{
    "name": "vakyapadeeyam",
    "data":
[
{
    "num": "2297",
    "id": "1",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनादिनिधनं ब्रह्म शब्दतत्त्वं यदक्षरम् । विवर्ततेऽर्थभावेन प्रक्रिया जगतो यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2298",
    "id": "2",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकमेव यदाम्नातं भिन्नं शक्तिव्यपाश्रयात् । अपृथक्त्वेऽपि शक्तिभ्यः पृथक्त्वेनेव वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2299",
    "id": "3",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अध्याहितकलां यस्य कालशक्तिमुपाश्रिताः । जन्मादयो विकाराः षड्भावभेदस्य योनयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2300",
    "id": "4",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य सर्वबीजस्य यस्य चेयमनेकधा । भोक्तृभोक्तव्यरूपेण भोगरूपेण च स्थितिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2301",
    "id": "5",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्त्युपायोऽनुकारश्च तस्य वेदो महर्षिभिः । एकोऽप्यनेकवर्त्मेव समाम्नातः पृथक्पृथक् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2302",
    "id": "6",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदानां बहुमार्गत्वं कर्मण्येकत्र चाङ्गता । शब्दानां यतशक्तित्वं तस्य शाखासु दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2303",
    "id": "7",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्मृतयो बहुरूपाश्च दृष्टादृष्टप्रयोजनाः । तमेवाश्रित्य लिङ्गेभ्यो वेदविद्भिः प्रकल्पिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2304",
    "id": "8",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्यार्थवादरूपाणि निश्चित्य स्वविकल्पजाः । एकत्विनां द्वैतिनां च प्रवादा बहुधा मताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2305",
    "id": "9",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्या विशुद्धिस्तत्रोक्ता विद्यैवेकपदागमा । युक्ता प्रणवरूपेण सर्ववादाविरोधिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2306",
    "id": "10",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विधातुस्तस्य लोकानाम् अङ्गोपाङ्गनिबन्धनाः । विद्याभेदाः प्रतायन्ते ज्ञानसंस्कारहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2307",
    "id": "11",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आसन्नं ब्रह्मणस्तस्य तपसाम् उत्तमं तपः । प्रथमं छन्दसाम् अङ्गम् आहुर्व्याकरणं बुधाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2308",
    "id": "12",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तरूपविभागाया यो वाचः परमो रसः । यत्तत्पुण्यतमं ज्योतिस्तस्य मार्गोऽयम् आन्जससः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2309",
    "id": "13",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थप्रवृत्तितत्त्वानां शब्दा एव निबन्धनम् । तत्त्वावबोधः शब्दानां नास्ति व्याकरणादृते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2310",
    "id": "14",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्द्वारम् अपवर्गस्य वाङ्मलानां चिकित्सितम् । पवित्रं सर्वविद्यानाम् अधिविद्यं प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2311",
    "id": "15",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथार्थजातयः सर्वाः सर्वाकृतिनिबन्धनाः । तथैव लोके विद्यानां एषा विद्या परायणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2312",
    "id": "16",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदम् आद्यं पदस्थानं सिद्धिसोपानपर्वणाम् । इयं सा मोक्षमाणानाम् अजिह्मा राजपद्धतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2313",
    "id": "17",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्रातीतविपर्यासः केवलाम् अनुपश्यति । छन्दस्यश्छन्दसां योनिम् आत्मा छन्दोमयीं तनुम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2314",
    "id": "18",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्यस्थमितभेदाया यद्वाचो रूपं उत्तमम् । यदस्मिन्नेव तमसि ज्योतिः सुद्धं विवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2315",
    "id": "19",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वैकृतं समति क्रान्ता मूर्तिव्यापारदर्शनम् । व्यतीत्यालोकतमसी प्रकाशं यं उपासते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2316",
    "id": "20",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्र वाचो निमेत्तानि चिह्नानीवाक्षरस्मृतेः । शब्दपूर्वेण योगेन भासन्ते प्रतिबिम्बवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2317",
    "id": "21",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथर्वणां अङ्गिरसां सांनां ऋग्यजुषस्य च । यस्मिन्नुच्चावचा वर्णाः पृथक्स्थितपरिग्रहाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2318",
    "id": "22",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदेकं प्रक्रियाभेदैर्बहुधा प्रविभज्यते । तद्व्याकरणं आगम्य परं ब्रह्माधिगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2319",
    "id": "23",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्याः शब्दार्थसंबन्धास्तत्राम्नाता महर्षिभिः । सूत्राणां सानुतन्त्राणां भाष्याणां च प्रणेतृभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2320",
    "id": "24",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपोद्धारपदार्थाः ये ये चार्थाः स्थितलक्षणाः । अन्वाख्येयाश्च ये शब्दा ये चापि प्रतिपादकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2321",
    "id": "25",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्यकारणभावेन योग्यभावेन च स्थिताः । धर्मे ये प्रत्यये चाङ्गं संबन्धाः साध्वसाधुषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2322",
    "id": "26",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ते लिङ्गैश्च स्वशब्दैश्च शास्त्रेऽस्मिन्नुपवर्णिताः । स्मृत्यर्थं अनुगम्यन्ते के चिदेव यथागमम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2323",
    "id": "27",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शिष्टेभ्य आगमात्सिद्धाः साधवो धर्मसाधनम् । अर्थप्रत्यायनाभेदे विपरीतास्त्वसाधवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2324",
    "id": "28",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्यत्वे कृतकत्वे वा तेषां आदिर्न विद्यते । प्राणिनां इव सा चैषा व्यवस्थानित्यतोच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2325",
    "id": "29",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नानर्थिकां इमां कश्चिद्व्यवस्थां कर्तुं अर्हति । तस्मान्निबध्यते शिष्टैः साधुत्वविषया स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2326",
    "id": "30",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चागमादृते धर्मस्तर्केण व्यवतिष्ठते । ऋषीणां अपि यज्ज्ञानं तदप्यागमपूर्वकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2327",
    "id": "31",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "धर्मस्य चाव्यवच्छिन्नाः पन्थानो ये व्यवस्थिताः । न तांल्लोकप्रसिद्धत्वात्कश्चित्तर्केण बाधते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2328",
    "id": "32",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवस्थादेशकालानां भेदाद्भिन्नासु शक्तिषु । भावानां अनुमानेन प्रसिद्धिरतिदुर्लभा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2329",
    "id": "33",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्ज्ञातशक्तेर्द्रव्यस्य तां तानर्थक्रियां प्रति । विशिष्टद्रव्यसंबन्धे सा शक्तिः प्रतिबध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2330",
    "id": "34",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्नेनानुमितोऽप्यर्थः कुशलैरनुमातृभिः । अभियुक्ततरैरन्यैरन्यथैवोपपाद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2331",
    "id": "35",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "परेषां असमाख्येयं अभ्यासादेव जायते । मणिरूप्यादिविज्ञानं तद्विदां नानुमानिकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2332",
    "id": "36",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्यक्षं अनुमानं च व्यतिक्रम्य व्यवस्थिताः । पितृरक्षःपिशाचानां कर्मजा एव सिद्धयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2333",
    "id": "37",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविर्भूतप्रकाशानां अनुपप्लुतचेतसाम् । अतीतानागतज्ञानं प्रत्यक्षान्न विशिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2334",
    "id": "38",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतीन्द्रियानसंवेद्यान्पश्यन्त्यार्षेण चक्षुषा । ये भावान्वचनं तेषां नानुमानेन बाधते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2335",
    "id": "39",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यो यस्य स्वं इव ज्ञानं दर्शनं नातिशङ्कते । स्थितं प्रत्यक्षपक्षे तं कथं अन्यो निवर्तयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2336",
    "id": "40",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदं पुण्यं इदं पापं इत्येतस्मिन्पदद्वये । आचण्डालमनुष्याणां अल्पं शास्त्रप्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2337",
    "id": "41",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चैतन्यं इव यश्चायं अविच्छेदेन वर्तते । आगमस्तं उपासीनो हेतुवादैर्न बाध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2338",
    "id": "42",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "हस्तस्पर्शादिवान्धेन विषमे पथि धावता । अनुमानप्रधानेन विनिपातो न दुर्लभः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2339",
    "id": "43",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मादकृतकं शास्त्रं स्मृतिं च सनिबन्धनाम् । आश्रित्यारभ्यते शिष्टैः साधुत्वविषया स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2340",
    "id": "44",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वावुपादानशब्देषु शब्दौ शब्दविदो विदुः । एको निमित्तं शब्दानां अपरोऽर्थे प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2341",
    "id": "45",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविभक्तो विभक्तेभ्यो जायतेऽर्थस्य वाचकः । शब्दस्तत्रार्थरूपात्मा संबन्धं उपगच्छति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2342",
    "id": "46",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मभेदं तयोः के चिदस्तीत्याहुः पुराणगाः । बुद्धिभेदादभिन्नस्य भेदं एके प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2343",
    "id": "47",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अरणिस्थं यथा ज्योतिः प्रकाशान्तरकारणम् । तद्वच्छब्दोऽपि बुद्धिस्थः श्रुतीनां कारणं पृथक् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2344",
    "id": "48",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वितर्कितः पुरा बुद्ध्या क्व चिदर्थे निवेशितः । करणेभ्यो विवृत्तेन ध्वनिना सोऽनुगृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2345",
    "id": "49",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नादस्य क्रमजातत्वान्न पूर्वो न परश्च सः । अक्रमः क्रमरूपेण भेदवानिव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2346",
    "id": "50",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिबिम्बं यथान्यत्र स्थितं तोयक्रियावशात् । तत्प्रवृत्तिं इवान्वेति स धर्मः स्फोटनादयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2347",
    "id": "51",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मरूपं यथा ज्ञाने ज्ञेयरूपं च दृश्यते । अर्थरूपं तथा शब्दे स्वरूपं च प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2348",
    "id": "52",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आण्डभावं इवापन्नो यः क्रतुः शब्दसंज्ञकः । वृत्तिस्तस्य क्रियारूपा भागशो भजते क्रमम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2349",
    "id": "53",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैकबुद्धिविषया मूर्तिराक्रियते पटे । मूर्त्यन्तरस्य त्रितयं एवं शब्देऽपि दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2350",
    "id": "54",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा प्रयोक्तुः प्राग्बुद्धिः शब्देष्वेव प्रवर्तते । व्यवसायो ग्रहीतॄणां एवं तेष्वेव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2351",
    "id": "55",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थोपसर्जनीभूतानभिधेयेषु केषु चित् । चरितार्थान्परार्थत्वान्न लोकः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2352",
    "id": "56",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ग्राह्यत्वं ग्राहकत्वं च द्वे शक्ती तेजसो यथा । तथैव सर्वशब्दानां एते पृथगवस्थिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2353",
    "id": "57",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विषयत्वं अनापन्नैः शब्दैर्नार्थः प्रकाश्यते । न सत्तयैव तेऽर्थानां अगृहीताः प्रकाशकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2354",
    "id": "58",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतोऽनिर्ज्ञातरूपत्वात्किं आहेत्यभिधीयते । नेन्द्रियाणां प्रकाश्येऽर्थे स्वरूपं गृह्यते तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2355",
    "id": "59",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेनावगृहीतौ द्वौ शब्दधर्मावपोद्धृतौ । भेदकारेषु हेतुत्वं अविरोधेन गच्छतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2356",
    "id": "60",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृद्ध्यादयो यथा शब्दाः स्वरूपोपनिबन्धनाः । आदैच्प्रत्यायितैः शब्दैः संबन्धं यान्ति संज्ञिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2357",
    "id": "61",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अग्निशब्दस्तथैवायं अग्निशब्दनिबन्धनः । अग्निश्रुत्यैति संबन्धं अग्निशब्दाभिधेयया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2358",
    "id": "62",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यो य उच्चार्यते शब्दो नियतं न स कार्यभाक् । अन्यप्रत्यायने शक्तिर्न तस्य प्रतिबध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2359",
    "id": "63",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उच्चरन्परतन्त्रत्वाद्गुणः कार्यैर्न युज्यते । तस्मात्तदर्थैः कार्याणां संबन्धः परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2360",
    "id": "64",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यं आश्रितं यद्यदुपमानोपमेययोः । तस्य तस्योपमानेषु धर्मोऽन्यो व्यतिरिच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2361",
    "id": "65",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणः प्रकर्षहेतुर्यः स्वातन्त्र्येणोपदिश्यते । तस्याश्रिताद्गुणादेव प्रकृष्टत्वं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2362",
    "id": "66",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्याभिधेयभावेन यः शब्दः समवस्थितः । तसाप्युच्चारणे रूपं अन्यत्तस्माद्विविच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2363",
    "id": "67",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राक्सम्ज्ञिनाभिसंबन्धात्संज्ञा रूपपदार्थिका । षष्ट्याश्च प्रथमायाश्च निमित्तत्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2364",
    "id": "68",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्रार्थवत्त्वात्प्रथमा संज्ञाशब्दाद्विधीयते । अस्येते व्यतिरेकश्च तदर्थादेव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2365",
    "id": "69",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वं रूपं इति कैश्चित्तु व्यक्तिः संज्ञोपदिश्यते । जातेः कार्याणि संसृष्टा जातिस्तु प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2366",
    "id": "70",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संज्ञिनीं व्यक्तिं इच्छन्ति सूत्रे ग्राह्यां अथापरे । जातिप्रत्यायिता व्यक्तिः प्रदेशेषूपतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2367",
    "id": "71",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्यत्वे नित्यतायां वा के चिदेकत्ववादिनः । कार्यत्वे नित्यतायां वा के चिन्नानात्ववादिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2368",
    "id": "72",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदभेदेऽपि वर्णानां एकत्वं न निवर्तते । वाक्येषु पदं एकं च भिन्नेष्वप्युपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2369",
    "id": "73",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न वर्णव्यतिरेकेण पदं अन्यच्च विद्यते । वाक्यं वर्णपदाभ्यां च प्रविभागो न कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2370",
    "id": "74",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदे न वर्णा विद्यन्ते वर्णेष्ववयवा न च । वाक्यात्पदानां अत्यन्तं प्रविभागो न कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2371",
    "id": "75",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नदर्शनं आश्रित्य व्यवहारोऽनुगम्यते । तत्र यन्मुख्यं एकेषां तत्रान्येषां विपर्ययः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2372",
    "id": "76",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्फोतस्याभिन्नकालस्य ध्वनिकालानुपातिनः । ग्रहणोपाधिभेदेन वृत्तिभेदं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2373",
    "id": "77",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वभावभेदान्नित्यत्वे ह्रस्वदीर्घप्लुतादिषु । प्राकृतस्य ध्वनेः कालः शब्दस्येत्युपचर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2374",
    "id": "78",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दस्य ग्रहणे हेतुः प्राकृतो ध्वनिरिष्यते । स्थितिभेदनिमित्तत्वं वैकृतः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2375",
    "id": "79",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दस्योर्ध्वं अभिव्यक्तेर्वृत्तिभेदं तु वैकृतः । ध्वनयः समुपोहन्ते स्फोटात्मा तैर्न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2376",
    "id": "80",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियस्यैवसंस्कारः शब्दस्यैवोभवस्य वा । क्रियते ध्वनिभिर्वादास्त्रयोऽभिव्यक्तिवादिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2377",
    "id": "81",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियस्यैव संस्कारः समाधानाञ्जनादिभिः । विषयस्य तु संस्कारः तद्गन्धप्रतिपत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2378",
    "id": "82",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चक्षुषः प्राप्यकारित्वे तेजसा तु द्वयोरपि । विषयेन्द्रिययोरिष्टा संस्कारः स क्रमो ध्वनेः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2379",
    "id": "83",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्फोटरूपाविभागेन ध्वनेर्ग्रहणं इष्यते । कैश्चित्ध्वनिरसंवेद्यः स्वतन्त्रोऽन्यैः प्रकल्पितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2380",
    "id": "84",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथानुवाकः श्लोको वा सोढत्वं उपगच्छते । आवृत्त्या न तु स ग्रन्थः प्रत्यावृत्ति निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2381",
    "id": "85",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्ययैरनुपाख्येयैर्ग्रहणानुगुणैस्तथा । ध्वनिप्रकाशिते शब्दे स्वरूपं अवधार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2382",
    "id": "86",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नादैराहितबीजायां अन्त्येन ध्वनिना सह । आवृत्तपरिपाकायां बुद्धौ शब्दोऽवधार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2383",
    "id": "87",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "असतश्चान्तराले याञ् छब्दानस्तीति मन्यते । प्रतिपत्तुरशक्तिः सा ग्रहणोपाय एव सः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2384",
    "id": "88",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदानुकारो ज्ञानस्य वाचश्चोपप्लवो ध्रुवः । क्रमोपसृष्टरूपा वाग्ज्ञानं ज्ञेयव्यपाश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2385",
    "id": "89",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञेयेन न विना ज्ञानं व्यवहारेऽवतिष्ठते । नालब्धक्रमया वाचा कश्चिदर्थोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2386",
    "id": "90",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथाद्यसंख्याग्रहणं उपायः प्रतिपत्तये । संख्यान्तराणां भेदेऽपि तथा शब्दान्तरश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2387",
    "id": "91",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्येकं व्यञ्जका भिन्न वर्णवाक्यपदेषु ये । तेषां अत्यन्तभेदेऽपि संकीर्णा इव शक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2388",
    "id": "92",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैव दर्शनैः पूर्वैर्दूरात्संतमसेऽपि वा । अन्यथाकृत्य विषयं अन्यथैवाध्यवस्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2389",
    "id": "93",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यज्यमाने तथा वाक्ये वाक्याभिव्यक्तिहेतुभिः । भागावग्रहरूपेण पूर्वं बुद्धिः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2390",
    "id": "94",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथानुपूर्वीनियमो विकारे क्षीरबीजयोः । तथैव प्रतिपत्तॄणां नियतो बुद्धिषु क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2391",
    "id": "95",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भागवत्स्वपि तेष्वेव रूपभेदो ध्वनेः क्रमात् । निर्भागेष्वभ्युपायो वा भागभेदप्रकल्पनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2392",
    "id": "96",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकव्यक्त्यभिव्यङ्ग्या जातिः स्फोट इति स्मृता । कैश्चित्व्यक्तय एवास्य ध्वनित्वेन प्रकल्पिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2393",
    "id": "97",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविकारस्य शब्दस्य निमित्तैर्विकृतो ध्वनिः । उपलब्धौ निमित्तत्वं उपयाति प्रकाशवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2394",
    "id": "98",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चानित्येष्वभिव्यक्तिर्नियमेन व्यवस्थिता । आश्रयैरपि नित्यानां जातीनां व्यक्तिरिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2395",
    "id": "99",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "देशादिभिश्च संबन्धो दृष्टः कायवतां अपि । देशभेदविकल्पेऽपि न भेदो ध्वनिशब्दयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2396",
    "id": "100",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ग्रहणग्राह्ययोः सिद्धा योग्यता नियता यथा । व्यङ्ग्यव्यञ्जकभावेऽपि तथैव स्फोटनादयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2397",
    "id": "101",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदृशग्रहणानां च गन्धादीनां प्रकाशकम् । निमित्तं नियतं लोके प्रतिद्रव्यं अवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2398",
    "id": "102",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकाशकानां भेदांश्च प्रकाश्योऽर्थोऽनुवर्तते । तैलोदकादिभेदे तत्प्रत्यक्षं प्रतिबिम्बके ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2399",
    "id": "103",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विरुद्धपरिमाणेषु वज्रादर्शतलादिषु । पर्वतादिसरूपाणां भावानां नास्ति संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2400",
    "id": "104",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मादभिन्नकालेषु वर्णवाक्यपदादिषु । वृत्तिकालः स्वकालश्च नादभेदाद्विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2401",
    "id": "105",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यः संयोगविभागाभ्यां करणैरुपजन्यते । स स्फोटः शब्दजाः शब्दा ध्वनयोऽन्यैरुदाहृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2402",
    "id": "106",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अल्पे महति वा शब्दे स्फोटकालो न भिद्यते । परस्तु शब्दसंतानः प्रचयापचयात्मकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2403",
    "id": "107",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दूरात्प्रभेव दीपस्य ध्वनिमात्रं तु लक्ष्यते । घण्टादूनां च शब्देषु व्यक्तो भेदः स दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2404",
    "id": "108",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्याभिघातात्प्रचितौ भिन्नौ दीर्घप्लुतावपि । कम्पे तूपरते जाता नादा वृत्तेर्विशेषकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2405",
    "id": "109",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनवस्थितकम्पेऽपि करणे ध्वनयोऽपरे । स्फोटादेवोपजायन्ते ज्वाला ज्वालान्तरादिव ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2406",
    "id": "110",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वायोरणूनां ज्ञानस्य शब्दत्वापत्तिरिष्यते । कैश्चिद्दर्शनभेदो हि प्रवादेष्वनवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2407",
    "id": "111",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "लब्धक्रियाः प्रयत्नेन वक्तुरिच्च्चानुवर्तिना । स्थानेष्वभिहतो वायुः शब्दत्वं प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2408",
    "id": "112",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्य कारणसामर्थ्याद्वेगप्रचयधर्मणः । संनिपाताद्विभज्यन्ते सारवत्योऽपि मूर्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2409",
    "id": "113",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अणवः सर्वशक्तित्वाद्भेदसंसर्गवृत्तयः । छायातपतमःशब्द- भावेन परिणामिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2410",
    "id": "114",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वशक्तौ व्यज्यमानायां प्रयत्नेन समीरिताः । अभ्राणीव प्रचीयन्ते शब्दाख्याः परमाणवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2411",
    "id": "115",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथायं आन्तरो ज्ञाता सूक्ष्मवागात्मनि स्थितः । व्यक्तये स्वस्य रूपस्य शब्दत्वेन विवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2412",
    "id": "116",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स मनोभावं आपद्य तेजसा पाकं आगतः । वायुं आविशति प्राणं अथासौ समुदीर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2413",
    "id": "117",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तःकरणतत्त्वस्य वायुराश्रयतां गतः । तद्धर्मेण समाविष्टस्तेजसैव विवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2414",
    "id": "118",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभजन्स्वात्मनो ग्रन्थीञ् छ्रुतिरूपैः पृथग्विधैः । प्राणो वर्णानभिव्यज्य वर्णेष्वेवोपलीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2415",
    "id": "119",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मा बुद्ध्या समर्थ्यार्थान्मनो युङ्क्ते विवक्षया । मनः कायाग्निं आहन्ति स प्रेरयति मारुतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2416",
    "id": "120",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अजस्रवृत्तिर्यः शब्दः सूक्ष्मत्वान्नोपलभ्यते । व्यजनाद्वायुरिव स स्वनिमित्तात्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2417",
    "id": "121",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्य प्राणे च या शक्तिर्या च बुद्धौ व्यवस्थिता । विवर्तमाना स्थानिषु सैषा भेदं प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2418",
    "id": "122",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्देष्वेवाश्रिता शक्तिर्विश्वस्यास्य निबन्धनी । यन्नेत्रः प्रतिभात्मायं भेदरूपः प्रतायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2419",
    "id": "123",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दादिभेदः शब्देन व्याख्यातो रूप्यते यतः । तस्मादर्थविधाः सर्वाः शब्दमात्रासु निश्रिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2420",
    "id": "124",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "(षड्गादिभेदः अ) शब्दस्यपरिणामोऽयं इत्याम्नायविदो विदुः । छन्दोभ्य एव प्रथमं एतद्विश्वं प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2421",
    "id": "125",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभज्य बहुधात्मानं स च्छन्दस्यः प्रजापतिः । छन्दोमयीभिर्मात्राभिर्बहुधैव विवेश तम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2422",
    "id": "126",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "साध्वी वाग्भूयसी येषु पुरुषेषु व्यवस्थिता । अधिकं वर्तते तेषु पुण्यं रूपं प्रजापतेः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2423",
    "id": "127",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राजापत्यं महत्तेजस्तत्पात्रैरिव संवृत्तम् । शरीरभेदे विदुषां स्वां योनिं उपधावति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2424",
    "id": "128",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदेतन्मण्डलं भास्वद्धाम चित्रस्य राधसः । तद्भावं अभिसंभूय विद्यायां प्रविलीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2425",
    "id": "129",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इतिकर्तव्यता लोके सर्वा शब्दव्यपाश्रया । यां पूर्वाहितसंस्कारो बालोऽपि प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2426",
    "id": "130",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आद्यः कारणविन्यासः प्राणस्योर्ध्वं समीरणम् । स्थानानां अभिघातश्च न विना शब्दभावनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2427",
    "id": "131",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न सोऽस्ति प्रत्ययो लोके यः शब्दानुगमादृते । अनुविद्धं इव ज्ञानं सर्वं शब्देन भासते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2428",
    "id": "132",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाग्रूपता चेतुत्क्रामेदवबोधस्य शाश्वती । न प्रकाशः प्रकाशेत सा हि प्रत्यवमर्शिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2429",
    "id": "133",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सा सर्वविद्याशिल्पानां कलानां चोपबन्धनी । तद्वशादभिनिष्पन्नं सर्वं वस्तु विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2430",
    "id": "134",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सैषा संसारिणां संज्ञा बहिरन्तश्च वर्तते । तन्मात्रां अव्यतिक्रान्तं चैतन्यं सर्वजातिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2431",
    "id": "135",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थक्रियासु वाक्सर्वान्समीहयति देहिनः । तदुत्क्रान्तौ विसंज्ञोऽयं दृश्यते काष्टकुड्यवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2432",
    "id": "136",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदोद्ग्राहविवर्तेन लब्धाकारपरिग्रहा । आम्नाता सर्वविद्यासु वागेव प्रकृतिः परा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2433",
    "id": "137",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वं अनतिक्रान्ता वाङ्नेत्रा वाङ्निबन्धनाः । पृथक्प्रत्यवभासन्ते वाग्विभागा गवादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2434",
    "id": "138",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "षड्द्वारं षडधिष्ठानां [षट्प्र]बोधां षडव्ययाम् । ते मृत्युं अतिवर्तन्ते ये वै वाचं उपासते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2435",
    "id": "139",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रविभागे यथा कर्ता तया कार्ये प्रवर्तते । अविभागे तथा सैव कार्यत्वेनावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2436",
    "id": "140",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रविभज्यात्मनात्मानं सृष्ट्वा भावान्पृथग्विधान् । सर्वेश्वरः सर्वमयः स्वप्ने भोक्ता प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2437",
    "id": "141",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वमात्रा परमात्रा वा श्रुत्या प्रक्रम्यते यथा । तथैव रूढतां एति तया ह्यर्थो विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2438",
    "id": "142",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तं अतथाभूते निमित्ते श्रुत्यपाश्रयात् । दृश्यतेऽलातचक्रादौ वस्त्वाकारनिरूपणा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2439",
    "id": "143",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपि प्रयोक्तुरात्मानं शब्दं अन्तरवस्थितम् । प्राहुर्महान्तं ऋषभं येन सायुज्यं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2440",
    "id": "144",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्यः शब्दसंस्कारः सा सिद्धिः परमात्मनः । तस्य प्रवृत्तितत्त्वज्ञस्तद्ब्रह्मामृतं अश्नुते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2441",
    "id": "145",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राणवृत्तिं अतिक्रान्ते वाचस्तत्त्वे व्यवस्थितः । क्रमसंहारयोगेन संहृत्यात्मानं आत्मनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2442",
    "id": "146",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाचः संस्कारं आधाय वाचं ज्ञाने निवेश्य च । विभज्य बन्धनान्यस्याः कृत्वा तां छिन्नबन्धनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2443",
    "id": "147",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्योतिरान्तरं आसाद्य च्छिन्नग्रन्थिपरिग्रहः । कारणज्योतिषैकत्वं छित्त्वा ग्रन्थीन्प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2444",
    "id": "148",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न जात्वकर्तृकं कश्चिदागमं प्रतिपद्यते । बीजं सर्वागमापाये त्रय्येवातो व्यवस्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2445",
    "id": "149",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्तं यातेषु वादेषु कर्तृष्वन्येष्वसत्स्वपि । श्रुतिस्मृत्युदितं धर्मं लोको न व्यतिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2446",
    "id": "150",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञाने स्वाभाविके नार्थः शास्त्रैः कश्चन विद्यते । धर्मो ज्ञानस्य हेतुश्चेत्तस्याम्नायो निबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2447",
    "id": "151",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वेदशास्त्राविरोधी च तर्कश्चक्शुरपश्यताम् । रूपमात्राद्धि वाक्यार्थः केवलं नातितिष्ठति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2448",
    "id": "152",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सतोऽविवक्षा पारार्थ्यं व्यक्तिरर्थस्य लैङ्गिकी । इति न्यायो बहुविधस्तर्केण प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2449",
    "id": "153",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दानां एव सा शक्तिस्तर्को यः पुरुषाश्रयः । स शब्दानुगतो न्यायोऽनागमेष्वनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2450",
    "id": "154",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदुदुम्बरवर्णानां घटीनां मण्डलं महत् । पीतं न गमयेत्स्वर्गं किं तत्क्रतुगतं नयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2451",
    "id": "155",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपादयो यथा दृष्टाः पर्यर्थं यतशक्तयः । शब्दास्तथैव दृश्यन्ते विषापहरणादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2452",
    "id": "156",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैषां तत्र सामर्थ्यं धर्मेऽप्येवं प्रतीयताम् । साधूनां साधुभिस्तस्माद्वाच्यं अभ्युदयार्थिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2453",
    "id": "157",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वोऽदृष्टफलानर्थानागमात्प्रतिपद्यते । विपरीतं च सर्वत्र शक्यते वक्तुं आगमे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2454",
    "id": "158",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधुत्वज्ञानविषया सेयं व्याकरणस्मृतिः । अविच्छेदेन शिष्टानां इदं स्मृतिनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2455",
    "id": "159",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वैखर्या मध्यमायाश्च पश्यन्त्याश्चैतदद्भुतम् । अनेकतीर्थभेदायास्त्रय्या वाचः परं परम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2456",
    "id": "160",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गौरिव प्रक्षरत्येका रसं उत्तमशालिनी । दिव्यादिव्येन रूपेण भारती गौः शुचिस्मिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2457",
    "id": "161",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एतयोरन्तरं पश्य सूक्ष्मयोः स्पन्दमानयोः । प्राणापानान्तरे नित्यं एका सर्वस्य तिष्ठति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2458",
    "id": "162",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्या त्वप्रेर्यमाणैव विना प्राणेन वर्तते । जायते हि ततः प्राणो वाचं आप्याययन्पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2459",
    "id": "163",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राणेनाप्यायिता सैवं व्यवहारनिबन्धनी । सर्वस्योच्छ्वासं आसाद्य न वाग्वदति कर्हि चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2460",
    "id": "164",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "घोषिणी जातनिर्घोषा अघोषा च प्रवर्तते । तयोरपि च घोषिण्या निर्घोषैव गरीयसी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2461",
    "id": "165",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थानेषु विवृते वायौ कृतवर्णपरिग्रहा । वैखरी वाक्प्रयोक्तॄणां प्राणवृत्तिनिबन्धना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2462",
    "id": "166",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "केवलं बुद्ध्युपादान- क्रमरूपानुपातिनी । प्राणवृत्तिं अतिक्रम्य मध्यमा वाक्प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2463",
    "id": "167",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविभागा तु पश्यन्ती सर्वतः संहृतक्रमा । स्वरूपज्योतिरेवान्तः सूक्ष्मा वागनपायिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2464",
    "id": "168",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पीयूषापूर्यमाणापि नित्यं आगन्तुभिर्मलैः । अन्त्या कलेव सोमस्य नात्यन्तं अभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2465",
    "id": "169",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्यां दृष्टस्वरूपायां अधिकारो निवर्तते । पुरुषे षोडशकले तां आहुरमृतां कलाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2466",
    "id": "170",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तोपरागरूपा सा विप्लवैरनुषङ्गिभिः । वैखरी सत्त्वमात्रेव गुणैर्न व्यवकीर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2467",
    "id": "171",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्विभागाविभागाभ्यां क्रियमाणां अवस्थितम् । स्वभावज्ञैस्तु भावानां दृश्यन्ते शब्दशक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2468",
    "id": "172",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनादिं अव्यवच्छिन्नां श्रुतिं आहुरकर्तृकाम् । शिष्टैर्निबध्यमाना तु न व्यवच्छिद्यते स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2469",
    "id": "173",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविभागाद्विवृत्तानां अभिख्या स्वप्नवच्छ्रुतौ । भावतत्त्वं तु विज्ञाय लिङ्गेभ्यो विहिता स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2470",
    "id": "174",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कायवाग्बुद्धिविषया ये मलाः समवस्थिताः । चिकित्सालक्षणाध्यात्म- शास्त्रैस्तेषां विशुद्धयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2471",
    "id": "175",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दः संस्कारहीनो यो गौरिति प्रयुयुक्ष्यते । तं अपभ्रंशं इच्छन्ति विशिष्टार्थनिवेशिनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2472",
    "id": "176",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्वगोण्यादयः शब्दाः साधवो विषयान्तरे । निमित्तभेदात्सर्वत्र साधुत्वं च व्यवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2473",
    "id": "177",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ते साधुष्वनुमानेन प्रत्ययोत्पत्तिहेतवः । तादात्म्यं उपगम्येव शब्दार्थस्य प्रकाशकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2474",
    "id": "178",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न शिष्टैरनुगम्यन्ते पर्याया इव साधवः । ते यतः स्मृतिशास्त्रेण तस्मात्साक्षादवाचकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2475",
    "id": "179",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अंब्वंब्विति यथा बालः शिक्षमाणोऽपभाषते । अव्यक्तं तद्विदां तेन व्यक्तौ भवति निश्चयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2476",
    "id": "180",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं साधौ प्रयोक्तव्ये योऽपभ्रंशः प्रयुज्यते । तेन साधुव्यवहितः कश्चिदर्थोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2477",
    "id": "181",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पारंपर्यादपभ्रंशा विगुणेष्वभिधातृषु । प्रसिद्धिं आगता येन तेषां साधुरवाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2478",
    "id": "182",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दैवी वाग्व्यतिकीर्णेयं अशक्तैरभिधातृभिः । अनित्यदर्शिनां त्वस्मिन्वादे बुद्धिविपर्ययः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2479",
    "id": "183",
    "kanda": "1",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उभयेषां अविच्छेदादन्यशब्दविवक्षया । योऽन्यः प्रयुज्यते शब्दो न सोऽर्थस्याभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2480",
    "id": "1",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातं शब्दसंघातो जातिः संघातवर्तिनी । एकोऽनवयवः शब्दः क्रमो बुद्ध्यनुसंहृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2481",
    "id": "2",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदं आद्यं पृथक्सर्वं पदं सापेक्षं इत्यपि । वाक्यं प्रति मतिर्भिन्ना बहुधा न्यायदर्शिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2482",
    "id": "3",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निघातादिव्यवस्थार्थं शास्त्रे यत्परिभाषितम् । साकाङ्क्षावयवं तेन न सर्वं तुल्यलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2483",
    "id": "4",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "साकाङ्क्षावयवं भेदे परानाकाङ्क्षशब्दकम् । कर्मप्रधानं गुणवदेकार्थं वाक्यं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2484",
    "id": "5",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबोधनपदं यच्च तत्क्रियाया विशेषकम् । तथा तिङन्तं तत्राहुस्तिङन्तस्य विशेषकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2485",
    "id": "6",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथानेकं अपि क्त्वान्तं तिङन्तस्य विशेषकम् । तथा तिङन्तं तत्राहुस्तिङन्तस्य विशेषकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2486",
    "id": "7",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैक एव सर्वार्थ- प्रकाशः प्रविभज्यते । दृश्यभेदानुकारेण वाक्यार्थावगमस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2487",
    "id": "8",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चित्रस्यैकस्य रूपस्य यथा भेदनिदर्शनैः । नीलादिभिः समाख्यानं क्रियते भिन्नलक्षणैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2488",
    "id": "9",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथैवैकस्य वाक्यस्य निराकाङ्क्षस्य सर्वतः । शब्दान्तरैः समाख्यानं साकाङ्क्षैरनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2489",
    "id": "10",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा पदे विभज्यन्ते प्रकृतिप्रत्ययादयः । अपोद्धारस्तथा वाक्ये पदानां उपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2490",
    "id": "11",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णान्तरसरूपत्वं वर्णभागेषु दृष्यते । पदान्तरसरूपाश्च पदभागा इव स्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2491",
    "id": "12",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भागैरनर्थकैर्युक्ता वृषभोदकयावकाः । अन्वयव्यतिरेकौ तु व्यवहारनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2492",
    "id": "13",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दस्य न विभागोऽस्ति कुतोऽर्थस्य भविष्यति । विभागैः प्रक्रियाभेदं अविद्वान्प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2493",
    "id": "14",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणार्थो यथा नास्ति कश्चिद्ब्राह्मणकम्बले । देवदत्तादयो वाक्ये थतैव स्युरनर्थकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2494",
    "id": "15",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यार्थस्तिरोभूतो न विशेषेऽवतिष्ठते । उपात्तस्य कुतस्त्यागो निवृत्तः क्वावतिष्ठताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2495",
    "id": "16",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अशाब्दो यदि वाक्यार्थः पदार्थोऽपि तथा भवेत् । एवं सति च संबन्धः शब्दस्यार्थेन हीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2496",
    "id": "17",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेशशब्दाः केषां चित्सामान्यप्रतिरूपकाः । शब्दान्तराभिसंबन्धाद्व्यज्यन्ते प्रतिपत्तृषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2497",
    "id": "18",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेषां तु कृत्स्नो वाक्यार्थः प्रतिभेदं समाप्यते । व्यक्तोपव्यञ्जना सिद्धिरर्थस्य प्रतिपतृषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2498",
    "id": "19",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स व्यक्तः क्रमवाञ् छब्द उपांशु यं अधीयते । अक्रमस्तु वितत्येव बुद्धिर्यत्रावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2499",
    "id": "20",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथोत्क्षेपविशेषेऽपि कर्मभेदो न गृह्यते । आवृत्तौ व्यज्यते जातिः कर्मभिर्भ्रमणादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2500",
    "id": "21",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णवाक्यपदेष्वेवं तुल्योपव्यञ्जना श्रुतिः । अत्यन्तभेदे तत्त्वस्य सरूपेव प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2501",
    "id": "22",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्येषु च कुतः पूर्वं परं वा परमार्थतः । एकस्यैव तु सा शक्तिर्यदेवं अवभासते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2502",
    "id": "23",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चिरं क्षिप्रं इति ज्ञाने कालभेदादृते यथा । भिन्नकाले प्रकाशेते स धर्मो ह्रस्वदीर्घयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2503",
    "id": "24",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न नित्यः क्रममात्राभिः कालो भेदं इहार्हति । व्यावर्तिनीनां मात्राणां अभावे कीदृशः क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2504",
    "id": "25",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ताभ्यो या जायते बुद्धिरेका सा भागवर्जिता । सा हि स्वशक्त्या भिन्नेव क्रमप्रत्यवमर्शिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2505",
    "id": "26",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रमोल्लेखानुषङ्गेण तस्यां यद्बीजं आहितम् । तत्त्वनानात्वयोस्तस्य निरुक्तिर्नावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2506",
    "id": "27",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भावनासमये त्वेतत्क्रमसामर्थ्यं अक्रमम् । व्यावृत्तभेदो येनार्थो भेदवानुपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2507",
    "id": "28",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदानि वाक्ये तान्येव वर्णास्ते च पदे यदि । वर्णेषु वर्णभागानां भेदः स्यात्परमाणुवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2508",
    "id": "29",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भागानां अनुपश्लेषान्न वर्णो न पदं भवेत् । तेषां अव्यपदेश्यत्वात्किं अन्यद्व्यपदिश्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2509",
    "id": "30",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदन्तःशब्दतत्त्वं तु भागैरेकं प्रकाशितम् । तं आहुरपरे शब्दं तस्य वाक्ये तथैकताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2510",
    "id": "31",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थभागैस्तथा तेषां अन्तरोऽर्थः प्रकाश्यते । एकस्यैवात्मनो भेदौ शब्दार्थावपृथक्स्थितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2511",
    "id": "32",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकाशकप्रकाश्यत्वं कार्यकारणरूपता । अन्तर्मात्रात्मनस्तस्य शब्दतत्त्वस्य सर्वदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2512",
    "id": "33",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्यैवास्तित्वनास्तित्वे सामर्थ्ये समवस्थिते । अक्रमे क्रमनिर्भासे व्यवहारनिबन्धने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2513",
    "id": "34",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संप्रत्ययप्रमाणत्वात्पदार्थास्तित्वकल्पने । पदार्थाभ्युच्चये त्यागादानर्थक्यं प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2514",
    "id": "35",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "राजशब्देन राजार्थो भिन्नरूपेण गम्यते । वृत्तावाख्यातसदृशं पदं अन्यत्प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2515",
    "id": "36",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथाश्वकर्ण इत्युक्ते विनैवाश्वेन गम्यते । कश्चिदेव विशिष्टोऽर्थः सर्वेषु प्रत्ययस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2516",
    "id": "37",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्येषु अर्थान्तरगतः सादृश्यपरिकल्पने । केषां चित्रूढिशब्दत्वं शास्त्र एवानुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2517",
    "id": "38",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपादायापि ये हेयास्तानुपायान्प्रचक्षते । उपायानां च नियमो नावश्यं अवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2518",
    "id": "39",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थं कथं चित्पुरुषः कश्चित्संप्रतिपद्यते । संसृष्टा वा विभक्ता चा भेदा वाक्यनिबन्धनाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2519",
    "id": "40",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धो बुद्ध्या प्रक्रम्यते यदा । वाक्यार्थस्य तदैकोऽपि वर्णः प्रत्यायकः क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2520",
    "id": "41",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "केवलेन पदेनार्थो यावानेवाभिधीयते । वाक्यस्थं तावतोऽर्थस्य तदाहुरभिधायकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2521",
    "id": "42",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धे सति यत्त्वन्यदाधिक्यं उपजायते । वाक्यार्तं एव तं प्राहुरनेकपदसंश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2522",
    "id": "43",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स त्वनेकपदस्थोऽपि प्रतिभेदं समाप्यते । जातिवत्समुदायेऽपि संख्यावत्कल्प्यतेऽपरैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2523",
    "id": "44",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वभेदानुगुण्यं तु सामान्यं अपरे विदुः । तदर्थान्तरसंसर्गाद्भजते भेदरूपताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2524",
    "id": "45",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदानाकाङ्क्षतस्तस्य या परिप्लवमामता । अवच्छिनत्ति संबन्धस्तां विशेषे निवेशयन् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2525",
    "id": "46",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्यानुमेयः संबन्धो रूपं तस्य न विद्यते । असत्त्वभूतं अत्यन्तं अतस्तं प्रतिजानते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2526",
    "id": "47",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नियतं साधने साध्यं क्रिया नियतसाधना । स संनिधानमात्रेण नियमः संप्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2527",
    "id": "48",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणभावेन साकाङ्क्षं तत्र नाम प्रवर्तते । साध्यत्वेन निमित्तानि क्रियापदं अपेक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2528",
    "id": "49",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सन्त एव विशेषा ये पदार्थेष्वविभाविताः । ते क्रमादनुगम्यन्ते न वाक्यं अभिधायकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2529",
    "id": "50",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दानां क्रममात्रे च नान्यः शब्दोऽस्ति वाचकः । क्रमो हि धर्मः कालस्य तेन वाक्यं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2530",
    "id": "51",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ये च संभविनो भेदाः पदार्थेष्वविभाविताः । ते संनिधाने व्यज्यन्ते न तु वर्णेष्वयं क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2531",
    "id": "52",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णानां च पदानां च क्रममात्रनिवेशिनी । पदाख्या वाक्यसंज्ञा च शब्दत्वं नेष्यते तयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2532",
    "id": "53",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समानेऽपि तु शब्दत्वे दृष्टः संप्रत्ययः पदात् । प्रतिवर्णं त्वसौ नास्ति पदस्यार्थं अतो विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2533",
    "id": "54",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा सावयवा वर्णा विना वाच्येन केन चित् । अर्थवन्तः समुदिता वाक्यं अप्येवं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2534",
    "id": "55",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनर्थकान्यपायत्वात्पदार्थेनार्थवन्ति वा । क्रमेणोच्चरितान्याहुर्वाक्यार्थं भिन्नलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2535",
    "id": "56",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्यत्वे समुदायानां जातेर्वा परिकल्पने । एकस्यैकार्थतां आहुर्वाक्यस्याव्यभिचारिणीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2536",
    "id": "57",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदपूर्वकाभेदाः कल्पिता वाक्यवादिभिः । भेदपूर्वानभेदांस्तु मन्यन्ते पददर्शिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2537",
    "id": "58",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदप्रकृतिभावश्च वृत्तिभेदेन वर्ण्यते । पदानां संहिता योनिः संहिता वा पदाश्रया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2538",
    "id": "59",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदाम्नायश्च यद्यन्यः संहिताया निदर्शकः । नित्यस्तत्र कथं कार्यं पदं लक्षणदर्शनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2539",
    "id": "60",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिवर्णं असंवेद्यः पदार्थप्रत्ययो यथा । पदेश्वेवं असंवेद्यं वाक्यार्थस्य निरूपणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2540",
    "id": "61",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यार्थः संनिविशते पदेषु सहवृत्तिषु । यथा तथैव वर्णेषु पदार्थः सहवृत्तिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2541",
    "id": "62",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सूक्ष्मं ग्राह्यं यथान्येन संसृष्टं सह गृह्यते । वर्णोऽप्यन्येन वर्णेन संबद्धो वाचकस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2542",
    "id": "63",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदस्योच्चारणादर्थो यथा कश्चिन्निरूप्यते । वर्णानां अपि सांनिध्यात्तथा सोऽर्थः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2543",
    "id": "64",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तस्य यस्य सामर्थ्यान्नियमार्था पुनः श्रुतिः । तेनात्यन्तं विशेषेण सामान्यं यदि बाध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2544",
    "id": "65",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यजेतेति ततो द्रव्यं प्राप्तं सामर्थ्यलक्षणम् । व्रीहिश्रुत्या निवर्तेत न स्यात्प्रतिनिधिस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2545",
    "id": "66",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्व्रीहित्वं अधिकं व्रीहिशब्दः प्रकल्पयेत् । द्रव्यत्वं अविरुद्धत्वात्प्राप्त्यर्थः सन्न बाधते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2546",
    "id": "67",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेन चापि व्यवच्छिन्ने द्रव्यत्वे सहचारिणि । असंभवाद्विशेषाणां तत्रान्येषां अदर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2547",
    "id": "68",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न च सामान्यवत्सर्वे क्रियाशब्देन लक्षिताः । विशेषा न हि सर्वेषां सतां शब्दोऽभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2548",
    "id": "69",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुक्लादयो गुणाः सन्तो यथा तत्राविवक्षिताः । तथाविवक्षा भेदानां द्रव्यत्वसहचारिणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2549",
    "id": "70",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "असंनिधौ प्रतिनिधिर्मा भून्नित्यस्य कर्मणः । काम्यस्य वा प्रवृत्तस्य लोप इत्युपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2550",
    "id": "71",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशिष्टैव क्रिया येन वाक्यार्थः परिकल्प्यते । द्रव्याभावे प्रतिनिधौ तस्य तत्स्यात्क्रियान्तरम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2551",
    "id": "72",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्ज्ञातार्थं पदं यच्च तदर्थे प्रतिपादिते । पिकादि यदविज्ञातं तत्किं इत्यनुयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2552",
    "id": "73",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामर्थ्यप्रापितं यच्च व्यक्त्यर्थं अनुषज्यते । श्रुतिरेवानुषङ्गेण बाधिका लिङ्गवाक्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2553",
    "id": "74",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अप्राप्तो यस्तु शुक्लादिः संनिधानेन गम्यते । स यत्नप्रापितो वाक्ये श्रुतिधर्मविलक्षणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2554",
    "id": "75",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिन्नं एव वाक्यं तु यद्यभिन्नार्थं इष्यते । तत्सर्वं श्रुतिभूतत्वान्न श्रुत्यैव विरोत्स्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2555",
    "id": "76",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यानां समुदायश्च य एकार्थप्रसिद्धये । साकाङ्क्षावयवस्तत्र वाक्यार्थोऽपि न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2556",
    "id": "77",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रासङ्गिकं इदं कार्यं इदं तन्त्रेण लभ्यते । इदं आवृत्तिभेदाभ्यां अत्र बाधसमुच्चयौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2557",
    "id": "78",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऊहोऽस्मिन्विषये न्याय्यः संबन्धोऽस्य न बाध्यते । सामान्यस्यातिदेशोऽयं विशेषोऽत्रातिदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2558",
    "id": "79",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थित्वं अत्र सामर्थ्यं अस्मिन्नर्थो न भिद्यते । शास्त्रात्प्राप्ताधिकारोऽयं व्युदासोऽस्य क्रियान्तरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2559",
    "id": "80",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इयं श्रुत्या क्रमप्राप्तिरियं उच्चारणादिति । क्रमोऽयं अत्र बलवानस्मिंस्तु न विवक्षितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2560",
    "id": "81",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदं पराङ्गैः संबद्धं अङ्गानां अप्रयोजकम् । प्रयोजकं इदं तेषां अत्रेदं नान्तरीयकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2561",
    "id": "82",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदं प्रधानं शेषोऽयं विनियोगक्रमस्त्वयम् । साक्षादस्योपकारीदं इदं आराद्विशेषकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2562",
    "id": "83",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शक्तिव्यापारभेदोऽस्मिन्फलं अत्र तु भिद्यते । संबन्धाज्जातभेदोऽयं भेदस्तत्राविवक्षितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2563",
    "id": "84",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसज्यप्रतिषेधोऽयं पर्युदासोऽयं अत्र तु । इदं गौणं इदं मुख्यं व्यापीदं गुरु लघ्विदम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2564",
    "id": "85",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेनाङ्गाङ्गिभावोऽस्य बहुभेदं विकल्प्यते । इदं नियम्यतेऽस्यात्र योग्यत्वं उपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2565",
    "id": "86",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्य वाक्यान्तरे दृष्टाल्लिङ्गाद्भेदोऽनुमीयते । अयं शब्दैरपोद्धृत्य पदार्थः प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2566",
    "id": "87",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इति वाक्येषु ये धर्माः पदार्थोपनिबन्धनाः । सर्वे तेन प्रकल्पेरन्पदं चेत्स्यदवाचकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2567",
    "id": "88",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविभक्तेऽपि वाक्यार्थे शक्तिभेदादपोद्धृते । वाक्यान्तरविभागेन यथोक्तं न विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2568",
    "id": "89",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवैकस्य गन्धस्य भेदेन परिकल्पना । पुष्पादिषु तथा वाक्येऽप्यर्थभेदोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2569",
    "id": "90",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गवये नरसिंहे वाप्येकज्ञानावृते यथा । भागं जात्यन्तरस्यैव सदृशं प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2570",
    "id": "91",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अप्रसिद्धं तु यं भागं अदृष्टं अनुपश्यति । तावत्यसंविदं मूढः सर्वत्र प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2571",
    "id": "92",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा पिकादियोगेन वाक्येऽत्यन्तविलक्षणे । सदृशस्येव संज्ञानं असतोऽर्थस्य मन्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2572",
    "id": "93",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य भागे सादृश्यं भागे भेदश्च लक्ष्यते । निर्भागस्य प्रकाशस्य निर्भागेणैव चेतसा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2573",
    "id": "94",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथैव भागे सादृश्यं भागे भेदोऽवसीयते । भागाभावेऽपि वाक्यानां अत्यन्तं भिन्नधर्मणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2574",
    "id": "95",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपनाशे पदानां स्यात्कथं चावधिकल्पना । अगृहीतावधौ शब्दे कथं चार्थो विविच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2575",
    "id": "96",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्ग इव रूपाणां शब्देऽन्यत्र व्यवस्थितः । नानारूपेषु तद्रूपं तन्त्रेणापरं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2576",
    "id": "97",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मिन्नभेदे भेदानां संसर्ग इव वर्तते । रूपं रूपान्तरात्तस्मादनन्यत्प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2577",
    "id": "98",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रे प्रत्यायकस्यापि क्वचिदेकत्वं आश्रितम् । प्रत्याय्येन क्वचिद्भेदो ग्रहणग्राह्ययोः स्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2578",
    "id": "99",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऊ इत्यभेदं आश्रित्य यथासंख्यं प्रकल्पितम् । लृलुटोर्ग्रहणे भेदो ग्राह्याभ्यां परिकल्पितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2579",
    "id": "100",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्येत्येतदणो रूपं संज्ञिनां अभिधायकम् । न हि प्रतीयमानेन ग्रहणस्यास्ति संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2580",
    "id": "101",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऊ इत्येतदभिन्नं च भिन्नवाक्यनिबन्धनम् । भेदेन ग्रहणं यस्य पररूपं इव द्वयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2581",
    "id": "102",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्लुतस्याङ्गविवृद्धिं च समाहारं अचोस्तथा । व्युदस्यता पुनर्भेदः शब्देष्वत्यन्तं आश्रितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2582",
    "id": "103",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्धर्चादिषु शब्देषु रूपभेदः क्रमाद्यथा । तन्त्रात्तथैकशब्दत्वे भिन्नानां श्रुतिरन्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2583",
    "id": "104",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संहिताविषये वर्णाः स्वरूपेणाविकारिणः । शब्दान्तरत्वं यान्तीव शक्त्यन्तरपरिग्रहात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2584",
    "id": "105",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियादिविकारेण दृष्टं ग्राह्येषु वस्तुषु । आत्मत्यागादृते भिन्नं ग्रहणं स क्रमः श्रुतौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2585",
    "id": "106",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिधानक्रियाभेदाच्छब्देष्वविकृतेष्वपि । रूपं अत्यन्तभेदेन तदेवैकं प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2586",
    "id": "107",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऋचो वा गीतिमात्रं वा साम द्रव्यान्तरं न तु । गीतिभेदात्तु गृह्यन्ते ता एव विकृता ऋचः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2587",
    "id": "108",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपायाच्छ्रुतिसंहारे भिन्नानां एकशेषिणाम् । तन्त्रेणोच्चारणे तेषां शास्त्रे साधुत्वं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2588",
    "id": "109",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "परिगृह्य श्रुतिं चैकां रूपभेदवतां अपि । तन्त्रेणोच्चारणं कार्यं अन्यथा ते न साधवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2589",
    "id": "110",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सरूपाणां च वाक्यानां शास्त्रेणाप्रतिपादितम् । तन्त्रेणोच्चारणादेकं रूपं साधूपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2590",
    "id": "111",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्यानेकरूपत्वं नालिकादिपरिग्रहात् । यथा तथैव तन्त्रात्स्याद्बहूनां एकरूपता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2591",
    "id": "112",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा पदसरूपाणां वाक्यानां संभवः पृथक् । तथा वाक्यान्तराभावे स्यादेषां पृथगर्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2592",
    "id": "113",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिधेयः पदस्यार्थो वाक्यस्यार्थः प्रयोजनम् । यस्य तस्य न संबन्धो वाक्यानां उपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2593",
    "id": "114",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र क्रियापदान्येव व्यपेक्षन्ते परस्परम् । क्रियापदानुषक्तस्तु संबन्धोऽथ प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2594",
    "id": "115",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आवृत्तिरनुवादो वा पदार्थव्यक्तिकल्पने । प्रत्येकं तु समाप्तोऽर्थः सहभूतेषु वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2595",
    "id": "116",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविकल्पितवाक्यार्थे विकल्पा भावनाश्रयाः । अत्राधिकरणे वादाः पूर्वेषां बहुधा मताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2596",
    "id": "117",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभ्यासात्प्रतिभाहेतुः सर्वः शब्दोऽपरैः स्मृतः । बालानां च तिरश्चां च यथार्थप्रतिपादने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2597",
    "id": "118",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनागमश्च सोऽभ्यासः समयः कैश्चिदिष्यते । अनन्तरं इदं कार्यं अस्मादित्युपदर्शकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2598",
    "id": "119",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्त्यर्थः सर्वशब्दानां इति प्रत्याय्यलक्षणम् । अपूर्वदेवतास्वर्गैः समं आहुर्गवादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2599",
    "id": "120",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोगदर्शनाभ्यासादाकारावग्रहस्तु यः । न स शब्दस्य विषयः स हि यत्नान्तराश्रयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2600",
    "id": "121",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "के चिद्भेदाः प्रकाश्यन्ते शब्दैस्तदभिधायिभिः । अनुनिष्पादिनः कांश्चिच्छब्दार्थानिति मन्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2601",
    "id": "122",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातेः प्रत्यायके शब्दे या व्यक्तिरनुषङ्गिणी । न तद्व्यक्तिगतान्भेदाञ् जातिशब्दोऽवलम्बते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2602",
    "id": "123",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "घटादीनां न चाकारान्प्रत्याययति वाचकः । वस्तुमात्रनिवेशित्वात्तद्गतिर्नान्तरीयका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2603",
    "id": "124",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिया विना प्रयोगेण न दृष्टा शब्दचोदिता । प्रयोगस्त्वनुनिष्पादी शब्दार्थ इति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2604",
    "id": "125",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नियतास्तु प्रयोगा ये नियतं यच्च साधनम् । तेषां शब्दाभिधेयत्वं अपरैरनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2605",
    "id": "126",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायोऽभिधेयो वाप्यविकल्पसमुच्चयः । असत्यो वापि संसर्गः शब्दार्थः कैश्चिदिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2606",
    "id": "127",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "असत्योपाधि यत्सत्यं तद्वा शब्दनिबन्धनाम् । शब्दो वाप्यभिजल्पत्वं आगतो याति वाच्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2607",
    "id": "128",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धाद्रूपं एकीकृतं यता । शब्दस्यार्थेन तं शब्दं अभिजल्पं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2608",
    "id": "129",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तयोरपृथगात्मत्वे रूढिरव्यभिचारिणी । किं चिदेव क्व चिद्रूपं प्राधान्येनावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2609",
    "id": "130",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "लोकेऽर्थरूपतां शब्दः प्रतिपन्नः प्रवर्तते । शास्त्रे तूभयरूपत्वं प्रविभक्तं विवक्षया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2610",
    "id": "131",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अशक्तेः सर्वशक्तेर्वा शब्दैरेव प्रकल्पिता । एकस्यार्थस्य नियता क्रियादिपरिकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2611",
    "id": "132",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यो वार्थो बुद्धिविषयो बाह्यवस्तुनिबन्धनः । स बाह्यं वस्त्विति ज्ञातः शब्दार्थ इति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2612",
    "id": "133",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकारवन्तः संवेद्या व्यक्तिस्मृतिनिबन्धनाः । एते प्रत्यवभासन्ते संविनंआत्रं त्वतोऽन्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2613",
    "id": "134",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथेन्द्रियं संनिपतद्वैचित्रेणोपदर्शकम् । तथैव शब्दादर्थस्य प्रतिपत्तिरनेकधा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2614",
    "id": "135",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वक्त्रान्यथैव प्रक्रान्तो भिन्नेषु प्रतिपत्तृषु । स्वप्रत्ययानुकारेण शब्दार्थः प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2615",
    "id": "136",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्मिन्नपि दृश्येऽर्थे दर्शनं भिद्यते पृथक् । कालान्तरेण चैकोऽपि तं पश्यत्यन्यथा पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2616",
    "id": "137",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्यापि च शब्दस्य निमित्तैरव्यवस्थितैः । एकेन बहुभिश्चार्थो बहुधा परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2617",
    "id": "138",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माददृष्टतत्त्वानां सापराधं बहुच्छलम् । दर्शनं वचनं वापि नित्यं एवानवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2618",
    "id": "139",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऋषीणां दर्शनं यच्च तत्त्वे किं चिदवस्थितम् । न तेन व्यवहारोऽस्ति न तच्छब्दनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2619",
    "id": "140",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तलवद्दृश्यते व्योम खद्योतो हव्यवाडिव । नैव चास्ति तलं व्योम्नि न खद्योते हुताशनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2620",
    "id": "141",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मात्प्रत्यक्षं अप्यर्थं विद्वानीक्षेत युक्तितः । न दर्शनस्य प्रामाण्याद्दृश्यं अर्थं प्रकल्पयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2621",
    "id": "142",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "असमाख्येयतत्त्वानां अर्थानां लौकिकैर्यथा । व्यवहारे समाख्यानं तत्प्रज्ञो न विकल्पयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2622",
    "id": "143",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विच्छेदग्रहणेऽर्थानां प्रतिभान्यैव जायते । वाक्यार्थ इति तां आहुः पदार्थैरुपपादिताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2623",
    "id": "144",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदं तदिति सान्येषां अनाक्येया कथं चन । प्रत्यात्मवृत्ति सिद्धा सा कर्त्रापि न निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2624",
    "id": "145",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपश्लेषं इवार्थानां सा करोत्यविचारिता । सार्वरूप्यं इवापन्ना विषयत्वेन वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2625",
    "id": "146",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "साक्शाच्छब्देन जनितां भावनानुगमेन वा । इतिकर्तव्यतायां तां न कश्चिदतिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2626",
    "id": "147",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रमाणत्वेन तां लोकः सर्वः समनुगच्छति । समारम्भाः प्रतायन्ते तिरश्चां अपि तद्वशात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2627",
    "id": "148",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा द्रव्यविशेषाणां परिपाकैरयत्नजाः । मदादिशक्तयो दृष्टाः प्रतिभास्तद्वतां तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2628",
    "id": "149",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वरवृत्तिं विकुरुते मधौ पुंस्कोकिलस्य कः । जन्त्वादयः कुलायादि- करणे शिक्षिताः कथम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2629",
    "id": "150",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आहारप्रीत्यपद्वेष- प्लवनादिक्रियासु कः । जात्यन्वयप्रसिद्धासु प्रयोक्ता मृगपक्षिणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2630",
    "id": "151",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भावनानुगतादेतदागमादेव जायते । आसत्तिविप्रकर्षाभ्यां आगमस्तु विशिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2631",
    "id": "152",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वभाववरणाभास- योगादृष्टोपपादिताम् । विशिष्टोपहितां चेति प्रतिभां षड्विधां विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2632",
    "id": "153",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा संयोगिभिर्द्रव्यैर्लक्षितेऽर्थे प्रयुज्यते । गोशब्दो न त्वसौ तेषां विशेशाणां प्रकाशकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2633",
    "id": "154",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकारवर्णावयवैः संसृष्टेषु गवादिषु । शब्दः प्रवर्तमानोऽपि न तानङ्गीकरोत्यसौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2634",
    "id": "155",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्थानवर्णावयवैर्विशिष्टेऽर्थे प्रयुज्यते । शब्दो न तस्यावयवे प्रवृत्तिरुपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2635",
    "id": "156",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दुर्लभं कस्य चिल्लोके सर्वावयवदर्शनम् । कैश्चित्त्ववयवैर्दृष्टैरर्थः कृत्सोऽनुमीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2636",
    "id": "157",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा जात्युत्पलादीनां गन्धेन सहचारिणाम् । नित्यसंबन्धिनां दृष्टं गुणानां अवधारणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2637",
    "id": "158",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्याप्रमाणसंस्थान- निरपेक्षः प्रवर्तते । बिन्दौ च समुदाये च वाचकः सलिलादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2638",
    "id": "159",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्कारादिपरिच्छिन्ने तैलादौ यो व्यवस्थितः । आहैकदेशं तत्त्वेन तस्यावयववर्तिना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2639",
    "id": "160",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "येनार्थेनाभिसंबद्धं अभिधानं प्रयुज्यते । तदर्थापगमे तस्य प्रयोगो विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2640",
    "id": "161",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यांस्तु संभविनो धर्मानन्तर्णीय प्रयुज्यते । शब्दस्तेषां न सांनिध्यं नियमेन व्यपेक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2641",
    "id": "162",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा रोमशफादीनां व्यभिचारेऽपि दृश्यते । गोशब्दो न तथा जातेर्विप्रयोगे प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2642",
    "id": "163",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मात्संभविनोऽर्थस्य शब्दात्संप्रत्यये सति । अदृष्टविप्रयोगार्थः संबन्धित्वेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2643",
    "id": "164",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाचिका द्योतिका व स्युर्द्वित्वादीनां विभक्तयः । स्याद्वा संख्यावतोऽर्थस्य समुदायोऽभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2644",
    "id": "165",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विना संख्याभिधानाद्वा संख्याभेदसमन्वितान् । अर्थान्स्वरूपभेदेन काम्श्चिदाहुर्गवादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2645",
    "id": "166",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ये शब्दा नित्यसंबन्धा विवेके ज्ञातशक्तयः । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां तेषां अर्थो विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2646",
    "id": "167",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यावच्चाव्यभिचारेण तयोः शक्यं प्रकल्पनम् । नियमस्तत्र न त्वेवं नियमो नुट्शबादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2647",
    "id": "168",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संभवे नाभिधानस्य लक्षणत्वं प्रकल्पते । आपेक्षिक्यो हि संसर्गे नियताः शब्दशक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2648",
    "id": "169",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न कूपसूपयूपानां अन्वयोऽर्थस्य दृश्यते । अतोऽर्थान्तरवाचित्वं संघातस्यैव गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2649",
    "id": "170",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वाख्यानानि भिद्यन्ते शब्दव्युत्पत्तिकर्मसु । बहूनां संभवेऽर्थानां निमित्तं किं चिदिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2650",
    "id": "171",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वैरवासिष्ठगिरिशास्तथैकागारिकादयः । कैश्चित्कथं चिदाख्याता निमित्तावधिसंकरैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2651",
    "id": "172",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा पथः समाख्यानं वृक्षवल्मीकपर्वतैः । अविरुद्धं गवादीनां भिन्नैश्च सहचारिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2652",
    "id": "173",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यथा च समाख्यानं अवस्थाभेददर्शिभिः । क्रियते किंशुकादीनां एकदेशावधारणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2653",
    "id": "174",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कैश्चिन्निर्वचनं भिन्नं गिरतेर्गर्जतेर्गमेः । गवतेर्गदतेर्वापि गौरित्यत्रानुदर्शितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2654",
    "id": "175",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गौरित्येव स्वरूपाद्वा गोशब्दो गोषु वर्तते । व्युत्पाद्यते न वा सर्वं कैश्चिच्चोभयथेष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2655",
    "id": "176",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्येनोपदेशश्च शास्त्रे लघ्वर्थं आश्रितः । जात्यन्तरवदन्यस्य विशेषाः प्रतिपादकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2656",
    "id": "177",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थान्तरे च यद्वृत्तं तत्प्रकृत्यन्तरं विदुः । तुल्यरूपं न तद्रूढावन्यस्मिन्ननुषज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2657",
    "id": "178",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नाविजियजी धातू नियतौ विषयान्तरे । कैश्चित्कथं चिदुद्दिष्टौ चित्रं हि प्रतिपादनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2658",
    "id": "179",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं च वालवायादि जित्वरीवदुपाचरेत् । भेदाभेदाभ्युपगमे न विरोधोऽस्ति कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2659",
    "id": "180",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अडादीनां व्यवस्थार्थं पृथक्त्वेन प्रकल्पनम् । धातूपसर्गयोः शास्त्रे धातुरेव तु तादृशः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2660",
    "id": "181",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा हि संग्रामयतेः सोपसर्गाद्विधिः स्मृतः । क्रियाविशेषाः सम्घाते प्रक्रम्यन्ते तथाविधाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2661",
    "id": "182",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्याणां अन्तरङ्गत्वं एवं धातूपसर्गयोः । साधनैर्याति संबन्धं तथाभूतैव सा क्रिया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2662",
    "id": "183",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोगार्थेषु सिद्धः सन्भेत्तव्योऽर्थो विशिष्यते । प्राक्च साधनसंबन्धात्क्रिया नैवोपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2663",
    "id": "184",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "धातोः साधनयोगस्य भाविनः प्रक्रमाद्यथा । धातुत्वं कर्मभावश्च तथान्यदपि दृश्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2664",
    "id": "185",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "बीजकालेषु संबन्धाद्यथा लाक्षारसादयः । वर्णादिपरिणामेन फलानां उपकुर्वते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2665",
    "id": "186",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्धिस्थादभिसंबन्धात्तथा धातूपसर्गयोः । अभ्यन्तरीकृताद्भेदः पदकाले प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2666",
    "id": "187",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्व चित्संभविनो भेदाः केवलैरनिदर्शिताः । उपसर्गेण संबन्धे व्यज्यन्ते प्रनिरादिना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2667",
    "id": "188",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स वाचको विशेषाणां संभवाद्द्योतकोऽपि वा । शक्त्याधानाय वा धातोः सहकारी प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2668",
    "id": "189",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थादिभिः केवलैर्यच्च गमनादि न गम्यते । तत्रानुमानाद्द्विविधात्तद्धर्मा प्रादिरुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2669",
    "id": "190",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अप्रयोगेऽधिपर्योश्च यावद्दृष्टं क्रियान्तरम् । तस्याभिधायको धातुः सह ताभ्यां अनर्थकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2670",
    "id": "191",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथैव स्वार्थिकाः के चित्संघातान्तरवृत्तयः । अनर्थकेन संसृष्टाः प्रकृत्यर्थानुवादिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2671",
    "id": "192",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निपाता द्योतकाः के चित्पृथगर्थप्रकल्पने । आगमा इव के चित्तु संभूयार्थस्य साधकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2672",
    "id": "193",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपरिष्टात्पुरस्ताद्वा द्योतकत्वं न भिद्यते । तेषु प्रयुज्यमानेषु भिन्नार्थेष्वपि सर्वथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2673",
    "id": "194",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चादयो न प्रयुज्यन्ते पदत्वे सति केवलाः । प्रत्ययो वाचकत्वेऽपि केवलो न प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2674",
    "id": "195",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चिताभिधाने तु व्यतिरेको न विद्यते । असत्त्वभूतो भावश्च तिङ्पदैरभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2675",
    "id": "196",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चिताभिधानेऽपि विशिष्टार्थाभिधायिनाम् । गुणैर्पदानां संबन्धः परतन्त्रास्तु चादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2676",
    "id": "197",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "जनयित्वा क्रिया का चित्संबन्धं विनिवर्तते । श्रूयमाणे क्रियाशब्दे संबन्धो जायते क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2677",
    "id": "198",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र षष्ठी प्रतिपदं समासस्य निवृत्तये । विहिता दर्शनार्थं तु कारकं प्रत्युदाहृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2678",
    "id": "199",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स चोपजातः संबन्धो विनिवृत्ते क्रियापदे । कर्मप्रवचनीयेन तत्र तत्र नियम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2679",
    "id": "200",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "येन क्रियापदाक्षेपः स कारकविभक्तिभिः । युज्यते विर्यथा तस्य लिखावनुपसर्गता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2680",
    "id": "201",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिष्ठतेरप्रयोगश्च दृष्टोऽप्रत्यजयन्निति । सुन्वभीत्याभिमुख्ये च केवलोऽपि प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2681",
    "id": "202",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कर्मप्रवचनीयत्वं क्रियायोगे विधीयते । षत्वादिविनिवृत्त्यर्थं स्वत्यादीनां विधर्मणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2682",
    "id": "203",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "हेतुहेतुमतोर्योग- परिच्छेदेऽनुना कृते । आरम्भाद्बाध्यते प्राप्ता तृतीया हेतुलक्षणा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2683",
    "id": "204",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाया द्योतको नायं न संबन्धस्य वाचकः । नापि क्रियापदाक्षेपि संबन्धस्य तु भेदकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2684",
    "id": "205",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनर्थकानां संघातः सार्थकोऽनर्थकस्तथा । वर्णानां पदं अर्थेन युक्तं नावयवाः पदे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2685",
    "id": "206",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदानां अर्थयुक्तानां संघातो भिद्यते पुनः । अर्थान्तरावबोधेन संबन्धविगमेन च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2686",
    "id": "207",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सार्थकानर्थकौ भेदे संबन्धं नाधिगच्छतः । अधिगच्छत इत्येके कुटीरादिनिदर्शनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2687",
    "id": "208",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थवद्भ्यो विशिष्टार्थः संघात उपजायते । नोपजायत इत्येके समासस्वार्थिकादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2688",
    "id": "209",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "के चिद्धि युतसिद्धार्था भेदे निर्ज्ञातशक्तयः । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां के चित्कल्पितशक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2689",
    "id": "210",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रार्थ एव वर्णानां अर्थवत्त्वे प्रदर्शितः । धात्वादीनां हि शुद्धानां लौकिकोऽर्थो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2690",
    "id": "211",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृत्तद्धितानां अर्थश्च केवलानां अलौकिकः । प्राग्विभक्तेस्तदन्तस्य तथैवार्थो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2691",
    "id": "212",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिव्यक्ततरो योऽर्थः प्रत्ययान्तेषु लक्ष्यते । अर्थवत्ताप्रकरणादाश्रितः स तथाविधः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2692",
    "id": "213",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मभेदो न चेत्कश्चिद्वर्णेभ्यः पदवाक्ययोः । अन्योन्यापेक्षया शक्त्या वर्णः स्यादभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2693",
    "id": "214",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णेन केन चिन्न्यूनः संघातो योऽभिधायकः । न चेच्छब्दान्तरं असावन्यूनस्तेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2694",
    "id": "215",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स तस्मिन्वाचके शब्दे निमित्तात्स्मृतिं आदधत् । साक्षादिव व्यवहितं शब्देनार्थं उपोहते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2695",
    "id": "216",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदवाच्यो यथा नार्थः कश्चिद्गौरखरादिषु । सत्यपि प्रत्ययेऽत्यन्तं समुदाये न गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2696",
    "id": "217",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समन्वित इवार्थात्मा पदार्थैर्यः प्रतीयते । पदार्थदर्शनं तत्र तथैवानुपकारकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2697",
    "id": "218",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायावयवयोर्भिन्नार्थत्वे च वृत्तिषु । युगपद्भेदसंसर्गौ विरुद्धावनुषङ्गिणौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2698",
    "id": "219",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कश्च साधनमात्रार्थानध्यादीन्परिकल्पयेत् । अप्रयुक्तपदश्चार्थो बहुव्रीहौ कथं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2699",
    "id": "220",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रज्ञुसंज्ञ्वाद्यवयवैर्न चास्त्यर्थावधारणम् । तस्मात्संघात एवैको विशिष्टार्थनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2700",
    "id": "221",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गर्गा इत्येक एवायं बहुष्वर्थेषु वर्तते । द्वन्द्वसंज्ञोऽपि संघातो बहूनां अभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2701",
    "id": "222",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैकशेषे भुज्यादिः प्रत्येकं अवतिष्ठते । क्रियैवं द्वन्द्ववाच्येऽर्थे प्रत्येकं प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2702",
    "id": "223",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्च द्वन्द्वपदार्थस्य तच्छब्देन व्यपेक्षणम् । सापि व्यावृत्तरूपेऽर्थे सर्वनामसरूपता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2703",
    "id": "224",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा च खदिरच्छेदे भागेषु क्रमवांस्छिदिः । तथा द्वन्द्वपदार्थस्य भागेषु क्रमदर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2704",
    "id": "225",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सङ्घैकदेशे प्रक्रान्तान्यथा सङ्घानुपातिनः । क्रियाविशेषान्मन्यन्ते स द्वन्द्वावयवे क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2705",
    "id": "226",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिपादयता वृत्तिं अबुद्धान्वाक्यपूर्विकाम् । वृत्तौ पदार्थभेदेन प्राधान्यं उपदर्शितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2706",
    "id": "227",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदादभिधेयस्य नञ्समासे विकल्पितम् । प्राधान्यं बहुधा भाष्ये दोषास्तु प्रक्रियागताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2707",
    "id": "228",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "जहत्स्वार्थविकल्पे च सर्वार्थत्यागं इच्छता । बहुव्रीहिपदार्थस्य त्यागः सर्वस्य दर्शितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2708",
    "id": "229",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रे क्व चित्प्रकृत्यर्थः प्रत्ययेनाभिधीयते । प्रकृतौ विनिवृत्तायां प्रत्ययार्थश्च धातुभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2709",
    "id": "230",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यं अर्थं आहतुर्भिन्नौ प्रत्ययावेक एव तम् । क्व चिदाह पचन्तीति धातुस्ताभ्यां विना क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2710",
    "id": "231",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वाख्यानस्मृतेर्ये च प्रत्ययार्था निबन्धनम् । निर्दिष्टास्ते प्रकृत्यर्थाः स्मृत्यन्तर उदाहृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2711",
    "id": "232",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धेरुद्वमिकरीत्येवं शास्त्रेऽभिधीयते । व्यवहाराय मन्यन्ते शास्त्रार्थप्रक्रिया यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2712",
    "id": "233",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रेषु प्रक्रियाभेदैरविद्यैवोपवर्ण्यते । अनागमविकल्पा तु स्वयं विद्योपवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2713",
    "id": "234",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनिबद्धं निमित्तेषु निरुपाख्यं फलं यथा । तथा विद्याप्यनाख्येया शास्त्रोपायेव लक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2714",
    "id": "235",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथाभ्यासं हि वागर्थे प्रतिपत्तिं समीहते । स्वभाव इव चानादिर्मिथ्याभ्यासो व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2715",
    "id": "236",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उत्प्रेक्षते सावयवं परमाणुं अपण्डितः । तथावयविनं युक्तं अन्यैरवयवैः पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2716",
    "id": "237",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "घटादिदर्शनाल्लोकः परिच्छिन्नोऽवसीयते । समारम्भाच्च भावानां आदिमद्ब्रह्म शाश्वतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2717",
    "id": "238",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपायाः शिक्षमाणानां बालानां उपलापनाः । असत्ये वर्त्मनि स्थित्वा ततः सत्यं समीहते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2718",
    "id": "239",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यथा प्रतिपद्यार्थं पदग्रहणपूर्वकम् । पुनर्वाक्ये तं एवार्थं अन्यथा प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2719",
    "id": "240",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपात्ता बहवोऽप्यर्था येष्वन्ते प्रतिषेधनम् । क्रियते ते निवर्तन्ते तस्मात्तांस्तत्र नाश्रयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2720",
    "id": "241",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृक्षो नास्तीति वाक्यं च विशिष्टाभावलक्षणम् । नार्थे न बुद्धौ संबन्धो निवृत्तेरवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2721",
    "id": "242",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विच्छेदप्रतिपत्तौ च यद्यस्तीत्यवधार्यते । अशब्दवाच्या सा बुद्धिर्निवर्त्येत स्थिता कथम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2722",
    "id": "243",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ यज्ज्ञानं उत्पन्नं तन्मिथ्येति नञा कृतम् । नञो व्यापारभेदेऽस्मिन्नभावावगतिः कथम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2723",
    "id": "244",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निराधारप्रवृत्तौ च प्राक्प्रवृत्तिर्नञो भवेत् । अथाधारः स एवास्य नियमार्था श्रुतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2724",
    "id": "245",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नियमद्योतनार्था वाप्यनुवादो यथा भवेत् । कश्चिदेवार्थवांस्तत्र शब्दः शेषास्त्वनर्थकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2725",
    "id": "246",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विरुद्धं चाभिसंबन्धं उदाहार्यादिभिः कृतम् । वाक्ये समाप्ते वाक्यार्थं अन्यथा प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2726",
    "id": "247",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्तुतिनिन्दाप्रधानेषु वाक्येष्वर्थो न तादृशः । पदानां प्रविभागेन यादृशः परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2727",
    "id": "248",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथासंसृष्ट एवार्थः पदेषु समवस्थितः । वाक्यार्थस्याभ्युपायोऽसावेकस्य प्रतिपादने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2728",
    "id": "249",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वं पदेष्वसंसृष्टो यः क्रमादुपचीयते । छिन्नग्रथितकल्पत्वात्तद्विशिष्टतरं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2729",
    "id": "250",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकं आहुरनेकार्थं शब्दं अन्ये परीक्षकाः । निमित्तभेदादेकस्य सार्वार्थ्यं तस्य भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2730",
    "id": "251",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यौगपद्यं अतिक्रम्य पर्याये व्यवतिष्ठते । अर्थप्रकरणाभ्यां वा योगाच्छब्दान्तरेण वा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2731",
    "id": "252",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा सास्नादिमान्पिण्डो गोशब्देनाभिधीयते । तथा स एव गोशब्दो वाहीकेऽपि व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2732",
    "id": "253",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वशक्तेस्तु तस्यैव शब्दस्यानेकधर्मणः । प्रसिद्धिभेदाद्गौणत्वं मुख्यत्वं चोपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2733",
    "id": "254",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एको मन्त्रस्तथाध्यात्मं अधिदैवं अधिक्रतु । असंकरेण सर्वार्थो भिन्नशक्तिरवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2734",
    "id": "255",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गोत्वानुषङ्गो वाहीके निमित्तात्कैश्चिदिष्यते । अर्थमात्रं विपर्यस्तं शब्दः स्वार्थे व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2735",
    "id": "256",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा स्वरूपं शब्दानां सर्वार्थेष्वनुषज्यते । अर्थमात्रं विपर्यस्तं स्वरूपे तु श्रुतिः स्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2736",
    "id": "257",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वं तु सरूपत्वाच्छब्दयोर्गौणमुख्ययोः । प्राहुरत्यन्तभेदेऽपि भेदमार्गानुदर्शिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2737",
    "id": "258",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामिधेन्यन्तरं चैवं आवृत्तावनुषज्यते । मन्त्रास्च विनियोगेन लभन्ते भेदं ऊहवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2738",
    "id": "259",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तान्याम्नायान्तराण्येव पठ्यते किं चिदेव तु । अनर्थकानां पाठो वा शेषस्त्वन्यः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2739",
    "id": "260",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दस्वरूपं अर्थस्तु पाठेऽन्यैरुपवर्ण्यते । अत्यन्तभेदः सर्वेषां तत्संबन्धात्तु तद्वताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2740",
    "id": "261",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्या संस्कारसावित्री कर्मण्यन्या प्रयुज्यते । अन्या जपप्रबन्धेषु सा त्वेकैव प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2741",
    "id": "262",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थस्वरूपे शब्दानां स्वरूपाद्वृत्तिं इच्छतः । वाक्यरूपस्य वाक्यार्थे वृत्तिरन्यानपेक्षया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2742",
    "id": "263",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकार्थत्वं एकस्य यैः शब्दस्यानुगम्यते । सिद्ध्यसिद्धिकृता तेषां गौणमुख्यप्रकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2743",
    "id": "264",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थप्रकरणापेक्षो यो वा शब्दान्तरैः सह । युक्तः प्रत्याययत्यर्थं तं गौणं अपरे विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2744",
    "id": "265",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुद्धस्योच्चारणे स्वार्थः प्रसिद्धो यस्य गम्यते । स मुख्य इति विज्ञेयो रूपमात्रनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2745",
    "id": "266",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्त्वन्यस्य प्रयोगेण यत्नादिव नियुज्यते । तं अप्रसिद्धं मन्यन्ते गौणार्थाभिनिवेशिनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2746",
    "id": "267",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वार्थे प्रवर्तमानोऽपि यस्यार्थं योऽवलम्बते । निमित्तं तत्र मुख्यं स्यान्निमित्ती गौण इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2747",
    "id": "268",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पुरारादिति भिन्नेऽर्थे यौ वर्तेते विरोधिनि । अर्थप्रकरणापेक्षं तयोरप्यवधारणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2748",
    "id": "269",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यस्यार्थात्पदार्थानां अपोद्धारे प्रकल्पिते । शब्दान्तरेण संबन्धः कस्यैकस्योपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2749",
    "id": "270",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्चाप्येकं पदं दृष्टं चरितास्तिक्रियं क्व चित् । तद्वाक्यान्तरं एवाहुर्न तदन्येन युज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2750",
    "id": "271",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्च कोऽयं इति प्रश्ने गौरश्व इति चोच्यते । प्रश्न एव क्रिया तत्र प्रक्रान्ता दर्शनादिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2751",
    "id": "272",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैवाधिकत्वं धर्माणां न्यूनता वा प्रयोजिका । आधिक्यं अपि मन्यन्ते प्रसिद्धेर्न्यूनतां क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2752",
    "id": "273",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिशब्दोऽन्तरेणापि जातिं यत्र प्रयुज्यते । संबन्धिसदृशाद्धर्मात्तं गौणं अपरे विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2753",
    "id": "274",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विपर्यासादिवार्थस्य यत्रार्थान्तरतां इव । मन्यन्ते स गवादिस्तु गौण इत्युच्यते क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2754",
    "id": "275",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नियताः साधनत्वेन रूपशक्तिसमन्विताः । यथा कर्मसु गम्यन्ते सीरासिमुसलादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2755",
    "id": "276",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियान्तरे न चैतेषां विभवन्ति न शक्तयः । रूपादेव तु तादर्थ्यं नियमेन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2756",
    "id": "277",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथैव रूपशक्तिभ्यां उत्पत्त्या समवस्थितः । शब्दो नियततादर्थ्यः शक्त्यान्यत्र प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2757",
    "id": "278",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्रुतिमात्रेण यत्रास्य सामर्थ्यं अवसीयते । तं मुख्यं अर्थं मन्यन्ते गौणं यत्नोपपादितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2758",
    "id": "279",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गोयुष्मन्महतां च्व्यर्थे स्वार्थादर्थान्तरे स्थितौ । अर्थान्तरस्य तद्भावस्तत्र मुख्योऽपि दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2759",
    "id": "280",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "महत्त्वं शुक्लभावं च प्रकृतिः प्रतिपद्यते । भेदेनापेक्षिता सा तु गौणत्वस्य प्रसाधिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2760",
    "id": "281",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अग्निसोमादयः शब्दा ये स्वरूपपदार्थकाः । संज्ञिभिः संप्रयुज्यन्तेऽप्रसिद्धेस्तेषु गौणता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2761",
    "id": "282",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अग्निदत्तस्तु योऽग्निः स्यात्तत्र स्वार्थोपसर्जनः । शब्दो दत्तार्थवृत्तित्वाद्गौणत्वं प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2762",
    "id": "283",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तभेदात्प्रक्रान्ते शब्दव्युत्पत्तिकर्मणि । हरिश्चन्द्रादिषु सुटो भावाभावौ व्यवस्थितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2763",
    "id": "284",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ऋष्यादौ प्राप्तसंस्कारो यः शब्दोऽन्येन युज्यते । तत्रान्तरङ्गसंस्कारो बाह्येऽर्थे न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2764",
    "id": "285",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तविपरीतोऽपि यथा योऽर्थोऽवधार्यते । यथासंप्रत्ययं शब्दस्तत्र मुख्यः प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2765",
    "id": "286",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यद्यपि प्रत्ययाधीनं अर्थतत्त्वावधारणम् । न सर्वः प्रत्ययस्तस्मिन्प्रसिद्ध इव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2766",
    "id": "287",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दर्शनं सलिले तुल्यं मृगतृष्णादिदर्शनैः । भेदात्तु स्पर्शनादीनां न जलं मृगतृष्णिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2767",
    "id": "288",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदसाधारणं कार्यं प्रसिद्धं रज्जुसर्पयोः । तेन भेदपरिच्छेदस्तयोस्तुल्येऽपि दर्शने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2768",
    "id": "289",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धार्थविपर्यास- निमित्तं यच्च दृश्यते । यस्तस्माल्लक्ष्यते भेदस्तं असत्यं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2769",
    "id": "290",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्च निम्नोन्नतं चित्रे सरूपं पर्वतादिभिः । न तत्र प्रतिघातादि कार्यं तद्वत्प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2770",
    "id": "291",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्पर्शप्रबन्धो हस्तेन यथा चक्रस्य संततः । न तथालातचक्रस्य विच्छिन्नं स्पृश्यते हि तत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2771",
    "id": "292",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वप्रप्राकारकल्पैश्च स्पर्शनावरणे यथा । नगरेषु न ते तद्वद्गन्धर्वनगरेष्वपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2772",
    "id": "293",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "मृगपश्वादिभिर्यावान्मुख्यैरर्थः प्रसाध्यते । तावान्न मृन्मयेष्वस्ति तस्मात्ते विषयः कनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2773",
    "id": "294",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "महानाव्रियते देशः प्रसिद्धैः पर्वतादिभिः । अल्पदेशान्तरावस्थं प्रतिबिम्बं तु दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2774",
    "id": "295",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "मरणादिनिमित्तं च यथा मुख्या विषादयः । न ते स्वप्नादिषु स्वस्य तद्वदर्थस्य साधकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2775",
    "id": "296",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "देशकालेन्द्रियगतैर्भेदैर्यद्दृश्यतेऽन्यथा । यथा प्रसिद्धिर्लोकस्य तथा तदवसीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2776",
    "id": "297",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्चोपघातजं ज्ञानं यच्च ज्ञानं अलौकिकम् । न ताभ्यां व्यवहारोऽस्ति शब्दा लोकनिबन्धनाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2777",
    "id": "298",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "घटादिषु यथा दीपो येनार्थेन प्रयुज्यते । ततोऽन्यस्यापि सांनिध्यात्स करोति प्रकाशनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2778",
    "id": "299",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गिषु तथार्थेषु शब्दो येन प्रयुज्यते । तस्मात्प्रयोजकादन्यानपि प्रत्याययत्यसौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2779",
    "id": "300",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्मन्थनं यथारण्योरग्न्यर्थं उपपादितम् । धूमं अप्यनभिप्रेतं जनयत्येकसाधनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2780",
    "id": "301",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा शब्दोऽपि कस्मिंश्चित्प्रत्याय्येऽर्थे विवक्षिते । अविवक्षितं अप्यर्थं प्रकाशयते संनिधेः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2781",
    "id": "302",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवात्यन्तसंसृष्टस्त्यक्तुं अर्थो न शक्यते । तथा शब्दोऽपि संबन्धी प्रविवक्तुं न शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2782",
    "id": "303",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थानां संनिधानेऽपि सति चैषां प्रकाशने । प्रयोजकोऽर्थः शब्दस्य रूपाभेदेऽपि गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2783",
    "id": "304",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्व चिद्गुणप्रधानत्वं अर्थानां अविवक्षितम् । क्व चित्सांनिध्यं अप्येषां प्रतिपत्तावकारणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2784",
    "id": "305",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यच्चानुपात्तं शब्देन तत्कस्मिंश्चित्प्रतीयते । क्व चित्प्रधानं एवार्थो भवत्ययस्य लक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2785",
    "id": "306",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातं तद्धितार्थस्य यत्किं चिदुपदर्शकम् । गुणप्रधानभावस्य तत्र दृष्टो विपर्ययः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2786",
    "id": "307",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्देशे लिङ्गसंख्यानां संनिधानं अकारणम् । प्रमाणं अर्धह्रसादावनुपात्तं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2787",
    "id": "308",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ह्रस्वस्यार्धं च यद्दृष्टं तत्तस्यासंनिधावपि । ह्रस्वस्य लक्षणार्थत्वात्तद्वदेवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2788",
    "id": "309",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दीर्घप्लुताभ्यां तस्य स्यान्मात्रया वा विशेषणम् । जातेर्वा लक्षणाय स्यात्सर्वथा सप्तपर्णवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2789",
    "id": "310",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गन्तव्यं दृश्यतां सूर्य इति कालस्य लक्षणे । ज्ञायतां काल इत्येतत्सोपायं अभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2790",
    "id": "311",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विध्यत्यधनुषेत्यत्र विशेषेण निदर्श्यते । सामान्यं आश्रयः शक्तेर्यः कश्चित्प्रतिपादकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2791",
    "id": "312",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "काकेभ्यो रक्ष्यतां सर्पिरिति बालोऽपि चोदितः । उपघातपरे वाक्ये न श्वादिभ्यो न रक्षति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2792",
    "id": "313",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रक्षालने शरावाणां स्थाननिर्मार्जनं तथा । अनुक्तं अपि रूपेण भुज्यङ्गत्वात्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2793",
    "id": "314",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यात्प्रकरणादर्थादौचित्याद्देशकालतः । शब्दार्थाः प्रविभज्यन्ते न रूपादेव केवलात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2794",
    "id": "315",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गो विप्रयोगश्च साहचर्यं विरोधिता । अर्थः प्रकरणं लिङ्गं शब्दस्यान्यस्य संनिधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2795",
    "id": "316",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामर्थ्यं औचिती देशः कालो व्यक्तिः स्वरादयः । शब्दार्थस्यानवच्छेदे विशेषस्मृतिहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2796",
    "id": "317",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदपक्षेऽपि सारूप्याद्भिन्नार्थाः प्रतिपत्तृषु । नियता यान्त्यभिव्यक्तिं शब्दाः प्रकरणादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2797",
    "id": "318",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नामाख्यातसरूपा ये कार्यान्तरनिबन्धनाः । शब्दा वाक्यस्य तेष्वर्थो न रूपादधिगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2798",
    "id": "319",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "या प्रवृत्तिनिवृत्त्यर्था स्तुतिनिन्दाप्रकल्पना । कुशलः प्रतिपत्ता तां अयथार्थां समीहते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2799",
    "id": "320",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विधीयमानं यत्क्रर्म दृष्टादृष्टप्रयोजनम् । स्तूयते सा स्तुतिस्तस्य कर्तुरेव प्रयोजिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2800",
    "id": "321",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्याघ्रादिव्यपदेशेन यथा बालो निवर्त्यते । असत्योऽपि तथा कश्चित्प्रत्यवायोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2801",
    "id": "322",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न संविधानां कृत्वापि प्रत्यवाये तथाविधे । शास्त्रेण प्रतिषिद्धेऽर्थे विद्वान्कश्चित्प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2802",
    "id": "323",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्पेषु संविधायापि सिद्धैर्मन्त्रौषधादिभिः । नान्यथा प्रतिपत्तव्यं न दतो गमयेदिति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2803",
    "id": "324",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्व चित्तत्त्वसमाख्यानं क्रियते स्तुतिनिन्दयोः । तत्रापि च प्रवृत्तिश्च निवृत्तिश्चोपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2804",
    "id": "325",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपं सर्वपदार्थानां वाक्यार्थोपनिबन्धनम् । सापेक्षा ये तु वाक्यार्थाः पदार्थैरेव ते समाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2805",
    "id": "326",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यं तदपि मन्यन्ते यत्पदं चरितक्रियम् । अन्तरेण क्रियाशब्दं वाक्यादेर्द्वित्वदर्शनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2806",
    "id": "327",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातशब्दे नियतं साधनं यत्र गम्यते । तदप्येकं समाप्तार्थं वाक्यं इत्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2807",
    "id": "328",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दव्यवहिता बुद्धिरप्रयुक्तपदाश्रया । अनुमानं तदर्थस्य प्रत्यये हेतुरुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2808",
    "id": "329",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "[थिस्वेर्से इसोन्ल्यिन्ऱौ] अपरे तु पदस्यैव तं अर्थं प्रतिजानते । शब्दान्तराभिसंबन्धं अन्तरेण व्यवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2809",
    "id": "330",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्मिन्नुच्चरिते शब्दे यदा योऽर्थः प्रतीयते । तं आहुरर्थं तस्यैव नान्यदर्थस्य लक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2810",
    "id": "331",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियार्थोपपदेश्वेवं स्थानिनां गम्यते क्रिया । वृत्तौ निरादिभिश्चैवं क्रान्ताद्यर्थः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2811",
    "id": "332",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तानि शब्दान्तराण्येव पर्याया इव लौकिकाः । अर्थप्रकरणाभ्यां तु तेषां स्वार्थो नियम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2812",
    "id": "333",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिबोधाभ्युपायास्तु ये तं तं पुरुषं प्रति । नावश्यं तेऽभिसंबद्धाः शब्दा ज्ञेयेन वस्तुना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2813",
    "id": "334",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "असत्यां प्रतिपत्तौ वा मिथ्या वा प्रतिपादने । स्वैरर्थैर्नित्यसंबन्धास्ते ते शब्दा व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2814",
    "id": "335",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथाप्रकरणं द्वारं इत्यस्यां कर्मणः श्रुतौ । बधान देहि वेत्येतदुपायादवगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2815",
    "id": "336",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र साधनवृत्तिर्यः शब्दः सत्त्वनिबन्धनः । न स प्रधानभूतस्य साध्यस्यार्थस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2816",
    "id": "337",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वार्थमात्रं प्रकाश्यासौ सापेक्षो विनिवर्तते । अर्थस्तु तस्य संबन्धी प्रकल्पयति संनिधिम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2817",
    "id": "338",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पारार्थ्यस्याविशिष्टत्वान्न शब्दाच्छब्दसंनिधिः । नार्थाच्छब्दस्य सांनिध्यं न शब्दादर्थसंनिधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2818",
    "id": "339",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नष्टरूपं इवाख्यातं आक्षिप्तं कर्मवाचिना । यदि प्राप्तं प्रधानत्वं युगपद्भावसत्त्वयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2819",
    "id": "340",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तैस्तु नामसरूपत्वं आख्यातस्यास्य वर्ण्यते । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां व्यवहारो विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2820",
    "id": "341",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चापि रूपात्संदेहे वाचकत्वं निवर्तते । अर्धं पशोरिति यथा सामर्थ्यात्तद्धि कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2821",
    "id": "342",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वं सत्त्वपदं शुद्धं यदि भावनिबन्धनम् । संसर्गे च विभक्तोऽस्य तस्यार्थो न पृथग्यदि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2822",
    "id": "343",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाप्रधानं आख्यातं नाम्नां सत्त्वप्रधानता । चत्वारि पदजातानि सर्वं एतद्विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2823",
    "id": "344",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यस्य बुद्धौ नित्यत्वं अर्थयोगं च लौकिकम् । दृष्ट्वा चतुष्ट्वं नास्तीति वदत्यौदुम्बरायणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2824",
    "id": "345",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्याप्तिमांश्च लघुश्चैव व्यवहारः पदाश्रयः । लोके शास्त्रे च कार्यार्थं विभागेनैव कल्पितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2825",
    "id": "346",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न लोके प्रतिपत्तॄणां अर्थयोगात्प्रसिद्धयः । तस्मादलौकिको वाक्यादन्यः कश्चिन्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2826",
    "id": "347",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यत्र श्रूयमाणैश्च लिङ्गैर्वाक्यैश्च सूचिताः । स्वार्था एव प्रतीयन्ते रूपाभेदादलक्षिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2827",
    "id": "348",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उत्सर्गवाक्ये यत्त्यक्तं अशब्दं इव शब्दवत् । तद्बाधकेषु वाक्येषु श्रुतं अन्यत्र गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2828",
    "id": "349",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणानां श्रुतिर्दध्नि प्रक्रान्ता माठराद्विना । माठरस्तक्रसंबन्धात्तत्राचष्टे यथार्थताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2829",
    "id": "350",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकाख्यातयोगेऽपि वाक्यं न्यायापवादयोः । एकं एवेष्यते कैश्चिद्भिन्नरूपं इव स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2830",
    "id": "351",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नियमः प्रतिषेधश्च विधिशेषस्तथा सति । द्वितीये यो लुगाख्यातस्तच्छेषं अलुकं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2831",
    "id": "352",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निराकाङ्क्षाणि निर्वृत्तौ प्रधानानि परस्परम् । तेषां अनुपकारित्वात्कथं स्यादेकवाक्यता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2832",
    "id": "353",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषविधिनार्थित्वाद्वाक्यशेषोऽनुमीयते । विधेयवन्निवर्त्येऽर्थे तस्मात्तुल्यं व्यपेक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2833",
    "id": "354",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संज्ञाशब्दैकदेशो यस्तस्य लोपो न विद्यते । विशिष्टरूपा सा संज्ञा कृता च न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2834",
    "id": "355",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संज्ञान्तराच्च दत्तादेर्नान्या संज्ञा प्रतीयते । संज्ञिनं देवदत्ताख्यं दत्तशब्दः कथं वदेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2835",
    "id": "356",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वैरवयवैस्तुल्यं संबन्धं समुदायवत् । के चिच्छब्दस्वरूपाणां मन्यन्ते सर्वसंज्ञिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2836",
    "id": "357",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णानां अर्थवत्त्वं तु संज्ञानां संज्ञिभिर्भवेत् । संबद्धोऽवयवः संज्ञा- प्रविवेके न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2837",
    "id": "358",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वस्वरूपैर्युगपत्संबन्धे सति संज्ञिनः । नैकदेशसरूपेभ्यस्तत्प्रत्यायनसंभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2838",
    "id": "359",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकदेशात्तु संघाते केषां चिज्जायते स्मृतिः । स्मृतेस्तु विषयाच्छब्दात्संघातार्थः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2839",
    "id": "360",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकदेशात्स्मृतिर्भिन्ने संघाते नियता कथम् । कथं प्रतीयमानः स्याच्छब्दोऽर्थस्याभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2840",
    "id": "361",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकदेशसरूपास्तु तैस्तैर्भेदैः समन्विताः । अनुनिष्पादिनः शब्दाः संज्ञासु समवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2841",
    "id": "362",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधारणत्वात्संधिग्धाः सामर्थ्यान्नियताश्रयाः । तेषां ये साधवस्तेषु शास्त्रे लोपादि शिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2842",
    "id": "363",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तुल्यायां अनुनिष्पत्तौ ज्ये-द्रा-घा इत्यसाधवः । न ह्यन्वाख्यायके शास्त्रे तेषु दत्तादिवत्स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2843",
    "id": "364",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृतणत्वाश्च ये शब्दा नित्याः खरणसादयः । एकद्रव्योपदेशित्वात्तान्साधून्संप्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2844",
    "id": "365",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "गोत्राण्येव तु तान्याहुः संज्ञाशक्तिसमन्वयात् । निमित्तापेक्षणं तेषु स्वार्थे नावश्यं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2845",
    "id": "366",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवहाराय नियमः संज्ञानां संज्ञिनि क्व चित् । नित्य एव तु संबन्धो डित्थादिषु गवादिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2846",
    "id": "367",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृतकत्वादनित्यत्वं संबन्धस्योपपद्यते । संज्ञायां सा हि पुरुषैर्यथाकामं नियुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2847",
    "id": "368",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा हि पांसुलेखानां बालकैर्मधुक्रादयः । संज्ञाः क्रियन्ते सर्वासु संज्ञास्वेषैव कल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2848",
    "id": "369",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृद्ध्यादीनां च शास्त्रेऽस्मिञ् छक्त्यवच्छेदलक्षणः । अकृत्रिमो हि संबन्धो विशेषणविशेष्यवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2849",
    "id": "370",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संज्ञा स्वरूपं आश्रित्य निमित्ते सति लौकिकी । का चित्प्रवर्तते का चिन्निमित्तासंनिधावपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2850",
    "id": "371",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रेऽपि महती संज्ञा स्वरूपोपनिबन्धना । अनुमानं निमित्तस्य संनिधाने प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2851",
    "id": "372",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आवृत्तेरनुमानं वा सारूप्यात्तत्र गम्यते । शब्दभेदानुमानं वा शक्तिभेदस्य वा गतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2852",
    "id": "373",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्व चिद्विषयभेदेन कृत्रिमा व्यवतिष्ठते । संख्यायां एकविषयं व्यवस्थानं द्वयोरपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2853",
    "id": "374",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विषयं कृत्रिमस्यापि लौकिकः क्व चिदुच्चरन् । व्याप्नोति दूरात्संबुद्धौ तथा हि ग्रहणं द्वयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2854",
    "id": "375",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सङ्घैकशेषद्वन्द्वेषु के चित्सामर्थ्यलक्षणम् । प्रत्याश्रयं अवस्थानं क्रियाणां प्रतिजानते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2855",
    "id": "376",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भोजनं फलरूपाभ्यां एकैकस्मिन्समाप्यते । अन्यथा हि व्यवस्थाने न तदर्थः प्रकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2856",
    "id": "377",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्नादानादि रूपां च सर्वे तृप्तिफलां भुजिम् । प्रत्येकं प्रतिपद्यन्ते न तु नाट्यक्रियां इव ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2857",
    "id": "378",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पाद्यवत्सा विभागेन सामर्थ्यादवतिष्ठते । भुजिः करोति भुज्यर्थं न तन्त्रेण प्रदीपवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2858",
    "id": "379",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दृश्यादिस्तु क्रियैकापि तथाभूतेषु कर्मसु । आवृत्तिं अन्तरेणापि समुदायाश्रया भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2859",
    "id": "380",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नव्यापाररूपाणां व्यवहारादिदर्शने । कर्तॄणां दर्शनं भिन्नं संभूयार्थस्य साधकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2860",
    "id": "381",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "लक्ष्यस्य लोकसिद्धत्वाच्छास्त्रे लिङ्गस्य दर्शनात् । अर्थिष्वादैक्षु भेदेन वृद्धिसंज्ञा समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2861",
    "id": "382",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "शतादानप्रधानत्वाद्दण्डने शतकर्मके । अर्थिनां गुणभेदेऽपि संख्येयोऽर्थो न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2862",
    "id": "383",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सङ्घस्यैव विधेयत्वात्कार्यवत्प्रतिपादने । तत्र तन्त्रेण संबन्धः समासाभ्यस्तसंज्ञयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2863",
    "id": "384",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "लक्षणार्था श्रुतिर्येषां कां चिदेव क्रियां प्रति । तैर्व्यस्तैश्च समस्तैश्च स धर्म उपलक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2864",
    "id": "385",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृषलैर्न प्रवेष्टव्यं इत्येतस्मिन्गृहे यथा । प्रत्येकं संहतानां च प्रवेशः प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2865",
    "id": "386",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संभूय त्वर्थलिप्सादि- प्रतिषेधोपदेशने । पृथगप्रतिषिद्धत्वात्प्रवृत्तिर्न विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2866",
    "id": "387",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवायलक्षणार्थात्वादट्कुप्वाङादिभिस्तथा । प्रत्येकं वा समस्तैर्वा णत्वं न प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2867",
    "id": "388",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुग्रहार्था भोक्तॄणां भुजिरारभ्यते यदा । देशकालाद्यभेदेन नानुगृह्णाति तानसौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2868",
    "id": "389",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पात्रादिभेदान्नानात्वं यस्यैकस्योपदिश्यते । विपर्यये वा भिन्नस्य तस्यैकत्वं प्रकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2869",
    "id": "390",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संहत्यापि च कुर्वाणा भेदेन प्रतिपादिताः । स्वं स्वं भोज्यं विभागेन प्राप्तं संभूय भुञ्जते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2870",
    "id": "391",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वीप्साया विषयाभावाद्विरोधादन्यसंख्यया । द्विधा समाप्त्ययोगाच्च शतं सङ्घेऽवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2871",
    "id": "392",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भुजिर्द्वन्द्वैकशेषाभ्यां यत्रान्यैः सह शिष्यते । तत्रापि लक्षणार्थत्वाद्द्विधा वाक्यं समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2872",
    "id": "393",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यान्तराणां प्रत्येकं समाप्तिः कैश्चिदिष्यते । रूपान्तरेण युक्तानां वाक्यनां तेन संग्रहः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2873",
    "id": "394",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न वाक्यस्याभिधेयानि भेदवाक्यानि कानि चित् । तस्मिंस्तूच्चरिते भेदांस्तथान्यान्प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2874",
    "id": "395",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "येषां समस्तो वाक्यार्थः प्रतिभेदं समाप्यते । तेषां तदानीं भिन्नस्य किं पदार्थस्य सत्तया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2875",
    "id": "396",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ तैरेव जनितः सोऽर्थो भिन्नेषु वर्तते । पूर्वस्यार्थस्य तेन स्याद्विरोधः सह वा स्थितिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2876",
    "id": "397",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सहस्थितौ विरोधित्वं स्याद्विशिष्टाविशिष्टयोः । व्यभिचारी तु संबन्धस्त्यागेऽर्थस्य प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2877",
    "id": "398",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकः साधारणो वाच्यः प्रतिशब्दं अवस्थितः । सङ्घे सङ्घिषु चार्थात्मा सम्निधाननिदेशकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2878",
    "id": "399",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा साधारणे स्वत्वं त्यागस्य च फलं धने । प्रीतिश्चाविकला तद्वत्संबन्धोऽर्थेन तद्वताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2879",
    "id": "400",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्णानां अर्थवत्तायां तेनैवार्थेन तद्वति । समुदाये न चैकत्वं भेदेन व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2880",
    "id": "401",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकेनैव प्रदीपेन सर्वे साधारणं धनम् । पश्यन्ति तद्वदेकेन सुपा संख्याभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2881",
    "id": "402",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नार्थवत्ता पदे वर्णे वाक्ये चैवं विशिष्यते । अभ्यासात्प्रक्रमोऽन्यस्तु विरुद्ध इव दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2882",
    "id": "403",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "विनियोगादृते शब्दो न स्वार्थस्य प्रकाशकः । अर्थाभिधानसंबन्धं उक्तिद्वारं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2883",
    "id": "404",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा प्रणिहितं चक्षुर्दर्शनायोपकल्पते । तथाभिसंहितः शब्दो भवत्यर्थस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2884",
    "id": "405",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाव्यवेतः संबन्धो दृष्टः करणकर्मभिः । अभिधानियमस्तस्मादभिधानाभिधेययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2885",
    "id": "406",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "बहुष्वेकाभिधानेषु सर्वेष्वेकार्थकारिषु । यत्प्रयोक्ताभिसंधत्ते शब्दस्तत्रावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2886",
    "id": "407",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आम्नायशब्दानभ्यासे के चिदाहुरनर्थकान् । स्वरूपमात्रवृत्तींश्च परेषां प्रतिपादने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2887",
    "id": "408",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिधानक्रियायोगादर्थस्य प्रतिपादकान् । नियोगभेदान्मन्यन्ते तानेवैकत्वदर्शिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2888",
    "id": "409",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेषां अत्यन्तनानात्वं नानात्वव्यवहारिणः । अक्षादीनां इव प्राहुरेकजातिसमन्वयात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2889",
    "id": "410",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोगादभिसंधानं अन्यदेषु न विद्यते । विषये यतशक्तित्वात्स तु तत्र व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2890",
    "id": "411",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "नानात्वस्यैव संज्ञानं अर्थप्रकरणादिभिः । न जात्वर्थान्तरे वृत्तिरन्यार्थानां कथं चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2891",
    "id": "412",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदरूपं च यद्वाक्यं अस्तित्वोपनिबन्धनम् । कामं विमर्शस्तत्रायं न वाक्यावयवे पदे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2892",
    "id": "413",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवानर्थकैर्वर्णैर्विशिष्टोऽर्थोऽभिधीयते । पदैरनर्थकैरेवं विशिष्टोऽर्थोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2893",
    "id": "414",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदन्तराले ज्ञानं तु पदार्थेषूपजायते । प्रतिपत्तेरुपायोऽसौ प्रक्रमानवधारणात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2894",
    "id": "415",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वैरर्थैरनुगतो यथार्थात्मा परः परः । संसर्ग एव प्रक्रान्तस्तथान्येष्वर्थवस्तुषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2895",
    "id": "416",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अङ्गीकृते तु केषां चित्साध्येनार्थेन साधने । आराधनियमार्थैव साधनानां पुनः श्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2896",
    "id": "417",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधारे नियमाभावात्तदाक्षेपो न विद्यते । सामर्थ्यात्संभवस्तस्य श्रुतिस्त्वन्यनिवृत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2897",
    "id": "418",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिया क्रियान्तराद्भिन्ना नियताधारसाधना । प्रक्रान्ता प्रतिपत्तॄणां भेदाः संबोधहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2898",
    "id": "419",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविभागं तु शब्देभ्यः क्रमवद्भ्योऽपदक्रमम् । प्रकाशते तदन्येषां वाक्यं वाक्यार्थ एव च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2899",
    "id": "420",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वरूपं विद्यते यस्य तस्यात्मा न निरूप्यते । नास्ति यस्य स्वरूपं तु तस्यैवात्मा निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2900",
    "id": "421",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अशब्दं अपरेऽर्थस्य रूपनिर्धारणं विदुः । अर्थावभासरूपा च शब्देभ्यो जायते स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2901",
    "id": "422",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यथैवाग्निसंबन्धाद्दाहं दग्धोऽभिमन्यते । अन्यथा दाहशब्देन दाहार्थः संप्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2902",
    "id": "423",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पृथङ्निविष्टतत्त्वानां पृथगर्थानुपातिनाम् । इन्द्रियाणां यथा कार्यं ऋते देहान्न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2903",
    "id": "424",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा पदानां सर्वेषां पृथगर्थनिवेशिनाम् । वाक्येभ्यः प्रविभक्तानां अर्थवत्ता न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2904",
    "id": "425",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गरूपं संसृष्टेष्वर्थवस्तुषु गृह्यते । नात्रोपाख्यायते तत्त्वं अपदार्थस्य दर्शनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2905",
    "id": "426",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "दर्शनस्यापि यत्सत्यं न तथा दर्शनं स्थितम् । वस्तु संसर्गरूपेण तदरूपं निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2906",
    "id": "427",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्तित्वेनानुषक्तो वा निवृत्त्यात्मनि वा स्थितः । अर्थोऽभिधीयते यस्मादतो वाक्यं प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2907",
    "id": "428",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियानुषङ्गेण विना न पदार्थः प्रतीयते । सत्यो वा विपरीतो वा व्यवहारे न सोऽस्त्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2908",
    "id": "429",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदित्येतत्तु यद्वाक्यं तदभूदस्ति नेति वा । क्रियाभिधानसंबन्धं अन्तरेण न गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2909",
    "id": "430",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातपदवाच्येऽर्थे साधनोपनिबन्धने । विना सत्त्वाभिधानेन नाकाङ्क्षा विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2910",
    "id": "431",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राधान्यात्तु क्रिया पूर्वं अर्थस्य प्रविभज्यते । साध्यप्रयुक्तान्यङ्गानि फलं तस्य प्रयोजकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2911",
    "id": "432",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोक्तैवाभिसंधत्ते साध्यसाधनरूपताम् । अर्थस्य चाभिसंबन्ध- कल्पनां प्रसमीहते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2912",
    "id": "433",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पचिक्रियां करोतीति कर्मत्वेनाभिधीयते । पक्तिः करणरूपं तु साध्यत्वेन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2913",
    "id": "434",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "योऽंशो येनोपकारेण प्रयोक्तॄणां विवक्षितः । अर्थस्य सर्वशक्तित्वात्स तथैव व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2914",
    "id": "435",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आराद्वृत्तिषु संबन्धः कदा चिदभिधीयते । आश्लिष्टो योऽनुपश्लिष्टः स कदा चित्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2915",
    "id": "436",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसृष्टानां विभक्तत्वं संसर्गश्च विवेकिनाम् । नानात्मकानां एकत्वं नानात्वं च विपर्यये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2916",
    "id": "437",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वात्मकत्वादर्थस्य नैरात्म्याद्वा व्यवस्थितम् । अत्यन्तयतशक्तित्वाच्छब्द एव निबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2917",
    "id": "438",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वस्तूपलक्षणः शब्दो नोपकारस्य वाचकः । न स्वशक्तिः पदार्थानां संस्प्रष्टुं तेन शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2918",
    "id": "439",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धिधर्मा संयोगः स्वशब्देनाभिधीयते । संबन्धः समवायस्तु संबन्धित्वेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2919",
    "id": "440",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "लक्षणाद्व्यवतिष्ठन्ते पदार्था न तु वस्तुतः । उपकारात्स एवार्थः कथं चिदनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2920",
    "id": "441",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्यार्थो योऽभिसंबन्धो न तस्यात्मा क्व चित्स्थितः । व्यवहारे पदार्थानां तं आत्मानं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2921",
    "id": "442",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदार्थे समुदाये वा समाप्तो नैव वा क्व चित् । पदार्थरूपभेदेन तस्यात्मा प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2922",
    "id": "443",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वाख्यानाय यो भेदः प्रतिपत्तिनिबन्धनम् । साकाङ्क्षावयवं भेदे तेनान्यदुपवर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2923",
    "id": "444",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकशक्तेरेकस्य प्रविभागोऽनुगम्यते । एकार्थत्वं हि वाक्यस्य मात्रयापि प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2924",
    "id": "445",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संप्रत्ययार्थाद्बाह्योऽर्थः सन्नसन्वा विभज्यते । बाह्यीकृत्य विभागस्तु शक्त्यपोद्धारलक्षणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2925",
    "id": "446",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्ययार्थात्मनियताः शक्तयो न व्यवस्थिताः । अन्यत्र च ततो रूपं न तासां उपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2926",
    "id": "447",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "बहुश्वपि तिङन्तेषु साकाङ्क्षेष्वेकवाक्यता । तिङा तिङ्भ्यो निघातस्य पर्युदासस्तथार्थवान् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2927",
    "id": "448",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकतिङ्यस्य वाक्यं तु शास्त्रे नियतलक्षणम् । तस्यातिङ्ग्रहणेनार्थो वाक्यभेदान्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2928",
    "id": "449",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिङन्तान्तरयुक्तेषु युक्तयुक्तेषु वा पुनः । मृगः पश्यत यातीति भेदाभेदौ न तिष्ठतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2929",
    "id": "450",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "इतिकर्तव्यतार्थस्य सामर्थ्याद्यत्र काङ्क्ष्यते । अशब्दलक्षणाकाङ्क्षं समाप्तार्थं तदुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2930",
    "id": "451",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्त्वान्वाख्यानमात्रे तु यावानर्थोऽनुषज्यते । विनापि तत्प्रयोगेण श्रुतेर्वाक्यं समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2931",
    "id": "452",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "चिङ्क्रम्यमाणोऽधीष्वात्र जपंश्चङ्क्रमणं कुरु । तादर्थ्यस्याविशेषेऽपि शब्दाद्भेदः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2932",
    "id": "453",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "फलवन्तः क्रियाभेदाः क्रियान्तरनिबन्धनाः । असंख्याताः क्रमोद्देशैरेकाख्यातनिदर्शिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2933",
    "id": "454",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "निवृतभेदा सर्वैव क्रियाख्यातेऽभिधीयते । श्रुतेरशक्या भेदानां प्रविभागप्रकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2934",
    "id": "455",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अश्वमेधेन यक्ष्यन्ते राजानः सत्त्रं आसते । ब्राह्मणा इति नाख्यात- रूपाद्भेदः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2935",
    "id": "456",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "सकृच्छ्रुता सप्तदशस्वनावृत्तापि या क्रिया । प्रजापत्येषु सामर्थ्यात्सा भेदं प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2936",
    "id": "457",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "देवदत्तादिषु भुजिः प्रत्येकं अवतिष्ठते । प्रतिस्वतन्त्रं वाक्यं वा भेदेन प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2937",
    "id": "458",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "उच्चारणे तु वाक्यानां अन्यद्रूपं न गृह्यते । प्रतिपत्तौ तु भिन्नानां अन्यद्रूपं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2938",
    "id": "459",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकं ग्रहणवाक्यं च सामान्येनाभिधीयते । कर्तरीति यथा तच्च पश्वादिषु विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2939",
    "id": "460",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदि आकाङ्क्षा निवर्तेत तद्भूतस्य सकृच्छ्रुतौ । नैवान्येनाभिसंबन्धं तदुपेयात्कथं चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2940",
    "id": "461",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकरूपं अनेकार्थं तस्मादुपनिबन्धनम् । योनिर्विभागवाक्यानां तेभ्योऽनन्यदिव स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2941",
    "id": "462",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्व चित्क्रिया व्यक्तिभागैरुपकारे प्रवर्तते । सामान्यभाग एवास्याः क्व चिदर्थस्य साधकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2942",
    "id": "463",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कालभिन्नाश्च ये भेदा ये चाप्युष्ट्रासिकादिषु । प्रक्रमे जातिभागस्य शब्दात्मा तैर्न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2943",
    "id": "464",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकसंख्येषु भेदेषु भिन्ना जात्यादिभिः क्रियाः । भेदेन विनियुज्यन्ते तच्छब्दस्य सकृच्छ्रुतौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2944",
    "id": "465",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अक्षादेषु यथा भिन्ना भक्षिभञ्जिदिविक्रियाः । प्रयोगकालाभेदेऽपि प्रतिभेदं पृथक्स्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2945",
    "id": "466",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अक्षिणां तन्त्रिणां तन्त्रं उपायस्तुल्यरूपता । एषां क्रमो विभक्तानां तन्निबद्धा सकृच्छ्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2946",
    "id": "467",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वावप्युपायौ शब्दानां प्रयोगे समवस्थितौ । क्रमो वा यौगपद्यं वा यौ लोको नातिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2947",
    "id": "468",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रमे विभज्यते रूपं यौगपद्ये न भिद्यते । क्रिया तु यौगपद्येऽपि क्रमरूपानुपातिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2948",
    "id": "469",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदसंसर्गशक्ती द्वे शब्दाद्भिन्ने इव स्थिते । यौगपद्येऽप्यनेकेन प्रयोगे भिद्यते श्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2949",
    "id": "470",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिन्नो रूपभेदेन य एकोऽर्थो विवक्षितः । तस्यावयवधर्मेण समुदायोऽनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2950",
    "id": "471",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदनिर्वचने त्वस्य प्रत्येदं वा समाप्यते । श्रुतिर्वचनभिन्ना वा वाक्यभेदेऽवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2951",
    "id": "472",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्रैकवचनान्तो वा सोऽक्षशब्दः प्रयुज्यते । प्रत्येकं वा बहुत्वेन प्रविभागो यथाश्रुति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2952",
    "id": "473",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्विष्ठानि यानि वाक्यानि तेष्वप्येकत्वदर्शिनाम् । अनेकशक्तेरेकस्य स्वशक्तिः प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2953",
    "id": "474",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तभिन्नयोर्वा स्यात्प्रयोगे तन्त्रलक्षणः । उपायस्तत्र संसर्गः प्रतिपत्तृषु भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2954",
    "id": "475",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेनाधिगतौ पूर्वं शब्दौ तुल्यश्रुती पुनः । तन्त्रेण प्रतिपत्तारः प्रयोक्त्रा प्रतिपादिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2955",
    "id": "476",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्यापि विवक्षायां अनुनिष्पद्यते परः । विनाभिसंधिना शब्दः शक्तिरूपः प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2956",
    "id": "477",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेका शक्तिरेकस्य युगपच्छ्रूयते क्व चित् । अग्निः प्रकाशदाहाभ्यां एकत्रापि नियुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2957",
    "id": "478",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "आवृत्तिशक्तिभिन्नार्थे वाक्ये सकृदपि श्रुते । लिङ्गाद्वा तन्त्रधर्माद्वा विभागो व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2958",
    "id": "479",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "संप्रसारणसंज्ञायां लिङ्गाभ्यां वर्णवाक्ययोः । प्रविभागस्तथा सूत्र एकस्मिन्नेव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2959",
    "id": "480",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा द्विर्वचनेऽचीति तन्त्रोपायादलक्षणः । एकशेषेण निर्देशो भाष्य एव प्रदर्शितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2960",
    "id": "481",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रायेण संक्षेपरुचीनल्पविद्यापरिग्रहान् । संप्राप्य वैयाकरणान्संग्रहेऽस्तं उपागते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2961",
    "id": "482",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृतेऽथ पातञ्जलिना गुरुणा तीर्थदर्शिना । सर्वेसं न्यायबीजानां महाभाष्ये निबन्धने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2962",
    "id": "483",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "अलब्धगाधे गाम्भीर्यादुत्तान इव सौष्ठवात् । तस्मिन्नकृतबुद्धीनां नैवावास्थित निश्चयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2963",
    "id": "484",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वैजिसौभवहर्यक्षैः शुष्कतर्कानुसारिभिः । आर्षे विप्लाविते ग्रन्थे संग्रहप्रतिकञ्चुके ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2964",
    "id": "485",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "यः पातञ्जलिशिष्येभ्यो भ्रष्टो व्याकरणागमः । कालेन दाक्षिणात्येषु ग्रन्थमात्रो व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2965",
    "id": "486",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "पर्वतादागमं लब्ध्वा भाष्यबीजानुसारिभिः । स नीतो बहुशाखत्वं चान्द्राचार्यादिभिः पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2966",
    "id": "487",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "न्यायप्रस्थानमार्गांस्तानभ्यस्य स्वं च दर्शनम् । प्रणीतो गुरुणास्माकं अयं आगमसंग्रहः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2967",
    "id": "488",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्त्मनां अत्र केषां चिद्वस्तुमात्रं उदाहृतम् । काण्डे तृतीये न्यक्षेन भविष्यति विचारणा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2968",
    "id": "489",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रज्ञा विवेकं लभते भिन्नैरागमदर्शनैः । कियद्वा शक्यं उन्नेतुं स्वतर्कं अनुधावता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2969",
    "id": "490",
    "kanda": "2",
    "samuddesh": "",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्तदुत्प्रेक्षमाणानां पुराणैरागमैर्विना । अनुपासितवृद्धानां विद्या नातिप्रसीदति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2970",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्विधा कैश्चित्पदं भिन्नं चतुर्धा पञ्चधापि वा । अपोद्धृत्यैव वाक्येभ्यः प्रकृतिप्रत्ययादिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2971",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदार्थानां अपोद्धारे जातिर्वा द्रव्यं एव वा । पदार्थौ सर्वशब्दानां नित्यावेवोपवर्णितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2972",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "केषां चित्साहचर्येण जातिः शक्त्युपलक्षणम् । खदिरादिष्वशक्तेषु शक्तः प्रतिनिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2973",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्वातन्त्र्यफलो बन्धिः प्रमाणादीव शिष्यते । अतो जात्यभिधानेऽपि शक्तिहीनं न गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2974",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संश्लेषमात्रं बध्नातिर्यदि स्यात्तु विवक्षितः । शक्त्याश्रये ततो लिङ्गं प्रमाणाद्यनुशासनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2975",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वा जातिः प्रथमं शब्दैः सर्वैरेवाभिधीयते । ततोऽर्थजातिरूपेषु तदध्यारोपकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2976",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा रक्ते गुणे तत्त्वं कषाये व्यपदिश्यते । संयोगिसन्निकर्षाच्च वस्त्रादिष्वपि गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2977",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा शब्दार्थसंबन्धाच्छब्दे जातिरवस्थिता । व्यपदेशेऽर्थजातीनां जातिकार्याय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2978",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिशब्दैकशेषे सा जातीनां जातिरिष्यते । शब्दजातय इत्यत्र तज्जातिः शब्दजातिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2979",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "या शब्दजातिः शब्देषु शब्देभ्यो भिन्नलक्षणा । जातिः सा शब्दजातित्वं अव्यतिक्रम्य वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2980",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थजात्यभिधानेऽपि सर्वे जात्यभिधायिनः । व्यापारलक्षणा यस्मात्पदार्थाः समवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2981",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातौ पदार्थे जातिर्वा विशेषो वापि जातिवत् । शब्दैरपेक्ष्यते यस्मादतस्ते जातिवाचिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2982",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यधर्मा पदार्थे तु द्रव्ये सर्वोऽर्थ उच्यते । द्रव्यधर्माश्रयाद्द्रव्यं अतः सर्वोऽर्थ इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2983",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुप्रवृत्तिधर्मो वा जातिः स्यात्सर्वजातिषु । व्यावृत्तिधर्मसामान्यं विशेषे जातिरिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2984",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संयोगिधर्मभेदेन देशे च परिकल्पिते । तेषु देशेषु सामान्यं आकाशस्यापि विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2985",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अदेशानां घटादीनां देशाः संबन्धिनो यथा । आकाशस्याप्यदेशस्य देशाः संबन्धिनस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2986",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नवस्त्वाश्रया बुद्धिः संयोगिष्वनुवर्तते । समवायिषु भेदस्य ग्रहणं विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2987",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतः संयोगिदेशानां गौणत्वं परिकल्प्यते । अविवेकात्प्रदेशेभ्यो मुख्यत्वं समवायिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2988",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुप्रवृत्तिरूपा या प्रख्या तां आकृतिं विदुः । के चिद्व्यावृत्तिरूपां तु द्रव्यत्वेन प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2989",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्ना इति परोपाधिरभिन्ना इति वा पुनः । भावात्मसु प्रपञ्चोऽयं संसृष्टेष्वेव जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2990",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैकत्वं नापि नानात्वं न सत्त्वं न च नास्तिता । आत्मतत्त्वेषु भावानां असंसृष्टेषु विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2991",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वशक्त्यात्मभूतत्वं एकस्यैवेति निर्णये । भावानां आत्मभेदस्य कल्पना स्यादनर्थिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2992",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्द्रव्यादयः सर्वाः शक्तयो भिन्नलक्षणाः । संसृष्टाः पुरुषार्थस्य साधिका न तु केवलाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2993",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैव चेन्द्रियादीनां आत्मभूता समग्रता । तथा संबन्धिसंबन्ध- संसर्गेऽपि प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2994",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "न तदुत्पद्यते किं चिद्यस्य जातिर्न विद्यते । आत्माभिव्यक्तये जातिः कारणानां प्रयोजिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2995",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "कारणेषु पदं कृत्वा नित्यानित्येषु जातयः । क्व चित्कार्येष्वभिव्यक्तिं उपयान्ति पुनः पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2996",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्वर्त्त्यमानं यत्कर्म जातिस्तत्रापि साधनम् । स्वाश्रयस्याभिनिष्पत्त्यै सा क्रियाणां प्रयोजिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2997",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "विधौ वा प्रतिषेधे वा ब्राह्मणत्वादि साधनम् । व्यक्त्याश्रितास्रिता जातेः संख्याजातिर्विशेषिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2998",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा जलादिभिर्व्यक्तं मुखं एवाभिधीयते । तथा द्रव्यैरभिव्यक्ता जातिरेवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "2999",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथेन्द्रियगतो भेद इन्द्रियग्रहणादृते । इन्द्रियार्थेष्वदृश्योऽपि ज्ञानभेदाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3000",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथात्मरूपग्रहणात्केषां चिद्व्यक्तयो विना । सामान्यज्ञानभेदानां उपयान्ति निमित्तताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3001",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्यासत्यौ तु यौ भागौ प्रतिभावं व्यवस्थितौ । सत्यं यत्तत्र सा जातिरसत्या व्यक्तयः स्मृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3002",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धिभेदात्सत्तैव भिद्यमाना गवादिषु । जातिरित्युच्यते तस्यां सर्वे शब्दा व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3003",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तां प्रातिपदिकार्थं च धात्वर्थं च प्रचक्षते । सा नित्या सा महानात्मा तां आहुस्त्वतलादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3004",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तक्रमा विशेषेषु क्रिया सैवाभिधीयते । क्रमरूपस्य संहारे तत्सत्त्वं इति कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3005",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सैव भावविकारेषु षडवस्थाः प्रपद्यते । क्रमेण शक्तिभिः स्वाभिरेवं प्रत्यवभासते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3006",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मभूतः क्रमोऽप्यस्या यत्रेदं कालदर्शनम् । पौर्वापर्यादिरूपेण प्रविभक्तं इव स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3007",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिरोभावाभ्युपगमे भावानां सैव नास्तिता । लब्धक्रमे तिरोभावे नश्यतीति प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3008",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वस्मात्प्रच्युता धर्मादप्राप्ता चोत्तरं पदम् । तदन्तराले भेदानां आश्रयाज्जन्म कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3009",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयः स्वात्ममात्रा वा भावा वा व्यतिरेकिनः । स्वशक्तयो वा सत्ताया भेददर्शनहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3010",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "पृथिव्यादिष्वभिव्यक्तौ न संस्थानं अपेक्षते । अनुच्छिन्नाश्रयाज्जातिरनित्येऽप्याश्रये स्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3011",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुच्छेद्याश्रयां एके सर्वां जातिं प्रचक्षते । न यौगपद्यं प्रलये सर्वस्येति व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3012",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृतौ प्रविलीनेषु भेदेष्वेकत्वदर्शिनाम् । द्रव्यसत्त्वं प्रपद्यन्ते स्वाश्रया एव जातयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3013",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणत्वादयो भावाः सर्वप्राणिष्ववस्थिताः । अभिव्यक्ताः स्वकार्याणां साधका इत्यपि स्मृतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3014",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "चित्रादिष्वप्यभिव्यक्तिर्जातीनां कैश्चिदिष्यते । प्राण्याश्रितास्तु ताः प्राप्तौ निमित्तं पुण्यपापयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3015",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञानं त्वस्मद्विशिष्टानां तासु सर्वेन्द्रियं विदुः । आभ्यासान्मणिरूप्यादि- विशेषेष्विव तद्विदाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3016",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जात्युत्पलादिगन्धादौ भेदतत्त्वं यदाश्रितम् । तद्भावप्रत्ययैर्लोकेऽनित्यत्वान्नाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3017",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्वशब्दाभिधानास्तु नरसिंहादिजातयः । सरूपावयवेवान्या तासु श्रुतिरवस्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3018",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जात्यवस्थापरिच्छेदे संख्या संख्यात्वं एव वा । विप्रकर्षेऽपि संसर्गादुपकाराय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3019",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "लक्षणा शब्दसंस्कारे व्यापारः कार्यसिद्धये । संख्याकर्मादिशक्तीनां श्रुतिसाम्येऽपि दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3020",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "न विना संख्यया कश्चित्सत्त्वभूतोऽर्थ उच्यते । अतः सर्वस्य निर्देशे संख्या स्यादविवक्षिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3021",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वं वा बहुत्वं वा केषां चिदविवक्षितम् । तद्धि जात्यभिधानाय द्वित्वं तु स्याद्विवक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3022",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यद्येतौ व्याधितौ स्यातां देयं स्यादिदं औषधम् । इत्येवं लक्षणेऽर्थस्य द्वित्वं स्यादविवक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3023",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकादिशब्दवाच्यायाः कर्मस्वङ्गत्वं इष्यते । संख्यायाः खनति द्वाभ्यां इति रूपाद्धि साश्रिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3024",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यजेत पशुनेत्यत्र संस्कारस्यापि संभवे । यथा जातिस्तथैकत्वं साधनत्वेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3025",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "लिङ्गात्तु स्यात्द्वितीयादेस्तदेकत्वं विवक्षितम् । एकार्थविषयत्वे च तल्लिङ्गं जातिसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3026",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यत्राविहितस्यैव स विधिः प्रथमं पशोः । क्रियायां अङ्गभावश्च तत्त्वेतस्माद्विवक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3027",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ग्रहास्त्वन्यत्र विहिता भिन्नसंख्याः पृथक्पृथक् । प्राजापत्या नवेत्येवम्- आदिभेदसमन्विताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3028",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अङ्गत्वेन प्रतीतानां संमार्गे त्वङ्गिनां पुनः । निर्देशं प्रति या संख्या सा कथं स्याद्विवक्षिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3029",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "नान्यत्र विधिरस्तीति संस्कारो नापि चाङ्गिता । हेतुः संख्याविवक्षाया यत्नात्सा हि विवक्षिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3030",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संमार्जने विशेषश्च न ग्रहे क्व चिदाश्रितः । विहितास्ते च संस्कार्याः सर्वेषां आश्रयस्ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3031",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्याश्रयं समाप्तायां जातावेकेन चेत्क्रिया । पशुना न प्रकल्पेत तत्स्यादेव प्रकल्पनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3032",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकेन च प्रसिद्धायां क्रियायां यदि संभवात् । पश्वन्तरं उपादेयं उपादानं अनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3033",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवाहितगर्भायां गर्भाधानां अनर्थकम् । तथैकेन प्रसिद्धायां पश्वन्तरं अनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3034",
    "id": "65",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तावतार्थस्य सिद्धत्वादेकत्वस्याव्यतिक्रमम् । के चिदिच्छन्ति न त्वत्र संख्याङ्गत्वेन गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3035",
    "id": "66",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वितीयादि तु यल्लिङ्गं उक्तन्यायानुवादि तत् । न संख्या साधनत्वेन जातिवत्तेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3036",
    "id": "67",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वयव्यतिरेकाभ्यां संख्याभ्युपगमे सति । युक्तं यत्साधनत्वं स्यान्न त्वन्यार्थोपलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3037",
    "id": "68",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधनत्वे पदार्थस्य सामर्थ्यं न प्रहीयते । संख्याव्यापारधर्मोऽतस्तेन लिङ्गेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3038",
    "id": "69",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपूर्वस्य विधेयत्वात्प्राधान्यं अवसीयते । विहितस्य परार्थत्वाच्छेशभावः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3039",
    "id": "70",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संमार्गस्य विधेयत्वातन्यत्र विहिते ग्रहे । विधिवाक्ये श्रुता संख्या लक्षणायां न बाध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3040",
    "id": "71",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "विधिवाक्यान्तरे संख्या पशोर्नास्ति विरोधिनी । तस्मात्सगुण एवासौ सहैकत्वेन गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3041",
    "id": "72",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्ज्ञातद्रव्यसंबन्धे यः कर्मण्युपदिश्यते । गुनस्तेनार्थिता तस्य द्रव्येणेव प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3042",
    "id": "73",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "कश्चिदेव गुणो द्रव्ये यथा सामर्थ्यलक्षणः । आधारोऽपि गुणस्यैवं प्राप्तः सामर्थ्यलक्षणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3043",
    "id": "74",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तयोस्तु पृथगर्थित्वे संबन्धो यः प्रतीयते । न तस्मिन्नुपघातोऽस्ति कल्प्यं अन्यन्न चाश्रुतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3044",
    "id": "75",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियया योऽभिसंबन्धः स श्रुतिप्रापितस्तयोः । आश्रयाश्रयिणोर्वाक्यान्नियमस्त्ववतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3045",
    "id": "76",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र द्रव्यगुणाभावे प्रत्येकं स्याद्विकल्पनम् । श्रुतिप्राप्तो हि संबन्धो बलवान्वाक्यलक्षणात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3046",
    "id": "77",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा तु जातिः शक्तिर्वा क्रियां प्रत्युपदिश्यते । सामर्थ्यात्संनिधीयेते तत्र द्रव्यगुणौ तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3047",
    "id": "78",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातीनां च गुणानां च तुल्येऽङ्गत्वे क्रियां प्रति । गुणाः प्रतिनिधीयन्ते छागादीनां न जातयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3048",
    "id": "79",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यक्तिशक्तेः समासन्ना जातयो न तथा गुणाः । साक्षाद्द्रव्यं क्रियायोगि गुणस्तस्माद्विकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3049",
    "id": "80",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "साम्येनान्यतराभावे विकल्पः कैश्चिदिष्यते । अतद्गुणोऽतश्छागः स्यान्मेषो वा तद्गुणो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3050",
    "id": "81",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातेराश्रितसंख्यायाः प्रवृत्तिरुपलभ्यते । संख्याविशेषं उत्सृज्य क्वचित्सैव प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3051",
    "id": "82",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "पराङ्गभूतं सामान्यं युज्यते द्रव्यसंख्यया । स्वार्थं प्रवर्तमानं तु न संख्यां अवलम्बते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3052",
    "id": "83",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यजेत पशुनेत्यत्र यज्यर्थायां पशुश्रुतौ । कृतार्थैकेन पशुना प्रधानं भवति क्रिया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3053",
    "id": "84",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यावतां संभवो यस्य स कुर्यात्तावतां यदि । आलम्भनं गुणैस्तेन प्रधानं स्यात्प्रयोजितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3054",
    "id": "85",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "संमृज्यमानतन्त्रे तु ग्रहे यत्र क्रियाश्रुतिः । संख्याविशेषग्रहणं नैव तत्राद्रियामहे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3055",
    "id": "86",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "शिष्यमाणपरे वाक्ये यदेकग्रहणं कृतम् । शेषे विशिष्टसंख्येऽपि व्यक्तं तल्लिङ्गदर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3056",
    "id": "87",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "समासप्रत्ययविधौ यथा निपतिता श्रुतिः । गुणानां परतन्त्राणां न्यायेनैवोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3057",
    "id": "88",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणेऽपि नाङ्गीक्रियते प्रधानान्तरसिद्धये । संख्या कर्ता तथा कर्मण्यविशिष्टः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3058",
    "id": "89",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्यान्यस्य प्रसक्तस्य नियमार्था पुनः श्रुतिः । निवृत्तौ चरितार्थत्वात्संख्या तत्राविवक्षिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3059",
    "id": "90",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सरूपसमुदायात्तु विभक्तिर्या विधीयते । एकस्तत्रार्थवान्सिद्धः समुदायस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3060",
    "id": "91",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्ययस्य प्रधानस्य समासस्यापि वा विधौ । सिद्धः संख्याविवक्षायां सर्वथानुग्रहो गुणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3061",
    "id": "92",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदरूपं सादृश्यं आत्मभूताश्च शक्तयः । जातिपर्यायवाचित्वं एषां अप्युपवर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3062",
    "id": "93",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "दण्डोपादित्सया दण्डं यद्यपि प्रतिपद्यते । न तस्मादेव सामर्थ्यात्स दण्डीति प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3063",
    "id": "94",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "नेच्छानिमित्तादिच्छावानिति ज्ञानं प्रवर्तते । तस्मात्सत्यपि सामर्थ्ये बुद्धिरर्थान्तराश्रया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3064",
    "id": "95",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वभावो व्यपदेश्यो वा सामर्थ्यं वावतिष्ठते । सर्वस्यान्ते यतस्तस्माद्व्यवहारो न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3065",
    "id": "96",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा भेदान्परित्यज्य बुद्ध्यैक इव गृह्यते । व्यक्त्यात्मैव तदा तत्र बुद्धिरेका प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3066",
    "id": "97",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदरूपैरनुस्यूतं यदैकं इव मन्यते । समूहावग्रहा बुद्धिर्बहुभ्यो जायते तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3067",
    "id": "98",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा सहविवक्षायां एकबुद्धिनिबन्धनः । बद्धावयवविच्छेदः समुदायोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3068",
    "id": "99",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिक्रियं समाप्तत्वादेको भेदसमन्वितः । द्वन्द्वे द्वित्वादिभेदेन तदासावुपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3069",
    "id": "100",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सकृत्प्रवृत्तावेकत्वं आवृत्तौ सदृशात्मताम् । भिन्नात्मकानां व्यक्तीनां भेदापोहात्प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3070",
    "id": "101",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुप्रवृत्तेति यथा- भिन्ना बुद्धिः प्रतीयते । अर्थो व्यावृत्तरूपोऽपि तथा तत्त्वेन गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3071",
    "id": "102",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "सरूपाणां च सर्वेषां न भेदोपनिपातिनः । विद्यन्ते वाचकाः शब्दा नापि भेदोऽवधार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3072",
    "id": "103",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञानशब्दार्थविषया विशेषा ये व्यवस्थिताः । तेषां दुरवधारत्वाज्ज्ञानाद्येकत्वदर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3073",
    "id": "104",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञानेष्वपि यथार्थेषु तथा सर्वेषु जातयः । संसर्गदर्शने सन्ति ताश्चार्थस्य प्रसाधिकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3074",
    "id": "105",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञेयस्थं एव सामान्यं ज्ञानानां उपकारकम् । न जातु ज्ञेयवज्ज्ञानं पररूपेण रूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3075",
    "id": "106",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा ज्योतिः प्रकाशेन नान्येनाभिप्रकाश्यते । ज्ञानाकारस्तथान्येन न ज्ञानेनोपगृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3076",
    "id": "107",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चात्मसमवेतस्य सामान्यस्यावधारणे । ज्ञानशक्तिः समर्था स्याज्ज्ञातस्यान्यस्य वस्तुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3077",
    "id": "108",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "अयौगपद्ये ज्ञानानां अस्येत्यग्रहणं न च । यथोपलब्धि स्मरणं उपलब्धे च जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3078",
    "id": "109",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "घटज्ञानं इति ज्ञानं घटज्ञानविलक्षणम् । घट इत्यपि यज्ज्ञानं विषयोपनिपाति तत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3079",
    "id": "110",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "1",
    "adhikaar": "",
    "text": "यतो विषयरूपेण ज्ञानरूपं न गृह्यते । अर्थरूपविविक्तं च स्वरूपं नावधार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3080",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मा वस्तु स्वभावश्च शरीरं तत्त्वं इत्यपि । द्रव्यं इत्यस्य पर्यायास्तच्च नित्यं इति स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3081",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्यं वस्तु तदाकारैरसत्यैरवधार्यते । असत्योपाधिभिः शब्दैः सत्यं एवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3082",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "अध्रुवेण निमित्तेन देवदत्तगृहं यथा । गृहीतं गृहशब्देन शुद्धं एवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3083",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "सुवर्णादि यथा युक्तं स्वैराकारैरपायिभिः । रुचकाद्यभिधानानां शुद्धं एवैति वाच्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3084",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकारैश्च व्यवच्छेदात्सार्वार्थ्यं अवरुध्यते । यथैव चक्षुरादीनां सामर्थ्यं नालिकादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3085",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेष्वाकारेषु यः शब्दस्तथाभूतेषु वर्तते । तत्त्वात्मकत्वात्तेनापि नित्यं एवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3086",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "न तत्त्वातत्त्वयोर्भेद इति वृद्धेभ्य आगमः । अतत्त्वं इति मन्यन्ते तत्त्वं एवाविचारितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3087",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकल्परूपं भजते तत्त्वं एवाविकल्पितम् । न चात्र कालभेदोऽस्ति कालभेदश्चगृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3088",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा विषयधर्माणां ज्ञानेऽत्यन्तं असंभवः । तदात्मेव च तत्सिद्धं अत्यन्तं अतदात्मकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3089",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा विकाररूपाणां तत्त्वेऽत्यन्तं असंभवः । तदात्मेव च तत्तत्त्वं अत्यम्न्तं अतदात्मकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3090",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्यं आकृतिसंहारे यदन्ते व्यवतिष्ठते । तन्नित्यं शब्दवाच्यं तच्छब्दात्तच्च न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3091",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "न तदस्ति न तन्नास्ति न तदेकं न तत्पृथक् । न संसृष्टं विभक्तं वा विकृतं न च नान्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3092",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "तन्नास्ति विद्यते तच्च तदेकं तत्पृथक्पृथक् । संसृष्टं च विभक्तं च विकृतं तत्तदन्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3093",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्य शब्दार्थसंबन्ध- रूपं एकस्य दृश्यते । तद्दृश्यं दर्शनं द्रष्टा दर्शने च प्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3094",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकारापगमे सत्यं सुवर्णं कुण्डले यथा । विकारापगमे सत्यां तथाहुः प्रकृतिं पराम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3095",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाच्या सा सर्वशब्दानां शब्दाश्च न पृथक्ततः । अपृथक्त्वे च संबन्धस्तयोर्नानात्मनोरिव ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3096",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मा परः प्रियो द्वेष्यो वक्ता वाच्यं प्रयोजनम् । विरुद्धानि यथैकस्य स्वप्ने रूपाणि चेतसः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3097",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "2",
    "adhikaar": "",
    "text": "अजन्मनि तथा नित्ये पौर्वापर्यविवर्जिते । तत्त्वे जन्मादिरूपत्वं विरुद्धं उपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3098",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञानं प्रयोक्तुर्बाह्योऽर्थः स्वरूपं च प्रतीयते । शब्दैरुच्चरितैस्तेषां संबन्धः समवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3099",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिपत्तुर्भवत्यर्थे ज्ञाने वा संशयः क्वचित् । स्वरूपेषूपलभ्येषु व्यभिचारो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3100",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्यायं वाचको वाच्य इति षष्ठ्या प्रतीयते । योगः शब्दार्थयोस्तत्त्वं अप्यतो व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3101",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "नाभिधानं स्वधर्मेण संबन्धस्यास्ति वाचकम् । अत्यन्तपरतन्त्रत्वाद्रूपं नास्यापदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3102",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपकारात्स यत्रास्ति धर्मस्तत्रानुगम्यते । शक्तीनां अपि सा शक्तिर्गुणानां अप्यसौ गुणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3103",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्धर्मणोस्तु ताच्छब्द्यं संयोगसमवाययोः । तयोरप्युपकारार्था नियतास्तदुपाधयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3104",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "का चिदेव हि सावस्था कार्यप्रसवसूचिता । कस्य चित्केन चिद्यस्यां संयोग उपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3105",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "निरात्मकानां उत्पत्तौ नियमः क्वचिदेव यः । तेनैवाव्यपवर्गश्च प्राप्तभेदे स यत्कृतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3106",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मान्तरस्य येनात्मा तदात्मेवावधार्यते । यतश्चैकत्वनानात्वं तत्त्वं नाध्यवसीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3107",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तां शक्तिं समवायाख्यां शक्तीनां उपकारिणीम् । हेदाभेदावतिक्रान्तां अन्यथैव व्यवस्थिताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3108",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "धर्मं सर्वपदार्थानां अतीतः सर्वलक्षणः । अनुगृह्णाति संबन्ध इति पूर्वेभ्य आगमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3109",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदार्थीकृत एवान्यैः सर्वत्राभ्युपगम्यते । संबन्धस्तेन शब्दार्थः प्रविभक्तुं न शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3110",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "समवायात्स्व आधारः स्वा च जातिः प्रतीयते । एकार्थसमवायात्तु गुणाः स्वाधार एव ये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3111",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यत्वसत्तासंयोगाः स्वान्याधारोपबन्धनाः । तत्प्रदेशविभागाश्च गुणा द्वित्वादयश्च ये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3112",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "के चित्स्वाश्रयसंयुक्ताः के चित्तत्समवायिनः । संयुक्तसमवेतेषु समवेतास्तथापरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3113",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वाश्रयेण तु संयुक्तैः संयुक्तं विभु गम्यते । समवायस्य संबन्धो नापरस्तत्र दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3114",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धस्याविशिष्टत्वान्न चात्र नियमो भवेत् । तस्माच्छब्दार्थयोर्नैवं संबन्धः परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3115",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अदृष्टवृत्तिलाभेन यथा संयोग आत्मनः । क्व चित्स्वस्वामियोगाख्योऽभेदेऽन्यत्रापि स क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3116",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तिं तु समवायाख्यां वाच्यधर्मातिवर्तिनीम् । प्रयोक्ता प्रतिपत्ता वा न शब्दैरनुगच्छति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3117",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवाच्यं इति यद्वाच्यं तदवाच्यतया यदा । वाच्यं इत्यवसीयेत वाच्यं एव तदा भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3118",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथाप्यवाच्यं इत्येवं, न तद्वाच्यं प्रतीयते । विवक्षितास्य यावस्था सैव नाध्यवसीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3119",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथान्यथा सर्वथा च यस्यावाच्यत्वं उच्यते । तत्रापि नैव सावस्था तैः शब्दैः प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3120",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "न हि संशयरूपेऽर्थे शेषत्वेन व्यवस्थिते । अव्युदासे स्वरूपस्य संशयोऽन्यः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3121",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा च निर्णयज्ञाने निर्णयत्वेन निर्णयः । प्रक्रम्यते तदा ज्ञानं स्वधर्मे नावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3122",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वं मिथ्या ब्रवीमीति नैतद्वाक्यं विवक्ष्यते । तस्य मिथ्याभिधाने हि प्रक्रान्तोऽर्थो न गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3123",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "न च वाचकरूपेण प्रवृत्तस्यास्ति वाच्यता । प्रतिपाद्यं न तत्तत्र येनान्यत्प्रतिपाद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3124",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "असाधिका प्रतिज्ञेति नेयं एवाभिधीयते । यथा, तथास्य धर्मोऽपि नात्र कश्चित्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3125",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारस्यापरो यस्मान्न व्यापारोऽस्ति कश्चन । विरोधं अनवस्थां वा तस्मात्सर्वत्र नाश्रयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3126",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियाणां स्वविषयेष्वनादिर्योग्यता यथा । अनादिरर्थैः शब्दानां संबन्धो योग्यता तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3127",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "असाधुरनुमानेन वाचकः कैश्चिदिष्यते । वाचकत्वाविशेषे वा नियमः पुण्यपापयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3128",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धशब्दे संबन्धो योग्यताञं प्रति योग्यता । समयाद्योग्यतासंविन्मातापुत्रादियोगवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3129",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दः कारणं अर्थस्य स हि तेनोपजन्यते । तथा च बुद्धिविषयादर्थाच्छब्दः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3130",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "भोजनाद्यपि मन्यन्ते बुद्ध्यर्थे यदसंभवि । बुद्ध्यर्थादेव बुद्ध्यर्थे जाते तदपि दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3131",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनित्येष्वपि नित्यत्वं अभिधेयात्मना स्थितम् । अनित्यत्वं स्वशक्तिर्वा सा च नित्यान्न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3132",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्देनार्थस्य संस्कारो दृष्टादृष्टप्रयोजनः । क्रियते सोऽभिसंबन्धं अन्तरेण कथं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3133",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "नावश्यं अभिधेयेषु संस्कारः स तथाविधः । दृस्यते न च संबन्धस्तथाभूतो विवक्षितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3134",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "सति प्रत्ययहेतुत्वं संबन्ध उपपद्यते । शब्दस्यार्थे यतस्तत्र संबन्धोऽस्तीति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3135",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्येऽनित्येऽपि वाप्यर्थे पुरुषेण कथंचन । संबन्धोऽकृतसंबन्धैः शब्दैः कर्तुं न शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3136",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यपदेशे पदार्थानां अन्या सत्तौपचारिकी । सर्वावस्थासु सर्वेषां आत्मरूपस्य दर्शिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3137",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्फटिकादि यथा द्रव्यं भिन्नरूपैरुपाश्रयैः । स्वशक्तियोगात्संबन्धं ताद्रूप्येणेव गच्छति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3138",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्वच्छब्दोऽपि सत्तायां अस्यां पूर्वं व्यवस्थितः । धर्मैरुपैति संबन्धं अविरोधिविरोधिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3139",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं च प्रतिषेध्येषु प्रतिषेधप्रक्ल्प्तये । आश्रितेषूपचारेण प्रतिषेधः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3140",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मलाभस्य जन्माख्या सता लभ्यं च लभ्यते । यदि सज्जायते कस्मादथासज्जायते कथम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3141",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "सतो हि गन्तुर्गमनं, सति गम्ये प्रवर्तते । गन्तृवच्चेन्न जन्मार्थो, न चेत्तद्वन्न जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3142",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपचर्य तु कर्तारं अभिधानप्रवृत्तये । पुनश्च कर्मभावेन तां क्रियां च तदाश्रयाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3143",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथोपचारसत्तैवं विधेयस्तत्र लादयः । जन्मना तु विरोधित्वान्मुख्या सत्ता न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3144",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मानं आत्मना बिभ्रदस्तीति व्यपदिश्यते । अन्तर्भावाच्च तेनासौ कर्मणा न सकर्मकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3145",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राक्च सत्ताभिसंबन्धान्मुख्या सत्ता कथं भवेत् । असंश्च नास्तेः कर्ता स्यादुपचारस्तु पूर्ववत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3146",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्भिन्नेषु धर्मेषु विरोधिष्वविरोधिनीम् । विरोधिख्यापनायैव शब्दैस्तैस्तैरुपाश्रिताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3147",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिन्नकालां अर्थेषु भिन्नकालेष्ववस्थिताम् । प्रवृत्तिहेतुं सर्वेषां शब्दानां औपचारिकीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3148",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "एतां सत्तां पदार्थो हि न कश्चिदतिवर्तते । सा च संप्रतिसत्तायाः पृथग्भाश्ये निदर्शिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3149",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रदेशस्यैकदेशं वा परतो वा निरूपणम् । विपर्ययं अभावं वा व्यवहारोऽनुवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3150",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथेन्द्रियस्य वैगुण्यान्मात्राध्यारोपवानिव । जायते प्रत्ययोऽर्थेभ्यस्तथैवोद्देशजा मतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3151",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अकृत्स्नविषयाभासं शब्दः प्रत्ययं आश्रितः । अर्थं आहान्यरूपेण स्वरूपेणानिरूपितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3152",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपणव्यपदेशाभ्यां लौकिके वर्त्मनि स्थितौ । ज्ञानं प्रत्यभिलापं च सदृशौ बालपण्डितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3153",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वार्थरूपता शुद्धिर्ज्ञानस्य निरुपाश्रया । ततोऽप्यस्य परां शुद्धिं एके प्राहुररूपिकाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3154",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपप्लवो हि ज्ञानस्य बाह्याकारानुपातिता । कालुष्यं इव तत्तस्य संसर्गे व्यतिभेदजम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3155",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा च ज्ञानं आलेखादशुद्धौ व्यवतिष्ठते । तथोपाश्रयवानर्थः स्वरूपाद्विप्रकृष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3156",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं अर्थस्य शब्दस्य ज्ञानस्य च विपर्यये । भावाभावावभेदेन व्यवहारानुपातिनौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3157",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा भावं उपाश्रित्य तदभावोऽनुगम्यते । तथाभावं उपाश्रित्य तद्भावोऽप्यनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3158",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "नाभावो जायते भावो नैति भावोऽनुपाख्यताम् । एकस्मादात्मनोऽनन्यौ भावाभावौ विकल्पितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3159",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभावस्यानुपाख्यत्वात्कारणं न प्रसाधकम् । सोपाख्यस्य तु भावस्य कारणं किं करिश्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3160",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मात्सर्वं अभावो वा भावो वा सर्वं इष्यते । न त्ववस्थान्तरं किं चिदेकस्मात्सत्यतः स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3161",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मान्नाभावं इच्छन्ति ये लोके भाववादिनः । अभाववादिनो वापि न भावं तत्त्वलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3162",
    "id": "65",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अद्वये चैव सर्वस्मिन्स्वभावादेकलक्षणे । परिकल्पेषु मर्यादा विचित्रैवोपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3163",
    "id": "66",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "चतस्रो हि यथावस्था निरुपाख्ये प्रकल्पिताः । एवं द्वैविध्यं अप्येतद्भावाभावव्यपाश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3164",
    "id": "67",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविरोधी विरोधी वा सन्नसन्वापि युक्तितः । क्रमवानक्रमो वापि नाभाव उपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3165",
    "id": "68",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविरोधी विरोधी वा सन्नसन्वापि तत्त्वतः । क्रमवानक्रमो वापि तेन भावो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3166",
    "id": "69",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभावे त्रिषु कालेषु न भेदस्यास्ति संभवः । तस्मिन्नसति भावेऽपि त्रैकाल्यं नावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3167",
    "id": "70",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मतत्त्वपरित्यागः परतो नोपपद्यते । आत्मतत्त्वं तु परतः स्वतो वा नोपकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3168",
    "id": "71",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्त्वे विरोधो नानात्व उपकारो न कश्चन । तत्त्वान्यत्वपरित्यागे व्यवहारो निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3169",
    "id": "72",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्र द्रष्टा च दृश्यं च दर्शनं चाविकल्पितम् । तस्यैवार्थस्य सत्यत्वं श्रितास्त्रय्यन्तवेदिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3170",
    "id": "73",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यं वा विशेषं वा यस्मादाहुर्विशेषवत् । शब्दास्तस्मादसत्येषु भेदेष्वेव व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3171",
    "id": "74",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "न ह्यभावस्य सद्भावे भावस्यात्मा प्रहीयते । न चाभावस्य नास्तित्वे भावस्यात्मा प्रसूयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3172",
    "id": "75",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "न शाबलेयस्यास्तित्वं बाहुलेयस्य बाधकम् । न शाबलेयो नास्तीति बाहुलेयः प्रकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3173",
    "id": "76",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभावो यदि वस्तु स्यात्तत्रेयं स्यात्विचारणा । ततश्च तदभावेऽपि स्याद्विचार्यं इदं पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3174",
    "id": "77",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवस्तु स्यादतीतं यद्व्यवहारस्य गोचरम् । तत्र वस्तुगतो भेदो न निर्वचनं अर्हति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3175",
    "id": "78",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपदेऽर्थे पदन्यासः कारणस्य न विद्यते । अथ च प्रागसद्भावः कारणे सति दृष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3176",
    "id": "79",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "का तस्य प्रागवस्थेति वस्त्वाश्रितं इदं पुनः । प्रागवस्थेति न ह्येतद्द्वयं अप्यस्त्यवस्तुनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3177",
    "id": "80",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चोर्ध्वं अस्ति नास्तीति वचनायानिबन्धनम् । अलं स्यादपदस्थानं एतद्वाचः प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3178",
    "id": "81",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यद्भुता त्वियं वृत्तिर्यदभागं यदक्रमम् । भावानां प्रागभूतानां आत्मतत्त्वं प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3179",
    "id": "82",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकल्पोत्थापितेनैव सर्वो भावेन लौकिकः । मुख्येनेव पदार्थेन व्यवहारो विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3180",
    "id": "83",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "भावशक्तिं अतश्चैनां मन्यन्ते नित्यवादिनः । भावं एव क्रमं प्राहुर्न भावादपरः क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3181",
    "id": "84",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रमान्न यौगपद्यस्य कश्चिद्भेदोऽस्ति तत्त्वतः । यथैव भावान्नाभावः कश्चिदन्योऽवसीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3182",
    "id": "85",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "कालस्याप्यपरं कालं निर्दिशन्त्येव लौकिकाः । न च निर्देशमात्रेण व्यतिरेकोऽनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3183",
    "id": "86",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधारं कल्पयन्बुद्ध्या नाभावे व्यवतिष्ठते । अवस्तुष्वपि नोत्प्रेक्षा कस्य चित्प्रतिबध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3184",
    "id": "87",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माच्छक्तिविभागेन नित्यः सदसदात्मकः । एकोऽर्थः शब्दवाच्यत्वे बहुरूपः प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3185",
    "id": "88",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "3",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवहारश्च लोकस्य पदार्थैः परिकल्पितैः । शास्त्रे पदार्थः कार्यार्थं लौकिकः प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3186",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "4",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गरूपात्संभूताः संविद्रूपादपोद्धृताः । शास्त्रे विभक्ता वाक्यार्थात्प्रकृतिप्रत्ययार्थवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3187",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "4",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तभूताः साधुत्वे शास्त्रादनुमितात्मकाः । के चित्पदार्था वक्ष्यन्ते संक्शेपेण यथागमम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3188",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "4",
    "adhikaar": "",
    "text": "वस्तूपलक्षणं यत्र सर्वनाम प्रयुज्यते । द्रव्यं इत्युच्यते सोऽर्तो भेद्यत्वेन विवक्शितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3189",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गि भेदकं यद्यत्सव्यापारं प्रतीयते । गुणत्वं परतन्त्रत्वात्तस्य शास्त्र उदाहृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3190",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यस्याव्यपदेशस्य य उपादीयते गुणः । भेदको व्यपदेशाय तत्प्रकर्षोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3191",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वस्यैव प्रधानस्य न विना भेदहेतुना । प्रकर्षो विद्यते नापिऽशब्दस्योपैति वाच्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3192",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "विद्यमानाः प्रधानेषु न सर्वे भेदहेतवः । विशेषशब्दैरुच्यन्ते व्यावृत्तार्थाभिधायिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3193",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "वस्तूपलक्षणे तत्र विशेषो व्यापृतो यदि । प्रकर्षो नियमाभावात्स्यादविज्ञातहेतुकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3194",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वं च सर्वतोऽवश्यं नियमेन प्रकृष्यते । संसर्गिणा निमित्तेन निकृष्टेनाधिकेन वा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3195",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "नापेक्षते निमित्तं च प्रकर्षे व्यापृतं यदि । द्रव्यस्य स्यादुपादानं प्रकर्षं प्रत्यनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3196",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "सव्यापारो गुणस्तस्मात्स्वप्रकर्षनिबन्धनः । द्रव्यात्मानं भिनत्त्येव स्वप्रकर्षं निवेशयन् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3197",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "5",
    "adhikaar": "",
    "text": "अरूपं पररूपेण द्रव्यं आख्यायते यथा । अप्रकर्षं प्रकर्षेण गुणस्याविश्यते तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3198",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "दिक्साधनं क्रिया काल इति वस्त्वभिधायिनः । शक्तिरूपे पदार्थानां अत्यन्तं अनवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3199",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यतिरेकस्य यो हेतुरवधिप्रतिपाद्ययोः । ऋज्वित्येवं यतोऽन्येन विना बुद्धिः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3200",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "कर्मनो जातिभेदानां अभिव्यक्तिर्यदाश्रया । सा स्वैरुपाधिभिर्भिन्ना शक्तिर्दिगिति कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3201",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "परापरत्वे मूर्तिनां देशभेदनिबन्धने । तत एव प्रकल्पेते क्रमरूपे तु कालतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3202",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकाशस्य प्रदेशेन भागैश्चान्यैः पृथक्पृथक् । सा संयोगविभागानां उपाधित्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3203",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "दिशो व्यवस्था देशानां दिग्व्यवस्था न विद्यते । शक्तयः खलु भावानां उपकारप्रभाविताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3204",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्यस्तरूपा भावेषु दिक्पूर्वेत्यभिधीयते । पूर्वबुद्धिर्यतो दिक्सा समाख्यामात्रं अन्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3205",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वाङ्गाद्व्यवस्था या लोके न तस्यां नियता दिशः । प्रत्यङ्मुखस्य यत्पश्चात्तत्पुरस्ताद्विपर्यये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3206",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "देशव्यवस्थानियमो दिक्षु न व्यवतिष्ठते । रूढं अप्यपरत्वेन पूर्वं इत्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3207",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतो भाषितपुंस्कत्वात्पुंवद्भावो न सिध्यति । अस्मिन्नर्थे न शब्देन प्रसवः क्व चिदुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3208",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "दिक्शक्तेरभिधाने तु नियतं दिशि दर्शनम् । पूर्वादिनां यथा षष्टेर्जीवितस्यावधारणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3209",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "छायाभाभ्यां नगादीनां भागभेदः प्रकल्पते । अतद्धर्मसु भावेषु भागभेदो न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3210",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "परमाणोरभागस्य दिशा भागो विधीयते । भागप्रकल्पनाशक्तिं प्रथमां तां प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3211",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "अदेशाश्चाप्यभागाश्च निष्क्रमा निरुपाश्रयाः । भावाः संसर्गिरूपात्तु शक्तिभेदः प्रकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3212",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्भागात्मकता तुल्या परमाणोर्घटस्य च । भागः शक्त्यन्तरं तत्र परिमाणं च यत्तयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3213",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "यतः प्रकल्पते भेदो भेदस्तत्रापि दृश्यते । अदृष्टोपरतिं भेदं अतोऽयुक्ततरं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3214",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वत्र तस्य कार्यस्य दर्शनाद्विभुरिष्यते । विभुत्वं एतदेवाहुरन्यः कायवतां विधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3215",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "चैतन्यवत्स्थिता लोके दिक्कालपरिकल्पना । प्रकृतिं प्राणिनां तां हि कोऽन्यथा स्थापयिष्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3216",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "संकरो व्यवहाराणां प्रकृतेः स्याद्विपर्यये । तस्मात्त्यजन्निमान्भावान्पुनरेवावलम्बते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3217",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्यास्तु शक्तेः पूर्वादि- भेदो भावान्तराश्रयः । भिन्ना दिक्तेन भेदेन भेदायैवोपकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3218",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवधित्वेन चापेक्षा- योगे दिग्लक्षणो विधिः । पूर्वं अस्येति षष्ठ्येव दृष्टा धर्मान्तराश्रये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3219",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वादिनां विपर्यासोऽदृष्टश्चावध्यसंकरे । ऋज्वेतदस्येत्येतच्च लिङ्गं न व्यतिकीर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3220",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तःकरणधर्मो वा बहिरेवं प्रकाशते । अस्यां त्वन्तर्बहिर्भावः प्रक्रियायां न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3221",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वं आसां शक्तीनां नानात्वं वेति कल्पने । अवस्तुपतिते ज्ञात्वा सत्यतो न परामृशेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3222",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकल्पातीततत्त्वेषु संकेतोपनिबन्धनाः । भावेषु व्यवहारा ये लोकस्तत्रानुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3223",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैकत्वं अस्त्यनानात्वं विनैकत्वेन नेतरत् । परमार्थे तयोरेष भेदोऽत्यन्तं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3224",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "न शक्तीनां तथा भेदो यथा शक्तिमतां स्थितिः । न च लौकिकं एकत्वं तासां आत्मसु विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3225",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "6",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैकत्वं व्यवतिष्ठेत नानात्वं चेन्न कल्पयेत् । नानात्वं चावहीयेत यद्येकत्वं न कल्पयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3226",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वाश्रये समवेतानां तद्वदेवाश्रयान्तरे । क्रियाणां अभिनिष्पत्तौ सामर्थ्यं साधनं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3227",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "शक्तिमात्रासमूहस्य विश्वस्यानेकधर्मणः । सर्वदा सर्वथा भावात्क्व चित्किं चिद्विवक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3228",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधनव्यवहारश्च बुद्ध्यवस्थानिबन्धनः । सन्नसन्वार्थरूपेषु भेदो बुद्ध्या प्रकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3229",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्ध्या समीहितैकत्वान्पञ्चालान्कुरुभिर्यदा । पुनर्विभजते वक्ता तदापायः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3230",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दोपहितरूपांश्च बुद्धेर्विषयतां गतान् । प्रत्यक्षं इव कंसादीन्साधनत्वेन मन्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3231",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्धिप्रवृत्तिरूपं च समारोप्याभिधातृभिः । अर्थेषु शक्तिभेदानां क्रियते परिकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3232",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यक्तौ पदार्थे शब्दादेर्जन्यमानस्य कर्मणः । साधनत्वं तथा सिद्धं बुद्धिरूपप्रकल्पितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3233",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वतन्त्रपरतन्त्रत्वे क्रमरूपं च दर्शितम् । निरीहेष्वपि भावेषु कल्पनोपनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3234",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "शक्तयः शक्तिमन्तश्च सर्वे संसर्गवादिनाम् । भावास्तेष्वस्वशब्देषु साधनत्वं निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3235",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "घटस्य दृशिकर्मत्वे महत्त्वादीनि साधनम् । रूपस्य दृशिकर्मत्वे रूपत्वादीनि साधनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3236",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वैः सामान्यविशेषैश्च शक्तिमन्तो रसादयः । नियतग्रहणा लोके शक्तयस्तास्तथाश्रयैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3237",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियार्थमनःकर्तृ- संबन्धः साधनं क्व चित् । यद्यदा यदनुग्राहि तत्तदा तत्र साधनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3238",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वशब्दैरभिधाने तु स धर्मो नाभिधीयते । विभक्त्यादिभिरेवासावुपकारः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3239",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तभावो भावानां उपकारार्थं आश्रितः । नतिरावर्जनेत्येवं सिद्धः साधनं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3240",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स तेभ्यो व्यतिरिक्तो वा तेषां आत्मैव वा तथा । व्यतिरेकं उपाश्रित्य साधनत्वेन कल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3241",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "संदर्शनं प्रार्थनायां व्यवसाये त्वनन्तरा । व्यवसायस्तथारम्भे साधनत्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3242",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वस्मिन्या क्रिया सैव परस्मिन्साधनं मता । संदर्शने तु चैतन्यं विशिष्टं साधनं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3243",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "निष्पत्तिमात्रे कर्तृत्वं सर्वत्रैवास्ति कारके । व्यापारभेदापेक्षायां करणत्वादिसंभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3244",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "पुत्रस्य जन्मनि यथा पित्रोः कर्तृत्वं उच्यते । अयं अस्यां इयं त्वस्मादिति भेदो विवक्षया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3245",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणक्रियाणां कर्तारः कर्त्रा न्यक्कृतशक्तयः । न्यक्तायां अपि संपूर्णैः स्वैर्व्यापारैः समन्विताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3246",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "करणत्वादिभिर्ज्ञाताः क्रियाभेदानुपातिभिः । स्वातन्त्र्यं उत्तरं लब्ध्वा प्रधाने यान्ति कर्तृताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3247",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा राज्ञा नियुक्तेषु योद्धृत्वं योद्धृषु स्थितम् । तेषु वृत्तौ तु लभते राजा जयपराजयौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3248",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा कर्त्रा नियुक्तेषु सर्वेष्वेकार्थकारिषु । कर्तृत्वं करणत्वादेरुत्तरं न विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3249",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनाश्रिते तु व्यापारे निमित्तं हेतुरिष्यते । आश्रितावधिभावं तु लक्षणे लक्षणं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3250",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यादिविषयो हेतुः कारकं नियतक्रियम् । कर्ता कर्त्रन्तरापेक्षः क्रियायां हेतुरिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3251",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियायै करणं तस्य दृष्टः प्रतिनिधिस्तथा । हेत्वर्था तु क्रिया तस्मान्न स प्रतिनिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3252",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रातिलोम्यानुलोम्याभ्यां हेतुरर्थस्य साधकः । तादर्थ्यं आनुलोम्येन हेतुत्वानुगतं तु तत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3253",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वत्र सहजा शक्तिर्यावद्द्रव्यं अवस्थिता । क्रियाकाले त्वभिव्यक्तेराश्रयादुपकारिणी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3254",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "कुड्यस्यावरणे शक्तिरस्यादीनां विदारणे । सर्वदा स तु सन्धर्मः क्रियाकाले निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3255",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वाङ्गसंयोगिनः पाशा दैत्यानां वारुणा यथा । व्यज्यन्ते विजिगीषूणां द्रव्याणां शक्तयस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3256",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "तैक्ष्ण्यगौरवकाठिन्य- संस्थानैः स्वैरसिर्यदा । छेद्यं प्रति व्याप्रियते शक्तिमान्गृह्यते तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3257",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रान्निमित्तान्तरोद्भूतं क्रियायाः कैश्चिदिष्यते । साधनं सहजं कैश्चित्क्रियान्यैः पूर्वं इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3258",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रवृत्तिरेव प्रथमं क्व चिदप्यनपाश्रिता । शक्तीरेकाधिकरणे स्रोतोवदपकर्षति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3259",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपूर्वं कालशक्तिं वा क्रियां वा कालं एव वा । तं एवम्लक्सनं भावं के चिदाहुह्कथं च न ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3260",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "नित्याः षट्शक्तयोऽअन्येषां भेदाभेदसमन्विताः । क्रियासंसिद्धयेऽर्थेषु जातिवत्समवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3261",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्याकारादिभेदेन ताश्चापरिमिता इव । दृश्यन्ते तत्त्वं आसां तु षट्शक्तीर्नातिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3262",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तभेदादेकैव भिन्ना शक्तिः प्रतीयते । षोढा कर्तृत्वं एवाहुस्तत्प्रवृत्तेर्निबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3263",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्त्वे वा व्यतिरेके वा व्यतिरिक्तं तदुच्यते । शब्दप्रमाणको लोकः स शास्त्रेणानुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3264",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "परमार्थे तु नैकत्वं पृथक्त्वाद्भिन्नलक्षणम् । पृथक्त्वैकत्वरूपेण तत्त्वं एव प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3265",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्पृथक्त्वं असंदिग्धं तदेकत्वान्न भिद्यते । यदेकत्वं असंदिग्धं तत्पृथक्त्वान्न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3266",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्यौः क्षमा वायुरादित्यः सागराः सरितो दिशः । अन्तःकरणतत्त्वस्य भागा बहिरवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3267",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "कालविच्छेदरूपेण तदेवैकं अवस्थितम् । स ह्यपूर्वापरो भावः क्रमरूपेण लक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3268",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "दृष्टो ह्यव्यतिरेकेऽपि व्यतिरेकोऽन्वयेऽसति । वृक्षाद्यर्थान्वयस्तस्माद्विभक्त्यर्थोऽन्य इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3269",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यं कारकं तस्य सप्ताद्या भेदयोनयः । षट्कर्माख्यादिभेदेन शेषभेदस्तु सप्तमी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3270",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "निर्वर्त्यं च विकार्यं च प्राप्यं चेति त्रिधा मतम् । तत्रेप्सिततमं कर्म चतुर्धान्यत्तु कल्पितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3271",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "औदासीन्येन यत्प्राप्यं यच्च कर्तुरनीप्सितम् । संज्ञान्तरैरनाख्यातं यद्यच्चाप्यन्यपूर्वकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3272",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "सती वाविद्यमाना वा प्रकृतिः परिणामिनी । यस्य नाश्रियते तस्य निर्वर्त्यत्वं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3273",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "प्रकृतेस्तु विवक्षायां विकार्यं कैश्चिदन्यथा । निर्वर्त्यं च विकार्यं च कर्म शास्त्रे प्रदर्शितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3274",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "यदसज्जायते सद्वा जन्मना यत्प्रकाश्यते । तन्निर्वर्त्यं विकार्यं च कर्म द्वेधा व्यवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3275",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "प्रकृत्युच्छेदसंभूतं किं चित्काष्ठादिभस्मवत् । किं चिद्गुणान्तरोत्पत्त्या सुवर्णादिविकारवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3276",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "क्रियाकृता विशेषाणां सिद्धिर्यत्र न गम्यते । दर्शनादनुमानाद्वा तत्प्राप्यं इति कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3277",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "विशेषलाभः सर्वत्र विद्यते दर्शनादिभिः । केषां चित्तदभिव्यक्ति- सिद्धिर्दृष्टिविषादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3278",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "आभासोपगमो व्यक्तिः सोढत्वं इति कर्मणः । विशेषाः प्राप्यमाणस्य क्रियासिद्धौ व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3279",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "निर्वर्त्यादिषु तत्पूर्वं अनुभूय स्वतन्त्रताम् । कर्त्रन्तराणां व्यापारे कर्म संपद्यते ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3280",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "तद्व्यापारविवेकेऽपि स्वव्यापारे व्यवस्थितम् । कर्मापदिष्टांल्लभते क्व चिच्छास्त्राश्रयान्विधीन् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3281",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "निवृत्तप्रेषणं कर्म स्वक्रियावयवे स्थितम् । निवर्तमाने कर्मत्वे स्वे कर्तृत्वेऽवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3282",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "तानि धात्वन्तराण्येव पचिसिध्यतिवद्विदुः । भेदेऽपि तुल्यरूपत्वादेकत्वपरिकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3283",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "एकदेशे समूहे च व्यापाराणां पचादयः । स्वभावतः प्रवर्तन्ते तुल्यरूपसमन्विताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3284",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "न्यग्भावना न्यग्भवनं रुहौ शुद्धे प्रतीयते । न्यग्भावना न्यग्भवनं ण्यन्तेऽपि प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3285",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "अवस्थां पञ्चमीं आहुर्ण्यन्ते तां कर्मकर्तरि । निवृत्तप्रेषणाद्धातोः प्राकृतेऽर्थे णिजुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3286",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "ब्रवीति पचतेरर्थं सिध्यतिर्न विना णिचा । स ण्यन्तः पचतेरर्थे प्राकृते व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3287",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "केषां चिद्देवदत्तादेर्व्यापारो यः सकर्मके । स विना देवदत्तादेः कटादिषु विवक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3288",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "निवृत्तप्रेषणं कर्म स्वस्य कर्तुः प्रयोजकम् । प्रेषणान्तरसंबन्धे ण्यन्ते लेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3289",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "सदृशादिषु यत्कर्म- कर्तृत्वं प्रतिपद्यते । आपत्त्यापादने तत्र विषयत्वं प्रति क्रिये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3290",
    "id": "65",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "कुतश्चिदाहृत्य पदं एवं च परिकल्पने । कर्मस्थभावकत्वं स्याद्दर्शनाद्यभिधायिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3291",
    "id": "66",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "विशेषदर्शनं यत्र क्रिया तत्र व्यवस्थिता । क्रियाव्यवस्था त्वन्येषां शब्दैरेव प्रकाश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3292",
    "id": "67",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "कालभावाध्वदेशानां अन्तर्भूतक्रियान्तरैः । सर्वैरकर्मकैर्योगे कर्मत्वं उपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3293",
    "id": "68",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "आधारत्वं इव प्राप्तास्ते पुनर्द्रव्यकर्मसु । कालादयो भिन्नकक्ष्यं यान्ति कर्मत्वं उत्तरम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3294",
    "id": "69",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "अतस्तैः कर्मभिर्धातुर्युक्तोऽद्रव्यैरकर्मकः । लस्य कर्मणि भावे च निमित्तत्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3295",
    "id": "70",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "सर्वं चाकथितं कर्म भिन्नकक्ष्यं प्रतीयते । धात्वर्थोद्देशभेदेन तन्नेप्सिततमं किल ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3296",
    "id": "71",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "प्रधानकर्म कथितं यत्क्रियायाः प्रयोजकम् । तत्सिद्धये क्रियायुक्तं अन्यत्त्वकथितं स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3297",
    "id": "72",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "दुह्यादिवन्नयत्यादौ कर्मत्वं अकथाश्रयम् । आख्यातानुपयोगे तु नियमाच्छेष इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3298",
    "id": "73",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "अन्तर्भूतणिजर्थानां दुह्यादीनां णिजन्तवत् । सिद्धं पूर्वेण कर्मत्वं णिजन्तनियमस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3299",
    "id": "74",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "करणस्य स्वकक्ष्यायां न प्रकर्षाश्रयो यथा । कर्मणोऽपि स्वकक्ष्यायां न स्यादतिशयस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3300",
    "id": "75",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "कर्मणस्त्वाप्तुं इष्टत्व आश्रितेऽतिशयो यतः । आश्रीयते ततोऽत्यन्तं भेदः पूर्वेण कर्मणा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3301",
    "id": "76",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "णिजन्ते च यथा कर्ता सक्रियः सन्प्रयुज्यते । न दुह्यादौ तथा कर्ता निष्क्रियोऽपि प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3302",
    "id": "77",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "भेदवाक्यं तु यन्ण्यन्ते नीदुहिप्रकृतौ च यत् । शब्दान्तरत्वान्नैवास्ति संस्पर्शस्तस्य धातुना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3303",
    "id": "78",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "यथैवैकं अपादानं शास्त्रे भेदेन दर्शितम् । तथैकं एव कर्मापि भेदेन प्रतिपादितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3304",
    "id": "79",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "निर्वर्त्यो वा विकार्यो वा प्राप्यो वा साधनाश्रयः । क्रियाणां एव साध्यत्वात्सिद्धरूपोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3305",
    "id": "80",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "अहितेषु यथा लौल्यात्कर्तुरिच्छोपजायते । विषादिषु भयादिभ्यस्तथैवासौ प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3306",
    "id": "81",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "प्रधानेतरयोर्यत्र द्रव्यस्य क्रिययोः पृथक् । शक्तिर्गुणाश्रया तत्र प्रधानं अनुरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3307",
    "id": "82",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "प्रधानविषया शक्तिः प्रत्ययेनाभिधीयते । यदा गुणे तदा तद्वदनुक्तापि प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3308",
    "id": "83",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "पचावनुक्तं यत्कर्म क्त्वान्ते भावाभिधायिनि । भुजौ शक्त्यन्तरेऽप्युक्ते तत्तद्धर्म प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3309",
    "id": "84",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "इषेश्च गमिसंस्पर्शाद्ग्रामे यो लो विधीयते । तत्रेषिणैव निर्भोगः क्रियते गमिकर्मणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3310",
    "id": "85",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "पक्त्वा भुज्यत इत्यत्र केषां चिन्न व्यपेक्षते । ओदनं पचतिः सोऽसावनुमानात्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3311",
    "id": "86",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "तथाभिनिविशौ कर्म यत्तिङन्तेऽभिधीयते । क्त्वान्तेऽधिकरणत्वेऽपि न तत्रेच्छन्ति सप्तमीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3312",
    "id": "87",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "यन्निर्वृत्ताश्रयं कर्म प्राप्तेरप्रचितं पुनः । भक्ष्यादिविषयापत्त्या भिद्यमानं तदीप्सितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3313",
    "id": "88",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "धातोरर्थान्तरे वृत्तेर्धात्वर्थेनोपसंग्रहात् । प्रसिद्धेरविवक्षातः कर्मणोऽकर्मिका क्रिया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3314",
    "id": "89",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्माधिकारः",
    "text": "भेदा य एते चत्वारः सामान्येन प्रदर्शिताः । ते निमित्तादिभेदेन भिद्यन्ते बहुधा पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3315",
    "id": "90",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "क्रियायाः परिनिष्पत्तिर्यद्व्यापारादनन्तरम् । विवक्ष्यते यदा तत्र करणत्वं तदा स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3316",
    "id": "91",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "वस्तुतस्तदनिर्देश्यं न हि वस्तु व्यवस्थितम् । स्थाल्या पच्यत इत्येषा विवक्षा दृश्यते यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3317",
    "id": "92",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "करणेषु तु संस्कारं आरभन्ते पुनः पुनः । विनियोगविशेषांश्च प्रधानस्य प्रसिद्धये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3318",
    "id": "93",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "स्वकक्ष्यासु प्रकर्षश्च करणानां न विद्यते । आश्रितातिशयत्वं तु परतस्तत्र लक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3319",
    "id": "94",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "स्वातन्त्र्येऽपि प्रयोक्तार आरादेवोपकुर्वते । करणेन हि सर्वेषां व्यापारो व्यवधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3320",
    "id": "95",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "क्रियासिद्धौ प्रकर्षोऽयं न्यग्भावस्त्वेव कर्तरि । सिद्धौ सत्यां हि सामान्यं साधकत्वं प्रकृष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3321",
    "id": "96",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "अस्यादीनां तु कर्तृत्वे तैक्ष्ण्यादि करणं विदुः । तैक्ष्ण्यादीनां स्वतन्त्रत्वे द्वेधात्मा व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3322",
    "id": "97",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "आत्मभेदेऽपि सत्येवं एकोऽर्थः स तथा स्थितः । तदाश्रयत्वाद्भेदेऽपि कर्तृत्वं बाधकं ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3323",
    "id": "98",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "यथा च संनिधानेन करणत्वं प्रतीयते । तथैवासंनिधानेऽपि क्रियासिद्धेः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3324",
    "id": "99",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "स्तोकस्य वाभिनिर्वृत्तेरनिर्वृत्तेश्च तस्य वा । प्रसिद्धिं करणत्वस्य स्तोकादीनां प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3325",
    "id": "100",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "करणाधिकारः",
    "text": "धर्माणां तद्वता भेदादभेदाच्च विशिष्यते । क्रियावधेरवच्छेद- विशेषाद्भिद्यते यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3326",
    "id": "101",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "प्रागन्यतः शक्तिलाभान्न्यग्भावापादनादपि । तदधीनप्रवृत्तित्वात्प्रवृत्तानां निवर्तनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3327",
    "id": "102",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "अदृष्टत्वात्प्रतिनिधेः प्रविवेके च दर्शनात् । आरादप्युपकारित्वे स्वातन्त्र्यं कर्तुरुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3328",
    "id": "103",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "धर्मैरभ्युदितैः शब्दे नियमो न तु वस्तुनि । कर्तृधर्मविवक्षायां शब्दात्कर्ता प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3329",
    "id": "104",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "एकस्य बुद्ध्यवस्थाभिर्भेदे च परिकल्पिते । कर्तृत्वं करणत्वं च कर्मत्वं चोपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3330",
    "id": "105",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "उत्पत्तेः प्रागसद्भावो बुद्ध्यवस्थानिबन्धनः । अविशिष्टः सतान्येन कर्ता भवति जन्मनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3331",
    "id": "106",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "कारणं कार्यभावेन यदा वाव्यवतिष्ठते । कार्यशब्दं तदा लब्ध्वा कार्यत्वेनोपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3332",
    "id": "107",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "यथाहेः कुण्डलीभावो व्यग्राणां वा समग्रता । तथैव जन्मरूपत्वं सतां एके प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3333",
    "id": "108",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "विभक्तयोनि यत्कार्यं कारणेभ्यः प्रवर्तते । स्वा जातिर्व्यक्तिरूपेण तस्यापि व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3334",
    "id": "109",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "भावेष्वेव पदन्यासः प्रज्ञाया वाच एव वा । नास्तीत्यप्यपदे नास्ति न च सद्भिद्यते ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3335",
    "id": "110",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "बुद्धिशब्दौ प्रवर्तेते यथाभूतेषु वस्तुषु । तेषां अन्येन तत्त्वेन व्यवहारो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3336",
    "id": "111",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "आकाशस्य यथा भेदश्छायायाश्चलनं यथा । जन्मनाशावभेदेऽपि तथा कैश्चित्प्रकल्पितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3337",
    "id": "112",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "यथैवाकाशनास्तित्वं असन्मूर्तिनिरूपितम् । तथैव मूर्तिनास्तित्वं असदाकाशनिश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3338",
    "id": "113",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "यथा तदर्थैर्व्यापारैः क्रियात्मा व्यपदिश्यते । अभेदग्रहणादेष कार्यकारणयोः क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3339",
    "id": "114",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "विकारो जन्मनः कर्ता प्रकृतिर्वेति संशये । भिद्यते प्रतिपत्तृणां दर्शनं लिङ्गदर्शनैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3340",
    "id": "115",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "क्ल्पि संपद्यमाने या चतुर्थी सा विकारतः । सुवर्णपिण्डे प्रकृतौ वचनं कुण्डलाश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3341",
    "id": "116",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "वाक्ये संपद्यतेः कर्ता सङ्घश्च्व्यन्तस्य कथ्यते । वृत्तौ सङ्घीभवन्तीति ब्राह्मणानां स्वतन्त्रता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3342",
    "id": "117",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "अत्वं संपद्यते यस्त्वं न तस्मिन्युष्मदाश्रया । प्रवृत्तिः पुरुषस्यास्ति प्राकृतः स विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3343",
    "id": "118",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "पूर्वावस्थां अविजहत्संस्पृशन्धर्मं उत्तरम् । संमूर्छित इवार्थात्मा जायमानोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3344",
    "id": "119",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "सव्यापारतरः कश्चित्क्व चिद्धर्मः प्रतीयते । संसृज्यन्ते च भावानां भेदवत्योऽपि शक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3345",
    "id": "120",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "विपरीतार्थवृत्तित्वं पुरुषस्य विपर्यये । गम्येत साधनं ह्यत्र सव्यापारं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3346",
    "id": "121",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "त्वं अन्यो भवसीत्येषा तत्र स्यात्परिकल्पना । राज्ञि भृत्यत्वमापन्ने यथा तद्वद्गतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3347",
    "id": "122",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "संभावनात्क्रियासिद्धौ कर्तृत्वेन समाश्रितः । क्रियायां आत्मसाध्यायां साधनानां प्रयोजकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3348",
    "id": "123",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "प्रयोगमात्रे न्यग्भावं स्वातन्त्र्यादेव निश्रितः । अविशिष्टो भवत्यन्यैः स्वतन्त्रैर्मुक्तसंशयैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3349",
    "id": "124",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "कर्त्रधिकारः",
    "text": "निमित्तेभ्यः प्रवर्तन्ते सर्व एव स्वभूतये । अभिप्रायानुरोधोऽपि स्वार्थस्यैव प्रसिद्धये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3350",
    "id": "125",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "हेत्वधिकारः",
    "text": "प्रेषणाध्येषणे कुर्वंस्तत्समर्थानि चाचरन् । कर्तैव विहितां शास्त्रे हेतुसंज्ञां प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3351",
    "id": "126",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "हेत्वधिकारः",
    "text": "द्रव्यमात्रस्य तु प्रैषे पृच्छ्यादेर्लोड्विधीयते । सक्रियस्य प्रयोगस्तु यदा स विषयो णिचः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3352",
    "id": "127",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "हेत्वधिकारः",
    "text": "गुणक्रियायां स्वातन्त्र्यात्प्रेषणे कर्मतां गतः । नियमात्कर्मसंज्ञायाः स्वधर्मेणाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3353",
    "id": "128",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "हेत्वधिकारः",
    "text": "क्रियायाः प्रेरकं कर्म हेतुः कर्तुः प्रयोजकः । कर्मार्था च क्रियोत्पत्ति- संस्कारप्रतिपत्तिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3354",
    "id": "129",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "अनिराकरणात्कर्तुस्त्यागाङ्गं कर्मणेप्सितम् । प्रेरणानुमतिभ्यां च लभते संप्रदानताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3355",
    "id": "130",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "हेतुत्वे कर्मसंज्ञायां शेषत्वे वापि कारकम् । रुच्यर्थादिषु शास्त्रेण संप्रदानाख्यं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3356",
    "id": "131",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "भेदस्य च विवक्षायां पूर्वां पूर्वां क्रियां प्रति । परस्याङ्गस्य कर्मत्वान्न क्रियाग्रहणं कृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3357",
    "id": "132",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "क्रियाणां समुदाये तु यदैकत्वं विवक्षितम् । तदा कर्म क्रियायोगात्स्वाख्ययैवोपचर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3358",
    "id": "133",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "भेदाभेदविवक्षा च स्वभावेन व्यवस्थिता । तस्माद्गत्यर्थकर्मत्वे व्यभिचारो न दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3359",
    "id": "134",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "विकल्पेनैव सर्वत्र संज्ञे स्यातां उभे यदि । आरम्भेण न योगस्य प्रत्याख्यानं समं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3360",
    "id": "135",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "सम्प्रदानाधिकारः",
    "text": "त्यागरूपं प्रहातव्ये प्राप्ये संसर्गदर्शनम् । आस्थितं कर्म यत्तत्र द्वैरूप्यं भजते क्रिया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3361",
    "id": "136",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "निर्दिष्टविषयं किंचिदुपात्तविषयं तथा । अपेक्षितक्रियं चेति त्रिधापादानमुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3362",
    "id": "137",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "संयोगभेदाद्भिन्नात्मा गमिरेव भ्रमिर्यथा । ध्रुवावधिरपायोऽपि समवेतस्तथाध्रुवे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3363",
    "id": "138",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "द्रव्यस्वभावो न ध्रौव्यं इति सूत्रे प्रतीयते । अपायविषयं ध्रौव्यं यत्तु तावद्विवक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3364",
    "id": "139",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "सरणे देवदत्तस्य ध्रौव्यं पाते तु वाजिनः । आविष्टं यदपायेन तस्याध्रौव्यं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3365",
    "id": "140",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "उभावप्यध्रुवौ मेषौ यद्यप्युभयकर्मजे । विभागे प्रविभक्ते तु क्रिये तत्र विवक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3366",
    "id": "141",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "मेषान्तरक्रियापेक्षं अवधित्वं पृथक्पृथक् । मेषयोः स्वक्रियापेक्षं कर्तृत्वं च पृथक्पृथक् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3367",
    "id": "142",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "अभेदेन क्रियैका तु द्विसाध्या चेद्विवक्षिता । मेषावपाये कर्तारौ यद्यन्यो विद्यतेऽवधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3368",
    "id": "143",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "गतिर्विना त्ववधिना नापाय इति गम्यते । वृक्षस्य पर्णं पततीत्येवं भाष्ये निदर्शितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3369",
    "id": "144",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "भेदाभेदौ पृथग्भावः स्थितिश्चेति विरोधिनः । युगपन्न विवक्ष्यन्ते सर्वे धर्मा बलाहके ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3370",
    "id": "145",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "धनुषा विध्यतीत्यत्र विनापायविवक्षया । करणत्वं यतो नास्ति तस्मात्तदुभयं सह ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3371",
    "id": "146",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "एकैव वा सती शक्तिर्द्विरूपा व्यवतिष्ठते । निमित्तं संज्ञयोस्तत्र परया बाध्यतेऽपरा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3372",
    "id": "147",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अपादानाधिकारः",
    "text": "निर्धारणे विभक्ते यो भीत्रादीनां च यो विधिः । उपात्तापेक्षितापायः सोऽबुधप्रतिपत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3373",
    "id": "148",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "कर्तृकर्मव्यवहितां असाक्षाद्धारयत्क्रियाम् । उपकुर्वत्क्रियासिद्धौ शास्त्रेऽधिकरणं स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3374",
    "id": "149",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "उपश्लेषस्य चाभेदस्तिलाकाशकटादिषु । उपकारास्तु भिद्यन्ते संयोगिसमवायिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3375",
    "id": "150",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "अविनाशो गुरुत्वस्य प्रतिबन्धे स्वतन्त्रता । दिग्विशेषादवच्छेद इत्याद्या भेदहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3376",
    "id": "151",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "आकाशं एव केषां चिद्देशभेदप्रकल्पनात् । आधारशक्तिः प्रथमा सर्वसंयोगिनां मता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3377",
    "id": "152",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "इदं अत्रेति भावानां अभावान्न प्रकल्पते । व्यपदेशस्तं आकाश- निमित्तं संप्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3378",
    "id": "153",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "कालात्क्रिया विभज्यन्त आकाशात्सर्वमूर्तयः । एतावांश्चैव भेदोऽयं अभेदोपनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3379",
    "id": "154",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "यद्यप्युपवसिर्देश- विशेषं अनुरुध्यते । शब्दप्रवृत्तिधर्मात्तु कालं एवावलम्बते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3380",
    "id": "155",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "अधिकरणाधिकारः",
    "text": "वसतावप्रयुक्तेऽपि देशोऽधिकरणं ततः । अप्रयुक्तं त्रिरात्रादि कर्म चोपवसौ स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3381",
    "id": "156",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "संबन्धः कारकेभ्योऽन्यः क्रियाकारकपूर्वकः । श्रुतायां अश्रुतायां वा क्रियायां सोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3382",
    "id": "157",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "द्विष्ठोऽप्यसौ परार्थत्वाद्गुणेषु व्यतिरिच्यते । तत्राभिधीयमानः सन्प्रधानेऽप्युपयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3383",
    "id": "158",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "निमित्तनियमः शब्दात्संबन्धस्य न गृह्यते । कर्मप्रवचनीयैस्तु स विशेषोऽवरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3384",
    "id": "159",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "साधनैर्व्यपदिष्टे च श्रूयमाणक्रिये पुनः । प्रोक्ता प्रतिपदं षष्ठी समासस्य निवृत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3385",
    "id": "160",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "निष्ठायां कर्मविषया षष्ठी च प्रतिषिध्यते । शेषलक्षणया षष्ठ्या समासस्तत्र नेष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3386",
    "id": "161",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "अन्येन व्यपदिष्टस्य यस्यान्यत्रोपजायते । व्यतिरेकः स धर्मौ द्वौ लभते विषयान्तरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3387",
    "id": "162",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "शेषाधिकारः",
    "text": "प्राधान्यं स्वगुणे लब्ध्वा प्रधाने याति शेषताम् । सहयोगे स्वयोगेऽतः प्रधानत्वं न हीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3388",
    "id": "163",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "सिद्धस्याभिमुखीभाव- मात्रं संबोधनं विदुः । प्राप्ताभिमुख्यो ह्यर्थात्मा क्रियासु विनियुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3389",
    "id": "164",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबोधनं न वाक्यार्थ इति पूर्वेभ्य आगमः । उद्देशेन विभक्त्यर्था वाक्यार्थात्समपोद्धृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3390",
    "id": "165",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्त्यर्थेऽव्ययीभाव- वचनादवसीयताम् । अन्यो द्रव्याद्विभक्त्यर्थः सोऽव्ययेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3391",
    "id": "166",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यं तु यद्यथाभूतं तदत्यन्तं तथा भवेत् । क्रियायोगेऽपि तस्यासौ द्रव्यात्मा नापहीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3392",
    "id": "167",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "7",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्यत्करणं द्रव्यं तत्कर्म न पुनर्भवेत् । सर्वस्य वान्यथाभावस्तस्य द्रव्यात्मनो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3393",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "यावत्सिद्धं असिद्धं वा साध्यत्वेनाभिधीयते । आश्रितक्रमरूपत्वात्तत्क्रियेति प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3394",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्यकारणभावेन ध्वनतीत्याश्रितक्रमः । ध्वनिः क्रमनिवृत्तौ तु ध्वनिरित्येव कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3395",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्वेते श्वेतत इत्येतच्छ्वेतत्वेन प्रकाशते । आश्रितक्रमरूपत्वादभिधानं प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3396",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणभूतैरवयवैः समूहः क्रमजन्मनाम् । बुद्ध्या प्रकल्पिताभेदः क्रियेति व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3397",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "समूहः स तथाभूतः प्रतिभेदं समूहिषु । समाप्यते ततो भेदे कालभेदस्य संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3398",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रमात्सदसतां तेषां आत्मानो न समूहिनाम् । सद्वस्तुविषयैर्यान्ति संबन्धं चक्षुरादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3399",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा गौरिति संघातः सर्वो नेन्द्रियगोचरः । भागशस्तूपलब्धस्य बुद्धौ रूपं निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3400",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "इन्द्रियैरन्यथाप्राप्तौ भेदांशोपनिपातिभिः । अलातचक्रवद्रूपं क्रियाणां परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3401",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा च भागाः पचतेरुदकासेचनादयः । उदकासेचनादिनां ज्ञेया भागास्तथापरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3402",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "यश्चापकर्षपर्यन्तं अनुप्राप्तः प्रतीयते । तत्रैकस्मिन्क्रियाशब्दः केवले न प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3403",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वोत्तरैस्तथा भागैः समवस्थापितक्रमः । एकः सोऽप्यसदध्यासादाख्यातैरभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3404",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "कालानुपाति यद्रूपं तदस्तीत्यनुगम्यते । परितस्तु परिच्छिन्नं भाव इत्येव कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3405",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवहारस्य सिद्धत्वान्न चेयं गुणकल्पना । उपचारो हि मुख्यस्य संभवादवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3406",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "आहितोत्तरशक्तित्वात्प्रत्येकं वा समूहिनः । अनेकरूपा लक्ष्यन्ते क्रमवन्त इवाक्रमाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3407",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनन्तरं फलं यस्याः कल्पते तां क्रियां विदुः । प्रधानभूतां तादर्थ्यादन्यासां तु तदाख्यता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3408",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाप्रवृत्तौ यो हेतुस्तदर्थं यद्विचेष्टितम् । अनपेक्ष्य प्रयुञ्जीत गच्छतीत्यवधारयन् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3409",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्सु प्रत्ययरूपोऽसौ भावो यावन्न जायते । तावत्परेषां रूपेण साध्यः सन्नभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3410",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सिद्धे तु साधनाकाङ्क्षा कृतार्थत्वान्निवर्तते । न क्रियावाचिनां तस्मात्प्रयोगस्तत्र विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3411",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "स चापूर्वापरिभूत एकत्वादक्रमात्मकः । पूर्वापराणां धर्मेण तदर्थेनानुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3412",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "असन्निवर्तते तस्माद्यत्सत्तदुपलभ्यते । तयोः सदसतोश्चासावात्मैक इव गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3413",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिमन्ये क्रियां आहुरनेकव्यक्तिवर्तिनीम् । असाध्या व्यक्तिरूपेण सा साध्येवोपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3414",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्ते या वा क्रियाभागे जातिः सैव क्रिया स्मृता । सा व्यक्तेरनुनिष्पादे जायमानेव गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3415",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वव्यापारविशिष्टानां सत्ता वा कर्तृकर्मणाम् । क्रिया व्यापारभेदेषु सत्ता वा समवायिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3416",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्त्ये वात्मनि या सत्ता सा क्रिया कैश्चिदिष्यते । भाव एव हि धात्वर्थ इत्यविच्छिन्न आगमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3417",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्धिं तज्जातिमन्ये तु बुद्धिसत्तामथापरे । प्रत्यस्तरूपां भावेषु क्रियेति प्रतिजानते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3418",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविर्भावतिरोभावौ जन्मनाशौ तथापरैः । षट्सु भावविकारेषु कल्पितौ व्यावहारिकौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3419",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "ताभ्यां सर्वप्रवृत्तीनामभेदेनोपसंग्रहः । जन्मैवाश्रितसारूप्यं स्थितिरित्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3420",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "जायमानान्न जन्मान्यद्विनाशेऽप्यपदार्थता । अतो भावविकारेषु सत्तैका व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3421",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वभागस्तु यज्जातात्तज्जन्मेत्यपदिश्यते । आश्रितक्रमरूपेण निमित्तत्वे विवक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3422",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातशब्दैरर्थोऽसावेवंभूतोऽभिधीयते । नामशब्दाः प्रवर्तन्ते संहरन्त इव क्रमम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3423",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "फलं फलापदेशो वा वस्तु वा तद्विरोधि यत् । तदन्यदेव पूर्वेषां नाग इत्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3424",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैवास्ति नैव नास्तीति वस्तुनो ग्रहणाद्विना । कल्पते पररूपेण वस्त्वन्यदनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3425",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "भावाभावौ घटादीनां अस्पृशन्नपि पाणिना । कश्चिद्वेदाप्रकाशेऽपि प्रकाशे तत एव वा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3426",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापि सौक्ष्म्यं क्व चिद्याति क्व चित्संहन्यते पुनः । अकुर्वाणोऽथ वा किं चित्स्वशक्त्यैवं प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3427",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वरूपस्य तत्त्वस्य यत्क्रमेणेव दर्शनम् । भागैरिव प्रक्ल्प्तिश्च तां क्रियामपरे विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3428",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्ता स्वशक्तियोगेन सर्वरूपा व्यवस्थिता । साध्या च साधनं चैव फलं भोक्ता फलस्य च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3429",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियामन्ये तु मन्यन्ते क्व चिदप्यनपाश्रिताम् । साधनैकार्थकारित्वे प्रवृत्तिमनपायिनीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3430",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यभूता सा पूर्वं भागशः प्रविभज्यते । ततो व्यापाररूपेण साध्येव व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3431",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृतिः साधनानां सा प्रथमं तच्च कारकम् । व्यापाराणां ततोऽन्यत्वं अपरैरुपवर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3432",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "बहूनां संभवेऽर्थानां केचिदेवोपकारिणः । संसर्गे कश्चिदेषां तु प्राधान्येन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3433",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "साध्यत्वात्तत्र चाख्यातैर्व्यापाराः सिद्धसाधनाः । प्राधान्येनाभिधीयन्ते फलेनापि प्रवर्तिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3434",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वावृत्तिभावाभ्यां भेदाभेदसमन्वये । संख्यास्तत्रोपलभ्यन्ते संख्येयावयवक्रियाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3435",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सिद्धस्यार्थस्य पाकादेः कथं साधनयोगिता । साध्यत्वे वा तिङन्तेन कृतां भेदो न कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3436",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र कारकयोगाया यद्याख्यातं निबन्धनम् । षष्ठ्याः सा लेन संबन्धे व्युदस्ता कर्तृकर्मनोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3437",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकाभिधान एकोऽर्थो युगपच्च द्विधर्मभाक् । न संभवति सिद्धत्वे स साध्यः स्यात्कथं पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3438",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "एतावत्साधनं साध्यं एतावदिति कल्पना । शास्त्र एव न वाक्येऽस्ति विभागः परमार्थतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3439",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातशब्दे भागाभ्यां साध्यसाधनवर्तिता । प्रकल्पिता यथा शास्त्रे स घञादिस्वपि क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3440",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "साध्यत्वेन क्रिया तत्र धातुरूपनिबन्धना । सत्त्वभावस्तु यस्तस्याः स घञादिनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3441",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "बन्धुता भेदरूपेण बन्धुशब्दे व्यवस्थिता । समूहो बन्ध्ववस्था तु प्रत्ययेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3442",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र यं प्रति साध्यत्वमसिद्धा तं प्रति क्रिया । सिद्धा तु यस्मिन्साध्यत्वं न तमेव पुनः प्रति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3443",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "राज्ञः पुत्रस्य नप्तेति न राज्ञि व्यतिरिच्यते । पुत्रस्यार्थः प्रधानत्वं न चास्य विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3444",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "मृगो धावति पश्येति साध्यसाधनरूपता । तथा विषयभेदेन सरणस्योपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3445",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "लकृत्यक्तखलर्थानां तथाव्ययकृतां अपि । रूढिनिष्ठाघञादिनां धातुः साध्यस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3446",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "साध्यस्यापरिनिष्पत्तेः सोऽयं इत्यनुपग्रहः । तिङन्तैरन्तरेणेवं उपमानं ततो न तैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3447",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधनत्वं प्रसिद्धं च तिङ्क्षु संबन्धिनां यतः । तेनाध्यारोप एव स्यादुपमा तु न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3448",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "न्यूनेषु च समाप्तार्थं उपमानं विधीयते । क्रिया चैवाश्रये सर्वा तत्र तत्र समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3449",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "येनैव हेतुना हंसः पततीत्यभिधीयते । आतौ तस्य समाप्तत्वादुपमार्थो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3450",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाणां जातिभिन्नानां सादृश्यं नावधार्यते । सिद्धेश्च प्रक्रमे साध्यं उपमातुं न शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3451",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "वनं वृक्षा इति यथा भेदाभेदव्यपाश्रयात् । अर्थात्मा भिद्यते भावे स बाह्याभ्यन्तरे क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3452",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्ये भाव इत्यत्र यल्लिङ्गमुपलभ्यते । भेदानामनुमेयत्वान्न तत्तेषु विवक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3453",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्देशे चरितार्थत्वाल्लिङ्गं भावेऽविवक्षितम् । उपमानविधित्वाच्च भावादन्यत्पचादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3454",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "भवतौ यत्पचादीनां तावदत्रोपदिश्यते । न च लिङ्गं पचादिनां भवतौ समवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3455",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकश्च सोऽर्थः सत्ताख्यः कथंचित्कैश्चिदुच्यते । लिङ्गानि चास्य भिद्यन्ते पचिरूपादिभेदवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3456",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "8",
    "adhikaar": "",
    "text": "आचार्यो मातुलश्चेति यथैको व्यपदिश्यते । सम्बन्धिभेदादर्थात्मा स विधिः पक्तिभावयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3457",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारव्यतिरेकेण कालमेके प्रचक्षते । नित्यं एकं विभु द्रव्यं परिमाणं क्रियावताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3458",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "दिष्टिप्रस्थसुवर्णादि मूर्तिभेदाय कल्पते । क्रियाभेदाय कालस्तु संख्या सर्वस्य भेदिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3459",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "उत्पत्तौ च स्थितौ चैव विनाशे चापि तद्वताम् । निमित्तं कालमेवाहुर्विभक्तेनात्मना स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3460",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तमस्य लोकयन्त्रस्य सूत्रधारं प्रचक्षते । प्रतिबन्धाभ्यनुज्ञाभ्यां तेन विश्वं विभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3461",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदि न प्रतिबध्नीयात्प्रतिबन्धं च नोत्सृजेत् । अवस्था व्यक्तिकीर्येरन्पौर्वापर्यविनाकृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3462",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्यात्मा बहुधा भिन्नो भेदैर्धर्मान्तराश्रयैः । न हि भिन्नमभिन्नं वा वस्तु किंचन विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3463",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "नैको न चाप्यनेकोऽस्ति न शुक्लो नापि चासितः । द्रव्यात्मा स तु संसर्गादेवंरूपः प्रकाशते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3464",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसर्गिणां तु ये भेदा विशेषास्तस्य ते मताः । स भिन्नस्तैर्व्यवस्थानां कालो भेदाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3465",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशिष्टकालसंबन्धाद्वृत्तिलाभः प्रकल्पते । शक्तीनां संप्रयोगस्य हेतुत्वेनावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3466",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "जन्माभिव्यक्तिनियमाः प्रयोगोपनिबन्धनाः । नित्याधीनस्थितित्वाच्च स्थितिर्नियमपूर्विका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3467",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थितस्यानुग्रहस्तैस्तैर्धर्मैः संसर्गिभिस्ततः । प्रतिबन्धस्तिरोभावः प्रहाणमिति चात्मनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3468",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्यवस्थं तु कालस्य व्यापारोऽत्र व्यवस्थितः । काल एव हि विश्वात्मा व्यापार इति कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3469",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "मूर्तीनां तेन भिन्नानामाचयापचयाः पृथक् । लक्ष्यन्ते परिणामेन सर्वासां भेदयोगिना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3470",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "जलयन्त्रभ्रमावेशसदृशीभिः प्रवृत्तिभिः । स कलाः कलयन्सर्वाः कालाख्यां लभते विभुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3471",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिबद्धाश्च यास्तेन चित्रा विश्वस्य वृत्तयः । ताः स एवानुजानाति यथा तन्तुः शकुन्तिकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3472",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशिष्टकालसंबन्धाल्लब्धपाकासु शक्तिषु । क्रियाभिव्यज्यते नित्या प्रयोगाख्येन कर्मणा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3473",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिप्रयुक्ता तस्यां तु फलव्यक्तिः प्रजायते । कुतोऽप्यद्भुतया वृत्त्या शक्तिभिः सा नियम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3474",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "ततस्तु समवायाख्या शक्तिर्भेदस्य बाधिका । एकत्वमिव ता व्यक्तीरापादयति कारणैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3475",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथास्मान्नियमादूर्ध्वं जातयो याः प्रयोजिकाः । ताः सर्वा व्यक्तिमायान्ति स्वच्छे छाया इवाम्भसि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3476",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "कारणानुविधायित्वादथ कारणपूर्वकाः । गुणास्तत्रोपजायन्ते स्वजातिव्यक्तिहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3477",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयाणां च नित्यत्वमाश्रितानां च नित्यता । ता व्यक्तीरनुगृह्णाति स्थितिस्तेन प्रकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3478",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनित्यस्य यथोत्पादे पारतन्त्र्यं तथा स्थितौ । विनाशायैव तत्सृष्टमस्वाधीनस्थितिं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3479",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थितः संसर्गिभिर्भावैः स्वक्रियास्वनुगृह्यते । नैषां सत्तामनुद्गृह्य वृत्तिर्जन्मवतां स्मृता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3480",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "जराख्या कालशक्तिर्या शक्त्यन्तरविरोधिनी । सा शक्तीः प्रतिबध्नाति जायन्ते च विरोधिनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3481",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोजकास्तु ये भावाः स्थितिभागस्य हेतवः । तिरोभवन्ति ते सर्वे यत आत्मा प्रहीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3482",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवाद्भूतया वृत्त्या निष्क्रमं निर्निबन्धनम् । अपदं जायते सर्वं तथास्यात्मा प्रहीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3483",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिययोरपवर्गिण्योर्नानार्थसमवेतयोः । संबन्धिना विनैकेन परिच्छेदः कथं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3484",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा तुलायां हस्ते वा नानाद्रव्यव्यवस्थितम् । गुरुत्वं परिमीयेत कालादेवं क्रियागतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3485",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "जहाति सहवृत्ताश्च क्रियाः स समवस्थिताः । व्रीहिर्यथोदकं तेन हायनाख्यां प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3486",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिबन्धाभ्यनुज्ञाभ्यां वृत्तिर्या तस्य शास्वती । तया विभज्यमानोऽसौ भजते क्रमरूपताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3487",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "कर्तृभेदात्तदर्थेषु प्रचयापचयौ गतः । समत्वं विषमत्वं वा स एकः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3488",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाभेदाद्यथैकस्मिंस्तक्षाद्याख्या प्रवर्तते । क्रियाभेदात्तथैकस्मिन्नृत्वाद्याख्योपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3489",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आरम्भश्च क्रिया चैव निष्ठा चेत्यभिधीयते । धर्मान्तराणां अध्यासभेदात्सदसदात्मनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3490",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "यावांश्च द्व्यणुकादीनां तावान्हिमवतोऽप्यसौ । न ह्यात्मा कस्य चिद्भेत्तुं प्रचेतुं वापि शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3491",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यैस्तु भावैरन्येषां प्रचयः परिकल्प्यते । शनैरिदमिदं क्षिप्रमिति तेन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3492",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "असतश्च क्रमो नास्ति स हि भेत्तुं न शक्यते । सतोऽपि चात्मतत्त्वं यत्तत्तथैवावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3493",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियोपाधिश्च सन्भूतभविष्यद्वर्तमानता । एकादशाभिराकारैर्विभक्ताः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3494",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "भूतः पञ्चविधस्तत्र भविष्यंश्च चतुर्विधः । वर्तमानो द्विधाख्यात इत्येकादश कल्पनाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3495",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "काले निधाय स्वं रूपं प्रज्ञया यन्निगृह्यते । भावास्ततो निवर्तन्ते तत्र संक्रान्तशक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3496",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "भाविनां चैव यद्रूपं तस्य च प्रतिबिम्बकम् । सुनिर्मृष्ट इवादर्शे काल एवोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3497",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तृणपर्णलतादीनि यथा स्रोतोऽनुकर्षति । प्रवर्तयति कालोऽपि मात्रा मात्रावतां तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3498",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविश्येवानुसंधत्ते यथा गतिमतां गतीः । वायुस्तत्रैव कालात्मा विधत्ते क्रमरूपताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3499",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अयनप्रविभागश्च गतीश्च ज्योतिषां ध्रुवा । निवृत्तिप्रभवाश्चैव भूतानां तन्निबन्धनाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3500",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "मात्राणां परिणामा ये कालवृत्त्यनुपातिनः । नक्षत्राख्या पृथक्तेषु चिह्नमात्रं तु तारकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3501",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "रुतैर्मृगशकुन्तानां स्थावराणां च वृत्तिभिः । छायादिपरिणामैश्च ऋतुधामा निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3502",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्भासोपगमो योऽयं क्रमवानिव दृश्यते । अक्रमस्यापि विश्वस्य तत्कालस्य विचेष्टितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3503",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "दूरान्तिकव्यवस्थानमध्वाधिकरणं यथा । चिरक्षिप्रव्यवस्थानं कालाधिकरणं तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3504",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्याभिन्नस्य कालस्य व्यवहारे क्रियाकृताः । भेदा इव त्रयः सिद्धा याँल्लोको नातिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3505",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य शक्तयस्तिस्रः कालस्य समवस्थिताः । यत्संबन्धेन भावानां दर्शनादर्शने सताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3506",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वाभ्यां स किल शक्तिभ्यां भावानां वरणात्मकः । शक्तिस्तु वर्तमानाख्या भावरूपप्रकाशिनी ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3507",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनागता जन्मशक्तेः शक्तिरप्रतिबन्धिका । अतीताख्या तु या शक्तिस्तया जन्म विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3508",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तमःप्रकाशवत्त्वेते त्रयोऽध्वानो व्यवस्थिताः । अक्रमास्तेषु भावानां क्रमः समुपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3509",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वौ तु तत्र तमोरूपावेकस्यालोकवत्स्थितिः । अतीतमपि केषां चित्पुनर्विपरिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3510",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "युगपद्वर्तमानत्वं तद्धर्मा प्रतिपद्यते । केषां चिद्वर्तमानत्वाच्चैति तद्वदतीतताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3511",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "हेतूपकारादाक्षिप्तो वर्तमानत्वमागतः । शान्तहेतूपकारः सन्पुनर्नोपैति दर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3512",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वे एव कालस्य विभोः केषां चिच्छक्तिवर्त्मनी । करोति याभ्यां भावानामुन्मीलननिमीलने ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3513",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "कलाभिः पृथगर्थाभिः प्रविभक्तं स्वभावतः । केचिद्बुद्ध्यनुसंहारलक्षणं तं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3514",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञानानुगतशक्तिं वा बाह्यं वा सत्यतः स्थितम् । कालात्मानमनाश्रित्य व्यवहर्तुं न शक्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3515",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिस्रो भावस्य भावस्य केषां चिद्भावशक्तयः । ताभिः स्वशक्तिभिः सर्वं सदैवास्ति च नास्ति च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3516",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्त्वादव्यतिरेकेण तास्तिस्रोऽपि व्यवस्थिताः । क्रमस्तास्तदभेदाच्च सदसत्त्वं न भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3517",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "दर्शनादर्शनेनैकं दृष्टादृष्टं तदेव तु । अध्वनामेकता नास्ति न च किंचिन्निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3518",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "शक्त्यात्मदेवतापक्षैर्भिन्नं कालस्य दर्शनम् । प्रथमं तदविद्यायां यद्विद्यायां न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3519",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदे यदि कालस्य ह्रस्वदीर्घप्लुतादिषु । दृश्यते भेदनिर्भासः स चिरक्षिप्रबुद्धिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3520",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "ह्रस्वदीर्घप्लुतावृत्त्या नालिकासलिलादिषु । कथं प्रचययोगः स्यात्कल्पनामात्रहेतुकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3521",
    "id": "65",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिव्यक्तिनिमित्तस्य प्रचयेन प्रचीयते । अभिन्नमपि शब्दस्य तत्त्वमप्रचयात्मकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3522",
    "id": "66",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं मात्रातुरीयस्य भेदो दाशतयस्य वा । परिमाणविकल्पेन शब्दात्मनि न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3523",
    "id": "67",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुनिष्पादिकल्पेन येऽन्तराल इव स्थिताः । शब्दास्ते प्रतिपत्तॄणामुपायाः प्रतिपत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3524",
    "id": "68",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशिष्टमवधिं तं तमुपादाय प्रकल्पते । कालः कालवतामेकः क्षणमासर्तुभेदभाक् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3525",
    "id": "69",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्ध्यवग्रहभेदाच्च व्यवहारात्मनि स्थितः । तावानेव क्षणः कालो युगमन्वन्तराणि वा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3526",
    "id": "70",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिबन्धाभ्यनुज्ञाभ्यां नालिकाविवराश्रिते । यदम्भसि प्रक्षरणं तत्कालस्यैव चेष्टितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3527",
    "id": "71",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अल्पे महति वा छिद्रे तत्संबन्धे न भिद्यते । कालस्य वृत्तिरात्मापि तमेवास्यानुवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3528",
    "id": "72",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आक्रीड इव कालस्य दृश्यते यः स्वशक्तिभिः । बहुरूपस्य भावेषु बहुधा तेन भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3529",
    "id": "73",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "त्वचिसारस्य वा वृद्धिं तृणराजस्य वा दधत् । तावत्तद्वृद्धियोगेन कालतत्त्वं विकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3530",
    "id": "74",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यतिक्रमेऽपि मात्राणां तस्य नास्ति व्यतिक्रमः । न गन्तृगतिभेदेन मार्गभेदोऽस्ति कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3531",
    "id": "75",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "उदयास्तमयावृत्त्या ज्योतिषां लोकसिद्धया । कालस्याव्यतिपातेऽपि ताद्धर्म्यमिव लक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3532",
    "id": "76",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आदित्यग्रहनक्षत्रपरिस्पन्दमथापरे । भिन्नमावृत्तिभेदेन कालं कालविदो विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3533",
    "id": "77",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियान्तरपरिच्छेदप्रवृत्ता या क्रियां प्रति । निर्ज्ञातपरिमाणा सा काल इत्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3534",
    "id": "78",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "ज्ञाने रूपस्य संक्रान्तिर्ज्ञानेनैवानुसंहृतिः । अतः क्रियान्तराभावे सा क्रिया काल इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3535",
    "id": "79",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "भूतो घट इतीयं च सत्ताया एव भूतता । भूता सत्तेति सत्तायाः सत्ता भूताभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3536",
    "id": "80",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "परतो भिद्यते सर्वं आत्मा तु न विकल्प्यते । पर्वतादिस्थितिस्तस्मात्पररूपेण भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3537",
    "id": "81",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धभेदा व्यापारा विरूपावयवक्रियाः । साहचर्येण भिद्यन्ते सरूपावयवक्रियाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3538",
    "id": "82",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवधानमिवोपैति निवृत्त इव दृश्यते । क्रियासमूहो भुज्यादिरन्तरालप्रवृत्तिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3539",
    "id": "83",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "न च विच्छिन्नरूपोऽपि सोऽविरामान्निवर्तते । सर्वैव हि क्रियान्येन सम्कीर्णेवोपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3540",
    "id": "84",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तदन्तरालदृष्टा वा सर्वैवावयवक्रिया । सादृश्यात्सति भेदे तु तदङ्गत्वेन गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3541",
    "id": "85",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदसद्वापि वस्तु स्यात्तृतीयं नास्ति किंचन । तेन भूतभविष्यन्तौ मुक्त्वा मध्यं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3542",
    "id": "86",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्वृत्तिरूपमेकस्य भेदाभावान्न कल्पते । सदसद्वापि तेनैकं क्रमरूपं कथं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3543",
    "id": "87",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "बहूनां चानवस्थानादेकमेवोपलभ्यते । यथोपलब्धि स्मरणं तत्र चाप्युपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3544",
    "id": "88",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदसद्रूपमेकं स्याद्सर्वस्यैकत्वकल्पने । निर्वृत्तिरूपं निर्वृत्तेः सामान्यमथ वा भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3545",
    "id": "89",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्योत्पत्तौ समर्थं वा स्वेन धर्मेण तत्तथा । आत्मतत्त्वेन गृह्येत सा चास्मिन्वर्तमानता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3546",
    "id": "90",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाप्रबन्धरूपं यदध्यात्मं विनिगृह्यते । संक्रान्तरूपमेकत्र तामाहुर्वर्तमानताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3547",
    "id": "91",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियातिपत्तिरत्यन्तं क्रियानुत्पत्तिलक्षणा । न च भूतमनुत्पन्नं न भविष्यत्तथाविधम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3548",
    "id": "92",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राग्विरुद्धक्रियोत्पादान्निर्वृत्ते वा विरोधिनि । व्यापारेऽवधिभेदेन विषयस्तत्र भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3549",
    "id": "93",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यभिचारे निमित्तस्य साधुत्वं न प्रकल्पते । भाव्यासीदिति सूत्रेण तत्कालेऽन्यत्र शिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3550",
    "id": "94",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वकाल एव साधुत्वे कालभेदे गतिः कथम् । वाक्यार्थादतदर्थेषु विशिष्टत्वं न सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3551",
    "id": "95",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तदर्थश्चेदवयवो भाविनो भूततागतिः । न स्यादत्यन्तभूतत्वमेवैकं तत्र संभवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3552",
    "id": "96",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशिष्टकालता पूर्वं तथापि तु विशेषणे । आश्रयात्सोऽन्तरङ्गत्वात्तत्र साधुर्भविष्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3553",
    "id": "97",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आमिश्र एव प्रक्रान्तः स पदार्थस्तथाविधः । केवलस्य विमिश्रत्वं नित्येऽर्थे नोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3554",
    "id": "98",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुद्धे च काले व्याख्यातमामिश्रे न प्रसिध्यति । साधुत्वमयथाकालं तत्सूत्रेणोपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3555",
    "id": "99",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यातपदवाच्येऽर्थे निर्वर्त्यत्वात्प्रधानता । विशेषणं तदाक्षेपात्तत्काले व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3556",
    "id": "100",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "संप्रत्ययानुकारो वा शब्दव्यापार एव वा । अध्यस्यते विरुद्धेऽर्थे न च तेन विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3557",
    "id": "101",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "भूतं भविष्यदित्येतौ प्रत्ययौ वर्तमानताम् । अत्यजन्तौ प्रपद्येते विरुद्धाश्रयरूपताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3558",
    "id": "102",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अध्वनो वर्तमानस्य विषयेण भविष्यता । भाष्ये भविष्यत्कालेति कार्यार्थं व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3559",
    "id": "103",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "इच्छा चिकीर्षतीत्यत्र स्वकालमनुरुध्यते । भविष्यति प्रकृत्यर्थे तत्कालं नानुरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3560",
    "id": "104",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "आशास्यमानतन्त्रत्वादाशंसायां विपर्ययः । प्रयोक्तृधर्मः शब्दार्थे शब्दैरेवानुशज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3561",
    "id": "105",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अप्शालिबीजसंयोगे वर्तते निष्पदिर्यदा । तत्रावयववृत्तित्वाद्भविष्यत्प्रतिषेधनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3562",
    "id": "106",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "फलप्रसवरूपे तु निष्पदौ भूतकालता । धर्मान्तरेषु तद्रूपमध्यस्य परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3563",
    "id": "107",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपयुक्ते निमित्तानां व्यापारे फलसिद्धये । तत्र रूपं यदध्यस्तं तत्कालं तत्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3564",
    "id": "108",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "निष्पत्ताववधिः कश्चित्कश्चित्प्रतिविवक्षितः । हेतुजन्मव्यपेक्षातः फलजन्मेति चोच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3565",
    "id": "109",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अबहिःसाधनाधीना सिद्धिर्यत्र विवक्षिता । तत्साधनान्तराभावात्सिद्धमित्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3566",
    "id": "110",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मादवधिभेदेन सिद्धा मुख्यैव भूतता । अनागतत्वमस्तित्वं हेतुधर्मव्यपेक्षणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3567",
    "id": "111",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "सतामिन्द्रियसंबन्धात्सैव सत्ता विशिष्यते । भेदेन व्यवहारो हि वस्त्वन्तरनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3568",
    "id": "112",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्तित्वं वस्तुमात्रस्य बुद्ध्या तु परिगृह्यते । यः समासादनाद्भेदः स तत्र न विवक्षितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3569",
    "id": "113",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "9",
    "adhikaar": "",
    "text": "योगाद्वा स्त्रीत्वपुंस्त्वाभ्यां न किंचिदवतिष्ठते । स्वस्मिन्नात्मनि तत्रान्यद्भूतं भावि च कथ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3570",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्यक्ता परभावश्चाप्युपाधी कर्तृकर्मणोः । तयोः श्रुतिविशेषेण वाचकौ मध्यमोत्तमौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3571",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदसद्वापि चैतन्यमेताभ्यामवगम्यते । चैतन्यभागे प्रथमः पुरुषो न तु वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3572",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुधिजानातिचितिभिः प्रथमे पुरुषे सति । संज्ञानार्थैर्न चैतन्यस्योपयोगः प्रकाश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3573",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबोधनार्थः सर्वत्र मध्यमे कैश्चिदिष्यते । तथा संबोधने सर्वां प्रथमां युष्मदो विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3574",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबोधनं न लोकेऽस्ति विधातव्येन वस्तुना । स्वाहेन्द्रशत्रुर्वर्धस्व यथा राजा भवेति च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3575",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "युष्मदर्थस्य सिद्धत्वान्नियता चाद्युदात्तता । युष्मदः प्रथमान्तस्य परश्चेन्न पदादसौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3576",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणप्रधानताभेदः पुरुाषदिविपर्ययः । निर्देशश्चान्यथा शास्त्रे नित्यत्वान्न विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3577",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथानिर्देशमर्थाः स्युर्येषां शास्त्रं विधायकम् । किञ्चित्सामान्यमाश्रित्य स्थिते तु प्रतिपादनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3578",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "10",
    "adhikaar": "",
    "text": "योऽश्वे यः पीठ इत्यत्र भूतयोरश्वपीठयोः । यथोपलक्षणार्थत्वं तथार्थेष्वनुशासनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3579",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्यावान् सत्त्वभूतोऽर्थः सर्व एवाभिधीयते । भेदाभेदविभागो हि लोके संख्यानिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3580",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "स धर्मो व्यतिरिक्तो वा तेषामात्मैव वा तथा । भेदहेतुत्वमाश्रित्य संख्येति व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3581",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "समवेता परिच्छेद्ये क्वचिदन्यत्र सा स्थिता । प्रकल्पयति भावानां संख्याभेदं तथात्मनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3582",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "परत्वे चापरत्वे च भेदे तुल्या श्रुतिर्यथा । संख्याशब्दाभिधेयत्वं भेदहेतोस्तथा गुणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3583",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्वतन्त्रे स्वतन्त्रत्वं परधर्मो यथा गुणे । अभेद्ये भेद्यभावोऽपि द्रव्यधर्मस्तथा गुणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3584",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वबुद्ध्या तमपोद्धृत्य लोकोऽप्यागममाश्रितः । स्वधर्मादन्यधर्मेण व्याचष्टे प्रतिपत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3585",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "परोपकारतत्त्वानां स्वातन्त्र्येणाभिधायकः । शब्दः सर्वपदार्थानां स्वधर्माद्विप्रकृष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3586",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैवाविषयं ज्ञानं न किञ्चिदवभासते । तथा भावोऽप्यसंसृष्टो न कश्चिदुपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3587",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेन तु समाख्यातं यल्लोकोऽप्यनुवर्तते । आगमाच्छास्त्रसदृशो व्यवहारः स वर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3588",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्धौ स्थितेषु तेष्वेवमध्यारोपो न दुर्लभः । परधर्मस्य न ह्यत्र सदसत्त्वं प्रयोजकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3589",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्येष्वपि सामान्यं विशेषेषु विशिष्टता । संख्यासु संख्या लिङ्गेषु लिङ्गमेवं प्रकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3590",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतो द्रव्याश्रितां संख्यामाहुः संसर्गवादिनः । भेदाभेदव्यतीतेषु भेदाभेदविधायिनीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3591",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "आत्मान्तरानां येनात्मा तद्रूप इव लक्ष्यते । अतद्रूपेण संसर्गात्सा निमित्तसरूपता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3592",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसृष्टेष्वपि निर्भागे भूतेष्वर्थक्रिया यथा । सत्त्वादिषु च मात्रासु सर्वास्वेवं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3593",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वित्वादियोनिरेकत्वं भेदास्तत्पूर्वका यतः । विना तेन न संख्यानामन्यासामस्ति संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3594",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वे बुद्धिसहिते निमित्तं द्वित्वजन्मनि । एकत्वाभ्यां समुत्पन्नमेवं वा तत्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3595",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वसमुदायो वा सापेक्षे वा पृथक्पृथक् । एकत्वे द्वित्वं इत्येवं तयोर्द्विवचनं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3596",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकोऽपि गुणभेदेन सङ्घो भेदं प्रकल्पयेत् । आश्रयाश्रयिभेदो हि तदाश्रयनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3597",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्येयसङ्घसंख्यानसङ्घः संख्येति कथ्यते । विंशत्यादिषु सान्यस्य द्रव्यसङ्घस्य भेदिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3598",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकविंशतिसंख्यायां संख्यान्तरसरूपयोः । एकस्यां बुद्ध्यनावृत्त्या भागयोरिव कल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3599",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "असंख्यासमुदायत्वात्संख्याकार्यं विधीयते । समूहत्वे तु तन्न स्यात्स्वाङ्गादिसमुदायवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3600",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्येयान्तरतन्त्रासु या संख्यासु प्रवर्तते । आवृत्तिवर्गसंख्येया तां संख्यां तादृशीं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3601",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "न संख्यायां न संख्येये द्वौ दशेत्यस्ति संभवः । भेदाभावान्न संख्यायां विरोधान्न तदाश्रये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3602",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्यायेते दशद्वर्गौ द्विदशा इति संख्यया । तद्रूपे वापि संख्येये आवृत्तिः परिगण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3603",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्या नाम न संख्यास्ति संज्ञैषेति यथोच्यते । रूपं न रूपमप्येवं संज्ञा सा हि सितादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3604",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्यानजातियोगात्तु संख्या संख्येति कथ्यते । रूपत्वजातियोगाच्च रूपे रूपमिति स्मृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3605",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तमेकमित्यत्र विभक्त्या नाभिधीयते । तद्वतस्तु यदेकत्वं विभक्तिस्तत्र वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3606",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य प्रचयो दृष्टः समूहश्च द्वयोस्तथा । निमित्तव्यतिरेकेण संख्यान्या भेदिका ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3607",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "तदेकमपि चैकत्वं विभक्तिश्रवणादृते । नोच्यते तेन शब्देन विभक्त्या तु सहोच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3608",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वयव्यतिरेकौ च यदि स्याद्वचनान्तरम् । स्यातामसति तस्मिंश्च प्रकृत्यर्थो न कल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3609",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वमेक इत्यत्र शुद्धद्रव्यविशेषणम् । सगुणस्तु प्रकृत्यर्थो विभक्त्यर्थेन भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3610",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "11",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्व्येकयोरिति निर्देशात्संख्यामात्रेऽपि संभवः । एकादीनां प्रसिद्ध्या तु संख्येयार्थत्वमुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3611",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "य आत्मनेपदाद्भेदः क्वचिदर्थस्य गम्यते । अन्यतश्चापि लादेशान्मन्यन्ते तमुपग्रहम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3612",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्वचित्साधनमेवाासौ क्वचित्तस्य विशेषणम् । साधनं तत्र कर्मादि व्यक्तवाचो विशेषणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3613",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिया विषयभेदेन जीविकादिषु भिद्यते । लादेशैः स क्रियाभेदो वाक्येष्वपि नियम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3614",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "धात्वर्थस्तद्विशेषश्चाप्युक्तः क्वचिदुपग्रहः । धात्वर्थो गन्धनादिः स्याद्व्यतिहारो विशेषणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3615",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाप्रवृत्तावाख्याता कैश्चित्स्वार्थपरार्थता । असति वा सति वापि विवक्षितनिबन्धना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3616",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "केषाञ्चित्कर्त्रभिप्राये णिचा सह विकल्पते । आत्मनेपदमन्येषां तदर्था प्रकृतिर्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3617",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रीणीष्व वपते धत्ते चिनोति चिनुतेऽपि च । आप्तप्रयोगा दृश्यन्ते येषु ण्यर्थोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3618",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "संविधानं पचादीनां क्वचिदर्थः प्रतीयते । तन्निमित्ता यथान्यापि क्रियाधिश्रयणादिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3619",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "कर्त्रभिप्रायता सूत्रे क्रियाभेदोपलक्षणम् । तथाभूता क्रिया या हि तत्कर्ता फलभाग्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3620",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथोपलक्ष्यते कालस्तारकादर्शनादिभिः । तथा फलविशेषेण क्रियाभेदो निदर्श्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3621",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाविशेषवचने सामर्थ्यमुपरुध्यते । केषाञ्चिदन्ये तु कृताः स्वरितेतो ञितस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3622",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुबन्धश्च सिद्धेऽर्थे स्मृत्यर्थमनुषज्यते । तुल्यार्थेष्वपि चावश्यं न सर्वेष्वेकधर्मता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3623",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "दृशीक्ष्योः सदृशेऽप्यर्थे नाभेदः प्रतिपूर्वयोः । ण्यर्थोपादायिनस्तस्मान्न तुल्यार्थाः पचादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3624",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "उम्भ्यर्थे वर्तमानस्य करोतेर्भिन्नधर्मणः । ण्यर्थोपादायिता तस्मान्नियताः शब्दशक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3625",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा ह्यनुप्रयोगस्य करोतेरात्मनेपदे । पूर्ववद्ग्रहणं प्राप्ते स्वरितं समुपस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3626",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वेऽपि क्रियाख्याते साधनाश्रयसंख्यया । भिद्यते न तु लिङ्गाख्यो भेदस्तत्र तदाश्रितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3627",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मादवस्थितेऽप्यर्थे कस्य चित्प्रतिबध्यते । शब्दस्य शक्तिः स त्वेष शास्त्रेऽन्वाख्यायते विधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3628",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्यार्थस्य प्रसिद्ध्यर्थमारभ्यन्ते पचादयः । तत्प्रधानं फलं तेषां न लाभादि प्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3629",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्रोभौ स्वामिदासौ तु प्रारभेते सह क्रियाम् । युगपद्धर्मभेदेन धातुस्तत्र न वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3630",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्र प्रतिविधानार्थः पचिस्तत्रात्मनेपदम् । परस्मैपदमन्यत्र संस्काराद्यभिधायिनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3631",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "संविधातुश्च सांनिध्याद्दासे धर्मोऽनुषज्यते । प्लक्षशब्दस्य सांनिध्यान्न्यग्रोधे प्लक्षता यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3632",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "पुरोडाशाभिधानं च धानादिषु यथा स्थितम् । छत्त्रिणा चाभिसंबन्धाच्छत्त्रिशब्दाभिधेयता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3633",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थात्प्रतीतमन्योन्यं पारार्थ्यमविवक्षितम् । इत्ययं शेषविषयः कैश्चिदत्रानुवर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3634",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ प्रतिविधाता यो हलैः कृषति पञ्चभिः । भाष्ये नोदाहृतं कस्मात्प्राप्तं तत्रात्मनेपदम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3635",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतीतत्वात्तदर्थस्य शेषत्वं यदि कल्प्यते । न स्यात्प्राप्तविभाषासौ स्वरितेतां निवर्तिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3636",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुद्धे तु संविधानार्थे कैश्चिदत्रेष्यते कृषिः । तद्धर्मा यजिरित्येवं न स्यात्तत्रात्मनेपदम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3637",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "12",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्र तूपपदेनायं अर्थभेदः प्रतीयते । प्राप्ते विभाषा क्रियते तस्मान्नात्रात्मनेपदम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3638",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्तनकेशादिसंबन्धो विशिष्टा वा स्तनादयः । तदुपव्यञ्जना जातिर्गुणावस्था गुणास्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3639",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दोपजनितोऽर्थात्मा शब्दसंस्कार इत्यपि । लिङ्गानां लिङ्गतत्त्वज्ञैर्विकल्पाः सप्त दर्शिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3640",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपादानविकल्पाश्च लिङ्गानां सप्त वर्णिताः । विकल्पसंनियोगाभ्यां ये शब्देषु व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3641",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिस्रो जातय एवैताः केषाञ्चित्समवस्थिताः । अविरुद्धा विरुद्धाभिर्गोमहिष्यादिजातिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3642",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "हस्तिन्यां वडवायां च स्त्रीति बुद्धेः समन्वयः । अतस्तां जातिमिच्छन्ति द्रव्यादिसमवायिनीम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3643",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "परतन्त्रस्य यल्लिङ्गमपोद्धारे विवक्षिते । तत्रासौ शब्दसंस्कारः शब्दैरेव व्यपाश्रितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3644",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्ध्या कल्पितरूपेषु लिङ्गेष्वपि च संभवः । स्त्रीत्वादीनां व्यवस्था हि सा लिङ्गैर्व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3645",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा सलिलनिर्भासो मृगतृष्णासु जायते । जलोपलब्ध्यनुगुणाद्बीजाद्बुद्धिर्जलेऽसति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3646",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथैवाव्यपदेश्येभ्यो हेतुभ्यस्तारकादिषु । मुख्येभ्य इव लिङ्गेभ्यो भेदा लोके व्यवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3647",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यक्तेषु व्यक्तरूपाणां स्तनादीनां तु दर्शनात् । अव्यक्तव्यञ्जनाव्यक्तेर्जातिर्न परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3648",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्तित्वं च प्रतिज्ञाय सदादर्शनमिच्छतः । अत्यन्तादर्शने न स्यादसत्त्वं प्रति निश्चयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3649",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चालमनुमानाय शब्दोऽदर्शनपूर्वकः । सिद्धे हि दर्शने किं स्यादनुमानप्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3650",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविर्भावस्तिरोभावः स्थितिश्चेत्यनपायिनः । धर्मा मूर्तिषु सर्वासु लिङ्गत्वेनानुदर्शिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3651",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वमूर्त्यात्मभूतानां शब्दादीनां गुणे गुणे । त्रयः सत्त्वादिधर्मास्ते सर्वत्र समवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3652",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपस्य चात्ममात्राणां शुक्लादीनां प्रतिक्षणम् । काचित्प्रलीयते काचित्कथञ्चिदभिवर्धते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3653",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्वथितोदकवच्चैषामनवस्थितवृत्तिता । अजस्रं सर्वभावानां भाष्य एवोपवर्णिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3654",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रवृत्तेरेकरूपत्वं साम्यं वा स्थितिरुच्यते । आविर्भावतिरोभावप्रवृत्त्या वावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3655",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणा इत्येव बुद्धेर्वा निमित्तत्वं स्थितिर्मता । स्थितेश्च सर्वलिङ्गानां सर्वनामत्वमुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3656",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थितेषु सर्वलिङ्गेषु विवक्षानियमाश्रयः । कस्यचिच्छब्दसंस्कारे व्यापारः क्वचिदिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3657",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "संनिधाने निमित्तानां किंचिदेव प्रवर्तकम् । यथा तक्षादिशब्दानां लिङ्गेषु नियमस्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3658",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "भावतत्त्वदृशः शिष्टाः शब्दार्थेषु व्यवस्थिताः । यद्यद्धर्मेऽङ्गतामेति लिङ्गं तत्तत्प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3659",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वरभेदाद्यथा शब्दाः साधवो विषयान्तरे । लिङ्गभेदात्तथा सिद्धात्साधुत्वमनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3660",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोगो विप्रयोगश्च लोके यत्रोपलभ्यते । शास्त्रमारभ्यते तत्र न प्रयोगाविपर्यये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3661",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपाधिभेदादर्थेषु गुणधर्मस्य कस्यचित् । निमित्तभावः साधुत्वे विवक्षा च व्यवस्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3662",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "हिमारण्ये महत्त्वेन युक्ते स्त्रीत्वमवस्थितम् । ह्रस्वोपाधिविशिष्टायाः कुट्याः प्रसवयोगिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3663",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दान्तराणां भिन्नेऽर्थ उपायाः प्रतिपत्तये । एकतामिव निश्चित्य लघ्वर्थमुपदर्शिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3664",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "उत्पत्तिः प्रसवोऽन्येषां नाशः संस्त्यानमित्यपि । आत्मरूपं तु भावानां स्थितिरित्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3665",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "दृष्टं निमित्तं केषाञ्चिज्जात्यादिवदवस्थितम् । दृष्टवच्छब्दसंस्कारमात्रं तु परिकल्पितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3666",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा प्रसिद्धेऽप्येकत्वे नानात्वाभिनिवेशिनः । नानात्वं जनयन्तीव शब्दा लिङ्गेऽपि स क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3667",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "इदं वेयमयं वेति शब्दसंस्कारमात्रकम् । निमित्तदर्शनादर्थे कैश्चित्सर्वत्र वर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3668",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "13",
    "adhikaar": "",
    "text": "नावश्यं विषयत्वेन निमित्तं व्यवतिष्ठते । इन्द्रियादि यथाऽदृष्टं भेदहेतुस्तदिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3669",
    "id": "1",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कुत्साप्रशंसातिशयैः समाप्तार्थं तु युज्यते । पदं स्वार्थादयः सर्वे यस्मात्कुत्सादिहेतवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3670",
    "id": "2",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "देवदत्तादिकुत्सायां वर्तते कुत्सितश्रुतिः । कुत्सितस्था तु या कुत्सा तदर्थः को विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3671",
    "id": "3",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृष्ट इति शुक्लादि- प्रकर्षस्याभिधायकः । प्रकृष्टस्य प्रकर्षे तु तरबादिर्विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3672",
    "id": "4",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कुत्सितत्वेन कुत्स्यो वा न सम्यग्वापि कुत्सितः । स्वशब्दाभिहिते केन विशिष्टोऽर्थः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3673",
    "id": "5",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न च सांप्रतिकी कुत्सा भेदाभावात्प्रतीयते । पूज्यते कुत्सितत्वेन प्रशस्तत्वेन कुत्स्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3674",
    "id": "6",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषणविशेष्यत्वं पदयोरुपजायते । न प्रातिपदिकार्थश्च तत्रैव व्यतिरिच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3675",
    "id": "7",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेष्यं स्यादनिर्ज्ञातं निर्ज्ञातोऽर्थो विशेषणम् । परार्थत्वेन शेषत्वं सर्वेषां उपकारिणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3676",
    "id": "8",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्तिभेदो नियमाद्गुणगुण्यभिधायिनोः । सामानाधिकरण्यस्य प्रसिद्धिर्द्रव्यशब्दयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3677",
    "id": "9",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्येऽनिर्ज्ञातजातीये कृष्णशब्दः प्रयुज्यते । अनिर्ज्ञातगुणे चैवं तिलशब्दः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3678",
    "id": "10",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यानां असंबन्धात्तौ विशेषे व्यवस्थितौ । रूपाभेदाद्विशेषं तं अभिव्यङ्क्तुं न शक्नुतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3679",
    "id": "11",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तावेव संनिपतितौ भेदेन प्रतिपादने । अवच्छेदं इवाधाय संशयं व्यपकर्षतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3680",
    "id": "12",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यात्मा गुणसंसर्ग- भेदादाश्रीयते पृथक् । जातिसंबन्धभेदाच्च द्वितीय इव गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3681",
    "id": "13",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तैरभिसंबन्धाद्या निमित्तसरूपता । तयैकस्यापि नानात्वं रूपभेदात्प्रकल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3682",
    "id": "14",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यावस्था तृतीया तु यस्यां संसृज्यते द्वयम् । तयोरवस्थयोर्भेदादाश्रयत्वे नियुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3683",
    "id": "15",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्ध्यैकं भिद्यते भिन्नं एकत्वं चोपगच्छति । बुद्ध्यावस्था विभज्यन्ते सा ह्यर्थस्य विधायिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3684",
    "id": "16",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यपदेशिवदेकस्मिन्बुद्ध्या नानात्वकल्पना । तया कल्पितभेदः सन्नर्थात्मा व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3685",
    "id": "17",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाभेदेन दृष्टानां अश्मादीनां पुनः पुनः । किं चिद्दर्शनं अन्येन दर्शनेनापदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3686",
    "id": "18",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयोगभेदाद्धातूनां प्रकल्प्य बहुरूपताम् । भेदाभेदावुपादाय क्व चिदेकाच्त्वं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3687",
    "id": "19",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वयव्यतिरेकाभ्यां अर्थवान्परिकल्पितः । एको धात्वर्थविगमाद्वर्णत्वेनोपचर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3688",
    "id": "20",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यात्मानस्त्रयस्तस्माद्बुद्धौ नाना व्यवस्थिताः । आश्रयाश्रयिधर्मेणेत्ययं पूर्वेभ्य आगमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3689",
    "id": "21",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामानाधिकरण्यं च शब्दयोः कैश्चिदिष्यते । विशेषणविशेष्यत्वं संज्ञासंज्ञित्वं एव च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3690",
    "id": "22",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "केषां चिज्जातिगुणयोरेकार्थसमवेतयोः । वृत्तिः कृष्णतिलेष्विष्टा शब्दे द्रव्याभिधायिनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3691",
    "id": "23",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्तु रूपरसादिनां आश्रयो नाभिधीयते । द्रव्याभिधानेन विना ततस्ते द्वन्द्वभाविनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3692",
    "id": "24",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्याभिधायी कृष्णादिराकाङ्क्षावान्प्रवर्तते । निमित्तानुविधायित्वात्तत्तिलादौ न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3693",
    "id": "25",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं जातिमति द्रव्ये प्रत्यासन्ने क्रियां प्रति । गुणधर्म गुणाविष्टं द्रव्यं भेदाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3694",
    "id": "26",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणमात्राभिधायित्वं के चिदिच्छन्ति वृत्तिषु । अजाश्वादिषु संबन्धाद्रूढीनां इव रूढिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3695",
    "id": "27",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तिले पूर्वं उपात्ते वा तत्रैव मतुबिष्यते । स च धर्मः समासेषु गुणस्तस्माद्विशेषणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3696",
    "id": "28",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "[पट्वीमृद्व्योः समासे तु यद्यप्येकार्थवृत्तिता । भिन्नं अत्राधिकरणं प्राग्वृत्तेस्तच्च गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3697",
    "id": "29",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुस्यूतेव भेदाभ्यां एका प्रख्योपजायते । यदा सहविवक्षां तां आहुर्द्वन्द्वैकशेषयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3698",
    "id": "30",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इतरेतरयोगस्तु भिन्नसङ्घाभिधायिनाम् । प्रत्येकं च समूहोऽसौ समूहिषु समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3699",
    "id": "31",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारसमुदायस्य यथाधिश्रयणादिषु । प्रत्येकं जातिवद्वृत्तिस्तथा द्वन्द्वपदेष्वपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3700",
    "id": "32",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शौण्डार्धर्चपुरोडाश- च्छत्त्रिणोऽत्र निदर्शनम् । ते विष्णुमित्रा इति च भिन्नेषु सहचारिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3701",
    "id": "33",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थान्तराभिधायित्वं तथार्थान्तरवर्तिनाम् । याभ्यां चैकं अनेकार्थं ताभ्यां एवापरं पदम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3702",
    "id": "34",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायान्तरत्वाच्च तादृशोऽर्थो न लौकिकः । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां शास्त्रार्थोऽपि न दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3703",
    "id": "35",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "दुःखा दुरुपपादा च तस्माद्भाष्येऽप्युदाहृता । युगपद्वाचिता सा तु व्यवहारार्थं आश्रिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3704",
    "id": "36",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायं उपक्रम्य पदं तस्यां प्रयुज्यते । विभागेन समाख्याने ततस्तद्द्व्यर्थं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3705",
    "id": "37",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाक्येऽपि नियता धर्माः के चिद्वृत्तौ द्वयोस्तथा । ते त्वभेदेन सामर्थ्य- मात्र एवोपवर्णिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3706",
    "id": "38",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तौ विशेषवृत्तित्वाद्भेदे सामान्यवाचिता । उपमानसमासादौ श्यामादीनां उदाहृता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3707",
    "id": "39",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तिरन्यपदार्थे या तस्या वाक्येष्वसंभवः । चार्थे द्वन्द्वपदानां च भेदे वृत्तिर्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3708",
    "id": "40",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदे सति निरादीनां क्रान्ताद्यर्थेष्वसंभवः । प्राग्वृत्तेर्जातिवाचित्वं न च गौरखरादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3709",
    "id": "41",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रीडाया, जीविकायाश्च वाक्येनावचनात्तथा । न नित्यग्रहणं युक्तं कौटिल्ये यङ्विधौ यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3710",
    "id": "42",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्धारणादिविषये व्यपेक्षैव यतः स्थिता । समासप्रतिषेधानां ततो नास्ति प्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3711",
    "id": "43",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विधिभिः प्रतिषेधैश्च भेदाभेदनिदर्शनम् । कृतं द्वन्द्वैकवद्भावे सङ्घवृत्त्युपदेशवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3712",
    "id": "44",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामर्थ्यं अविशेषोक्तं अपि लोकव्यवस्थया । वृत्त्यवृत्त्योः प्रयोगज्ञैर्विभक्तं प्रतिपत्तृभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3713",
    "id": "45",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थस्य विनिवृत्तत्वाल्लुगादि न विरुध्यते । एकार्थीभाव एवातः समासाख्या विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3714",
    "id": "46",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यवस्थितविभाषा च सामान्ये कैश्चिदिष्यते । तथा वाक्यं व्यपेक्षायां समासोऽन्यत्र शिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3715",
    "id": "47",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तुल्यश्रुतित्वात्तत्त्वेऽपि राजादीनां उपाश्रिते । वृत्तौ विशेषणाकाङ्क्षा- गमकत्वान्निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3716",
    "id": "48",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धिशब्दः सापेक्षो नित्यं सर्वः प्रयुज्यते । स्वार्थवत्सा व्यपेक्षास्य वृत्तावपि न हीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3717",
    "id": "49",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायेन संबन्धो येसां गुरुकुलादिना । संस्पृश्यावयवांस्तेऽपि युज्यन्ते तद्वता सह ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3718",
    "id": "50",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अबुधान्प्रत्युपायाश्च विचित्राः प्रतिपत्तये । शब्दान्तरत्वादत्यन्त- भेदो वाक्यसमासयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3719",
    "id": "51",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असमासे समासे च गोरथादिष्वदर्शनात् । युक्तादिनां न शास्त्रेण निवृत्त्यनुगमः कृतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3720",
    "id": "52",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दान्तरत्वाद्युक्तादिः क्व चिद्वाक्ये प्रयुज्यते । प्रपर्णप्रपलाशादौ गतशब्दश्च वृत्तिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3721",
    "id": "53",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषणविशेस्यत्वं कैश्चिदेकस्तथाश्रयः । उपाये तत्त्वदर्शित्वादिष्यते वृत्तिवाक्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3722",
    "id": "54",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदं यथैव वृक्षादि विशिष्टेऽर्थे व्यवस्थितम् । नीलोत्पलाद्यपि तथा भागाभ्यां वर्तते विना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3723",
    "id": "55",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्रोत्रियक्षेत्रियादिनां न च वासिष्ठगार्ग्यवत् । भेदेन प्रत्ययो लोके तुल्यरूपासमन्वयात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3724",
    "id": "56",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सप्तपर्णादिवद्भेदो न वृत्तौ विद्यते क्व चित् । रूढ्यरूढिविभागोऽपि क्रियते प्रतिपत्तये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3725",
    "id": "57",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "या सामान्याश्रया संज्ञा विशेषविषया च या । बहुलग्रहणान्नास्ति प्रवृत्तिरुभयोस्तयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3726",
    "id": "58",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सुसूक्ष्मजटकेशादौ समासोऽवयवे यदि । स्यात्स्यात्तत्रान्तरङ्गत्वाद्बाधकोऽवयवस्वरः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3727",
    "id": "59",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायस्य वृत्तौ च नैकदेशो विभाष्यते । भेद एव विभाषाया नियतो विषयो यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3728",
    "id": "60",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यतश्चाविषयः सोऽस्यास्तस्मान्नास्त्यकृतार्थता । अभेदप्रक्रमेऽत्यन्तं भेदानां अपसारणात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3729",
    "id": "61",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "महाकष्टश्रितेत्येवं न स्याद्भेदः पदत्रये । वृत्ताववयवस्यात्त्वं यस्मान्न प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3730",
    "id": "62",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "महारण्यं अतीते तु त्रिपदाद्भिद्यते स्वरः । यस्मात्तत्रान्तरङ्गत्वाद्बाधकोऽवयवस्वरः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3731",
    "id": "63",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सतिशिष्टबलियस्त्वात्थाथादिस्वर एव तु । द्विपदे तेन यगपत्त्रितयं न समस्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3732",
    "id": "64",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "येषां अपूज्यमानत्वं परार्थानुगमात्मके । विशेषणविशेष्यत्वं अपि तेषां न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3733",
    "id": "65",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषः श्रूयमाणोऽपि प्रधानेषु गुणेषु वा । शब्दान्तरत्वाद्वाक्ये तु वृत्तौ नित्यं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3734",
    "id": "66",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषकर्मसंबन्धे निर्भुक्तेऽपि कृतादिभिः । विशेषणिरपेक्षोऽन्यः कृतशब्दः प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3735",
    "id": "67",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अकर्मकत्वे सत्येवं क्तान्तं भावाभिधायि तत् । ततः क्रियावता कर्त्रा योगो भवति कर्मणाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3736",
    "id": "68",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविग्रहा गतादिस्था यथा ग्रामादिकर्मभिः । संबध्यते क्रिया तद्वत्कृतपूर्व्यादिषु स्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3737",
    "id": "69",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मुण्डिसूत्र्वादयोऽसद्भिर्भागैरनुगता इव । विभक्ताः कल्पितात्मानो धातवः कुट्टिचर्चिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3738",
    "id": "70",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पुत्रीयतौ न पुत्रोऽस्ति विशेषेच्छा तु तादृशी । विनैव पुत्रानुगमाद्या पुत्रे व्यवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3739",
    "id": "71",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राणैर्विना यथा धारिर्जीवतौ प्राणकर्मकः । न चात्र धारिर्न प्राणा जीवतिस्तु क्रियान्तरम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3740",
    "id": "72",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा विनेषिपुत्राभ्यां पुत्रीयायां क्रियान्तरम् । अन्वाख्यानाय भेदास्तु सदृशाः प्रतिपादकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3741",
    "id": "73",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आक्षेपाच्च प्रयोगे.न विषयान्तरवर्तिना । सदपीच्छाक्यचः कर्म वाक्य एव प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3742",
    "id": "74",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धेन हृतः शब्दो भावगर्हाभिधायिना । अभ्यासे तुल्यरूपत्वान्न यङन्तः प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3743",
    "id": "75",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दा यथा विभज्यन्ते भागैरिव विकल्पितैः । अन्वाख्येयास्तथा शास्त्रं अतिदूरे व्यवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3744",
    "id": "76",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थस्यानुगमं कं चिद्दृष्ट्वैव परिकल्पितम् । पदं वाक्ये पदे धातुर्धातौ भागश्च मुण्डिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3745",
    "id": "77",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविप्रयोगः साधुत्वे व्युत्पत्तिरनवस्थिता । उपायान्प्रतिपत्तीनां नाभिमन्येत सत्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3746",
    "id": "78",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैव डित्थे दवतिः पाचके पचतिस्तथा । डयतिश्च पचिश्चैव द्वावप्येतावलौकिकौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3747",
    "id": "79",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृतिप्रत्ययावूह्यौ पदात्ताभ्यां पदं तथा । अनुबन्धस्वरादिभ्यः शिष्टैः शास्त्रं न तान्प्रति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3748",
    "id": "80",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रदृष्टिस्तु शास्त्रस्य प्राप्तिमात्रेऽप्यनिश्चिते । युज्यते प्रत्यवायेन शास्त्रं चक्षुरपश्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3749",
    "id": "81",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थान्तराभिधानाच्च पौर्वापर्यं न भिद्यते । राजदन्ताहिताग्न्यादि- राजाश्वादिषु सर्वथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3750",
    "id": "82",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विनैव प्रत्ययैर्वृत्तौ ये भिन्नार्थाभिधायिनः । गर्गादयो लुका तेषां साधुत्वं अनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3751",
    "id": "83",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "[सोऽयं इत्यभिसंबन्धात्प्रत्ययेन विना यदि । भृग्वादयः प्रयुज्येरन्नापत्ये नियमो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3752",
    "id": "84",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धे लिङ्गोपव्यञ्जनादृते । प्रष्ठादिषु न जायैव नियमेन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3753",
    "id": "85",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मानमेयाभिसंबन्ध- विशेषेऽङ्गीकृते तथा । प्रस्थादीनां असाधुत्वं तद्धितेन विना भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3754",
    "id": "86",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्धितो योगभेदेन वाक्यं वा स्याद्विभाषितम् । परिमाणाधिके तत्र प्रथमा शिष्यते पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3755",
    "id": "87",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यतिरिक्तस्य साधुत्वे तदेव च निदर्शनम् । युज्यतेऽङ्गीकृताधिक्यं तत्सर्वाभिर्विभक्तिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3756",
    "id": "88",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुक्लादिषु मतुब्लोपो व्यतिरेकस्य दर्शनात् । असाधुत्वनिवृत्त्यर्थं साधवस्ते बिदादिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3757",
    "id": "89",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषणाद्विशेष्येऽर्थे तद्भावाभ्युच्चये सति । पुनश्च प्रतिसंहारे वृत्तिं एके प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3758",
    "id": "90",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्ते प्रत्ययः पूर्वो नानुप्राप्तो निमित्तिना । निमित्तवति बुद्धेश्च न निमित्तसरूपता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3759",
    "id": "91",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्कारसहिताज्ज्ञानान्नोपश्लेसः स्मृतेरपि । व्यापारे तन्निमित्तानां न ग्राह्यं स्यात्तथा स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3760",
    "id": "92",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तःकरणवृत्तौ च व्यर्था बाह्यार्थकल्पना । तस्मादनुपकारे वा ग्राह्यं वा न तथा स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3761",
    "id": "93",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुस्यूतेव संसृष्टैरर्थे बुद्धिः प्रवर्तते । व्याख्यातारो विभज्यार्थांस्तान्भेदेन प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3762",
    "id": "94",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तदात्मन्यविभक्ते च बुद्ध्यन्तरं उपाश्रिताः । विभागं इव मन्यन्ते विशेषणविशेष्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3763",
    "id": "95",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अबुधान्प्रति वृत्तिं च वर्तयन्तः प्रकल्पिताम् । आहुः परार्थवचने त्यागाभ्युच्चयधर्मताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3764",
    "id": "96",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्वयाद्गम्यते सोऽर्थो विरोधी वा निवर्तते । द्व्यर्थं अर्थान्तरे वापि तत्राहुरुपसर्जनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3765",
    "id": "97",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपायमात्रं नानात्वं समूहस्त्वेक एव सः । विकल्पाभ्युच्चयाभ्यां वा भेदसंसर्गकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3766",
    "id": "98",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तिं वर्तयतां एवं अबुधप्रतिपत्तये । भिन्नाः संबोधनोपायाः पुरुषेष्वनवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3767",
    "id": "99",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वाचिका द्योतिका वापि संख्यानां वा विभक्तयः । तद्रूपेऽवयवे वृत्तौ संख्याभेदो निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3768",
    "id": "100",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदैकत्वसंख्या वा तत्रान्यैवोपजायते । संसर्गरुपं सैंख्यानां अविभक्तं तदुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3769",
    "id": "101",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथौषधिरसाः सर्वे मधुन्याहितशक्तयः । अविभागेन वर्तन्ते तां संख्यां तादृशीं विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3770",
    "id": "102",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदानां वा परित्यागात्संख्यात्मा स तथाविधः । व्यापाराज्जातिभागस्य भेदापोहेन वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3771",
    "id": "103",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अगृहीतविशेषेण यथा रूपेण रूपवान् । प्रख्यायते न शुक्लादि- भेदरूपस्तु गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3772",
    "id": "104",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदरूपसमावेशे तथा सत्यविवक्षिते । भागः प्रकाशितः कश्चिच्छास्त्रेऽङ्गत्वेन गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3773",
    "id": "105",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संकःयासामान्यरूपेण तदा सोऽम्शः प्रतीयते । अर्थस्यानेकशक्तित्वे शब्दैर्नियतशक्तिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3774",
    "id": "106",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अव्ययानां च यो धर्मो यश्च भेदवतां क्रमः । अभिन्नव्यपदेशार्हं अन्तरालं तदेतयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3775",
    "id": "107",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अलुकश्चैकवद्भावस्तस्मिन्सति न शिष्यते । स च गोषुचरादीनां धर्मोऽस्ति वचनान्तरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3776",
    "id": "108",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातौ द्विवचनाभावात्तद्वृत्तिषु न विद्यते । प्रत्याख्याने तु योगस्य द्रव्ये गोषुचरादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3777",
    "id": "109",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयाद्भेदवत्तायाः सर्वभेदसमन्वयः । द्रव्याभिधानपक्षोऽपि जात्याख्यायां न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3778",
    "id": "110",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वद्रव्यगतिश्चैवं एकशेषश्च नोच्यते । प्रत्याख्यातेऽन्यथा सूत्रे भिन्नद्रव्यगतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3779",
    "id": "111",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तौ यो युक्तवद्भावो वरणादिषु शिष्यते । अभेदैकत्वसंख्यायां गोदौ तत्र न सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3780",
    "id": "112",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राग्वृत्तेर्युक्तवद्भावे षष्ठी भेदाश्रया भवेत् । वृत्तौ संख्याविशेषाणां त्यागाद्भेदो निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3781",
    "id": "113",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विद्यमानासु संख्यासु के चित्संख्यान्तरं विदुः । अभेदाख्यं उपग्राहि वृत्तौ तच्चोपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3782",
    "id": "114",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारं याति भेदाख्यैस्तत्स्वैरवयवैः क्व चित् । आत्मा भेदानपेक्षोऽस्य क्व चिदेति निमित्तताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3783",
    "id": "115",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "दास्याः पतिरिति व्यक्तो गोदाविति च दृश्यते । व्यापारभेदः संख्यायास्तस्मादेव व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3784",
    "id": "116",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्व्यादिनां च द्विपुत्रादौ बाह्यो भेदो निवर्तते । विभक्तिवाच्यः स्वार्थत्वान्निमित्तं त्ववतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3785",
    "id": "117",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वित्वोपसर्जने सङ्घे द्विशब्दस्तत्र वर्तते । सोऽयं इत्यभिसंबन्धादुभशब्दे न तत्तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3786",
    "id": "118",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उभयस्तत्र तुल्यार्थो वृत्तौ नित्यं प्रयुज्यते । सूत्रेऽपि नित्यग्रहणं तदर्थं अभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3787",
    "id": "119",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आपि के चापरार्थत्वान्नाभेद उपजायते । उभे इति ततः स्वार्थे भेदे वृत्तिः प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3788",
    "id": "120",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्त्रीत्वाभिधानपक्षेऽपि गुणभावविपर्ययः । स्वभावादपरार्थत्वात्तत्र भेदो न हीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3789",
    "id": "121",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्माद्द्विवचनाट्टापश्चोभयोऽन्यत्र दृश्यते । प्रत्ययं तयपं हित्वा नास्त्युत्तरपदे पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3790",
    "id": "122",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राप्तिः प्रगृह्यसंज्ञाया न स्यात्प्रत्ययलक्षणात् । कुमार्यगारे न ह्यस्ति समासो वचनान्तरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3791",
    "id": "123",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकद्वयोर्यञादिनां विभाषा लुङ्न कल्पते । यौष्माकस्तावकश्चेति भेदाभावान्न सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3792",
    "id": "124",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "दृष्टो गार्ग्यतरे भेदस्तथा गर्गतरा इति । युष्मत्पिता त्वत्पितेति तथादेशौ व्यवस्थितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3793",
    "id": "125",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपाधिभूता या संख्या प्रकृतौ समवस्थिता । आदेशैः सम्ज्नया वापि विभक्त्या व्यज्यते विना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3794",
    "id": "126",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शौर्पिके मासजाते च परिमाणं स्वभावतः । उपाधिभूतां आश्रित्य संख्यां भेदेन वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3795",
    "id": "127",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वयस्विनि परिच्छेदः क्रीते चापि न गम्यते । इष्टोऽभेदादृते तत्र पतिमाणं अनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3796",
    "id": "128",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नस्याभेदवचनात्प्रस्थादिभ्यः शसो विधिः । तद्धर्मत्वादभेदात्तु घटादिभ्यो न दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3797",
    "id": "129",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्रूयते वचनं यत्र भावस्तत्र विशिष्यते । निवर्तते यद्वचनं तस्य भावो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3798",
    "id": "130",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कार्यं सत्ताश्रयं शास्त्रादप्रवृत्तिरदर्शनम् । वाक्ये दृष्टं यदत्यन्तं अभावस्तस्य वृत्तिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3799",
    "id": "131",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सम्ज्ञाविषयभेदार्थं प्रसक्तादर्शनं स्मृतम् । श्रूयमानं तु वचनं विशिष्टं उपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3800",
    "id": "132",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभावो वा लुको यत्र रूपवान्वा विधीयते । व्यभिचारान्निमित्तस्य तत्रासाधुः प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3801",
    "id": "133",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदः संख्याविशेषो वा व्याख्यातो वृत्तिवाक्ययोः । सर्वत्रैव विशेषस्तु नावश्यं तादृशो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3802",
    "id": "134",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आतेश्च भेदहेतुत्वान्न लिङ्गेन विशेष्यते । प्रधानं मृगदुग्धादौ गार्गीपुत्रे न स क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3803",
    "id": "135",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदे लिङ्गसंख्याभ्यां योगाच्छुक्लं पटा इति । प्रसक्ते शास्त्रं आरब्धं सिद्धये लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3804",
    "id": "136",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "परार्थं शेषभावं यो वृत्तिषु प्रतिपद्यते । गुणो विशेषणत्वेन स सूत्रे व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3805",
    "id": "137",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दान्तरत्वाद्वाक्येषु विशेषा यद्यपि श्रुताः । वृत्तेरभिन्नरूपत्वात्तेषु वृत्तिर्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3806",
    "id": "138",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपाच्च शब्दसंस्कारः सामान्यविषयो यतः । तस्मात्तदाश्रयं लिङ्गं वचनं च प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3807",
    "id": "139",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सलिङ्गं च ससंख्यं च ततो द्रव्याभिधायिना । संबध्यते पदं तत्र तयोर्भिन्ना श्रुतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3808",
    "id": "140",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भाविनो बहिरङ्गस्य वचनादाश्रयस्य ये । लिङ्गसंख्ये गुणानां ते सूत्रेण प्रतिपादिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3809",
    "id": "141",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषवृत्तेरपि च रूपाभेदादलक्षितः । यस्माद्विशेषस्तेनात्र भेदकार्यं न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3810",
    "id": "142",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेष एव सामान्यं विशेसाद्भिद्यते यतः । अभेदो हि विशेषाणां आश्रितो विनिवर्तकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3811",
    "id": "143",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यद्यदाश्रीयते तत्तदन्यस्य विनिवर्तकम् । भेदाभेदविभागस्तु सामान्ये न निरूप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3812",
    "id": "144",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपोद्धारश्च सामान्यं इति तस्योपकारिनः । निमित्तावस्थं एवातस्तत्स्वधर्मेण गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3813",
    "id": "145",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनिर्धारितधर्मत्वाद्भेदा एव विकल्पिताः । निमित्तैर्व्यपदिश्यन्ते सामान्याख्याविशेसिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3814",
    "id": "146",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा तु व्यपदिश्येते लिङ्गसंख्ये स्वभावतः । प्रयोगेष्वेव साधुत्वं वाक्ये प्रक्रम्यते तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3815",
    "id": "147",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र प्रयोगोऽनियतो गुणानां आश्रयैः सह । सामान्यं यत्तदत्यन्तं तत्रैव समवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3816",
    "id": "148",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न गोत्वं शाबलेयस्य गौरिति व्यपदिश्यते । शुक्लत्वं बाहुलेयस्य शुक्ल इत्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3817",
    "id": "149",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यतिरेके च सत्येवं मतुपः श्रवनं भवेत् । लुगन्वाख्यायते तस्माद्रसादिभ्यश्च नास्ति सः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3818",
    "id": "150",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्सोऽयं इति संबन्धाद्रूपाभेदेन वर्तते । शुक्लादिवत्ततो लोपस्तद्रसादौ न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3819",
    "id": "151",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आवेशो लिङ्गसंख्याभ्यां क्व चिन्मञ्चादिवत्स्थितह् । सोऽयं इत्यभिसंबन्धे स प्रस्थादौ न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3820",
    "id": "152",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "लिङ्गं लिङ्गपरित्यागे सूत्रं प्रत्ययशासनम् । सोऽयं इत्यभिसंबन्धात्पुंशब्दे स्त्र्यभिधायिनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3821",
    "id": "153",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रये लिङ्गसंख्याभ्यां आश्रितं व्यपदिश्यते । विशेषणानां चाजातेरिति शास्त्रव्यवस्थया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3822",
    "id": "154",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तानुविधायित्वाद्ये धर्मा भेदहेतुषु । त आश्रयेऽपि विद्यन्त इति बुद्धिर्निवर्त्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3823",
    "id": "155",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आख्यायते च शास्त्रेण लोकरूढा स्वभावतः । निमित्ततुल्या गोदादौ प्रवृत्तिर्लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3824",
    "id": "156",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "हरितक्यादिषु व्यक्तिः संख्या खलतिकादिषु । मनुष्यलुब्विशेषाणां अभिधेयाश्रयं द्वयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3825",
    "id": "157",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिप्रयोगे जात्या चेत्संबन्धं उपगच्छति । विशेषणं ततो धर्माञ् जातेस्तत्प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3826",
    "id": "158",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "लुबन्ते संनिपतितं जातेरन्यद्विशेषणम् । लुबन्तस्य प्रधानत्वात्तद्धर्मैर्व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3827",
    "id": "159",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नञ्समासबहुव्रीहि- द्वन्द्वस्त्र्यतिशयेषु ये । भेदा भाष्यानुसारेण वाच्यास्ते लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3828",
    "id": "160",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदि षष्ठीद्वितीयान्तान्निकृष्टात्तमबादयः । न्यक्कारिणि स्युरुत्कृष्टे प्रकृतेः स्याद्विलिङ्गता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3829",
    "id": "161",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "काल्यां कालाद्द्वितीयान्तात्काले काल्यास्तरब्भवेत् । न्यक्कारिणि तथा गार्ग्ये गर्गेभ्यः प्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3830",
    "id": "162",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न्यक्कर्तृषु च गर्गेषु गार्ग्यात्स्यात्तच्च नेष्यते । कुमार्याः स्वार्थिके ङीप्स्यात्प्रकृत्यर्थो हि नाधिकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3831",
    "id": "163",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "षष्ठ्यन्तादधिके तस्माद्गुणे स्वाश्रयवर्तिनि । उत्कृष्टसमवेतायां क्रियायां वा विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3832",
    "id": "164",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपात्तं च प्रकृत्यर्थो द्रव्यं एवाश्रयस्तयोः । सोऽयं इत्यभिसंबन्धादभेदेन प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3833",
    "id": "165",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपाभेदाच्च तद्द्रव्यं आकाङ्क्षावत्प्रतीयते । विशेषैर्भिन्नरूपैस्तदाश्रयैरिव युज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3834",
    "id": "166",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नरूपेसु यल्लिङ्गं विशेषेसु व्यवस्थितम् । संख्या च ताभ्यां द्रव्यात्मा सोऽभिन्नो व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3835",
    "id": "167",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयः समवायि च निमित्तं लिङ्गसंख्ययोः । कर्तृस्थभावकः शेतिरतो भाष्य उदाहृतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3836",
    "id": "168",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तं आश्रयत्वेन गृह्येत यदि साधनम् । कर्मापदिष्टयोः प्राप्तिस्तत्र स्याल्लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3837",
    "id": "169",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रे निमित्तभावेन समुदायादपोद्धृतः । स्त्र्यर्थस्तस्येच्छया योगः प्रकृत्या प्रत्ययेन वा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3838",
    "id": "170",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्त्रीशब्दो गुणशब्दत्वात्तुल्यधर्मा सितादिभिः । गुणमात्रे प्रयुज्येत संस्त्यानवति वाश्रये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3839",
    "id": "171",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्त्र्यर्थः संस्त्यानवद्द्रव्यं प्रकृत्यर्थश्च यद्यसौ । द्रव्योपलक्षणार्थत्वं संस्त्यानस्य तथा सति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3840",
    "id": "172",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्त्यानेन क्व चिद्द्रव्यं दृष्टं यद्युपलक्षितम् । अनङ्गीकृतसंस्त्यानात्तद्वृत्तेः प्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3841",
    "id": "173",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भूतादयः षडाख्याश्च संस्त्यानेनोपलक्षिते । ब्राह्मण्यादौ यदा वृत्तास्तेभ्यः स्युः प्रत्ययास्तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3842",
    "id": "174",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तद्वन्तो हि प्रधानत्वात्प्रत्ययाणां प्रयोजकाः । सामानाधिकरैण्येऽपि तस्माट्टाबादिसंभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3843",
    "id": "175",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणमात्राभिधायित्वं स्त्रीशब्दे वर्ण्यते यदा । प्रकृत्यर्थश्च संस्त्यानं स्वार्थिकाः प्रत्ययास्तदा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3844",
    "id": "176",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्त्याने केवले वृत्तिः प्रकृतीनां न विद्यते । तदाविष्टे ततो द्रव्ये गृह्यन्ते समवस्थिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3845",
    "id": "177",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपकारि च संस्त्यानं येषु शब्देष्वपेक्षितम् । तेभ्यष्टाबादयस्तच्च भूतादिष्वविवक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3846",
    "id": "178",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्त्यानं प्रत्ययस्यार्थः शुद्धं आश्रीयते यदा । तदा द्विवचनानेक- प्रत्ययत्वं न सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3847",
    "id": "179",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिश्चेत्स्त्रीत्वं एवासौ भेदोऽन्यत्राविवक्षितः । यस्माद्भिन्नैरपि द्रव्यैस्तदेकं सद्विशिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3848",
    "id": "180",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मात्राणां हि तिरोभावे परिमाणं न विद्यते । कुमार्य इति तेन स्यात्कुमार्यां भेदसंभवात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3849",
    "id": "181",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिसंख्यासमाहारैर्यथैव सहचारिणि । द्रव्ये क्रियाः प्रवर्तन्त एकात्मत्वे व्यपेक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3850",
    "id": "182",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मूर्तिभ्यो मूर्तिधर्माणां तथाभेदस्य दर्शनात् । सामानाधिकरण्यं च क्रियायोगश्च कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3851",
    "id": "183",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामानाधिकरण्ये तु मतुब्लोपादपेक्षिते । लुक्तद्धितलुकीति स्याल्लुक्तत्राप्युपलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3852",
    "id": "184",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "केसां चित्त्यक्तभेदेषु द्रव्येष्वेव विधीयते । संस्त्यानवत्सु टाबादिरभेदेन समन्वयात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3853",
    "id": "185",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यभूतो द्रव्यात्मा परिच्छिन्नपरिग्रहः । क्रियाभिर्युज्यते भेदैर्भागशश्चावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3854",
    "id": "186",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शुक्लादिष्वाश्रयद्रव्यं प्राधान्येनाभिधीयते । स्त्रीत्वं तु प्रत्ययार्थत्वादभिधाविषयो यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3855",
    "id": "187",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धादाश्रयं प्रतिपद्यते । स्त्रीत्वं स्वभावसिद्धो वा गुणभावविपर्ययः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3856",
    "id": "188",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साकाङ्क्षत्वाद्गुणत्वेन सामान्यं वोपदिश्यते । व्यक्तीनां आत्मधर्मोऽसावेकप्रख्यानिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3857",
    "id": "189",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवम्भूता च सावस्था भागभेदपरिग्रहे । कृते बुद्ध्यैव भेदानां आश्रयत्वे च कल्पिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3858",
    "id": "190",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निस्कृष्टेष्वपि भेदेषु व्यक्तिरूपाश्रये ततः । लिङ्गप्रत्यवमर्शेन लिङ्गसंख्ये प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3859",
    "id": "191",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तरेन चशब्दस्य प्रयोगं द्वन्द्वभाविनाम् । अविशिष्टार्थवृत्तित्वं रूपाभेदात्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3860",
    "id": "192",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकल्पवति वा वृत्तिर्निवर्त्येऽथ समुच्चिते । तेषां अज्ञातशक्तीनां द्योतकेन नियम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3861",
    "id": "193",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तौ विशिष्टरूपत्वाच्चशब्दो विनिवर्तते । अर्थभेदेऽपि सारूप्यात्तच्चार्थेनापदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3862",
    "id": "194",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "चस्य चासत्त्वभूतोऽर्थः स एवाश्रियते यदि । तद्धर्मत्वं ततो द्वन्द्वे चादिष्वर्थकृतं हि तत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3863",
    "id": "195",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "चार्थः शब्दे क्व चिद्भेदात्कथं चित्समवस्थितः । द्योतकाश्चादयस्तस्य वक्ता द्वन्द्वस्तु तद्वताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3864",
    "id": "196",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विकल्पाद्यभिधेयस्य चार्थस्यान्यपदार्थता । द्योतकत्वान्न कल्पेत तस्मात्सदुपलक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3865",
    "id": "197",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र स्वाभाविकं लिङ्गं शब्दधर्मे व्यपेक्षिते । शब्दः कश्चित्तं एवार्थं कथं चित्प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3866",
    "id": "198",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दादर्थाः प्रतायन्ते स भेदानां विधायकः । अनुमानं विवक्षायाः शब्दादन्यन्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3867",
    "id": "199",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चितः स्याद्द्वन्द्वार्थो गुणभूतसमुच्चयः । समुच्चयो वापि भवेद्गुणभूतसमुच्चितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3868",
    "id": "200",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चितस्य प्राधान्ये लिङ्गसंख्ये स्वभावतः । समुच्चयस्य प्राधान्ये शास्त्रं स्यात्प्रतिपादकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3869",
    "id": "201",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चयवतोऽर्थस्य प्राधान्येऽप्यपरे विदुः । निमित्तानुविधायित्वादसिद्धिं लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3870",
    "id": "202",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चयो निमित्तं चेत्स्यान्निमित्तानुवर्तनम् । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां चार्थो द्वन्द्वनिबन्धनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3871",
    "id": "203",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चितनिमित्तत्वे चार्थस्यापगमेऽपि वा । स्वभावसिद्धे द्वन्द्वस्य लिङ्गसंख्ये व्यवस्थिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3872",
    "id": "204",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदान्तरस्थस्यार्थस्य द्योतकत्वान्न युज्यते । निपातो लिङ्गसंख्याभ्यां द्वन्द्वस्त्वर्थस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3873",
    "id": "205",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तानुविधाने च द्रव्यधर्मानपेक्षणात् । गुणप्रधानभावेन क्रियायोगो न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3874",
    "id": "206",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यस्य नास्ति क्रियायोगः स्वतन्त्रोऽसौ न विद्यते । अर्थो द्वन्द्वस्य तत्र स्यादुपादानं अनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3875",
    "id": "207",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चयवतोऽर्थस्य वाचको नानुवर्तते । निमित्तं अपि चास्यार्थः स्वधर्मैर्युज्यते ततः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3876",
    "id": "208",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "बाह्यो नास्त्याश्रयो द्वन्द्वे विशेषौ तत्र हि श्रुतौ । समुच्चयस्तदाधारस्तद्धर्मैर्व्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3877",
    "id": "209",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यो वावयवभेदाभ्यां भेदवद्भ्यां इवान्वितः । एकः समूहो धर्मान्स भागयोः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3878",
    "id": "210",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकश्च द्व्यात्मकोऽर्थोऽसौ भेदाभेदसमन्वितः । यौ भेदावाश्रितस्तत्स्थे लिङ्गसंख्ये प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3879",
    "id": "211",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा स्वशब्दाभिहिते चैत्रार्थे न प्रयुज्यते । चैत्रशब्दो बहुव्रिहावप्रयोगस्तथा भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3880",
    "id": "212",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा गौरिति शुक्लादेरभिधानं न विद्यते । एवं यस्याभिसंबन्धो गोभिस्तावत्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3881",
    "id": "213",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धी नियतो रूढश्चित्राणां न च विद्यते । गवां यथा वज्रपाणिस्त्र्यक्षे वाऽपि व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3882",
    "id": "214",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दान्तरत्वाद्वाक्येषु विशेषा यद्यपि श्रुताः । वृत्तिशब्दोऽन्य एवायं सामान्यस्याभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3883",
    "id": "215",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अगोरचित्रगोश्चैव रूपभेदान्निवर्तकः । न चित्रगुर्विशेषाणां रूपाभेदात्तु वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3884",
    "id": "216",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा चित्रगुरित्येतत्प्रयुक्ते न प्रयुज्यते । एवं यदि स्यात्सामान्यं तस्य न स्यात्प्रतिश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3885",
    "id": "217",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वादयो विशेषास्तु प्रदेशानां निवर्तकाः । यथा प्रदेशाः सामान्य- प्रदेशान्तरबाधकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3886",
    "id": "218",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्त्यर्थाभिधानाद्वा षष्ठी नानुप्रयुज्यते । द्रव्यस्यानभिधानात्तु तच्छब्दोऽनुप्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3887",
    "id": "219",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामानाधिकरण्यं चेन्मतुब्लोपात्प्रकल्पते । मतुपोऽपि तदर्थत्वादनवस्था प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3888",
    "id": "220",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धस्य च संबन्दी संबन्धोऽन्यः प्रसज्यते । विभक्त्यर्थप्रधाने च क्रियायोगो न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3889",
    "id": "221",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्त्यर्थप्रधानत्वात्ततस्तत्रेति न क्रिया । दृश्यादिः कर्मकर्त्रादि- निमित्तत्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3890",
    "id": "222",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तर्भवेच्च संबन्धः प्राधान्याभिहितः कथम् । स प्रातिपदिकार्थश्च तथाभूतः कथं भत्वेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3891",
    "id": "223",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असंभवात्तु संबन्धे संबन्धसहचारिणि । जातिसंख्यासमाहार- कार्याणां इव संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3892",
    "id": "224",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धाद्विशिष्टाश्रयवाचिनाम् । शुक्लादिवल्लिङ्गसंख्ये शास्त्रारम्भाद्भविष्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3893",
    "id": "225",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेन तु विवक्षायां सामान्ये वा विवक्षिते । सलिङ्गस्य ससंख्यस्य पदार्थस्यागतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3894",
    "id": "226",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधुत्वं न विभक्त्यर्थ- मात्रे वृत्तस्य दृश्यते । कृत्स्नार्थवृत्तेः साधुत्वं इत्यर्थग्रहणं कृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3895",
    "id": "227",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धाद्द्रव्यवृत्तिरयं यदा । सलिङ्गस्य ससंख्यस्य तदा साधुत्वं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3896",
    "id": "228",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तर्भूतविभक्त्यर्थे षष्ठी न श्रूयते यथा । तथाश्रुतिः प्रसज्येत लिङ्गसंख्याभिधायिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3897",
    "id": "229",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधर्म्यं अव्ययेन स्याद्बहुव्रीहेस्तथा सति । लिङ्गसंख्यानिमित्तस्य संस्कारस्यापवर्तनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3898",
    "id": "230",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयुक्तेन च संबन्धाच्चैत्रादिश्रवनं भवेत् । विना विभक्त्या संबन्धो विभक्त्या विद्यते विना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3899",
    "id": "231",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभिधानेऽपि संख्यायाः संख्यात्वं न निवर्तते । षष्ठ्यर्थस्याभिधाने तु स्यात्प्रातिपदिकार्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3900",
    "id": "232",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनुप्रयोगसिद्ध्यर्थं न विभक्त्यर्थकल्पना । वस्त्वन्तरं उपक्षिप्तं इति के चित्प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3901",
    "id": "233",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्दिभिर्विशिष्टानां संबन्धानां निमित्तता । संबन्धैर्वा विशिष्टानां तद्वतां स्यान्निमित्तता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3902",
    "id": "234",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "के चित्संयोगिनो दण्डाद्विषाणात्समवायिनः । तद्वति प्रत्ययानाहुर्बहुव्रीहिं तथैव च ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3903",
    "id": "235",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भिन्नं संबन्धिभेदेन संबन्धं अपरे विदुः । निमित्तं स विभक्त्यर्थः समासेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3904",
    "id": "236",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रधानं अन्यार्थतया भिन्नं स्वैरुपसर्जनैः । निमित्तं अब्बिधेयं वा सर्वपश्चादपेक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3905",
    "id": "237",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वामिनि व्यतिरेकश्च वाक्ये यद्यपि दृश्यते । प्राधान्य एव तस्येष्टो बहुव्रीहिर्विवक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3906",
    "id": "238",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गवां विशेषणत्वेन यदा तद्वान्प्रवर्तते । अस्यैता इति तत्रार्थे बहुव्रीहिर्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3907",
    "id": "239",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा प्रत्यवमर्शस्तु तासां स्वामी गवां इति । गोभिस्तदाभिसंबन्धो निमित्तत्वाय कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3908",
    "id": "240",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपेक्षमानः संबन्धं रूढित्वस्य निवृत्तये । निमित्तानुविधायित्वात्तद्धर्मार्थः प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3909",
    "id": "241",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नाना चित्रा इति यथा निमित्तं अनुरुध्यते । नानाभूतेऽपि वृत्तः सन्बहुव्रीहिस्तथा भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3910",
    "id": "242",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धिनि निमित्ते तु द्रव्यधर्मो न हीयते । लिङ्गाभावो हि लिङ्गस्य विरोधित्वेन वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3911",
    "id": "243",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्वावांल्लिङ्गवाम्श्चार्थोऽभिन्नधर्मा, निमित्ततः । आसन्न एव द्रव्यत्वात्तद्धर्मैर्न विरुध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3912",
    "id": "244",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्त्यर्थेन चाविष्टं शुद्धं चेति द्विधा स्थितम् । द्रव्यं शुद्धस्य यो धर्मः स न स्यादन्यधर्मणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3913",
    "id": "245",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यमात्रस्य निर्देशे भेदोऽयं अविवक्षितः । ग्रन्थे पूर्वत्र भेदस्तु द्वितीयेऽनुप्रदर्शितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3914",
    "id": "246",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यस्य ग्रहणं चात्र लिङ्गसंख्याविशेषणम् । द्रव्याश्रितत्वं हि तयोस्ततोऽन्यस्य न सिध्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3915",
    "id": "247",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संबन्धिभिन्नसंबन्ध- परिछिन्ने प्रवर्तते । समासो द्रव्यसामान्ये विशिष्टार्थानुपातिनि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3916",
    "id": "248",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यधर्मानतिक्रान्तो भेदधर्मेष्ववस्थितः । भविष्यदाश्रयापेक्षे लिङ्गसंख्ये प्रपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3917",
    "id": "249",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्रप्रवृत्तिभेदेऽपि लौकिकोऽर्थो न भिद्यते । नञ्समसे यतस्तत्र त्रयः पक्षा विचारिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3918",
    "id": "250",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शब्दान्तरेऽपि चैकत्वं आश्रित्यैवं विचारणा । अब्रह्मणादिषु नञः प्रयोगो न हि विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3919",
    "id": "251",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राक्समासात्पदार्थानां निवृत्तिर्द्योत्यते नञा । स्वभावतो निवृत्तानां रूपाभेदादलक्षिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3920",
    "id": "252",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणादिस्थया वाक्येष्वाख्यातपदवाच्यया । क्रियया यस्य संबन्धो वृत्तिस्तस्य न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3921",
    "id": "253",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पाचकादिपदस्था चेन्नञा संबध्यते क्रिया । तत्र सत्तानुपादानात्त्रिपक्षी नोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3922",
    "id": "254",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्तयैवाभिसंबन्धो यदि सर्वत्र कल्प्यते । असन्निति समासेऽस्मिन्सत्तान्या परिकल्प्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3923",
    "id": "255",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्त्वान्ते च तुमुनन्ते च नञ्समासे न दृश्यते । विशेषणविशेष्यत्वं नञासत्ताभिधायिना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3924",
    "id": "256",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियायाः साधनाधार- सामान्ये नञ् व्यवस्थितः । ततो विशिष्टैराधारैर्युज्यते ब्राह्मणादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3925",
    "id": "257",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वृत्तौ यथा गताद्यर्थं उपादाय निरादयः । युज्यन्ते साधनाधारैर्नञ्समासेऽपि स क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3926",
    "id": "258",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्रासति नञो वृत्तेर्ब्राह्मणक्षत्रियादिभिः । विशेषणविशेष्यत्वं कल्प्यते कुब्जखञ्जवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3927",
    "id": "259",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कामचारे च सत्येवं असतः स्यात्प्रधानता, । गुणत्वं इतरेषां च तेषां वा स्यात्प्रधानता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3928",
    "id": "260",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राधान्येनाश्रिताः पूर्वं श्रुतेः सामान्यवृत्तयः । विशेष एव प्रक्रान्ता ब्राह्मणक्षत्रिवादवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3929",
    "id": "261",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा गौरादिभिस्तेषां अवच्छेदो विधीयते । असताप्यनभिव्यक्तं तादात्म्यं व्यज्यते तथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3930",
    "id": "262",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा सत्ताभिधानाय सन्नर्थः परिकल्प्यते । तथासत्ताभिधानाय निरुपाख्योऽपि कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3931",
    "id": "263",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्षत्रियादौ पदं कृत्वा बुद्धिः सत्तान्तराश्रया । जात्या भिन्नां ततः सत्तां प्रसक्तां अपकर्षति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3932",
    "id": "264",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभाव इति भावस्य प्रतिषेधे विवक्षिते । सोपाख्यत्वं अनाश्रित्य प्रतिषेधो न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3933",
    "id": "265",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकधर्मवचनाः शब्दाः सङ्घाभिधायिनः । एकदेशेषु वर्तन्ते तुल्यरूपाः स्वभावतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3934",
    "id": "266",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथैकदेशकरणात्कृत इत्वभिधीयते । अकृतश्चेति संघातः स एवाब्राह्मणे क्रमः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3935",
    "id": "267",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणोऽब्राह्मणस्तस्मादुपन्यासात्प्रसज्यते । अकृते वा कृतासङ्गादविशिष्टं कृताकृतात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3936",
    "id": "268",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अमुख्यसंभवे तत्र मुख्यस्य विनिवृत्तये । शास्त्रान्वाख्यानसमये नञ् प्रयुक्तो विशेषकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3937",
    "id": "269",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदार्थानुपघातेन दृश्यतेऽन्यविशेषणम् । अथ जातिमतोऽर्थस्य कश्चिद्धर्मो निवर्तितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3938",
    "id": "270",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवश्यं ब्राह्मणे कश्चित्क्व चिद्धर्मो न विद्यते । विशेषावचनात्तत्र नञः श्रुतिरनर्थिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3939",
    "id": "271",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविशिष्टस्य पर्यायो नञ्विशिष्टः प्रसज्यते । अन्वाख्यानाद्धि साधुत्वं एवंभूते प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3940",
    "id": "272",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पदार्थानुपघातेन यद्यप्यत्र विशेषणम् । उपचारसतोऽर्थस्य सावस्था द्योत्यते नञा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3941",
    "id": "273",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेष्येषु यथाभूतः पदार्थः समवस्थितः । तथाभूते तथाभावो गम्यते भेदहेतुभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3942",
    "id": "274",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निवृत्तेऽवयवस्तस्मिन्पदार्थे वर्तते कथम् । नानिमित्ता हि शब्दस्य प्रवृत्तिरुपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3943",
    "id": "275",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आराच्छब्दवदेकस्य विरुद्धेऽर्थे स्वभावतः । शब्दस्य वृत्तिर्यद्यस्ति नञः श्रुतिरनर्थिका ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3944",
    "id": "276",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ स्वभावो वचनादन्वाख्येयत्वं अर्हति । तद्वाच्यं अप्रसिद्धत्वान्नञार्थो विनिवर्त्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3945",
    "id": "277",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यद्यप्युभयवृत्तित्वं प्रधानं तु प्रतीयते । प्रस्थानं गम्यते शुद्धे तदर्थेऽपि न तिष्ठतौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3946",
    "id": "278",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "किमर्थं अतथाभूतेऽसति मुख्यार्थसंभवे । भेदे ब्राह्मणशब्दस्य वृत्तिरभ्युपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3947",
    "id": "279",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अयं पदार्थ एतस्मिन्क्षत्रियादौ न विद्यते । इति तद्वचनः शब्दः प्रत्ययाय प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3948",
    "id": "280",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्धेर्विषयतां प्राप्ते शब्दादर्थे प्रतीयते । प्रवृत्तिर्वा निवृत्तिर्वा ग्रुत्या ह्यर्थोऽनुसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3949",
    "id": "281",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असम्यगुपदेशाद्वा निमित्तात्संशयस्य वा । शब्दप्रवृत्तिर्न त्वस्ति लोष्टादिषु विपर्ययात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3950",
    "id": "282",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनेकस्मादस इति प्राधान्ये सति सिध्यति । सापेक्षत्वं प्रधानानां एवं युक्तं त्वतल्विधौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3951",
    "id": "283",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य च प्रधानत्वात्तद्विशेषणसंनिधौ । प्रधानधर्माव्यावृत्तिरतो न वचनान्तरम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3952",
    "id": "284",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रधानं अत्र भेद्यत्वादेकार्थो विकृतो नञा । हित्वा स्वधर्मान्वर्तन्ते द्व्यादयोऽप्येकतां गताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3953",
    "id": "285",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणत्वं यथापन्ना नञ्युक्ताः क्षत्रियादयः । द्वित्वादिषु तथैकत्वं नञ्योगादुपचर्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3954",
    "id": "286",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वयोगं आसाद्य स धर्मः प्रतिषिध्यते । द्व्यादिभ्यस्तेषु तच्छब्दो वर्तते ब्राह्मणादिवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3955",
    "id": "287",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविष्टसंख्यो वाक्येऽसौ यथा द्व्यादौ प्रयुज्यते । वृत्तौ तस्य प्रधानत्वात्सा संख्या न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3956",
    "id": "288",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रतिषेध्यो यथाभूतस्तथाभूतोऽनुषज्यते । वचनान्तरयोगे हि न सोऽर्थः प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3957",
    "id": "289",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अशुक्ल इति कृष्णादिर्यथार्थः संप्रतीयते । संख्यान्तरं तथानेक इत्यत्राप्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3958",
    "id": "290",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाप्रसङ्गात्सर्वेषु कर्मस्वङ्गीकृतेषु च । एकस्मिन्प्रतिषिद्धेऽपि प्राप्तं अन्यत्प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3959",
    "id": "291",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियाश्रुतिश्च प्रक्रान्ते प्रसज्यप्रतिषेधने । पर्युदासे तु नियतं संख्येयान्तरं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3960",
    "id": "292",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "धात्वर्थः कर्मविषयो व्यपदिष्टः स्वसाधनैः । अर्थात्सर्वाणि कर्माणि प्रागाक्षिप्यावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3961",
    "id": "293",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निर्ज्ञातसाधनाधारे यत्राख्याते प्रयुज्यते । अनेक इति पश्चाच्च तिष्ठतीत्यनुषज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3962",
    "id": "294",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साध्यत्वात्तत्र सिद्धेन क्रिया द्रव्येण लक्ष्यते । प्रागेवाङ्गीकृतं द्रव्यं अतः पूर्वेण भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3963",
    "id": "295",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संख्यैव प्रतिषेधेन संख्यान्तरं अपेक्षते । वाक्येऽपि तेन नैकत्व- मात्रं एव निवर्त्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3964",
    "id": "296",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्नेहान्तरादवच्छेदस्तथासत्तेः प्रतीयते । तैलेन भोजनेऽप्राप्ते न त्वन्यदुपसेचनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3965",
    "id": "297",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकार्थे वर्तमानाभ्यां असता ब्राह्मणेन च । यदा जात्यन्तरं बाह्यं क्षत्रियाद्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3966",
    "id": "298",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामेव शस्त्री कन्येति यथान्यद्व्यपदिश्यते । असन्ब्राह्मण इत्याभ्यां तथान्ये क्षत्रियादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3967",
    "id": "299",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असास्नो गौरिति यथा, गवयो व्यपदिश्यते । जात्यन्तरं न गोरेव सस्नाभावः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3968",
    "id": "300",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तुल्यरूपं यथाख्यातं कण्टकैर्भेदहेतुभिः । खदिरं जातिभेदेन खर्जूरात्प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3969",
    "id": "301",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अविद्यमानब्राह्मण्यो यादृशो ब्राह्मणो भवेत् । अङ्गीकृतोपमानेन तथान्योऽर्थोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3970",
    "id": "302",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवृष्टयो यथा वर्सा नीहाराभ्रसमावृताः । तद्रूपत्वात्स हेमन्त इत्यभिन्नः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3971",
    "id": "303",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपरे ब्राह्मणादीनां सर्वेषां जातिवाचिनाम् । द्रव्यस्यान्यपदार्थत्वे नञा योगं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3972",
    "id": "304",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न चैवंविषयः कश्चिद्बहुव्रीहिः प्रकल्पते । अगुरश्व इति व्याप्तिर्नञ्समासेन यस्य न ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3973",
    "id": "305",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वन्द्वैकदेशिनोरुक्ता परवल्लिङ्गता यतः । अवर्षासु ततोऽसिद्धिरिष्टयोर्लिङ्गसंख्ययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3974",
    "id": "306",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषणं ब्राह्मणादि क्रियासंबन्धिनोऽसतः । यदा विषयभिन्नं तत्तदासत्त्वं प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3975",
    "id": "307",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणत्वेन चासत्त्वादुच्यते सत्तदन्यथा । असदित्यपि सत्त्वेन सतः सत्ता निवर्त्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3976",
    "id": "308",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समन्यद्रव्यवृत्तित्वान्निमित्तानुविधायिनः । अयोगो लिङ्गसंख्याभ्यां स्याद्वा सामान्यधर्मता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3977",
    "id": "309",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रागसत्त्वाभिधायित्वं समासे द्रव्यवाचिता । निमित्तानुविधानं च न सर्वत्र स्वभावतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3978",
    "id": "310",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निमित्तानुविधाने च क्रियायोगो न कल्पते । तथा चाव्यपदेश्यत्वादुपादानं अनर्थकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3979",
    "id": "311",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असत्सामान्यवृत्तिर्वा विशेषैः क्षत्रियादिभिः । प्रयुक्तैराश्रयैर्भिन्नो याति तल्लिङ्गसंख्यताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3980",
    "id": "312",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रागाश्रयो हि भेदाय प्रधानेऽभ्यन्तरीकृतः । पुनः प्रत्यवमर्शेन विभक्त इव दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3981",
    "id": "313",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समासे श्रूयते स्वार्थो येन तद्वांस्तदाश्रयः । द्रव्यं तु लिङ्गसंख्यावदसताभ्यन्तरीकृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3982",
    "id": "314",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकार्थविषयौ शब्दौ तस्मिन्नन्यार्थवर्तिनौ । असतैव तु भेदानां सर्वेषां उपसंग्रहः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3983",
    "id": "315",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ते क्षत्रियादिभिर्वाच्या वाच्या वा सर्वनामभिः । यान्तीवान्यपदार्थत्वं नञो रूपाविकल्पनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3984",
    "id": "316",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विशेषस्याप्रयोगे तु लिङ्गसंख्ये न सिध्यतः । अवर्षादिषु दोसश्च हेमन्तोऽन्याश्रयो यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3985",
    "id": "317",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकृतिः सर्वशब्दानां यदा वाच्या प्रतीयते । एकत्वादेकशब्दत्वं न्याय्यं तस्याश्च वर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3986",
    "id": "318",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आविष्टलिङ्गता तस्यां स्याद्ग्राम्यपगुसङ्घवत् । द्रव्यभेदेऽपि चैकत्वात्तत्रैकवचनं भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3987",
    "id": "319",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयाणां हि लिङ्गैः सा नियतैरेव युज्यते । तथा च युक्तवद्भावे प्रतिषेधो निरर्थकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3988",
    "id": "320",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वत्राविष्टलिङ्गत्वं लोकलिङ्गपरिग्रहे । विरोधित्वात्प्रसज्येत नाश्रितं तच्च लौकिकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3989",
    "id": "321",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यं आकृतिर्भावो जातिरित्यत्र लौकिकम् । लिङ्गं न संभवत्येव तेनान्यत्परिगृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3990",
    "id": "322",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रवृत्तिरिति सामान्यं लक्षणं तस्य कथ्यते । आविर्भावस्तिरोभावः स्थितिश्चेत्यथ भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3991",
    "id": "323",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रवृत्तिमन्तः सर्वेऽर्थास्तिसृभिश्च प्रवृत्तिभिः । सततं न वियुज्यन्ते वाचश्चैवात्र संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3992",
    "id": "324",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यश्चाप्रवृत्तिधर्मार्थश्चितिरूपेण गृह्यते । अनुयातीव सोऽन्येषां प्रवृत्तीर्विश्वगाश्रयाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3993",
    "id": "325",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेनास्य चितिरूपं च चितिकालश्च भिद्यते । तस्य स्वरूपभेदस्तु न कश्चिदपि विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3994",
    "id": "326",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अचेतनेषु चैतन्यं संक्रान्तं इव दृश्यते । प्रतिबिम्बकधर्मेण यत्तच्छब्दनिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3995",
    "id": "327",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अवस्था तादृशी नास्ति या लिङ्गेन न युज्यते । क्व चित्तु शब्दसंस्कारो लिङ्गस्यानाश्रये सति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3996",
    "id": "328",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृत्तद्धिताभिधेयानां भावानां न विरुध्यते । शास्त्रे लिङ्गं गुणावस्था तथा चाकृतिरिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3997",
    "id": "329",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "लिङ्गं प्रति न भेदोऽस्ति द्रव्यपक्षेऽपि कश्चन । तस्मात्सप्त विकल्पा ये सैवात्राविष्टलिङ्गता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3998",
    "id": "330",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वचने नियमः शास्त्राद्द्रव्यस्याभ्युपगम्यते । यतस्तदाकृतौ शास्त्रं अन्यथैव समर्थ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "3999",
    "id": "331",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वर्तते यो बहुष्वर्थोऽभेदे तस्य विवक्षिते । स्वाश्रयैर्व्यपदिष्टस्य शास्त्रे वचनं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4000",
    "id": "332",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा त्वाश्रयभेदेन भेद एव प्रतीयते । आकृतेर्द्रव्यपक्षेन तदा भेदो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4001",
    "id": "333",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदे त्वेकशब्दत्वाच्छास्त्राच्च वचने सति । एकशेषो न वक्तव्यो वचनानां च संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4002",
    "id": "334",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ननु चानभिधेयत्वे द्रव्यस्य तदपाश्रयः । आकृतेरुपकारोऽयं द्रव्याभावान्न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4003",
    "id": "335",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यपदेशोऽभिधेयेन न शास्त्रे कश्चिदाश्रितः । द्रव्यं नाम पदार्थो यो न च स प्रतिषिध्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4004",
    "id": "336",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणभावोऽभिधेयत्वं प्रति द्रव्यस्य नाश्रितः । उपकारि गुणः शेषः परार्थ इति कल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4005",
    "id": "337",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्ये न गुणभावोऽस्ति विनाद्रव्याभिधायिताम् । आकृतौ वा प्रधानत्वं अत एवं समर्थ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4006",
    "id": "338",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कैश्चिद्गुणप्रधानत्वं नामाख्यातवदिष्यते । न वृत्तिवत्परार्थस्य गुणभावस्तु वर्ण्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4007",
    "id": "339",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणभूतस्य नानात्वादाकृतेरेकशब्दता । सिद्धो वचनभेदश्च द्रव्यभेदसमन्वयात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4008",
    "id": "340",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधनं गुणभावेन क्रियाया भेदकं यथा । आख्यातेष्वेकशब्दाया जातेर्द्रव्यं तथोच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4009",
    "id": "341",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकत्वे तुल्यरूपत्वाच्छब्दानां प्रतिपादने । निमित्तात्तद्वतोऽर्थस्य विशिष्टग्रहणे सति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4010",
    "id": "342",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धादाश्रयैराकृतेः सह । प्रवृत्तौ भिन्नशब्दायां लिङ्गसंख्ये प्रसिध्यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4011",
    "id": "343",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्राक्च जात्यभिसंबन्धात्सर्वनामाभिधेयता । वस्तूपलक्षणं सत्त्वे प्रयुज्यन्ते त्यदादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4012",
    "id": "344",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पाकौ पाका इति यथा भेदकः कैश्चिदाश्रयः । इष्यते चानुपादानो धर्मोऽसौ गुणवाचिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4013",
    "id": "345",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयस्यानुपादाने केवलं लभते यदि । आधारधर्मान्सामान्यं पुरस्तात्तद्विचारितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4014",
    "id": "346",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातौ पूर्वं प्रवृत्तानां शब्दानां जातिवाचिनाम् । अशब्दवाच्यात्संबन्धाद्व्यक्तिरप्युपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4015",
    "id": "347",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं इत्यभिसंबन्धाज्जातिधर्मोपचर्यते । द्रव्यं तदाश्रयो भेदो जातेश्चाभ्युपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4016",
    "id": "348",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मञ्चशब्दो यथाधेयं मञ्चेष्वेव व्यवस्थितः । तत्त्वेनाह तथा जाति- शब्दो द्रव्येषु वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4017",
    "id": "349",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्र जातिपदार्थत्वं तथैवाभ्युपगम्यते । जातिरुत्सृष्टसंख्या तु द्रव्यात्मन्यनुषज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4018",
    "id": "350",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्येदं इति वा यत्र सोऽयं इत्यपि वा श्रुतिः । वर्तते परधर्मेण तदन्यदभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4019",
    "id": "351",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्प्रधानं न तस्यास्ति स्वरूपं अनिरूपनात् । गुणस्य चात्मना द्रव्यं तद्भावेनोपलक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4020",
    "id": "352",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणस्य भेदकाले तु प्राधान्यं उपजायते । संसर्गश्रुतिरर्थेषु साक्षादेव न वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4021",
    "id": "353",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातौ वृत्तो यदा द्रव्ये स शब्दो वर्तते पुनः । जातेरेव पदार्थत्वं न तदाभ्युपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4022",
    "id": "354",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रवृत्तानां पुनर्वृत्तिरेकत्वेनोपवर्ण्यते । प्रतिपत्तेरुपायेषु न तत्त्वं अनुगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4023",
    "id": "355",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपृथक्शब्दवाच्यस्य जातिराश्रीयते यदा । द्रव्यस्य सति संस्पर्शे तदा जातिपदार्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4024",
    "id": "356",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यस्य सति संस्पर्शे द्रव्यं आश्रीयते यदा । वाच्यं तेनैव शब्देन तदा द्रव्यपदार्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4025",
    "id": "357",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अपृथक्शब्दवाच्यापि भेदमात्रे प्रवर्तते । यदा संबन्धवज्जातिः सापि द्रव्यपदार्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4026",
    "id": "358",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तभिन्नयोरेव जातिद्रव्याभिधायिनोः । अवाच्यस्योपकारित्व आश्रिते तूभयार्थता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4027",
    "id": "359",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रिते त्वाश्रयकृतं भेदं अभ्युपगच्छता । पुनश्चाप्येकशब्दत्वं जातिशब्देऽनुवर्णितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4028",
    "id": "360",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनिर्जातस्य निर्ज्ञानं येन तन्मानं उच्यते । प्रस्थादि तेन मेयात्मा साकल्येनावधार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4029",
    "id": "361",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनिर्ज्ञातं प्रसिद्धेन येन तद्धर्म गम्यते । साकल्येनापरिज्ञानादुपमानं तदुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4030",
    "id": "362",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वयोः समानयोर्धर्म उपमानोपमेययोः । समास उपमानानां शब्दैस्तदभिधायिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4031",
    "id": "363",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधारभेदाद्भेदो यः श्यामत्वे सोऽविवक्षितः । गुणोऽसावाश्रितैकत्वो भिन्नाधारः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4032",
    "id": "364",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणयोर्नियतो भेदो गुणजातेस्तथैकता । एकत्वेऽत्यन्तभेदे वा, नोपमानस्य संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4033",
    "id": "365",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिमात्रव्यपेक्षायां उपमार्थो न कश्चन । श्यामत्वं एकं गुणयोरुभयोरपि वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4034",
    "id": "366",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "येनैव हेतुना श्यामा शस्त्री तत्र प्रतीयते । स हेतुर्देवदत्तायाः प्रत्यये न विशिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4035",
    "id": "367",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आश्रयाद्यो गुणे भेदो जातेर्या चाविशिष्टता । ताभ्यां उभाभ्यां द्रव्यात्मा सव्यापारः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4036",
    "id": "368",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोऽयं एकत्वनानात्वे व्यवहारः समाश्रितः । भेदाभेदविमर्शेन व्यतिकीर्णेन वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4037",
    "id": "369",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामेत्येवाभिधियेत जातिमात्रे विवक्षिते । शस्त्र्यादिनां उपादाने तत्र नास्ति प्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4038",
    "id": "370",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अशब्दवाच्यो यो भेदः श्याममात्रे न वर्तते । श्यामेषु केषु चिद्वृत्तिर्यस्य सोऽत्र व्यपेक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4039",
    "id": "371",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामेषु केषु चित्किं चित्किं चित्सर्वत्र वर्तते । सामान्यं कश्चिदेकस्मिञ् छ्यामे भेदो व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4040",
    "id": "372",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथा हि सति सौरभ्ये भेदो जात्युत्पलादिषु । गन्धानां सति भेदे तु सादृश्यं उपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4041",
    "id": "373",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणानां आश्रयाद्भेदः स्वतो वाप्यनुगम्यते । अनिर्देश्याद्विशेषाद्वा संकराद्वा गुणान्तरैः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4042",
    "id": "374",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानं प्रसिद्धत्वात्सर्वत्र व्यतिरिच्यते । उपमेयत्वं आधिक्ये साम्ये वा न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4043",
    "id": "375",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यैस्तु मानं जात्यादि भेद्यस्यार्थस्य वर्ण्यते । अनिर्ज्ञातस्वरूपो हि ज्ञेयोऽर्थस्तेन मीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4044",
    "id": "376",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मितस्तु स्वेन मानेन प्रसिद्धो यो गुणाश्रयः । आश्रयान्तरमानाय स्वधर्मेण प्रवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4045",
    "id": "377",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "रूपान्तरेण संस्पर्शो रूपान्तरवतां सताम् । भिन्नेन यस्य भेद्यानां उपमानं तदुच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4046",
    "id": "378",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "धर्मः समानः श्यामादिरुपमानोपमेययोः । आश्रियमानप्राधान्यो धर्मेणान्येन भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4047",
    "id": "379",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शस्त्रीकुमार्योः सदृशः श्याम इत्येवं आश्रिते । व्यपदेश्यं अनेनेति निमित्तं गुणयोः स्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4048",
    "id": "380",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा निमित्तैस्तद्वन्तो गच्छन्तीव तदात्मताम् । भेदाश्रयं तदाख्यानं उपमानोपमेययोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4049",
    "id": "381",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्त्वासङ्गविवक्षायां येषु भेदो निवर्तते । लुप्तोपमानि तान्याहुस्तद्धर्मेण समाश्रयात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4050",
    "id": "382",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शस्त्र्यां प्रसिद्धं श्यामत्वं मानं सा तेन मीयते । अन्या श्यामा तु तद्रूपा तेनात्यन्तं न मीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4051",
    "id": "383",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शस्त्रिं स्वेन गुणेनातो मिमानां आश्रयान्तरम् । असमाप्तगुणं सिद्धेरुपमानं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4052",
    "id": "384",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमेये स्थितो धर्मः श्रुतोऽन्यत्रानुमीयते । श्रुतोऽथ वोपमानस्थ उपमेयेऽनुमियते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4053",
    "id": "385",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अधीयते ब्राह्मणवत्क्षत्रिया इति दृश्यते । उपमेयस्य भिन्नत्वाद्वचनं क्षत्रियाश्रयम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4054",
    "id": "386",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "साधारणं ब्रुवन्धर्म क्व चिदेव व्यवस्थितम् । सामान्यवचनः शब्द इति सूत्रेऽपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4055",
    "id": "387",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नाभेदेन न भेदेन गुणो द्विष्ठोऽभिधीयते । भिन्नयोर्धर्मयोरेकः श्रूयतेऽन्यः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4056",
    "id": "388",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नात्यन्ताय मिमीते यत्सामान्ये समवस्थितम् । सादृश्यादुपमेयार्थ- समीपे परिकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4057",
    "id": "389",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मानं प्रति समीपं वा सादृश्येन प्रतीयते । परिच्छेदाद्धि सादृश्यं इह मानोपमानयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4058",
    "id": "390",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकजातिव्यपेक्षायां तदेवेत्यवसीयते । भेदस्यैव व्यपेक्षायां अन्यदेवेति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4059",
    "id": "391",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कर्मत्वं करणत्वं च भेदेनैवाश्रितं यतः । अत्यन्तैकत्वविषयो न स्यात्तेनात्र सम्शयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4060",
    "id": "392",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदेऽपि तुल्यरूपत्वाच्छालीमं तानिति दृश्यते । जात्यभेदात्स एवायं इति भिन्नोऽभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4061",
    "id": "393",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कथं ह्यवयवोऽन्यस्य स्यादन्य इति चोच्यते । अत्यन्तभेदे नानात्वं यत्र तत्त्वं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4062",
    "id": "394",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदस्य विवक्षायां एकत्वं सङ्घसङ्घिनोः । सङ्घिनोर्न त्वभेदोऽस्ति तथान्यत्वं उदाहृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4063",
    "id": "395",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्राभिन्नव्यपेक्षायां उपमार्थो न विद्यते । यो हि गौरिति विज्ञाने हेतुः सोऽस्ति गवान्तरे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4064",
    "id": "396",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यावृत्तानां विशेषाणां व्यापारे तु विवक्षिते । न कश्चिदुपकारोऽस्ति बुद्धेर्बुद्ध्यन्तरं प्रति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4065",
    "id": "397",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "किं चिद्यत्रास्ति सामान्यं यदि भेदाश्च के चन । गोत्वं गोष्वस्ति सामान्यं भेदाश्च शबलादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4066",
    "id": "398",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामान्यं श्यामतान्यैव तद्धि साधारणं द्वयोः । तदेव सिद्ध्यसिद्धिभ्यां भेद इत्यपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4067",
    "id": "399",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामत्वं एव सामान्यं अन्येषां उभयोः स्थितम् । संपूर्नत्वात्तदन्यस्माद्विशेष इति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4068",
    "id": "400",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आकृतौ वापि सामान्ये क्व चिदेव व्यवस्थिताः । श्यामादौ येऽवसीयन्ते विशेषास्त इहाश्रिताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4069",
    "id": "401",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातेरभेदे भेदे वा सादृश्यं तत्प्रचक्षते । कश्चित्कदा चितर्थात्मा तथाभूतोऽपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4070",
    "id": "402",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यत्रार्थे प्रत्ययाभेदो न कदा चिद्विकल्पते । अविद्यमानभेदत्वात्स एक इति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4071",
    "id": "403",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "योऽर्थ आश्रितनानात्वः स एवेत्यपदिश्यते । व्यापारं जातिभागस्य तत्रापि प्रतिजानते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4072",
    "id": "404",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जातिभागाश्रया प्रख्या तत्राभिन्ना प्रवर्तते । व्यक्तिभागाश्रया बुद्धिस्तत्र भेदेन जायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4073",
    "id": "405",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्यत्र वर्तमानं सद्भेदाभेदसमन्वितम् । निमित्तं पुनरन्यत्र नानात्वेनेव गृह्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4074",
    "id": "406",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधारेषु पदन्यासं कृत्वोपैति तदाश्रयम् । स सादृश्यस्य विषय इत्यन्यैरपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4075",
    "id": "407",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "परापेक्षे यथा भावे कारणाख्या प्रवर्तते । तथान्याधिगमापेक्षं उपमानं प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4076",
    "id": "408",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुरुगिश्यपितापुत्र- क्रियाकालादयो यथा । व्यवहारास्तथौपम्यं अप्यपेक्षानिबन्धनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4077",
    "id": "409",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामत्वं उपमाने चेद्वृत्तं वृत्तौ प्रयुज्यते । उपमेयं समासेन बाह्यं तत्राभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4078",
    "id": "410",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "टाबन्त एव चैत्रादौ श्यामाशब्दस्तथा भवेत् । सूत्रे च प्रथमाभावान्न श्यामाद्युपसर्जनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4079",
    "id": "411",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ त्वेकविभक्तित्वाद्गुणत्वाद्वोपसर्जनम् । नैवं तित्तिरिकल्माष्यां इष्टः स्त्रीप्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4080",
    "id": "412",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सतिशिष्टबलीयस्त्वाद्बाह्ये ङिषि च सत्यपि । उपमानस्वरो न स्यात्तस्मात्स्त्र्यन्तः समस्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4081",
    "id": "413",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गुणे न चोपमानस्थे सापेक्षत्वं प्रकल्पते । प्रधानस्य तथा न स्याद्व्याघ्रादौ लिङ्गदर्शनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4082",
    "id": "414",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मात्सति गुणत्वेऽपि प्राधान्यं विग्रहान्तरे । नैवंजातीयकं शास्त्रे संभवत्युपसर्जनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4083",
    "id": "415",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमेयात्मनि श्यामो वर्तमानोऽभिधीयते । उपमानेष्वनिर्दिष्टः सामर्थ्यात्स प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4084",
    "id": "416",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्यमात्रेऽपि निर्दिष्टे चन्द्रवक्त्रेऽनुगम्यते । विशिष्ट एव चन्द्रस्थो गुणो नोपप्लवादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4085",
    "id": "417",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भेदभावनयैतच्च समासेऽप्युपवर्ण्यते । विशिष्टगुणभिन्नेऽर्थे पदं अन्यत्प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4086",
    "id": "418",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदि भिन्नाधिकरणो वचनादनुगम्यते । मृगीव चपलेत्यत्र पुंवद्भावो न सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4087",
    "id": "419",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अस्त्रीपूर्वपदत्वात्तु पुंवद्भावो भविष्यति । यथैव मृगदुग्धादौ न चेत्स्त्र्यर्थो विवक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4088",
    "id": "420",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शस्त्रीव शस्त्रीश्यामेति देवदत्तैव कथ्यते । तस्यां एवोभयं तस्मादुच्यते शास्त्रविग्रहे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4089",
    "id": "421",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पुंवद्भावस्य सिद्ध्यर्थं पक्षे स्त्रीप्रत्ययस्य च । बह्वपेक्ष्यं अतस्तस्यां उभयप्रतिपादनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4090",
    "id": "422",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "श्यामा शस्त्री यथा श्यामा शस्त्रीकल्पेति चोच्यते । तत्रोपमानेतरयोः श्यामेत्येतदपेक्ष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4091",
    "id": "423",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अथ श्यामेव शस्त्रीयं श्यामेत्येवं प्रयुज्यते । शस्त्री यथेयं श्यामेति तावदेव प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4092",
    "id": "424",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपलक्षणमात्रार्था गुणस्यास्य यदि श्रुतिः । पृथग्द्वयोः श्रुतोऽप्येष नेष्टस्वार्थस्य वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4093",
    "id": "425",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमेयं तु यद्वाच्यं तस्य चेत्प्रतिपादने । सव्यापारा गुणास्तत्र सर्वस्योक्तिः सकृच्छ्रुतौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4094",
    "id": "426",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकाराधारभेदेन विशेषे समवस्थितः । शब्दान्तराभिसंबन्धे सामान्यवचनः कथम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4095",
    "id": "427",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सादृश्यमात्रं सामान्यं द्विष्ठं कैश्चित्प्रतीयते । गुणो भेदेऽप्यभेदेन द्विवृत्तिर्वा विवक्षितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4096",
    "id": "428",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारो जातिभागस्य द्रव्ययोर्वाभिधित्सितः । रूपात्सामान्यवाचित्वं प्राग्वा वृत्तेरुदाहृतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4097",
    "id": "429",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्याघ्रशब्दो यदा शौर्यात्पुरुषार्थेऽवतिष्ठते । तदाधिकरणाभेदात्समासस्यास्ति संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4098",
    "id": "430",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शूरशब्दप्रयोगे तु व्याघ्रशब्दो मृगे स्थितः । भिन्नेऽधिकरणे वृत्तेस्तत्र नैवास्ति संभवः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4099",
    "id": "431",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामानाधिकरण्येऽपि गुणभेदस्य संभवात् । प्रयोगः शूरशब्दस्य समासेऽप्यनुषज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4100",
    "id": "432",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूजोपाधिश्च यो दृष्टः कुत्सनोपाधयश्च ये । तेषां भिन्ननिमित्तत्वान्नियमार्था पुनः श्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4101",
    "id": "433",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असंभवेऽपि वा वृत्तेः स्यादेतल्लिङ्गदर्शनम् । अच्वेरिति यथा लिङ्गं अभावेऽपि भृशादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4102",
    "id": "434",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वत्यन्तावयवे वाक्ये यदौपम्यं प्रतीयते । तत्प्रत्ययविधौ सूत्रे निर्देशोऽयं विचार्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4103",
    "id": "435",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियेत्युपाधिः प्राथम्यात्प्रकृत्यर्थस्य यद्यपि । न प्रातिपदिकं तत्र क्रियावाच्युपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4104",
    "id": "436",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सत्त्ववृत्तस्य शेषे वा तृतीया साधनेऽपि वा । तिङां असत्त्ववाचित्वादुभयं तन्न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4105",
    "id": "437",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पाकादयस्तृतीयान्ताः सत्त्वधर्मसमन्वयात् । न क्रियेत्यपदिश्यन्ते कृत्वोऽर्थप्रत्यये यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4106",
    "id": "438",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ये चाव्ययकृतः के चित्क्रियाधर्मसमन्विताः । तेषां असत्त्ववाचित्वं तिङन्तैर्न विशिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4107",
    "id": "439",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृत्वसुज्विषया यापि शयितव्यादिषु क्रिया । उपमानोपमेयत्वं तत्रात्यन्तं असंभवि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4108",
    "id": "440",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न केवलौ द्रव्यगुणौ तद्वान्वाप्युपमीयते । शयितव्यादिभिस्तेषु नोपमार्थोऽस्ति कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4109",
    "id": "441",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानोपमेयत्वे द्रव्ये चानुक्तधर्मिणि । निमित्तत्वेन गम्यन्ते रूढयोगाः क्रियागुणाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4110",
    "id": "442",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "होतव्यसदृशो होतेत्यत्राप्यर्थो न विद्यते । विरोधात्क्रियया तस्मात्क्रियावान्नोपमीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4111",
    "id": "443",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिया समानजातिया तद्भावान्नोपमीयते । जातिभेदेऽपि पाकेन भिन्नाः पाकादयः क्रियाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4112",
    "id": "444",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधारभेदाद्भिन्नायां उपमानस्य संभवः । अध्येतव्येन विप्राणां तुल्यं अध्ययनं विशाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4113",
    "id": "445",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्थात्प्रकरणाद्वापि यत्रापेक्ष्यं प्रतीयते । सामर्थ्यादनपेक्षस्य तस्य वृत्तिः प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4114",
    "id": "446",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तैलपाकेन तुल्ये च घृतपाके विवक्षिते । क्रियावदपि कार्याणां दर्शनात्प्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4115",
    "id": "447",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अतिङ्ग्रहणं एवं तु समासस्य निवर्तकम् । गमनं कारकस्येति ण्वुल्यन्यस्मिन्न संभवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4116",
    "id": "448",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वस्य परिहारार्थं समुदायत्वं आश्रितम् । शुद्धायाः संभवान्न स्यात्क्रियाया ब्राह्मणादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4117",
    "id": "449",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानविवक्षायां स्वधर्मश्च निवर्तते । क्रियाया न श्रुताद्यस्मादुपमानं समाप्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4118",
    "id": "450",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तृतीयोऽप्याश्रितो भेदो धर्मः साधारणो द्वयोः । व्यापारवान्न कृत्स्नस्य साम्यं कृत्स्नेन विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4119",
    "id": "451",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्रव्ये वापि क्रियायां वा निमित्तात्तत्प्रकल्पते । क्रियाणां विद्यमानत्वाद्वृत्तिर्न स्याद्गवादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4120",
    "id": "452",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभावात्केवलायास्तु तद्वानर्थः प्रतीयते । प्रधानासंभवे युक्ता लक्षणार्था क्रियाश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4121",
    "id": "453",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियान्तरेषु सापेक्षाः क्रियाशब्दाः क्रियान्तरे । उपकाराय गृह्यन्ते यथैव ब्राह्मणादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4122",
    "id": "454",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा प्रकर्षः सर्वत्र निमित्तान्तरहेतुकः । द्रव्यवद्गुणशब्देऽपि स निमित्तं अपेक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4123",
    "id": "455",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यो य उच्चार्यते शब्दः स स्वरूपनिबन्धनः । यथा तथोपमानेषु व्यपेक्ष न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4124",
    "id": "456",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियावृत्तेस्तृतीयान्तस्य्- ऐवं चासंभवे सति । प्रसिद्धन्यायकरणो भाष्ये युजिरुदाहृतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4125",
    "id": "457",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तर्भूते तु करणे प्रयोगो न पुनर्भवेत् । न्यायेनायुक्तं इत्यत्र जीवतौ प्राणकर्मवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4126",
    "id": "458",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "शास्त्राभ्यासाच्च भेदोऽयं अयुक्तं इति वर्ण्यते । अशोभनं असंबद्धं इति रूढिर्व्यवस्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4127",
    "id": "459",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विविभक्तिः प्रकृत्यर्थं प्रत्युपाधिः कथं भवेत् । विभक्तिपरिणामे च प्रकल्प्यं विषयान्तरम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4128",
    "id": "460",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विभक्त्यन्तरयोगो हि यस्य तद्विषयान्तरे । विभक्त्यन्तरसंबन्धः सामर्थ्यादनुमीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4129",
    "id": "461",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सारूप्यात्तु तदेवेदं इति तत्रोपचर्यते । शब्दान्तरं विभक्त्या तु युक्तं शास्त्रे तदश्रुतम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4130",
    "id": "462",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृतिश्चेत्तृतीयान्ता तेनेत्यस्मात्प्रतीयते । क्रियेति प्रथमान्ता सा कथं भवितुं अर्हति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4131",
    "id": "463",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिययेति तृतीया च प्रयोगे कस्य कल्प्यताम् । तेनेत्यस्य हि संबन्धः सूत्रस्थेन न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4132",
    "id": "464",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सोपस्कारेषु सूत्रेषु वाक्यशेषः समर्थ्यते । तेन यत्तत्तृतीयान्तं क्रिया चेत्सेति गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4133",
    "id": "465",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपाधेः कस्य चिद्वाक्ये प्रयोग उपलभ्यते । प्रतीयमानधर्मान्यो न कदा चित्प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4134",
    "id": "466",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नीलं उत्पलं इत्यत्र न विशेष्ये न भेदके । कश्चित्तद्धर्मवचनो वाक्ये शब्दः प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4135",
    "id": "467",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तानुगमात्तत्र न सूत्रे न च विग्रहे । विभक्तिपरिणामेन किं चिदस्ति प्रयोजनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4136",
    "id": "468",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तृतीयान्तं क्रियेत्येतद्विग्रहे न प्रयुज्यते । यथा दण्डः प्रहरणं क्रीडायां इति दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4137",
    "id": "469",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "घविधौ यच्च संज्ञायां इति सूत्र उदाहृतम् । उपादानं प्रयोगेषु तस्यात्यन्तं न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4138",
    "id": "470",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यैरप्रयुक्तैः संस्कारः प्रधानेषु प्रतीयते । ते भेदेऽपि विभक्तीनां निर्दिश्यन्त उपाधयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4139",
    "id": "471",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायेषु वर्तन्ते भावानां सहचारिणाम् । शब्दास्तत्त्वविवक्षायां समुच्चयविकल्पयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4140",
    "id": "472",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चयस्तु क्रियते येषु प्रत्यर्थवृत्तिषु । भेदाधिष्ठानया योगस्तेसां भवति संख्यया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4141",
    "id": "473",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वैर्विशिष्टास्तैरर्थैर्जन्यन्ते सहचारिभिः । बुद्धयः प्रतिपत्तॄणां शब्दार्थांस्तानतो विदुः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4142",
    "id": "474",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संसृष्टाः प्रत्ययेष्वर्थाः सर्व एवोपकारिनः । तेषां प्रत्ययरूपेण सर्वेषां शब्दवाच्यता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4143",
    "id": "475",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "केवलानां तु भावानां न रूपं अवधार्यते । अनिरूपितरूपेषु तेषु शब्दो न वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4144",
    "id": "476",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वशब्दप्रयोगाच्च समूहान्न निवर्तते । वर्ततेऽवयवे नापि नोपात्तं त्यजते क्व चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4145",
    "id": "477",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायाभिधायि च यदि भेदं विशेषयेत् । तत्रातुल्यविभक्तित्वं पूर्वकायादिवद्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4146",
    "id": "478",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समूहे च प्रदेशे च पञ्चाला इति दृश्यते । तथा विशेषणं सर्व इत्येतदुपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4147",
    "id": "479",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथार्धपिप्पलीत्यत्र जात्यन्तरनिवृत्तये । अर्धं च पिप्पली चेति खन्दे शब्दः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4148",
    "id": "480",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पञ्चालानां प्रदेशोऽपि भिन्नो जनपदान्तरात् । तत्रान्यस्य निवृत्त्यर्थे शब्दे भेदो न गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4149",
    "id": "481",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धास्तु विशेषेण समुदाये व्यवस्थिताः । प्रदेशे दर्शनं तेषां अर्थप्रकरणादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4150",
    "id": "482",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदुपव्यञ्जनं जातेः सहचारि च कर्मसु । तत्र वा रूढसंबन्धं यत्प्रायेणोपलक्षितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4151",
    "id": "483",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुदायः प्रदेशो वेत्येवं तस्मिन्ननाश्रिते । अर्थात्मन्यविशेषेण वर्तन्ते ब्राह्मणादयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4152",
    "id": "484",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यश्च तुल्यश्रुतिर्दृष्टः समुदाये व्यवस्थितः । तेनोपचरितैकत्वं प्रदेशेऽप्युपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4153",
    "id": "485",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संस्कारादुपघाताद्वा वृत्तोऽक्तपरिमाणके । तैलादौ जातिशब्दोऽत्र सामर्थ्यादवसीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4154",
    "id": "486",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न जातिगुणशब्देषु मूर्तिभेदो विवक्षितः । ते जातिगुणसंबन्ध- भेदमात्रनिबन्धनाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4155",
    "id": "487",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृष्णादिव्यपदेशश्च सर्वावयववृत्तिभिः । गुणैस्तेऽप्येकदेशस्थाः पटादीनां विशेषकाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4156",
    "id": "488",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पटावयववृत्तास्तु यदा तत्र पटादयः । तदा तैलादिवत्तेषां जातिशब्दत्वं उच्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4157",
    "id": "489",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "निवृत्त्यर्था श्रुतिर्येषां भेदस्तेष्वनपेक्षितः । प्रदेशे समुदाये वा गुणोऽन्येषां निवर्तकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4158",
    "id": "490",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणाध्ययने तत्र वर्तते ब्राह्मणश्रुतिः । सादृश्यं तत्र दृष्टं हि क्षत्रियाध्ययनादिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4159",
    "id": "491",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणाध्ययने वृत्तिर्यदि स्याद्ब्राह्मणश्रुतेः । वक्तव्यं केन धर्मेण तुल्यत्वं क्रिययोरिति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4160",
    "id": "492",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अध्येतरि यदा वृत्तिरुच्यते ब्राह्मणश्रुतेः । निमित्तत्वं तदोपैति क्रियैवाध्येतरि स्थिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4161",
    "id": "493",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सिम्हशब्देन संबन्धे गौर्यमात्राभिधायिना । चैत्रात्षष्ठी प्रसज्येत योगे शत्त्र्यादिभिर्यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4162",
    "id": "494",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणायेव दातव्यं वैश्यायेत्येवमादिषु । संप्रदानादियोगश्च क्रियामात्रे न कल्पते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4163",
    "id": "495",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियामात्राभिधायित्वादव्ययेषु वतेर्न च । पाठः कदा चित्कर्तव्यस्तुल्यौ पक्षावुभौ यतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4164",
    "id": "496",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "जहाति जातिं द्रव्यं वा तस्मान्नावयवे स्थितः । क्रियायास्तु श्रुतिर्यस्मात्तद्वत्यर्थेऽवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4165",
    "id": "497",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अक्रियाणां निवृत्त्यर्था, यतश्चात्र क्रियाश्रुतिः । क्रियोपलक्षिते तस्मात्क्रियाशब्दः प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4166",
    "id": "498",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "होतव्यादिषु यस्माच्च क्रियान्या ब्राह्मणादिवत् । अपेक्षणीया शुद्धेऽर्थे तस्माद्वृत्तिर्न कस्य चित् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4167",
    "id": "499",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सर्वं वाप्येकदेशो वा यस्मिन्नाश्रियते क्व चित् । विशेषवृत्तिं तं सर्वं आहुर्भेदे व्यवस्थितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4168",
    "id": "500",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "समुच्चयो विकल्पो वा प्रकाराः सर्व एव वा । विशेषा इति वर्ण्यन्ते सामान्यं वाविकल्पितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4169",
    "id": "501",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न हि ब्राह्मण इत्यत्र भेदः कश्चिदपाश्रितः । अपाकृतो वा तेनायं समुदाये व्यवस्थितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4170",
    "id": "502",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रिया त्वाश्रीयते यस्मिन्स भेदोऽध्यवसीयते । तथान्यथा सर्वथा चेत्यप्रयोगे न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4171",
    "id": "503",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमाने क्रियावृत्तिं उपमेये क्रियाश्रुतिः । प्रत्याययन्ती भेदस्य करोतीव पदार्थताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4172",
    "id": "504",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यापारेणैव सादृश्ये व्यापारस्य विवक्षिते । क्रियावद्वचनाच्छब्दात्प्रत्ययः प्रतिपाद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4173",
    "id": "505",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियावतोऽपि सादृश्ये वक्तुं इष्टे क्रियावता । अध्येता ब्राह्मण इव प्रत्ययो न निवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4174",
    "id": "506",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अधीते तुल्य इत्येवं पुंल्लिङ्गेन विशेषणम् । क्रियावति क्रियायां तु तुल्यशब्दे नपुंसकम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4175",
    "id": "507",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृत्यर्थे विशिष्टेऽपि प्रत्ययार्थाविशेषणात् । पुत्रेण तुल्यः कपिल इति वृत्तिः प्रसज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4176",
    "id": "508",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "याः पुत्रे रूढसंबन्धाः क्रिया लोके विवक्षिताः । ताभिः क्रियावतः पुत्राद्गुणतुल्ये वतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4177",
    "id": "509",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अन्तर्भूतं निमित्तं च रूढिशब्देषु यद्यपि । क्रियास्तु सहचारिण्यो रूढाः सन्ति पदार्थवत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4178",
    "id": "510",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रमं तु यदि बाधित्वा प्रत्ययार्थविशेषणम् । प्रधानानुग्रहात्साम्याद्विभक्तेश्चावतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4179",
    "id": "511",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकृतेरविशिष्टत्वात्क्रियातुल्ये प्रसज्यते । पुत्रादौ गुणशब्देभ्यः पूर्वोक्तस्य विपर्यये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4180",
    "id": "512",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्थूलेन तुल्यो यातीति बहिरङ्गा क्रियाश्रुतिः । अनिमित्तं वतेस्तुल्यं यातीत्यत्रेष्यते वतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4181",
    "id": "513",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वयं विशेष्यते तेन यदेकत्र विशेषणम् । तुल्यशब्दो हि तं धर्मं उभयस्थं अपेक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4182",
    "id": "514",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकः समानो धर्मश्चेदुपमानोपमेययोः । तुलया संमितं तुल्यं इति तत्रोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4183",
    "id": "515",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सूत्रे श्रुतश्च द्विष्ठोऽसावभेदेन प्रतीयते । न च सामान्यशब्दत्वादश्रुता गम्यते क्रिया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4184",
    "id": "516",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अश्रुताश्च प्रतीयन्ते निदेशस्थायितादयः । ये धर्मा नियतास्तेषां पुत्रादिषु न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4185",
    "id": "517",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनाश्रितक्रियस्तस्मान्न तुल्योऽस्ति क्रियावता । क्रियायाः श्रवणे सापि क्रियावत्ता प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4186",
    "id": "518",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वयोः प्रतिविधानाच्च ज्यायस्त्वं अभिधीयते । नित्यासत्त्वाभिधायित्वात्प्रत्ययार्थविशेषणे ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4187",
    "id": "519",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "असत्त्वभूतो व्यापारः केवलः प्रत्यये यतः । विद्यते लक्षणार्थत्वं नास्ति तेन क्रियाश्रुतेः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4188",
    "id": "520",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियावतस्तु ग्रहणात्प्रकृत्यर्थविशेषणे । क्रियामात्रेन तुल्यत्वे सिद्धासत्त्वाभिधायिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4189",
    "id": "521",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा क्रियानिमित्तं तु सादृश्यं स्यात्क्रियावतोः । क्रियावतोऽभिधेयत्वात्तदा द्रव्याभिधायिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4190",
    "id": "522",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अव्ययेषु वतेः पाठः कार्यस्तत्र स्वरादिवत् । ब्राह्मणेन समोऽध्येतेत्यत्र च प्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4191",
    "id": "523",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सामानाधिकरण्यं च वत्यर्थेनापदिश्यते । तुल्यं इत्यन्यथा कल्प्यो वाक्यशेषोऽश्रुतो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4192",
    "id": "524",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियावतोश्च सादृश्ये प्रत्ययार्थविशेषणे । अध्येत्रा सदृशोऽध्येतेत्यत्र नास्ति वतेर्विधिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4193",
    "id": "525",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तुल्यार्थैरिति या तस्यास्तृतीयाया न भिद्यते । अर्थो भेदेऽपि सर्वाभिरितराभिर्विभक्तिभिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4194",
    "id": "526",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "भोज्यते ब्राह्मण इव तुल्यं भुक्तं द्विजातिना । पश्यति ब्राह्मणं इव तुल्यं विप्रेण पश्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4195",
    "id": "527",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणेनेव विज्ञातं तुल्यं ज्ञातं द्विजातिना । दीयतां ब्राह्मणायेव तुल्यं विप्रेण दीयताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4196",
    "id": "528",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ब्राह्मणादिव वैश्यात्त्वं अधीष्वाध्ययनं बहु । इत्येवमादिभिर्भेदस्तृतीयाया न कश्चन ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4197",
    "id": "529",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तुल्यं मधुरयाधीये मात्रा तुल्यं स्मरामि ताम् । मधुरायाश्च मातुश्च कथं सादृश्यकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4198",
    "id": "530",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मधुराविषयः पाठः स्मरणं मातृकर्मकम् । मधुरामातृशब्दाभ्यां अभेदेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4199",
    "id": "531",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उष्ट्रावयवतुल्येषु मुखेषूष्ट्रश्रुतिर्यथा । वर्तते गृहतुल्ये च प्रासादे मधुराश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4200",
    "id": "532",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथाध्ययनयोः साम्यं अध्येत्रोरपदिश्यते । तथा क्रियागतैर्धर्मैरुच्यन्ते साधनाश्रयाः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4201",
    "id": "533",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इवार्थे यच्च वचनं पूर्वसूत्रे च यो विधिः । क्रियाशब्दश्रुतौ भेदो न कश्चिद्विद्यते तयोः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4202",
    "id": "534",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यद्यप्युपाधिरन्यत्र नियतो न प्रयुज्यते । रूपाभेदात्त्वनिर्ज्ञाता क्रियात्र श्रूयते पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4203",
    "id": "535",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा व्युत्परयः पुच्छौ क्यङन्ते सुदुरादयः । सत्यपि प्रत्ययार्थत्वे भेदाभावादुदाहृताः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4204",
    "id": "536",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं च सति पूर्वेण सिद्धोऽत्रापि वतेर्विधिः । नियमे वाभिधाने वा भिद्यते न क्रियाश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4205",
    "id": "537",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इवे द्रव्यादिविषयः प्रत्ययः पुनरुच्यते । क्रियाणां एव सदृश्वे पूर्वसूत्रे विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4206",
    "id": "538",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मधुरायां इव गृहा ब्राह्मणस्येव पाण्डुराः । इत्यत्र द्रव्यगुणयोः पूर्वेण न वतिर्भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4207",
    "id": "539",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आरम्भस्याक्रियार्थत्वे नार्थो योगेन विद्यते । ऋते क्रियाया ग्रहणात्पूर्वयोगेन सिध्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4208",
    "id": "540",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मधुरावयवे वृत्तिर्व्वाख्याता मधुराश्रुतेः । ब्राह्मणावयवान्दन्तान्वक्ष्यति ब्राह्मणश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4209",
    "id": "541",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "न का चिदिवयोगे तु बाह्यात्संबन्धिनो । षष्ठी विधीयते तत्र पूर्वेण प्रत्ययो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4210",
    "id": "542",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "आधिक्यं तुल्यशब्देन संबन्ध उपजायते । षष्ठीतृतीये तत्र स्तस्तुल्यशब्दो हि वाचकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4211",
    "id": "543",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इवशब्दप्रयोगे तु बाह्यात्संबन्धिनो विना । नाधिक्यं उपमानेऽस्ति द्योतकः स प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4212",
    "id": "544",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इवे यो व्यतिरेकोऽत्र स प्रासादादिहेतुकः । तुल्ये तद्विषयापेक्षं आधिक्यं उपजायते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4213",
    "id": "545",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गवयेन समोऽनद्वानिति वृत्तिस्तथा भवेत् । न त्वस्ति गौरिवेत्यत्र व्यतिरेक इवाश्रयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4214",
    "id": "546",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमेयेन संबन्धात्प्राक्प्रासादादिहेतुके । व्यतिरेके वतेर्भावो न तुल्यार्थत्वहेतुके ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4215",
    "id": "547",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इवशब्देन संबन्धे न तृतीया विधीयते । प्रकृतां तां अतस्त्यक्त्वा विभक्त्यन्तरं आश्रितम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4216",
    "id": "548",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सप्तम्यपि न तत्रास्ति ज्ञापकार्था तु सा कृता । इष्टा सा शेषविषये नियतासु विभक्तिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4217",
    "id": "549",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदि तु व्यतिरेकेण विषयेऽस्मिन्विभक्तयः । प्रवर्तेरंस्तृतीयैव व्यभिचारं प्रदर्शयेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4218",
    "id": "550",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "व्यभिचारे तथा सिद्धे सप्तमीग्रहणाद्विना । सप्तम्येवोच्यते सर्वा न सन्त्यन्या विभक्तयः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4219",
    "id": "551",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तं अत्र विषये सप्तम्या ज्ञापकार्थया । बाधिता विनिवर्तेत षष्ठी सा गृह्यते पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4220",
    "id": "552",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वाभ्यां एव योगाभ्यां विग्रहान्तरकल्पनात् । अर्हार्थेऽपि वतिः सिद्धः स त्वेकेन निदर्श्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4221",
    "id": "553",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तेन तुल्यं इति प्राप्ते क्रियोपाधिः प्रसिध्यति । राजवद्वर्तते राजेत्यत्र भेदे विवक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4222",
    "id": "554",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "राजत्वेन प्रसिद्धा ये पृथुप्रभृतयो नृपाः । युधिष्ठिरान्तास्तेऽन्येषां उपमानं महीक्षिताम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4223",
    "id": "555",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सिद्ध्यसिद्धिकृतो भेद उपमानोपमेययोः । सर्वत्रैव यतोऽसिद्धं प्रसिद्धेनोपमीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4224",
    "id": "556",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "राजवद्रूपं अस्येति राजन्येव विवक्षिते । अक्रियार्थेन योगेन द्वितीयेन भविष्यति ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4225",
    "id": "557",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानाविवक्षायां नियमार्थोऽयं उच्यते । धर्मोऽर्हतिक्रियाकर्ता तदर्थं वचनं पुनः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4226",
    "id": "558",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "कृतहस्तवदित्येतत्प्रसिद्धेष्वेव दृश्यते । राजत्वेन प्रसिद्धे च राज्ञि राजवदित्यपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4227",
    "id": "559",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अराज्ञि येषां धर्माणां दृष्टोऽत्यन्तं असंभवः । ते राजनि नियम्यन्ते त्यज्यन्ते व्यभिचारिणः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4228",
    "id": "560",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अर्हतेश्च क्रिया कर्त्री या तस्यां वतिरिष्यते । राजानं अर्हति च्छत्त्रं इति न त्वेवमादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4229",
    "id": "561",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रयुक्तानां हि शब्दानां शास्त्रेणानुगमः सताम् । छत्त्राद्यर्थे तु वचने प्रत्याख्यानं न संभवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4230",
    "id": "562",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तदर्हं इति नारब्धं सूत्रं व्याकरणान्तरे । संभवत्युपमात्रापि भेदस्य परिकल्पनात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4231",
    "id": "563",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्य कार्यनिर्ज्ञानात्सिद्धस्य विषयान्तरे । तद्धर्मत्वविवक्षायां बुद्ध्या भेदः प्रकल्प्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4232",
    "id": "564",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सूत्रारम्भान्न चैतस्मादिवशब्दस्य विद्यते । प्रयोगः सोऽपि चैतस्य विषये विद्यते वतेः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4233",
    "id": "565",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "दस्युहेन्द्र इवेत्येतदैन्द्रमन्त्रे प्रयुज्यते । अन्यत्र दृष्टकर्मेन्द्रो यथेत्यस्मिन्विवक्षिते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4234",
    "id": "566",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पूर्वां अवस्थां आश्रित्य यावस्था व्यपदिश्यते । सदृशस्त्वं तवैवेति तत्रैवं अभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4235",
    "id": "567",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसिद्धभेदं यत्रान्यदुपमानं न विद्यते । उपमेयस्य तत्रात्मा स्वबुद्ध्या प्रविभज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4236",
    "id": "568",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "योऽपि स्वाभाविको भेदः सोऽपि बुद्धिनिबन्धनः । तेनास्मिन्विषये भिन्नं अभिन्नं वा न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4237",
    "id": "569",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अङ्गदी कुण्डली चेति दर्शयन्भेदहेतुभिः । चैत्रं ईदृशं इत्याह बुद्ध्यवस्थापरिग्रहात् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4238",
    "id": "570",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एतैः शब्दैर्यथाभूतः प्रत्ययात्मोपजायते । तत्प्रत्ययानुकारेण विषयोऽप्युपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4239",
    "id": "571",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "बुद्ध्यवस्थाविभागेन भेदकार्यं प्रतीयते । जन्यन्त इव शब्दानां अर्थाः सर्वे विवक्षया ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4240",
    "id": "572",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तथाविधेऽपि बाह्येऽर्थे भिद्यन्ते यत्र बुद्धयः । न तत्र कश्चित्सादृश्यं सदपि प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4241",
    "id": "573",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अत्यन्तं विषये भिन्ने यावत्प्रख्या न भिद्यते । न तावत्प्रत्यभिज्ञानं कस्य चिद्विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4242",
    "id": "574",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अयं एव तु सूत्रेण भेदो भेदेन दर्शितः । प्रसिद्धं अपि दुर्ज्ञानं अबुधः प्रतिपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4243",
    "id": "575",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वैयाकरणवद्ब्रूते न वैयाकरणः सदा । वैयाकरणवद्ब्रूष्वेत्यतः सोऽप्यभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4244",
    "id": "576",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "के चित्पुमांसो भाषन्ते स्त्रीवत्पुंवच्च योषितः । व्यभिचारे स्वधर्मोऽपि पुनस्तेनोपदिश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4245",
    "id": "577",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सदृशस्त्वं तवैवेति लोके यदभिधीयते । उपमानान्तरं तत्र प्रसक्तं विनिवर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4246",
    "id": "578",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "युक्तं औपयिकं राज्ञ इत्यर्थस्य निदर्शने । उपमानाविवक्षायां तदर्हं इति पठ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4247",
    "id": "579",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रसक्तानुप्रसक्तस्तु वतिशेषोऽभिधीयते । उपमानाभिसंबन्धादस्मिन्वतिरुदाहृतः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4248",
    "id": "580",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रधानकल्पनाभावे गुणशब्दस्य दर्शनात् । उपसर्गाद्वतौ सिद्धा धातौ धात्वर्थकल्पना ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4249",
    "id": "581",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "स्वं रूपं इति चैतस्मिन्नर्थस्यापि परिग्रहः । रूपवज्ज्ञापितस्तस्मादासन्नोऽर्थो ग्रहीष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4250",
    "id": "582",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "धात्वर्थेनोपजनितं साधनत्वेन साधनम् । धातुना कृतं इत्येवं अस्मिन्सूत्रे प्रतीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4251",
    "id": "583",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यः शब्दश्चरितार्थत्वादत्यन्तं न प्रयुज्यते । विषयेऽदर्शनात्तत्र लोपस्तस्याभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4252",
    "id": "584",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियायां साधने द्रव्ये प्रादयो ये व्यवस्थिताः । तेभ्यः सत्त्वाभिधायिभ्यो वतिः स्वार्थे विधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4253",
    "id": "585",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रत्ययेन विना प्रादिस्तत्रार्थे न प्रयुज्यते । भेदेन तु समाख्याने विभागः परिकल्पितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4254",
    "id": "586",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अनङ्गीकृतसत्त्वं तु यदि गृह्येत साधनम् । विभक्तिभिर्नियोगः स्याद्यथैव तसिलादिषु ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4255",
    "id": "587",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "पाठाद्यैरविभक्तित्वं वत्यन्तेष्वनुगम्यते । तेषां उद्वत इत्यत्र वक्तव्या सविभक्तिता ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4256",
    "id": "588",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "वत्यर्थं नावगाहेते पुंवदित्यस्य दर्शनात् । नञ्स्नञावपवादस्य बाधकं तन्निपातनम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4257",
    "id": "589",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एतं उत्क्रामतो नूनं वत्यर्थं नञ्स्नञाविति । तयोः प्रवृत्तावुत्सर्गो बाधनान्नोपपद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4258",
    "id": "590",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "नञ्स्नञौ विहितौ येन स योगो नावगाहते । वतिप्रकरणं तद्धि लिङ्गं एवं समर्थ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4259",
    "id": "591",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "अभेदेनोपमानस्य भिन्नार्थोपनिपातिता । ऊहस्तथोपमानानां अङ्गवन्नोपलभ्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4260",
    "id": "592",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गावेधुके चरौ दृष्टा गोविकर्ताक्षवापयोः । पशू रुद्र इव ह्येतावित्येकवचनश्रुतिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4261",
    "id": "593",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानस्य भेदाच्च बहुषु स्यादञो विधिः । काश्यपा इति लोपः स्यात्तथा प्रतिकृतिष्वपि ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4262",
    "id": "594",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एवं तु युक्तवद्भावादत्रैकवचनं भवेत् । लुं मनुष्ये तथोक्तं स्याल्लिङ्गस्यैकस्य सिद्धये ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4263",
    "id": "595",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमेयेषु भिन्नेषु किं चिदेकं प्रवर्तते । प्रत्ययस्य विधौ तत्र नित्यं युक्तवदिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4264",
    "id": "596",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदा प्रत्युपमेयं तु तदेकैकं अवस्थितम् । तदा बाह्यार्थभेदेन तद्धितान्तं प्रचीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4265",
    "id": "597",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा समूहप्रचये द्विगूनां भिन्नसंख्यता । पञ्चपूल्यादिषु तथा लुबन्तप्रचयो भवेत् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4266",
    "id": "598",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रचये भिद्यमाने तु संख्या पूलेषु भिद्यते । अर्थभेदो लुबन्तेषु नैवं कश्चन दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4267",
    "id": "599",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "येषूपमेयवचनः शब्दोऽन्यो न प्रयुज्यते । उपमानस्य तत्रान्यैः संख्याया भेद इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4268",
    "id": "600",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा गुडतिलादीनां प्रयोगादेकसंख्यता । पाकादेरप्रयोगे तु भिन्ना संख्याभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4269",
    "id": "601",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यः संबन्धिगतो भेदः स प्रयोगे प्रतीयते । संबन्धिनां अतो भेद उपमेये न गम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4270",
    "id": "602",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तस्मात्सामान्यशब्दत्व- प्रसङ्गविनिवृत्तये । उपमेयगतो भेद उपमानेषु दृश्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4271",
    "id": "603",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "उपमानं समस्तानां अभिन्नं श्रूयते क्व चित् । भिन्नानां उपमेयनां एकैकं वोपमीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4272",
    "id": "604",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यथा गरुड इत्येतद्व्यूहापेक्षं प्रयुज्यते । एकेन यत्र सादृश्यं वैनतेयेन हस्तिनाम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4273",
    "id": "605",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "एकस्यापि प्रतीयेत भिन्ना प्रतिकृतिः सह । काश्यपस्येति तेनायं प्रत्येकं अवतिष्ठते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4274",
    "id": "606",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "मेघाः शैल इवेत्युक्ते समस्तानां प्रतीयते । सादृश्यं गिरिणैकेन प्रत्येकं तेन भिद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4275",
    "id": "607",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "छापेक्षा तद्विषयता विधेयत्वान्न गम्यते । काकतालीयं इत्यत्र प्रसिद्धं ह्युपलक्षणम् ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4276",
    "id": "608",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "राजाश्वादिश्च विषयः स्यादन्यो वेत्यनिश्चितम् । तेन च्छस्य विधानात्प्राग्व्यपदेशो न विद्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4277",
    "id": "609",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "द्वयोरिवार्थयोरत्र निमित्तत्वं प्रतीयते । एकेनावयवो युक्तः प्रत्ययोऽन्येन युज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4278",
    "id": "610",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "चैत्रस्य तत्रागमनं काकस्यागमनं यथा । दस्योरभिनिपातस्तु तालस्य पतनं यथा ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4279",
    "id": "611",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "संनिपाते तयोर्यान्या क्रिया तत्रोपजायते । वधादिरुपमेयेऽर्थे तया छविधिरिष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4280",
    "id": "612",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "क्रियायां समवेतायां द्रव्यशब्दोऽवतिष्ठते । पातागमनयोः काक- तालशब्दौ तथा स्थितौ ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4281",
    "id": "613",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "यदन्वाख्यायकं वाक्यं तदेवं परिकल्प्यते । प्रयोगवाक्वं यल्लोके तदेवं न प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4282",
    "id": "614",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "ययोरतर्किता प्राप्तिर्दृश्यते काकतालवत् । तयोः समासप्रकृतेर्वृत्तिरभ्युपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4283",
    "id": "615",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "काकस्य तालेन यथा वधो यस्य तु दस्युना । तत्र चित्रीकृतेऽन्यस्मिन्नुपमेये छ इष्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4284",
    "id": "616",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "चञ्चत्प्रकारश्चञ्चत्को बृहत्क इति चापरे । मणिमड्डूकखद्योतान्सादृश्वेन प्रचक्षते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4285",
    "id": "617",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "तत्रोन्मेषनिमेषाभ्यां खद्योत उपमीयते । श्वासप्रबन्धैर्मण्डूकः स्पन्दमानप्रभो मणिः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4286",
    "id": "618",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रविकासिप्रभोऽल्पोऽपि महान्य उपलभ्यते । बृहत्क इति तत्रैष मणौ शब्दः प्रयुज्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4287",
    "id": "619",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सादृश्यं एव सर्वत्र प्रकारः कैश्चिदिष्यते । भेदेऽपि तु प्रकाराख्या कैश्चिदभ्युपगम्यते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4288",
    "id": "620",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "प्रकारवचनः कश्चित्प्रकारवति संस्थितः । प्रकारमात्रे वर्तित्वा कश्चित्तद्वति वर्तते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4289",
    "id": "621",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सादृश्यग्रहणं सूत्रे सदृशस्योपलक्षणम् । तुल्ययोरव्ययीभावे सहशब्दोऽभिधायकः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4290",
    "id": "622",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "विप्सासादृश्ययोर्वृत्तिर्या यथार्थाभिधायिनः । स चायं अव्ययीभावे भेदो भेदेन दर्शितः ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4291",
    "id": "623",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "सादृश्यं योग्यता कैश्चिदनावभ्युपगम्यते । यत्तु मूर्तिगतं साम्यं तत्सहेनाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4292",
    "id": "624",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "इत्थंभावेऽपि सादृश्यं बुद्ध्यवस्थानिबन्धनम् । ग्रहणे भेदमात्रस्य तत्रान्यैवाभिधीयते ॥",
    "artha": ""
},
{
    "num": "4293",
    "id": "625",
    "kanda": "3",
    "samuddesh": "14",
    "adhikaar": "",
    "text": "गौर्वाहीक इति द्वित्वे सादृश्यं प्रत्युदाहृतम् । शुक्लादौ सति निष्पन्ने वाहीको न द्विरुच्यते ॥",
    "artha": ""
}
]
}