμῖν ἄνθρωπος κεράμιον ὕδατος βαστάζων. Ἀκολουθήσατε αὐτῷ ὅπου ἀπέρχεται καὶ εἰς ἣν ἂν οἰκίαν εἰσέλθῃ· εἴπατε τῷ οἰκοδεσπότῃ· Ὁ καιρός μου ἐγγύς ἐστιν· πρὸς σὲ ποιῶ τὸ πάσχα μετὰ τῶν μαθητῶν μου. Καὶ αὐτὸς ὑμῖν δείξει ἀνώγεον ἐστρωμένον. Τὰ δύο τηρεῖ· καὶ τοὺς ἀποστόλους ἐφοδιάζει ἐρωτῆσαι τὸν οἰκοδεσπότην, καί, ἵνα μὴ νομίσωσιν ὅτι ἀγνοεῖ τὸν τόπον, λέγει αὐτοῖς· Ὑμῖν δείξει ἀνώγεον μέγα ἐστρωμένον. Εἰ προλέγεις τὸν τόπον, διὰ τί λέγεις τοῖς μαθηταῖς· Ἐρωτήσατε περὶ τοῦ τόπου; Πρὶν ἐρωτήσωμεν ἐμάθομεν; Ναί φησι καί μοι πρέπει προλέγειν ὡς θεῷ καὶ ὑμῖν ἐρωτᾶν ὡς ἀνθρώποις. Οὐδαμοῦ δὲ Χριστὸς παραδίδωσι τὸ μυστήριον ἐν ταπεινοῖς τόποις, ἀλλ’ ἐν τῇ ὀρεινῇ ἢ ἐν ὑπερῴῳ. Οὐδὲν γὰρ κατώγεον ἐπὶ Χριστοῦ. Διὰ τοῦτο ὅτε καὶ τὴν ἐπιφοίτησιν ἐδέχοντο τοῦ ἁγίου πνεύματος οἱ ἀπόστολοι ἐν ὑπερῴῳ ἦσαν συνηγμένοι. Τότε φησὶν ἀπέστειλε δύο τῶν μαθητῶν ἑτοιμάσαι τὸ πάσχα. Τίνες δὲ ἦσαν οὗτοι; Πέτρος καὶ Ἰωάννης. Διὰ τί παρὰ τοὺς δώδεκα Πέτρον καὶ Ἰωάννην ἀπέστειλε; Πέτρος ἦν ὁ ὁμολογήσας ὅτι σὺ εἶ ὁ Χριστὸς ὁ υἱὸς τοῦ θεοῦ τοῦ ζῶντος. Ἰωάννης δὲ ἔμελλε κηρύττειν τὸ ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος καὶ ὁ λόγος ἦν πρὸς τὸν θεόν, καὶ θεὸς ἦν ὁ λόγος. Ἀποστέλλει τὸν θεμέλιον τῆς πίστεως καὶ τὸν υἱὸν τῆς βροντῆς, ἵνα ἐν μὲν τῷ θεμελίῳ πήξῃ τὸ τῆς εὐσεβείας μυστήριον, ἐν δὲ τῷ υἱῷ τῆς βροντῆς ἀστράψῃ τὰ τῆς δικαιοσύνης ἐντάλματα. Πάλιν διὰ τί Πέτρον καὶ Ἰωάννην ἀποστέλλει; Ἵνα δειχθῇ ὅτι καὶ τῆς σεμνογαμίας καὶ τῆς παρθενίας ἥπλωται τὸ δῶρον, καὶ γίνονται κοινωνοὶ τοῦ πάσχα καὶ οἱ ἐν σεμνογαμίᾳ καὶ οἱ ἐν παρθενίᾳ καλῶς ζῶντες. Αποστέλλει παρθενίαν καὶ σεμνογαμίαν ἑτοιμάσαι αὐτῷ τὸ πάσχα· ὥσπερ ἐν τῷ ὄρει Μωϋσῆν καὶ Ἠλίαν παρέστησε, τὸν μὲν ἀπὸ σεμνογαμίας, τὸν δὲ ἀπὸ παρθενίας λάμποντα, ἵνα φανῇ σεμνογαμία καὶ παρθενία παρεστῶσαι τῷ Χριστῷ· Ἐπιθυμίᾳ γὰρ ἐπεθύμησα μεθ’ ὑμῶν τὸ πάσχα τοῦτο φαγεῖν. Οὐκ ἀναγκαζόμενος βιάζεται· οὐκ ἀκούσιον τὸ πάθος, ἀλλ’ ἑκούσιος ἡ γνώμη. Εἰ ὁ δεσπότης εὐεργετῶν εἶπεν· Ἐπιθυμίᾳ ἐπεθύμησα , τί εἴπωμεν ἡμεῖς; Προλαμβάνεις γὰρ τὰς φωνὰς ἡμῶν, δέσποτα, ἡμέτερα προλαμβάνεις ἁμαρτήματα καὶ προλάμπεις ταῖς εὐεργεσίαις. Ἡμεῖς ὀφείλομεν εἰπεῖν· Ἐπιθυμοῦμεν ἰδεῖν τὸ πάσχα καὶ σὺ προλαμβάνεις; Πηγὴ ἐπιθυμεῖ ποτε τῶν διψώντων ἢ οἱ διψῶντες τῆς πηγῆς; Τράπεζα ἐπιθυμεῖ τῶν πεινώντων ἢ οἱ πεινῶντες τῆς τραπέζης; Ἡμῖν πρέπει λέγειν τὸ τοῦ Δαυίδ· Ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ψ ψυχή μου πρὸς σέ, ὁ θεός. Ἀλλ’ ἐπειδὴ πρόκειται τοῦ σωτῆρος μυσταγωγία, αὐτὸ τὸ πάθος τὸ ἔνδοξον, αὐτὴ τοῦ πάθους ἡ παράδοσις, δεῖ τῷ λόγῳ παραχωρῆσαι τῷ καιρῷ, ἵνα καὶ διψῶντες ἀπολαύσωμεν καὶ οἱ πιστοὶ στηριχθῶσι καὶ οἱ μέλλοντες φωτίζεσθαι τὸν ἀρραβῶνα δέξωνται καὶ φυλάξωνται οἱ πιστοί. Μὴ προφάσει τοῦ δώρου λύσῃς τῆς νηστείας τὸν δρόμον. Ὥσπερ ὁ τὴν ὁδὸν διανύων τὴν μακρὰν καὶ διὰ τὴν τοῦ σώματος θεραπείαν ἀναπαύσεται, εἴτε ἐν δοχείοις, εἴτε ἐν ἄλλοις τόποις, οὐ παύεται τῆς ὁδοῦ, ἀλλ’ ἀναπαύεται μὲν ἐπὶ τὸ θάλψαι τὸ σῶμα, τοῦ δὲ σκοποῦ τῆς ὁδοιπορίας οὐκ ἀφίσταται, οὕτω καὶ ἡμῖν ἔδωκε τὴν ἀπόλαυσιν τῶν ἀγαθῶν αὐτοῦ ὁ σωτήρ, οὐχ ἵνα τρυφήσωμεν, ἀλλ’ ἵνα τὴν σάρκα καὶ τὴν ψυχὴν θεραπεύσωμεν. Μὴ τοίνυν προφάσει τῶν μυστηρίων εἰσαγάγῃς τὸ ἀλλότριον. Μή, ἐπειδὴ μεταλαμβάνεις, νομίσῃς ἀδελφὴν χάριν εἶναι τῆς κραιπάλης. Ταῦτα δὲ φυλαττέσθωσαν μὴ οἱ πιστοὶ μόνον, ἀλλὰ καὶ οἱ κατηχούμενοι. Πρὸ τῆς δωρεᾶς δεῖξον τὸ ἀξίωμα τοῦ δώρου. Τίς χρεία λόγου; Τὴν συνείδησίν σου ἐξέτασον. Ποίᾳ παρρησίᾳ προσέρχεται ὁ κλέψας τὴν νηστείαν; Ἀληθῶς προσέρχῃ αὔριον καὶ μηδενός σου κατηγοροῦντος ἢ συνείδησίς σου κατηγορήσει. Εἶδες οὖν τινά ποτε μεθ’ ἑαυτοῦ κατήγορον φέροντα; Μᾶλλον ἔχε συνήγορον τὴν συνείδησιν. Ἡ σήμερον ἡμέρα, τουτέστιν ἡ ἁγία αὕτη μυσταγωγία, οὐ θέλει τῆς νηστείας τὸν δρόμον, οὐδὲ τὴν ἐν τῷ ἁγίῳ πάσχα μυσταγωγίαν. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἔστι μὲν ἐν αὐτῇ τοῦ πάθους ἡ παράδοσις, ἐν ἐκείνῃ δὲ τῆς ἀναστάσεως ἡ ἀπόδειξις, γενώμεθα κοινωνοὶ καὶ τῆς ἀναστάσεως μέτοχοι. Σήμερον κοινωνήσωμεν τῷ πάθει, τότε τῇ ἀναστάσει. Σήμερον κοινωνοῦντες μὴ εἰς σπατάλην ἐκδῶμεν ἑαυτοὺς, ἀλλ’ εἰς δάκρυα. Μετὰ γὰρ τὴν ἀνάστασιν οὐκ ἔστι λύπη. Ἀκμὴν ἐν πάθει ὁ δεσπότης καὶ σὺ τρυφᾷς; Οὐκ οἶδας πῶς πολλοὶ πολλάκις καὶ τῶν μεγάλων μέμψιν ὑπέστησαν ἐπὶ βασιλικῷ πένθει τρυφήσαντες, καὶ τιμωρίαν ὑπέσχον; Σὺ δὲ βλέπων τὸ δεσποτικὸν πάθος ἔτι ἐπὶ σταυροῦ λάμπον, οὐδέπω τῆς ἀναστάσεως φέρων τὸν λόγον, προλαβὼν τῆς ἀναστάσεως τὴν εὐφροσύνην, σπατάλῃ ἑαυτὸν ἐξέδωκας; Ταῦτα λέγω, οὐχ ὅτι δεῖ πενθεῖν αὐτὸν τὸν σωτῆρα, ὡς ἄξια πένθους ὑποστάντα, ἀλλ’ ὅτι χρὴ ἡμᾶς τὴν οἰκείαν εὐγνωμοσύνην ἐπιδείκνυσθαι, ἵνα κοινωνήσαντες αὐτοῦ τῷ πάθει, κοινωνοὶ γενώμεθα τῆς ἀναστάσεως· ὅτι αὐτῷ πρέπει τῷ κυρίῳ ἡ δόξα, ἡ τιμή, καὶ ἡ προσκύνησις, ἅμα τῷ πατρὶ καὶ τῷ παναγίῳ καὶ ζωοποιῷ πνεύματι, νῦν καὶ ἁεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.