00001
I.
00002 || atha nalopAkhyAnam ||
[Page001+ 17]
00003 bRhadazva uvAca |
00004 AsId rAjA nalo nAma vIrasenasuto balI |
00005 upapanno guNair iSTai rUpavAn azvakovidaH || 1 ||
00006 atiSThan manujendrANAM mUrdhni devapatir yathA |
00007 upary upari sarveSAm Aditya iva tejasA || 2 ||
00008 brahmaNyo vedavic chUro niSadheSu mahIpatiH |
00009 akSapriyaH satyavAdI mahAn akSauhiNIpatiH || 3 ||
00010 Ipsito naranArINAm udAraH saMyatendriyaH |
00011 rakSitA dhanvinAM zreSThaH sAkSAd iva manuH svayam || 4 ||
00012 tathaivAsId vidarbheSu bhImo bhImaparAkramaH |
00013 zUraH sarvaguNair yuktaH prajAkAmaH sa cAprajaH || 5 ||
00014 sa prajArthe paraM yatnam akarot susamAhitaH |
00015 tam abhyagacchad brahmarSir damano nAma bhArata || 6 ||
00016 taM sa bhImaH prajAkAmas toSayAmAsa dharmavit |
00017 mahiSyA saha rAjendra satkAreNa suvarcasam || 7 ||
00018 tasmai prasanno damanaH sabhAryAya varaM dadau |
[Page002+ 23]
00019 kanyAratnaM kumArAMz ca trIn udArAn mahAyazAH || 8 ||
00020 damayantIM damaM dAntaM damanaM ca suvarcasam |
00021 upapannAn guNaiH sarvair bhImAn bhImaparAkramAn || 9 ||
00022 damayantI tu rUpeNa tejasA yazasA zriyA |
00023 saubhAgyena ca lokeSu yazaH prApa sumadhyamA || 10 ||
00024 atha tAM vayasi prApte dAsInAM samalaMkRtam |
00025 zataM zataM sakhInAM ca paryupAsac chacIm iva || 11 ||
00026 tatra sma rAjate bhaimI sarvAbharaNabhUSitA |
00027 sakhImadhye 'navadyAGgI vidyut saudAmanI yathA || 12 ||
00028 atIva rUpasaMpannA zrIr ivAyatalocanA |
00029 na deveSu na yakSeSu tAdRg rUpavatI kva cit || 13 ||
00030 mAnuSeSv api cAnyeSu dRSTapUrvAtha vA zrutA |
00031 cittapramAthinI bAlA devAnAm api sundarI || 14 ||
00032 nalaz ca narazArdUlo lokeSv apratimo bhuvi |
00033 kandarpa iva rUpeNa mUrtimAn abhavat svayam || 15 ||
00034 tasyAH samIpe tu nalaM prazazaMsuH kutUhalAt |
00035 naiSadhasya samIpe tu damayantIM punaH punaH || 16 ||
00036 tayor adRSTakAmo 'bhUc chRNvatoH satataM guNAn |
00037 anyonyaM prati kaunteya sa vyavardhata hRcchayaH || 17 ||
00038 azaknuvan nalaH kAmaM tadA dhArayituM hRdA |
00039 antaHpurasamIpasthe vana Aste raho gataH || 18 ||
00040 sa dadarza tato haMsAn~ jAtarUpapariSkRtAn |
00041 vane vicaratAM teSAm ekaM jagrAha pakSiNam || 19 ||
[Page003+ 23]
00042 tato 'ntarikSago vAcaM vyAjahAra nalaM tadA |
00043 hantavyo 'smi na te rAjan kariSyAmi tava priyam || 20 ||
00044 damayantIsakAze tvAM kathayiSyAmi naiSadha |
00045 yathA tvad anyaM puruSaM na sA maMsyati karhi cit || 21 ||
00046 evam uktas tato haMsam utsasarja mahIpatiH |
00047 te tu haMsAH samutpatya vidarbhAn agamaMs tataH || 22 ||
00048 vidarbhanagarIM gatvA damayantyAs tadAntike |
00049 nipetus te garutmantaH sA dadarza ca tAn gaNAn || 23 ||
00050 sA tAn adbhutarUpAn vai dRSTvA sakhigaNAvRtA |
00051 hRSTA grahItuM khagamAMs tvaramANopacakrame || 24 ||
00052 atha haMsA visasRpuH sarvataH pramadAvane |
00053 ekaikazas tadA kanyAs tAn haMsAn samupAdravan || 25 ||
00054 damayantI tu yaM haMsaM samupAdhAvad antike |
00055 sa mAnuSIM giraM kRtvA damayantIm athAbravIt || 26 ||
00056 damayanti nalo nAma niSadheSu mahIpatiH |
00057 azvinoH sadRzo rUpe na samAs tasya mAnuSAH || 27 ||
00058 tasya vai yadi bhAryA tvaM bhavethA varavarNini |
00059 saphalaM te bhavej janma rUpaM cedaM sumadhyame || 28 ||
00060 vayaM hi devagandharvamAnuSoragarAkSasAn |
00061 dRSTavanto na cAsmAbhir dRSTapUrvas tathAvidhaH || 29 ||
00062 tvaM cApi ratnaM nArINAM nareSu ca nalo varaH |
00063 viziSTAyA viziSTena saMgamo guNavAn bhavet || 30 ||
00064 evam uktA tu haMsena damayantI vizAM pate |
[Page004+ 21]
00065 abravIt tatra taM haMsaM tvam apy evaM nale vad || 31 ||
00066 tathety uktvANDajaH kanyAM vidarbhasya vizAM pate |
00067 punar Agamya niSadhAn nale sarvaM nyavedayat || 32 ||
00068 || iti nalopAkhyAne prathamaH sargaH || 1 ||
00069 bRhadazva uvAca |
00070 damayantI tu tac chrutvA vaco haMsasya bhArata |
00071 tataH prabhRti na svasthA nalaM prati babhUva sA || 1 ||
00072 tataz cintAparA dInA vivarNavadanA kRzA |
00073 babhUva damayantI tu niHzvAsaparamA tadA || 2 ||
00074 UrdhvadRSTir dhyAnaparA babhUvonmattadarzanA |
00075 pANDuvarNA kSaNenAtha hRcchayAviSTacetanA || 3 ||
00076 na zayyAsanabhogeSu ratiM vindati karhi cit |
00077 na naktaM na divA zete hA heti rudatI punaH || 4 ||
00078 tato vidarbhapataye damayantyAH sakhIjanaH |
00079 nyavedayat tAm asvasthAM damayantIM narezvare || 5 ||
00080 tac chrutvA nRpatir bhImo damayantIsakhIgaNAt |
00081 cintayAmAsa tat kAryaM sumahat svAM sutAM prati || 6 ||
00082 sa samIkSya mahIpAlaH svAM sutAM prAptayauvanAm |
00083 apazyad AtmanA kAryaM damayantyAH svayaMvaram || 7 ||
00084 sa saMnimantrayAmAsa mahIpAlAn vizAM patiH |
00085 anubhUyatAm ayaM vIrAH svayaMvara iti prabho || 8 ||
[Page005+ 22]
00086 zrutvA tu pArthivAH sarve damayantyAH svayaMvaram |
00087 abhijagmus tato bhImaM rAjAno bhImazAsanAt || 9 ||
00088 hastyazvarathaghoSeNa pUrayanto vasuMdharAm |
00089 vicitramAlyAbharaNair balair dRzyaiH svalaMkRtaiH || 10 ||
00090 teSAM bhImo mahAbAhuH pArthivAnAM mahAtmanAm |
00091 yathArham akarot pUjAM te 'vasaMs tatra pUjitAH || 11 ||
00092 etasminn eva kAle tu surANAm RSisattamau |
00093 aTamAnau mahAtmAnAv indralokam ito gatau || 12 ||
00094 nAradaH parvataz caiva mahAprAjn~au mahAvratau |
00095 devarAjasya bhavanaM vivizAte supUjitau || 13 ||
00096 tAv arcayitvA maghavA tataH kuzalam avyayam |
00097 papracchAnAmayaM cApi tayoH sarvagataM vibhuH || 14 ||
00098 nArada uvAca |
00099 AvayoH kuzalaM deva sarvatra gatam Izvara |
00100 loke ca maghavan kRtsne nRpAH kuzalino vibho || 15 ||
00101 bRhadazva uvAca |
00102 nAradasya vacaH zrutvA papraccha valavRtrahA |
00103 dharmajn~AH pRthivIpAlAs tyaktajIvitayodhinaH || 16 ||
00104 zastreNa nidhanaM kAle ye gacchanty aparAGmukhAH |
00105 ayaM loko 'kSayas teSAM yathaiva mama kAmadhuk || 17 ||
00106 kva nu te kSatriyAH zUrA na hi pazyAmi tAn aham |
00107 Agacchato mahIpAlAn dayitAn atithIn mama || 18 ||
[Page006+ 23]
00108 evam uktas tu zakreNa nAradaH pratyabhASata |
00109 zRNu me maghavan yena na dRzyante mahIkSitaH || 19 ||
00110 vidarbharAjn~o duhitA damayantIti vizrutA |
00111 rUpeNa samatikrAntA pRthivyAM sarvayoSitaH || 20 ||
00112 tasyAH svayaMvaraH zakra bhavitA nacirAd iva |
00113 tatra gacchanti rAjAno rAjaputrAz ca sarvazaH || 21 ||
00114 tAM ratnabhUtAM lokasya prArthayanto mahIkSitaH |
00115 kAGkSanti sma vizeSeNa valavRtraniSUdana || 22 ||
00116 etasmin kathyamAne tu lokapAlAz ca sAgnikAH |
00117 Ajagmur devarAjasya samIpam amarottamAH || 23 ||
00118 tatas te zuzruvuH sarve nAradasya vaco mahat |
00119 zrutvaiva cAbruvan hRSTA gacchAmo vayam apy uta || 24 ||
00120 tataH sarve mahArAja sagaNAH sahavAhanAH |
00121 vidarbhAn abhijagmus te yataH sarve mahIkSitaH || 25 ||
00122 nalo 'pi rAjA kaunteya zrutvA rAjn~AM samAgamam |
00123 abhyagacchad adInAtmA damayantIm anuvrataH || 26 ||
00124 atha devAH pathi nalaM dadRzur bhUtale sthitam |
00125 sAkSAd iva sthitaM mUrtyA manmathaM rUpasaMpadA || 27 ||
00126 taM dRSTvA lokapAlAs te bhrAjamAnaM yathA ravim |
00127 tasthur vigatasaMkalpA vismitA rUpasaMpadA || 28 ||
00128 tato 'ntarikSe viSTabhya vimAnAni divaukasaH |
00129 abruvan naiSadhaM rAjann avatIrya nabhastalAt || 29 ||
00130 bho bho naiSadha rAjendra nala satyavrato bhavAn |
[Page007+ 21]
00131 asmAkaM kuru sAhAyyaM dUto bhava narottama || 30 ||
00132 || iti nalopAkhyAne dvitIyaH sargaH || 2 ||
00133 bRhadazva uvAca |
00134 tebhyaH pratijn~Aya nalaH kariSya iti bhArata |
00135 athaitAn paripapraccha kRtAn~jalir upasthitaH || 1 ||
00136 ke vai bhavantaH kaz cAsau yasyAhaM dUta IpsitaH |
00137 kiM ca tad vo mayA kAryaM kathayadhvaM yathAtatham || 2 ||
00138 evam ukte naiSadhena maghavAn abhyabhASata |
00139 amarAn vai nibodhAsmAn damayantyartham AgatAn || 3 ||
00140 aham indro 'yam agniz ca tathaivAyam apAM patiH |
00141 zarIrAntakaro nRRNAM yamo 'yam api pArthiva || 4 ||
00142 tvaM vai samAgatAn asmAn damayantyai nivedaya |
00143 lokapAlA mahendrAdyAH samAyAnti didRkSavaH || 5 ||
00144 prAptum icchanti devAs tvAM zakro 'gnir varuNo yamaH |
00145 teSAm anyatamaM devaM patitve varayasva ha || 6 ||
00146 evam uktaH sa zakreNa nalaH prAn~jalir abravIt |
00147 ekArthaM samupetaM mAM na preSayitum arhatha || 7 ||
00148 kathaM nu jAtasaMkalpaH striyam utsahate pumAn |
00149 parArtham IdRzaM vaktuM tat kSamantu mahezvarAH || 8 ||
00150 devA UcuH |
00151 kariSya iti saMzrutya pUrvam asmAsu naiSadha |
[Page008+ 23]
00152 na karipyasi kasmAt tvaM vraja naiSadha mAciram || 9 ||
00153 bRhadazva uvAca |
00154 evam uktaH sa devais tair naiSadhaH punar abravIt |
00155 surakSitAni vezmAni praveSTuM katham utsahe || 10 ||
00156 pravekSyasIti taM zakraH punar evAbhyabhASata |
00157 jagAma sa tathety uktvA damayantyA nivezanam || 11 ||
00158 dadarza tatra vaidarbhIM sakhIgaNasamAvRtAm |
00159 dedIpyamAnAM vapuSA zriyA ca varavarNinIm || 12 ||
00160 atIva sukumArAGgIM tanumadhyAM sulocanAm |
00161 AkSipantIm iva prabhAM zazinaH svena tejasA || 13 ||
00162 tasya dRSTvaiva vavRdhe kAmas tAM cAruhAsinIm |
00163 satyaM cikIrSamANas tu dhArayAmAsa hRcchayam || 14 ||
00164 tatas tA naiSadhaM dRSTvA saMbhrAntAH paramAGganAH |
00165 AsanebhyaH samutpetus tejasA tasya dharSitAH || 15 ||
00166 prazazaMsuz ca suprItA nalaM tA vismayAnvitAH |
00167 na cainam abhyabhASanta manobhis tv abhyapUjayan || 16 ||
00168 aho rUpam aho kAntir aho dhairyaM mahAtmanaH |
00169 ko 'yaM devo 'tha vA yakSo gandharvo vA bhaviSyati || 17 ||
00170 na tAs taM zaknuvanti sma vyAhartum api kiM cana |
00171 tejasA dharSitAs tasya lajjAvatyo varAGganAH || 18 ||
00172 athainaM smayamAnaM tu smitapUrvAbhibhASiNI |
00173 damayantI nalaM vIram abhyabhASata vismitA || 19 ||
00174 kas tvaM sarvAnavadyAGga mama hRcchayavardhana |
[Page009+ 20]
00175 prApto 'sy amaravad vIra jn~Atum icchAmi te 'nagha || 20 ||
00176 katham AgamanaM ceha kathaM cAsi na lakSitaH |
00177 surakSitaM hi me vezma rAjA caivograzAsanaH || 21 ||
00178 evam uktas tu vaidarbhyA nalas tAM pratyuvAca ha |
00179 nalaM mAM viddhi kalyANi devadUtam ihAgatam || 22 ||
00180 devAs tvAM prAptum icchanti zakro 'gnir varuNo yamaH |
00181 teSAm anyatamaM devaM patiM varaya zobhane || 23 ||
00182 teSAm eva prabhAvena praviSTo 'ham alakSitaH |
00183 pravizantaM na mAM kaz cid apazyan nApy avArayat || 24 ||
00184 etadartham ahaM bhadre preSitaH surasattamaiH |
00185 etac chrutvA zubhe buddhiM prakuruSva yathecchasi || 25 ||
00186 || iti nalopAkhyAne tRtIyaH sargaH || 3 ||
00187 bRhadazva uvAca |
00188 sA namaskRtya devebhyaH prahasya nalamabravIt |
00189 praNayasva yathAzraddhaM rAjankiM karavANi te || 1 ||
00190 ahaM caiva hi yaccAnyanmamAsti vasu kiM cana |
00191 tatsarvaM tava vizrabdhaM kuru praNayamIzvara || 2 ||
00192 haMsAnAM vacanaM yattu tanmAM dahati pArthiva |
00193 tvatkRte hi mayA vIra rAjAnaH saMnipAtitAH || 3 ||
00194 yadi tvaM bhajamAnAM mAM pratyAkhyAsyasi mAnada |
[Page010+ 23]
00195 viSamagniM jalaM rajjumAsthAsye tava kAraNAt || 4 ||
00196 evamuktastu vaidarbhyA nalastAM pratyuvAca ha |
00197 tiSThatsu lokapAleSu kathaM mAnuSamicchasi || 5 ||
00198 yeSAmahaM lokakRtAmIzvarANAM mahAtmanAm |
00199 na pAdarajasA tulyo manaste teSu vartatAm || 6 ||
00200 vipriyaM hyAcaranmartyo devAnAM mRtyumRcchati |
00201 trAhi mAmanavadyAGgi varayasva surottamAn || 7 ||
00202 virajAMsi ca vAsAMsi divyAzcitrAH srajastathA |
00203 bhUSaNAni ca mukhyAni devAnprApya tu bhuGkSa vai || 8 ||
00204 ya imAM pRthivIM kRtsnAM saMkSipya grasate punaH |
00205 hutAzamIzaM devAnAM kA taM na varayetpatim || 9 ||
00206 yasya daNDabhayAtsarve bhUtagrAmAH samAgatAH |
00207 dharmamevAnurudhyanti kA taM na varayetpatim || 10 ||
00208 dharmAtmAnaM mahAtmAnaM daityadAnavamardanam |
00209 mahendraM sarvadevAnAM kA taM na varayetpatim || 11 ||
00210 kriyatAmavizaGkena manasA yadi manyase |
00211 varaNaM lokapAlAnAM suhRdvAkyamidaM zRNu || 12 ||
00212 naiSadhenaivamuktA sA damayantI vaco 'bravIt |
00213 samAplutAbhyAM netrAbhyAM zokajenAtha vAriNA || 13 ||
00214 devebhyo 'haM namaskRtya sarvebhyaH pRthivIpate |
00215 vRNe tvAmeva bhartAraM satyametadbravImi te || 14 ||
00216 tAmuvAca tato rAjA vepamAnAM kRtAn~jalim |
00217 dautyenAgatya kalyANi kathaM svArthamihotsahe || 15 ||
[Page011+ 23]
00218 kathaM hyahaM pratizrutya devatAnAM vizeSataH |
00219 parArthe yatnamArabhya kathaM svArthamihotsahe || 16 ||
00220 eSa dharmo yadi svArtho mamApi bhavitA tataH |
00221 evaM svArthaM kariSyAmi tathA bhadre vidhIyatAm || 17 ||
00222 tato bASpAkulAM vAcaM damayantI zucismitA |
00223 pratyAharantI zanakairnalaM rAjAnamabravIt || 18 ||
00224 upAyo 'yaM mayA dRSTo nirapAyo narezvara |
00225 yena doSo na bhavitA tava rAjankathaM cana || 19 ||
00226 tvaM caiva hi narazreSTha devAzcendrapurogamAH |
00227 AyAntu sahitAH sarve mama yatra svayaMvaraH || 20 ||
00228 tato 'haM lokapAlAnAM saMnidhau tvAM narezvara |
00229 varayiSye naravyAghra naivaM doSo bhaviSyati || 21 ||
00230 evamuktastu vaidarbhyA nalo rAjA vizAM pate |
00231 AjagAma punastatra yatra devAH samAgatAH || 22 ||
00232 tamapazyaMstathAyAntaM lokapAlA mahezvarAH |
00233 dRSTvA cainaM tato 'pRcchanvRttAntaM sarvameva tam || 23 ||
00234 kacciddRSTA tvayA rAjandamayantI zucismitA |
00235 kimabravIcca naH sarvAnvada bhUmipate 'nagha || 24 ||
00236 nala uvAca |
00237 bhavadbhirahamAdiSTo damayantyA nivezanam |
00238 praviSTaH sumahAkakSaM daNDibhiH sthavirairvRtam || 25 ||
00239 pravizantaM ca mAM tatra na kazciddRSTavAnnaraH |
00240 Rte tAM pArthivasutAM bhavatAmeva tejasA || 26 ||
[Page012+ 21]
00241 sakhyazcAsyA mayA dRSTAstabhizcApyupalakSitaH |
00242 vismitAzcAbhavansarvA dRSTvA mAM vibudhezvarAH || 27 ||
00243 varNyamAneSu ca mayA bhavatsu rucirAnanA |
00244 mAmeva gatasaMkalpA vRNIte sA surottamAH || 28 ||
00245 abravIccaiva mAM bAlA AyAntu sahitAH surAH |
00246 tvayA saha naravyAghra mama yatra svayaMvaraH || 29 ||
00247 teSAmahaM saMnidhau tvAM varayiSyAmi naiSadha |
00248 evaM tava mahAbAho doSo na bhaviteti ha || 30 ||
00249 etAvadeva vibudhA yathAvRttamudAhRtam |
00250 mayA zeSe pramANaM tu bhavantastridazezvarAH || 31 ||
00251 || iti nalopAkhyAne caturthaH sargaH || 4 ||
00252 bRhadazva uvAca |
00253 atha kAle zubhe prApte tithau puNye kSaNe tathA |
00254 AjuhAva mahIpAlAnbhImo rAjA svayaMvare || 1 ||
00255 tacchrutvA pRthivIpAlAH sarve hRcchayapIDitAH |
00256 tvaritAH samupAjagmurdamayantImabhIpsavaH || 2 ||
00257 kanakastambharuciraM toraNena virAjitam |
00258 vivizuste nRpA raGgaM mahAsiMhA ivAcalam || 3 ||
00259 tatrAsaneSu vividheSvAsInAH pRthivIkSitaH |
00260 surabhisragdharAH sarve pramRSTamaNikuNDalAH || 4 ||
00261 tatra sma pInA dRzyante bAhavaH parighopamAH |
[Page013+ 23]
00262 AkAravantaH suzlakSNAH pan~cazIrSA ivoragAH || 5 ||
00263 sukezAntAni cArUNi sunAsAkSibhruvANi ca |
00264 mukhAni rAjn~AM zobhante nakSatrANi yathA divi || 6 ||
00265 damayantI tato raGgaM praviveza zubhAnanA |
00266 muSNantI prabhayA rAjn~AM cakSUMSi ca manAMsi ca || 7 ||
00267 tasyA gAtreSu patitA teSAM dRSTirmahAtmanAm |
00268 tatra tatraiva saktAbhUnna cacAla ca pazyatAm || 8 ||
00269 tataH saMkIrtyamAneSu rAjn~AM nAmasu bhArata |
00270 dadarza bhaimI puruSAtpan~ca tulyAkRtInatha || 9 ||
00271 tAnsamIkSya tataH sarvAnnirvizeSAkRtInsthitAn |
00272 saMdehAdatha vaidarbhI nAbhyajAnAnnalaM nRpam || 10 ||
00273 yaM yaM hi dadRze teSAM taM taM mene nalaM nRpam |
00274 sA cintayantI buddhyAtha tarkayAmAsa bhAvinI || 11 ||
00275 kathaM hi devAn~jAnIyAM kathaM vidyAM nalaM nRpam || 12 ||
00276 evaM saMcintayantI sA vaidarbhI bhRzaduHkhitA |
00277 zrutAni devaliGgAni tarkayAmAsa bhArata || 13 ||
00278 devAnAM yAni liGgAni sthavirebhyaH zrutAni me |
00279 tAnIha tiSThatAM bhUmAvekasyApi na lakSaye || 14 ||
00280 sA vinizcitya bahudhA vicArya ca punaH punaH |
00281 zaraNaM prati devAnAM prAptakAlamamanyata || 15 ||
00282 vAcA ca manasA caiva namaskAraM prayujya sA |
00283 devebhyaH prAn~jalirbhUtvA vepamAnedamabravIt || 16 ||
00284 haMsAnAM vacanaM zrutvA yathA me naiSadho vRtaH |
[Page014+ 23]
00285 patitve tena satyena devAstaM pradizantu me || 17 ||
00286 vacasA manasA caiva yathA nAbhicarAmyaham |
00287 tena satyena vibudhAstameva pradizantu me || 18 ||
00288 yathA devaiH sa me bhartA vihito niSadhAdhipaH |
00289 tena satyena me devAstameva pradizantu me || 19 ||
00290 yathedaM vratamArabdhaM nalasyArAdhane mayA |
00291 tena satyena me devAstameva pradizantu me || 20 ||
00292 svaM caiva rUpaM kurvantu lokapAlA mahezvarAH |
00293 yathAhamabhijAnIyAM puNyazlokaM narAdhipam || 21 ||
00294 nizamya damayantyAstatkaruNaM paridevitam |
00295 yathoktaM cakrire devAH sAmarthyaM liGgadhAraNe || 22 ||
00296 sApazyadvibudhAnsarvAnasvedAnstabdhalocanAn |
00297 hRSitasragrajohInAnsthitAnaspRzataH kSitim || 23 ||
00298 chAyAdvitIyo mlAnasragrajaHsvedasamanvitaH |
00299 bhUmiSTho naiSadhazcaiva nimeSeNa ca sUcitaH || 24 ||
00300 sA samIkSya tu tAndevAtpuNyazlokaM ca bhArata |
00301 naiSadhaM varayAmAsa bhaimI dharmeNa pANDava || 25 ||
00302 vilajjamAnA vastrAnte jagrAhAyatalocanA |
00303 skandhadeze 'sRjattasya srajaM paramazobhanAm || 26 ||
00304 varayAmAsa caivainaM patitve varavarNinI |
00305 tato hA heti sahasA muktaH zabdo narAdhipaiH || 27 ||
00306 devairmaharSibhistatra sAdhu sAdhviti bhArata |
00307 vismitairIritaH zabdaH prazaMsadbhirnalaM nRpam || 28 ||
[Page015+ 23]
00308 damayantIM tu kauravya vIrasenasuto nRpaH |
00309 AzvAsayadvarArohAM prahRSTenAntarAtmanA || 29 ||
00310 yattvaM bhajasi kalyANi pumAMsaM devasaMnidhau |
00311 tasmAnmAM viddhi bhartAramevaM te vacane ratam || 30 ||
00312 yAvacca me dhariSyanti prANA dehe zucismite |
00313 tAvattvayi bhaviSyAmi satyametadbravImi te || 31 ||
00314 damayantIM tathA vAgbhirabhinandya kRtAn~jaliH |
00315 … … … || 32 ||
00316 tau parasparataH prItau dRSTvA tvagnipurogamAn |
00317 tAneva zaraNaM devAn~jagmaturmanasA tadA || 33 ||
00318 vRte tu naiSadhe bhaimyA lokapAlA mahaujasaH |
00319 prahRSTamanasaH sarve nalAyASTau varAndaduH || 34 ||
00320 pratyakSadarzanaM yajn~e gatiM cAnuttamAM zubhAm |
00321 naiSadhAya dadau zakraH prIyamANaH zacIpatiH || 35 ||
00322 agnirAtmabhavaM prAdAdyatra vAn~chati naiSadhaH |
00323 lokAnAtmaprabhAMzcaiva dadau tasmai hutAzanaH || 36 ||
00324 yamastvannarasaM prAdAddharme ca paramAM sthitim |
00325 apAM patirapAM bhAvaM yatra vAn~chati naiSadhaH || 37 ||
00326 srajazcottamagandhADhyAH sarve ca mithunaM daduH |
00327 varAnevaM pradAyAsya devAste tridivaM gatAH || 38 ||
00328 pArthivAzcAnubhUyAsya vivAhaM vismayAnvitAH |
00329 damayantyAzca muditAH pratijagmuryathAgatam || 39 ||
00330 gateSu pArthivendreSu bhImaH prIto mahAmanAH |
[Page016+ 20]
00331 vivAhaM kArayAmAsa damayantyA nalasya ca || 40 ||
00332 upya tatra yathAkAmaM naiSadho dvipadAM varaH |
00333 bhImena samanujn~Ato jagAma nagaraM svakam || 41 ||
00334 atIva mudito rAjA bhrAjamAnoM 'zumAniva |
00335 aran~jayatprajA vIro dharmeNa paripAlayan || 42 ||
00336 Ije cApyazvamedhena yayAtiriva nAhuSaH |
00337 anyaizca bahubhirdhImAnkratubhizcAptadakSiNaiH || 43 ||
00338 punazca ramaNIyeSu vaneSUpavaneSu ca |
00339 damayantyA saha nalo vijahArAmaropamaH || 44 ||
00340 janayAmAsa ca nalo damayantyAM mahAmanAH |
00341 indrasenaM sutaM cApi indrasenAM ca kanyakAm || 45 ||
00342 evaM sa yajamAnazca viharaMzca narAdhipaH |
00343 rarakSa vasusaMpUrNAM vasudhAM vasudhAdhipaH || 46 ||
00344 || iti nalopAkhyAne pan~camaH sargaH || 5 ||
00345 || atha hitopadezaH ||
00346 {#II.#}
00347 zruto hitopadezo 'yaM pATavaM saMskRtoktiSu |
00348 vAcAM sarvatra vaicitryaM nItividyAM dadAti ca ||
00349 ajarAmaravatprAjn~o vidyAmarthaM ca cintayet |
00350 gRhIta iva kezeSu mRtyunA dharmamAcaret ||
[Page017+ 22]
00351 sarvadravyeSu vidyaiva dravyamAhuranuttamam |
00352 ahAryatvAdanardhyatvAdakSayatvAcca sarvadA ||
00353 vidyA zastraM ca zAstraM ca dve vidye pratipattaye |
00354 AdyA hAsyAya vRddhatve dvitIyAdriyate sadA ||
00355 yannave bhAjane lagnaH saMskAro nAnyathA bhavet |
00356 kathAchalena bAlAnAM nItistadiha kathyate ||
00357 mitralAbhaH suhRdbhedo vigrahaH saMdhireva ca |
00358 pan~catantrAttathAnyasmAdgranthAdAkRSya likhyate ||
00359 asti bhAgIrathItIre pATaliputranAmadheyaM nagaram | tatra sa-
00360 rvasvAmiguNopetaH sudarzano nAma narapatirAsIt | sa bhUpatire-
00361 kadA kenApi paThyamAnaM zlokadvayaM zuzrAva |
00362 anekasaMzayocchedi parokSArthasya darzakam |
00363 sarvasya locanaM zAstraM yasya nAstyandha eva saH ||
00364 yauvanaM dhanasaMpattiH prabhutvamavivekatA |
00365 ekaikamapyanarthAya kiM punastu catuSTayam ||
00366 ityAkarNyAtmanaH putrANAmanadhigatazAstrANAM nityamunmArgagA-
00367 minAM zAstrAnanuSThAnenodvignamanAH sa rAjA cintayAmAsa |
00368 ko 'rthaH putreNa jAtena yo na vidvAnna dhArmikaH |
00369 kANena cakSuSA kiM vA cakSuHpIDaiva kevalam ||
00370 ajAtamRtamUrkhANAM varamAdyau na cAntimaH |
00371 sakRdduHkhakarAvAdyAvantimastu pade pade ||
00372 kiM ca | sa jAto yena jAtena yAti vaMzaH samunnatim |
[Page018+ 23]
00373 parivartini saMsAre mRtaH ko vA na jAyate ||
00374 aparaM ca | varameko guNI putro na ca mUrkhazatairapi |
00375 ekazcandrastamo hanti na ca tArAgaNairapi ||
00376 yasya tasya prasUto 'pi guNavAnpUjyate naraH |
00377 dhanurvaMzavizuddho 'pi nirguNaH kiM kariSyati ||
00378 hA hA putraka nAdhIta sugataitAsu rAtriSu |
00379 tena tvaM viduSAM madhye paGke gauriva sIdasi ||
00380 tatkathamidAnImete mama putrA guNavantaH kriyantAm | yacco-
00381 cyate | yadabhAvi na tadbhAvi bhAvi cenna tadanyathA |
00382 iti cintAviSaghno 'yamagadaH kiM na pIyate ||
00383 etatkAryAkSamANAM keSAM cidAlasyavacanam |
00384 na daivamiti saMcintya tyajedudyogamAtmanaH |
00385 anudyogena kastailaM tilebhyaH prAptumarhati ||
00386 anyacca | udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmIr
00387 daivena deyamiti kApuruSA vadanti |
00388 daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA
00389 yatne kRte yadi na sidhyati ko 'tra doSaH ||
00390 yathA hyekena cakreNa rathasya na gatirbhavet |
00391 evaM puruSakAreNa vinA daivaM na sidhyati ||
00392 tathA ca | pUrvajanmakRtaM karma taddaivamiti kathyate |
00393 tasmAtpuruSakAreNa yatnaM kuryAdatandritaH ||
00394 udyamena hi sidhyanti kAryANi na manorathaiH |
00395 na hi suptasya siMhasya pravizanti mukhe mRgAH ||
[Page019+ 23]
00396 mUrkho 'pi zobhate tAvatsabhAyAM vastraveSTitaH |
00397 tAvacca zobhate mUrkho yAvatkiM cinna bhASate ||
00398 etaccintayitvA sa rAjA paNDitasabhAM kAritavAn | rAjIvAca |
00399 bho bhoH paNDitAH | zrUyatAm | asti kazcidevaMbhUto vidvAnyo
00400 mama putrANAM nityamunmArgagAminAmanadhigatazAstrANAmi-
00401 dAnIM nItizAstropadezena punarjanma kArayituM samarthaH |
00402 yataH | kAcaH kAn~canasaMsargAddhatte mArakatIM dyutim |
00403 tathA satsaMnidhAnena mUrkho yAti pravINatAm ||
00404 uktaM ca | hIyate hi matistAta hInaiH saha samAgamAt |
00405 samaizca samatAmeti viziSTaizca viziSTatAm ||
00406 atrAntare viSNuzarmanAmA mahApaNDitaH sakalanItizAstratattva-
00407 jn~o bRhaspatirivAbravIt | devAmahAkulasaMbhUtA ete rAjaputrAH |
00408 tanmayA nItiM grAhayituM zakyante |
00409 yataH | nAdravye nihitA kA citkriyA phalavatI bhavet |
00410 na vyApArazatenApi zukavatpAThyate bakaH ||
00411 anyacca | asmiMstu nirguNaM gotre nApatyamupajAyate |
00412 Akare padmarAgANAM janma kAcamaNeH kutaH ||
00413 ato 'haM SaNmAsAbhyantare tava putrAnnItizAstrAbhijn~Ankari-
00414 SyAmi | rAjA savinayaM punaruvAca |
00415 kITo 'pi sumanaHsaGgAdArohati satAM ziraH |
00416 azmApi yAti devatvaM mahadbhiH supratiSThitaH ||
00417 tadeteSAmasmatputrANAM nItizAstropadezAya bhavantaH pramANam |
00418 ityuktvA tasya viSNuzarmaNo bahumAnapuraHsaraM putrAnsamarpita-
[Page020+ 21]
00419 vAn | atha prAsAdapRSThe sukhopaviSTAnAM rAjaputrANAM purastA-
00420 tprastAvakrameNa sa paNDito 'bravIt |
00421 kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatAm |
00422 vyasanena tu mUrkhANAM nidrayA kalahena vA ||
00423 tadbhavatAM vinodAya kAkakUrmAdInAM vicitrAM kathAM kathayAmi |
00424 rAjaputrairuktam | Arya | kathyatAm | viSNuzarmovAca | zRNuta
00425 yUyam | saMprati mitralAbhaH prastUyate |
00426 {#III.#}
00427 ahamekadA dakSiNAraNye carannapazyam | eko vRddhavyAghraH snA-
00428 taH kuzahastaH sarastIre brUte | bho bhoH pAnthAH | idaM suvarNakaGka-
00429 NaM gRhyatAm | tadvacanamAkarNya bhayAtko 'pi tatpArzvaM na bhaja-
00430 te | tato lobhAkRSTena kena citpAnthenAlocitam | bhAgyenai-
00431 tatsaMbhavati | kiM tvasminnAtmasaMdehe pravRttirna vidheyA | yataH |
00432 aniSTAdiSTalAbhe 'pi na gatirjAyate zubhA |
00433 yatrAsti viSasaMsargo 'mRtaM tadapi mRtyave ||
00434 kiM tu sarvatrArthArjane pravRttiH saMdeha eva | tathA coktam |
00435 na saMzayamanAruhya naro bhadrANi pazyati |
00436 saMzayaM punarAruhya yadi jIvati pazyati ||
00437 tannirUpayAmi tAvat | prakAzaM brUte | kutra tava kaGkaNam |
00438 vyAghro hastaM prasArya darzayati | pAntho 'vadat | kathaM mArAtmake
00439 tvayi vizvAsaH | vyAghra uvAca | zRNu re pAntha | prAgeva yau-
[Page021+ 23]
00440 vanadazAyAmatidurvRtta Asam | anekagobrAhmaNamanuSyavadhAnme
00441 putrA anekazo mRtA dArAzca | sAMprataM nirvaMzo 'smi | tataH ke-
00442 nApi dhArmikeNAhamupadiSTaH | dAnadharmamAcaratu bhavAniti | ta-
00443 dupadezAdidAnImahaM snAnazIlo dAtA vRddho galitanakhadanto
00444 dayAvAMzca kathaM na vizvAsabhUmiH | uktaM ca |
00445 ijyAdhyayanadAnAni tapaH satyaM kSamA damaH |
00446 alobha iti mArgo 'yaM dharmasyASTavidhaH smRtaH ||
00447 tatra pUrvazcaturvargo dambhArthamapi sevyate |
00448 uttarazca caturvargo nAmahAtmasu vidyate ||
00449 mama caitAvAlMM lobhaviraho yena svahastagatamapi suvarNakaGkaNaM
00450 yasmai kasmai ciddAtumicchAmi | tathApi vyAghro mAnuSaM khAdatIti
00451 lokapravAdo durnivAraH | yataH |
00452 gatAnugatiko lokaH kuTTanImupadezinIm |
00453 pramANayati no dharme yathA goghnamapi dvijam ||
00454 mayA ca dharmazAstrANyadhItAni | zRNu |
00455 marusthalyAM yathA vRSTiH kSudhArte bhojanaM tathA |
00456 daridre dIyate dAnaM saphalaM pANDunandana ||
00457 prANA yathAtmano 'bhISTA bhUtAnAmapi te tathA |
00458 Atmaupamyena sarvatra dayAM kurvanti sAdhavaH ||
00459 aparaM ca | pratyAkhyAne ca dAne ca sukhaduHkhe priyApriye |
00460 Atmaupamyena puruSaH pramANamadhigacchati ||
00461 anyacca | mAtRvatparadArAMzca paradravyANi loSTavat |
00462 AtmavatsarvabhUtAni yaH pazyati sa pazyati ||
[Page022+ 23]
00463 tvaM ca durgataH | tena tattubhyaM dAtuM sayatno 'ham | tathA coktam |
00464 daridrAnbhara kaunteya mA prayacchezvare dhanam |
00465 vyAdhitasyauSadhaM pathyaM nIrujastu kimauSadhaiH ||
00466 anyacca | dAtavyamiti yaddAnaM dIyate 'nupakAriNe |
00467 deze kAle ca pAtre ca taddAnaM sAttvikaM smRtam ||
00468 tadatra sarasi snAtvA suvarNakaGkaNamidaM pratigRhANa | tato jAta-
00469 vizvAso yAvadasau saraH snAtuM praviSTastAvadeva mahApaGke nima-
00470 gnaH palAyitumakSamaH | paGke patitaM dRSTvA vyAghro 'vadat | a-
00471 haha | mahApaGke patito 'si | atastvAmutthApayAmi | ityuktvA
00472 zanaiH zanairupagamya tena vyAghreNa dhRtaH sa pAntho 'cintayat |
00473 na dharmazAstraM paThatIti kAraNaM
00474 na cApi vedAdhyayanaM durAtmanaH |
00475 svabhAva evAtra tathAtiricyate
00476 yathA prakRtyA madhuraM gavAM payaH ||
00477 kiM ca | avazendriyacittAnAM hastisnAnamiva kriyA |
00478 durbhagAbharaNaprAyo jn~AnaM bhAraH kriyAM vinA ||
00479 tanna mayA bhadraM kRtaM yadatra mArAtmake vizvAsaH kRtaH | tathA hyu-
00480 ktam | nakhinAM ca nadInAM ca zRGgiNAM zastrapANinAm |
00481 vizvAso naiva kartavyaH strISu rAjakuleSu ca ||
00482 aparaM ca | sarvasya hi parIkSyante svabhAvA netare guNAH |
00483 atItya hi guNAnsarvAnsvabhAvo mUrdhni vartate ||
00484 anyacca | sa hi gagaNavihArI kalmaSadhvaMsakArI
00485 dazazatakaradhArI jyotiSAM madhyacArI |
[Page023+ 22]
00486 vidhurapi vidhiyogAdgrasyate rAhuNAsau
00487 likhitamapi lalATe pron~chituM kaH samarthaH ||
00488 iti cintayanneva tenAsau vyAghreNa vyApAditaH khAditazca |
00489 {#IV.#}
00490 asti magadhadeze campakavatI nAmAraNyAnI | tasyAM cirA-
00491 nmahatA snehena mRgakAkau nivasataH | sa ca mRgaH svecchayA bhrA-
00492 myanpuSTAGgaH kena citsRgAlenAvalokitaH | taM dRSTvA sRgAlo
00493 'cintayat | AH | kathametanmAMsaM sulalitaM bhakSayAmi | bha-
00494 vatu | vizvAsaM tAvadutpAdayAmi | ityAlocyopasRtyAbravIt |
00495 mitra | kuzalaM te | mRgeNoktam | kastvam | jambuko brUte | kSu-
00496 drabuddhinAmA jambuko 'ham | atrAraNye mitrabandhuhIno mRtava-
00497 dekAkI nivasAmi | idAnIM bhavantaM mitramAsAdya punaH saba-
00498 ndhurjIvalokaM praviSTo 'smi | adhunA mayA tavAnucareNa sarva-
00499 thA bhavitavyam | mRgeNoktam | evamastu | tato 'staM gate sa-
00500 vitari bhagavati marIcimAlini mRgasya vAsabhUmiM prati mR-
00501 gajambukau gatau | tatra campakavRkSazAkhAyAM subuddhinAmA kAko
00502 mRgasya ciramitraM nivasati | tau dRSTvA kAko 'vadat | sakhe
00503 citrAGga | ko 'yaM dvitIyaH | mRgo brUte | jambuko 'yamasma-
00504 tsakhyamicchannAgataH | kAko brUte | mitra | akasmAdAgantunA
00505 saha vizvAso naiva yuktaH | tanna bhadramAcaritam | tathA coktam |
00506 ajn~AtakulazIlasya vAso deyo na kasya cit |
00507 mArjArasya hi doSeNa hato gRdhro jaradgavaH ||
[Page024+ 23]
00508 ityAkarNya sa jambukaH sakopamAha | mRgasya prathamadarzanadine bha-
00509 vAnapyajn~AtakulazIla evAsIt | tadbhavatA saha kathamadya yA-
00510 vadetasya snehAnuvRttiruttarottaraM vardhate |
00511 yatra vidvajjano nAsti zlAghyastatrAlpadhIrapi |
00512 nirastapAdape deza eraNDo 'pi drumAyate ||
00513 anyaccA | ayaM nijaH paro veti gaNanA laghucetasAm |
00514 udAracaritAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam ||
00515 yathA cAyaM mRgo mama bandhustathA bhavAnapi | mRgo 'bravIt |
00516 kimanenottarottareNa | sarvairekatra vizrambhAlApaiH sukhamanubhavadbhiH
00517 sthIyatAm | yataH |
00518 na kazcitkasya cinmitraM na kazcitkasya cidripuH |
00519 vyavahAreNa mitrANi jAyante ripavastathA ||
00520 kAkenoktam | evamastu | atha prAtaH sarve yathAbhimatadezaM ga-
00521 tAH | ekadA nibhRtaM sRgAlo brUte | sakhe mRga | etasminneva va-
00522 naikadeze sasyapUrNaM kSetramasti | tadahaM tvAM tatra nItvA darzayAmi |
00523 tathA kRte sati mRgaH pratyahaM tatra gatvA sasyaM khAdati | atha
00524 kSetrapatinA taddRSTvA pAzAstatra niyojitAH | anantaraM punarA-
00525 gato mRgastatra caranpAzairbaddho 'cintayat | ko mAmitaH kA-
00526 lapAzAdiva vyAdhapAzAttrAtuM mitrAdanyaH samarthaH | atrAntare
00527 jambukastatrAgatyopasthito 'cintayat | phalitaM tAvadasmAkaM
00528 kapaTaprabandhena | manorathasiddhirapi bAhulyAnme bhaviSyati | e-
00529 tasyotkRtyamAnasya mAMsAsRganuliptAnyasthIni mayAvazyaM prA-
00530 ptavyAni | sa ca mRgastaM dRSTvollasito brUte | sakhe | chinddhi tA-
[Page025+ 23]
00531 vanmama bandhanam | satvaraM trAyasva mAm | yataH |
00532 Apatsu mitraM jAnIyAdyuddhe zUramRNe zucim |
00533 bhAryAM kSINeSu vitteSu vyasaneSu ca bAndhavAn ||
00534 aparaM ca | utsave vyasane caiva durbhikSe zatrusaMkaTe |
00535 rAjadvAre zmazAne ca yastiSThati sa bAndhavaH ||
00536 jambukaH pAzaM muhurmuhurvilokyAcintayat | dRDhabandhanabaddho 'sti
00537 tAvadayaM mRgaH | brUte ca | snAyunirmitAH pAzAH | tadadya bhaTTA-
00538 rakavAre kathametAndantaiH spRzAmi | mitra | yadi nAnyathA manya-
00539 se tadA prabhAte yattvayocyate tanmayA kartavyam | ityuktvA tatsa-
00540 mIpa AtmAnamAcchAdya sthitaH saH | anantaraM sa kAkaH pradoSa-
00541 kAle mRgamanAgatamavalokyetastato 'nviSya tathAvidhaM dRSTvo-
00542 vAca | sakhe | kimetat | mRgeNoktam | avadhIritasuhRdvAkyasya
00543 phalametat | tathA coktam |
00544 suhRdAM hitakAmAnAM yaH zRNoti na bhASitam |
00545 vipatsaMnihitA tasya sa naraH zatrunandanaH ||
00546 kAko brUte | sa sRgAlaH kva | mRgeNoktam | manmAMsArthI tiSThatya-
00547 traiva | kAko brUte | mitra | uktameva mayA pUrvam |
00548 aparAdho na me 'stIti naitadvizvAsakAraNam |
00549 vidyate hi nRzaMsebhyo bhayaM guNavatAmapi ||
00550 parokSe kAryahantAraM pratyakSe priyavAdinam |
00551 varjayettAdRzaM mitraM viSakumbhaM payomukham ||
00552 dIrghaM niHzvasya | are van~caka | kiM tvayA pApakarmaNA kRtam |
00553 yataH |
[Page026+ 23]
00554 saMlApitAnAM madhurairvacobhirmithyopacAraizca vazIkRtAnAm |
00555 AzAvatAM zraddadhatAM ca loke kimarthinAM van~cayitavyamasti ||
00556 anyacca | upakAriNi vizrabdhe zuddhamatau yaH samAcarati pApam |
00557 taM janamasatyasaMdhaM bhagavati vasudhe kathaM vahasi ||
00558 durjanena samaM sakhyaM prItiM cApi na kArayet |
00559 uSNo dahati cAGgAraH zItaH kRSNAyate karam ||
00560 atha vA sthitiriyaM durjanAnAm |
00561 prAkpAdayoH patati khAdati pRSThamAMsaM
00562 karNe kalaM kimapi rauti zanairvicitram |
00563 chidraM nirUpya sahasA pravizatyazaGkaH
00564 sarvaM khalasya caritaM mazakaH karoti ||
00565 tathA ca | durjanaH priyavAdI ca naitadvizvAsakAraNam |
00566 madhu tiSThati jihvAgre hRdaye tu halAhalam ||
00567 atha prabhAte sa kSetrapatirlaguDahastastaM pradezamAgacchankAkenAva-
00568 lokitaH | tamAlokya kAkenoktam | sakhe mRga | tvamAtmAnaM
00569 mRtavatsaMdarzya vAtenodaraM pUrayitvA pAdAnstabdhIkRtya tiSTha | ya-
00570 dAhaM zabdaM karomi tadA tvaM satvaramutthAya palAyiSyasi | mRga-
00571 stathaiva kAkavacanena sthitaH | tataH kSetrapatinA harSotphullalo-
00572 canenAvalokitaH | tathAvidhaM mRgamavalokyAsau AH svayaMmR-
00573 to 'yamityuktvA mRgaM bandhanAnmocayitvA pAzAnsaMvarituM saya-
00574 tno babhUva | tataH kiyaddUre 'ntarite kSetrapatau sa mRgaH kAkasya
00575 zabdaM zrutvA sasaMbhramaH samutthAya palAyitaH | tamuddizya tena kSe-
00576 trapatinA prakopAtkSiptalaguDena sRgAlo vyApAditaH | tathA
[Page027+ 22]
00577 coktam | tribhirvarSaistribhirmAsaistribhiH pakSaistribhirdinaiH |
00578 atyugrapuNyapApAnAmihaiva phalamaznute ||
00579 ato 'haM bravImi |
00580 bhakSyabhakSakayoH prItirvipattereva kAraNam |
00581 sRgAlAtpAzabaddho 'sau mRgaH kAkena rakSitaH ||
00582 {#V.#}
00583 asti bhAgIrathItIre gRdhrakUTanAmni parvate mahAnparkaTIvRkSaH |
00584 tasya koTare daivadurvipAkAdgalitanayano jaradgavo nAma gRdhraH pra-
00585 tivasati | atha kRpayA tajjIvanAya tadvRkSavAsinaH pakSiNaH
00586 svAhArAtkiM citkiM ciddadati | tenAsau jIvati | atha kadA
00587 ciddIrghakarNanAmA mArjAraH pakSizAvakAnbhakSayituM tatrAgataH |
00588 tatastamAyAntaM dRSTvA pakSizAvakairbhayArtaiH kolAhalaH kRtaH |
00589 tacchrutvA jaradgavenoktam | ko 'yamAyAti | dIrghakarNo gRdhrama-
00590 valokya sabhayamAha | hA hato 'smi | adhunAtisaMnidhAnena
00591 palAyanamapyazakyam | tadyathA bhavitavyaM tathA bhavatu | etatsamI-
00592 pamupagacchAmi | ityAlocyopasRtyAbravIt | Arya | tvAmabhi-
00593 vande | gRdhro 'vadat | kastvam | so 'bravIt | mArjAro 'ham |
00594 gRdhro brUte | taddUramapasara | no ceddhantavyo 'si mayA | mArjA-
00595 ro 'vadat | zrUyatAM tAvadasmadvacanam | tato yadyahaM vadhyastadA
00596 hantavyaH | yataH |
00597 jAtimAtreNa kazcitkiM vadhyate pUjyate kva cit |
00598 vyavahAraM parijn~Aya vadhyaH pUjyo 'tha vA bhavet ||
[Page028+ 23]
00599 gRdhro brUte | brUhi | kIdRgvyApAravAn | so 'vadat | ahamatra
00600 gaGgAtIre nityasnAyI nirAmiSAzI brahmacaryeNa cAndrAyaNavra-
00601 tamAcaraMstiSThAmi | yuSmAMzca dharmajn~AnaratAnvizvAsabhUmayaH pa-
00602 kSiNaH sarve sarvadA mamAgre stuvanti | ato bhavadbhyo vidyAva-
00603 yovRddhebhyo dharmaM zrotumihAgataH | bhavantazcaitAdRzA dharmajn~A ya-
00604 nmAmatithiM hantumudyatAH | gRhasthasya dharmazcaiSa samudIritaH |
00605 arAvapyucitaM kAryamAtithyaM gRhamAgate |
00606 chettumapyAgate chAyAM nopasaMharate drumaH ||
00607 kiM ca | yadyannaM nAsti tadA prItivacasApyatithiH pUjyaH | yataH |
00608 tRNAni bhUmirudakaM vAkcaturthI ca sUnRtA |
00609 etAnyapi satAM gehe nocchidyante kadA cana ||
00610 anyacca | bAlo vA yadi vA vRddho yuvA vA gRhamAgataH |
00611 tasya pUjA vidhAtavyA sarvatrAbhyAgato guruH ||
00612 anyacca | nirguNeSvapi sattveSu dayAM kurvanti sAdhavaH |
00613 na hi saMharate jyotsnAM candrazcANDAlavezmani ||
00614 anyacca | atithiryasya bhagnAzo gRhAtpratinivartate |
00615 sa dattvA duSkRtaM tasmai puNyamAdAya gacchati ||
00616 anyacca | uttamasyApi varNasya nIco 'pi gRhamAgataH |
00617 pUjanIyo yathAyogyaM sarvadevamayo 'tithiH ||
00618 gRdhro 'vadat | mArjArA hi mAMsarucayo bhavanti pakSizAvakA-
00619 zcAtra nivasanti | tenaivaM bravImi | mArjAro 'pyevaM zrutvA bhU-
00620 miM spRSTvA karNau spRzati brUte ca | mayA dharmazAstraM zrutvA vI-
00621 tarAgeNedaM duSkaraM vrataM cAndrAyaNamadhyavasAyitam | yataH para-
[Page029+ 22]
00622 sparaM vivadamAnAnAmapi dharmazAstrANAmahiMsA paramo dharma i-
00623 tyatraikamatyam | yataH |
00624 sarvahiMsAnivRttAzca narAH sarvaMsahAzca ye |
00625 sarvasyAzrayabhUtAzca te narAH svargagAmiNaH ||
00626 anyacca | eka eva suhRddharmo nidhane 'pyanuyAti yaH |
00627 zarIreNa samaM nAzaM sarvamanyaddhi gacchati ||
00628 kiM ca | yo 'tti yasya yadA mAMsamubhayoH pazyatAntaram |
00629 ekasya kSaNikI prItiranyaH prANairvimucyate ||
00630 api ca | martavyamiti yadduHkhaM puruSasyopajAyate |
00631 zakyastenAnumAnena paro 'pi parirakSitum || zRNu
00632 punaH | svacchandavanajAtena zAkenApi prapUryate |
00633 asya dagdhodarasyArthe kaH kuryAtpAtakaM mahat ||
00634 evaM vizvAsya sa mArjArastarukoTare sthitaH | tato dineSu ga-
00635 cchatsu pakSizAvakAnAkramya koTaramAnIya pratyahaM khAdati | atha
00636 yeSAmapatyAni khAditAni taiH zokArtairvilapadbhiritastato ji-
00637 jn~AsA samArabdhA | tatparijn~Aya mArjAraH koTarAnniHsRtya palA-
00638 yitaH | pazcAtpatatribhiritastato nirUpayadbhistatra tarukoTare zA-
00639 vakAsthIni prAptAni | anantaraM cAnenaiva zAvakAH khAditA
00640 iti nizcitya militvA taiH pakSibhiH sa gRdhro vyApAditaH |
00641 ato 'haM bravImi |
00642 ajn~AtakulazIlasya vAso deyo na kasya cit |
00643 mArjArasya hi doSeNa hato gRdhro jaradgavaH ||
[Page030+ 23]
00644 {#VI.#}
00645 asti vArANasyAM karpUrapaTo nAma rajakaH | sa caikadA ni-
00646 rbharaM prasuptaH | tadanantaraM dravyANi hartuM tadgRhaM cauraH praviSTaH | ta-
00647 sya prAGgaNe gardabho baddhastiSThati kukkurazcopaviSTaH | taM caurama-
00648 valokya gardabhaH zvAnamAha | tava tAvadayaM vyApAraH | tatkimi-
00649 ti tvamuccaiH zabdaM kRtvA svAminaM na jAgarayasi | kukkuro brUte |
00650 mAma | niyogasyAsya carcA kiM tvayA kartavyA | tvameva jAnAsi
00651 yathAhametasyAharnizaM gRharakSAM karomi | yato 'yaM cirAnnirvR-
00652 to mamopayogaM na jAnAti tenAdhunA mamAhAradAne 'pi
00653 mandAdaraH | vinA vidhuradarzanaM svAmino 'nujIviSu mandA-
00654 darA bhavanti | gardabho brUte | zRNu re barbara |
00655 yAcate kAryakAle yaH sa kiMbhRtyaH sa kiMsuhRt | kukku-
00656 ro brUte | bhRtyAnsaMbhAvayedyastu kAryakAle sa kiMprabhuH ||
00657 kiM ca | AzritAnAM bhRtau svAmisevAyAM dharmasevane |
00658 putrasyotpAdane caiva na santi pratihastakAH ||
00659 tato gardabhaH sakopamAha | AH | pApIyAMstvaM yaH svAmikAryo-
00660 pekSAM karoSi | bhavatu | yathA svAmI jAgarti tathA mayA kartavyam |
00661 yataH | pRSThataH sevayedarkaM jaThareNa hutAzanam |
00662 svAminaM sarvabhAvena paralokamamAyayA ||
00663 ityuktvA sa atIva cItkAraM kRtavAn | tataH sa rajakastena cI-
00664 tkAreNa prabuddho nidrAvimardakopAdutthAya gardabhaM laguDena tADa-
00665 yAmAsa | ato 'haM bravImi |
00666 parAdhikAracarcAM yaH kuryAtsvAmihitecchayA |
[Page031+ 21]
00667 sa viSIdati cItkArAttADito gardabho yathA ||
00668 {#VII.#}
00669 astyuttarApathe 'rbudazikharanAmni parvate mahAvikramo nAma
00670 siMhaH | tasya parvatakandaramadhizayAnasya kesarAgraM mUSikaH kazci-
00671 cchinatti | sa siMhaH kesarAgraM lUnaM buddhvA kupito vivarAntargataM
00672 mUSikamalabhamAno 'cintayat | kiM vidheyamatra | bhavatu | evaM
00673 zrUyate | kSudrazatrurbhavedyastu vikramAnna sa namyate |
00674 taM nihantuM puraskAryaH sadRzastasya sainikaH ||
00675 ityAlocya tena grAmaM gatvA dadhikarNanAmA biDAlo mAMsA-
00676 dyAhAreNa saMtoSya prayatnAdAnIya svakandare dhRtaH | tatastadbhayA-
00677 nmUSiko bahirna niHsarati | tenAsau siMho 'kSatakesaraH sukhaM
00678 svapiti | mUSikazabdaM yadA yadA zRNoti tadA tadA savizeSaM
00679 taM biDAlaM mAMsAhAradAnena saMvardhayati | athaikadA sa mUSikaH
00680 kSudhA pIDito bahiH saMcaraMstena mArjAreNa prApto vyApAditaH
00681 khAditazca | anantaraM sa siMho yadA kadA cidapi mUSikazabdaM
00682 na zuzrAva tadopayogAbhAvAttasya biDAlasyAhAradAne mandA-
00683 daro babhUva | ato 'haM bravImi |
00684 nirapekSo na kartavyo bhRtyaiH svAmI kadA cana |
00685 nirapekSaM prabhuM kRtvA bhRtyaH syAddadhikarNavat ||
00686 {#VIII. IX.#}
00687 kasmiMzcittarau vAyasadaMpatI nivasataH | tayozcApatyAni ta-
[Page032+ 23]
00688 rukoTarAvasthitakRSNasarpeNa khAditAni | tataH punargarbhavatI vA-
00689 yasI brUte | svAmin | tyajyatAmayaM taruH | atra yAvatkRSNasa-
00690 rpastAvadAvayoH saMtatiH kadA cidapi na bhaviSyati | yataH |
00691 duSTA bhAryA zaThaM mitraM bhRtyazcottaradAyakaH |
00692 sasarpe ca gRhe vAso mRtyureva na saMzayaH ||
00693 vAyaso brUte | priye | na bhetavyam | vAraM vAraM mayaitasya mahA-
00694 parAdhaH soDhaH | idAnIM punarna kSantavyaH | vAyasyAha | kathamanena
00695 balavatA kRSNasarpeNa sArdhaM bhavAnvigrahItuM samarthaH | vAyaso brU-
00696 te | alamanayA cintayA | yataH |
00697 yasya buddhirbalaM tasya nirbuddhestu kuto balam |
00698 vane siMho balonmattaH zazakena nipAtitaH ||
00699 vAyasyAha | kathametat | vAyasaH kathayati | asti mandaranA-
00700 mni parvate durdAnto nAma siMhaH | sa ca sarvadA pazUnAM vadhaM
00701 vidadhAna evAste | tataH sarvaiH pazubhirmelakaM kRtvA sa siM-
00702 ho vijn~aptaH | deva | kimarthaM sarvapazuvadhaH kriyate | vayameva
00703 bhavadAhArArthaM pratyahamekaikaM pazumupaDhaukayAmaH | siMhenoktam |
00704 yadyetadabhimataM bhavatAM tarhi bhavatu | tataH prabhRti pratyahamekaikaM
00705 pazumupakalpitaM bhakSayannAste | atha kadA citkasyApi vR-
00706 ddhazazakasya vAsaraH prAptaH | tataH so 'cintayat |
00707 trAsahetorvinItistu kriyate jIvitAzayA |
00708 pan~catvaM cedgamiSyAmi kiM siMhAnunayena me ||
00709 tanmandaM mandamupagacchAmi | tataH siMho 'pi kSudhA pIDitaH
00710 kopAttamuvAca | kutastvaM vilambyAgato 'si | zazako 'bra-
[Page033+ 21]
00711 vIt | nAhamaparAddhaH | pathi siMhAntareNa balAddhRtastasyAgre
00712 punarAgamanAya zapathaM kRtvA svAminaM nivedayitumatrAgato
00713 'smi | siMhaH sakopamAha | satvaraM gatvA mAM darzaya | kvAsau
00714 durAtmA tiSThati | tataH zazakastaM gRhItvA gambhIrakUpasamIpaM
00715 gataH | atrAgatya pazyatu svAmItyuktvA tasminkUpajale ta-
00716 syaiva pratibimbaM darzitavAn | tato 'sau darpAdhmAtastasyo-
00717 paryAtmAnaM nikSipya pan~catvaM gataH | ato 'haM bravImi | yasya
00718 buddhirbalaM tasyetyAdi |
00719 vAyasI brUte | zrutaM mayA | kartavyatAM brUhi | vAyaso 'vadat |
00720 priye | Asanne sarasi rAjaputraH satatamAgatya snAti | tasminpra-
00721 stare tadaGgAdavatAritaM kanakasUtraM can~cvA dhRtvAnIyAsminkoTare
00722 dhariSyasi | atha kanakasUtrAnusaraNapravRttai rAjapuruSaiH koTare ni-
00723 rUpyamANe kRSNasarpo draSTavyo vyApAdayitavyazca | atha kadA ci-
00724 tsnAtuM praviSTe rAjaputre vAyasyA tadanuSThitam | tathAnuSThite tadvR-
00725 ttam | ato 'haM bravImi |
00726 upAyena hi tatkuryAdyanna zakyaM parAkramaiH |
00727 kAkyA kanakasUtreNa kRSNasarpo nipAtitaH ||
00728 {#X.#}
00729 asti narmadAtIre parvatopatyakAyAM vizAlaH zAlmalItaruH |
00730 tatra nirmitanIDakroDe pakSiNaH sukhena varSAsvapi nivasanti |
00731 atha nIlapaTairiva jaladharapaTalairAvRte nabhastale dhArAsArairmahatI
[Page034+ 21]
00732 vRSTirbabhUva | tato vAnarAMstarutale 'vasthitAn~chItArtAnkampa-
00733 mAnAnavalokya pakSibhiruktam | bho bho vAnarAH | zrUyatAm |
00734 asmAbhirnirmitA nIDAzcan~cumAtrAhRtaistRNaiH |
00735 hastapAdAdisaMyuktA yUyaM kimavasIdatha ||
00736 tacchrutvA vAnarairjAtAmarSairAlocitam | aho | nirvAtanIDaga-
00737 rbhAvasthitAH sukhinaH pakSiNo 'smAnnindanti | tadbhavatu | tAva-
00738 dvRSTerupazamaH | anantaraM zAnte pAnIyavarSe tairvAnarairvRkSamAruhya
00739 sarve nIDA bhagnAH | teSAM pakSiNAmaNDAni cAdhaH patitAni |
00740 ato 'haM bravImi |
00741 vidvAnevopadeSTavyo nAvidvAMstu kadA cana |
00742 vAnarAnupadizyAjn~AnsthAnabhraMzaM yayuH khagAH ||
00743 {#XI.#}
00744 asti hastinApure karpUravilAso nAma rajakaH | tasya garda-
00745 bho 'tibhAravAhanAddurbalo mumUrSurivAbhavat | tatastena raja-
00746 kenAsau vyAghracarmaNA pracchAdyAraNyasamIpe sasyakSetre mocitaH |
00747 tato dUrAdavalokya vyAghrabuddhyA kSetrapatayaH satvaraM palAyante | sa
00748 ca sukhena sasyaM carati | athaikadA kenApi sasyarakSakeNa dhUsara-
00749 kambalakRtatanutrANena dhanuSkANDaM sajjIkRtyAvanatakAyenaikAnte
00750 sthitam | taM ca dUre dRSTvA gardabhaH puSTAGgo gardabhIyamiti matvA
00751 zabdaM kurvANastadabhimukhaM dhAvitaH | tatastena sasyarakSakeNa garda-
00752 bho 'yamiti jn~AtvA lIlayaiva vyApAditaH | ato 'haM bravImi |
[Page035+ 22]
00753 suciraM hi caranmaunaM zreyaH pazyatyabuddhimAn |
00754 dvIpicarmaparicchanno vAgdoSAdgardabho hataH ||
00755 {#XII.#}
00756 kadA cidvarSAsvapi vRSTerabhAvAttRSArto gajayUtho yUthapatimA-
00757 ha | nAtha | ko 'pyupAyo 'smAkaM jIvanAya nAsti | astyatra
00758 kSudrajantUnAM nimajjanasthAnam | vayaM ca nimajjanAbhAvAdandhA
00759 iva kva yAmaH kiM vA kurmaH | tato hastirAjo nAtidUraM gatvA
00760 nirmalaM hradaM darzitavAn | tatastattIrAvasthitAH zazakA gajayU-
00761 thapAdAhatibhirbahavazcUrNitAH | anantaraM zilImukho nAma za-
00762 zakaH sarvAnAhUya cintayAmAsa | anena gajayUthena pipAsA-
00763 kulitena pratyahamevAtrAgantavyam | ato vinaGkSyatyasmatkulam |
00764 atha vijayo nAma vRddhazazako 'vadat | mA viSIdata | pratI-
00765 kAro mayA kartavyaH | iti pratijn~Aya calitaH | gacchatA ca
00766 tenAlocitam | kathaM mayA gajayUthapanikaTe gatvA vaktavyam |
00767 yataH | spRzannapi gajo hanti jighrannapi bhujaMgamaH |
00768 hasannapi nRpo hanti mAnayannapi durjanaH ||
00769 ato 'haM parvatazikharamAruhya yUthanAthamabhivAdayAmi | tathA-
00770 nuSThite sati yUthanAtha uvAca | kastvam | kutaH samAyAtaH | sa
00771 brUte | dUto 'haM bhagavatA candreNa preSitaH | yUthapatirAha | kA-
00772 ryamucyatAm | vijayo vadati | zRNu gajendra |
00773 udyateSvapi zastreSu dUto vadati nAnyathA |
00774 sadaivAvadhyabhAvena yathArthasya hi vAcakaH ||
[Page036+ 22]
00775 tadahaM tadAjn~ayA bravImi | zRNu | yadete zazakAzcandrasarorakSakA-
00776 stvayA niHsAritAstanna yuktaM kRtam | yato rakSakAste zazakA
00777 madIyA ata eva loke me zazAGka iti prasiddhiH | evamuktava-
00778 ti dUte sa yUthapatirbhayAdidamAha | idamajn~AnataH kRtam | punarna
00779 gamiSyAmi | dUta uvAca | tadatra sarasi bhagavantaM candramasaM prako-
00780 pAtkampamAnaM praNamya prasAdya ca gaccha | tatastena rAtrau nItvA tatra
00781 jale can~calaM candrapratibimbaM darzayitvA sa yUthapatiH praNAmaM kA-
00782 ritaH | deva | ajn~AnAdevAnenAparAdhaH kRtastatkSamyatAmityuktvA
00783 tena zazakena sa yUthapatiH prasthApitaH | ato 'haM bravImi |
00784 vyapadezena mahatAM siddhiH saMjAyate parA |
00785 zazino vyapadezena vasanti zazakAH sukham ||
00786 {#XIII.#}
00787 asti sRgAlaH kazcitsvecchayA nagaropAnte bhramannIlasaMdhA-
00788 nabhANDe nipatitaH | pazcAttata utthAtumasamarthaH prAtarAtmAnaM mR-
00789 tavatsaMdarzya sthitaH | atha nIlIbhANDasvAminAsAvutthApya dUre
00790 nItvA parityaktaH | tato 'sau vanaM gatvAtmAnaM nIlavarNamavalo-
00791 kyAcintayat | ahamidAnImuttamavarNaH | tadAtmanaH kimutkarSaM
00792 na sAdhayAmi | ityAlocya sRgAlAnAhUya tenoktam | ahaM bha-
00793 gavatyA vanadevatayA svahastenAraNyarAjye sarvauSadhirasenAbhiSi-
00794 ktaH | pazyata mama varNam | tadadyArabhyAsmadAjn~ayAsminnaraNye
00795 vyavahAraH kAryaH | sRgAlAzca taM viziSTavarNamavalokya sASTA-
00796 GgapAtaM praNamyocuH | yathAjn~Apayati devaH | tato 'nena krameNa
[Page037+ 22]
00797 sarveSvaraNyavAsiSvAdhipatyaM tasya babhUva | tatastena siMhavyAghrA-
00798 dInuttamaparijanAnprApya sRgAlAnavalokya lajjamAnenAvajn~ayA
00799 dUrIkRtAH svajn~AtayaH | tato viSaNNAnsRgAlAnavalokya vRddhasR-
00800 gAlena kena citpratijn~Atam | mA viSIdata | evaM cedanenAnI-
00801 tijn~ena vayaM marmajn~AH paribhUtAH tadyathAyaM nazyati tanmayA
00802 vidheyam | yato 'mI vyAghrAdayo varNamAtravipralabdhAH sRgA-
00803 lamajn~AtvA rAjAnamamuM manyante tadyathAyaM paricIyate tathA
00804 kuruta | tatra caivamanuSTheyaM yathA vadAmi | yadA sarve saMdhyAsamaye
00805 tatsaMnidhAne mahArAvamekadA kariSyatha tatastaM zabdamAkarNya sva-
00806 bhAvAttenApi zabdaH kartavyaH | yataH |
00807 yaH svabhAvo hi yasya syAttasyAsau duratikramaH |
00808 zvA yadi kriyate bhogI tatkiM nAznAtyupAnaham ||
00809 tataH zabdAdvijn~Aya vyAghreNa hantavyaH | tathAnuSThite sati tadvR-
00810 ttam | tathA coktam |
00811 chidraM marma ca vIryaM ca vijAnAti nijo ripuH |
00812 dahatyantargatazcaiva zruSkavRkSamivAnalaH ||
00813 ato 'haM bravImi |
00814 AtmapakSaM parityajya parapakSe ca yo rataH |
00815 sa parairhanyate mUDho nIlavarNasRgAlavat ||
00816 {#XIV. XV. XVI.#}
00817 asti magadhadeze phullotpalAbhidhAnaM saraH | tatra cirAtsaMka-
00818 TavikaTanAmAnau haMsau nivasataH | tayormitraM kambugrIvanAmA
[Page038+ 23]
00819 kUrmaH prativasati | athaikadA dhIvarairAgatya tatroktaM yadadyAsmA-
00820 bhiratroSitvA prAtaH kUrmamatsyAdayo vyApAdayitavyAH | tadAka-
00821 rNya kUrmo haMsAvAha | suhRdau | zruto 'yaM dhIvarAlApaH | adhunA
00822 kiM mayA kartavyam | haMsAvAhatuH | jn~AyatAM tAvat | pazcAdya-
00823 ducitaM tatkartavyam | kUrmo brUte | maivaM yato dRSTavyatikaro 'ha-
00824 matra | tathA coktam |
00825 anAgatavidhAtA ca pratyutpannamatizca yaH |
00826 dvAvetau sukhamedhete yadbhaviSyo vinazyati ||
00827 tAvAhatuH | kathametat | kUrmaH kathayati | puraitasminneva sara-
00828 syevaMvidheSveva dhIvareSUpasthiteSu matsyatrayeNAlocitam |
00829 tatrAnAgatavidhAtA nAmaiko matsyaH | tenoktam | ahaM tAva-
00830 jjalAzayAntaraM gacchAmi | ityuktvA sa hradAntaraM gataH | a-
00831 pareNa pratyutpannamatinAmnA matsyenAbhihitam | bhAvinyarthe pra-
00832 mANAbhAvAtkutra mayA gantavyam | tadutpanne kArye yathAkArya-
00833 manuSTheyam | tato yadbhaviSyeNoktam |
00834 yadabhAvi na tadbhAvi bhAvi cenna tadanyathA |
00835 iti cintAviSaghno 'yamagadaH kiM na pIyate ||
00836 tataH prAtarjAlena baddhaH pratyutpannamatirmRtavadAtmAnaM saMdarzya
00837 sthitaH | tato jAlAdapasAritaH sthalAdutplutya gambhIraM nIraM
00838 praviSTaH | yadbhaviSyazca dhIvaraiH prApto vyApAditaH | ato 'haM
00839 bravImi | anAgatavidhAtetyAdi |
00840 tadyathAhamanyahradaM prApnomi tadadya vidhIyatAm | haMsAvAhatuH |
00841 jalAzayAntare prApte tava kuzalam | sthale gacchataste ko vi-
[Page039+ 23]
00842 dhiH | kUrmo brUte | yathAhaM bhavadbhyAM sahAkAzavartmanA yAmi sa
00843 upAyo vidhIyatAm | haMsau brUtaH | kathamupAyaH saMbhavati | ka-
00844 cchapo vadati | yuvAbhyAM can~cudhRtaM kASThamekaM mayA mukhenAvala-
00845 mbitavyam | ato bhavatoH pakSabalena mayApi sukhaM gantavyam |
00846 haMsau brUtaH | saMbhavatyeSa upAyaH | kiM tu |
00847 upAyaM cintayetprAjn~astathApAyaM ca cintayet |
00848 pazyato bakamUrkhasya nakulairbhakSitA bakAH ||
00849 kUrmaH pRcchati | kathametat | tau kathayataH | astyuttarApathe
00850 gRdhrakUTo nAma parvataH | tatraiva revAtIre nyagrodhapAdape bakA
00851 nivasanti | tasya vaTasyAdhastAdvivare sarpastiSThati | sa ca
00852 bakAnAM bAlApatyAni khAdati | tataH zokArtAnAM bakAnAM
00853 pralApaM zrutvA kena cidvRddhabakenoktam | bhoH | evaM kuruta
00854 yUyam | matsyAnAnIya nakulavivarAdArabhya sarpavivaraM yA-
00855 vatpaGktikrameNaikaikazo matsyAndhatta | tatastadAhAravartmanA naku-
00856 lairAgatya sarpo draSTavyaH svabhAvadveSAdvyApAdayitavyazca | tathA-
00857 nuSThite sati tadvRttam | atha nakulairvRkSopari pakSizAvakA-
00858 nAM rAvaH zrutaH | pazcAttairvRkSamAruhya zAvakAH sarva eva khA-
00859 ditAH | ata AvAM brUvaH | upAyaM cintayedityAdi |
00860 AvAbhyAM nIyamAnaM tvAM dRSTvA lokaiH kiM cidvaktavyameva | ta-
00861 dAkarNya yadi tvamuttaraM dadAsi tadA tava maraNaM bhaviSyati | ta-
00862 tsarvathAtraiva sthIyatAm | kUrmo vadati | kimahamajn~aH | na ki-
00863 mapi mayA vaktavyam | tata evamanuSThite satyAkAze nIyamAnaM
00864 taM kUrmamAlokya sarve gorakSakAH pazcAddhAvanti vadanti ca |
[Page040+ 22]
00865 aho mahadAzcaryam | pakSibhyAM kUrmaH samuhyate | tatra kazcidAha | ya-
00866 dyayaM kUrmaH patati tadAtraiva paktvA khAditavyaH | ko 'pi nigadati |
00867 gRhaM netavyaH | kazcidvadati | sarasaH samIpe paktvA bhakSitavyaH |
00868 tatparuSavacanamAkarNya sa kUrmaH krodhAdvismRtasaMskAro 'vadat |
00869 yuSmAbhirbhasma bhakSitavyam | iti vadanneva kASThAtpatito gora-
00870 kSakairvyApAditaH | ato 'haM bravImi |
00871 suhRdAM hitakAmAnAM na karotIha yo vacaH |
00872 sa kUrma iva durbuddhiH kASThAdbhraSTo vinazyati ||
00873 {#XVII.#}
00874 asti gautamAraNye mahAtapA nAma muniH | tenAzramasaMni-
00875 dhAne mUSikazAvakaH kAkamukhAdbhraSTo dRSTaH | tato dayAlunA
00876 tena muninA nIvArakaNaiH sa saMvardhitaH | taM ca mUSikaM khAdi-
00877 tumanudhAvanbiDAlo muninA dRSTaH | pazcAttapaHprabhAvAttena muni-
00878 nA mUSiko baliSTho biDAlaH kRtaH | sa biDAlaH kukkurAdbibheti |
00879 tato 'sau kukkuraH kRtaH | kukkurasya vyAghrAnmahadbhayam | tadanantaraM sa
00880 vyAghraH kRtaH | atha vyAghramapi taM mUSikanirvizeSaM pazyati mu-
00881 niH | ataH sarve tatrasthA janAstaM vyAghraM dRSTvA vadanti | anena
00882 muninA mUSiko 'yaM vyAghratAM nItaH | etacchrutvA sa vyAghraH sa-
00883 vyatho 'cintayat | yAvadanena muninA jIvitavyaM tAvadidaM mama
00884 svarUpAkhyAnamakIrtikaraM na palAyiSyate | iti samAlocya mu-
00885 niM hantuM samudyataH | tato muninA tasya cikIrSitaM jn~AtvA pu-
00886 narmUSiko bhavetyuktvA mUSika eva kRtaH | ato 'haM bravImi |
[Page041+ 22]
00887 nIcaH zlAghyapadaM prApya svAminaM loptumicchati |
00888 mUSiko vyAghratAM prApya muniM hantuM gato yathA ||
00889 {#XVIII.#}
00890 asti mAlavaviSaye padmagarbhAbhidhAnaM saraH | tatraiko vRddha-
00891 bakaH sAmarthyahInastathodvignamivAtmAnaM darzayitvA sthitaH | sa
00892 ca kena citkulIreNa dUrAdeva pRSTaH | kimiti bhavAnAhArapari-
00893 tyAgena tiSThati | bakenoktam | matsyA mama jIvanahetavaH |
00894 te cAtrAvazyameva kaivartairvyApAdayitavyA iti nagaropAnte paryA-
00895 locanA mayAkarNitA | tadito vartanAbhAvAdasmanmaraNamupasthi-
00896 tam | iti jn~AtvAhamAhAre 'pi mandAdaraH kRtaH | tacchrutvA sa-
00897 rvairmatsyairAlocitam | iha samaye tAvadupakAraka evAyamupala-
00898 kSyate 'smAkam | tadayameva yathAkartavyaM pRcchyatAm | tathA
00899 coktam |
00900 upakartrAriNA saMdhirna mitreNApakAriNA |
00901 upakArApakArau hi lakSyaM lakSaNametayoH ||
00902 matsyA UcuH | bho baka | asmAkaM kutra rakSaNopAyaH | bako brU-
00903 te | asti rakSaNaheturjalAzayAntaram | tatrAhamekaikazo yuSmAnna-
00904 yAmi | matsyairapi bhayAduktam | evamastu | tato 'sau duSTabaka-
00905 stAnmatsyAnekaikAnnItvA kasmiMzciddeze khAditvA punarAgatya va-
00906 dati | te mayA jalAzayAntare sthApitAH | anantaraM kulIrasta-
00907 muvAca | bho baka | mAmapi tatra naya | tato bako 'pyapUrvaku-
00908 lIramAMsArthI sAdaraM taM nItvA sthale dhRtavAn | kulIro 'pi
[Page042+ 22]
00909 matsyakaGkAlAkIrNAM bhUmiM dRSTvAcintayat | hA hato 'smi ma-
00910 ndabhAgyaH | bhavatu | idAnIM samayocitaM vyavaharAmi | yataH |
00911 tAvadbhayAttu bhetavyaM yAvadbhayamanAgatam |
00912 AgataM tu bhayaM dRSTvA prahartavyamabhItavat ||
00913 aparaM ca | ayuddhe hi yadA pazyenna kiM ciddhitamAtmanaH |
00914 yudhyamAnastadA prAjn~o mriyate ripuNA saha ||
00915 ityAlocya sa kulIrastasya bakasya grIvAM ciccheda | sa bakaH
00916 pan~catvaM gataH | ato 'haM bravImi |
00917 bhakSayitvA bahUnmatsyAnuttamAdhamamadhyamAn |
00918 atilaulyAdbakaH kazcinmRtaH karkaTakagrahAt ||
00919 {#XIX.#}
00920 asti devIkoTTanagare devazarmA nAma brAhmaNaH | tena viSu-
00921 vatsaMkrAntau saktupUrNazarAvaH prAptaH | tatastamAdAyAsau bhA-
00922 NDapUrNakumbhakAramaNDapikaikadeze zayyAnikSiptadehaH sanrAtrAva-
00923 cintayat | yadyahamimaM saktuzarAvaM vikrIya daza kapardakAnprA-
00924 pnomi tadA tairiha samaye zarAvAMstato ghaTAdInupakrIya vikrI-
00925 yAnekadhA vRddhairdhanaiH punaH punaH pUgavastrAdikamupakrIya lakSasaM-
00926 khyAni dhanAnyutpAdya vivAhacatuSTayaM karomi | tatastAsu patnISu
00927 yAdhikarUpavatI tasyAmadhikAnurAgaM karomi | anantaraM jAte-
00928 rSyAstatsapatnyo yadA dvaMdvaM kurvanti tadA kopAkulo 'haM tAH
00929 patnIrlaguDenetthaM tADayAmi | ityabhidhAyotthAya tena laguDaH
00930 kSiptaH | ataH saktuzarAvazcUrNito bhANDAni ca bahUni bhagnA-
[Page043+ 21]
00931 ni | tato bhANDabhaGgazabdenAgatakumbhakAreNa taddRSTvA sa brAhma-
00932 NastiraskRto maNDapikAgarbhAdbahiSkRtaH | ato 'haM bravImi |
00933 anAgatavatIM cintAM kRtvA yastu prahRSyati |
00934 sa tiraskAramApnoti bhagnabhANDo dvijo yathA ||
00935 {#XX.#}
00936 asti gautamAraNye prastutayajn~aH kazcidbrAhmaNaH | sa ca ya-
00937 jn~ArthaM grAmAntarAcchAgamupakrIya skandhe kRtvA gacchandhUrtatrayeNA-
00938 valokitaH | tataste dhUrtA yadyeSa cchAgaH kenApyupAyena prApya
00939 khAdyate tadA matiprakarSo bhavatItyAlocya prAntare vRkSatrayatale
00940 brAhmaNasya vartmanyupavizya sthitAH | tatraikena dhUrtena sa brAhmaNo
00941 gacchannabhihitaH | bho brAhmaNa | kimiti tvayA kukkuraH ska-
00942 ndhenohyate | brAhmaNo brUte | nAyaM zvA | yajn~acchAgo 'yaM | ana-
00943 ntaraM punardvitIyena krozamAtrAvasthitena tadevoktam | tadAkarNya
00944 brAhmaNastaM chAgaM bhUmau nidhAya muhurmuhurnirIkSya punaH skandhe kR-
00945 tvA dolAyamAnamatizcalitaH | tadanantaraM punargacchansa brAhmaNa-
00946 stRtIyena dhUrtenoktaH | bho brAhmaNa | kimiti kukkuraM skandhena
00947 bhavAnvahati | tadAkarNya nizcitamevAyaM kukkura iti matvA
00948 chAgaM tyaktvA snAtvA svagRhaM yayau | sa cchAgo tairdhUrtairnItvA bha-
00949 kSitaH | ato 'haM bravImi |
00950 Atmaupamyena yo vetti durjanaM satyavAdinam |
00951 sa tathA van~cyate dhUrtairbrAhmaNazchAgato yathA ||
[Page044+ 21]
00952 {#XXI.#}
00953 astyujjayinyAM mATharo nAma brAhmaNaH | tasya brAhmaNI bA-
00954 lApatyasya rakSArthaM brAhmaNamavasthApya snAtuM gatA | atha brAhma-
00955 Nasya kRte rAjn~aH zrAddhaM dAtumAhvAnamAgatam | tacchrutvA brAhmaNaH
00956 sahajadAridryAdacintayat | yadi satvaraM na gacchAmi tadAnyaH ka-
00957 zcicchrAddhaM grahISyati | uktaM ca |
00958 AdAnasya pradAnasya kartavyasya ca karmaNaH |
00959 kSipramakriyamANasya kAlaH pibati tadrasam ||
00960 kiM tu bAlakasyAtra rakSako nAsti | tatkiM karomi | yAtu |
00961 cirakAlapAlitamimaM putranirvizeSaM nakulaM bAlakarakSArthama-
00962 vasthApya gacchAmi | tathA kRtvA sa tatra gataH | tatastena naku-
00963 lena bAlakasamIpamAgacchatA kRSNasarpo dRSTo vyApAditazca |
00964 athAsau nakulo brAhmaNamAyAntamavalokya raktaviliptamukha-
00965 pAdaH satvaramupAgamya tasya caraNayorluloTha | tato 'sau brAhma-
00966 NastaM tathAvidhaM dRSTvA mama putro 'nena bhakSita ityavadhArya vyA-
00967 pAditavAn | anantaraM yAvadasAvupasRtya pazyati brAhmaNastA-
00968 vadbAlakaH susthaH sarpazca vyApAditastiSThati | tatastamupakAra-
00969 kameva nakulaM nirUpya vibhAvitakRtyaH saMtaptacetAH sa paraM vi-
00970 SAdamagamat | ato 'haM bravImi |
00971 yo 'rthatattvamavijn~Aya krodhasyaiva vazaM gataH |
00972 sa tathA tapyate mUDho brAhmaNo nakulAdyathA ||
[Page045+ 20]
00973 || atha kathAsaritsAgaraH ||
00974 {#XXII.#}
00975 atrAntare sa rAjApi putrakaH satyasaMgaraH |
00976 viveza vindhyakAntAraM viraktaH sveSu bandhuSu ||
00977 bhramannavApa tatrAsau bAhuyuddhaikatatparau |
00978 puruSau dvau tatastau sa pRSTavAnkau yuvAmiti ||
00979 mayAsurasutAvAvAM tadIyaM cAsti nau dhanam |
00980 idaM bhAjanameSA ca yaSTirete ca pAduke ||
00981 tannimittena yuddhaM nau yo balI sa harediti |
00982 etattadvacanaM zrutvA hasanprovAca putrakaH ||
00983 kiyadetaddhanaM puMsastatastau samavocatAm |
00984 pAduke paridhAyaite khecaratvamavApyate ||
00985 yaSTyA yallikhyate kiM citsatyaM saMpadyate hi tat |
00986 bhAjane yo ya AhArazcintyate sa sa tiSThati ||
00987 tacchrutvA putrako 'vAdItkiM yuddhenAstvayaM paNaH |
00988 dhAvanbalAdhiko yaH syAtsa evaitaddharediti ||
00989 evamastviti tau mUDhau dhAvitau so 'pi pAduke |
00990 adhyAsyodapatadvyoma gRhItvA yaSTibhAjane ||
00991 atha dUraM kSaNAdgatvA dadarza nagarIM zubhAm |
00992 AkarSikAkhyAM tasyAM ca nabhaso 'vatatAra saH ||
[Page046+ 23]
00993 {#XXIII.#}
00994 arthaiH saMcayavAnarthAnprApnoti kiyadadbhutam |
00995 mayA punarvinaivArthaM lakSmIrAsAditA purA ||
00996 garbhasthasyaiva me pUrvaM pitA pan~catvamAgataH |
00997 manmAtuzca tadA pApairgotrajaiH sakalaM hRtam ||
00998 tataH sA tadbhayAdgatvA rakSantI garbhamAtmanaH |
00999 tasthau kumAradattasya pitRmitrasya vezmani ||
01000 tatra tasyAzca jAto 'haM sAdhvyA vRttinibandhanam |
01001 tatazcAvardhayatsA mAM kRcchrakarmANi kurvatI ||
01002 upAdhyAyamathAbhyarthya tayA kiM cana dInayA |
01003 krameNa zikSitazcAhaM lipiM gaNitameva ca ||
01004 vaNikputro 'si tatputra vANijyaM kuru sAMpratam |
01005 vizAkhilAkhyo deze 'sminvaNikcAsti mahAdhanaH ||
01006 daridrANAM kulInAnAM bhANDamUlyaM dadAti saH |
01007 gaccha yAcasva taM mUlyamiti mAtAbravIcca mAm ||
01008 tato 'hamagamaM tasya sakAzaM so 'pi tatkSaNam |
01009 ityavocatkrudhA kaM cidvaNikputraM vizAkhilaH ||
01010 mUSako dRzyate yo 'yaM gataprANo 'tra bhUtale |
01011 etenApi hi paNyena kuzalo dhanamarjayet ||
01012 dattAstava punaH pApa dInArA bahavo mayA |
01013 dUre tiSThatu tadvRddhistvayA te 'pi na rakSitAH ||
01014 tacchrutvA sahasaivAhaM tamavocaM vizAkhilam |
01015 gRhIto 'yaM mayA tvatto bhANDamUlyAya mUSakaH ||
[Page047+ 22]
01016 ityuktvA mUSakaM haste gRhItvA saMpuTe ca tam |
01017 likhitvAsya gato 'bhUvamahaM so 'pyahasadvaNik ||
01018 caNakAn~jaliyugmena mUlyena sa ca mUSakaH |
01019 mArjArasya kRte dattaH kasya cidvaNijo mayA ||
01020 kRtvA tAMzcaNakAnpiSTAngRhItvA jalakumbhikAm |
01021 atiSThaM catvare gatvA chAyAyAM nagarAdbahiH ||
01022 tatra zrAntAgatAyAmbhaH zItalaM caNakAMzca tAn |
01023 kASThabhArikasaMghAya saprazrayamadAmaham ||
01024 ekaikaH kASThikaH prItyA kASThe dve dve dadau mama |
01025 vikrItavAnahaM tAni nItvA kASThAni cApaNe ||
01026 tataH stokena mUlyena krItvA tAMzcaNakAMstataH |
01027 tathaiva kASThikebhyo 'hamanyedyuH kASThamAharam ||
01028 evaM pratidinaM kRtvA prApya mUlyaM kramAnmayA |
01029 kASThikebhyo 'khilaM dAru krItaM tebhyo dinatrayam ||
01030 akasmAdatha saMjAte kASThacchede 'tivRSTibhiH |
01031 mayA taddAru vikrItaM paNAnAM bahubhiH zataiH ||
01032 tenaiva vipaNIM kRtvA dhanena nijakauzalAt |
01033 kurvanvANijyaM kramazaH saMpanno 'smi mahAdhanaH ||
01034 sauvarNo mUSakaH kRtvA mayA tasmai samarpitaH |
01035 vizAkhilAya so 'pi svAM kanyAM mahyamadAttataH ||
01036 ata eva ca loke 'haM prasiddho mUSakAkhyayA |
01037 evaM lakSmIriyaM prAptA nirdhanena satA mayA ||
[Page048+ 22]
01038 {#XXIV.#}
01039 tathA ca pUrvaM rAjAbhUttapasvI karuNAparaH |
01040 dAtA dhIraH zibirnAma sarvasattvAbhayapradaH ||
01041 taM van~cayitumindro 'tha kRtvA zyenavapuH svayam |
01042 mAyAkapotavapuSaM dharmamanvapataddrutam ||
01043 kapotaH sa bhayAdgatvA ziberaGkamazizriyat |
01044 manuSyavAcA zyeno 'tha sa taM rAjAnamabravIt ||
01045 rAjanbhakSyamidaM mun~ca kapotaM kSudhitasya me |
01046 anyathA mAM mRtaM viddhi kaste dharmastato bhavet ||
01047 tataH zibiruvAcainameSa me zaraNAgataH |
01048 atyAjyastaddadAmyanyanmAMsametatsamaM tava ||
01049 zyeno jagAda yadyevamAtmamAMsaM prayaccha me |
01050 tatheti tatprahRSTaH sansa rAjA pratyapadyata ||
01051 yathA yathA ca mAMsaM svamutkRtyAropayannRpaH |
01052 tathA tathA tulAyAM sa kapoto 'bhyadhiko 'bhavat ||
01053 tataH zarIraM sakalaM tulAM rAjAdhyaropayat |
01054 sAdhu sAdhu samaM tvetaddivyA vAgudabhUttataH ||
01055 indradharmau tatastyaktvA rUpaM zyenakapotayoH |
01056 tuSTAvakSatadehaM taM rAjAnaM cakratuH zibim ||
01057 dattvA cAsmai varAnanyAMstAvantardhAnamIyatuH ||
01058 {#XXV.#}
01059 purAbhUdgautamo nAma trikAlajn~o mahAmuniH |
[Page049+ 22]
01060 ahalyeti ca tasyAsIdbhAryA rUpajitApsarAH ||
01061 ekadA rUpalubdhastAmindraH prArthitavAnrahaH |
01062 prabhUNAM hi vibhUtyandhA dhAvatyaviSaye matiH ||
01063 sAnumene ca taM mUDhA vRSasyantI zacIpatim |
01064 tacca prabhAvato buddhvA tatrAgAdgautamo muniH ||
01065 mArjArarUpaM cakre ca bhayAdindro 'pi tatkSaNam |
01066 kaH sthito 'treti so 'pRcchadahalyAmatha gautamaH ||
01067 eso Thi+o khu majjA+o ityapabhraSTavakrayA |
01068 girA satyAnurodhinyA sA taM pratyabravItpatim ||
01069 satyaM tvajjAra ityuktvA vihasansa tato muniH |
01070 satyAnurodhaklRptAntaM zApaM tasyAmapAtayat ||
01071 pApazIle zilAbhAvaM bhUrikAlamavApnuhi |
01072 A vanAntarasaMcArirAghavAlokanAditi ||
01073 dattazApo yathAkAmaM tapase sa muniryayau |
01074 ahalyApi zilAbhAvaM dAruNaM pratyapadyata ||
01075 {#XXVI.#}
01076 tataH kadA cidadhyAsta vasantasamayotsave |
01077 devIkRtaM tadudyAnaM sa rAjA sAtavAhanaH ||
01078 viharansa ciraM tatra mahendra iva nandane |
01079 vApIjale 'vatIrNo 'bhUtkrIDituM kAminIsakhaH ||
01080 asin~cattatra dayitAH sahelaM karavAribhiH |
01081 asicyata sa tAbhizca vazAbhiriva vAraNaH ||
[Page050+ 23]
01082 athaikA tasya mahiSI rAjn~aH stanabharAlasA |
01083 zirISasukumArAGgI krIDantI zramamabhyagAt ||
01084 sA jalairabhiSin~cantaM rAjAnamasahA satI |
01085 abravInmodakairdeva paritADaya mAmiti ||
01086 tacchrutvA modakAnrAjA drutamAnAyayattadA |
01087 tato vihasya sA rAjn~I punarevamabhASata ||
01088 rAjannavasaraH ko 'tra modakAnAM jalAntare |
01089 udakaiH sin~ca mA tvaM mAmityuktaM hi mayA tava ||
01090 saMdhimAtraM na jAnAsi mAzabdodakazabdayoH |
01091 na ca prakaraNaM vetsi mUrkhastvaM kathamIdRzaH ||
01092 ityuktaH sa tayA rAjn~yA zabdazAstravidA nRpaH |
01093 parivAre hasatyantarlajjAkrAnto jhaTityabhUt ||
01094 parityaktajalakrIDo vItadarpazca tatkSaNam |
01095 jAtAvamAno nirlakSyaH prAvizannijamandiram ||
01096 tatazcintAparo muhyannAhArAdiparAGmukhaH |
01097 citrastha iva pRSTo 'pi naiva kiM cidabhASata ||
01098 pANDityaM zaraNaM vA me mRtyurveti vicintayan |
01099 zayanIyaparinyastagAtraH saMtApavAnabhUt ||
01100 akasmAdatha rAjn~astAM dRSTvAvasthAM tathAvidhAm |
01101 kimetaditi saMbhrAntaH sarvaH parijano 'bhavat ||
01102 tato 'haM zarvavarmA ca jn~Atavantau krameNa tAm |
01103 atrAntare ca sa prAyaH paryahIyata vAsaraH ||
01104 prAtarAvAmagacchAva vAsavezma mahIpateH ||
[Page051+ 23]
01105 tatra sarvasya ruddhe 'pi praveze kathamapyaham |
01106 prAvizaM mama pazcAcca zarvavarmA laghukramam ||
01107 upavizyAtha nikaTe vijn~aptaH sa mayA nRpaH |
01108 akAraNaM kathaM deva vartase vimanA iti ||
01109 tacchrutvApi tathaivAsItsa tUSNIM sAtavAhanaH |
01110 zarvavarmA tatazcedamadbhutaM vAkyamabravIt ||
01111 zrutimantaM mAM kurviti prAguktaM deva me tvayA |
01112 tenAhaM kRtavAnadya svapnamANavakaM nizi ||
01113 svapne tato mayA dRSTaM nabhasazcyutamambujam |
01114 tacca divyena kenApi kumAreNa vikAsitam ||
01115 tatazca nirgatA tasmAddivyA strI dhavalAmbarA |
01116 tava deva mukhaM sA ca praviSTA samanantaram ||
01117 iyaddRSTvA prabuddho 'smi sA ca manye sarasvatI |
01118 devasya vadane sAkSAtsaMpraviSTA na saMzayaH ||
01119 evaM niveditasvapne zarvavarmaNi tatkSaNam |
01120 mAmastamaunaH sAkUtamavadatsAtavAhanaH ||
01121 zikSyamANaH prayatnena kAlena kiyatA pumAn |
01122 adhigacchati pANDityametanme kathyatAM tvayA ||
01123 mama tena vinA hyeSA lakSmIrna pratibhAsate |
01124 vibhavaiH kiM nu mUrkhasya kASThasyAbharaNairiva ||
01125 tato 'hamavadaM rAjanvarSairdvAdazabhiH sadA |
01126 jn~Ayate sarvavidyAnAM mukhaM vyAkaraNaM naraiH ||
01127 ahaM tu zikSayAmi tvAM varSaSaTkena tadvibho |
[Page052+ 23]
01128 zrutvaitatsahasA serSyaM zarvavarmA kilAvadat ||
01129 sukhocito janaH klezaM kathaM kuryAdiyacciram |
01130 tadahaM mAsaSaTkena deva tvAM zikSayAmi tat ||
01131 zrutvaivaitadasaMbhAvyaM tamavocamahaM ruSA |
01132 SaDbhirmAsaistvayA devaH zikSitazcettato mayA ||
01133 saMskRtaM prAkRtaM tadvaddezabhASA ca sarvadA |
01134 bhASAtrayamidaM tyaktaM yanmanuSyeSu saMbhavet ||
01135 zarvavarmA tato 'vAdInna cedevaM karomyaham |
01136 dvAdazAbdAnvahAmyeSa zirasA tava pAduke ||
01137 ityuktvA nirgate tasminnahamapyagamaM gRham |
01138 rAjApyubhayataH siddhiM matvA zasto babhUva saH ||
01139 zarvavarmA ca vIhastaH pratijn~AM tAM sudustarAm |
01140 pazyansAnuzayaH sarvaM svabhAryAyai zazaMsa tat ||
01141 sApi taM duHkhitAvocatsaMkaTe 'smiMstava prabho |
01142 vinA svAmikumAreNa gatiranyA na dRzyate ||
01143 tatheti nizcayaM kRtvA pazcime prahare nizi |
01144 zarvavarmA nirAhArastatraiva prasthito 'bhavat ||
01145 so 'pi vAtaikabhakSaH sankRtamaunaH sunizcayaH |
01146 prApa svAmikumArasya zarvavarmAntikaM kramAt ||
01147 zarIranirapekSeNa tapasA tatra toSitaH |
01148 prasAdamakarottasya kArttikeyo yathepsitam ||
01149 Agatya zarvavarmAtha kumAravarasiddhimAn |
01150 cintitopasthitA rAjn~e sarvA vidyAH pradattavAn ||
[Page053+ 21]
01151 prAdurAsaMzca tAstasya sAtavAhanabhUpateH |
01152 tatkSaNaM kiM na kuryAddhi prasAdaH pAramezvaraH ||
01153 {#XXVII.#}
01154 evaM guNADhyavacasA sAtha saptakathAmayI |
01155 svabhASayA kathA divyA kathitA kANabhUtinA ||
01156 tathaiva ca guNADhyena paizAcyA bhASayA tayA |
01157 nibaddhA saptabhirvarSairgranthalakSANi sapta sA ||
01158 maitAM vidyAdharA hArSuriti tAmAtmazoNitaiH |
01159 aTavyAM maSyabhAvAcca lilekha sa mahAkaviH ||
01160 tathA ca zrItumAyAtaiH siddhavidyAdharAdibhiH |
01161 nirantaramabhUttatra savitAnamivAmbaram ||
01162 guNADhyena nibaddhAM ca tAM dRSTvaiva mahAkathAm |
01163 jagAma muktazApaH sankANabhUtirnijAM gatim ||
01164 pizAcA ye 'pi tatrAsannanye tatsahacAriNaH |
01165 te 'pi prApurdivaM sarve divyAmAkarNya tAM kathAm ||
01166 pratiSThAM prApaNIyaiSA pRthivyAM me bRhatkathA |
01167 ayamartho 'pi me devyA zApAntoktAvudIritaH ||
01168 tatkathaM prApayAmyenAM kasmai tAvatsamarpaye |
01169 ityevAcintayattatra sa guNADhyo mahAkaviH ||
01170 athaiko guNadevAkhyo nandidevAbhidhaH paraH |
01171 tamUcaturupAdhyAyaM ziSyAvanugatAvubhau ||
[Page054+ 23]
01172 tatkAvyasyArpaNasthAnamekaH zrIsAtavAhanaH |
01173 rasiko hi vahetkAvyaM puSpAmodamivAnilaH ||
01174 evamastviti tau ziSyAvantikaM tasya bhUpateH |
01175 prAhiNotpustakaM dattvA guNADhyo guNazAlinau ||
01176 svayaM ca gatvA tatraiva pratiSThAne purAdvahiH |
01177 kRtasaMketa udyAne tasthau devIvinirmite ||
01178 tacchiSyAbhyAM ca gatvA tatsAtavAhanabhUpateH |
01179 guNADhyakRtireSeti darzitaM kAvyapustakam ||
01180 pizAcabhASAM tAM zrutvA tau ca dRSTvA tadAkRtI |
01181 vidyAmadena sAsUyaM sa rAjaivamabhASata ||
01182 pramANaM sapta lakSANi paizAcaM nIrasaM vacaH |
01183 zoNitenAkSaranyAso dhikpizAcakathAmimAm ||
01184 tataH pustakamAdAya gatvA tAbhyAM yathAgatam |
01185 ziSyAbhyAM tadguNADhyAya yathAvRttamakathyata ||
01186 guNADhyo 'pi tadAkarNya sadyaH khedavazo 'bhavat |
01187 tattvajn~ena kRtAvajn~aH ko nAmAntarna tapyate ||
01188 saziSyazca tato gatvA nAtidUraM ziloccayam |
01189 viviktaramyabhUbhAgamagnikuNDaM vyadhAtpuraH ||
01190 tatrAgnau pattramekaikaM ziSyAbhyAM sAzru vIkSitaH |
01191 vAcayitvA sa cikSepa zrAvayanmRgapakSiNaH ||
01192 naravAhanadattasya caritaM ziSyayoH kRte |
01193 granthalakSaM kathAmekAM varjayitvA tadIpsitAm ||
01194 tasmiMzca tAM kathAM divyAM paThatyapi dahatyapi |
[Page055+ 23]
01195 parityaktatRNAhArAH zRNvantaH sAzrulocanAH ||
01196 Asannabhyetya tatraiva nizcalA baddhamaNDalAH |
01197 nikhilAH khalu sAraGgavarAhamahiSAdayaH ||
01198 atrAntare sa rAjAbhUdasvasthaH sAtavAhanaH |
01199 doSaM cAsyAvadanvaidyAH zuSkamAMsopabhogajam ||
01200 AkSiptAstannimittaM ca sUpakArA babhASire |
01201 asmAkamIdRzaM mAMsaM dadate lubdhakA iti ||
01202 pRSTAzca lubdhakA UcurnAtidUre girAvitaH |
01203 paThitvA pattramekaikaM ko 'pyagnau kSipati dvijaH ||
01204 tatsametya nirAhArAH zRNvanti prANino 'khilAH |
01205 nAnyato yAnti tenaiSAM zuSkaM mAMsamidaM kSudhA ||
01206 iti vyAdhavacaH zrutvA kRtvA tAneva cAgrataH |
01207 svayaM sa kautukAdrAjA guNADhyasyAntikaM yayau ||
01208 dadarza taM samAkIrNaM jaTAbhirvanavAsataH |
01209 prazAntazeSazApAgnidhUmikAbhirivAbhitaH ||
01210 athainaM pratyabhijn~Aya sabASpamRgamadhyagam |
01211 namaskRtya ca papraccha taM vRttAntaM mahIpatiH ||
01212 so 'pi svaM puSpadantasya rAjn~e zApAdiceSTitam |
01213 jn~AnI kathAvatAraM tamAcakhyau bhUtabhASayA ||
01214 tato gaNAvatAraM taM matvA pAdAnato nRpaH |
01215 yayAce tAM kathAM tasmAddivyAM haramukhodgatAm ||
01216 athovAca sa taM bhUpaM guNADhyaH sAtavAhanam |
01217 rAjanSaDgranthalakSANi mayA dagdhAni SaTkathAH ||
[Page056+ 21]
01218 lakSamekamidaM tvasti kathaikA saiva gRhyatAm |
01219 macchiSyau tava cAtraitau vyAkhyAtArau bhaviSyataH ||
01220 ityuktvA nRpamAmantrya tyaktvA yogena tAM tanum |
01221 guNADhyaH zApanirmuktaH prApa divyaM nijaM padam ||
01222 atha tAM guNADhyadattAmAdAya kathAM bRhatkathAM nAmnA |
01223 nRpatiragAnnijanagaraM naravAhanadattacaritamayIm ||
01224 guNadevanandidevau tatra ca tau tatkathAkaveH ziSyau |
01225 kSitikanakavastravAhanabhavanadhanaiH saMvibheje saH ||
01226 tAbhyAM saha ca kathAM tAmAzvAsya sa sAtavAhanastasyAH |
01227 tadbhASayAvatAraM vaktuM cakre kathApITham ||
01228 sA ca citrarasanirbharA kathA vismRtAmarakathA kutUhalAt |
01229 tadvidhAya nagare nirantarAM khyAtimatra bhuvanatraye gatA ||
01230 || iti kathAsaritsAgare 'STamastaraGgaH ||
01231 {#XXVIII.#}
01232 || atha mAnavadharmazAstram ||
01233 AsIdidaM tamobhUtamaprajn~AtamalakSaNam |
01234 apratarkyamavijn~eyaM prasuptamiva sarvataH || 5 || || adhyA0 1 ||
01235 tataH svayaMbhUrbhagavAnavyakto vyan~jayannidam |
01236 mahAbhUtAdi vRttaujAH prAdurAsIttamonudaH || 6 ||
01237 yo 'sAvatIndriyagrAhyaH sUkSmo 'vyaktaH sanAtanaH |
01238 sarvabhUtamayo 'cintyaH sa eva svayamudbabhau || 7 ||
[Page057+ 23]
01239 so 'bhidhyAya zarIrAtsvAtsisRkSurvividhAH prajAH |
01240 apa eva sasarjAdau tAsu bIjamavAsRjat || 8 ||
01241 tadaNDamabhavaddhaimaM sahasrAMzusamaprabham |
01242 tasmin~jajn~e svayaM brahmA sarvalokapitAmahaH || 9 ||
01243 Apo nArA iti proktA Apo vai narasUnavaH |
01244 tA yadasyAyanaM pUrvaM tena nArAyaNaH smRtaH || 10 ||
01245 yattatkAraNamavyaktaM nityaM sadasadAtmakam |
01246 tadvisRSTaH sa puruSo loke brahmeti kIrtyate || 11 ||
01247 tasminnaNDe sa bhagavAnuSitvA parivatsaram |
01248 svayamevAtmano dhyAnAttadaNDamakaroddvidhA || 12 ||
01249 tAbhyAM sa zakalAbhyAM ca divaM bhUmiM ca nirmame |
01250 madhye vyoma dizazcASTAvapAM sthAnaM ca zAzvatam || 13 ||
01251 agnivAyuravibhyastu trayaM brahma sanAtanam |
01252 dudoha yajn~asiddhyarthamRgyajuHsAmalakSaNam || 23 ||
01253 lokAnAM tu vivRddhyarthaM mukhabAhUrupAdataH |
01254 brAhmaNaM kSatriyaM vaizyaM zUdraM ca niravartayat || 31 ||
01255 ahorAtre vibhajate sUryo mAnuSadaivike |
01256 rAtriH svapnAya bhUtAnAM ceSTAyai karmaNAmahaH || 65 ||
01257 pitrye rAtryahanI mAsaH pravibhAgastu pakSayoH |
01258 karmaceSTAsvahaH kRSNaH zuklaH svapnAya zarvarI || 66 ||
01259 daive rAtryahanI varSaM pravibhAgastayoH punaH |
01260 ahastatrodagayanaM rAtriH syAddakSiNAyanam || 67 ||
01261 brAhmasya tu kSapAhasya yatpramANaM samAsataH |
[Page058+ 23]
01262 ekaikazo yugAnAM tu kramazastannibodhata || 68 ||
01263 catvAryAhuH sahasrANi varSANAM tu kRtaM yugam |
01264 tasya tAvacchatI saMdhyA saMdhyAMzazca tathAvidhaH || 69 ||
01265 itareSu sasaMdhyeSu sasaMdhyAMzeSu ca triSu |
01266 ekApAyena vartante sahasrANi zatAni ca || 70 ||
01267 yadetatparisaMkhyAtamAdAveva caturyugam |
01268 etaddvAdazasAhasraM devAnAM yugamucyate || 71 ||
01269 daivikAnAM yugAnAM tu sahasraM parisaMkhyayA |
01270 brAhmamekamaharjn~eyaM tAvatI rAtrireva ca || 72 ||
01271 bhUtAnAM prANinaH zreSThAH prANinAM buddhijIvinaH |
01272 buddhimatsu narAH zreSThA nareSu brAhmaNAH smRtAH || 96 ||
01273 brAhmaNeSu ca vidvAMso vidvatsu kRtabuddhayaH |
01274 kRtabuddhiSu kartAraH kartRSu brahmavedinaH || 97 ||
01275 vedo 'khilo dharmamUlaM smRtizIle ca tadvidAm |
01276 AcArazcaiva sAdhUnAmAtmanastuSTireva ca || 6 || || adhyA0 2 ||
01277 zrutismRtyuditaM dharmamanutiSThanhi mAnavaH |
01278 iha kIrtimavApnoti pretya cAnuttamaM sukham || 9 ||
01279 zrutistu vedo vijn~eyo dharmazAstraM tu vai smRtiH |
01280 te sarvArtheSvamImAMsye tAbhyAM dharmo hi nirbabhau || 10 ||
01281 yo 'vamanyeta te mUle hetuzAstrAzrayAddvijaH |
01282 sa sAdhubhirbahiSkAryo nAstiko vedanindakaH || 11 ||
01283 vedaH smRtiH sadAcAraH svasya ca priyamAtmanaH |
01284 etaccaturvidhaM prAhuH sAkSAddharmasya lakSaNam || 12 ||
[Page059+ 23]
01285 vaidikaiH karmabhiH puNyairniSekAdirdvijanmanAm |
01286 kAryaH zarIrasaMskAraH pAvanaH pretya ceha ca || 26 ||
01287 gArbhairhomairjAtakarmacauDamaun~jInibandhanaiH |
01288 baijikaM gArbhikaM caino dvijAnAmapamRjyate || 27 ||
01289 svAdhyAyena vratairhomaistraividyenejyayA sutaiH |
01290 mahAyajn~aizca yajn~aizca brAhmIyaM kriyate tanuH || 28 ||
01291 prAGnAbhivardhanAtpuMso jAtakarma vidhIyate |
01292 mantravatprAzanaM cAsya hiraNyamadhusarpiSAm || 29 ||
01293 nAmadheyaM dazamyAM tu dvAdazyAM vAsya kArayet |
01294 puNye tithau muhUrte vA nakSatre vA guNAnvite || 30 ||
01295 maGgalyaM brAhmaNasya syAtkSatriyasya balAnvitam |
01296 vaizyasya dhanasaMyuktaM zUdrasya tu jugupsitam || 31 ||
01297 zarmavadbrAhmaNasya syAdrAjn~o rakSAsamanvitam |
01298 vaizyasya puSTisaMyuktaM zUdrasya praiSyasaMyutam || 32 ||
01299 strINAM sukhodyamakrUraM vispaSTArthaM manoharam |
01300 maGgalyaM dIrghavarNAntamAzIrvAdAbhidhAnavat || 33 ||
01301 caturthe mAsi kartavyaM zizorniSkramaNaM gRhAt |
01302 SaSThe 'nnaprAzanaM mAsi yadveSTaM maGgalaM kule || 34 ||
01303 cUDAkarma dvijAtInAM sarveSAmeva dharmataH |
01304 prathame 'bde tRtIye vA kartavyaM zruticodanAt || 35 ||
01305 garbhASTame 'bde kurvIta brAhmaNasyopanAyanam |
01306 garbhAdekAdaze rAjn~o garbhAttu dvAdaze vizaH || 36 ||
01307 pratigRhyepsitaM daNDamupasthAya ca bhAskaram |
[Page060+ 23]
01308 pradakSiNaM parItyAgniM caredbhaikSaM yathAvidhi || 48 ||
01309 bhavatpUrvaM caredbhaikSamupanIto dvijottamaH |
01310 bhavanmadhyaM tu rAjanyo vaizyastu bhavaduttaram || 49 ||
01311 vyatyastapANinA kAryamupasaMgrahaNaM guroH |
01312 savyena savyaH spraSTavyo dakSiNena ca dakSiNaH || 72 ||
01313 adhyeSyamANaM tu gururnityakAlamatandritaH |
01314 adhISva bho iti brUyAdvirAmo 'stviti cAramet || 73 ||
01315 brahmaNaH praNavaM kuryAdAdAvante ca sarvadA |
01316 sravatyanoMkRtaM pUrvaM parastAcca vizIryate || 74 ||
01317 akAraM cApyukAraM ca makAraM ca prajApatiH |
01318 vedatrayAnniraduhadbhUrbhuvaH svaritIti ca || 76 ||
01319 tribhya eva tu vedebhyaH pAdaM pAdamadUduhat |
01320 tadityRco 'syAH sAvitryAH parameSThI prajApatiH || 77 ||
01321 etadakSarametAM ca japanvyAhRtipUrvikAm |
01322 saMdhyayorvedavidvipro vedapuNyena yujyate || 78 ||
01323 UrdhvaM prANA hyutkrAmanti yUnaH sthavira Ayati |
01324 pratyutthAnAbhivAdAbhyAM punastAnpratipadyate || 120 ||
01325 abhivAdanazIlasya nityaM vRddhopasevinaH |
01326 catvAri tasya vardhante AyurvidyA yazo balam || 121 ||
01327 abhivAdAtparaM vipro jyAyAMsamabhivAdayan |
01328 asau nAmAhamasmIti svaM nAma parikIrtayet || 122 ||
01329 nAmadheyasya ye ke cidabhivAdaM na jAnate |
01330 tAnprAjn~o 'hamiti brUyAtstriyaH sarvAstathaiva ca || 123 ||
[Page061+ 23]
01331 bhoHzabdaM kIrtayedante svasya nAmno 'bhivAdane |
01332 nAmnAM svarUpabhAvo hi bhobhAva RSibhiH smRtaH || 124 ||
01333 AyuSmAnbhava saumyeti vAcyo vipro 'bhivAdane |
01334 akArazcAsya nAmno 'nte vAcyaH pUrvAkSaraH plutaH || 125 ||
01335 yo na vettyabhivAdasya vipraH pratyabhivAdanam |
01336 nAbhivAdyaH sa viduSA yathA zUdrastathaiva saH || 126 ||
01337 brAhmaNaM kuzalaM pRcchetkSatrabandhumanAmayam |
01338 vaizyaM kSemaM samAgamya zUdramArogyameva ca || 127 ||
01339 avAcyo dIkSito nAmnA yavIyAnapi yo bhavet |
01340 bhobhavatpUrvakaM tvenamabhibhASeta dharmavit || 128 ||
01341 parapatnI tu yA strI syAdasaMbandhA ca yonitaH |
01342 tAM brUyAdbhavatItyevaM subhage bhaginIti ca || 129 ||
01343 mAtulAMzca pitRvyAMzca zvazurAnRtvijo gurUn |
01344 asAvahamiti brUyAtpratyutthAya yavIyasaH || 130 ||
01345 brAhmasya janmanaH kartA svadharmasya ca zAsitA |
01346 bAlo 'pi vipro vRddhasya pitA bhavati dharmataH || 150 ||
01347 adhyApayAmAsa pitRRn~chizurAGgirasaH kaviH |
01348 putrakA iti hovAca jn~Anena parigRhya tAn || 151 ||
01349 te tamarthamapRcchanta devAnAgatamanyavaH |
01350 devAzcaitAnsametyocurnyAyyaM vaH zizuruktavAn || 152 ||
01351 ajn~o bhavati vai bAlaH pitA bhavati mantradaH |
01352 ajn~aM hi bAlamityAhuH pitetyeva tu mantradam || 153 ||
01353 SaTitraMzadAbdikaM caryaM gurau traivedikaM vratam |
[Page062+ 23]
01354 tadardhikaM pAdikaM vA grahaNAntikameva vA || 1 || || adhyA0 3 ||
01355 vedAnadhItya vedau vA vedaM vApi yathAkramam |
01356 aviplutabrahmacaryo gRhasthAzramamAvaset || 2 ||
01357 taM pratItaM svadharmeNa brahmadAyaharaM pituH |
01358 sragviNaM talpa AsInamarhayetprathamaM gavA || 3 ||
01359 guruNAnumataH snAtvA samAvRtto yathAvidhi |
01360 udvaheta dvijo bhAryAM savarNAM lakSaNAnvitAm || 4 ||
01361 sarvAnparityajedarthAnsvAdhyAyasya virodhinaH |
01362 yathA tathAdhyApayaMstu sA hyasya kRtakRtyatA || 17 || adhyA0 4 ||
01363 klRptakezanakhazmazrurdAntaH zuklAmbaraH zuciH |
01364 svAdhyAye caiva yuktaH syAnnityamAtmahiteSu ca || 35 ||
01365 vaiNavIM dhArayedyaSTiM sodakaM ca kamaNDalum |
01366 yajn~opavItaM vedaM ca zubhe raukme ca kuNDale || 36 ||
01367 nekSetodyantamAdityaM nAstaM yAntaM kadA cana |
01368 nopasRSTaM na vAristhaM na madhyaM nabhaso gatam || 37 ||
01369 na laGghayedvatsatantIM na pradhAvecca varSati |
01370 na codake nirIkSeta svaM rUpamiti dhAraNA || 38 ||
01371 mRdaM gAM daivataM vipraM ghRtaM madhu catuSpatham |
01372 pradakSiNAni kurvIta prajn~AtAMzca vanaspatIn || 39 ||
01373 vAyvagnivipramAdityamapaH pazyaMstathaiva gAH |
01374 na kadA cana kurvIta viNmUtrasya visarjanam || 48 ||
01375 mUtroccArasamutsargaM divA kuryAdudaGmukhaH |
01376 dakSiNAbhimukho rAtrau saMdhyayozca yathA divA || 50 ||
[Page063+ 23]
01377 na vArayedgAM dhayantIM na cAcakSIta kasya cit |
01378 na divIndrAyudhaM dRSTvA kasya ciddarzayedbudhaH || 59 ||
01379 sAmadhvanAvRgyajuSI nAdhIyIta kadA cana |
01380 vedasyAdhItya vApyantamAraNyakamadhItya ca || 123 ||
01381 Rgvedo devadaivatyo yajurvedastu mAnuSaH |
01382 sAmavedaH smRtaH pitryastasmAttasyAzucirdhvaniH || 124 ||
01383 nAdharmazcarito loke sadyaH phalati gauriva |
01384 zanairAvartamAnastu karturmUlAni kRntati || 172 ||
01385 yadi nAtmani putreSu na cetputreSu naptRSu |
01386 na tveva tu kRto 'dharmaH karturbhavati niSphalaH || 173 ||
01387 dharmaM zanaiH saMcinuyAdvalmIkamiva puttikAH |
01388 paralokasahAyArthaM sarvabhUtAnyapIDayan || 238 ||
01389 nAmutra hi sahAyArthaM pitA mAtA ca tiSThataH |
01390 na putradAraM na jn~AtirdharmastiSThati kevalaH || 239 ||
01391 ekaH prajAyate jantureka eva pralIyate |
01392 eko 'nubhuGkte sukRtameka eva ca duSkRtam || 240 ||
01393 mRtaM zarIramutsRjya kASThaloSTasamaM kSitau |
01394 vimukhA bAndhavA yAnti dharmastamanugacchati || 241 ||
01395 tasmAddharmaM sahAyArthaM nityaM saMcinuyAcchanaiH |
01396 dharmeNa hi sahAyena tamastarati dustaram || 242 ||
01397 prANasyAnnamidaM sarvaM prajApatirakalpayat |
01398 sthAvaraM jaGgamaM caiva sarvaM prANasya bhojanam || 28 || adhyA0 5 ||
01399 carANAmannamacarA daMSTriNAmapyadaMSTriNaH |
[Page064+ 23]
01400 ahastAzca sahastAnAM zUrANAM caiva bhIravaH || 29 ||
01401 kuryAdghRtapazuM saGge kuryAtpiSTapazuM tathA |
01402 na tveva tu vRthA hantuM pazumicchetkadA cana || 37 ||
01403 yAvanti pazuromANi tAvatkRtvo ha mAraNam |
01404 vRthApazughnaH prApnoti pretya janmani janmani || 38 ||
01405 mAM sa bhakSayitAmutra yasya mAMsamihAdmyaham |
01406 etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH || 55 ||
01407 nAsti strINAM pRthagyajn~o na vrataM nApyupoSitam |
01408 patiM zuzrUSate yena tena svarge mahIyate || 155 ||
01409 pANigrAhasya sAdhvI strI jIvato vA mRtasya vA |
01410 patilokamabhIpsantI nAcaretkiM cidapriyam || 156 ||
01411 kAmaM tu kSapayeddehaM puSpamUlaphalaiH zubhaiH |
01412 na tu nAmApi gRhlIyAtpatyau prete parasya tu || 157 ||
01413 AsItA maraNAtkSAntA niyatA brahmacAriNI |
01414 yo dharma ekapatnInAM kAGkSantI tamanuttamam || 158 ||
01415 evaM gRhAzrame sthitvA vidhivatsnAtako dvijaH |
01416 vane vasettu niyato yathAvadvijitendriyaH || 1 || || adhyA0 6 ||
01417 vasIta carma cIraM vA sAyaM snAyAtprage tathA |
01418 jaTAzca bibhRyAnnityaM zmazrulomanakhAni ca || 6 ||
01419 grISme pan~catapAstu syAdvarSAsvabhrAvakAzikaH |
01420 ArdravAsAstu hemante kramazo vardhayaMstapaH || 23 ||
01421 vaneSu tu vihRtyaivaM tRtIyaM bhAgamAyuSaH |
01422 caturthamAyuSo bhAgaM tyaktvA saGgAnparivrajet || 33 ||
[Page065+ 23]
01423 AzramAdAzramaM gatvA hutahomo jitendriyaH |
01424 bhikSAbaliparizrAntaH pravrajanpretya vardhate || 34 ||
01425 brahmacArI gRhasthazca vAnaprastho yatistathA |
01426 ete gRhasthaprabhavAzcatvAraH pRthagAzramAH || 87 ||
01427 ekaikaM hrAsayetpiNDaM kRSNe zukle ca vardhayet |
01428 upaspRzaMstriSavaNametaccAndrAyaNaM smRtam || 216 || adhyA0 11 ||
01429 etameva vidhiM kRtsnamAcaredyavamadhyame |
01430 zuklapakSAdi niyatazcaraMzcAndrAyaNaM vratam || 217 ||
01431 zubhAzubhaphalaM karma manovAgdehasaMbhavam |
01432 karmajA gatayo nRRNAmuttamAdhamamadhyamAH || 3 || || adhyA0 12 ||
01433 tasyeha trividhasyApi tryadhiSThAnasya dehinaH |
01434 dazalakSaNayuktasya mano vidyAtpravartakam || 4 ||
01435 paradravyeSvabhidhyAnaM manasAniSTacintanam |
01436 vitathAbhinivezazca trividhaM karma mAnasam || 5 ||
01437 pAruSyamanRtaM caiva paizunyaM cApi sarvazaH |
01438 asaMbaddhapralApazca vAGmayaM syAccaturvidham || 6 ||
01439 adattAnAmupAdAnaM hiMsA caivAvidhAnataH |
01440 paradAropasevA ca zArIraM trividhaM smRtam || 7 ||
01441 mAnasaM manasaivAyamupabhuGkte zubhAzubham |
01442 vAcA vAcA kRtaM karma kAyenaiva ca kAyikam || 8 ||
01443 zarIrajaiH karmadoSairyAti sthAvaratAM naraH |
01444 vAcikaiH pakSimRgatAM mAnasairantyajAtitAm || 9 ||
01445 yadyAcarati dharmaM sa prAyazo 'dharmamalpazaH |
[Page066+ 23]
01446 taireva cAvRto bhUtaiH svarge sukhamupAznute || 20 ||
01447 yadi tu prAyazo 'dharmaM sevate dharmamalpazaH |
01448 tairbhUtaiH sa parityakto yAmIH prApnoti yAtanAH || 21 ||
01449 yAmIstA yAtanAH prApya sa jIvo vItakalmaSaH |
01450 tAnyeva pan~ca bhUtAni punarabhyeti bhAgazaH || 22 ||
01451 etA dRSTvAsya jIvasya gatIH svenaiva cetasA |
01452 dharmato 'dharmatazcaiva dharme dadhyAtsadA manaH || 23 ||
01453 sattvaM rajastamazcaiva trInvidyAdAtmano guNAn |
01454 yairvyApyemAnsthito bhAvAnmahAnsarvAnazeSataH || 24 ||
01455 yatkarma kRtvA kurvaMzca kariSyaMzcaiva lajjate |
01456 tajjn~eyaM viduSA sarvaM tAmasaM guNalakSaNam || 35 ||
01457 yenAsminkarmaNA loke khyAtimicchati puSkalAm |
01458 na ca zocatyasaMpattau tadvijn~eyaM tu rAjasam || 36 ||
01459 yatsarveNecchati jn~AtaM yanna lajjati cAcaran |
01460 yena tuSyati cAtmAsya tatsattvaguNalakSaNam || 37 ||
01461 tamaso lakSaNaM kAmo rajasastvartha ucyate |
01462 sattvasya lakSaNaM dharmaH zraiSThyameSAM yathAkramam || 38 ||
01463 yena yAMstu guNenaiSAM saMsArAnpratipadyate |
01464 tAnsamAsena vakSyAmi sarvasyAsya yathAkramam || 39 ||
01465 devatvaM sAttvikA yAnti manuSyatvaM ca rAjasAH |
01466 tiryaktvaM tAmasA nityamityeSA trividhA gatiH || 40 ||
01467 trividhA trividhaiSAM tu vijn~eyA gauNikI gatiH ||
01468 adhamA madhyamAgryA ca karmavidyAvizeSataH || 41 ||
[Page067+ 23]
01469 sthAvarAH kRmikITAzca matsyAH sarpAH sakacchapAH |
01470 pazavazca mRgAzcaiva jaghanyA tAmasI gatiH || 42 ||
01471 hastinazca turaMgAzca zUdrA mlecchAzca garhitAH |
01472 siMhA vyAghrA varAhAzca madhyamA tAmasI gatiH || 43 ||
01473 cAraNAzca suparNAzca puruSAzcaiva dAmbhikAH |
01474 rakSAMsi ca pizAcAzca tAmasISUttamA gatiH || 44 ||
01475 jhallA mallA naTAzcaiva puruSAH zastravRttayaH |
01476 dyUtapAnaprasaktAzca jaghanyA rAjasI gatiH || 45 ||
01477 rAjAnaH kSatriyAzcaiva rAjn~AM caiva purohitAH |
01478 vAdayuddhapradhAnAzca madhyamA rAjasI gatiH || 46 ||
01479 gandharvA guhyakA yakSA vibudhAnucarAzca ye |
01480 tathaivApsarasaH sarvA rAjasISUttamA gatiH || 47 ||
01481 tApasA yatayo viprA ye ca vaimAnikA gaNAH |
01482 nakSatrANi ca daityAzca prathamA sAttvikI gatiH || 48 ||
01483 yajvAna RSayo devA vedA jyotIMSi vatsarAH |
01484 pitarazcaiva sAdhyAzca dvitIyA sAttvikI gatiH || 49 ||
01485 brahmA vizvasRjo dharmo mahAnavyakta eva ca |
01486 uttamAM sAttvikImetAM gatimAhurmanISiNaH || 50 ||
01487 zvasUkarakharoSTrANAM go'jAvimRgapakSiNAm |
01488 caNDAlapulkasAnAM ca brahmahA yonimRcchati || 55 ||
01489 hiMsrA bhavanti kravyAdAH kRmayo 'bhakSyabhakSiNaH |
01490 parasparAdinaH stenAH pretA 'ntyastrIniSeviNaH || 59 ||
01491 dhAnyaM hRtvA bhavatyAkhuH kAMsyaM haMso jalaM plavaH |
[Page068+ 20]
01492 madhu daMzaH payaH kAko rasaM zvA nakulo ghRtam || 62 ||
01493 chucchundariH zubhAngandhAnpattrazAkaM tu barhiNaH |
01494 zvAvitkRtAnnaM vividhamakRtAnnaM tu zalyakaH || 65 ||
01495 striyo 'pyetena kalyena hRtvA doSamavApnuyuH |
01496 eteSAmeva jantUnAM bhAryAtvamupayAnti tAH || 69 ||
01497 vedAbhyAsastapo jn~AnamindriyANAM ca saMyamaH |
01498 ahiMsA gurusevA ca niHzreyasakaraM param || 83 ||
01499 pravRttaM karma saMsevya devAnAmeti sAmyatAm |
01500 nivRttaM sevamAnastu bhUtAnyatyeti pan~ca vai || 90 ||
01501 yA vedabAhyAH smRtayo yAzca kAzca kudRSTayaH |
01502 sarvAstA niSphalAH pretya tamoniSThA hi tAH smRtAH || 95 ||
01503 utpadyante cyavante ca yAnyato 'nyAni kAni cit |
01504 tAnyarvAkkAlikatayA niSphalAnyanRtAni ca || 96 ||
01505 ajn~ebhyo granthinaH zreSThA granthibhyo dhAriNo varAH |
01506 dhAribhyo jn~AninaH zreSThA jn~Anibhyo vyavasAyinaH || 103 ||
01507 {#XXIX. XXX.#}
01508 ekonA viMzatirnAryaH krIDAM kartuM vane gatAH |
01509 viMzatirgRhamAyAtAH zeSo vyAghreNa bhakSitaH ||
01510 samAdizatpitA putraM likha lekhaM mamAjn~ayA |
01511 na tena likhito lekhaH piturAjn~A na khaNDitA ||
[Page069+ 19]
01512 {#XXXI. RIGVEDA I. 1.#}
01513 a_gnimI†Le pu_rohi†taM ya_jn~asya† de_vamR_tvija†m |
01514 hotA†raM ratna_dhAta†mam || 1 ||
01515 a_gniH pUrve†bhi_rRSi†bhi_rIDyo_ nUta†nairu_ta |
01516 sa de_vAMM eha va†kSati || 2 ||
01517 a_gninA† ra_yima†znava_tpoSa†me_va di_ve di†ve |
01518 ya_zasaM† vI_rava†ttamam || 3 ||
01519 agne_ yaM ya_jn~ama†dhva_raM vi_zvataH† pari_bhUrasi† |
01520 sa idde_veSu† gacchati || 4 ||
01521 a_gnirhotA† ka_vikra†tuH sa_tyazci_trazra†vastamaH |
01522 de_vo de_vebhi_rA ga†mat || 5 ||
01523 yada_Gga dA_zuSe_ tvamagne† bha_draM ka†ri_Syasi† |
01524 tavettatsa_tyama†GgiraH || 6 ||
01525 upa† tvAgne di_ve di†ve_ doSA†vastardhi_yA va_yam |
01526 namo_ bhara†nta_ ema†si || 7 ||
01527 rAja†ntamadhva_rANAM† go_pAmR_tasya_ dIdi†vim |
01528 vardha†mAnaM_ sve dame† || 8 ||
01529 sa naH† pi_teva† sU_nave 'gne† sUpAya_no bha†va |
01530 saca†svA naH sva_staye† || 9 ||
[Page070+ 22]
01531 {#XXXII. RIGVEDA I. 32.#}
01532 indra†sya_ nu vI_ryA†Ni_ pra vo†caM_ yAni† ca_kAra† pratha_mAni† va_jrI |
01533 aha_nnahi_manva_pasta†tarda_ pra va_kSaNA† abhina_tparva†tAnAm || 1 ||
01534 aha_nnahiM_ parva†te zizriyA_NaM tvaSTA†smai_ vajraM† sva_ryaM† tatakSa |
01535 vA_zrA i†va dhe_navaH_ syanda†mAnA_ an~jaH† samu_dramava† jagmu_rApaH† || 2 ||
01536 vR_SA_yamA†No 'vRNIta_ somaM_ trika†drukeSvapibatsu_tasya† |
01537 A sAya†kaM ma_ghavA†datta_ vajra_maha†nnenaM prathama_jAmahI†nAm || 3 ||
01538 yadi_ndrAha†nprathama_jAmahI†nA_mAnmA_yinA_mami†nAH_ prota mA_yAH |
01539 AtsUryaM† ja_naya_ndyAmu_SAsaM† tA_dItnA_ zatruM_ na kilA† vivitse || 4 ||
01540 aha†nvR_traM vR†tra_taraM_ vyaM†sa_mindro_ vajre†Na maha_tA va_dhena† |
01541 skandhAM†sIva_ kuli†zenA_ vivR_kNAhiH† zayata upa_pRkpR†thi_vyAH || 5 ||
01542 a_yo_ddheva† du_rmada_ A hi ju_hve ma†hAvI_raM tu†vibA_dhamR†jI_Sam |
01543 nAtA†rIdasya_ samR†tiM va_dhAnAM_ saM ru_jAnAH† pipiSa_ indra†zatruH || 6 ||
01544 a_pAda†ha_sto a†pRtanya_dindra_mAsya_ vajra_madhi_ sAnau† jaghAna |
01545 vRSNo_ vadhriH† prati_mAnaM_ bubhU†Sanpuru_trA vR_tro a†zaya_dvya†staH || 7 ||
01546 na_daM na bhi_nnama†mu_yA zayA†naM_ mano_ ruhA†NA_ ati† ya_ntyApaH† |
01547 yAzci†dvR_tro ma†hi_nA pa_ryati†STha_ttAsA_mahiH† patsutaH_zIrba†bhUva || 8 ||
01548 nI_cAva†yA abhavadvR_trapu_trendro† asyA_ ava_ vadha†rjabhAra |
01549 utta†rA_ sUradha†raH pu_tra A†sI_ddAnuH† zaye sa_hava†tsA_ na dhe_nuH || 9 ||
01550 ati†SThantInAmaniveza_nAnAM_ kASThA†nAM_ madhye_ nihi†taM_ zarI†ram |
01551 vR_trasya† ni_NyaM vi ca†ra_ntyApo† dI_rghaM tama_ Aza†ya_dindra†zatruH || 10 ||
01552 dA_sapa†tnI_rahi†gopA atiSTha_nniru†ddhA_ ApaH† pa_Nine†va_ gAvaH† |
[Page071+ 21]
01553 a_pAM bila_mapi†hitaM_ yadAsI†dvR_traM ja†gha_nvAMM apa_ tadva†vAra || 11 ||
01554 azvyo vAro† abhava_stadi†ndra sR_ke yattvA† pra_tyaha†nde_va ekaH† |
01555 aja†yo_ gA aja†yaH zUra_ soma_mavA†sRjaH_ sarta†ve sa_pta sindhU†n || 12 ||
01556 nAsmai† vi_dyunna ta†nya_tuH si†Sedha_ na yAM miha_maki†raddhrA_duniM† ca |
01557 indra†zca_ yadyu†yu_dhAte_ ahi†zco_tApa_rIbhyo† ma_ghavA_ vi ji†gye || 13 ||
01558 ahe†ryA_tAraM_ kama†pazya indra hR_di yatte† ja_ghnuSo_ bhIraga†cchat |
01559 nava† ca_ yanna†va_tiM ca_ srava†ntIH zye_no na bhI_to ata†ro_ rajAM†si || 14 ||
01560 indro† yA_to 'va†sitasya_ rAjA_ zama†sya ca zR_GgiNo_ vajra†bAhuH |
01561 sedu_ rAjA† kSayati carSaNI_nAma_rAnna ne_miH pari_tA ba†bhUva || 15 ||
01562 {#XXXIII. RIGVEDA I. 50.#}
01563 udu_ tyaM jA_tave†dasaM de_vaM va†hanti ke_tavaH† |
01564 dR_ze vizvA†ya_ sUrya†m || 1 ||
01565 apa_ tye tA_yavo† yathA_ nakSa†trA yantya_ktubhiH† |
01566 sUrA†ya vi_zvaca†kSase || 2 ||
01567 adR†zramasya ke_tavo_ vi ra_zmayo_ janAMM_ anu† |
01568 bhrAja†nto a_gnayo† yathA || 3 ||
01569 ta_raNi†rvi_zvada†rzato jyoti_SkRda†si sUrya |
01570 vizva_mA bhA†si roca_nam || 4 ||
01571 pra_tyaGde_vAnAM_ vizaH† pra_tyaGGude†Si_ mAnu†SAn |
01572 pra_tyaGvizvaM_ sva†rdR_ze || 5 ||
01573 yenA† pAvaka_ cakSa†sA bhura_NyantaM_ janAMM_ anu† |
[Page072+ 21]
01574 tvaM va†ruNa_ pazya†si || 6 ||
01575 vi dyAme†Si_ raja†spR_thvahA_ mimA†no a_ktubhiH† |
01576 pazya_n~janmA†ni sUrya || 7 ||
01577 sa_pta tvA† ha_rito_ rathe_ vaha†nti deva sUrya |
01578 zo_ciSke†zaM vicakSaNa || 8 ||
01579 ayu†kta sa_pta zu_ndhyuvaH_ sUro_ ratha†sya na_ptyaH† |
01580 tAbhi†ryAti_ svayu†ktibhiH || 9 ||
01581 {#XXXIV. RIGVEDA I. 97.#}
01582 apa† naH_ zozu†cada_ghamagne† zuzu_gdhyA ra_yim |
01583 apa† naH_ zozu†cada_gham || 1 ||
01584 su_kSe_tri_yA su†gAtu_yA va†sU_yA ca† yajAmahe |
01585 apa† naH_ zozu†cada_gham || 2 ||
01586 pra yadbhandi†STha eSAM_ prAsmAkA†sazca sU_rayaH† |
01587 apa† naH_ zozu†cada_gham || 3 ||
01588 pra yatte† agne sU_rayo_ jAye†mahi_ pra te† va_yam |
01589 apa† naH_ zozu†cada_gham || 4 ||
01590 pra yada_gneH saha†svato vi_zvato_ yanti† bhA_navaH† |
01591 apa† naH_ zozu†cada_gham || 5 ||
01592 tvaM hi vi†zvatomukha vi_zvataH† pari_bhUrasi† |
01593 apa† naH_ zozu†cada_gham || 6 ||
01594 dviSo† no vizvatomu_khAti† nA_veva† pAraya |
[Page073+ 21]
01595 apa† naH_ zozu†cada_gham || 7 ||
01596 sa naH_ sindhu†miva nA_vayAti† parSA sva_staye† |
01597 apa† naH_ zozu†cada_gham || 8 ||
01598 {#XXXV. RIGVEDA I. 165.#}
01599 kayA† zu_bhA sava†yasaH_ sanI†LAH samA_nyA ma_rutaH_ saM mi†mikSuH |
01600 kayA† ma_tI kuta_ etA†sa e_te 'rca†nti_ zuSmaM_ vRSa†No vasU_yA || 1 ||
01601 kasya_ brahmA†Ni jujuSu_ryuvA†naH_ ko a†dhva_re ma_ruta_ A va†varta |
01602 zye_nAMM i†va_ dhraja†to a_ntari†kSe_ kena† ma_hA mana†sA rIramAma || 2 ||
01603 kuta_stvami†ndra_ mAhi†naH_ sanneko† yAsi satpate_ kiM ta† i_tthA |
01604 saM pR†cchase samarA_NaH zu†bhA_nairvo_cestanno† harivo_ yatte† a_sme || 3 ||
01605 brahmA†Ni me ma_tayaH_ zaM su_tAsaH_ zuSma† iyarti_ prabhR†to me_ adriH† |
01606 A zA†sate_ prati† haryantyu_kthemA ha†rI vahata_stA no_ accha† || 4 ||
01607 ato† va_yama†nta_mebhi†ryujA_nAH svakSa†trebhista_nva1H_† zumbha†mAnAH |
01608 maho†bhi_retAMM_ upa† yujmahe_ nvindra† sva_dhAmanu_ hi no† ba_bhUtha† || 5 ||
01609 kva1_† syA vo† marutaH sva_dhAsI_dyanmAmekaM† sa_madha†ttAhi_hatye† |
01610 a_haM hyU1_†grasta†vi_Sastuvi†SmA_nvizva†sya_ zatro_rana†maM vadha_snaiH || 6 ||
01611 bhUri† cakartha_ yujye†bhira_sme sa†mA_nebhi†rvRSabha_ pauMsye†bhiH |
01612 bhUrI†Ni_ hi kR_NavA†mA zavi_SThendra_ kratvA† maruto_ yadvazA†ma || 7 ||
01613 vadhIM† vR_traM ma†ruta indri_yeNa_ svena_ bhAme†na tavi_So ba†bhU_vAn |
01614 a_hame_tA mana†ve vi_zvazca†ndrAH su_gA a_pazca†kara_ vajra†bAhuH || 8 ||
01615 anu†tta_mA te† maghava_nnaki_rnu na tvAvAMM† asti de_vatA_ vidA†naH |
[Page074+ 20]
01616 na jAya†mAno_ naza†te_ na jA_to yAni† kari_SyA kR†Nu_hi pra†vRddha || 9 ||
01617 eka†sya cinme vi_bhva1_†stvojo_ yA nu da†dhR_SvAnkR_Navai† manI_SA |
01618 a_haM hyU1_†gro ma†ruto_ vidA†no_ yAni_ cyava_mindra_ idI†za eSAm || 10 | |
01619 ama†ndanmA maruta_ stomo_ atra_ yanme† naraH_ zrutyaM_ brahma† ca_kra |
01620 indrA†ya_ vRSNe_ suma†khAya_ mahyaM_ sakhye_ sakhA†yasta_nve† ta_nUbhiH† || 11 ||
01621 e_vede_te prati† mA_ roca†mAnA_ ane†dyaH_ zrava_ eSo_ dadhA†nAH |
01622 saM_cakSyA† marutazca_ndrava†rNA_ acchA†nta me cha_dayA†thA ca nU_nam || 12 ||
01623 ko nvatra† maruto mAmahe vaH_ pra yA†tana_ sakhIMM_racchA† sakhAyaH |
01624 manmA†ni citrA apivA_taya†nta e_SAM bhU†ta_ nave†dA ma R_tAnA†m || 13 ||
01625 A yaddu†va_syAddu_vase_ na kA_rura_smAn~ca_kre mA_nyasya† me_dhA |
01626 o Su va†rtta maruto_ vipra_macche_mA brahmA†Ni jari_tA vo† arcat || 14 ||
01627 e_Sa va_ stomo† maruta i_yaM gIrmA†ndA_ryasya† mA_nyasya† kA_roH |
01628 eSA yA†sISTa ta_nve† va_yAM vi_dyAme_SaM vR_janaM† jI_radA†num || 15 ||
01629 {#XXXVI. RIGVEDA III. 62.#}
01630 tatsa†vi_turvare†NyaM_ bhargo† de_vasya† dhImahi |
01631 dhiyo_ yo naH† praco_dayA†t || 10 ||
01632 de_vasya† savi_turva_yaM vA†ja_yantaH_ puraM†dhyA |
01633 bhaga†sya rA_timI†mahe || 11 ||
01634 de_vaM naraH† savi_tAraM_ viprA† ya_jn~aiH su†vR_ktibhiH† |
01635 na_ma_syanti† dhi_yeSi_tAH || 12 ||
[Page075+ 21]
01636 {#XXXVII. RIGVEDA IV. 42.#}
01637 mama† dvi_tA rA_STraM kSa_triya†sya vi_zvAyo_rvizve† a_mRtA_ yathA† naH |
01638 kratuM† sacante_ varu†Nasya de_vA rAjA†mi kR_STeru†pa_masya† va_vreH || 1 ||
01639 a_haM rAjA_ varu†No_ mahyaM_ tAnya†suM_ryA†Ni pratha_mA dhA†rayanta |
01640 kratuM† sacante_ varu†Nasya de_vA rAjA†mi kR_STeru†pa_masya† va_vreH || 2 ||
01641 a_hamindro_ varu†Na_ste ma†hi_tvorvI ga†bhI_re raja†sI su_meke† |
01642 tvaSTe†va_ vizvA_ bhuva†nAni vi_dvAnsamai†rayaM_ roda†sI dhA_rayaM† ca || 3 ||
01643 a_hama_po a†pinvamu_kSamA†NA dhA_rayaM_ divaM_ sada†na R_tasya† |
01644 R_tena† pu_tro adi†terR_tAvo_ta tri_dhAtu† prathaya_dvi bhUma† || 4 ||
01645 mAM naraH_ svazvA† vA_jaya†nto_ mAM vR_tAH sa_mara†Ne havante |
01646 kR_NomyA_jiM ma_ghavA_hamindra_ iya†rmi re_Numa_bhibhU†tyojAH || 5 ||
01647 a_haM tA vizvA† cakaraM_ naki†rmA_ daivyaM_ saho† varate_ apra†tItam |
01648 yanmA_ somA†so ma_mada_nyadu_kthobhe bha†yete_ raja†sI apA_re || 6 ||
01649 vi_duSTe_ vizvA_ bhuva†nAni_ tasya_ tA pra bra†vISi_ varu†NAya vedhaH |
01650 tvaM vR_trANi† zRNviSe jagha_nvAntvaM vR_tAMM a†riNA indra_ sindhU†n || 7 ||
01651 {#XXXVIII. RIGVEDA IV. 52.#}
01652 prati_ SyA sU_narI_ janI† vyu_cchantI_ pari_ svasuH† |
01653 di_vo a†darzi duhi_tA || 1 ||
01654 azve†va ci_trAru†SI mA_tA gavA†mR_tAva†rI |
01655 sakhA†bhUda_zvino†ru_SAH || 2 ||
01656 u_ta sakhA†sya_zvino†ru_ta mA_tA gavA†masi |
[Page076+ 20]
01657 u_toSo_ vasva† IziSe || 3 ||
01658 yA_va_yaddve†SasaM tvA ciki_tvitsU†nRtAvari |
01659 prati_ stomai†rabhutsmahi || 4 ||
01660 prati† bha_drA a†dRkSata_ gavAM_ sargA_ na ra_zmayaH† |
01661 oSA a†prA u_ru jrayaH† || 5 ||
01662 A_pa_pruSI† vibhAvari_ vyA†va_rjyoti†SA_ tamaH† |
01663 uSo_ anu† sva_dhAma†va || 6 ||
01664 A dyAM ta†noSi ra_zmibhi_rAntari†kSamu_ru pri_yam |
01665 uSaH† zu_kreNa† zo_ciSA† || 7 ||
01666 {#XXXIX. RIGVEDA V. 24.#}
01667 agne_ tvaM no_ anta†ma u_ta trA_tA zi_vo bha†vA varU_thyaH† || 1 ||
01668 vasu†ra_gnirvasu†zravA_ acchA† nakSi dyu_matta†maM ra_yiM dAH† || 2 ||
01669 sa no† bodhi zru_dhI hava†muru_SyA No† aghAya_taH sa†masmAt || 3 ||
01670 taM tvA† zociSTha dIdivaH su_mnAya† nU_namI†mahe_ sakhi†bhyaH || 4 ||
01671 {#XL. RIGVEDA V. 40.#}
01672 sva†rbhAno_radha_ yadi†ndra mA_yA a_vo di_vo varta†mAnA a_vAha†n |
01673 gU_LhaM sUryaM_ tama_sApa†vratena tu_rIye†Na_ brahma†NAvinda_datriH† || 6 ||
01674 mA mAmi_maM tava_ santa†matra ira_syA dru_gdho bhi_yasA_ ni gA†rIt |
01675 tvaM mi_tro a†si sa_tyarA†dhA_stau me_hAva†taM_ varu†Nazca_ rAjA† || 7 ||
01676 grAvNo† bra_hmA yu†yujA_naH sa†pa_ryankI_riNA† de_vAnnama†sopa_zikSa†n ||
[Page077+ 20]
01677 atriH_ sUrya†sya di_vi cakSu_rAdhA_tsva†rbhAno_rapa† mA_yA a†ghukSat || 8 ||
01678 {#XLI. RIGVEDA VII. 55.#}
01679 a_mI_va_hA vA†stoSpate_ vizvA† rU_pANyA†vi_zan |
01680 sakhA† su_zeva† edhi naH || 1 ||
01681 yada†rjuna sArameya da_taH pi†zaGga_ yaccha†se |
01682 vI†va bhrAjanta R_STaya_ upa_ srakve†Su_ bapsa†to_ ni Su sva†pa || 2 ||
01683 ste_naM rA†ya sArameya_ taska†raM vA punaHsara |
01684 sto_tRRnindra†sya rAyasi_ kima_smAndu†cchunAyase_ ni Su sva†pa || 3 ||
01685 tvaM sU†ka_rasya† dardRhi_ tava† dardartu sUka_raH |
01686 sto_tRRnindra†sya rAyasi_ kima_smAndu†cchunAyase_ ni Su sva†pa || 4 ||
01687 sastu† mA_tA sastu† pi_tA sastu_ zvA sastu† vi_zpatiH† |
01688 sa_santu_ sarve† jn~A_tayaH_ sastva_yama_bhito_ janaH† || 5 ||
01689 ya Aste_ yazca_ cara†ti_ yazca_ pazya†ti no_ janaH† |
01690 teSAM_ saM ha†nmo a_kSANi_ yathe_daM ha_rmyaM tathA† || 6 ||
01691 sa_hasra†zRGgo vRSa_bho yaH sa†mu_drAdu_dAca†rat |
01692 tenA† saha_sye†nA va_yaM ni janA†nsvApayAmasi || 7 ||
01693 pro_SThe_za_yA va†hyeza_yA nArI_ryAsta†lpa_zIva†rIH |
01694 striyo_ yAH puNya†gandhA_stAH sarvAH† svApayAmasi || 8 ||
01695 {#XLII. RIGVEDA VII. 56.#}
01696 ka IM_ vya†ktA_ naraH_ sanI†LA ru_drasya_ maryA_ adhA_ svazvAH† || 1 ||
[Page078+ 21]
01697 naki_rhye†SAM ja_nUMSi_ veda_ te a_Gga vi†dre mi_tho ja_nitra†m || 2 ||
01698 a_bhi sva_pUbhi†rmi_tho va†panta_ vAta†svanasaH zye_nA a†spRdhran || 3 ||
01699 e_tAni_ dhIro† ni_NyA ci†keta_ pRzni_ryadUdho† ma_hI ja_bhAra† || 4 ||
01700 sA viTsuvIrA† ma_rudbhi†rastu sa_nAtsaha†ntI_ puSya†ntI nR_mNam || 5 ||
01701 yAmaM_ yeSThAH† zu_bhA zobhi†SThAH zri_yA saMmi†zlA_ ojo†bhiru_grAH || 6 ||
01702 u_graM va_ oja† sthi_rA zavAM_syadhA† ma_rudbhi†rga_Nastuvi†SmAn || 7 ||
01703 zu_bhro vaH_ zuSmaH_ krudhmI_ manAM†si_ dhuni_rmuni†riva_ zardha†sya dhR_SNoH ||
01704 sane†mya_smadyu_yota† di_dyuM mA vo† durma_tiri_ha praNa†GnaH || 9 ||
01705 pri_yA vo_ nAma† huve tu_rANA_mA yattR_panma†ruto vAvazA_nAH || 10 ||
01706 {#XLIII. RIGVEDA VII. 86.#}
01707 dhIrA_ tva†sya mahi_nA ja_nUMSi_ vi yasta_stambha_ roda†sI cidu_rvI |
01708 pra nAka†mR_SvaM nu†nude bR_hantaM† dvi_tA nakSa†traM pa_pratha†cca_ bhUma† || 1 ||
01709 u_ta svayA† ta_nvA_3_† saM va†de_ tatka_dA nva1_†ntarvaru†Ne bhuvAni |
01710 kiM me† ha_vyamahR†NAno juSeta ka_dA mR†LI_kaM su_manA† a_bhi khya†m || 2 ||
01711 pR_cche tadeno† varuNa di_dRkSUpo† emi ciki_tuSo† vi_pRccha†m |
01712 sa_mA_naminme† ka_vaya†zcidAhura_yaM ha_ tubhyaM_ varu†No hRNIte || 3 ||
01713 kimAga† Asa varuNa_ jyeSThaM_ yatsto_tAraM_ jighAM†sasi_ sakhA†yam |
01714 pra tanme† voco dULabha svadhA_vo 'va† tvAne_nA nama†sA tu_ra i†yAm || 4 ||
01715 ava† dru_gdhAni_ pitryA† sRjA_ no 'va_ yA va_yaM ca†kR_mA ta_nUbhiH† |
01716 ava† rAjanpazu_tRpaM_ na tA_yuM sR_jA va_tsaM na dAmno_ vasi†STham || 5 ||
01717 na sa svo dakSo† varuNa_ dhrutiH_ sA surA† ma_nyurvi_bhIda†ko_ aci†ttiH |
[Page079+ 20]
01718 asti_ jyAyA_nkanI†yasa upA_re svapna†zca_nedanR†tasya prayo_tA || 6 ||
01719 araM† dA_so na mI_LhuSe† karANya_haM de_vAya_ bhUrNa_ye 'nA†gAH |
01720 ace†tayada_cito† de_vo a_ryo gRtsaM† rA_ye ka_vita†ro junAti || 7 ||
01721 a_yaM su tubhyaM† varuNa svadhAvo hR_di stoma_ upa†zritazcidastu |
01722 zaM naH_ kSeme_ zamu_ yoge† no astu yU_yaM pA†ta sva_stibhiH_ sadA† naH ||
01723 {#XLIV. RIGVEDA VII. 88.#}
01724 pra zu_ndhyuvaM_ varu†NAya_ preSThAM† ma_tiM va†siSTha mI_LhuSe† bharasva |
01725 ya I†ma_rvAn~caM_ kara†te_ yaja†traM sa_hasrA†maghaM_ vRSa†NaM bR_hanta†m || 1 ||
01726 adhA_ nva†sya saM_dRzaM† jaga_nvAna_gneranI†kaM_ varu†Nasya maMsi |
01727 sva1_†ryadazma†nnadhi_pA u_ andho_ 'bhi mA_ vapu†rdR_zaye† ninIyAt || 2 ||
01728 A yadruhAva_ varu†Nazca_ nAvaM_ pra yatsa†mu_dramI_rayA†va_ madhya†m |
01729 adhi_ yada_pAM snubhi_zcarA†va_ pra pre_Gkha I†GkhayAvahai zu_bhe kam || 3 ||
01730 vasi†SThaM ha_ varu†No nA_vyAdhA_dRSiM† cakAra_ svapA_ maho†bhiH |
01731 sto_tAraM_ vipraH† sudina_tve ahnAM_ yAnnu dyAva†sta_tana_nyAdu_SAsaH† || 4 ||
01732 kva1_† tyAni† nau sa_khyA ba†bhUvuH_ sacA†vahe_ yada†vR_kaM pu_rA ci†t |
01733 bR_hantaM_ mAnaM† varuNa svadhAvaH sa_hasra†dvAraM jagamA gR_haM te† || 5 ||
01734 ya A_pirnityo† varuNa pri_yaH santvAmAgAM†si kR_Nava_tsakhA† te |
01735 mA ta_ ena†svanto yakSinbhujema ya_ndhi SmA_ vipra† stuva_te varU†tham || 6 ||
01736 dhru_vAsu† tvA_su kSi_tiSu† kSi_yanto_ vya1_†smatpAzaM_ varu†No mumocat |
01737 avo† vanvA_nA adi†teru_pasthA†dyU_yaM pA†ta sva_stibhiH_ sadA† naH || 7 ||
[Page080+ 21]
01738 {#XLV. RIGVEDA VII. 89.#}
01739 mo Su va†ruNa mR_nmayaM† gR_haM rA†janna_haM ga†mam |
01740 mR_LA su†kSatra mR_Laya† || 1 ||
01741 yademi† prasphu_ranni†va_ dRti_rna dhmA_to a†drivaH |
01742 mR_LA su†kSatra mR_Laya† || 2 ||
01743 kratvaH† samaha dI_natA† pratI_paM ja†gamA zuce |
01744 mR_LA su†kSatra mR_Laya† || 3 ||
01745 a_pAM madhye† tasthi_vAMsaM_ tRSNA†vidajjari_tAra†m |
01746 mR_LA su†kSatra mR_Laya† || 4 ||
01747 yatkiM ce_daM va†ruNa_ daivye_ jane† 'bhidro_haM ma†nu_SyA_3_†zcarA†masi |
01748 aci†ttI_ yattava_ dharmA† yuyopi_ma mA na_stasmA_dena†so deva rIriSaH ||
01749 {#XLVI. RIGVEDA VIII. 14.#}
01750 yadi†ndrA_haM yathA_ tvamIzI†ya_ vasva_ eka_ it |
01751 sto_tA me_ goSa†khA syAt || 1 ||
01752 zikSe†yamasmai_ ditse†yaM_ zacI†pate manI_SiNe† |
01753 yada_haM gopa†tiH_ syAm || 2 ||
01754 dhe_nuSTa† indra sU_nRtA_ yaja†mAnAya sunva_te |
01755 gAmazvaM† pi_pyuSI† duhe || 3 ||
01756 na te† va_rtAsti_ rAdha†sa_ indra† de_vo na martyaH† |
01757 yadditsa†si stu_to ma_gham || 4 ||
01758 ya_jn~a indra†mavardhaya_dyadbhUmiM_ vyava†rtayat |
[Page081+ 21]
01759 ca_krA_Na o†pa_zaM di_vi || 5 ||
01760 vA_vR_dhA_nasya† te va_yaM vizvA_ dhanA†ni ji_gyuSaH† |
01761 U_timi_ndrA vR†NImahe || 6 ||
01762 vya1_†ntari†kSamatira_nmade_ soma†sya roca_nA |
01763 indro_ yadabhi†nadva_lam || 7 ||
01764 udgA A†ja_daGgi†robhya A_viSkR_NvanguhA† sa_tIH |
01765 a_rvAn~caM† nunude va_lam || 8 ||
01766 indre†Na roca_nA di_vo dR_LhAni† dRMhi_tAni† ca |
01767 sthi_rANi_ na pa†rA_Nude† || 9 ||
01768 a_pAmU_rmirmada†nniva_ stoma† indrAjirAyate |
01769 vi te_ madA† arAjiSuH || 10 ||
01770 tvaM hi sto†ma_vardha†na_ indrAsyu†ktha_vardha†naH |
01771 sto_tRR_NAmu_ta bha†dra_kRt || 11 ||
01772 indra_mitke_zinA_ harI† soma_peyA†ya vakSataH |
01773 upa† ya_jn~aM su_rAdha†sam || 12 ||
01774 a_pAM phene†na_ namu†ceH_ zira† i_ndroda†vartayaH |
01775 vizvA_ yadaja†ya_ spRdhaH† || 13 ||
01776 mA_yAbhi†ru_tsisR†psata_ indra_ dyAmA_ruru†kSataH |
01777 ava_ dasyUMM†radhUnuthAH || 14 ||
01778 a_su_nvAmi†ndra saM_sadaM_ viSU†cIM_ vya†nAzayaH |
01779 so_ma_pA utta†ro_ bhava†n || 15 ||
[Page082+ 20]
01780 {#XLVII. RIGVEDA VIII. 85.#}
01781 vR_trasya† tvA zva_sathA_dISa†mANA_ vizve† de_vA a†jahu_rye sakhA†yaH |
01782 ma_rudbhi†rindra sa_khyaM te† a_stvathe_mA vizvAH_ pRta†nA jayAsi || 7 ||
01783 triH Sa_STistvA† ma_ruto† vAvRdhA_nA u_srA i†va rA_zayo† ya_jn~iyA†saH |
01784 upa_ tvemaH† kR_dhi no† bhAga_dheyaM_ zuSmaM† ta e_nA ha_viSA† vidhema || 8 ||
01785 ti_gmamAyu†dhaM ma_rutA_manI†kaM_ kasta† indra_ prati_ vajraM† dadharSa |
01786 a_nA_yu_dhAso_ asu†rA ade_vAzca_kreNa_ tAMM apa† vapa RjISin ||
01787 {#XLVIII. RIGVEDA VIII. 91.#}
01788 agne† ghR_tasya† dhI_tibhi†stepA_no de†va zo_ciSA† |
01789 A de_vAnva†kSi_ yakSi† ca || 16 ||
01790 taM tvA†jananta mA_taraH† ka_viM de_vAso† aGgiraH |
01791 ha_vya_vAha_mama†rtyam || 17 ||
01792 prace†tasaM tvA ka_ve 'gne† dU_taM vare†Nyam |
01793 ha_vya_vAhaM_ ni Se†dire || 18 ||
01794 na_hi me_ astyaghnyA_ na svadhi†ti_rvana†nvati |
01795 athai†tA_dRgbha†rAmi te || 19 ||
01796 yada†gne_ kAni_ kAni† ci_dA te_ dArU†Ni da_dhmasi† |
01797 tA ju†Sasva yaviSThya || 20 ||
01798 a_gnimindhA†no_ mana†sA_ dhiyaM† saceta_ martyaH† |
01799 a_gnimI†dhe vi_vasva†bhiH || 22 ||
[Page083+ 21]
01800 {#XLIX. RIGVEDA X. 9.#}
01801 Apo_ hi SThA ma†yo_bhuva_stA na† U_rje da†dhAtana |
01802 ma_he raNA†ya_ cakSa†se || 1 ||
01803 yo vaH† zi_vata†mo_ rasa_stasya† bhAjayate_ha naH† |
01804 u_za_tIri†va mA_taraH† || 2 ||
01805 tasmA_ araM† gamAma vo_ yasya_ kSayA†ya_ jinva†tha |
01806 Apo† ja_naya†thA ca naH || 3 ||
01807 {#L. RIGVEDA X. 14.#}
01808 pa_re_yi_vAMsaM† pra_vato† ma_hIranu† ba_hubhyaH_ panthA†manupaspazA_nam |
01809 vai_va_sva_taM saM_gama†naM_ janA†nAM ya_maM rAjA†naM ha_viSA† duvasya || 1 ||
01810 ya_mo no† gA_tuM pra†tha_mo vi†veda_ naiSA gavyU†ti_rapa†bharta_vA u† |
01811 yatrA† naH_ pUrve† pi_taraH† pare_yure_nA ja†jn~A_nAH pa_thyA_3_† anu_ svAH || 2 ||
01812 prehi_ prehi† pa_thibhiH† pU_rvyebhi_ryatrA† naH_ pUrve† pi_taraH† pare_yuH |
01813 u_bhA rAjA†nA sva_dhayA_ mada†ntA ya_maM pa†zyAsi_ varu†NaM ca de_vam || 7 ||
01814 saM ga†cchasva pi_tRbhiH_ saM ya_mene†STApU_rtena† para_me vyo†man |
01815 hi_tvAyA†va_dyaM puna_rasta_mehi_ saM ga†cchasva ta_nvA† su_varcAH† || 8 ||
01816 ape†ta_ vI†ta_ vi ca† sarpa_tAto_ 'smA e_taM pi_taro† lo_kama†kran |
01817 aho†bhira_dbhira_ktubhi_rvya†ktaM ya_mo da†dAtyava_sAna†masmai || 9 ||
01818 ati† drava sArame_yau zvAnau† catura_kSau za_balau† sA_dhunA† pa_thA |
01819 athA† pi_tRRnsu†vi_datrAMM_ upe†hi ya_mena_ ye sa†dha_mAdaM_ mada†nti || 10 ||
01820 yau te_ zvAnau† yama rakSi_tArau† catura_kSau pa†thi_rakSI† nR_cakSa†sau |
[Page084+ 21]
01821 tAbhyA†menaM_ pari† dehi rAjansva_sti cA†smA anamI_vaM ca† dhehi || 11 ||
01822 u_rU_Na_sAva†su_tRpA† udumba_lau ya_masya† dU_tau ca†rato_ janAMM_ anu† |
01823 tAva_smabhyaM† dR_zaye_ sUryA†ya_ puna†rdAtA_masu†ma_dyeha bha_dram || 12 ||
01824 {#LI. RIGVEDA X. 16.#}
01825 maina†magne_ vi da†ho_ mAbhi zo†co_ mAsya_ tvacaM† cikSipo_ mA zarI†ram |
01826 ya_dA zR_taM kR_Navo† jAtave_do 'the†menaM_ pra hi†NutAtpi_tRbhyaH† || 1 ||
01827 zR_taM ya_dA kara†si jAtave_do 'the†menaM_ pari† dattAtpi_tRbhyaH† |
01828 ya_dA gacchA_tyasu†nItime_tAmathA† de_vAnAM† vaza_nIrbha†vAti || 2 ||
01829 sUryaM_ cakSu†rgacchatu_ vAta†mA_tmA dyAM ca† gaccha pRthi_vIM ca_ dharma†NA |
01830 a_po vA† gaccha_ yadi_ tatra† te hi_tamoSa†dhISu_ prati† tiSThA_ zarI†raiH || 3 ||
01831 a_jo bhA_gastapa†sA_ taM ta†pasva_ taM te† zo_cista†patu_ taM te† a_rciH |
01832 yAste† zi_vAsta_nvo† jAtaveda_stAbhi†rvahainaM su_kRtA†mu lo_kam || 4 ||
01833 ava† sRja_ puna†ragne pi_tRbhyo_ yasta_ Ahu†ta_zcara†ti sva_dhAbhiH† |
01834 Ayu_rvasA†na_ upa† vetu_ zeSaH_ saM ga†cchatAM ta_nvA† jAtavedaH || 5 ||
01835 yatte† kR_SNaH za†ku_na A†tu_toda† pipI_laH sa_rpa u_ta vA_ zvApa†daH |
01836 a_gniSTadvi_zvAda†ga_daM kR†Notu_ soma†zca_ yo brA†hma_NAMM A†vi_veza† || 6 ||
01837 a_gnervarma_ pari_ gobhi†rvyayasva_ saM prorNu†Sva_ pIva†sA_ meda†sA ca |
01838 nettvA† dhR_SNurhara†sA_ jarhR†SANo da_dhRgvi†dha_kSyanpa†rya_GkhayA†te || 7 ||
01839 i_mama†gne cama_saM mA vi ji†hvaraH pri_yo de_vAnA†mu_ta so_myAnA†m |
01840 e_Sa yazca†ma_so de†va_pAna_stasmi†nde_vA a_mRtA† mAdayante || 8 ||
01841 kra_vyAda†ma_gniM pra hi†Nomi dU_raM ya_marA†jn~o gacchatu ripravA_haH |
[Page085+ 21]
01842 i_haivAyamita†ro jA_tave†dA de_vebhyo† ha_vyaM va†hatu prajA_nan || 9 ||
01843 yo a_gniH kra_vyAtpra†vi_veza† vo gR_hami_maM pazya_nnita†raM jA_tave†dasam |
01844 taM ha†rAmi pitRya_jn~Aya† de_vaM sa gha_rmami†nvAtpara_me sa_dhasthe† || 10 ||
01845 yo a_gniH kra†vya_vAha†naH pi_tRRnyakSa†dRtA_vRdhaH† |
01846 predu† ha_vyAni† vocati de_vebhya†zca pi_tRbhya_ A || 11 ||
01847 u_zanta†stvA_ ni dhI†mahyu_zantaH_ sami†dhImahi |
01848 u_zannu†za_ta A va†ha pi_tRRnha_viSe_ atta†ve || 12 ||
01849 yaM tvama†gne sa_mada†ha_stamu_ nirvA†payA_ punaH† |
01850 ki_yAmbvatra† rohatu pAkadU_rvA vya†lkazA || 13 ||
01851 zIti†ke_ zIti†kAvati_ hlAdi†ke_ hlAdi†kAvati |
01852 ma_NDU_kyA_3_† su saM ga†ma i_maM sva1_†gniM ha†rSaya || 14 ||
01853 {#LII. RIGVEDA X. 17.#}
01854 tvaSTA† duhi_tre va†ha_tuM kR†No_tItI_daM vizvaM_ bhuva†naM_ same†ti |
01855 ya_masya† mA_tA pa†ryu_hyamA†nA ma_ho jA_yA viva†svato nanAzaM || 1 ||
01856 apA†gUhanna_mRtAM_ martye†bhyaH kR_tvI sava†rNAmadadu_rviva†svate |
01857 u_tAzvinA†vabhara_dyattadAsI_daja†hAdu_ dvA mi†thu_nA sa†ra_NyUH || 2 ||
01858 pU_SA tve_tazcyA†vayatu_ pra vi_dvAnana†STapazu_rbhuva†nasya go_pAH |
01859 sa tvai_tebhyaH_ pari† dadatpi_tRbhyo_ 'gnirde_vebhyaH† suvida_triye†bhyaH || 3 ||
01860 Ayu†rvi_zvAyuH_ pari† pAsati tvA pU_SA tvA† pAtu_ prapa†the pu_rastA†t |
01861 yatrAsa†te su_kRto_ yatra_ te ya_yustatra† tvA de_vaH sa†vi_tA da†dhAtu || 4 ||
01862 pU_SemA AzA_ anu† veda_ sarvAH_ so a_smAMM abha†yatamena neSat |
[Page086+ 21]
01863 sva_sti_dA AghR†NiH_ sarva†vI_ro 'pra†yucchanpu_ra e†tu prajA_nan || 5 ||
01864 prapa†the pa_thAma†janiSTa pU_SA prapa†the di_vaH prapa†the pRthi_vyAH |
01865 u_bhe a_bhi pri_yata†me sa_dhasthe_ A ca_ parA† ca carati prajA_nan || 6 ||
01866 {#LIII. RIGVEDA X. 18.#}
01867 paraM† mRtyo_ anu_ pare†hi_ panthAM_ yaste_ sva ita†ro deva_yAnA†t |
01868 cakSu†Smate zRNva_te te† bravImi_ mA naH† pra_jAM rI†riSo_ mota vI_rAn || 1 ||
01869 mR_tyoH pa_daM yo_paya†nto_ yadaita_ drAghI†ya_ AyuH† prata_raM dadhA†nAH |
01870 A_pyAya†mAnAH pra_jayA_ dhane†na zu_ddhAH pU_tA bha†vata yajn~iyAsaH || 2 ||
01871 i_me jI_vA vi mR_tairAva†vRtra_nnabhU†dbha_drA de_vahU†tirno a_dya |
01872 prAn~co† agAma nR_taye_ hasA†ya_ drAghI†ya_ AyuH† prata_raM dadhA†nAH || 3 ||
01873 i_maM jI_vebhyaH† pari_dhiM da†dhAmi_ maiSAM_ nu gA_dapa†ro_ artha†me_tam |
01874 za_taM jI†vantu za_radaH† purU_cIra_ntarmR_tyuM da†dhatAM_ parva†tena || 4 ||
01875 yathAhA†nyanupU_rvaM bhava†nti_ yatha† R_tava† R_tubhi_ryanti† sA_dhu |
01876 yathA_ na pUrva_mapa†ro_ jahA†tye_vA dhA†ta_rAyUM†Si kalpayaiSAm || 5 ||
01877 A ro†ha_tAyu†rja_rasaM† vRNA_nA a†nupU_rvaM yata†mAnA_ yati_ STha |
01878 i_ha tvaSTA† su_jani†mA sa_joSA† dI_rghamAyuH† karati jI_vase† vaH || 6 ||
01879 i_mA nArI†ravidha_vAH su_patnI_rAn~ja†nena sa_rpiSA_ saM vi†zantu |
01880 a_na_zravo† 'namI_vAH su_ratnA_ A ro†hantu_ jana†yo_ yoni_magre† || 7 ||
01881 udI†rSva nArya_bhi jI†valo_kaM ga_tAsu†me_tamupa† zeSa_ ehi† |
01882 ha_sta_grA_bhasya† didhi_Sostave_daM patyu†rjani_tvama_bhi saM ba†bhUtha || 8 ||
01883 dhanu_rhastA†dA_dadA†no mR_tasyA_sme kSa_trAya_ varca†se_ balA†ya |
[Page087+ 21]
01884 atrai_va tvami_ha va_yaM su_vIrA_ vizvA_ spRdho† a_bhimA†tIrjayema || 9 ||
01885 upa† sarpa mA_taraM_ bhUmi†me_tAmu†ru_vyaca†saM pRthi_vIM su_zevA†m |
01886 UrNa†mradA yuva_tirdakSi†NAvata e_SA tvA† pAtu_ nirR†teru_pasthA†t || 10 ||
01887 ucchva†n~casva pRthivi_ mA ni bA†dhathAH sUpAya_nAsmai† bhava sUpavan~ca_nA |
01888 mA_tA pu_traM yathA† si_cAbhye†naM bhUma UrNuhi || 11 ||
01889 u_cchvan~ca†mAnA pRthi_vI su ti†SThatu sa_hasraM_ mita_ upa_ hi zraya†ntAm |
01890 te gR_hAso† ghRta_zcuto† bhavantu vi_zvAhA†smai zara_NAH sa_ntvatra† || 12 ||
01891 utte† stabhnAmi pRthi_vIM tvatparI_maM lo_gaM ni_dadha_nmo a_haM ri†Sam |
01892 e_tAM sthUNAM† pi_taro† dhArayantu_ te 'trA† ya_maH sAda†nA te minotu ||
01893 pra_tI_cIne_ mAmaha_nISvAH† pa_rNami_vA da†dhuH |
01894 pra_tIcIM† jagrabhA_ vAca_mazvaM† raza_nayA† yathA || 14 ||
01895 {#LIV. RIGVEDA X. 33.#}
01896 ku_ru_zrava†NamAvRNi_ rAjA†naM_ trAsa†dasyavam |
01897 maMhi†SThaM vA_ghatA_mRSiH† || 4 ||
01898 yasya† mA ha_rito_ rathe† ti_sro vaha†nti sAdhu_yA |
01899 stavai† sa_hasra†dakSiNe || 5 ||
01900 yasya_ prasvA†daso_ gira† upa_mazra†vasaH pi_tuH |
01901 kSetraM_ na ra_NvamU_cuSe† || 6 ||
01902 adhi† putropamazravo_ napA†nmitrAtitherihi |
01903 pi_tuSTe† asmi vandi_tA || 7 ||
01904 yadIzI†yA_mRtA†nAmu_ta vA_ martyA†nAm |
[Page088+ 19]
01905 jIve_dinma_ghavA_ mama† || 8 ||
01906 na de_vAnA_mati† vra_taM za_tAtmA† ca_na jI†vati |
01907 tathA† yu_jA vi vA†vRte || 9 ||
01908 {#LV. RIGVEDA X. 40. 10.#}
01909 jI_vaM ru†danti_ vi ma†yante adhva_re dI_rghAmanu_ prasi†tiM dIdhiyu_rnaraH† |
01910 vA_maM pi_tRbhyo_ ya i_daM sa†meri_re mayaH_ pati†bhyo_ jana†yaH pari_Svaje† || 1 ||
01911 {#LVI. RIGVEDA X. 52.#}
01912 vizve† devAH zA_stana† mA_ yathe_ha hotA† vR_to ma_navai_ yanni_Sadya† |
01913 pra me† brUta bhAga_dheyaM_ yathA† vo_ yena† pa_thA ha_vyamA vo_ vahA†ni || 1 ||
01914 a_haM hotA_ nya†sIdaM_ yajI†yA_nvizve† de_vA ma_ruto† mA junanti |
01915 aha†raharazvi_nAdhva†ryavaM vAM bra_hmA sa_midbha†vati_ sAhu†tirvAm || 2 ||
01916 a_yaM yo hotA_ kiru_ sa ya_masya_ kamapyU†he_ yatsa†ma_n~janti† de_vAH |
01917 aha†raharjAyate mA_si mA_syathA† de_vA da†dhire havya_vAha†m || 3 ||
01918 mAM de_vA da†dhire havya_vAha_mapa†mluktaM ba_hu kR_cchrA cara†ntam |
01919 a_gnirvi_dvAnya_jn~aM naH† kalpayAti_ pan~ca†yAmaM tri_vRtaM† sa_ptata†ntum || 4 ||
01920 A vo† yakSyamRta_tvaM su_vIraM_ yathA† vo devA_ vari†vaH_ karA†Ni |
01921 A bA_hvorvajra_mindra†sya dheyA_mathe_mA vizvAH_ pRta†nA jayAti || 5 ||
01922 trINi† za_tA trI sa_hasrA†Nya_gniM triM_zacca† de_vA nava† cAsaparyan |
01923 aukSa†nghR_tairastR†Nanba_rhira†smA_ AdiddhotA†raM_ nya†sAdayanta || 6 ||
[Page089+ 21]
01924 {#LVII. RIGVEDA X. 53.#}
01925 tantuM† ta_nvanraja†so bhA_numanvi†hi_ jyoti†SmataH pa_tho ra†kSa dhi_yA kR_tAn |
01926 a_nu_lba_NaM va†yata_ jogu†vA_mapo_ manu†rbhava ja_nayA_ daivyaM_ jana†m || 6 ||
01927 azma†nvatI rIyate_ saM ra†bhadhva_mutti†SThata_ pra ta†ratA sakhAyaH |
01928 atrA† jahAma_ ye asa_nnaze†vAH zi_vAnva_yamutta†remA_bhi vAjA†n || 8 ||
01929 {#LVIII. RIGVEDA X. 85. 36, 24--26, 32--33, 27, 43--47.#}
01930 gR_bhNAmi† te saubhaga_tvAya_ hastaM_ mayA_ patyA† ja_rada†STi_ryathAsaH† |
01931 bhago† arya_mA sa†vi_tA puraM†dhi_rmahyaM† tvAdu_rgArha†patyAya de_vAH || 36 ||
01932 pra tvA† mun~cAmi_ varu†Nasya_ pAzA_dyena_ tvAba†dhnAtsavi_tA su_zevaH† |
01933 R_tasya_ yonau† sukR_tasya† lo_ke 'ri†STAM tvA sa_ha patyA† dadhAmi || 24 ||
01934 preto mu_n~cAmi_ nAmutaH† suba_ddhAma_muta†skaram |
01935 yathe_yami†ndra mIDhvaH supu_trA su_bhagAsa†ti || 25 ||
01936 pU_SA tve_to na†yatu hasta_gRhyA_zvinA† tvA_ pra va†hatAM_ rathe†na |
01937 gR_hAnga†ccha gR_hapa†tnI_ yathAso† va_zinI_ tvaM vi_datha_mA va†dAsi || 26 ||
01938 mA vi†danparipa_nthino_ ya A_sIda†nti_ daMpa†tI |
01939 su_gebhi†rdu_rgamatI†tA_mapa† drA_ntvarA†tayaH || 32 ||
01940 su_ma_Gga_lIri_yaM va_dhUri_mAM sa_meta_ pazya†ta |
01941 saubhA†gyamasyai da_ttvAyAthAstaM_ vi pare†tana || 33 ||
01942 i_ha pri_yaM pra_jayA† te_ samR†dhyatAma_smingR_he gArha†patyAya jAgRhi |
01943 e_nA patyA† ta_nvaM1_† saM sR†ja_svAdhA_ jivrI† vi_datha_mA va†dAthaH || 27 ||
01944 A naH† pra_jAM ja†nayatu pra_jApa†tirAjara_sAya_ sama†naktvarya_mA |
[Page090+ 21]
01945 adu†rmaGgalIH patilo_kamA vi†za_ zaM no† bhava dvi_pade_ zaM catu†Spade ||
01946 agho†racakSu_rapa†tighnyedhi zi_vA pa_zubhyaH† su_manAH† su_varcAH† |
01947 vI_ra_sUrde_vakA†mA syo_nA zaM no† bhava dvi_pade_ zaM catu†Spade || 44 ||
01948 i_mAM tvami†ndra mIDhvaH supu_trAM su_bhagAM† kRNu |
01949 dazA†syAM pu_trAnA dhe†hi_ pati†mekAda_zaM kR†dhi || 45 ||
01950 sa_mrAjn~I_ zvazu†re bhava sa_mrAjn~I† zva_zrvAM bha†va |
01951 nanA†ndari sa_mrAjn~I† bhava sa_mrAjn~I_ adhi† de_vRSu† || 46 ||
01952 sama†n~jantu_ vizve† de_vAH samApo_ hRda†yAni nau |
01953 saM mA†ta_rizvA_ saM dhA_tA samu_ deSTrI† dadhAtu nau || 47 ||
01954 {#LIX. RIGVEDA X. 137.#}
01955 u_ta de†vA_ ava†hitaM_ devA_ unna†yathA_ punaH† |
01956 u_tAga†zca_kruSaM† devA_ devA† jI_vaya†thA_ punaH† || 1 ||
01957 dvAvi_mau vAtau† vAta_ A sindho_rA pa†rA_vataH† |
01958 dakSaM† te a_nya A vA†tu_ parA_nyo vA†tu_ yadrapaH† || 2 ||
01959 A vA†ta vAhi bheSa_jaM vi vA†ta vAhi_ yadrapaH† |
01960 tvaM hi vi_zvabhe†Sajo de_vAnAM† dU_ta Iya†se || 3 ||
01961 A tvA†gamaM_ zaMtA†tibhi_ratho† ari_STatA†tibhiH |
01962 dakSaM† te bha_dramAbhA†rSaM_ parA_ yakSmaM† suvAmi te || 4 ||
01963 trAya†ntAmi_ha de_vAstrAya†tAM ma_rutAM† ga_NaH |
01964 trAya†ntAM_ vizvA† bhU_tAni_ yathA_yama†ra_pA asa†t || 5 ||
01965 Apa_ idvA u† bheSa_jIrApo† amIva_cAta†nIH |
[Page091+ 19]
01966 ApaH_ sarva†sya bheSa_jIstAste† kRNvantu bheSa_jam || 6 ||
01967 hastA†bhyAM_ daza†zAkhAbhyAM ji_hvA vA_caH pu†roga_vI |
01968 a_nA_ma_yi_tnubhyAM† tvA_ tAbhyAM_ tvopa† spRzAmasi || 7 ||
01969 {#LX. RIGVEDA X. 154.#}
01970 soma_ eke†bhyaH pavate ghR_tameka_ upA†sate |
01971 yebhyo_ madhu† pra_dhAva†ti_ tAMzci†de_vApi† gacchatAt || 1 ||
01972 tapa†sA_ ye a†nAdhR_SyAstapa†sA_ ye sva†rya_yuH |
01973 tapo_ ye ca†kri_re maha_stAMzci†de_vApi† gacchatAt || 2 ||
01974 ye yudhya†nte pra_dhane†Su_ zUrA†so_ ye ta†nU_tyajaH† |
01975 ye vA† sa_hasra†dakSiNA_stAMzci†de_vApi† gacchatAt || 3 ||
01976 ye ci_tpUrva† Rta_sApa† R_tAvA†na RtA_vRdhaH† |
01977 pi_tRRntapa†svato yama_ tAMzci†de_vApi† gacchatAt || 4 ||
01978 sa_hasra†NIthAH ka_vayo_ ye go†pA_yanti_ sUrya†m |
01979 RSI_ntapa†svato yama tapo_jAMM api† gacchatAt || 5 ||
01980 {#LXI. RIGVEDA X. 155.#}
01981 parI_me gAma†neSata_ parya_gnima†hRSata |
01982 de_veSva†krata_ zravaH_ ka i_mAMM A da†dharSati || 5 ||
01983 {#LXII. MAITRAYANI SANHITA II. 13. 23.#}
01984 hiraNyagarbhaH† sa†mavartatA†gre bhUta†sya jAtaH† pa†tire†ka AsIt |
[Page092+ 21]
01985 sa† dAdhAra pRthivIM† dyA†mute†mAM† ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 1 ||
01986 yaH† prANato† nimiSata†zca rA†jA pa†tirvi†zvasya ja†gato babhU†va |
01987 I†ze yo† asya† dvipa†dazca†tuSpadaH ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 2 ||
01988 ya† ojodA† baladA† ya†sya vi†zva upA†sate prazi†SaMM ya†sya devAH† |
01989 ya†sya chAyA†mR†taMM ya†sya mRtyuH† ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 3 ||
01990 ya†syeme† vi†zve gira†yo mahitvA† samudra†MM ya†sya rasa†yA sahA†huH† |
01991 di†zo ya†sya pradi†zaH pa†n~ca devIH† ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 4 ||
01992 ye†na dyau†rugrA† pRthivI† ca dRDhA† ye†na svR stabhitaMM† ye†na nA†kaH |
01993 yo† anta†rikSaMM vimame† va†rIyaH ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 5 ||
01994 ya† ime† dyA†vApRthivI† tastabhAne† a†dhArayadro†dasI re†jamAne |
01995 ya†sminna†dhi vi†tataH sU†rA e†ti ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 6 ||
01996 A†po ha ya†nmahatI†rvi†zvamA†yanga†rbhaM da†dhAnA jana†yantIragni†m |
01997 ta†to devA†nAM ni†ravartatA†suH ka†smai devA†ya havi†SA vidhema || 7 ||
01998 {#LXIII. MAITRAYANI SANHITA I. 5. 12.#}
01999 yamo† vA† amriyata | te† devA† yamyA† yama†ma†pAbruvan | tAMM†
02000 ya†da†pRchantsA†bravIdadyA†mRte†ti | te{??} 'bruvanna† vA† iya†mima†mitthaM†
02001 mRSyate rA†trIMM sRjAvahA i†ti | a†harvA†va† ta†rhyA†sInna† rA†triH | te†
02002 devA† rA†trimasRjanta | ta†taH zva†stanamabhavat | ta†taH sA† ta†mamR-
02003 Syata | ta†smAdAhurahorAtrA†Ni vA†vA†ghaM† marSayantI†ti |
02004 {#LXIV. MAITRAYANI SANHITA I. 10. 13.#}
02005 prajA†patervA† eta†jjyeSThaM† tokaMM† ya†tpa†rvatAH | te† pakSi†Na A-
[Page093+ 21]
02006 san | te† parApA†tamAsata ya†tra yatrA†kAmayanta | a†tha vA† iya†M
02007 ta†rhi zithirA†sIt | te†SAmi†ndraH pakSA†nachinat | tai†rimA†madRMM-
02008 hat | ye† pakSA† A†saMMste† jImU†tA abhavan | ta†smAdete† sadadi†
02009 pa†rvatamu†pa plavante | yo†nirhye{??}SAmeSaH† |
02010 {#LXV. MAITRAYANI SANHITA II. 1. 12.#}
02011 aindrAbArhaspatyaMM† havi†rni†rvapedyo† rASTrI†yo ne†va prastiGnuyA†t |
02012 a†ditirvai prajA†kAmaudana†mapacat | so†n~ziSTamAznAt | taMM† vA†
02013 i†ndramanta†reva† ga†rbhaMM sa†ntamayasma†yena dA†mnA†paumbhat | so† 'pobdho
02014 'jAyata | ta†MM vA† ete†na bR†haspa†tirayAjayadaindrAbArhaspatye†na |
02015 ta†sya ta†ddA†ma svaya†meva† vya{??}padyata | sa† imA† di†zo va†jreNAbhipa-
02016 ryA†vartata | yo† rASTrI†yo ne†va prastiGnuyA†tta†mete†na yAjayedaindrA-
02017 bArhaspatye†na | pa†ritato hi† vA† eSa† pApma†nA | a†thaiSa† na† pra†
02018 stiGnoti | bR†haspa†taye nirupya†tA i†ndrAya kriyate sarva†ta evai†naM
02019 mun~cati | va†jreNemA† di†zo 'bhiparyA†vartate |
02020 {#LXVI. TAITTIRIYA SANHITA II. 6. 6.#}
02021 agnestrayo jyAyAMso bhrAtara Asan | te devebhyo havyaM vaha-
02022 ntaH prAmIyanta | so 'gnirabibheditthaM vAva sya ArtimAriSya-
02023 tIti | sa nilAyata | so 'paH prAvizat | taM devatAH praiSamai-
02024 cchan | taM matsyaH prAbravIt | tamazapaddhiyA dhiyA tvA vadhyA-
02025 suryo mA prAvoca iti | tasmAnmatsyaM dhiyA dhiyA ghnanti | za-
02026 pto hi | tamanvavindan | tamabruvannupa na A vartasva havyaM no
[Page094+ 21]
02027 vaheti | so 'bravIdvaraM vRNai yadeva gRhItasyAhutasya bahiHpari-
02028 dhi skandAttanme bhrAtRNAM bhAgadheyamasaditi | tasmAdyadgRhItasyA-
02029 hutasya bahiHparidhi skandati teSAM tadbhAgadheyam |
02030 {#LXVII. AITAREYA BRAHMANA III. 20.#}
02031 indro vai vRtraM haniSyansarvA devatA abravIdanu mopa tiSThadhva-
02032 mupa mA hvayadhvamiti | tatheti | taM haniSyanta Adravan | so
02033 'venmAM vai haniSyanta A dravanti hantemAnbhISayA iti | tA-
02034 nabhi prAzvasIt | tasya zvasathAdISamANA vizve devA adravan |
02035 maruto hainaM nAjahuH prahara bhagavo jahi vIrayasvetyevainametAM
02036 vAcaM vadanta upAtiSThanta | tadetadRSiH pazyannabhyanUvAca vRtrasya
02037 tvA zvasathAditi | so 'vedime vai kila me sacivA ime mA-
02038 kAmayanta hantemAnasminnuktha A bhajA iti | tAnetasminnuktha
02039 Abhajat |
02040 {#LXVIII. AITAREYA BRAHMANA III. 21.#}
02041 indro vai vRtraM hatvA sarvA vijitIrvijityAbravItprajApati-
02042 mahametadasAni yattvamahaM mahAnasAnIti | sa prajApatirabravI-
02043 datha ko 'hamiti | yadevaitadavoca ityabravIt | tato vai ko
02044 nAma prajApatirabhavat | ko vai nAma prajApatiH | yanmahAni-
02045 ndro 'bhavattanmahendrasya mahendratvam |
02046 {#LXIX. ÇATAPATHA BRAHMANA II. 2. 2.#}
02047 dvayA vai devAH | devA ahaiva devAH | atha ye brAhmaNAH zuzruvAM-
[Page095+ 21]
02048 so 'nUcAnAste manuSyadevAH | teSAM dvedhA vibhakta eva yajn~aH |
02049 Ahutaya eva devAnAM dakSiNA manuSyadevAnAM brAhmaNAnAM zu-
02050 zruvuSAmanUcAnAnAm | Ahutibhireva devAnprINAti dakSiNA-
02051 bhirmanuSyadevAnbrAhmaNAn~chuzruvuSo 'nUcAnAn | ta enamubhaye
02052 devAH prItAH sudhAyAM dadhati || 6 ||
02053 {#LXX. ÇATAPATHA BRAHMANA II. 2. 2.#}
02054 tasya vA etasyAgnyAdheyasya satyamevopacAraH | sa yaH satyaM
02055 vadati yathAgniM samiddhaM taM ghRtenAbhiSin~cedevaM hainaM sa uddIpayati
02056 tasya bhUyo bhUya eva tejo bhavati zvaH zvaH zreyAnbhavati | atha yo
02057 'nRtaM vadati yathAgniM samiddhaM tamudakenAbhiSin~cedevaM hainaM sa jA-
02058 sayati tasya kanIyaH kanIya eva tejo bhavati zvaH zvaH pApI-
02059 yAnbhavati | tasmAdu satyameva vadet || 19 || tadu hApyaruNamau-
02060 paveziM jn~Ataya UcuH sthaviro vA asyagnI A dhatsveti | sa
02061 hovAca te maitadbrUtha vAcaMyama evaidhi na vA AhitAgninAnRtaM
02062 vaditavyaM na vadan~jAtu nAnRtaM vadettAvatsatyamevopacAra iti || 20 ||
02063 {#LXXI. ÇATAPATHA BRAHMANA X. 4. 3.#}
02064 eSa vai mRtyuryatsaMvatsaraH | eSa hi martyAnAmahorAtrAbhyAmA-
02065 yuH kSiNoti | atha mriyante | tasmAdeSa eva mRtyuH | sa yo
02066 haitaM mRtyuM saMvatsaraM veda na hAsyaiSa purA jaraso 'horAtrAbhyAmA-
02067 yuH kSiNoti | sarvaM haivAyureti || 1 || eSa u evAntakaH | eSa
02068 hi martyAnAmahorAtrAbhyAmAyuSo 'ntaM gacchati | atha mriyante |
[Page096+ 23]
02069 tasmAdeSa evAntakaH | sa yo haitamantakaM mRtyuM saMvatsaraM veda na
02070 hAsyaiSa purA jaraso 'horAtrAbhyAmAyuSo 'ntaM gacchati | sarvaM
02071 haivAyureti || 2 || te devA etasmAdantakAnmRtyoH saMvatsarAtprajA-
02072 paterbibhayAM cakruryadvai no 'yamahorAtrAbhyAmAyuSo 'ntaM na ga-
02073 cchediti || 3 || ta etAnyajn~akratUMstenire 'gnihotraM darzapUrNamA-
02074 sau cAturmAsyAni pazubandhaM saumyamadhvaram | ta etairyajn~akratubhi-
02075 ryajamAnA nAmRtatvamAnazire || 4 || te hApyagniM cikyire | te
02076 'parimitA eva parizrita upa dadhuraparimitA yajuSmatIrapari-
02077 mitA lokaMpRNA yathedamapyetarhyeka upadadhati | iti devA a-
02078 kurvan | iti te ha naivAmRtatvamAnazire || 5 || te 'rcantaH zrA-
02079 myantazceruramRtatvamavarurutsamAnAH | tAnha prajApatiruvAca na
02080 vai me sarvANi rUpANyupa dhatthAti vaiva recayatha na vAbhyApayatha
02081 tasmAnnAmRtA bhavatheti || 6 || te hocustebhyo vai nastvameva ta-
02082 dbrUhi yathA te sarvANi rUpANyupadadhAmeti || 7 || sa hovAca
02083 SaSTiM ca trINi ca zatAni parizrita upa dhatta SaSTiM ca trINi
02084 ca zatAni yajuSmatIradhi SaTtriMzatamatha lokaMpRNA daza ca sa-
02085 hasrANyaSTau ca zatAnyupa dhattAtha me sarvANi rUpANyupa dhAsya-
02086 thAthAmRtA bhaviSyatheti | te ha tathA devA upa dadhuH | tato de-
02087 vA amRtA AsuH || 8 || sa mRtyurdevAnabravIditthameva sarve manu-
02088 SyA amRtA bhaviSyantyatha ko mahyaM bhAgo bhaviSyatIti | te ho-
02089 curnAto 'paraH kazcana saha zarIreNAmRto 'sadyadaiva tvametaM bhAgaM
02090 harAsA atha vyAvRtya zarIreNAmRto 'sadyo 'mRto 'sadvidyayA
02091 vA karmaNA veti | yadvai tadabruvanvidyayA vA karmaNA vetyeSA
[Page097+ 21]
02092 haiva sA vidyA yadagniretadu haiva tatkarma yadagniH || 9 || te ya e-
02093 vametadvidurye vaitatkarma kurvate mRtvA punaH saM bhavanti | te saMbha-
02094 vanta evAmRtatvamabhisaM bhavanti | atha ya evaM na vidurye vaita-
02095 tkarma na kurvate mRtvA punaH saM bhavanti ta etasyaivAnnaM punaH pu-
02096 narbhavanti || 10 ||
02097 {#LXXII. ÇATAPATHA BRAHMANA XII. 7. 3.#}
02098 indrasyendriyamannasya rasaM somasya bhakSaM surayAsuro namuciraha-
02099 rat | so 'zvinau ca sarasvatIM copAdhAvacchepAno 'smi na-
02100 mucaye na tvA divA na naktaM hanAni na daNDena na dhanvanA na pR-
02101 thena na muSTinA na zuSkeNa nArdreNAtha ma idamahArSIdidaM ma
02102 A jihIrSatheti | te 'bruvannastu no 'trApyathA harAmeti | saha
02103 na etadathA haratetyabravIt | iti tAvazvinau ca sarasvatI ca
02104 apAM phenaM vajramasin~canna zuSko nArdra iti | tenendro namuce-
02105 rAsurasya vyuSTAyAM rAtrAvanudita Aditye na divA na naktami-
02106 ti zira udavAsayat | tasmAdetadRSiNAbhyanUktamapAM pheneneti |
02107 {#LXXIII. NIRUKTA II. 16.#}
02108 atiSThantInAmanivizamAnAnAmityasthAvarANAM kASThAnAM
02109 madhye nihitaM zarIraM meghaH | zarIraM zRNAteH zamnAtervA | vRtrasya
02110 niNyaM nirNAmaM vicaranti vijAnantyApa iti | dIrghaM drAghateH |
02111 tamastanoteH | AzayadAzeteH | indrazatrurindro 'sya zamayitA vA
02112 zAtayitA vA tasmAdindrazatruH | tatko vRtraH | megha iti nairu-
[Page098+ 22]
02113 ktAH | tvASTro 'sura ityaitihAsikAH | apAM ca jyotiSazca
02114 mizrIbhAvakarmaNo varSakarma jAyate | tatropamArthena yuddhavarNA
02115 bhavanti | ahivattu khalu mantravarNA brAhmaNavAdAzca | vivRddhyA
02116 zarIrasya srotAMsi nivArayAM cakAra | tasminhate prasasyandira
02117 ApaH | tadabhivAdinyeSargbhavati |
02118 {#LXXIV. AÇVALAYANA'S GRIHYASUTRA I. 5, 7, 8.#}
02119 kulamagre parIkSeta ye mAtRtaH pitRtazceti yathoktaM purastAt | 1 |
02120 buddhimate kanyAM prayacchet | 2 | buddhirUpazIlalakSaNasaMpannAmarogA-
02121 mupayaccheta | 3 | durvijn~eyAni lakSaNAnyaSTau piNDAnkRtva Rtamagre
02122 prathamaM jajn~a Rte satyaM pratiSThitam | yadiyaM kumAryabhijAtA
02123 tadiyamiha pratipadyatAm | yatsatyaM taddRzyatAmiti piNDAna-
02124 bhimantrya kumArIM brUyAdeSAmekaM gRhANeti | 4 | kSetrAccedubhayataH-
02125 sasyAdgRhlIyAdannavatyasyAH prajA bhaviSyatIti vidyAdgoSThAtpa-
02126 zumatI vedipurISAdbrahmavarcasvinyavidAsino hradAtsarvasaMpannA-
02127 devanAtkitavI catuSpathAddvipravrAjinIriNAdadhanyA zmazAnA-
02128 tpatighnI | 5 | || 5 ||
02129 atha khalUccAvacA janapadadharmA grAmadharmAzca tAnvivAhe pra-
02130 tIyAt | 1 | yattu samAnaM tadvakSyAmaH | 2 | pazcAdagnerdRSadamazmAnaM
02131 pratiSThApyottarapurastAdudakumbhaM samanvArabdhAyAM hutvA tiSThanpratya-
02132 GmukhaH prAGmukhyA AsInAyA gRbhNAmi te saubhagatvAya hasta-
02133 mityaGguSThameva gRhlIyAdyadi kAmayIta pumAMsa eva me putrA
02134 jAyeranniti | 3 | aGgulIreva strIkAmaH | 4 | romAnte hastaM sAGguSTha-
[Page099+ 23]
02135 mubhayakAmaH | 5 | pradakSiNamagnimudakumbhaM ca triH pariNayaM japati
02136 amo 'hamasmi sA tvaM sA tvamasyamo 'ham |
02137 dyaurahaM pRthivI tvaM sAmAhamRktvam ||
02138 tAvehi vivahAvahai prajAM prajanayAvahai |
02139 saMpriyau rociSNU sumanasyamAnau jIveva zaradaH zatam ||
02140 iti | 6 | pariNIya pariNIyAzmAnamArohayati
02141 imamazmAnamArohAzmeva tvaM sthirA bhava |
02142 sahasva pRtanAyato 'bhitiSTha pRtanyataH ||
02143 iti | 7 | vadhvan~jalA upastIrya bhrAtA bhrAtRsthAno vA dvirlA-
02144 jAnAvapati | 8 | trirjAmadagnyAnAm | 9 | pratyabhighArya haviH | 10 |
02145 avattaM ca | 11 | eSo 'vadAnadharmaH | 12 |
02146 aryamaNaM nu devaM kanyA agnimayakSata |
02147 sa imAM devo aryamA preto mun~cAtu nAmutaH svAhA ||
02148 varuNaM nu devaM kanyA agnimayakSata |
02149 sa imAM devo varuNaH preto mun~cAtu nAmutaH svAhA ||
02150 pUSaNaM nu devaM kanyA agnimayakSata |
02151 sa imAM devaH pUSA preto mun~cAtu nAmutaH svAhA ||
02152 ityavicchindatyan~jaliM sruceva juhuyAt | 13 | apariNIya zUrpa-
02153 puTenAbhyAtmaM tUSNIM caturtham | 14 | opyopya haike lAjAnpariNa-
02154 yanti tathottame AhutI na saMnipatataH | 15 | athAsyai zikhe vi-
02155 mun~cati yadi kRte bhavata UrNAstuke kezapakSayorbaddhe bhavataH | 16 |
02156 pra tvA mun~cAmi varuNasya pAzAditi | 17 | uttarAmuttarayA | 18 |
02157 athainAmaparAjitAyAM dizi sapta padAnyabhyutkrAmayati
[Page100+ 22]
02158 iSa ekapadI Urje dvipadI
02159 rAyaspoSAya tripadI mAyobhavyAya catuSpadI
02160 prajAbhyaH pan~capadI RtubhyaH SaTpadI
02161 sakhA saptapadI bhava sA mAmanuvratA bhava |
02162 putrAnvindAvahai bahUMste santu jaradaSTayaH ||
02163 iti | 19 | ubhayoH saMnidhAya zirasI udakumbhenAvasicya | 20 |
02164 brAhmaNyAzca vRddhAyA jIvapatyA jIvaprajAyA agAra etAM rA-
02165 trIM vaset | 21 | dhruvamarundhatIM sapta RSIniti dRSTvA vAcaM vi-
02166 sRjeta jIvapatnI prajAM vindeyeti | 22 | || 7 ||
02167 prayANa upapadyamAne pUSA tveto nayatu hastagRhyeti yAnamA-
02168 rohayet | 1 | azmanvatI rIyate saM rabhadhvamityardharcena nAvamAro-
02169 hayet | 2 | uttareNotkramayet | 3 | jIvaM rudantIti rudatyAm | 4 |
02170 vivAhAgnimagrato 'jasraM nayanti | 5 | kalyANeSu dezavRkSa-
02171 catuSpatheSu mA vidanparipanthina iti japet | 6 | vAse vAse
02172 sumaGgalIriyaM vadhUritIkSakAnIkSeta | 7 | iha priyaM prajayA te
02173 samRdhyatAmiti gRhaM pravezayet | 8 | vivAhAgnimupasamAdhAya
02174 pazcAdasyAnaDuhaM carmAstIrya prAggrIvamuttaraloma tasminnupavi-
02175 STAyAM samanvArabdhAyAmA naH prajAM janayatu prajApatiriti ca-
02176 tasRbhiH pratyRcaM hutvA saman~jantu vizve devA iti dadhnaH prAzya
02177 pratiprayacchedAjyazeSeNa vAnakti hRdaye | 9 | ata UrdhvamakSArA-
02178 lavaNAzinau brahmacAriNAvalaMkurvANAvadhaHzAyinau syAtAM
02179 trirAtraM dvAdazarAtram | 10 | saMvatsaraM vaika RSirjAyata iti | 11 |
[Page101+ 21]
02180 caritavrataH sUryAvide vadhUvastraM dadyAt | 12 | annaM brAhmaNebhyaH | 13 |
02181 atha svastyayanaM vAcayIta | 14 | || 8 ||
02182 {#LXXV. AÇVALAYANA'S GRIHYASUTRA IV. 1--6.#}
02183 AhitAgniM cedupatapetprAcyAmudIcyAmaparAjitAyAM vA di-
02184 zyudavasyet | 1 | grAmakAmA agnaya ityudAharanti | 2 | AzaMsanta
02185 enaM grAmamAjigamiSanto 'gadaM kuryuriti ha vijn~Ayate | 3 | a-
02186 gadaH somena pazuneSTyeSTvAvasyet | 4 | aniSTvA vA | 5 | saMsthite
02187 bhUmibhAgaM khAnayeddakSiNapUrvasyAM dizi dakSiNAparasyAM vA | 6 |
02188 dakSiNApravaNaM prAgdakSiNApravaNaM vA | 7 | pratyagdakSiNApravaNa-
02189 mityeke | 8 | yAvAnudbAhukaH puruSastAvadAyAmam | 9 | vyAmamAtraM
02190 tiryak | 10 | vitastyavAk | 11 | abhita AkAzaM zmazAnam | 12 |
02191 bahulauSadhikam | 13 | kaNTakikSIriNastviti yathoktaM purastAt
02192 | 14 | yatra sarvata ApaH prasyanderannetadAdahanasya lakSaNaM zmazA-
02193 nasya | 15 | kezazmazrulomanakhAni vApayantItyuktaM purastAt | 16 |
02194 vigulphaM barhirAjyaM ca | 17 | dadhanyatra sarpirAnayanti | 18 | eta-
02195 tpitryaM pRSadAjyam | 19 | || 1 ||
02196 athaitAM dizamagnInnayanti yajn~apAtrANi ca | 1 | anvan~caM pre-
02197 tamayujo 'mithunAH pravayasaH | 2 | pIThacakreNa goyuktenetyeke | 3 |
02198 anustaraNIm | 4 | gAm | 5 | ajAM vaikavarNAm | 6 | kRSNAmeke
02199 | 7 | savye bAhau baddhvAnusaMkAlayanti | 8 | anvan~co 'mAtyA a-
02200 dhonivItAH pracRttazikhA jyeSThaprathamAH kaniSThajaghanyAH | 9 | prA-
02201 pyaivaM bhUmibhAgaM kartodakena zamIzAkhayA triH prasavyamAyatanaM
[Page102+ 23]
02202 parivrajanprokSatyapeta vIta vi ca sarpatAta iti | 10 | dakSiNapUrva
02203 uddhatAnta AhavanIyaM nidadhAti | 11 | uttarapazcime gArhapatyam
02204 | 12 | dakSiNapazcime dakSiNam | 13 | athainamantarvedIdhmacitiM ci-
02205 noti yo jAnAti | 14 | tasminbarhirAstIrya kRSNAjinaM co-
02206 ttaraloma tasminpretaM saMvezayantyuttareNa gArhapatyaM hRtvAhavanIyama-
02207 bhizirasam | 15 | uttarataH patnIm | 16 | dhanuzca kSatriyAya | 17 |
02208 tAmutthApayeddevaraH patisthAnIyo 'ntevAsI jaraddAso vodIrSva
02209 nAryabhi jIvalokamiti | 18 | kartA vRSale japet | 19 | dhanurha-
02210 stAdAdadAno mRtasyeti dhanuH | 20 | uktaM vRSale | 21 | adhijyaM
02211 kRtvA saMcitimacitvA saMzIryAnupraharet | 22 | || 2 ||
02212 athaitAni pAtrANi yojayet | 1 | dakSiNe haste juhUm | 2 | sa-
02213 vya upabhRtam | 3 | dakSiNe pArzve sphyaM savye 'gnihotrahavaNIm
02214 | 4 | urasi dhruvAM zirasi kapAlAni datsu grAvNaH | 5 | nAsi-
02215 kayoH sruvau | 6 | bhittvA caikam | 7 | karNayoH prAzitraharaNe | 8 |
02216 bhittvA caikam | 9 | udare pAtrIm | 10 | samavattadhAnaM ca cama-
02217 sam | 11 | upasthe zamyAm | 12 | araNI UrvoH | 13 | ulUkhala-
02218 musale jaGghayoH | 14 | pAdayoH zUrpe | 15 | chittvA caikam | 16 |
02219 Asecanavanti pRSadAjyasya pUrayanti | 17 | amA putro dRSadu-
02220 pale kurvIta | 18 | lauhAyasaM ca kaulAlam | 19 | anustaraNyA
02221 vapAmutkhidya ziromukhaM pracchAdayedagnervarma pari gobhirvyayasveti
02222 | 20 | vRkkA uddhRtya pANyorAdadhyAdati drava sArameyau zvAnAviti
02223 dakSiNe dakSiNaM savye savyam | 21 | hRdaye hRdayam | 22 | piNDyau
02224 caike | 23 | vRkkApacAra ityeke | 24 | sarvAM yathAGgaM vinikSipya ca-
[Page103+ 22]
02225 rmaNA pracchAdyemamagne camasaM mA vi jihvara iti praNItApraNaya-
02226 namanumantrayate | 25 | savyaM jAnvAcya dakSiNAgnAvAjyAhutIrjuhu-
02227 yAdagnaye svAhA kAmAya svAhA lokAya svAhAnumataye svA-
02228 heti | 26 | pan~camImurasi pretasyAsmAdvai tvamajAyathA ayaM tvada-
02229 dhi jAyatAmasau svargAya lokAya svAheti | 27 | || 3 ||
02230 preSyati yugapadagnInprajvAlayateti | 1 | AhavanIyazcetpUrvaM prA-
02231 pnuyAtsvargaloka enaM prApaditi vidyAdrAtsyatyasAvamutraivamaya-
02232 masminniti putraH | 2 | gArhapatyazcetpUrvaM prApnuyAdantarikSaloka
02233 enaM prApaditi vidyAdrAtsyatyasAvamutraivamayamasminniti putraH
02234 | 3 | dakSiNAgnizcetpUrvaM prApnuyAnmanuSyaloka enaM prApaditi vi-
02235 dyAdrAtsyatyasAvamutraivamayamasminniti putraH | 4 | yugapatprAptau pa-
02236 rAmRddhiM vadanti | 5 | taM dahyamAnamanumantrayate prehi prehi pathibhiH
02237 pUrvyebhiriti samAnam | 6 | sa evaMvidA dahyamAnaH sahaiva dhUmena
02238 svargaM lokametIti ha vijn~Ayate | 7 | uttarapurastAdAhavanIyasya
02239 jAnumAtraM gartaM khAtvAvakAM zIpAlamityavadhApayettato ha vA
02240 eSa niSkramya sahaiva dhUmena svargaM lokametIti ha vijn~Ayate | 8 |
02241 ime jIvA vi mRtairAvavRtranniti savyAvRto vrajantyanavekSamANAH
02242 | 9 | yatrodakamavahadbhavati tatprApya sakRdunmajjyaikAn~jalimutsRjya
02243 tasya gotraM nAma ca gRhItvottIryAnyAni vAsAMsi paridhAya sakR-
02244 denAnyApIDyodagdazAni visRjyAsata A nakSatradarzanAt | 10 |
02245 Adityasya vA dRzyamAne pravizeyuH | 11 | kaniSThaprathamA jyeSThajagha-
02246 nyAH | 12 | prApyAgAramazmAnamagniM gomayamakSatAMstilAnapa u-
[Page104+ 22]
02247 paspRzanti | 13 | naitasyAM rAtryAmannaM paceran | 14 | krItotpannena
02248 vA varteran | 15 | trirAtramakSArAlavaNAzinaH syuH | 16 | dvAda-
02249 zarAtraM vA mahAguruSu dAnAdhyayane varjayeran | 17 | dazAhaM sapi-
02250 NDeSu | 18 | gurau cAsapiNDe | 19 | aprattAsu ca strISu | 20 | tri-
02251 rAtramitareSvAcAryeSu | 21 | jn~Atau cAsapiNDe | 22 | prattAsu ca
02252 strISu | 23 | adantajAte | 24 | aparijAte ca | 25 | ekAhaM sabra-
02253 hmacAriNi | 26 | samAnagrAmIye ca zrotriye | 27 | || 4 ||
02254 saMcayanamUrdhvaM dazamyAH kRSNapakSasyAyujAsvekanakSatre | 1 | a-
02255 lakSaNe kumbhe pumAMsamalakSaNAyAM striyam | 2 | ayujo 'mi-
02256 thunAH pravayasaH | 3 | kSIrodakena zamIzAkhayA triH prasavyaM pari-
02257 vrajanprokSati zItike zItikAvatIti | 4 | aGguSThopakaniSThi-
02258 kAbhyAmekaikamasthyasaMhrAdayanto 'vadadhyuH | 5 | pAdau pUrvaM zira u-
02259 ttaram | 6 | susaMcitaM saMcitya pavanena saMpUya yatra sarvata Apo
02260 nAbhisyanderannanyA varSAbhyastatra garte 'vadadhyurupa sarpa mAtaraM bhU-
02261 mimetAmiti | 7 | uttarayA pAMsUnavakiret | 8 | avakIryotta-
02262 rAm | 9 | utte stabhnAmIti kapAlenApidhAyAthAnavekSaM pratyA-
02263 vrajyApa upaspRzya zrAddhamasmai dadyuH | 10 | || 5 ||
02264 guruNAbhimRtA anyato vApakSIyamANA amAvAsyAyAM
02265 zAntikarma kurvIran | 1 | purodayAdagniM sahabhasmAnaM sahAyatanaM da-
02266 kSiNA hareyuH kravyAdamagniM pra hiNomi dUramityardharcena | 2 | taM ca-
02267 tuSpathe nyupya yatra vA triH prasavyaM pariyanti savyaiH pANibhiH
02268 savyAnUrUnAghnAnAH | 3 | athAnavekSaM pratyAvrajyApa upaspRzya keza-
[Page105+ 22]
02269 zmazrulomanakhAni vApayitvopakalpayIrannavAnmaNikAnkumbhA-
02270 nAcamanIyAMzca zamIsumanomAlinaH zamImayamidhmaM zamIma-
02271 yyAvaraNI paridhIMzcAnaDuhaM gomayaM carma ca navanItamazmAnaM ca
02272 yAvatyo yuvatayastAvanti kuzapin~jUlAni | 4 | agnivelAyA-
02273 magniM janayedihaivAyamitaro jAtavedA ityardharcena | 5 | taM dIpa-
02274 yamAnA Asata A zAntarAtrAdAyuSmatAM kathAH kIrtayanto
02275 mAGgalyAnItihAsapurANAnItyAkhyApayamAnAH | 6 | uparateSu
02276 zabdeSu saMpraviSTeSu vA gRhaM nivezanaM vA dakSiNAddvArapakSAtprakra-
02277 myAvicchinnAmudakadhArAM harettantuM tanvanrajaso bhAnumanvihI-
02278 tyottarasmAt | 7 | athAgnimupasamAdhAya pazcAdasyAnaDuhaM carmA-
02279 stIrya prAggrIvamuttaraloma tasminnamAtyAnArohayedA rohatA-
02280 yurjarasaM vRNAnA iti | 8 | imaM jIvebhyaH paridhiM dadhAmIti
02281 paridhiM paridadhyAt | 9 | antarmRtyuM dadhatAM parvatenetyuttarato
02282 'zmAnamagneH kRtvA paraM mRtyo anu parehi panthAmiti catasRbhiH
02283 pratyRcaM hutvA yathAhAnyanupUrvaM bhavantItyamAtyAnIkSeta | 10 | yuvata-
02284 yaH pRthakpANibhyAM darbhataruNakairnavanItenAGguSThopakaniSThikA-
02285 bhyAmakSiNI Ajya parAcyo visRjeyuH | 11 | imA nArIravidhavAH
02286 supatnIrityan~jAnA IkSeta | 12 | azmanvatI rIyate saM rabhadhvami-
02287 tyazmAnaM kartA prathamo 'bhimRzet | 13 | athAparAjitAyAM di-
02288 zyavasthAyAgninAnaDuhena gomayena cAvicchinnayA codakadhAra-
02289 yApo hi SThA mayobhuva iti tRcena parIme gAmaneSateti pari-
02290 krAmatsu japet | 14 | piGgalo 'naDvAnpariNeyaH syAdityudAharanti
[Page106+ 5]
02291 | 15 | athopavizanti yatrAbhiraMsyamAnA bhavantyahatena vAsasA
02292 pracchAdya | 16 | Asate 'svapanta odayAt | 17 | udita Adi-
02293 tye sauryANi svastyayanAni ca japitvAnnaM saMskRtyApa naH zo-
02294 zucadaghamiti pratyRcaM hutvA brAhmaNAnbhojayitvA svastyayanaM vA-
02295 cayIta | 18 | gauH kaMso 'hataM vAsazca dakSiNA | 19 | || 6 ||
[Page107+ 1]
02296 blank
[Page108+ 1]
02297 blank
[Page109+ 1]
02298 blank
[Page110+ 1]
02299 blank
[Page111-a+ 38]
02300 {@1a,@}¦ {%pron. root, see%} {@idam@} {%and%} 502.
02301 {@2a,@}¦ {%negative prefix, see%} {@an.@}
02302 {@a4n3ça,@}¦ {%m.%} (that which one gets, {%i. e.%}) one's
02303 portion; {%and so, generalized,%} portion, part.
02304 [{@£1aç,@} ‘get.’]
02305 {@an3çu4,@}¦ {%m.%} juicy internodium {%or%} shoot of the
02306 Soma-plant; {%and so,%} shooting ray (of
02307 light).
02308 {@an3çuma4nt,@}¦ {%a.%} rich in beams, radiant; {%as
02309 m.%} the sun, 16^4^. [{@an3çu4,@} 1235b.]
02310 {@a4n3sa,@}¦ {%m.%} shoulder. [perhaps, ‘the strong’
02311 (part), {@£am,@} 1197a: cf. , Lat. {%um-erus,%}
02312 Goth. {%amsa,%} ‘shoulder.’]
02313 {@a-kasma1t,@}¦ {%adv.%} without any “wherefore”;
02314 without apparent cause; unexpectedly;
02315 accidentally.
02316 {@akasma1d-a1gantu,@}¦ {%m.%} an accidental ar-
02317 rival, a chance comer.
02318 {@a-ka1ra,@}¦ {%m.%} the sound {%or%} letter a. [Whit-
02319 ney, 18.]
02320 {@a-ka1ran2a,@}¦ {%n.%} lack of cause; {@-am,@} {%adv.%}
02321 causelessly.
02322 {@a-ki1rti,@}¦ {%f.%} non-fame, disgrace.
02323 {@aki1rti-kara,@}¦ {%a.%} causing disgrace, dis-
02324 graceful.
02325 {@a4-kr2ta,@}¦ {%a.%} not done; uncooked.
02326 {@aktu4,@}¦ {%m.%} {@--1.@} ointment; {@--2.@} light, beam
02327 of light; {@--3.@} night. [for 2, cf. ,
02328 ‘beam.’]
02329 {@a-kriyama1n2a,@}¦ {%a.%} not being accomplished.
02330 [{@£1kr2,@} ‘do,’ 770c.]
02331 {@a-kru1ra,@}¦ {%a.%} not harsh.
02332 {@1aks2a4,@}¦ {%n. for%} {@aks2a4n@} {%at end of cpds%} [1315a].
02333 {@2aks2a4,@}¦ {%m.%} a die for playing. [named,
02334 perhaps, from its ‘eyes’ ({@1aks2a4@}) or
02335 ‘spots.’]
02336 {@a4ks2a,@}¦ {%m.%} axle. [cf. , Lat. {%axis,%} AS.
02337 {%eax,%} Eng. {%axe%} (i. e. ‘axle’), and {%axle.%}]
[Page111-b+ 38]
02338 {@a4-ks2ata,@}¦ {%a.%} unhurt, uninjured; unbroken;
02339 {%as m. pl.%} unbroken {%or%} unhusked grains,
02340 {%esp.%} of barley.
02341 {@aks2ata-kesara,@}¦ {%a.%} having an uninjured
02342 mane.
02343 {@aks2ata-deha,@}¦ {%a.%} having an unhurt {%or%}
02344 perfect body.
02345 {@aks2a4n@}¦ [431], {%n.%} eye. [cf. , ‘have
02346 seen,’ , ‘eye’; , ‘eyes’; Lat.
02347 {%oc-ulus,%} ‘eye’; the kinship of AS. {%ea1ge,%}
02348 Eng. {%eye,%} remains to be proved: cf. {@£i1ks2.@}]
02349 {@aks2a-priya,@}¦ {%a.%} beloved of the dice, {%i. e.%}
02350 lucky at gaming.
02351 {@a-ks2ama,@}¦ {%a.%} not equal to a thing; unable,
02352 {%w. inf.%}
02353 {@a-ks2aya,@}¦ {%a.%} imperishable.
02354 {@aks2ayatva,@}¦ {%n.%} imperishability. [aks2aya.]
02355 {@a-ks2a4ra,@}¦ {%a.%} imperishable; {%as n.%} word;
02356 syllable; the sacred syllable, om, 60^14^;
02357 sound, letter, 61^4^.
02358 {@aks2ara-nya1sa,@}¦ {%m.%} the commitment to
02359 letters, the writing.
02360 {@a-ks2a1ra,@}¦ {%a.%} not pungent.
02361 {@aks2a1ra1lavan2a,@}¦ {%n.%} that which is not pun-
02362 gent and not salt. [{@alavan2a:@} 1253b.]
02363 {@aks2a1ra1lavan2a1çin,@}¦ {%a.%} eating that which
02364 is not pungent and not salt, abstaining
02365 from seasoned and salted food. [{@a1çin.@}]
02366 {@a4ks2i@}¦ [431], {%n.%} eye; {%see%} {@aks2a4n.@}
02367 {@aks2a1uhin2i1,@}¦ {%f.%} a complete army.
02368 {@aks2a1uhin2i1-pati,@}¦ {%m.%} master of an army;
02369 general.
02370 {@a-khila,@}¦ {%a.%} without a gap, entire; all.
02371 {@a-gada4,@}¦ {%a.%} not having disease, well, healthy,
02372 whole; wholesome; {%as m.%} medicine.
02373 {@aga1ra,@}¦ {%m. n.%} house.
02374 {@agni4,@}¦ {%m.%} fire; {%esp.%} a sacred fire; the god
02375 of fire, Agni, mediator between men and
[Page112-a+ 50]
02376 gods, messenger who carries the sacrifice
02377 to them, protector from the terrors and
02378 spirits of darkness, and keeper of house
02379 and hearth. [perhaps, ‘the quickly mov-
02380 ing {%or%} agile one,’ {@£aj,@} 1158: cf. Lat. {%ignis,%}
02381 ‘fire,’ {%agilis,%} ‘agile’; akin, poss., is ,
02382 ‘flashing light.’]
02383 {@agni-kun2d2a,@}¦ {%n.%} round hole in the ground
02384 for the sacred fire.
02385 {@agni-vela1,@}¦ {%f.%} fire-hour, time for kindling
02386 the sacred fire; afternoon.
02387 {@agni-hotra4,@}¦ {%n.%} fire-sacrifice (a burnt-
02388 offering of fresh milk).
02389 {@agnihotra-ha4van2i1,@}¦ {%f.%} fire-sacrifice
02390 ladle.
02391 {@agny-a1dhe4ya,@}¦ {%n.%} placing {%or%} setting up
02392 of the sacred fire. [acct, 1272.]
02393 {@a4gra,@}¦ {%n.%} {@--1.@} front; agre, in front, before,
02394 in presence of, {%w. gen.;%} {@--2.@} beginning;
02395 agre, in the beginning, in the first place,
02396 first; {@--3.@} tip, end. [perhaps, ‘that
02397 which goes before, leader,’ {@£aj:@} cf. ,
02398 ‘lead,’ , ‘army-leader.’]
02399 {@agrata4s,@}¦ {%adv.%} in front [1098c^8^]; before
02400 (one's self); {%w.%} {@kr2,@} place in front, cause
02401 to lead. [agra, 1098b.]
02402 {@agrya4,@}¦ {%a.%} foremost, best. [{@a4gra,@} 1212c.]
02403 {@agha4,@}¦ {%a.%} distressful, harmful; {%as n.%} harm,
02404 trouble, evil; sin; sorrow. [like {@an3hu4,@}
02405 ‘narrow,’ and {@a4n3has,@} ‘distress,’ from
02406 {@£*an5gh@} or {@an3h,@} ‘straiten’: cf. , ‘dis-
02407 tress’; , Lat. {%ango,%} ‘strangle’; AS.
02408 {%ange,%} ‘anxious,’ Ger. {%enge,%} ‘narrow,’ {%Angst,%}
02409 ‘distress’: for connection of mgs, cf. Eng.
02410 {%straiten,%} ‘to narrow’ and ‘to distress.’]
02411 {@£agha1ya (agha1ya4ti).@}¦ harm; plan mis-
02412 chief. [agha, 1059b.]
02413 {@a4-ghoracaks2us,@}¦ {%a.%} not evil-eyed.
02414 {@a4-ghnya,@}¦ {%m.%} bull (the animal that is
02415 ‘hard to overcome,’ or more exactly, ‘not
02416 to be slain’).
02417 {@a4ghnya1,@}¦ {%f.%} cow. [formed as a pendant
02418 to aghnya.]
02419 {@an5ka4,@}¦ {%m.%} {@--1.@} the bend at the groin made
02420 by taking a sitting position, lap; {@--2.@} the
02421 bend just above the hip (where babes, sit-
02422 ting astride, are carried by Hindu women
02423 {%--see%} {@a1roha@}); {@--3.@} hook; {@--4.@} ({%like Eng.%}
02424 pot-hook) mark, sign. [{@£an5c:@} for 1, cf.
02425 , ‘bend in arm {%or%} wall {%or%} shore’; for
[Page112-b+ 50]
02426 3, cf. , Lat. {%uncus,%} AS. {%ongel,%} ‘hook’;
02427 cf. Eng. {%angle,%} not a borrowed word.]
02428 {@£an5khaya@}¦ ({@an5kha4yati@} [1056, 1067]).
02429 hook on, grapple. [from an5ka, ‘hook,’
02430 despite the aspiration.]
02431 {@+ pari,@}¦ clasp, embrace.
02432 {@£an5g.@}¦ move, {%in derivs.%}
02433 {@an5ga4,@}¦ {%asseverative particle.%} {@ya4d an5ga4,@} just
02434 when; {@te4 an5ga4,@} they only.
02435 {@a4n5ga,@}¦ {%n.%} limb, member; {%by synecdoche,%}
02436 body, person, form. [{@£an5g:@} for mg, cf.
02437 {@an5gu4li, an5gu4s2t2ha.@}]
02438 {@an5gana,@}¦ {%n.%} court. [orig., perhaps, ‘gang-
02439 way,’ {@£an5g.@}]
02440 {@an5gana14,@}¦ {%f.%} a (fair) form, {%i. e.%} a woman.
02441 [{@a4n5ga.@}]
02442 {@a4n5ga1ra,@}¦ {%m.%} coal.
02443 {@a4n5giras,@}¦ {%m.%} {@--1.@} {%orig., probably,%} messenger;
02444 {%esp.%} messenger between gods and men; {%by
02445 eminence,%} Agni; {@--2.@} {%as pl.%} Angirases, a
02446 name applied by the Hindus to a certain race
02447 among their forefathers (perhaps because
02448 their intercourse with the gods was con-
02449 ceived as very intimate), these forefathers
02450 being regarded as half divine; {@--3.@} {%as s.%}
02451 the (mythical) ancestor of the Angirases.
02452 {@an5gu4li,@}¦ {%f.%} finger. [{@£an5g,@} 1191: for mg,
02453 cf. {@a4n5ga.@}]
02454 {@an5gu4s2t2ha,@}¦ {%m.%} thumb. [for mg, cf. {@a4n5ga.@}]
02455 {@£ac@}¦ {%or%} {@an5c (a4cati, a4n5cati; akna4, an5cita4;
02456 -a4cya).@} bend. [cf. {@an5ka@} and vbl {@an5c.@}]
02457 {@+ a1,@}¦ bend.
02458 {@a-cara,@}¦ {%a.%} not moving; {%as subst.%} plant (as
02459 distinguished from animals).
02460 {@a-cala,@}¦ {%a.%} immovable; {%as m.%} mountain.
02461 {@a-ci4t,@}¦ {%a.%} not knowing; unwise; foolish.
02462 {@a4-citti,@}¦ {%f.%} unwisdom; folly.
02463 {@a-citva1,@}¦ {%grd.%} without piling. [{@£1ci.@}]
02464 {@a-cintya,@}¦ {%a.%} incomprehensible.
02465 {@a4ccha,@}¦ {%vbl prefix.%} to, unto; hither; {%w.%} {@££
02466 2naç, ya1, vah, vr2t;@} {%often%} {@accha1,@} 248a.
02467 {@£aj@}¦ ({@a4jati, -te@}). drive. [orig. ‘put in
02468 motion’: cf. Lat. {%ago,%} ‘lead, drive’; ,
02469 ‘lead’: cf. also {@agra, ajira, a1ji.@}]
02470 {@+ ud,@}¦ drive out.
02471 {@aja4,@}¦ {%m.%} he-goat. [prob. ‘the agile one,’
02472 {@£aj:@} cf. , ‘goat.’]
02473 {@a-ja4ra,@}¦ {%a.%} not aging; ageless.
02474 {@ajara1maravat,@}¦ {%adv.%} as if ageless and
02475 immortal. [{@ajara-amara,@} 1107, 1257.]
[Page113-a+ 50]
02476 {@a4-jasra,@}¦ {%a.%} not dying out; perpetual
02477 (of fire).
02478 {@aja14,@}¦ {%f.%} she-goat. [see {@aja.@}]
02479 {@a4-ja1ta,@}¦ {%a.%} unborn.
02480 {@aji4na,@}¦ {%m.%} goat-skin; pelt. [aja: cf. ,
02481 ‘goat-skin, Aegis,’ w. , ‘goat.’]
02482 {@ajira4,@}¦ {%a.%} agile, swift. [{@£aj,@} 1188c: cf.
02483 Lat. {%agilis,%} ‘agile.’]
02484 {@£ajira1ya (ajira1yate).@}¦ be swift; press
02485 swiftly onward. [{@ajira,@} 1059b.]
02486 {@a-jn5a,@}¦ {%a.%} not knowing, ignorant; foolish;
02487 {%as m.%} fool.
02488 {@a4-jn5a1ta,@}¦ {%a.%} unknown. [{@£jn5a1:@} cf. ,
02489 Lat. {%i-gnotus,%} Eng. {%un-couth,%} ‘unknown.’]
02490 {@ajn5a1ta-kulaçi1la,@}¦ {%a.%} whose family and
02491 character are unknown.
02492 {@a-jn5a1tva1,@}¦ {%grd.%} without knowing.
02493 {@a-jn5a1na,@}¦ {%n.%} ignorance; {@-a1t@} {%and%} {@-atas,@}
02494 out of ignorance.
02495 {@£an5c,@}¦ {%see%} {@£ac.@}
02496 {@an5c,@}¦ {%as vbl at end of cpds%} [{%see%} 407-9],
02497 turning, directed; {%e. g.%} {@u4d-an5c,@} directed
02498 upward. [for mg, cf. Eng. {%-ward%} (in
02499 {%to-ward,%} etc.), which is akin w. {@£vr2t,@}
02500 ‘turn.’]
02501 {@£an5j@}¦ {%or%} {@aj@} ({@ana4kti, an5kte4; a1na4n5ja, a1naje4@}
02502 [788]; {@a14n5ji1t; akta4; aktva14; -a4n5jya, -a4jya@}).
02503 {@--1.@} smear; anoint; {@--2.@} adorn. [cf. {@aktu:@}
02504 cf. Lat. {%ungo,%} ‘anoint.’]
02505 {@+ a1,@}¦ anoint.
02506 {@+ vi,@}¦ {@--1.@} anoint; {@--2.@} adorn; {%and so,%} bring
02507 to notice; {@vya11kta:@} adorned, fair; mani-
02508 fest; {%--caus.%} make clear {%or%} manifest.
02509 {@+ sam,@}¦ {@--1.@} anoint; {@--2.@} adorn; {@--3.@} unite
02510 by anointing, 89^19^; {@--4.@} {%generalized,%} unite
02511 with, take to one's self ({%e. g.%} food), 88^10^.
02512 {@an5jali4,@}¦ {%m.%} the two hollowed and open
02513 hands placed side by side; the hands so
02514 placed and raised to the forehead, {%i. e.%} a
02515 gesture of reverent salutation; a double
02516 handful (as measure).
02517 {@a4n5jas,@}¦ {%adv.%} quickly, suddenly. [prob. adv.
02518 acc. or instr. of an obsolete subst. {@a4n5jas,@}
02519 ‘a slippery way {%or%} a gliding motion,’ {@£an5j.@}]
02520 {@£at2@}¦ ({@a4t2ati, -te; at2is2ya4ti; at2ita4; at2itva14@}).
02521 wander about. [cf. {@£at.@}]
02522 {@at2ani1,@}¦ {%f.%} the notched end of a bow.
02523 {@at2avi1,@}¦ {%f.%} forest. [perhaps, ‘roaming-place,’
02524 {@£at2.@}]
02525 {@an2d2a,@}¦ {%n.%} egg.
[Page113-b+ 50]
02526 {@an2d2a-ja,@}¦ {%a.%} egg-born; {%as m.%} bird.
02527 {@£at@}¦ ({@a4tati, -te; atita4@}). wander about. [cf.
02528 {@£at2.@}]
02529 {@a-tandrita,@}¦ {%a.%} unwearied.
02530 {@a4tas,@}¦ {%adv.%} {@--1.@} ({%as abl. of pron. root%} a [1098],
02531 {%and synonymous w.%} {@asma1t@}) from it; {%so%} 22^9^,
02532 {%sc.%} {@pan5ka1t;@} ato ‘{@nya,@} other than it, 68^12^;
02533 {@--2.@} from this (place), 83^15^; {@--3.@} from this
02534 (time), 96^21^; {%cf.%} {@u1rdhvam;@} then, 40^16^; {@--4.@}
02535 from this (cause), 35^10^; therefore, 27^8^, etc.;
02536 {%w. correl.%} {@yatas,@} 36^3^; hence; and so, 39^4^,
02537 42^21^; so then, 73^12^. [pron. root a, 502.]
02538 {@a4ti,@}¦ {%adv.%} across, beyond, past, over, {%as vbl
02539 prefix; in cpds,%} to excess, excessive, {%see%}
02540 1289b; {%as prep.%} beyond, over. [cf. ,
02541 ‘further, besides’; Lat. {%et,%} ‘besides, and.’]
02542 {@atikrama,@}¦ {%m.%} act of overstepping {%or%} over-
02543 coming. [{@£kram + ati.@}]
02544 {@a4tithi,@}¦ {%m.%} guest. [‘wanderer,’ {@£at.@}]
02545 {@ati-durvr2tta,@}¦ {%a.%} excessively wicked.
02546 {@ati-du1ra,@}¦ {%a.%} very far {%or%} distant; {%as n.%}
02547 great distance.
02548 {@ati-bha1ra,@}¦ {%m.%} excessive burden.
02549 {@ati-la1ulya,@}¦ {%n.%} excessive greediness.
02550 {@ati-vr2s2t2i,@}¦ {%f.%} excessive rain.
02551 {@a4-tis2t2hant,@}¦ {%a.%} not standing; restless.
02552 [{@£stha1.@}]
02553 {@ati-sam3caya,@}¦ {%m.%} excessive accumulation.
02554 {@ati-sam3nidha1na,@}¦ {%n.%} excessive nearness.
02555 {@ati1ndriya,@}¦ {%a.%} transcending the senses; {%as
02556 n.%} soul, spirit. [{@ati + indriya,@} 1310a.]
02557 {@ati1va,@}¦ {%adv.%} exceedingly; very. [{@ati + iva.@}]
02558 {@a-tya1jya,@}¦ {%a.%} not to be abandoned.
02559 {@aty-ugra,@}¦ {%a.%} extraordinary. [‘exces-
02560 sively strong.’]
02561 {@atyugra-pun2yapa1pa,@}¦ {%a.%} extraordinar-
02562 ily good and bad; {%as n. pl.%} extraordinarily
02563 good and bad deeds.
02564 {@a4tra@}¦ ({@a4tra1,@} 248a), {%adv.%} {@--1.@} ({%as loc. of pron.
02565 root%} a [1099^4^], {%and synonymous w.%} {@asmin@})
02566 {%substantively:%} in it, 97^10^; in this case, 31^5^;
02567 in that case, 18^17^; on this point, 29^2^;
02568 {%adjectively: w.%} {@antare:@} in this interim,
02569 meantime, 24^19^, 45^2^, 50^22^, 55^4^; on this
02570 occasion, at this juncture, 19^11^; atra
02571 sarasi, in this pool; {@--2.@} in this {%or%} that
02572 (place); here, 25^16^; there, 33^5^, 89^4^; in
02573 that world ({%opp. to%} ‘in this world’),
02574 87^1, 7, 9^; {@--3.@} in that (time), then, 56^12^.
02575 [pron. root a, 502.]
[Page114-a+ 50]
02576 {@a4tri,@}¦ {%m.%} Atri, name of a famous Rishi.
02577 {@a4tha@}¦ ({@a4tha1,@} 248a), {%adv. expresses a sequence,
02578 temporal or resultant:%} then; so; so then;
02579 accordingly; thereupon; {@--1.@} {%temporal:
02580 e. g.%} {@a4ti drava, a4tha1…u4pehi,@} run past, and
02581 then go unto…, 83^18^; {%in apodosis after%}
02582 {@yada14,@} 84^5, 6, 7^, 96^22^; {@--2.@} {%resultant: e. g.%} {@ma-
02583 ru4dbhih2 sakhya4m3 te astu, a4tha jaya1si,@}
02584 make friends with the Maruts, and then
02585 (if thou dost) thou shalt conquer, 82^2^N.;
02586 {@--3.@} {%very frequent as a simple continuative:%}
02587 now; so; then; {%usually at beginning of sen-
02588 tence%} ({%e. g.%} 20^1^) {%or çloka%} ({%e. g.%} 2^6^); {%sometimes
02589 within the çloka%} ({%e. g.%} 3^14^); {%exceptionally at
02590 the end,%} 13^9^; {%at beginning of section or book,%}
02591 now, 98^16^; here beginneth ({%cf.%} {@i4ti@}), 1^1^;
02592 {%sometimes much attenuated in meaning; often
02593 almost equivalent to a capital letter, to mark
02594 the beginning of a new clause, e. g.%} 94^18^; {%con-
02595 necting parts of sentence,%} 4^11^; {@--4.@} {%pleonas-
02596 tically w.%} {@tatas,@} 13^9^; {%mere verse-filler,%} 10^19^;
02597 {@--5.@} {@a4tho,@} {%i. e.%} {@a4tha u,@} and also, 90^16^; {@--6.@}
02598 {%serving as a%} point d'appui {%for an enclitic,
02599 which may thus precede its word: e. g.%} {@devo,
02600 ‘tha va1 yaks2as,@} a god or a Yaksha, {%instead
02601 of%} devo, {@yaks2o va1,@} 8^18^; {%so%} 2^12^; {%in this use,%}
02602 {@va1: atha va1::@} que: atque; {%cf.%} 27^21^; {%cf.%}
02603 {@va1;@} {@--7.@} {@atha va1,@} or rather, 26^7^N. [pron.
02604 root {@a,@} 1101, 502; later form of {@a4dha1@}
02605 (which is more common in the Veda): cf.
02606 Lat. {%at,%} ‘then, further, but.’]
02607 {@£ad@}¦ ({@a4tti; atsya4ti; a4ttum@}). eat; consume.
02608 [cf. , Lat. {%edo,%} AS. {%etan,%} Eng. {%eat:%} cf.
02609 anna.]
02610 {@a4d,@}¦ {%vbl.%} eating, consuming, {%in cpds.%}
02611 {@ada,@}¦ {%a.%} eating, {%in cpds.%} [{@£ad.@}]
02612 {@a-dan3s2t2rin,@}¦ {%a.%} without tusks {%or%} large
02613 teeth.
02614 {@a4-datta,@}¦ {%a.%} not given.
02615 {@a-dantaja1ta,@}¦ {%a.%} not having teethed.
02616 [‘not having grown teeth,’ for {@a-ja1ta-
02617 danta.@}]
02618 {@ada4s@}¦ [501], {%pron.%} yon, yonder, that, that
02619 there, {%in opposition to the one here or just
02620 mentioned: e. g.%} {@asa1u,@} 22^7^, that one (the
02621 traveller--{%last mentioned at%} 20^19^); {%so%} 31^10^;
02622 {@asa1v amutra, ayam asmin,@} that one in
02623 that world, this one in this, 103^7^; that one
02624 ({%correl.%} {@ya@}), 7^6^, 37^11^; {%as designation of per-
02625 sons not to be named,%} so-and-so, N. or M.;
[Page114-b+ 50]
02626 {@asa1v aham,@} I am so-and-so, 61^14^; 60^21^;
02627 103^5^; {%follows at a distance the word to
02628 which it refers, thus emphasizing it,%} 23^1^.
02629 [see 501 and 503.]
02630 {@a4diti,@}¦ {%a.%} without bond {%or%} limit; infinite; {%as
02631 f.%} infinity, the endless heaven, 79^19^; infin-
02632 ity, {%personified as a goddess,%} Aditi, 75^8^.
02633 [apparently {@a + *diti,@} acct, 1304a^2^: {@diti,@}
02634 ‘bond,’ would be a reg. deriv. of {@£3da1,@}
02635 ‘bind,’ but does not occur as such,
02636 although there is a word {@di4ti,@} q. v., of
02637 quite different mg and origin.]
02638 {@a-di1na,@}¦ {%a.%} not depressed.
02639 {@adi1na1tman,@}¦ {%a.%} with cheerful spirit, un-
02640 daunted. [{@a1tman.@}]
02641 {@a4-durman5gala,@}¦ {%f.%} {@-i1,@} {%a.%} bringing no bad
02642 luck. [for deelension, cf. {@suman5ga4la,
02643 -gali14,@} and 355b.]
02644 {@a-dr24s2t2a,@}¦ {%a.%} unseen, unnoticed. [{@£dr2ç.@}]
02645 {@adr2s2t2a-ka1ma,@}¦ {%m.%} love for one not yet
02646 seen.
02647 {@a-deva4,@}¦ {%m.%} non-god, who is no god. [1288a^4^.]
02648 {@adbhi4s,@}¦ {%see%} 393.
02649 {@a4dbhuta,@}¦ {%a.%} wonderful; {%as n.%} wonder.
02650 [despite {@anatidbhuta,@} prob. from {@at(i)-
02651 bhu1ta,@} ‘transcending what has existed,’
02652 1310a: cf. {@ambara.@}]
02653 {@a4dbhuta-ru1pa,@}¦ {%a.%} having wonderful
02654 beauty.
02655 {@adya4,@}¦ {%adv.%} to-day; {@adya niçi,@} in this night
02656 (just past), 51^8^; now; {@adya ya1vat,@} until
02657 now; {@adya_a1rabhya,@} from now on. [per-
02658 haps from {@*a-dyavi,@} ‘on this day,’ 1122f,
02659 see dyu: cf. Lat. {%ho-die,%} ‘to-day.’]
02660 {@a-dravya,@}¦ {%n.%} non-thing, unworthy object.
02661 {@a4dri,@}¦ {%m.%} rock; stone; {%esp.%} Soma-stone (for
02662 bruising the Soma); missile stone.
02663 {@adrivant,@}¦ {%a.%} having {%or%} armed with the
02664 hurling-stone.
02665 {@a4dha@}¦ ({@a4dha1,@} 248a), {%Vedic adv. expressing a
02666 sequence:%} then, so, 79^8^; so then, 89^18^;
02667 {@adha yad,@} just then when, 76^14^; (then,
02668 {%i. e.%} besides, {%i. e.%}) and, 77^18^, 78^6^. [1104^3^:
02669 cf. {@a4tha.@}]
02670 {@a-dhanya,@}¦ {%a.%} not rich; poor.
02671 {@adhama4@}¦ [525], {%a.%} lowest; worst. [cf. {@adhas@}
02672 and 474: cf. Lat. {%infimus,%} ‘lowest.’]
02673 {@a4dhara@}¦ [525], {%a.%} lower. [cf. {@adhas@} and
02674 474: cf. Lat. {%inferus,%} ‘lower’; Eng. {%under.%}]
02675 {@a4-dharma,@}¦ {%m.%} unrighteousness.
[Page115-a+ 50]
02676 {@adhah2-ça1yin,@}¦ {%a.%} lying low, {%i. e.%} sleeping
02677 on the ground.
02678 {@adha4s,@}¦ {%adv.%} below; down.
02679 {@adha4sta1t,@}¦ {%adv.%} below; {%as prep., w. gen.%}
02680 [1130], under. [{@adhas,@} 1100b.]
02681 {@a4dhi,@}¦ {%adv.%} over, besides, in addition, 96^16^;
02682 {%as prep.%} above, over, on; {%w. instr.%} ({%of%} {@snu4@}
02683 {%only%}), away over, 79^11^; {%w. abl.%} from, out
02684 of, 103^4^; {%w. loc.:%} over, 90^7^; on, 70^13^, 92^11^.
02685 {@adhika,@}¦ {%a.%} ({%like Eng.%} over {%in adj. uses%}) ad-
02686 ditional; surpassing the usual measure,
02687 superior, extraordinary; {%as n.%} surplus.
02688 [{@a4dhi,@} 1222a.]
02689 {@adhika-ru1pavant,@}¦ {%a.%} surpassingly {%or%}
02690 most beautiful.
02691 {@adhika1nura1ga,@}¦ {%m.%} superior affection {%or%}
02692 most affection. [anura1ga.]
02693 {@adhika1ra,@}¦ {%m.%} authority; office; duties of
02694 office. [{@£1kr2 + adhi,@} ‘put over {%or%} in
02695 office.’]
02696 {@a4dhijya,@}¦ {%a.%} having the bow-string up {%or%} on,
02697 {%i. e.%} strung. [{@2jya14,@} 1305.]
02698 {@adhi-pa,@}¦ {%m.%} lord; ruler. [‘over-keeper,’
02699 1289a: cf. 354.]
02700 {@a4dhi-pati,@}¦ {%m.%} over-lord; sovereign.
02701 [1289a.]
02702 {@adhi-pa14@}¦ [352], {%m.%} lord. [‘over-keeper,’
02703 1289a.]
02704 {@adhis2t2ha14na,@}¦ {%n.%} standing-place; (of the
02705 soul) a dwelling-place {%or%} manifestation.
02706 [£stha1 + adhi.]
02707 {@adhuna14,@}¦ {%adv.%} now.
02708 {@adho-nivi1ta,@}¦ {%a.%} having the sacred cord
02709 (worn) low. [{@adhas.@}]
02710 {@adhyayana,@}¦ {%n.%} reading; study, {%esp.%} of the
02711 Veda. [{@£i + adhi,@} 1150. 1a.]
02712 {@adhya1ya,@}¦ {%m.%} reading; study, {%esp.%} of the
02713 Veda; ({%like Eng.%} lesson), {%lectio,%} chapter,
02714 56^16^, 58^15^, etc. [{@£i + adhi,@} 1148. 2.]
02715 {@adhvara4,@}¦ {%m.%} religious {%or%} liturgical ser-
02716 vice; sacrifice, {%esp.%} Soma-sacrifice.
02717 {@£adhvarya (adhvarya4ti).@}¦ perform sac-
02718 rifice. [{@adhvara,@} 1059d.]
02719 {@adhvaryu4,@}¦ {%m.%} priest, who did the actual
02720 work of the sacrifice, and appears in the
02721 oldest period as companion of the hotr2--
02722 {%see%} {@r2tvij.@} [{@£adhvarya,@} 1178h.]
02723 {@an,@}¦ {%before consonants%} a, {%negative prefix.%}
02724 [1121a; acct, 1288a, 1304a: cf. ,
02725 Lat. {%in-,%} Eng. {%un-.%}]
[Page115-b+ 50]
02726 {@£an@}¦ ({@a4niti@} [631]; {@a14na; a14nis2us; anis2ya4ti;
02727 anita4; a4nitum; -a4nya@}). breathe, blow;
02728 live. [cf. {@anila,@} , Lat. {%anima,%} ‘cur-
02729 rent of air’; Goth. {%an-an,%} ‘breathe.’]
02730 {@+ pra,@}¦ breathe.
02731 {@ana4,@}¦ {%pron. stem, see%} idam.
02732 {@an-agha,@}¦ {%a.%} faultless.
02733 {@anad2va4h@}¦ [404], {%m.%} bull. [‘cart-drawing,’
02734 {@a4nas + va4h.@}]
02735 {@an-adhigata,@}¦ {%a.%} un-studied.
02736 {@an-anus2t2ha1na,@}¦ {%n.%} non-observance, neg-
02737 lect.
02738 {@an-antara4,@}¦ {@--1.@} {%a.%} having no interval;
02739 immediately adjoining; {@-am,@} {%adv.%} imme-
02740 diately afterwards, afterwards; thereupon;
02741 {@--2.@} {%as n.%} non-interval, {%in%} {@sam-.@}
02742 {@an-ami1va4,@}¦ {%a.%} without sickness {%or%} trouble,
02743 well; {%as n.%} weal. [{@a4mi1va1,@} 1304a.]
02744 {@an-arghya,@}¦ {%a.%} not to be priced, priceless.
02745 {@anarghyatva,@}¦ {%n.%} pricelessness. [1239.]
02746 {@an-artha,@}¦ {%m.%} non-advantage; disadvan-
02747 tage.
02748 {@anala,@}¦ {%m.%} fire.
02749 {@an-avadya4,@}¦ {%a.%} not un-praiseworthy;
02750 blameless, faultless.
02751 {@anavadya1n5ga,@}¦ {%f.%} {@-i1,@} {%a.%} having a faultless
02752 body. [{@a4n5ga.@}]
02753 {@an-aveks2a,@}¦ {%a.%} without any looking
02754 around; {@-am,@} {%adv.%} without looking around.
02755 [{@aveks2a1.@}]
02756 {@an-aveks2ama1n2a,@}¦ {%a.%} not looking around.
02757 [{@£i1ks2 + ava.@}]
02758 {@an-açru4,@}¦ {%a.%} without tears. [{@a4çru,@} 1304a.]
02759 {@a-nas2t2a,@}¦ {%a.%} not lost. [{@£1naç.@}]
02760 {@a4nas2t2a-paçu,@}¦ {%a.%} who loses nothing from
02761 his herd. [prop. ‘having a not lost herd.’]
02762 {@a4nas,@}¦ {%n.%} cart for heavy burden. [cf. Lat.
02763 {%onus,%} ‘burden.’]
02764 {@a4n-a1gata,@}¦ {%a.%} not arrived; not (yet) come,
02765 impending, future. [{@£gam + a1.@}]
02766 {@ana1gatavant,@}¦ {%a.%} having to do with the
02767 future. [1233.]
02768 {@ana1gata-vidha1tr2,@}¦ {%m.%} arranger for the
02769 future; Forethought, name of a fish.
02770 {@a4n-a1gas,@}¦ {%a.%} without sin. [acct, 1304a^2^].
02771 {@an-a1dhr2s2ya4,@}¦ {%a.%} un-approachable. [acct,
02772 1285.]
02773 {@an-a1maya4,@}¦ {%a.%} without disease, healthy;
02774 {%as n.%} health.
02775 {@an-a1mayitnu4,@}¦ {%a.%} not sickening; healing.
[Page116-a+ 50]
02776 {@an-a1yudha4,@}¦ {%a.%} weaponless; defenceless.
02777 [a14yudha, 1304a.]
02778 {@an-a1ruhya,@}¦ {%grd.%} without going into
02779 (danger). [{@£ruh + a1.@}]
02780 {@anila,@}¦ {%m.%} wind. [{@£an,@} 1189.]
02781 {@a4-niviçama1na,@}¦ {%a.%} not going to rest.
02782 [acct, 1283.]
02783 {@a-niveçana4,@}¦ {%a.%} having no resting-place,
02784 unsettled. [nive4çana, 1304a.]
02785 {@an-is2t2a,@}¦ {%a.%} undesired; disagreeable; un-
02786 approved, unlawful. [{@£1is2.@}]
02787 {@anis2t2a-cintana,@}¦ {%n.%} the thinking about
02788 something unlawful.
02789 {@an-is2t2va1,@}¦ {%grd.%} without sacrificing. [{@£yaj.@}]
02790 {@a4ni1ka,@}¦ {%n.%} {@--1.@} face; {@--2.@} {%fig.%} appearance;
02791 {@--3.@} of a hatchet (face, {%i. e.%}), sharp edge;
02792 {@--4.@} front, {%and so, by synecdoche,%} troop.
02793 [so Lat. {%acies%} has mgs 3 and 4.]
02794 {@a-ni1tijn5a,@}¦ {%a.%} not knowing discreet con-
02795 duct.
02796 {@a4nu,@}¦ {%prep.%} after, along, toward; {%w. acc.%}
02797 along {%or%} over; after, {%i. e.%} according to.
02798 {@anugati,@}¦ {%f.%} a going after. [{@£gam + anu.@}]
02799 {@anucara4,@}¦ {%a.%} going after; {%as m.%} attendant;
02800 companion. [{@£car + anu.@}]
02801 {@anu-ji1vin,@}¦ {%a.%} living upon, dependent; {%as
02802 m.%} a dependent. [{@£ji1v + anu.@}]
02803 {@a4nu-tta,@}¦ {%ppl. see%} {@£1da1 + anu.@}
02804 {@a4-nutta,@}¦ {%a.%} un-moved, {%i. e.%} invincible.
02805 [{@£nud.@}]
02806 {@anuttama,@}¦ {%a.%} most highest; best, most
02807 excellent; supreme. [lit. ‘most best,’
02808 formal superl. to {@anuttara,@} which is itself
02809 logically a superl.]
02810 {@an-uttara,@}¦ {%a.%} not having a superior, {%i. e.%}
02811 best. [for mg, cf. {@nih2çreyasa.@}]
02812 {@a4n-udita,@}¦ {%a.%} not arisen. [{@£i + ud.@}]
02813 {@an-udyoga,@}¦ {%m.%} non-exertion.
02814 {@anunaya,@}¦ {%m.%} conciliation. [{@£ni1 + anu.@}]
02815 {@an-upaka1rin,@}¦ {%a.%} not doing {%or%} unable to
02816 do a friendly service.
02817 {@anu-pu1rva,@}¦ {%a.%} following the one preced-
02818 ing, one after another; {@-a4m,@} {%adv.%} in regular
02819 order. [1310a.]
02820 {@a4numati,@}¦ {%f.%} approbation; favor (of gods
02821 to the pious); {%personified,%} Grace. [{@£man
02822 + anu.@}]
02823 {@anuma1na,@}¦ {%n.%} the forming of a conception.
02824 [{@£1ma1 + anu,@} ‘conceive.’]
02825 {@anura1ga,@}¦ {%m.%} affection. [{@£raj + anu.@}]
[Page116-b+ 50]
02826 {@anurodha,@}¦ {%m.%} regard. [{@£1rudh + anu.@}]
02827 {@anurodhin,@}¦ {%a.%} having (some) regard for.
02828 [{@£1rudh + anu.@}]
02829 {@an-ulban2a4,@}¦ {%a.%} not lumpy; smooth {%or%} per-
02830 fect (of a weft). [1288a^4^.]
02831 {@anuvr2tti,@}¦ {%f.%} sequence, {%and so,%} continu-
02832 ance. [{@£vr2t + anu.@}]
02833 {@a4nu-vrata,@}¦ {%a.%} acting according to the
02834 will {%or%} command (of another), obedient;
02835 devoted to, {%w. acc.%} [272], 6^16^, 100^4^. [1310a:
02836 cf. {@apavrata.@}]
02837 {@anuçaya,@}¦ {%m.%} repentance. [perhaps ‘that
02838 which lies down after one {%or%} follows one
02839 to his bed’: {@£çi1 + anu.@}]
02840 {@anus2t2ha1na,@}¦ {%n.%} devotion to, observance.
02841 [{@£stha1 + anu.@}]
02842 {@anus2t2heya,@}¦ {%grdv.%} to be accomplished.
02843 [see {@£stha1 + anu,@} and 963a.]
02844 {@anusaran2a,@}¦ {%n.%} a going after, a searching.
02845 [{@£sr2 + anu.@}]
02846 {@anustaran2a,@}¦ {%a.%} strewing over, covering
02847 over; {%--f.%} {@anusta4ran2i1@} ({%sc.%} {@go@}), a cow,
02848 slaughtered at the funeral ceremony, and
02849 the pieces of which are used for covering
02850 over the corpse, limb by limb. [{@£str2 +
02851 anu.@}]
02852 {@anu1ca1na4,@}¦ {%see%} 807 {%and%} 784.
02853 {@an-r2ta,@}¦ {%a.%} untrue; {@a4nr2ta,@} {%n.%} untruth;
02854 wrong. [{@r2ta4,@} 1288a.]
02855 {@an-eka,@}¦ {%a.%} not one, {%i. e.%} more than one;
02856 many.
02857 {@anekadha1,@}¦ {%adv.%} many times. [1104.]
02858 {@anekaças,@}¦ {%adv.%} in large numbers. [1106.]
02859 {@a4-nedya,@}¦ {%a.%} not to be blamed; blame-
02860 less. [acct, 1285a.]
02861 {@an-ena4s,@}¦ {%a.%} free from guilt. [{@e4nas,@}
02862 1304a.]
02863 {@an-om3kr2ta,@}¦ {%a.%} not having om uttered, {%i. e.%}
02864 unaccompanied by om. [see {@om3kr2ta.@}]
02865 {@a4nta,@}¦ {%m.%} {@--1.@} vicinity, proximity; {@--2.@}
02866 border; limit; end. [see {@a4nti:@} cf. Eng.
02867 {%end.%}]
02868 {@antah2-pura,@}¦ {%n.%} inner stronghold {%or%}
02869 citadel; inner apartment of the royal
02870 citadel, gynaeceum, harem, 2^21^. [{@antar,@}
02871 1289a.]
02872 {@a4ntaka,@}¦ {%m.%} ender (death). [{@a4nta,@}
02873 1222a.]
02874 {@anta-kara,@}¦ {%a.%} end-making; {%as m.%} de-
02875 stroyer.
[Page117-a+ 50]
02876 {@a4ntama,@}¦ {%a.%} nearest, very near; {%as m.%} in-
02877 timate, companion. [see {@a4nta,@} mg 1, and
02878 474: cf. Lat. {%intumus,%} ‘inmost.’]
02879 {@anta4r,@}¦ {%adv.%} inward, inwardly, within;
02880 {%prep., w. loc.:%} between, among, within;
02881 along with, 78^12^; cf. {@££i, gam, dha1.@} [cf.
02882 Lat. {%inter,%} ‘between.’]
02883 {@1a4ntara,@}¦ {%a.%} very near, {%only in V. and B.%}
02884 [see {@a4nta,@} mg 1, and 474.]
02885 {@2a4ntara,@}¦ {%a.%} inner; {%as n.%} {@--1.@} the interior,
02886 middle; {@jala_antare,@} in the middle of the
02887 water = in the water, 50^7^; {@vana_antara-
02888 sam3ca1rin,@} wandering in the forest, 49^13^;
02889 {@--2.@} interval--{%see%} {@atra; --3.@} distance be-
02890 tween two things; the difference, 29^7^;
02891 {@--4.@} difference, {%at end of cpds%} [1302e 5]:
02892 {@…-antara,@} that which has a difference
02893 of…, {%i. e.%} another…, 33^1^, 38^12, 23^, 43^6^; {@--5.@}
02894 occasion, juncture, 19^11^. [{@anta4r:@} cf.
02895 , ‘inwards, guts.’]
02896 {@antar-a1tman,@}¦ {%m.%} the in(-dwelling) soul;
02897 heart. [1289.]
02898 {@anta4ri-ks2a,@}¦ {%n.%} the atmosphere, {%see%} 92^9^ N.
02899 [‘lying {%or%} situate in the middle’ between
02900 heaven and earth: {@antar + ks2a:@} for mg,
02901 cf.