1
00:00:47,400 --> 00:00:48,839
W ciszy modlitw za zmarłych,

2
00:00:48,880 --> 00:00:50,599
w chłodzie styczniowego dnia,

3
00:00:50,640 --> 00:00:52,039
w skromnym świetle zniczy

4
00:00:52,080 --> 00:00:54,519
świat wspomina tragedię,

5
00:00:54,560 --> 00:00:56,479
którą ludzkość
do dziś próbuje opisać,

6
00:00:56,520 --> 00:00:59,599
bo zrozumieć nie może.

7
00:00:59,640 --> 00:01:03,479
80 lat temu, to był mroźny dzień,
którego nie doczekało
ponad milion ludzi,

8
00:01:03,520 --> 00:01:05,239
bo pochłonęła ich machina śmierci,

9
00:01:05,280 --> 00:01:07,479
zbudowana jak silnik
na ludzką rozpacz i ból.

10
00:01:07,520 --> 00:01:10,479
Witamy państwa w specjalnym wydaniu
19.30 z Oświęcimia,

11
00:01:10,520 --> 00:01:14,119
w 80. rocznicę
wyzwolenia niemieckiego,
nazistowskiego obozu koncentracyjnego

12
00:01:14,160 --> 00:01:16,119
i zagłady Auschwitz Birkenau,
Marek Czyż.

13
00:01:16,160 --> 00:01:18,159
To wyjątkowa uroczystość
transmitowana

14
00:01:18,200 --> 00:01:21,159
przez najważniejszych publicznych
nadawców Europy i świata.

15
00:01:21,200 --> 00:01:24,239
Wraz ze mną program dziś poprowadzi
Kasia Madera z BBC News.

16
00:01:24,280 --> 00:01:26,239
Dziękuję, Marku,
dobry wieczór państwu.

17
00:01:26,280 --> 00:01:29,439
O świadectwo tamtej zbrodni
coraz trudniej, ale o pamięć - nie.

18
00:01:29,480 --> 00:01:32,039
Dziś byli tu ważni ludzie,
z różnych stron świata,

19
00:01:32,080 --> 00:01:35,279
by zapewnić,
że w pamięci o Auschwitz
nic nie może się zmienić.

20
00:01:35,320 --> 00:01:37,879
Bartosz Filipowicz obserwował
przebieg uroczystości.

21
00:01:37,920 --> 00:01:48,479
Bartosz, powiedz, jaki to był dzień.

22
00:01:48,520 --> 00:01:51,239
Dzień pełen zadumy,

23
00:01:51,280 --> 00:01:59,759
ważnych słów i wzruszeń.

24
00:01:59,800 --> 00:02:04,039
To najprawdopodobniej
ostatnia okrągła rocznica
wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau

25
00:02:04,080 --> 00:02:08,599
z tak licznym udziałem tych,
którzy ocaleli.

26
00:02:08,640 --> 00:02:13,399
Tym bardziej powinniśmy się wsłuchać
w ich słowa.

27
00:02:13,440 --> 00:02:19,959
Wracają do Auschwitz nie dla siebie,
tylko dla nas.

28
00:02:20,000 --> 00:02:23,119
I opowiadają o czasach,
kiedy dehumanizacja była
codziennością.

29
00:02:23,160 --> 00:02:25,519
Te makabryczne wydarzenia były
bardzo dawno temu,

30
00:02:25,560 --> 00:02:33,479
ale zadaniem kolejnych pokoleń,
naszym zadaniem

31
00:02:33,520 --> 00:03:04,519
jest zrobić wszystko,
żeby te czasy nie wróciły.

32
00:03:21,040 --> 00:03:27,839
Tak nas zdegradowano
do przedmiotów jednorazowego
użytku.

33
00:03:27,880 --> 00:03:35,359
Bardzo mi dokuczał
ten czarny spalonym mięsem dym.

34
00:03:35,400 --> 00:03:38,839
Dziś, jak co roku, ci, którzy ocaleli
- spotkali się w miejscu kaźni.

35
00:03:38,880 --> 00:03:41,239
By przypomnieć o pomordowanych
i oddać im hołd.

36
00:03:41,280 --> 00:03:44,879
Ich szeregi z każdym rokiem topnieją,
ale w uroczystościach w Auschwitz

37
00:03:44,920 --> 00:03:47,759
wzięło udział ponad pięćdziesięciu
byłych więźniów obozu.

38
00:03:47,800 --> 00:03:49,559
To ich głos był dziś najważniejszy.

39
00:03:49,600 --> 00:03:51,559
Marian Turski wspominał
miliony ofiar,

40
00:03:51,600 --> 00:03:52,999
których nikt nie usłyszał.

41
00:03:53,040 --> 00:03:54,839
Nigdy nam nie powiedzą,

42
00:03:54,880 --> 00:04:03,759
co przezywały, co czuły,

43
00:04:03,800 --> 00:04:09,039
ponieważ pochłonęła je zagłada.

44
00:04:09,080 --> 00:04:15,559
Jesteśmy 80 lat po wojnie,

45
00:04:15,600 --> 00:04:20,279
więc najmłodsi ocalali mają 90 lat.

46
00:04:20,320 --> 00:04:22,919
Choć jak dodaje dyrektor
Muzeum Auschwitz-Birkenau,

47
00:04:22,960 --> 00:04:25,559
wspomnienie piekła,
które przeszli sprawia,

48
00:04:25,600 --> 00:04:29,559
że wielu z ocalałych
nigdy nie przekroczyło ponownie
bram byłego obozu.

49
00:04:29,600 --> 00:04:32,359
Rzutowało na wszystko:
na sny, na kłótnie,

50
00:04:32,400 --> 00:04:35,999
na postrzeganie świata,
postrzeganie człowieka,
na relacje międzyludzkie.

51
00:04:36,040 --> 00:04:37,999
To jest dla nich wielki wysiłek

52
00:04:38,040 --> 00:04:41,239
i musimy mieć tego świadomość,
że oni wracają właśnie dla nas.

53
00:04:41,280 --> 00:04:42,839
Oni tego nie robią dla siebie.

54
00:04:42,880 --> 00:04:44,239
Dla nas - kolejnych pokoleń.

55
00:04:44,280 --> 00:04:47,519
I w ten głos, ostrzegający przed złem
- powinniśmy się wsłuchać.

56
00:04:47,560 --> 00:04:50,919
I zapamiętać.

57
00:04:50,960 --> 00:04:56,839
Apeluję do wszystkich ludzi
dobrej woli:

58
00:04:56,880 --> 00:05:01,679
bądźcie uczuleni

59
00:05:01,720 --> 00:05:04,519
na wszelkie przejawy nietolerancji.

60
00:05:04,560 --> 00:05:07,479
Naziści deportowali
do Auschwitz-Birkenau

61
00:05:07,520 --> 00:05:08,919
milion trzysta tysięcy osób.

62
00:05:08,960 --> 00:05:33,199
Wyzwolenia doczekało
zaledwie siedem tysięcy.

63
00:05:33,240 --> 00:05:35,199
Dzieje tej zbrodni
opisane są dokładnie,

64
00:05:35,240 --> 00:05:37,039
ujęte w daty i wydarzenia.

65
00:05:37,080 --> 00:05:40,479
Świat wie o pierwszych transportach,
liczbach ofiar, narodowościach.

66
00:05:40,520 --> 00:05:41,679
Są dane i statystyki.

67
00:05:41,720 --> 00:05:45,679
Ale jest też inne świadectwo,
w którym jest więcej
niż szkiełko i oko naukowca.

68
00:05:45,720 --> 00:05:49,319
To historie ludzi, wspomnienia,
czasem zdjęcia i daty
w obozowym życiu,

69
00:05:49,360 --> 00:05:50,519
ważne bardzo osobiście.

70
00:05:50,560 --> 00:05:52,759
Oto kadry z piekła
w ludzkich wspomnieniach,

71
00:05:52,800 --> 00:05:55,399
kronikarskie okruchy,
z których powstała historia.

72
00:05:55,440 --> 00:05:58,199
Jak przekroczyłam bramy Auschwitz,
to miałam 10,5 roku.

73
00:05:58,240 --> 00:06:00,199
Barbara Doniecka,
numer obozowy 86341.

74
00:06:00,240 --> 00:06:03,839
Do Auschwitz-Birkenau trafiła z mamą
w czasie Powstania Warszawskiego.

75
00:06:03,880 --> 00:06:06,439
Krzyczeli po niemiecku:
"Szybciej, polskie świnie!".

76
00:06:06,480 --> 00:06:10,079
A ja mówię: "Mamusiu,
czemu oni nas od świń wyzywają?
Jesteśmy wykąpani".

77
00:06:10,120 --> 00:06:12,479
A mama mówi: "Cicho,
nic nie mów, bo to Niemcy.

78
00:06:12,520 --> 00:06:15,719
Jak będziesz głośno mówiła,
to nas jeszcze wywołają
i pozabijają".

79
00:06:15,760 --> 00:06:17,519
W Auschwitz rozdzielili ją z mamą.

80
00:06:17,560 --> 00:06:19,159
Trafiła do baraku dla dzieci.

81
00:06:19,200 --> 00:06:20,159
Bałam się bardzo,

82
00:06:20,200 --> 00:06:22,399
te kominy, taki zapach.

83
00:06:22,440 --> 00:06:25,799
Boże, jak nas prowadzili
do tego bloku, to ci Niemcy,
te psy ujadające

84
00:06:25,840 --> 00:06:28,799
i ten blask z tych kominów...

85
00:06:28,840 --> 00:06:31,039
Boże, ja już myślałam,
że w piekle jestem.

86
00:06:31,080 --> 00:06:33,279
Był sierpień 1944 roku,

87
00:06:33,320 --> 00:06:36,319
największa fabryka śmierci
działała już na masową skalę.

88
00:06:36,360 --> 00:06:43,799
Zdolność spalania zwłok w Auschwitz
była praktycznie nielimitowana.

89
00:06:43,840 --> 00:06:46,239
Można było spalić
dosłownie dowolną ilość osób

90
00:06:46,280 --> 00:06:48,079
zamordowanych w komorach gazowych.

91
00:06:48,120 --> 00:06:50,319
Jeden barak mieścił
nawet tysiąc więźniów.

92
00:06:50,360 --> 00:06:51,279
Piekło na ziemi.

93
00:06:51,320 --> 00:06:53,559
II wojna światowa pokazała nam
i udowodniła,

94
00:06:53,600 --> 00:06:55,959
jak bardzo niebezpieczne
jest posługiwanie się

95
00:06:56,000 --> 00:06:58,959
w przestrzeni publicznej
językiem wykluczenia,

96
00:06:59,000 --> 00:07:03,599
językiem, który zakłada
eliminację jakiejś grupy społecznej
z danego kraju w sposób siłowy.

97
00:07:03,640 --> 00:07:06,839
W 1933 roku Hitler doszedł do władzy
na fali antysemickich haseł,

98
00:07:06,880 --> 00:07:16,559
obarczając Żydów winą
za światowy kryzys gospodarczy.

99
00:07:16,600 --> 00:07:19,399
Wielu ludzi w Niemczech
uważało wtedy,

100
00:07:19,440 --> 00:07:22,439
że te hasła antysemickie Hitlera
były jedynie grą wyborczą.

101
00:07:22,480 --> 00:07:24,479
Ale machina nienawiści przyspieszała.

102
00:07:24,520 --> 00:07:27,839
Zaczęły się prześladowania Żydów,
dzielenie na nadludzi i podludzi.

103
00:07:27,880 --> 00:07:30,079
W '41 roku najpierw
próba wystrzelania Żydów.

104
00:07:30,120 --> 00:07:34,319
Tzw. Holocaust by bullets
- Holokaust przez kule.

105
00:07:34,360 --> 00:07:37,599
A w '42 roku przemysłowa zagłada
w obozach śmierci.

106
00:07:37,640 --> 00:07:40,799
Pierwszy masowy transport
do Auschwitz to czerwiec 1940 roku -

107
00:07:40,840 --> 00:07:42,799
polscy więźniowie polityczni
z Tarnowa.

108
00:07:42,840 --> 00:07:49,919
Masowe deportacje Żydów
zaczęły się dwa lata później,

109
00:07:49,960 --> 00:07:53,559
gdy Niemcy przyjęli plan
"ostatecznego rozwiązania
kwestii żydowskiej",

110
00:07:53,600 --> 00:07:55,759
czyli zagłady 11 milionów
europejskich Żydów.

111
00:07:55,800 --> 00:07:59,599
Juden Rampe - rampa żydowska,
torowisko między obozami Auschwitz
i Birkenau.

112
00:07:59,640 --> 00:08:01,639
To tu od wiosny '42 roku
takimi wagonami

113
00:08:01,680 --> 00:08:05,839
masowo Niemcy zwozili Żydów
skazanych na zagładę.

114
00:08:05,880 --> 00:08:08,039
Najwięcej żydowskich ofiar
Auschwitz-Birkenau

115
00:08:08,080 --> 00:08:10,919
pochodziło z Węgier
i okupowanej przez Niemców Polski.

116
00:08:10,960 --> 00:08:15,439
Ale były też transporty
z innych krajów.

117
00:08:15,480 --> 00:08:18,439
Niemieccy oprawcy chcieli
odebrać ofiarom człowieczeństwo.

118
00:08:18,480 --> 00:08:20,879
Zamienić w numery
tatuowane na przedramieniu.

119
00:08:20,920 --> 00:08:24,319
Na niektórych fotografiach
widać jakiś rodzaj przemocy
czy strachu.

120
00:08:24,360 --> 00:08:25,879
Np. jest tutaj Samuel Grunhut.

121
00:08:25,920 --> 00:08:28,359
Ja pamiętam, bo ten wyraz twarzy,
który widzimy,

122
00:08:28,400 --> 00:08:30,119
jakiegoś przerażającego strachu...

123
00:08:30,160 --> 00:08:32,559
Ten człowiek przeżył w obozie
właściwie tydzień.

124
00:08:32,600 --> 00:08:35,199
Muzeum Auschwitz przywraca
obozowym numerom twarze.

125
00:08:35,240 --> 00:08:38,639
Od 3 lat codziennie publikuje w sieci
fotografie i nazwiska więźniów,

126
00:08:38,680 --> 00:08:40,239
którzy urodzili się danego dnia.

127
00:08:40,280 --> 00:08:42,639
Rocznie to kilka tysięcy zdjęć.

128
00:08:42,680 --> 00:08:46,999
Bardzo trudne są zdjęcia dzieci.

129
00:08:47,040 --> 00:08:53,439
Bardzo małych niemowląt
i kiedy patrzymy na datę śmierci,
datę urodzenia,

130
00:08:53,480 --> 00:08:57,439
to zdajemy sobie sprawę,
że 2-letnie, 3-letnie dzieci
były mordowane w Auschwitz.

131
00:08:57,480 --> 00:09:00,319
W Auschwitz-Birkenau zginęło
milion sto tysięcy ludzi.

132
00:09:00,360 --> 00:09:02,719
Najwięcej - bo aż milion - Żydów.

133
00:09:02,760 --> 00:09:08,759
Drugą największą grupą byli Polacy
- 70 tysięcy osób.

134
00:09:08,800 --> 00:09:11,799
Barbara Doniecka co roku
wspomina czteroletnią dziewczynkę,

135
00:09:11,840 --> 00:09:13,639
z którą dzieliła w obozie pryczę.

136
00:09:13,680 --> 00:09:15,039
Tak rozpaczała za tą matką.

137
00:09:15,080 --> 00:09:16,519
2 czy 3 tygodnie i zmarła.

138
00:09:16,560 --> 00:09:19,719
Nie chciała jeść ani pić. Helenka.

139
00:09:19,760 --> 00:09:23,079
Jak jeżdżę do Auschwitz,
to tę koję zawsze traktuję
jak jej nagrobek.

140
00:09:23,120 --> 00:09:26,159
Stawiam aniołka.

141
00:09:26,200 --> 00:09:28,199
W tym miejscu, gdzie ludzi głodzono,

142
00:09:28,240 --> 00:09:32,279
bito na śmierć
i palono w krematorium,

143
00:09:32,320 --> 00:09:41,759
w tych barakach
narodziła się przyjaźń.

144
00:09:41,800 --> 00:09:45,999
To właśnie tu spotkali się
dwunastoletni powstaniec z Warszawy
- Bogdan Bartnikowski -

145
00:09:46,040 --> 00:09:47,559
i rok młodszy Bogusław Rygiel.

146
00:09:47,600 --> 00:09:51,879
Przetrwali obóz, przeżyli wojnę.

147
00:09:51,920 --> 00:09:58,559
Dziś pan Bogdan już sam opowiada
o wspólnych przeżyciach.

148
00:09:58,600 --> 00:10:01,199
Ten obóz i te przeżycia w nas żyją.

149
00:10:01,240 --> 00:10:05,399
Miał 12 lat,
gdy trafił do Auschwitz Birkenau.

150
00:10:05,440 --> 00:10:10,679
Bogdan Bartnikowski z roku na rok
czuje się coraz bardziej osamotniony
w pamięci o tych strasznych dniach.

151
00:10:10,720 --> 00:10:14,119
Nie żyje już żaden kolega
z jego transportu.

152
00:10:14,160 --> 00:10:19,639
Ja już chyba zostałem tylko sam.

153
00:10:19,680 --> 00:10:25,039
W sierpniu odszedł
najbliższy przyjaciel
z tamtego czasu.

154
00:10:25,080 --> 00:10:29,279
On się szykował, że w 2025 roku
weźmie udział w uroczystościach
w Auschwitz Birkenau.

155
00:10:29,320 --> 00:10:38,439
No niestety nie dożył.
Stoimy przy jego grobie.

156
00:10:38,480 --> 00:10:44,999
Poznali się w Birkenau,
spali na jednej pryczy.

157
00:10:45,040 --> 00:10:48,759
Minęło 80 lat,
a Bogdanowi Bartnikowskiemu
wciąż trudno jest o tym opowiadać,

158
00:10:48,800 --> 00:10:51,839
trudno odwiedzać Auschwitz.

159
00:10:51,880 --> 00:10:55,239
Każdą wizytę w muzeum
tak samo przeżywa,
także tę dzisiejszą.

160
00:10:55,280 --> 00:11:00,079
Myśmy z tego obozu nie wyszli.

161
00:11:00,120 --> 00:11:04,559
My w tym obozie ciągle jesteśmy.

162
00:11:04,600 --> 00:11:09,799
Tego się nie da zapomnieć. To wraca.

163
00:11:09,840 --> 00:11:12,359
Najtrudniejsze są te powroty,
które opisał w książce

164
00:11:12,400 --> 00:11:17,839
na podstawie wspomnień swoich
i wielu byłych więźniów.

165
00:11:17,880 --> 00:11:24,119
Nagle następuje jakieś zdarzenie,
moment i już jestem w obozie.

166
00:11:24,160 --> 00:11:26,359
Ja nie założę pasiastej piżamy
na przykład,

167
00:11:26,400 --> 00:11:30,119
bo ona mi się jednoznacznie
kojarzy z obozem.

168
00:11:30,160 --> 00:11:36,599
Prysznic... Co z niego poleci?

169
00:11:36,640 --> 00:11:39,199
Bogdan Bartnikowski
trafił do Birkenau razem z mamą

170
00:11:39,240 --> 00:11:41,639
pierwszym transportem
z powstania warszawskiego,

171
00:11:41,680 --> 00:11:42,879
w którym był łącznikiem.

172
00:11:42,920 --> 00:11:51,519
Nie od razu zorientował się,
co to za miejsce.

173
00:11:51,560 --> 00:11:55,319
Któryś z kolegów spytał:
kiedy my na wolność wyjdziemy,
panie kapo?

174
00:11:55,360 --> 00:11:57,719
Śmiał się tylko i mówił:

175
00:11:57,760 --> 00:11:59,359
widzicie te kominy?

176
00:11:59,400 --> 00:12:01,959
Stąd na wolność
to wychodzi się tylko przez komin.

177
00:12:02,000 --> 00:12:05,039
Stąd nie ma innego wyjścia.

178
00:12:05,080 --> 00:12:12,679
Po pięciu miesiącach na parę tygodni
przed wyzwoleniem Auschwitz
wyszedł z obozu przez bramę.

179
00:12:12,720 --> 00:12:16,239
Razem z mamą
- jeszcze nie na wolność,
najpierw do obozu pracy w Berlinie.

180
00:12:16,280 --> 00:12:17,679
To jest mój kolega tutaj.

181
00:12:17,720 --> 00:12:22,519
Ten Bodek, z którym razem
spaliśmy na jednej pryczy.

182
00:12:22,560 --> 00:12:26,359
Po Auschwitz ich drogi rozeszły się,
ale po roku los znów ich połączył,

183
00:12:26,400 --> 00:12:29,359
już w innych okolicznościach,
w liceum Batorego w Warszawie.

184
00:12:29,400 --> 00:12:31,399
Dyrektor przyprowadził nowego ucznia.

185
00:12:31,440 --> 00:12:33,999
Ja patrzę, że ja go chyba widziałem.

186
00:12:34,040 --> 00:12:39,559
Wrzasnąłem wtedy: "Bodek!".

187
00:12:39,600 --> 00:12:46,199
Ten mój kolega z pryczy
po paru minutach siedział obok mnie
w jednej ławce.

188
00:12:46,240 --> 00:12:50,239
Widywali się potem wielokrotnie,
jeździli razem do Niemiec,

189
00:12:50,280 --> 00:12:53,919
by tam uświadamiać,
jak wyglądał ich los

190
00:12:53,960 --> 00:13:00,119
w niemieckim nazistowskim
obozie zagłady Auschwitz Birkenau.

191
00:13:00,160 --> 00:13:06,519
Dopóty sił starczy,
dotąd będziemy mówić
i wspominać naszych kolegów,

192
00:13:06,560 --> 00:13:23,599
a ja będę wspominał
mojego najbliższego mi Bodka,
czyli Bogusława Rygla.

193
00:13:34,200 --> 00:13:37,599
Pierwsi sowieccy żołnierze dotarli
do bram obozu około piętnastej.

194
00:13:37,640 --> 00:13:39,559
W ich wspomnieniach
są ludzkie cienie,

195
00:13:39,600 --> 00:13:41,599
ludzkie szkielety,
stosy ciał i dzieci.

196
00:13:41,640 --> 00:13:43,239
Więzione dzieci w różnym wieku.

197
00:13:43,280 --> 00:13:47,039
Wspominają euforię wyzwolonych
i swój szok po tym,

198
00:13:47,080 --> 00:13:50,239
co zobaczyli.

199
00:13:50,280 --> 00:13:54,519
Przez całe dekady Armia Czerwona
była zakuwana w spiż pomników
ku czci wyzwolicieli,

200
00:13:54,560 --> 00:13:56,679
ale dziś Rosja jest
na liście nieobecnych,

201
00:13:56,720 --> 00:14:00,319
bo historyczny mit wyzwoliciela
przykryła współczesna prawda
o oprawcy.

202
00:14:00,360 --> 00:14:03,559
Daniel Chaliński towarzyszył dziś
delegacjom.

203
00:14:03,600 --> 00:14:06,399
Witaj, powiedz,
kto był dziś w Oświęcimiu

204
00:14:06,440 --> 00:14:10,519
i jak dobrze pamięta,
że to Auschwitz.

205
00:14:10,560 --> 00:14:12,879
Chyba łatwiej powiedzieć,
kogo dzisiaj zabrało.

206
00:14:12,920 --> 00:14:16,319
Bo w uroczystościach brało udział
ponad 60 delegacji z całego świata.

207
00:14:16,360 --> 00:14:21,439
Prezydenci, premierzy,
koronowane głowy.

208
00:14:21,480 --> 00:14:25,319
A to tylko oznacza,
że pamięć o tym, co się działo
w tym miejscu, wciąż trwa.

209
00:14:25,360 --> 00:14:27,279
Do Auschwitz
- co ważne i symboliczne -

210
00:14:27,320 --> 00:14:29,919
przyjechał prezydent
i kanclerz Niemiec.

211
00:14:29,960 --> 00:14:33,199
Święty i bardzo ponury moment
- mówił dziś chociażby król Karol.

212
00:14:33,240 --> 00:14:36,599
Obecny był także prezydent Ukrainy
Wołodymyr Zełenski, który mówił,

213
00:14:36,640 --> 00:14:39,399
że zło wciąż istnieje
i nie może zwyciężyć.

214
00:14:39,440 --> 00:14:43,279
Przywódcy wolnego świata,
razem, na gruzach piekła.

215
00:14:43,320 --> 00:14:50,119
Z jasnym przesłaniem.

216
00:14:50,160 --> 00:14:53,719
My, Polacy,
na których ziemi okupowanej
wtedy przez hitlerowskich Niemców,

217
00:14:53,760 --> 00:14:56,919
Niemcy zbudowali ten przemysł zagłady
i ten obóz koncentracyjny,

218
00:14:56,960 --> 00:14:59,759
jesteśmy dzisiaj strażnikami pamięci.

219
00:14:59,800 --> 00:15:02,399
Pamiętać potrzeba,

220
00:15:02,440 --> 00:15:06,759
bo Auschwitz Birkenau to dla świata
symbol terroru i ludobójstwa.

221
00:15:06,800 --> 00:15:11,399
Jest to moment, w którym pamiętamy
świadectwa ocalałych,

222
00:15:11,440 --> 00:15:15,839
którzy nauczyli nas
cenić naszą wolność,

223
00:15:15,880 --> 00:15:21,279
rzucać wyzwanie uprzedzeniom
i nigdy nie być obojętnym
w obliczu przemocy i nienawiści.

224
00:15:21,320 --> 00:15:24,319
To pierwsza wizyta króla Karola
w Polsce po objęciu tronu.

225
00:15:24,360 --> 00:15:27,719
Monarcha spotkał się z ocalałymi
w Centrum Społeczności Żydowskiej.

226
00:15:27,760 --> 00:15:30,759
Benjamin Netanjahu nie zdecydował się
na przyjazd do Polski.

227
00:15:30,800 --> 00:15:35,999
Międzynarodowy Trybunał Karny wydał
nakaz aresztowania polityka
w związku z wojną w Strefie Gazie.

228
00:15:36,040 --> 00:15:39,599
Izrael reprezentował
minister edukacji.

229
00:15:39,640 --> 00:15:42,639
Chcieli nas wymazać
z powierzchni ziemi.

230
00:15:42,680 --> 00:15:45,639
Te akty terroru zostały popełnione
tylko z jednego powodu:

231
00:15:45,680 --> 00:15:47,879
po prostu dlatego że jesteśmy Żydami.

232
00:15:47,920 --> 00:15:58,199
Niemiecka fabryka śmierci
pracowała do końca.

233
00:15:58,240 --> 00:16:04,879
Skalę zagłady trudno zapomnieć,
jeszcze trudniej zrozumieć.

234
00:16:04,920 --> 00:16:09,759
Każde nazwisko, każda opowieść
musi zostać przekazana z pokolenia
na pokolenie, tak nas wychowano.

235
00:16:09,800 --> 00:16:10,959
Mamy się tym dzielić.

236
00:16:11,000 --> 00:16:12,159
Jeżeli tego nie zrobimy,

237
00:16:12,200 --> 00:16:13,159
to wszystko zaginie.

238
00:16:13,200 --> 00:16:16,359
To, co się stało, nie wydarzyło się
po prostu z dnia na dzień.

239
00:16:16,400 --> 00:16:17,359
To się rozwijało

240
00:16:17,400 --> 00:16:19,439
i zawsze kiedy ignorujemy
te znaki zmian,

241
00:16:19,480 --> 00:16:22,879
pozwalamy potencjalnie na to,
aby coś takiego znowu się wydarzyło.

242
00:16:22,920 --> 00:16:25,479
Tym wyraźniej wybrzmiewają
słowa prezydent Ukrainy,

243
00:16:25,520 --> 00:16:28,119
dziś obecnego w Auschwitz.

244
00:16:35,360 --> 00:16:39,799
W Auschwitz nie ma dziś
przedstawicieli Rosji,

245
00:16:39,840 --> 00:16:42,159
choć to żołnierze pierwszego frontu
ukraińskiego

246
00:16:42,200 --> 00:16:44,959
80 lat temu otworzyli bramy obozu.

247
00:16:45,000 --> 00:16:48,639
W szeregach Armii Czerwonej
obok Rosjan walczyli Ukraińcy
czy Ormianie.

248
00:16:48,680 --> 00:16:54,479
Kiedy się zapyta
przeciętego Rosjanina,

249
00:16:54,520 --> 00:16:57,279
kto zwyciężył Hitlera,
usłyszy, że tylko armia radziecka.

250
00:16:57,320 --> 00:17:01,119
Zafałszowanie historii
jest powszechne.

251
00:17:01,160 --> 00:17:04,919
Od trzech lat
Rosja nie jest informowana
o uroczystościach w Auschwitz.

252
00:17:04,960 --> 00:17:10,159
Władze muzeum podjęły taką decyzję
po rosyjskiej napaści na Ukrainę.

253
00:17:10,200 --> 00:17:18,319
Dzisiaj Rosja,
a szczególnie jej władze,
jej prezydent są tacy,

254
00:17:18,360 --> 00:17:22,639
że są niegodni temu,
żeby im rękę podawać,

255
00:17:22,680 --> 00:17:25,479
bo na tych rękach
mają po prostu krew.

256
00:17:25,520 --> 00:17:29,079
Krew tysięcy dzieci, kobiet, cywili,
na których spadają rosyjskie bomby.

257
00:17:29,120 --> 00:17:31,519
I zamieniają ukraińskie miasta
w morze gruzów.

258
00:17:31,560 --> 00:17:32,919
Nie chcemy ruskiego miru.

259
00:17:32,960 --> 00:17:34,519
Mir to pokój, ale jaki to pokój?

260
00:17:34,560 --> 00:17:35,559
Zobaczcie, co robią.

261
00:17:35,600 --> 00:17:37,199
Czy tak ma wyglądać pokój?

262
00:17:37,240 --> 00:17:42,199
Światem wstrząsnęły obrazy
rosyjskich zbrodni w Buczy.

263
00:17:42,240 --> 00:17:46,479
Gdy po raz ostatni - 20 lat temu -
Putin brał udział w uroczystościach
w Auschwitz,

264
00:17:46,520 --> 00:17:48,479
Rosja prowadziła wojnę z Czeczenią.

265
00:17:48,520 --> 00:17:56,079
Wtedy Rosja była przyjmowana
jako kraj wyzwalający Europę
z faszyzmu.

266
00:17:56,120 --> 00:17:58,319
Teraz jest to wykluczone
z tego powodu,

267
00:17:58,360 --> 00:18:01,719
że sama jest agresorem Rosja.

268
00:18:01,760 --> 00:18:07,159
Dziś to, co robi,

269
00:18:07,200 --> 00:18:10,239
jest w dużej sprzeczności
z legendą o sile, potędze państwa,

270
00:18:10,280 --> 00:18:26,359
które wyzwala, przynosi wolność.

271
00:18:26,400 --> 00:18:30,199
Po szoku wojny, po traumie obozów

272
00:18:30,240 --> 00:18:33,239
Europa i świat, przewietrzone
z nazistowskiego zaczadzenia,

273
00:18:33,280 --> 00:18:34,439
robią rachunek sumienia.

274
00:18:34,480 --> 00:18:36,879
Pracują trybunały,
odmierza się zbrodnia i kara,

275
00:18:36,920 --> 00:18:38,679
jest przekonanie, że nigdy więcej.

276
00:18:38,720 --> 00:18:41,279
Czas podleczył rany,
zbudował pomniki i nowe sojusze,

277
00:18:41,320 --> 00:18:43,519
ale też dał schronienie
starym sentymentom

278
00:18:43,560 --> 00:18:45,759
jak nacjonalizm,
nietolerancja i populizm.

279
00:18:45,800 --> 00:18:48,959
80 lat po wojnie
pojawia się pytanie,

280
00:18:49,000 --> 00:18:51,039
czy lekcję odrobiono, jak trzeba.

281
00:18:51,080 --> 00:18:54,799
Czy Niemcy rozbroili
szponiastą swastykę raz na zawsze,

282
00:18:54,840 --> 00:18:58,439
czy w nowych pokoleniach mają pamięć
i pokorę?

283
00:18:58,480 --> 00:19:02,279
Czy może nie trzeba swastyki,
by nie spać spokojnie?

284
00:19:02,320 --> 00:19:06,319
Kiedy wyzwalano Auschwitz,
piece krematoryjne
obozu koncentracyjnego Buchenwald

285
00:19:06,360 --> 00:19:09,439
nadal płonęły.

286
00:19:09,480 --> 00:19:12,079
Piece krematoryjne do Auschwitz,
ale i do Buchenwaldu

287
00:19:12,120 --> 00:19:13,879
produkowała firma Topf und Soehne.

288
00:19:13,920 --> 00:19:21,839
Jej siedziba znajdowała się
zaledwie 25 km stąd.

289
00:19:21,880 --> 00:19:25,399
Dziś jest tu miejsce pamięci
pokazujące udział koncernu
w masowej zbrodni.

290
00:19:25,440 --> 00:19:29,279
Ale i zaangażowanie
pojedynczych pracowników
w doskonalenie procesu zabijania.

291
00:19:29,320 --> 00:19:32,679
Inżynier,
który zaprojektował te piece,
był wielokrotnie w Auschwitz.

292
00:19:32,720 --> 00:19:35,519
Stał ze stoperem i sprawdzał,
ile trwa spalenie ciała,

293
00:19:35,560 --> 00:19:37,679
a potem zasugerował,
że potrzebne są ciała

294
00:19:37,720 --> 00:19:39,799
z większą zawartością
tkanki tłuszczowej,

295
00:19:39,840 --> 00:19:43,079
aby lepiej się paliły.

296
00:19:43,120 --> 00:19:46,479
Pracownicy firmy wdrażali także
technologię wentylacji
komór gazowych,

297
00:19:46,520 --> 00:19:47,919
mieli kontakt z więźniami.

298
00:19:47,960 --> 00:19:49,919
O wszystkim wiedzieli.

299
00:19:49,960 --> 00:19:55,199
80 lat po wojnie ślady pamięci
są w Niemczech widoczne.

300
00:19:55,240 --> 00:20:00,599
Na ulicach - kamienie pamięci,
trudno nie dostrzec pomników.

301
00:20:00,640 --> 00:20:04,079
Ten poświęcony
pomordowanym Żydom Europy

302
00:20:04,120 --> 00:20:06,879
w sercu Berlina ma wielkość
czterech piłkarskich boisk.

303
00:20:06,920 --> 00:20:08,919
Sprawcy stawiają
swoim ofiarom pomniki.

304
00:20:08,960 --> 00:20:10,159
Zawsze mnie to dziwi,

305
00:20:10,200 --> 00:20:13,559
bo jest to nieszczere.

306
00:20:13,600 --> 00:20:18,359
Niklas Frank jest synem
jednego z największych
nazistowskich zbrodniarzy.

307
00:20:18,400 --> 00:20:22,959
Hansa Franka, generalnego gubernatora
okupowanej Polski.

308
00:20:23,000 --> 00:20:26,439
Nazywano go "rzeźnikiem Polaków",
on miał siebie za "króla Polski".

309
00:20:26,480 --> 00:20:28,439
Niklas w ogrodzie
powiesił jego płaszcz.

310
00:20:28,480 --> 00:20:31,359
Ma być strachem na wróble.

311
00:20:31,400 --> 00:20:39,039
Nienawiść do ojca i gniew
przez całe życie nie dają mu spokoju.

312
00:20:39,080 --> 00:20:42,319
Za każdym razem,
kiedy wychodzę z domu,
mam przy sobie to zdjęcie.

313
00:20:42,360 --> 00:20:43,399
Po co?

314
00:20:43,440 --> 00:20:48,079
Patrzę na nie, by upewnić się,
że on rzeczywiście umarł.

315
00:20:48,120 --> 00:20:51,679
Ale wygląda, jakby się uśmiechał,
był zadowolony z tego,
co się dzieje.

316
00:20:51,720 --> 00:20:53,719
Frank uważa,
że duch nazizmu się odradza

317
00:20:53,760 --> 00:20:55,479
w postaci skrajnie prawicowej AfD.

318
00:20:55,520 --> 00:20:57,679
I oskarża nie tylko
pokolenie swojego ojca,

319
00:20:57,720 --> 00:20:59,719
ale także całe niemieckie
społeczeństwo.

320
00:20:59,760 --> 00:21:01,759
Najpierw byli posłuszni
wobec Hitlera,

321
00:21:01,800 --> 00:21:03,759
potem przyszli alianci i powiedzieli:

322
00:21:03,800 --> 00:21:07,359
teraz będzie demokracja,
więc Niemcy stwierdzili:

323
00:21:07,400 --> 00:21:09,399
aha, to będziemy posłuszni
demokracji.

324
00:21:09,440 --> 00:21:11,199
Nie zrobili tego z potrzeby serca.

325
00:21:11,240 --> 00:21:16,439
Niklas Frank rozliczył się
z przeszłością swojej rodziny.

326
00:21:16,480 --> 00:21:22,279
U Topfów wiele lat po wojnie
robi to prawnuk
jednego z założycieli firmy.

327
00:21:22,320 --> 00:21:26,119
Stworzył miejsce pamięci
otwarte dla każdego.

328
00:21:26,160 --> 00:21:29,759
Nauczyciele, którzy przychodzą do nas
z klasami, coraz częściej mówią:

329
00:21:29,800 --> 00:21:32,959
przyszliśmy,
bo mamy coraz więcej uczniów,
którzy popierają AfD.

330
00:21:33,000 --> 00:21:37,399
Popularność skrajnej prawicy rośnie,
ale problemu nie można redukować
do AfD.

331
00:21:37,440 --> 00:21:40,839
Wydaje mi się, że w Niemczech
zanika poczucie odpowiedzialności
za to,

332
00:21:40,880 --> 00:21:43,319
że historia nie może się powtórzyć.

333
00:21:43,360 --> 00:21:48,679
Powodem na pewno jest zmiana pokoleń,
upływ czasu i fakt,
że świadkowie historii odchodzą.

334
00:21:48,720 --> 00:22:08,199
Mówi nam też o mnożących się
atakach na były obóz,

335
00:22:08,240 --> 00:22:10,239
"Auschwitz nie spadło z nieba" -

336
00:22:10,280 --> 00:22:13,239
powiedział pięć lat temu
były więzień obozu Marian Turski.

337
00:22:13,280 --> 00:22:15,279
Mówił wtedy o złu,
które zakiełkowało,

338
00:22:15,320 --> 00:22:16,639
bo trafiło na podatną glebę,

339
00:22:16,680 --> 00:22:18,919
o klimacie wrogości,
który wypielęgnowano,

340
00:22:18,960 --> 00:22:20,759
o obojętności, która była wygodna,

341
00:22:20,800 --> 00:22:23,399
i o egoizmach, których użyli
demagodzy i zbrodniarze.

342
00:22:23,440 --> 00:22:25,359
Apelował wtedy, by nie być obojętnym,

343
00:22:25,400 --> 00:22:27,639
bo obojętność potrafi
ze zbrodni zrobić ideę.

344
00:22:27,680 --> 00:22:32,839
Pięć lat temu
ta mowa wywołała echa na świecie.

345
00:22:32,880 --> 00:22:39,159
A jakie słychać dziś?

346
00:22:39,200 --> 00:22:43,599
Te zdjęcia z Niemiec
mówią więcej niż niejedna analiza.

347
00:22:43,640 --> 00:22:46,239
Na jednym wiecu
liderka populistycznej partii AFD,

348
00:22:46,280 --> 00:22:49,079
która dzięki antyimigranckiej
i antyunijnej retoryce

349
00:22:49,120 --> 00:22:52,919
stała się
drugą polityczną siłą w kraju.

350
00:22:52,960 --> 00:22:55,919
I prawa ręka Donalda Trumpa
z takim przedwyborczym wsparciem.

351
00:22:55,960 --> 00:23:01,079
AfD jest największą nadzieją
dla Niemiec.

352
00:23:01,120 --> 00:23:04,479
O Elonie Musku było głośno
tydzień temu z powodu tego gestu,

353
00:23:04,520 --> 00:23:06,719
odczytanego
jako nazistowskie pozdrowienie.

354
00:23:06,760 --> 00:23:10,239
Miliarder zaprzeczał.

355
00:23:10,280 --> 00:23:13,519
Ale w sobotę na wiecu
niemieckiej skrajnej prawicy
powiedział to:

356
00:23:13,560 --> 00:23:16,679
W Niemczech zbyt wiele uwagi
poświęca się winom z przeszłości.

357
00:23:16,720 --> 00:23:17,879
Trzeba iść naprzód.

358
00:23:17,920 --> 00:23:21,519
Dzieci nie odpowiadają
za winy swoich rodziców,
dziadków czy pradziadków.

359
00:23:21,560 --> 00:23:24,959
Ludzie, słyszeliście to?

360
00:23:25,000 --> 00:23:28,959
Amerykanie znów czynią
swój kraj wielkim

361
00:23:29,000 --> 00:23:32,439
i my znów czynimy nasz kraj wielkim.

362
00:23:32,480 --> 00:23:40,399
Na taki przekaz natychmiast
zareagował premier.

363
00:23:47,520 --> 00:23:50,239
Na populizm w Niemczech
patrzymy inaczej.

364
00:23:50,280 --> 00:23:56,919
Według germanisty
profesora Waldemara Czachura

365
00:23:56,960 --> 00:24:00,719
rosnące w siłę AfD
to jeszcze nie powód do alarmu,
ale do czujności - już tak.

366
00:24:00,760 --> 00:24:02,119
W Niemczech nie jest dobrze.

367
00:24:02,160 --> 00:24:05,199
Bo tam burzy się
pewna jedność społeczeństwa,

368
00:24:05,240 --> 00:24:07,999
burzy się pewien konsensus
co do pozycji Niemiec w UE,

369
00:24:08,040 --> 00:24:17,359
a to jest zawsze
zagrożenie dla Europy,

370
00:24:17,400 --> 00:24:20,159
a przede wszystkim
zagrożenie dla Polski.

371
00:24:20,200 --> 00:24:22,399
Zwłaszcza teraz.

372
00:24:22,440 --> 00:24:25,999
Kiedy za naszą wschodnią granicą
Ukraina walczy z rosyjską agresją.

373
00:24:26,040 --> 00:24:30,439
A fala populizmu
rozlewa się na kolejne kraje.

374
00:24:30,480 --> 00:24:34,079
Skrajna prawica rządzi samodzielnie
lub w koalicji na Węgrzech, Słowacji,

375
00:24:34,120 --> 00:24:39,519
Włoszech, Holandii i Austrii,
gdzie właśnie kompletuje gabinet.

376
00:24:39,560 --> 00:24:42,719
W Niemczech, Francji i Czechach
jest drugą siłą polityczną.

377
00:24:42,760 --> 00:24:46,359
Mamy katastrofę klimatyczną,
mamy niestabilność polityczną,

378
00:24:46,400 --> 00:24:50,159
liczne wojny
w okolicach krajów bogatych

379
00:24:50,200 --> 00:24:55,319
i to powoduje,
że napływają do tych krajów migranci

380
00:24:55,360 --> 00:24:58,399
i najłatwiej podzielić społeczeństwo,
mówiąc: my kontra oni,

381
00:24:58,440 --> 00:24:59,839
nasi kontra ci zewnętrzni.

382
00:24:59,880 --> 00:25:01,599
Ale migranci robią coś dobrego też.

383
00:25:01,640 --> 00:25:03,679
Mówi Husejn Czelik,
emigrant z Turcji,

384
00:25:03,720 --> 00:25:08,479
który działając w fundacji,
między innymi w taki sposób

385
00:25:08,520 --> 00:25:10,679
stara się przybliżać to,
co wydaje się obce.

386
00:25:10,720 --> 00:25:13,479
Pytany o antyimigranckie nastroje
przedstawia receptę.

387
00:25:13,520 --> 00:25:14,919
Edukacja jest najważniejsza.

388
00:25:14,960 --> 00:25:24,839
Nie tylko ta szkolna.

389
00:25:24,880 --> 00:25:29,479
Jeśli będziecie obojętni,

390
00:25:29,520 --> 00:25:40,919
jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba.

391
00:25:54,840 --> 00:25:57,959
Zbrodnie z Auschwitz
przez długie lata
szokowały nawet naukowców,

392
00:25:58,000 --> 00:26:00,999
bo ich przemysłowy charakter
i rozmiar nie miały precedensu.

393
00:26:01,040 --> 00:26:04,839
Szokowało także zwyrodnienie systemu.

394
00:26:04,880 --> 00:26:11,079
Za murem obozu
jego komendant Rudolf Hess stworzył
idylliczny świat dla swojej rodziny.

395
00:26:11,120 --> 00:26:13,119
Miejsce,
gdzie snuje się wakacyjne plany,

396
00:26:13,160 --> 00:26:17,959
je rodzinne obiady
i pielęgnuje ogród.

397
00:26:18,000 --> 00:26:22,039
O makabrycznej prawdzie czasu,
trudnej prawdzie ekranu,
o filmie i o scenariuszu,

398
00:26:22,080 --> 00:26:25,519
w który trudno uwierzyć.

399
00:26:25,560 --> 00:26:28,719
Idylla w cieniu zagłady.

400
00:26:28,760 --> 00:26:33,399
Posiadłość z pięknym ogrodem
- po drugiej stronie obozowego muru.

401
00:26:33,440 --> 00:26:39,439
Dom, w którym z rodziną
żył zbrodniarz i ludobójca
Rudolf Hoess.

402
00:26:39,480 --> 00:26:46,079
Dwa bieguny - życie więźnia
i kilkadziesiąt metrów stąd
sielankowe życie rodziny.

403
00:26:46,120 --> 00:26:48,879
Po jednej stronie przyjęcia,
po drugiej - egzekucje.

404
00:26:48,920 --> 00:26:53,319
Budynek został ogrodzony
3-metrowym murem z betonu,

405
00:26:53,360 --> 00:26:58,559
ale ta wielka konstrukcja
nie była w stanie zatrzymać swądu
palących się ciał

406
00:26:58,600 --> 00:27:01,799
z krematorium znajdującego się
około 100 m od domu Rudolfa Hoessa

407
00:27:01,840 --> 00:27:05,239
ani zagłuszyć dźwięków
dobiegających z bloków więziennych,

408
00:27:05,280 --> 00:27:10,039
które znajdowały się
około 40 m od tego miejsca.

409
00:27:10,080 --> 00:27:14,039
Pomiędzy willą komendanta
a krematorium
znajdował się taki podest,

410
00:27:14,080 --> 00:27:20,319
gdzie w niedzielę
występowała orkiestra więźniarska.

411
00:27:20,360 --> 00:27:26,319
Ten dym z komina krematorium
opadał tutaj - zarówno na ten plac,
jak i ogród komendanta.

412
00:27:26,360 --> 00:27:31,079
Banalność zła. Oswojone okrucieństwo.

413
00:27:31,120 --> 00:27:34,919
Nie chciałem odtwarzać zbrodni
ani pokazywać w tym filmie
cierpienia ofiar.

414
00:27:34,960 --> 00:27:36,319
Choć taka była prawda obozu.

415
00:27:36,360 --> 00:27:38,919
Jako reżyser uznałem,
że są pewne granice,

416
00:27:38,960 --> 00:27:45,039
których nie powinienem
i nie chcę przekraczać.

417
00:27:45,080 --> 00:27:47,919
Obiekt, w którym kręcono sceny
filmu Jonathana Glaera,

418
00:27:47,960 --> 00:27:50,679
znajduje się kilkaset metrów
od oryginalnej posiadłości.

419
00:27:50,720 --> 00:27:52,919
Ta, choć po wojnie
trafiła w prywatne ręce,

420
00:27:52,960 --> 00:27:59,599
nadal nosi ślady przeszłości.

421
00:27:59,640 --> 00:28:02,879
Pierwszym właścicielem
był sierżant Wojska Polskiego
Józef Soja,

422
00:28:02,920 --> 00:28:04,479
który w '39 wyruszył na wojnę.

423
00:28:04,520 --> 00:28:06,119
Rodzina Hoessa przerobiła willę.

424
00:28:06,160 --> 00:28:08,919
Do dziś zachowały się jej plany.

425
00:28:08,960 --> 00:28:11,119
Z poziomu piwnicy
można zejść jeszcze niżej.

426
00:28:11,160 --> 00:28:13,799
Prosto do schronu przeciwlotniczego.

427
00:28:13,840 --> 00:28:16,759
Ale to nie koniec.

428
00:28:16,800 --> 00:28:20,239
Dalej znajdował się jeszcze tunel,
który prowadził prosto do obozu.

429
00:28:20,280 --> 00:28:23,039
W tej chwili jest już zasypany.

430
00:28:23,080 --> 00:28:28,279
Symbolicznie,
bo choć nie da się wymazać bólu,

431
00:28:28,320 --> 00:28:31,159
to w budynku,
w którym żył zbrodniarz,

432
00:28:31,200 --> 00:28:33,559
powstaje ośrodek badawczy.

433
00:28:33,600 --> 00:28:37,599
Zajmujący się problemem radykalizacji
i ekstremizmu.

434
00:28:37,640 --> 00:28:44,359
To może świadczyć o tym,
że była to osoba
bardzo mocno wygłodzona,

435
00:28:44,400 --> 00:28:47,439
która musiała związać spodnie,
żeby się utrzymywały, drutem.

436
00:28:47,480 --> 00:28:48,839
Spodnie wetknięte w dach.

437
00:28:48,880 --> 00:28:57,519
Jeden z wielu dowodów zbrodni
znalezionych w willi.

438
00:28:57,560 --> 00:28:59,279
Odpowiedzialnością naszą jest,

439
00:28:59,320 --> 00:29:02,719
by reagować na wszelkie przejawy
radykalizacji w naszym otoczeniu.

440
00:29:02,760 --> 00:29:03,759
By nie być biernym.

441
00:29:03,800 --> 00:29:05,319
I nigdy nie doszło do powtórki.

442
00:29:05,360 --> 00:29:07,399
Jest taka gablota
w oświęcimskim muzeum.

443
00:29:07,440 --> 00:29:10,959
Są w niej włosy tysięcy osób.

444
00:29:11,000 --> 00:29:13,319
To tak jakby zamknąć tam
makabryczne wspomnienie

445
00:29:13,360 --> 00:29:14,959
o całym wymordowanym mieście.

446
00:29:15,000 --> 00:29:16,759
Takich gablot jest tam więcej.

447
00:29:16,800 --> 00:29:19,559
Są w nich okulary, grzebienie,
rzeczy osobiste.

448
00:29:19,600 --> 00:29:23,159
Najbardziej wstrząsające
świadectwo zbrodni,

449
00:29:23,200 --> 00:29:25,799
bo każdy z tych przedmiotów
należał do żywych ludzi.

450
00:29:25,840 --> 00:29:28,039
Mieli emocje, plany,
rodziny, wspomnienia.

451
00:29:28,080 --> 00:29:33,239
Nie mają nawet grobu.

452
00:29:33,280 --> 00:29:37,679
Takie ma ludzkość dziedzictwo
po katastrofie nazizmu.

453
00:29:37,720 --> 00:29:40,999
Literatura i sztuka długo szukały
śmiałości, by zabrać tu głos.

454
00:29:41,040 --> 00:29:45,879
Znalazły.

455
00:29:45,920 --> 00:29:50,439
Dziecięcy bucik i walizka
to wszystko, co dziś przypomina
o rodzinie Steinbergów.

456
00:29:50,480 --> 00:29:53,719
6-letniego Amosa i jego mamę Idę
zamordowano w komorze gazowej

457
00:29:53,760 --> 00:29:56,399
od razu po selekcji.

458
00:29:56,440 --> 00:30:01,039
Był 1944 rok.

459
00:30:01,080 --> 00:30:04,239
Piekło Auschwitz przeżył
tylko ojciec rodziny Ludwig.

460
00:30:04,280 --> 00:30:09,559
Dziesiątki tysięcy walizek,
okulary, grzebienie,
osobiste drobiazgi -

461
00:30:09,600 --> 00:30:13,119
to one opowiadają historie
wymordowanych
przez niemiecką machinę śmierci.

462
00:30:13,160 --> 00:30:15,759
Materialne dziedzictwo tych obozów,
które istnieje,

463
00:30:15,800 --> 00:30:17,959
które możemy zobaczyć na własne oczy,

464
00:30:18,000 --> 00:30:21,599
nabiera jeszcze większego znaczenia
w momencie,

465
00:30:21,640 --> 00:30:28,239
kiedy już ze względu
na upływający czas odchodzą
ostatni świadkowie tamtych wydarzeń.

466
00:30:28,280 --> 00:30:32,239
Wydarzeń,
których nie sposób zrozumieć.

467
00:30:32,280 --> 00:30:35,479
Te przedmioty były
ich niemymi świadkami.

468
00:30:35,520 --> 00:30:38,799
Dla nas to są dowody zbrodni.

469
00:30:38,840 --> 00:30:44,119
Materiały, które są też
pewną formą upamiętnienia.

470
00:30:44,160 --> 00:30:48,599
Sama idea pokazywania tych obiektów
w dużej ilości
nie straciła na wymowie.

471
00:30:48,640 --> 00:30:54,199
To był pomysł byłych więźniów,
którzy budowali muzeum.

472
00:30:54,240 --> 00:30:59,039
Wymownie przypomina o ofiarach
i ogromie zbrodni

473
00:30:59,080 --> 00:31:02,039
odwiedzającym
ze wszystkich zakątków świata
i w każdym wieku.

474
00:31:02,080 --> 00:31:03,639
To jest uniwersalne.

475
00:31:03,680 --> 00:31:06,679
Tak jak np. młodzież
na całym świecie,

476
00:31:06,720 --> 00:31:13,439
czytając pamiętnik Anny Frank,
może się do niego odnieść.

477
00:31:13,480 --> 00:31:16,399
Bo Anna Frank przeżywała to samo
co każda 14- czy 15-latka,

478
00:31:16,440 --> 00:31:18,839
ale jednocześnie była
w tak okropnej sytuacji.

479
00:31:18,880 --> 00:31:21,079
Pozostały wspomnienia
spisane przez więźniów,

480
00:31:21,120 --> 00:31:24,479
są też obrazy, szkice,
rzeźby, są wiersze.

481
00:31:24,520 --> 00:31:31,439
To świadectwo walki człowieka
o godność w miejscu,

482
00:31:31,480 --> 00:31:34,239
w którym tej godności człowieka
całkowicie pozbawiono.

483
00:31:34,280 --> 00:31:37,679
Dzięki temu ta sztuka
ma olbrzymi wymiar,

484
00:31:37,720 --> 00:31:40,119
nie tylko historyczny,
ale i emocjonalny.

485
00:31:40,160 --> 00:31:44,359
Sztuka i wszelka twórczość były
w Auschwitz surowo zabronione.

486
00:31:44,400 --> 00:31:48,559
Dokumentowanie
rzeczywistości obozowej
groziło śmiercią.

487
00:31:48,600 --> 00:31:54,639
Mimo to więźniowie podejmowali próby
pozostawienia po sobie śladu.

488
00:31:54,680 --> 00:31:59,399
Co to znaczy
znaleźć się na rampie w Auschwitz?

489
00:31:59,440 --> 00:32:03,599
Co to znaczy być wybranym,
iść do komory?

490
00:32:03,640 --> 00:32:10,239
Sztuka potrafi dawać
na to odpowiedzi.

491
00:32:10,280 --> 00:32:18,199
Odpowiedzi, które często
tak trudno jest usłyszeć.

492
00:32:18,240 --> 00:32:23,639
Szanowni państwo,
kończymy specjalne wydanie "19.30".

493
00:32:23,680 --> 00:32:26,519
Dobiegają końca obchody
80. rocznicy wyzwolenia

494
00:32:26,560 --> 00:32:30,519
niemieckiego nazistowskiego
obozu koncentracyjnego i zagłady
Auschwitz Birkenau.

495
00:32:30,560 --> 00:32:33,919
Za chwilę Pytanie Dnia,
gościem Joanny Dunikowskiej-Paź

496
00:32:33,960 --> 00:32:37,159
będzie były więzień obozu
Auschwitz-Birkenau
Bogdan Bartnikowski.

497
00:32:37,200 --> 00:32:45,799
Dobranoc państwu.