Πᾶσα μὲν ἡμέρα φαιδρὰ τὴν ἡλιακὴν ἀκτῖνα φέρουσα καὶ τὸ κοινὸν κατεστολισμένη φῶς. Οὕτω γὰρ καὶ ὁ δεσπότης καλλωπίσας τὴν κτίσιν, παρήγαγεν εἰς μέσον. Ἔχει δὲ πλέον εἰς εὐφροσύνην ἡμέρα ἑορτῆς πανηγυρικὴ καὶ πανέορτος λόγῳ καὶ λατρείᾳ θεοῦ τετιμημένη. Διπλῆν ἐπιδείκνυσι τὴν εὐπρέπειαν, τό τε τῆς φύσεως ἄνθος φέρουσα καὶ τὸ τῆς εὐσεβείας κάλλος ἐπιδεικνύουσα. Τοιαύτη καὶ ἡ σήμερον ἑορτή, τὸν μὲν αἰσθητὸν τοῦ σώματος ὀφθαλμὸν καταλάμπουσα, τὸ δὲ νοερὸν ὄμμα τῆς διανοίας ταῖς ἀκτῖσι τοῦ λόγου φωτίζουσα.

Ἔστι γὰρ σήμερον μία τῶν τριῶν τῶν ἐπισήμων καὶ τῶν ἐν νόμῳ κηρυττομένων καὶ διὰ τῆς εὐαγγελικῆς χάριτος ᾀδομένων. Ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ κατὰ τὴν παλαιὰν διαθήκην ἐδόθη νόμος. Ἐν ταύτῃ κατὰ τὴν νέαν χάριν ἐδόθη τοῦ πνεύματος ἡ ἐπιφοίτησις· Ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ Μωϋσῆς τοῦ νόμου τὰς πλάκας ἐδέξατο. Ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ ὁ χορὸς τῶν ἀποστόλων ἐδέξατο τοῦ πνεύματος τὴν κάθοδον ἀντὶ τῶν πλακῶν τῶν δοθεισῶν διὰ Μωϋσέως. Λέγει γὰρ ἐν τῇ πρὸς Κορινθίους ἐπιστολῇ γράφων ὁ μακάριος Παῦλος· Ἡ ἐπιστολὴ ἡμῶν ὑμεῖς ἐστε, ἐγγεγραμμένη οὐκ ἐν πλαξὶ λιθίναις, ἀλλ’ ἐν πλαξὶ καρδίας σαρκίναις. Ζητεῖτε δὲ εἰ ἀληθῶς κατὰ ταύτην τὴν ἡμέραν ἐδόθη ὁ νόμος. Οὐ γὰρ ῥητῶς ἐγγέγραπται ἐν τῇ παλαιᾷ διαθήκῃ ὅτι τῇ πεντηκοστῇ ἐδόθη νόμος· Ἀλλὰ τοῖς ἐρευνῶσι τὰ θεῖα γράμματα ἀνακύπτει θησαυρὸς τῆς γνώσεως.

Ἴδωμεν οὖν ποία ἡμέρα καθ’ ἣν ἐδόθη νόμος. Λέγει γὰρ ὁ μακάριος Μωϋσῆς – διὸ προσέχετε ἀκριβῶς –· Τῷ τρίτῳ μηνὶ ἐξελθόντων αὐτῶν ἐκ γῆς Αἰγύπτου, εἶπε κύριος τῷ Μωϋσῇ· Καταβὰς διαμάρτυραι τῷ λαῷ, καὶ ἁγνίσουσιν ἑαυτοὺς σήμερον καὶ αὔριον καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ ὀφθήσομαι. Προσέχετε ἀκριβῶς. Τῷ πρώτῳ μηνὶ ἔξοδος Αἰγύπτου· Τεσσαρεσκαιδεκάτη δὲ ἦν τοῦ πρώτου μηνός. Τίθει τὴν τεσσαρεσκαιδεκάτην ἡμέραν, μετ’ ἐκείνην καὶ τὰς ἡμέρας πληρούσας τὸ μῆνα, τουτέστι, δεκαεπτά, καὶ τὰς τριάκοντα τοῦ δευτέρου. Καὶ ἐν τῇ τεσαρακοστῇ ὀγδόῃ ἡμέρᾳ τοῦ δευτέρου μηνὸς ἔλεγεν ὁ θεός· Διαμάρτυραι τῷ λαῷ σήμερον καὶ αὔριον καὶ τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ τοῦ μηνὸς ὀφθήσομαι. Τριάκοντα οὖν τοῦ δευτέρου, δεκαεπτὰ δὲ τοῦ πρώτου καὶ τρεῖς τοῦ τρίτου.

Καὶ βλέπε τῶν πραγμάτων τὴν συμφωνίαν. Ὅτε ὤφθη ὁ θεὸς ἐν τῷ ὄρει Σινᾶ, ὤφθη ὡς πῦρ καιόμενον. Ὅτε ἐπεφάνη τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον τοῖς ἀποστόλοις, ἐπεφάνη ἐν εἴδει πυρός· Ἐμερίσθησαν γὰρ γλῶσσαι ὡσεὶ πυρὸς καὶ ἐκάθισεν ἐφ’ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν. Καὶ ὥσπερ, ἀδελφοί, ἐπιφαινομένου τοῦ θεοῦ κατὰ τὴν παλαιὰν διαθήκην πολλὰ ἦν τὰ δορυφοροῦντα φόβητρα. Καὶ γὰρ καὶ γνόφος καὶ θύελλα καὶ σάλπιγξ καὶ βροντὴ περιεῖχε τὸ ὄρος, ἵνα παρασκευάσῃ τὸν λαὸν εἰς φόβον τοῦ νομοθέτου. Οὕτω καὶ τοῦ ἁγίου πνεύματος μέλλοντος ἐπιφοιτᾶν, ἵνα μὴ τὸ αὔθωρον τῆς παρουσίας εἰς ῥᾳθυμίαν ἐνέγκῃ τοὺς δεχομένους, ἀλλὰ μάθωσι τοῦ πνεύματος τὴν ἀξίαν ἐπιφοιτῶσαν, ὥσπερ ἐν τῷ ὄρει γνόφος καὶ θύελλα προέδραμεν, οὕτω καὶ ἐπὶ τοῦ πνεύματος ἐγένετο. Ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς ἐγένετο ἦχος ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας. Καὶ τότε ὤφθη τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον καὶ συνέσεισε τὸν οἶκον, μεριζόμενον οὐ τὴν φύσιν, ἀλλὰ τὰς ἐνεργείας μερίζον.

Οὐ γὰρ διαιρεῖται τὸ πνεῦμα, ἀλλὰ διαιρεῖ τὰ χαρίσματα, ὡς μαρτυρεῖ Παῦλος· Ταῦτα δὲ πάντα ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πνεῦμα, διαιροῦν ἰδίᾳ ἑκάστῳ, καθὼς βούλεται , διαιροῦν, οὐ διαιρούμενον, μερίζον, οὐ μεριζόμενον, αὐθεντοῦν, οὐκ αὐθεντίᾳ ὑποκείμενον. Καὶ ἣν ἔδωκε τῷ πατρὶ τιμὴν τῆς αὐθεντίας Παῦλος λέγων· Ὁ δὲ θεός ἐστιν ὁ ἐνεργῶν τὰ πάντα ἐν πᾶσιν , τὴν αὐτὴν φωνὴν εἶπε καὶ ἐπὶ τοῦ πνεύματος λέγων· Ταῦτα δὲ πάντα, φησίν, ἐνεργεῖ τὸ ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πνεῦμα. Ἀλλ’ ἐκλήθη τὸ ἅγιον πνεῦμα παράκλητον. Διὰ τὶ ἀλλ’ ἢ διὰ τὸ παρακαλεῖν ἀνθρώπους, τουτέστι, παραμυθεῖσθαι; Ἐπὶ δὲ τῆς γραφῆς τὸ ἰδίωμα τοῦτο εὑρήσεις. Παράκλησιν λέγει ὁ ἀπόστολος τὴν παραμυθίαν. Παρακαλεῖ δὲ οὐχ ὡς δεύτερον θεοῦ, ἀλλ’ ὡς θεός. Καὶ γὰρ θεοῦ ἴδιον τὸ παρακαλεῖν. Λέγει γὰρ ὁ ἀπόστολος, ἵνα μὴ τοῦ παρακλήτου προσηγορίαν ὑβρίσῃς· Ὑπὲρ Χριστοῦ πρεσβεύομεν, ὡς τοῦ θεοῦ παρακαλοῦντος δι’ ἡμῶν.

Καὶ ἵνα, ἀδελφοί, μὴ νομισθῇ Παῦλος ξενίζειν ἐπὶ τῶν δογμάτων τὸν θεὸν εἰσάγων παρακαλοῦντα ἀνθρώπους, λάβε παλαιᾶς μαρτυρίας ἀπόδειξιν. Λέγει Ἡσαΐας ὁ προφήτης πρὸς τὴν Ἱερουσαλήμ· Παρακαλέσει σε ὁ ὀνομάσας σε. Παρακαλεῖ σε ὁ πατήρ, παρακαλεῖ ὁ υἱός. Λέγει γὰρ· Πνεῦμα κυρίου ἐπ’ ἐμέ, οὗ ἕνεκεν ἔχρισέ με, εὐαγγελίσασθαι πτωχοῖς ἀπέσταλκέ με, παρακαλέσαι πάντας τοὺς πενθοῦντας. Ἄλλως τε καὶ ὁ σωτὴρ βουλόμενος δεῖξαι τοῦ πνεύματος τὴν ὁμότιμον δόξαν φησίν· Ἐπειδὰν ἀπέλθω, ἄλλον παράκλητον πέμψω. Ἄλλος δὲ οὐκ ἂν εἴη, μὴ ἑτέρου προτεταγμένου.

Ἐμφαίνεται τοίνυν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἐν εἴδει πυρὸς γλωσσῶν. Διὰ τί οὖν γλῶσσαι; Διὰ τὸ τοῦ κηρύγματος χρήσιμον. Ἐπειδὴ γὰρ γλώσσης ἐδέοντο οἱ ἀπόστολοι πρὸς τὸ πληρῶσαι διὰ τοῦ κηρύγματος τὰ πέρατα τῆς οἰκουμένης, ὃ ἔμελλεν ἐνεργεῖν τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον , τοῦτο σχηματίζεται κατὰ τὴν δωρεάν. Ἄλλως τε καὶ δι’ ἀρχαίαν ὑπόθεσιν. Ἐπειδὴ γὰρ τότε οἱ γίγαντες ἐθεομάχουν καὶ πύργον ἐβούλοντο κατασκευάσαι, γλώσσας ὁ θεὸς ἀποστείλας ἐμέρισε τῶν κακῶν τὴν συμφωνίαν, ἀποστέλλει καὶ νῦν ἐνεργείας γλωσσῶν, ἵνα συνάψῃ τὴν διαμερισθεῖσαν οἰκουμένην. Καὶ ἦν πρᾶγμα ξένον. Γλῶσσαι τὴν οἰκουμένην ἔτεμον· γλῶσσαι τὴν οἰκουμένην συνῆψαν, γλῶσσαι διὰ τὸ κήρυγμα. Πυρὸς δὲ διὰ τί; Ἐπειδὴ ὑλομανήσασα ἡ ἀσέβεια, καὶ πάντα τὸν κόσμον συνδήσασα δίκην ἀκάνθης κατεῖχεν, ἀποστέλλει πυρίνας γλώσσας ἀναλίσκουσας τὴν ἄκανθαν τῆς ἀσεβείας. Αὐτὸς γὰρ ἐστιν ὁ λέγων· Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν. Πῦρ οὐκ ἀφανιστικόν. Τὸ γὰρ τοῦ θεοῦ πῦρ οὐ καίει ἀλλ’ ἁγιάζει. Διὰ τοῦτο τῷ Ἡσαΐᾳ ἀπεστάλη ἓν τῶν χερουβὶμ ἔχον ἄνθρακα πυρὸς ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου. Καὶ ὡς ἐπέθηκε τοῖς χείλεσιν αὐτοῦ, φησὶ πρὸς αὐτόν· Ἰδοὺ ἀφῄρηκα τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου.

Ταύτην τοίνυν τὴν ἑορτὴν τῆς τοῦ ἁγίου πνεύματος ἐπιδημίας σεμνῶς ἑορτάζοντες, δόξαν ἀναπέμψωμεν τῷ πατρὶ καὶ τῷ υἱῷ καὶ τὸ ἁγίῳ πνεύματι. Τίμησον τοῦ πνεύματος τὴν ἐπιφοίτησιν. Τιμᾶται δὲ πνεύματος ἐπιφοίτησις ἐν συγχωρήσει ἁμαρτημάτων. Ὅπου γὰρ πνεῦμα ἅγιον, ἐκεῖ ἄφεσις. Φησὶ γὰρ ὁ κύριος· Λάβετε πνεῦμα ἅγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς. Τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον κηρύττει τὸ ἐλευθεροῦν. Οἷον· ἐλευθεροῖ πατήρ, ἐλευθεροῖ υἱός, ἐλευθεροῖ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. Δοῦλος δὲ ἐλευθερίαν παρέχειν οὐ δύναται. Ὃ γὰρ μὴ ἔχει οὐ χαρίζεται. Διὰ τοῦτο, ἵνα μάθῃς καινὴν ἐλευθερίαν υἱοῦ καὶ πνεύματος, ὁ σωτὴρ περὶ ἑαυτοῦ λέγει· Ἐὰν μὴ ὁ υἱὸς ὑμᾶς ἐλευθερώσῃ, δοῦλοί ἐστε. Ἀπέδωκεν ἑαυτῷ τὴν ἐλευθερίαν. Πάλιν ὁ Παῦλος λέγει· Οὕτω κατοπτριζόμεθα, ὡς ἀπὸ κυρίου πνεύματος· ὁ γὰρ κύριος τὸ πνεῦμά ἐστιν· ὅπου δὲ πνεῦμα κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία. Ποτὲ μὲν πνεῦμα το ἅγιον λέγεται, ποτὲ δὲ πνεῦμα υἱοῦ, ποτὲ δὲ πνεῦμα πατρός, οὐκ ἐν συγχύσει κηρυττόμενον, ἀλλὰ τὸ ἀδιάσπαστον τῆς θείας οὐσίας ἑρμηνευόμενον. Ὁ υἱὸς καλεῖ αὐτὸ πνεῦμα τοῦ πατρός· Μὴ μεριμνήσητε γάρ φησι τί λαλήσητε· οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες, ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τοῦ πατρός. Ὁ υἱὸς λέγει τὸ πνεῦμα τοῦ πατρός. Ὁ Παῦλος λέγει τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ. Λέγει γὰρ οὕτως· Ὅτι δέ εστε υἱοί, ἐξαπέστειλεν ὁ θεὸς τὸ πνεῦμα τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰς τὰς καρδίας ὑμῶν κράζον· Ἀββᾶ ὁ πατήρ. Ζωοποιεῖ καὶ τὸ πνεῦμα. Λέγει γάρ· Ὥσπερ ὁ πατὴρ ἐγείρει τοὺς νεκροὺς καὶ ζωοποιεῖ, οὕτω καὶ ὁ υἱὸς οὓς θέλει ζωοποιεῖ. Εἶδες πατέρα καὶ υἱὸν ζωοποιοῦντας. Βλέπε δὲ πάλιν τὸν ἀπόστολον, μᾶλλον δὲ αὐτὸν τὸν σωτῆρα δι’ αὐτοῦ λέγοντα· Τὸ πνεῦμά ἐστι τὸ ζωοποιοῦν· ἡ σὰρξ οὐδὲν ὠφελεῖ.

Ἔτι δὲ συντομώτερον χρήσομαι τῷ λόγῳ. Αἱ χειροτονίαι τῶν ἐκκλησιῶν ποτὲ μὲν ἐπιγράφονται ὑπὸ τοῦ Παύλου τῷ πατρί, ποτὲ τῷ υἱῷ, ποτὲ δὲ τῷ πνεύματι. Οἷον, ὅταν περὶ τοῦ πατρὸς λέγῃ χειροτονοῦντος τὰ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἀξιώματα, φησίν· Ἔθετο ὁ θεὸς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πρῶτον ἀποστόλους, δεύτερον προφήτας, τρίτον διδασκάλους, καὶ τὰ ἑξῆς. Ἐνταῦθα τῷ πατρὶ ἐπέγραψε τὰς χειροτονίας, ὅτι αὐτός ἐστιν ὁ αὐθεντῶν καὶ καθιστῶν. Ἀλλαχοῦ πάλιν ὁ αὐτὸς Παῦλος τῷ υἱῷ ἐπιγράφει. Λέγει γάρ· Ὁ καταβάς, αὐτός ἐστι καὶ ὁ ἀναβὰς ὑπεράνω πάντων τῶν οὐρανῶν, ἵνα πληρώσῃ τὰ πάντα· καὶ αὐτὸς ἔδωκε τοὺς μὲν ἀποστόλους, τοὺς δὲ προφήτας, τοὺς δὲ ποιμένας καὶ διδασκάλους. Βλέπε τὴν αὐθεντίαν διὰ τοῦ ῥήματος. Οὐκ εἶπε· Καὶ αὐτὸς ὑπούργησεν, ἀλλ’ Ἔδωκεν , ἐξ ἰδίας αὐθεντίας, οὐ μεμερισμένης καὶ ἀπεσχισμένης τῆς τοῦ πατρὸς βασιλείας. Ἃ γὰρ βούλεται ὁ πατήρ, βούλεται καὶ ὁ υἱός, καὶ ἃ βούλεται ὁ υἱός, τούτοις συνευδοκεῖ καὶ ὁ πατήρ. Ἃ τοίνυν ἐπέγραψε τῷ πατρὶ καὶ τῷ υἱῷ, ὁ αὐτὸς πάλιν τῷ ἁγίῳ πνεύματι τὰς χειροτονίας ἀνατίθησι, μετακαλούμενος τοὺς Ἐφεσίους πρεσβυτέρους, καὶ λέγων αὐτοῖς – Παῦλος ὁ ταῦτα εἰρηκὼς καὶ ταῦτα φθέγγεται –· Προσέχετε ἑαυτοῖς καὶ παντὶ τῷ ποιμνίῳ ἐν ᾧ ὑμᾶς τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον ἔθετο ἐπισκόπους ποιμαίνειν τὴν ἐκκλησίαν. Βλέπε τοῦ ῥήματος τὴν συμφωνίαν. Οὐκ εἶπεν ἐπὶ τοῦ πατρὸς τὸ Ἔθηκεν, ἐπὶ δὲ τοῦ πνεύματος τὸ Ἔταξεν, ἀλλὰ τῇ αὐτῇ λέξει· Ἔθετο ὁ θεὸς καὶ πατὴρ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, ἔθετο τὸ πνεῦμα ἅγιον ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. Νομοθετεῖ πατὴρ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ. Νομοθετεῖ πατὴρ ὡς βασιλεὺς τῶν αἰώνων, περὶ οὗ φησιν ὁ Δαυίδ· Τοῦ ποιῆσαι τὸ θέλημά σου ὁ θεός μου ἠβουλήθην, καὶ τὸν νόμον σου ἐν μέσῳ τῆς καρδίας μου. Νομοθετεῖ οὖν πατήρ, νομοθετεῖ υἱός. Ἄκουε Παύλου λέγοντος· Ἀλλήλων τὰ βάρη βαστάζετε, καὶ οὕτως ἀναπληρώσατε τὸν νόμον τοῦ Χριστοῦ. Ἔδειξε τὸν πατέρα νομοθετοῦντα, ἔδειξε τὸν υἱὸν νομοθετοῦντα. Ὁ αὐτὸς καὶ τῷ ἁγίῳ πνεύματι τὸ τῆς νομοθεσίας ἀξίωμα διδούς, μᾶλλον δὲ οὐ διδούς, ἀλλ’ ἀποδιδούς φησιν· Ὁ γὰρ νόμος τοὺς πνεύματος τῆς ζωῆς ἡλευθέρωσέ με ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ. Οὐχ ὅτι τρεῖς εἰσι νομοθέται. Εἷς γὰρ νόμος καὶ εἷς νομοθέτης. Εἷς θεός, κἂν ἐν τρισὶ προσώποις κηρύττεται.

Καὶ πῶς φησι δύναται πατὴρ λέγεσθαι θεὸς καὶ θεὸς υἱὸς καὶ πνεῦμα ἅγιον θεὸς καὶ οὐ τρεῖς θεοί; Ὅπου κοινὰ τὰ τῆς φύσεως, κοινὰ καὶ τὰ ὀνόματα τοῦ ἀξιώματος. Οἷον· ὁ θεὸς τὰ εἰς πλήθη διῃρημένα ἀπὸ μιᾶς φύσεως ἑνὶ ὀνόματι καλεῖ. Καὶ ὅτε ὀργίζεται τοῖς ἀνθρώποις, τὸν πάντα ἄνθρωπον τὸν τῇ οργῇ ὑποκείμενον, ἕνα καλεῖ ἄνθρωπον. Καὶ ὅτε διαλλάσσεται τῷ κόσμῳ, ὡς ἑνὶ ἀνθρώπῳ διαλέγεται. Οἷον· ἐπάγει κατακλυσμὸν διὰ τὰς ἁμαρτίας ὁ θεὸς καὶ λέγει· Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις. Ἐξαλείψω τὸν ἄνθρωπον, ὃν ἐποίησα. Καίτοι γε οὐκ ἦν εἷς, ἀλλὰ μυριάδες ἄπειροι. Τῷ δὲ ὀνόματι τῆς φύσεως τοὺς πάντας ὡς ἕνα ἐκάλεσεν, ὡς ἕνα ἄνθρωπον πάντα τὸν κόσμον, διὰ τὸ κοινὸν τῆς οὐσίας. Τί ἐστιν ἄνθρωπος, ὅτι μιμνήσκῃ αὐτοῦ, ἢ υἱὸς ἀνθρώπου ὅτι ἐπισκέπτῃ αὐτόν; , φησὶν ὁ Δαυίδ. Οὐχ ὅτι ἕνα ἐπεσκέψατο. Πᾶσαν γὰρ τὴν οἰκουμένην ἤγειρεν. Ἑνὶ δὲ συντόμῳ χρήσομαι λόγῳ διὰ Μωϋσέως εἰρημένῳ, ὅτι ἐξῆλθε Φαραὼ κατὰ τὴν θάλασσαν καὶ ὑπέσχε τῷ νόμῳ τῷ θείῳ τὴν τιμωρίαν. Φαραὼ πίπτει μετὰ μυρίων ἁρμάτων ἐν τῇ θαλάσσῃ. Καὶ ἦσαν πολλοὶ ἄνθρωποι βυθισθέντες μετ’ ἐκείνου καὶ ἵπποι πολλοί. Ὁ δὲ Μωϋσῆς εἰδὼς ὅτι μία ἐστὶ πάντων ἡ φύσις τῶν ἀνθρώπων λέγει· Ἄισωμεν τῷ κυρίῳ· ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται. Ἵππον καὶ ἀναβάτην ἔρριψεν εἰς θάλασσαν. Τὰ πλήθη τῶν ἀνδρῶν ἕνα ἄνθρωπον ἐπιβάτην διὰ τὴν κοινωνίαν τῆς οὐσίας ὠνόμασεν.

Εἰ τοίνυν ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ὅπου συγκέχυται τὰ τῆς γνώσεως, ὅπου διάφορα τὰ τῆς μορφῆς εἴδη. Οὐδὲ γὰρ ἕν ἐστιν, οὐδὲ γνώμῃ ἴση, ἀλλὰ διάφοροι γλῶσσαι, διάφοροι λόγοι. Διὰ τὸ κοινὸν τῆς φύσεως πᾶσα ἡ οἰκουμένη εἷς ἄνθρωπος λέγεται. Ὅπου ἀμέριστος ἡ ἀξία, μία βασιλεία, μία δύναμις ἰδιάζουσα, τὴν τριάδα ἕνα λέγω θεόν. Εἰ δὲ διὰ τὸ λέγειν θεὸν καὶ θεὸν καὶ θεόν, τρεῖς λέγω θεούς, ἐὰν εἴπω κύριον καὶ κύριον καὶ κύριον, τρεῖς λέγω κυρίους; Οὐδαμῶς. Λέγει γὰρ ὁ ἀπόστολος τὸν πατέρα κύριον, τὸν υἱὸν κύριον καὶ τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον κύριον. Ὡς καὶ ὁ Δαυίδ· Εἶπεν ὁ κύριος τῷ κυρίῳ μου· Κάθου ἐκ δεξιῶν μου. Ἴδε δὲ κύριος κυρίῳ . Ὁ ἀπόστολος· Ὁ δὲ κύριος τὸ πνεῦμά ἐστιν. Εἰ τοίνυν ὁ πατὴρ κύριος καὶ ὁ υἱὸς κύριος καὶ τὸ πνεῦμα κύριος, πῶς σύ, ὦ ἀπόστολε, ὁ νομοθέτης τῆς ἀληθείας, ὁ συνήγορος τῆς εὐσεβείας βοᾷς Ἐφεσίοις λέγων· Εἷς κύριος, μία πίστις, ἓν βάπτισμα ; Εἷς κύριος, κατὰ τὸν ἁγιασμὸν τῶν σεραφίμ. Καὶ γὰρ ἐκεῖνα ἐκβοᾷ· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος κύριος. Εἰ δὲ φιλονεικοῦσιν οἱ αἱρετικοὶ ὅτι ἄλλη κυριότης τοῦ πατρός, ἄλλη δὲ τοῦ υἱοῦ, θαυμάζω πῶς ἀνέχονται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν. Τοῦ γὰρ σωτῆρός ἐστι φωνὴ τὸ Οὐδεὶς δύναται δυσὶ κυρίοις δουλεύειν. Εἰ μερίζεις τὴν ἐξουσίαν, πῶς δουλεύεις τῇ βασιλείᾳ; Οὐ γὰρ δύναται λατρευθῆναι δύο ἀξιώματα κατὰ τὸ αὐτό, ἐὰν μὴ ὁμοτιμία ᾖ. Οὐδεὶς γὰρ προσκυνεῖ βασιλεῖ καὶ ἄρχοντι. Ὅπου γὰρ ὁμότιμος ἡ ἀξία, ὁμότιμος καὶ ἡ προσκύνησις. Ἐν τῷ ἴσῳ ἀξιώματι οὐκ ἔστι μάχη. Τὸ ἄνισον ἐγείρει μάχην. Τὸ ἴσον βραβεύει τὴν εἰρήνην. Οὐ συνεχώρησέ σοι ὁ Χριστὸς μερίσαι τὴν τιμήν. Λέγει γάρ· Τοῦτό ἐστι τὸ θέλημα τοῦ πατρός, ἵνα πάντες τιμῶσι τὸν υἱὸν καθὼς τιμῶσι τὸν πατέρα. Τίμα τὸν πατέρα, ἵνα τιμήσῃς τὸν υἱόν. Μᾶλλον δὲ τίμα τὸν υἱόν, ἵνα τιμήσῃς τὸν πατέρα. Ἰδιοποιεῖται ὁ πατὴρ τοῦ υἱοῦ τὴν τιμήν. ἰδιοποιεῖται ὁ υἱὸς τοῦ πατρὸς τὴν τιμήν. Λέγει γὰρ ὁ σωτήρ· Ὁ ἐμὲ μισῶν, καὶ τὸν πατέρα μου μισεῖ.

Μὴ οὖν νομίσωσιν οἱ αἱρετικοὶ ὅτι θεῷ χαρίζονταί τι, μέγαν αὐτὸν λέγοντες παρὰ τὸν υἱόν. Οὐ γὰρ δέχεται τὴν εἰς αὐτὸν ἀναφερομένην τιμὴν ὁ πατήρ, ὑβριζομένου τοῦ υἱοῦ. Καὶ λάβε πραγμάτων ἀπόδειξιν ἐναργῆ ἐκ τῆς παλαιᾶς γραφῆς. Οἱ φίλοι τοῦ Ἰώβ, οἱ ἐλθόντες εἰς παραμυθίαν, ἐνεκάλουν αὐτῷ προσφθεγγομένῳ τολμηρά, καὶ ἐδικαίουν τὸν θεόν. Ὁ δὲ Ἰὼβ ἔλεγε τῷ θεῷ· Τίς δώσει κριτὴν ἀνὰ μέσον ἐμοῦ καὶ σοῦ, καὶ εἰδῶ πόσαι εἰσὶν αἱ ἁμαρτίαι μου , ὅτι οὕτω με ἔκρινας; Οἱ φίλοι τοῦ Ἰὼβ ἐδικαίουν τὸν θεόν, ἀγνοουμένης τῆς ὑποθέσεως, καὶ τὸν μὲν δίκαιον μᾶλλον κατέκριναν ὡς ἁμαρτήσαντα, θεῷ δὲ συνηγόρουν ὡς ἐπάγοντι. Καὶ λέγουσιν αὐτῷ· Μεγάλως ἐλάλησας, ὑπερβαλλόντως ἐλάλησας σὺ κατὰ τοῦ ἱκανοῦ, καὶ ὁ θεὸς μὴ ταράττει τὸ δίκαιον; Κατὰ τὰς ἁμαρτίας σου ἐπήγαγεν. Εἰ μὴ πολλαί σου αἱ ἁμαρτίαι , οὐκ ἂν μεμάστιξαι. Καὶ ἐδόκουν συνηγορεῖν θεῷ, τὸν δὲ δίκαιον κατέκριναν. Ἆρα ἐδέξατο τοὺς ὑπὲρ αὐτοῦ λέγοντας παρὰ τὸ δίκαιον ὁ θεός; Εἰ ἐδέξατο τὴν ὑπὲρ αὐτοῦ συνηγορίαν, ἀτιμαζομένου τοῦ δικαίου, δέχεται καὶ τὴν εἰς ἑαυτὸν τιμήν, ἀτιμαζομένου τοῦ υἱοῦ. Ἄκουε τί λέγει ὁ κύριος τοῖς φίλοις Ἰώβ· Ἵνα τί οὐκ ἐλαλήσατε ὀρθὰ κατὰ τοῦ θεράποντός μου; Εἰ κατὰ τοῦ θεράποντος τοὺς ὀρθὰ μὴ λαλήσαντας ἀποσείεται, τὸν κατὰ τὸν μονογενῆ ἀκονοῦντα τὴν γλῶτταν δέχεται; Ἄπαγε.

Ἀπαραίτητος τοίνυν ἡ δίκη τοῖς βλασφημοῦσι τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον. Ἄκουε τί φησιν ὁ σωτήρ· Πᾶσα βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ἡ δὲ εἰς τὸ ἅγιον πνεῦμα βλασφημία οὐκ ἀφεθήσεται, οὔτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι, οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι. Τίς χρεία συλλογισμῶν γεννητῶν καὶ ἀγεννήτων, κτιστῶν καὶ ἀκτίστων; Ὀξὺς ὁ λόγος τῆς αἱρέσεως ὑπὲρ ξυρὸν ἠκονημένον . Ἀλλὰ καὶ ξυρόν, κἂν μεγάλως ᾖ καὶ ἰσχυρῶς ἠκονημένον, τρίχας ξυρᾶν δύναται, οὐ ξύλα τέμνειν. Ὁ δὲ τῆς ἀληθείας λόγος οὐκ ἔστι ξυρόν, ἀλλ’ ἔστιν ἀξίνη. Διὰ τοῦτο Ἰωάννης ὁ Βαπτιστὴς λέγει· Ἰδοὺ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται. Οὐκ εἶπε ξυρόν. Οὐ γάρ ἐστι λεῖον, κατὰ τοὺς λειοῦντας ἔξω τῇ λέξει τὴν ματαιότητα. Ἀλλ’ ὁ λόγος τοῦ θεοῦ ἀξίνη τέμνουσα τὰς ὑπερηφανίας τῶν ἀλαζόνων, ὡς μαρτυρεῖ Ἰωάννης λέγων· Ἤδη δὲ καὶ ἡ ἀξίνη πρὸς τὴν ῥίζαν τῶν δένδρων κεῖται. Ὁ ὄχλος τῶν δόλια λαλούντων καὶ αἱρέσεις πλεκόντων, ξυρόν ἐστιν, ὡς λέγει ὁ Δαυὶδ τῷ Σαούλ· Τι ἐγκαυχᾷ ἐν κακίᾳ ὁ δυνατὸς ἀνομίαν; Ὅλην τὴν ἡμέραν ἀδικίαν ἐλογίσατο ἡ γλῶσσά σου, ὡσεὶ ξυρὸν ἠκονημένον ἐποίησας δόλον. Ὁ πατὴρ νομοθετεῖ· ὁ υἱὸς κελεύει· τὸ πνεῦμα αὐθεντεῖ.

Ἄκουε τοῦ θεοῦ λέγοντος· Εὐαγγελιζόμενοι ἥξουσιν οὓς κύριος προσκέκληται. Παρακαλῶ σε· ἔκδος σου τὴν ἀκοήν, ἵνα μάθῃς τῆς ἀληθείας τῇ συμφωνίαν. Οὐ γὰρ λογισμοῖς μαχόμεθα, ἀλλὰ γραφαῖς ἀκολουθοῦμεν. Εὐχόμεθα δὲ δοῦλοι εἶναι τῶν γραφῶν, οὐ τὰς γραφὰς δουλαγωγεῖν πρὸς τοὺς ἡμετέρους λογισμούς. Συλλογισμοὺς ἡ πίστις οὐ δέχεται, οὐχ ὡς ἀλογίστους, ἀλλ’ ὡς πάντα λογισμὸν ὑπερβαίνουσα. Ἵνα δέ σοι δείξῃ Παῦλος ὅτι ἡ πίστις κατὰ τῶν λογισμῶν ὁπλίζεται λέγει· « Τὰ γὰρ ὅπλα ἡμῶν οὐ σαρκικά, ἀλλὰ δυνατὰ τῷ θεῷ πρὸς καθαίρεσιν ὀχυρωμάτων, λογισμοὺς καθαίροντες καὶ πᾶν ὕψωμα ἐπαιρόμενον κατὰ τῆς γνώσεος τοῦ θεοῦ. Ἀλλ’ εἰ καὶ πολλάκις ὁ ἄνομος τῇ διαλεκτικῇ νικᾷ, μὴ ξενισθῇς. Λέγει γὰρ ὁ Δαυίδ· Λόγοι ἀνόμων ὑπερεδυνάμωσαν ἡμᾶς. Ἀποστέλλει καὶ ὁ πατὴρ τοὺς ἀποστόλους· ἀποστέλλει καὶ ὁ υἱός· ἀποστέλλει καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα. Λέγει ὁ σωτὴρ τοῖς ἀποστόλοις· Ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω ὑμᾶς εἰς τὸν κόσμον· πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη. Λέγει καὶ ἐν ταῖς πράξεσι τῶν ἀποστόλων· Οἱ μὲν οὖν ἐκπεμφθέντες ἀπὸ τοῦ ἁγίου πνεύματος κατῆλθον εἰς Σελεύκειαν. Καλεῖ ὁ πατὴρ ἀποστόλους· καλεῖ ὁ υἱὸς ἀποστόλους. Λέγει ὁ προφήτης· Ἀπὸ γὰρ τοῦ ὄρους Σιὼν ἥξει ὁ εὐαγγελιζόμενος, καὶ εὐαγγελιζόμενοι οὓς ὁ κύριος προσκέκληκεν. Οὐκοῦν θεοῦ ἐστι προσκαλεῖσθαι τοὺς εὐαγγελιζομένους. Εἰ τοίνυν θεοῦ τὸ προσκαλεῖσθαι, διὰ τοῦτο τὸ πνεῦμα φθεγγόμενον διὰ τῶν προφητῶν εἶπε· Τάδε λέγει τὸ πνεῦμα τὸ ἅγιον· Ἀφορίσατέ μοι τὸν Παῦλον καὶ τὸν Βαρνάβαν εἰς τὸ ἔργον ὃ προσκέκλημαι αὐτούς. Ταῦτα παρ’ ἡμῶν ἀρκούντως εἴρηται.

Ὁ δὲ θεὸς τῆς εἰρήνης πάντας ἡμᾶς αὐξήσοι εἰς τὴν αὐτοῦ πίστιν καὶ ἀγάπην, ὅτι αὐτῷ πρέπει πᾶσα δόξα, τιμὴ καὶ προσκύνησις, σὺν τῷ μονογενεῖ υἱῷ καὶ τῷ παναγίῳ αὐτοῦ πνεύματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.