idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudherudgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdhardvayo dhuraṃ dadhati vaivudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 1.0.1
śriyaṃ diśatu vaḥ śaṃbhoḥ śyāmaḥ kaṇṭho manobhuvā / aṅkasthapārvatīdṛṣṭipāśairiva viveṣṭitaḥ // 1.1.1
saṃdhyānuttotsave tārāḥ kareṇoddhūya vighnajit / sītkārasīkarairanyāḥ kalpayanniva pātu vaḥ // 1.1.2
praṇamya vācaṃ niḥśeṣapadārthodyotadīpikām / bṛhatkathāyāḥ sārasya saṃgrahaṃ racayāmyaham // 1.1.3
ādyamatra kathāpīṭhaṃ kathāmukhamataḥ param / tato lāvānako nāma tṛtīyo lambako bhavet // 1.1.4
naravāhanadattasya jananaṃ ca tataḥ param / syāccaturdārikākhyaśca tato madanamañcukā // 1.1.5
tato ratnaprabhā nāma lambakaḥ saptamo bhavet / sūryaprabhābhidhānaśca lambakaḥ syādathāṣṭamaḥ // 1.1.6
alaṃkaravatī cātha tataḥ śaktiyaśā bhavet / velālambakasaṃjñaśca bhavedekādaśastataḥ // 1.1.7
śaśāṅkavatyapi tathā tataḥ syānmadirāvatī / mahābhiṣekānugatastataḥ syātpañcalambakaḥ // 1.1.8
tataḥ suratamañjaryapyatha padmavatī bhavet / tato viṣamaśīlākhyo lambako 'ṣṭādaśo bhavet // 1.1.9
yathā mūlaṃ tathaivaitanna manāgapyatikramaḥ / granthavistarasaṃkṣepamātraṃ bhāṣā ca bhidyate // 1.1.10
aucityānvayarakṣā ca yathāśakti vidhīyate / kathārasāvighātena kāvyāṃśasya ca yojanā // 1.1.11
vaidagdhyakhyātilobhāya mama naivāyamudyamaḥ / kiṃ tu nānākathājālasmṛtisaukaryasiddhaye // 1.1.12
asti kiṃnaragandharvavidyādharaniṣevitaḥ / cakravartī girīndrāṇāṃ himavāniti viśrutaḥ // 1.1.13
māhātmyam iyatīṃ bhūmim ārūḍhaṃ yasya bhūbhṛtām / yadbhavānīṃ sutābhāvaṃ trijagajjananī gatā // 1.1.14
uttaraṃ tasya śikharaṃ kailāsākhyo mahāgiriḥ / yojanānāṃ sahasrāṇi bahūnyākramya tiṣṭhati // 1.1.15
mandaro mathite 'pyabdhau na sudhāsitatāṃ gataḥ / ahaṃ tvayatnāditi yo hasatīva svakāntibhiḥ // 1.1.16
carācaragurus tatra nivasatyambikāsakhaḥ / gaṇair vidyādharaiḥ siddhaiḥ sevyamāno maheśvaraḥ // 1.1.17
piṅgottuṅgajaṭājūṭagato yasyāśnute navaḥ / saṃdhyāpiśaṅgapūrvādriśṛṅgasaṅgasukhaṃ śaśī // 1.1.18
yenāndhakāsurapaterekasyārpayatā hṛdi / śūlaṃ trijagato 'pyasya hṛdayāccitramuddhṛtam // 1.1.19
cūḍāmaṇiṣu yatpādanakhāgrapratimāṅkitāḥ / prasadaprāptacandrārdhā iva bhānti surāsurāḥ // 1.1.20
taṃ kadācitsamutpannavisrambhā rahasi priyā / stutibhistoṣayāmāsa bhavānīpatimīśvaram // 1.1.21
tasyāḥ stutivacohṛṣṭas tām aṅkam adhiropya saḥ / kiṃ te priyaṃ karomīti babhāṣe śaśiśekharaḥ // 1.1.22
tataḥ provāca girijā prasanno 'si yadi prabho / ramyāṃ kāṃcitkathāṃ brūhi devādya mama nūtanām // 1.1.23
bhūtaṃ bhavad bhaviṣyad vā kiṃ tat syāj jagati priye / bhavatī yan na jānīyād iti śarvo 'py uvāca tām // 1.1.24
tataḥ sa vallabhā tasya nirbandhamakarotprabhoḥ / priyapraṇayahevāki yato mānavatīmanaḥ // 1.1.25
tatastaccāṭubuddhyaiva tatprabhāvanibandhanām / tasyāḥ svalpāṃ kathāmevaṃ śivaḥ saṃpratyavarṇayat // 1.1.26
asti māmīkṣituṃ pūrvaṃ brahmā nārāyaṇastathā / mahīṃ bhramantau himavatpādamūlamavāpatuḥ // 1.1.27
tato dadṛśatustatra jvālāliṅgaṃ mahatpuraḥ / tasyāntamīkṣituṃ prāyādeka ūrdhvamadho 'paraḥ // 1.1.28
alabdhāntau tapobhirmāṃ toṣayāmāsatuśca tau / āvirbhūya mayā coktau varaḥ ko 'pyarthyatāmiti // 1.1.29
tacchrutvaivābravīdbrahmā putro me 'stu bhavāniti / apūjyastena jāto 'sāvalyāroheṇa ninditaḥ // 1.1.30
tato nārāyaṇo devaḥ sa varaṃ mām ayācata / bhūyāsaṃ tava śuśrūṣāparo 'haṃ bhagavanniti // 1.1.31
ataḥ śarīrabhūto 'sau mama jātastvadātmanā / yo hi nārāyaṇaḥ sā tvaṃ śaktiḥ śaktimato mama // 1.1.32
kiṃ ca me pūrvajāyā tvamityuktavati śaṃkare / kathaṃ te purvajāyāhamiti vakti sma pārvatī // 1.1.33
pratyuvāca tato bhargaḥ purā dakṣaprajāpateḥ / devi tvaṃ ca tathānyāśca bahvyo 'jāyanta kanyakāḥ // 1.1.34
sa mahyaṃ bhavatīṃ prādāddharmādibhyo 'parāśca tāḥ / yajñe kadācidāhūtāstena jāmātaro 'khilāḥ // 1.1.35
varjitas tv aham evaikas tato 'pṛcchyata sa tvayā / kiṃ na bhartā mamāhūtastvayā tātocyatāmiti // 1.1.36
kapālamālī bhartā te kathamāhūyatāṃ makhe / ityuvāca giraṃ so 'tha tvatkarṇaviṣasūcikām // 1.1.37
pāpo 'yam asmāj jātena kiṃ dehena mamāmunā / iti kopātparityaktaṃ śarīraṃ tatpriye tvayā // 1.1.38
sa ca dakṣamakhastena manyunā nāśito mayā / tato jātā himādrestvamabdheścandrakalā yathā // 1.1.39
atha smara tuṣārādriṃ tapo 'rthamahamāgataḥ / pitā tvaṃ ca niyuṅkte sma śuśrūṣāyai mamātitheḥ // 1.1.40
tārakāntakamatputraprāptaye prahitaḥ suraiḥ / labdhāvakāśo 'vidhyanmāṃ tatra dagdho manobhavaḥ // 1.1.41
tatastīvreṇa tapasā krīto 'haṃ dhīrayā tvayā / tacca tatsaṃcayāyaiva mayā soḍhaṃ tava priye // 1.1.42
itthaṃ me pūvajāyā tvaṃ kimanyatkathyate tava / ityuktvā virate śaṃbhau devī kopākulābravīt // 1.1.43
dhūrtastvaṃ na kathāṃ hṛdyāṃ kathayasyarthito 'pi san / gaṅgāṃ vahannamansaṃdhyāṃ vijito 'si na kiṃ mama // 1.1.44
tac chrutvā pratipede 'sya vihitānunayo haraḥ / kathāṃ kathayituṃ divyāṃ tataḥ kopaṃ mumoca sā // 1.1.45
neha kaiścit praveṣṭavyam ity uktena tayā svayam / niruddhe nandinā dvāre haro vaktuṃ pracakrame // 1.1.46
ekāntasukhino devā manuṣyā nityaduḥkhitāḥ / divyamānuṣaceṣṭā tu parabhāge na hāriṇī // 1.1.47
vidyādharāṇāṃ caritam atas te varṇayāmy aham / iti devyā haro yāvad vakti tāvad upāgamat // 1.1.48
prasādavittakaḥ śaṃbhoḥ puṣpadanto gaṇottamaḥ / nyaṣedhi ca praveśo 'sya nandinā dvāri tiṣṭhatā // 1.1.49
niṣkāraṇaṃ niṣedho 'dya mamāpīti kutūhalāt / alakṣito yogavaśātpraviveśa sa tatkṣaṇāt // 1.1.50
praviṣṭaḥ śrūtavānsarvaṃ varṇyamānaṃ pinākinā / vidyādharāṇāṃ saptānāmapūrvaṃ caritādbhutam // 1.1.51
śrutvātha gatvā bhāryāyai jayāyai so 'pyavarṇayat / ko hi vittaṃ rahasyaṃ vā strīṣu śaknoti gūhitum // 1.1.52
sāpi tadvismayāviṣṭā gatvā girisutāgrataḥ / jagau jayā pratīhārī strīṣu vāksaṃyamaḥ kutaḥ // 1.1.53
tataścukopa girijā nāpūrvaṃ varṇitaṃ tvayā / jānāti hi jayāpyetaditi ceśvaramabhyadhāt // 1.1.54
praṇidhānādatha jñātvā jagādaivamumāpatiḥ / yogī bhūtvā praviśyedaṃ puṣpadantastadāśṛṇot // 1.1.55
jayāyai varṇitaṃ tena ko 'nyo jānāti hi priye / śrutvetyānāyayaddevī puṣpadantamatikrudhā // 1.1.56
martyo bhavāvinīteti vihvalaṃ taṃ śaśāpa sā / mālyavantaṃ ca vijñaptiṃ kurvāṇaṃ tatkṛte gaṇam // 1.1.57
nipatya pādayostābhyāṃ jayayā saha bodhitā / śāpāntaṃ prati śarvāṇī śanairvacanamabravīt // 1.1.58
vindhyāṭavyāṃ kuberasya śāpātprāptaḥ piśācatām / supratīkābhidho yakṣaḥ kāṇabhūtyākhyayā sthitaḥ // 1.1.59
taṃ dṛṣṭvā saṃsmarañjātiṃ yadā tasmai kathāmimām / puṣpadanta pravaktāsi tadā śāpādvimokṣyase // 1.1.60
kāṇabhūteḥ kathāṃ tāṃ tu yadā śroṣyati mālyavān / kāṇabhūtau tadā bhukte kathāṃ prakhyāpya mokṣyate // 1.1.61
ityuktvā śailatanayā vyaramattau ca tatkṣaṇāt / vidyutpuñjāviva gaṇau dṛṣṭanaṣṭau babhūvatuḥ // 1.1.62
atha jātu yāti kāle gaurī papraccha śaṃkaraṃ sadayā / deva mayā tau śaptau pramathavarau kutra bhuvi jātau // 1.1.63
avadacca candramauliḥ kauśāmbītyasti yā mahānagarī / tasyāṃ sa puṣpadanto vararucināmā priye jātaḥ // 1.1.64
anyac ca mālyavān api nagaravare supratiṣṭhitākhye saḥ / jāto guṇāḍhyanāmā devi tayor eṣa vṛttāntaḥ // 1.1.65
evaṃ nivedya sa vibhuḥ satatānuvṛttabhṛtyāvamānanavibhāvanasānutāpām / kailāsaśailataṭakalpitakalpavallilīlāgṛheṣu dayitāṃ ramayann uvāsa // 1.1.66
tataḥ sa martyavapuṣā puṣpadantaḥ paribhraman / nāmnā vararuciḥ kiṃ ca kātyāyana iti śrutaḥ // 1.2.1
pāraṃ saṃprāpya vidyānāṃ kṛtvā nandaya mantritām / khinnaḥ samāyayau draṣṭuṃ kadācidvindhyavāsinīm // 1.2.2
tapasārādhitā devī svapnādeśena sā ca tam / prāhiṇodvindhyakāntāraṃ kāṇabhūtimavekṣitum // 1.2.3
vyāghravānarasaṃkīrṇe nistoyaparuṣadrume / bhramaṃstatra ca sa prāṃśu nyagrodhatarumaikṣata // 1.2.4
dadarśa ca samīpe 'sya piśācānāṃ śatairvṛtam / kāṇabhūtiṃ piśācaṃ taṃ varṣmaṇā sālasaṃnibham // 1.2.5
sa kāṇabhūtinā dṛṣṭvā kṛtapādopasaṃgrahaḥ / kātyāyano jagādainamupaviṣṭaḥ kṣaṇāntare // 1.2.6
sadācāro bhavānevaṃ kathametāṃ gatiṃ gataḥ / tacchrutvā kṛtasauhārdaṃ kāṇabhūtistamabravīt // 1.2.7
svato me nāsti vijñānaṃ kiṃ tu śarvānmayā śrutam / ujjayinyāṃ śmaśāne yacchṛṇu tatkathayāmi te // 1.2.8
kapāleṣu śmaśāneṣu kasmāddeva ratistava / iti pṛṣṭastato devyā bhagavānidamabravīt // 1.2.9
purā kalpakṣaye vṛtte jātaṃ jalamayaṃ jagat / mayā tato vibhidyoruṃ raktabindurnipātitaḥ // 1.2.10
jalāntastadabhūdaṇḍaṃ tasmāddvedhākṛtātpumān / niragacchattataḥ sṛṣṭā sargāya prakṛtirmayā // 1.2.11
tau ca prajāpatīnanyānsṛṣṭavantau prajāśca te / ataḥ pitāmahaḥ proktaḥ sa pumāñjagati priye // 1.2.12
evaṃ carācaraṃ sṛṣṭvā viśvaṃ darpamagādasau / puruṣas tena mūrdhānam athaitasyāhamacchidam // 1.2.13
tato 'nutāpena mayā mahāvratamagṛhyata / ataḥ kapālapāṇitvaṃ śmaśānapriyatā ca me // 1.2.14
kiṃ caitanme kapālātma jagaddevi kare sthitam / pūrvoktāṇḍakapāle dve rodasī kīrtite yataḥ // 1.2.15
ityukte śaṃbhunā tatra śroṣyāmīti sakautuke / sthite mayi tato bhūyaḥ pārvatī patimabhyadhāt // 1.2.16
sa puṣpadantaḥ kiyatā kālenāsmānupaiṣyati / tadākarṇyābravīddevīṃ māmuddiśya maheśvaraḥ // 1.2.17
piśāco dṛśyate yo 'yameṣa vaiśravaṇānugaḥ / yakṣo mitramabhūccāsya rakṣaḥ sthūlaśirā iti // 1.2.18
saṃgataṃ tena pāpena nirīkṣyainaṃ dhanādhipaḥ / vindhyāṭavyāṃ piśācatvamādiśaddhanadeśvaraḥ // 1.2.19
bhrātrāsya dīrghajaṅghena patitvā pādayostataḥ / śāpāntaṃ prati vijñapto vadati sma dhanādhipaḥ // 1.2.20
śāpāvatīrṇād ākarṇya puṣpadantānmahākathām / uktvā mālyavate tāṃ ca śāpātprāptāya martyatām // 1.2.21
tābhyāṃ gaṇābhyāṃ sahitaḥ śāpamenaṃ tariṣyati / itīha dhanadenāsya śāpānto vihitastadā // 1.2.22
tvayā ca puṣpadantasya sa eveti smara priye / etacchrutvā vacaḥ śambhoḥ saharṣo 'ham ihāgataḥ // 1.2.23
itthaṃ me śāpadoṣo 'yaṃ puṣpadantāgamāvadhiḥ / ity uktvā virate tasmin kāṇabhūtau ca tatkṣaṇam // 1.2.24
smṛtvā vararucirjātiṃ suptotthita ivāvadat / sa eva puṣpadanto 'haṃ mattastāṃ ca kathāṃ śṛṇu // 1.2.25
ityuktvā granthalakṣāṇi sapta sapta mahākathāḥ / kātyāyanena kathitāḥ kāṇabhūtistato 'bravīt // 1.2.26
deva rudrāvatārastvaṃ ko 'nyo vetti kathāmimām / tvatprasādādgataprāyaḥ sa śāpo me śarīrataḥ // 1.2.27
tadbrūhi nijavṛttantaṃ janmanaḥ prabhṛti prabho / māṃ pavitraya bhūyo 'pi na gopyaṃ yadi mādṛśe // 1.2.28
tato vararucistasya praṇatasyānurodhataḥ / sarvamājanmavṛttāntaṃ vistarādidamabravīt // 1.2.29
kauśāmbyāṃ somadattākhyo nāmnāgniśikha ityapi / dvijo 'bhūttasya bhāryā ca vasudattābhidhābhavat // 1.2.30
munikanyā ca sā śāpāttasyāṃ jātāvavātarat / tasyāṃ tasmāddvijavarādeṣa jāto 'smi śāpataḥ // 1.2.31
tato mamātibālasya pitā pañcatvamāgataḥ / atiṣṭhadvardhayantī tu mātā māṃ kṛcchrakarmabhiḥ // 1.2.32
athābhyagacchatāṃ viprau dvāvasmadgṛhamekadā / ekarātrinivāsārthaṃ dūrādhvaparidhūsarau // 1.2.33
tiṣṭhatos tatra ca tayor udabhūn murajadhvaniḥ / tena māmabravīnmātā bhartuḥ smṛtvā sagadgadam // 1.2.34
nṛtyatyeṣa piturmittraṃ tava nando naṭaḥ suta / ahamapyavadaṃ mātardraṣṭumetadvrajāmyaham // 1.2.35
tavāpi darśayiṣyāmi sapāṭhaṃ sarvameva tat / etanmadvacanaṃ śrutvā viprau tau vismayaṃ gatau // 1.2.36
avocattau ca manmātā he putrau nātra saṃśayaḥ / sakṛcchrutamayaṃ bālaḥ sarvaṃ vai dhārayeddhṛdi // 1.2.37
jijñāsārthamathābhyāṃ me prātiśākhyamapaṭhyata / tathaiva tanmayā sarvaṃ paṭhitaṃ paśyatostayoḥ // 1.2.38
tatastābhyāṃ samaṃ gatvā dṛṣṭvā nāṭyaṃ tathaiva tat / gṛhametyāgrato mātuḥ samagraṃ darśitaṃ mayā // 1.2.39
ekaśrutadharatvena māṃ niścitya kathāmimām / vyāḍināmā tayoreko manmātuḥ praṇato 'bravīt // 1.2.40
vetasākhye pure mātardevasvāmikarambhakau / abhūtāṃ bhrātarau viprāvatiprītau parasparam // 1.2.41
tayorekasya putro 'yamindradatto 'parasya ca / ahaṃ vyāḍiḥ samutpanno matpitāstaṃ gatastataḥ // 1.2.42
tacchokādindradattasya pitā yāto mahāpatham / asmajjananyośca tataḥ sphuṭitaṃ hṛdayaṃ śucā // 1.2.43
tenānāthau sati dhane 'py āvāṃ vidyābhikāṅkṣiṇau / gatau prārthayituṃ svāmikumāraṃ tapasā tataḥ // 1.2.44
tapaḥsthitau ca tatrāvāṃ sa svapne prabhurādiśat / asti pāṭalikaṃ nāma puraṃ nandasya bhūpateḥ // 1.2.45
tatrāsti caiko varṣākhyo viprastasmādavāpsyathaḥ / kṛtsnāṃ vidyāmatastatra yuvābhyāṃ gamyatāmiti // 1.2.46
athāvāṃ tatpuraṃ yātau pṛcchatostatra cāvayoḥ / astīha mūrkho varṣākhyo vipra ityavadajjanaḥ // 1.2.47
tato dolādhirūḍhena gatvā cittena tatkṣaṇam / gṛhamāvāmapaśyāva varṣasya vidhurasthiti // 1.2.48
mūṣakaiḥ kṛtavalmīkaṃ bhittiviśleṣajarjaram / vicchāyaṃ chadiṣā hīnaṃ janmakṣetramivāpadām // 1.2.49
tatra dhyānasthitaṃ varṣamālokyābhyantare tadā / upāgatau svas tatpatnīṃ vihitātithyasatkriyām // 1.2.50
dhūsarakṣāmavapuṣaṃ viśīrṇamalināmbarām / guṇarāgāgatāṃ tasya rūpiṇīmiva durgatim // 1.2.51
praṇāmapūrvamāvābhyāṃ tasyai so 'tha niveditaḥ / svavṛttāntaśca tadbhartṛmaurkhyavārtā ca yā śrutā // 1.2.52
putrau yuvāṃ me kā lajjā śrūyatāṃ kathayāmi vām / ityuktvā sāvayoḥ sādhvī kathāmetāmavarṇayat // 1.2.53
śaṃkarasvāmināmātra nagare 'bhūddvijottamaḥ / madbhartā copavarṣaśca tasya putrāvimāvubhau // 1.2.54
ayaṃ mūrkho daridraśca viparīto 'sya cānujaḥ / tena cāsya niyuktābhūtsvabhāryā gṛhapoṣaṇe // 1.2.55
kadācidatha saṃprāptā prāvṛṭ tasyāṃ ca yoṣitaḥ / saguḍaṃ piṣṭaracitaṃ guhyarūpaṃ jugupsitam // 1.2.56
kṛtvā mūrkhāya viprāya dadatyeva kṛte hi tāḥ / śītakāle nidāghe ca snānakleśaklamāpaham // 1.2.57
dattaṃ na pratipadyanta ityācāro hi kutsitaḥ / taddevaragṛhiṇyā me dattamasmai sadakṣiṇam // 1.2.58
tadgṛhītvāyamāyāto mayā nirbhartsito bhṛśam / mūrkhabhāvakṛtenāntarmanyunā paryatapyata // 1.2.59
tataḥ svāmikumārasya pādamūlaṃ gato 'bhavat / tapastuṣṭena tenāsya sarvā vidyāḥ prakāśitāḥ // 1.2.60
sakṛcchrutadharaṃ vipraṃ prāpyaitāstvaṃ prakāśayeḥ / ityādiṣṭaḥ sa tenaiva saharṣo 'yamihāgataḥ // 1.2.61
āgatyaiva ca vṛttāntaṃ sarvaṃ mahyaṃ nyavedayat / tadā prabhṛtyavirataṃ japandhyāyaṃśca tiṣṭhati // 1.2.62
ataḥ śrutadharaṃ kaṃcidanviṣyānayataṃ yuvām / tena sarvārthasiddhirvā bhaviṣyati na saṃśayaḥ // 1.2.63
śrutvaitad dharṣapatnītas tūrṇaṃ daurgatyahānaye / dattvā hemaśataṃ cāsyai nirgatau svastataḥ purāt // 1.2.64
athāvāṃ pṛthivīṃ bhrāntau na ca śrutadharaṃ kvacit / labdhavantau tataḥ śrāntau prāptāvadya gṛhaṃ tava // 1.2.65
ekaśrutadharaḥ prāpto bālo 'thaṃ tanayastava / tadenaṃ dehi gacchāvo vidyādraviṇasiddhaye // 1.2.66
iti vyāḍivacaḥ śrutvā manmātā sādarāvadat / sarvaṃ sagmatamevaitadastyatra pratyayo mama // 1.2.67
tathāhi pūrvaṃ jāte 'sminn ekaputre mama sphuṭā / gaganādevam udabhūd aśarīrā sarasvatī // 1.2.68
eṣa śrutadharo jāto vidyāṃ varṣādavāpsyati / kiṃ ca vyakaraṇaṃ loke pratiṣṭhāṃ prāpayiṣyati // 1.2.69
nāmnā vararuciś cāyaṃ tat tad asmai hi rocate / yad yad varaṃ bhavet kiṃcid ity uktvā vāg upāramat // 1.2.70
ata eva vivṛddhe 'smin bālake cintayāmy aham / kva sa varṣa upādhyāyo bhaved iti divāniśam // 1.2.71
adya yuṣmanmukhājjñātvā paritoṣaśca me paraḥ / tadenaṃ nayataṃ bhrātā yuvayoreṣa kā kṣatiḥ // 1.2.72
iti manmātṛvacanaṃ śrutvā tau harṣanirbharau / vyāḍīndradattau tāṃ rātrimabudhyetāṃ kṣaṇopamām // 1.2.73
athotsavārthamambāyāstūrṇaṃ dattva nijaṃ dhanam / vyāḍinaivopanīto 'haṃ vedārhatvaṃ mamecchatā // 1.2.74
tato mātrābhyanujñātaṃ kathaṃcidruddhabāṣpayā / māmādāya nijotsāhaśamitāśeṣatadvyatham // 1.2.75
manyamānau ca kaumāraṃ puṣpitaṃ tadanugraham / vyāḍīndradattau tarasā nagaryāḥ prasthitau tataḥ // 1.2.76
atha krameṇa varṣasya vayaṃ prāptā gṛhaṃ guroḥ / skandaprasādamāyāntaṃ mūrtaṃ māṃ so 'yamanyata // 1.2.77
kṛtvāsmānagrato 'nyedyurupaviṣṭaḥ śucau bhuvi / varṣopādhyāya oṃkāramakaroddivyayā girā // 1.2.78
tadanantaramevāsya vedāḥ sāṅgā upasthitāḥ / adhyāpayitumasmāṃśca pravṛtto 'bhūdasau tataḥ // 1.2.79
sakṛcchrutaṃ mayā tatra dviḥśrutaṃ vyāḍinā tathā / triśrutaṃ cendradattena guruṇoktamagṛhyata // 1.2.80
dhvanim atha tamapūrvaṃ divyam ākarṇya sadyaḥ sapadi vilasadantarvismayo vipravargaḥ / kim idam iti samantād draṣṭum abhyetya varṣaṃ stutimukharamukhaśrīr arcati sma praṇāmaiḥ // 1.2.81
kimapi tadavalokya tatra citraṃ pramadavaśānna paraṃ tadopavarṣaḥ / api vitatamahotsavaḥ samagraḥ samajani pāṭaliputrapauralokaḥ // 1.2.82
rājāpi taṃ giriśasūnuvaraprabhāvam ālokya tasya paritoṣamupetya nandaḥ / varṣasya veśma vasubhiḥ sa kilādareṇa tatkālameva samapūrayadunnataśrīḥ // 1.2.83
evamuktvā vararuciḥ śṛṇvatyekāgramānase / kāṇabhūtau vane tatra punarevedamabravīt // 1.3.1
kadācid yāti kāle 'tha kṛte svādhyāyakarmaṇi / iti varṣa upādyāyaḥ pṛṣṭo 'smābhiḥ kṛtāhnikaḥ // 1.3.2
idam evaṃvidhaṃ kasmān nagaraṃ kṣetratāṃ gatam / sarasvatyāś ca lakṣmyāś ca tadupādhyāya kathyatām // 1.3.3
tacchrutvā so 'bravīdasmāñchṛṇutaitatkathāmimām / tīrthaṃ kanakhalaṃ nāma gaṅgādvāre 'sti pāvanam // 1.3.4
yatra kāñcanapātena jāhnavī devadantinā / uśīnaragiriprasthādbhittvā samavatāritā // 1.3.5
dākṣiṇātyo dvijaḥ kaścit tapasyan bhāryayā saha / tatrāsīt tasya cātraiva jāyante sma trayaḥ sutāḥ // 1.3.6
kālena svargate tasminsabhārye te ca tatsutāḥ / sthānaṃ rājagṛhaṃ nāma jagmurvidyārjanecchayā // 1.3.7
tatra cādhītavidyāste trayo 'pyānāthyaduḥkhitāḥ / yayuḥ svāmikumārasya darśane dakṣiṇāpatham // 1.3.8
tatra te ciñcinīṃ nāma nagarīm ambudhes taṭe / gatvā bhojikasaṃjñasya viprasya nyavasan gṛhe // 1.3.9
sa ca kanyā nijāstisrastebhyo dattvā dhanāni ca / tapase 'nanyasaṃtāno gaṅgāṃ yāti sma bhojikaḥ // 1.3.10
atha teṣāṃ nivasatāṃ tatra śvaśuraveśmani / avagrahakṛtastīvro durbhikṣaḥ samajāyata // 1.3.11
tena bhāryāḥ parityajya sādhvīstāste trayo yayuḥ / spṛśanti na nṛśaṃsānāṃ hṛdayaṃ bandhubuddhayaḥ // 1.3.12
tatastu madhyamā tāsāṃ sagarbhābhūttataśca tāḥ / bhavanaṃ yajñadattasya pitṛmitrasya śiśriyuḥ // 1.3.13
tatra tasthur nijān bhartṝn dhyāyantyaḥ kliṣṭavṛttayaḥ / āpadyapi satīvṛttaṃ kiṃ muñcanti kulastriyaḥ // 1.3.14
kālena madhyamā cātra tāsāṃ putramasūta sā / anyonyātiśayāttasminsnehaścāsāmavardhata // 1.3.15
kadācidvyomamārgeṇa viharantaṃ maheśvaram / aṅkasthā skandajananī taṃ dṛṣṭvā sadayāvadat // 1.3.16
deva paśya śiśāv asminn etās tisro 'pi yoṣitaḥ / baddhasnehā dadhatyāśāmeṣo 'smāñjīvayediti // 1.3.17
tattathā kuru yenāyametā bālo 'pi jīvayet / ityuktaḥ priyayā devo varadaḥ sa jagāda tām // 1.3.18
anugṛhṇāmyamuṃ pūrvaṃ sabhāryeṇāmunā yataḥ / arādhito 'smi tenāyaṃ bhogārthaṃ nirmito bhuvi // 1.3.19
etajjāyā ca sā jātā pāṭalī nāma bhūpateḥ / mahendravarmaṇaḥ putrī bhāryāsyaiva bhaviṣyati // 1.3.20
ityuktvā sa vibhuḥ svapne sādhvīstisro jagāda tāḥ / nāmnā putraka evāyaṃ yuṣmākaṃ bālaputrakaḥ // 1.3.21
asya suptaprabuddhasya śīrṣānte ca dine dine / suvarṇalakṣaṃ bhavitā rājā cāyaṃ bhaviṣyati // 1.3.22
tataḥ suptotthite tasmin bāle tāḥ prāpya kāñcanam / yajñadattasutāḥ sādhvyo nananduḥ phalitavratāḥ // 1.3.23
atha tena suvarṇena vṛddhakoṣo 'cireṇa saḥ / babhūva putrako rājā tapodhīnā hi saṃpadaḥ // 1.3.24
kadācidyajñadatto 'tha rahaḥ putrakamabravīt / rājandurbhikṣadoṣeṇa kvāpi tepitaro gatāḥ // 1.3.25
tatsadā dehi viprebhyo yenāyānti viśamya te / brahmadattakathāṃ caitāṃ kathayāmyatra te śṛṇu // 1.3.26
vārāṇasyāmabhūtpūrvaṃ brahmadattābhidho nṛpaḥ / so 'paśyaddhaṃsayugalaṃ prayāntaṃ gagane niśi // 1.3.27
visphuratkanakacchāyaṃ rājahaṃsaśatairvṛtam / vidyutpuñjamivākāṇḍasitābhrapariveṣṭitam // 1.3.28
punastaddarśanotkaṇṭhā tathāsya vavṛdhe tataḥ / yathā nṛpatisaukhyeṣu na babandha ratiṃ kvacit // 1.3.29
mantribhiḥ saha saṃmantrya tataścākārayatsaraḥ / sa rājā svamate kāntaṃ prāṇināṃ cābhayaṃ dadau // 1.3.30
tataḥ kālena tau prāptau haṃsau rājā dadarśa saḥ / viśvastau cāpi papraccha haime vapuṣi kāraṇam // 1.3.31
vyaktavācau tatastau ca haṃsau rājānamūcatuḥ / purā janmāntare kākāvāvāṃ jātau mahīpate // 1.3.32
balyarthaṃ yudhyamānau ca puṇye śūnye śivālaye / vinipatya vipannau svastatsthānadroṇikāntare // 1.3.33
jātau jātismarāvāvāṃ haṃsau hemamayau tataḥ / tacchrutvā tau yathākāmaṃ paśyanrājā tutoṣa saḥ // 1.3.34
ato 'nanyādṛśādeva pitṛndānādavāpsyasi / ityukto yajñadattena putrakastattathākarot // 1.3.35
śrutvā pradānavārtāṃ tāmāyayuste dvijātayaḥ / parijñātāḥ parāṃ lakṣmīṃ patnīśca saha lebhire // 1.3.36
āścaryamaparityājyo dṛṣṭanaṣṭāpadāmapi / avivekāndhabuddhīnāṃ svānubhāvo durātmanām // 1.3.37
kālena rājyakāmāste putrakaṃ taṃ jighāṃsavaḥ / ninyustaddarśanavyājāddvijā vindhyanivāsinīm // 1.3.38
vadhakān sthāpayitvā ca devīgarbhagṛhāntare / tam ūcuḥ pūrvam ekas tvaṃ paśya devīṃ vrajāntaram // 1.3.39
tataḥ praviṣṭo viśvāsāt sa dṛṣṭvā hantum udyatān / puruṣān putrako 'pṛcchat kasmān nihatha mām iti // 1.3.40
pitṛbhiste prayuktāḥ smaḥ svarṇaṃ dattveti cābruvan / tatas tān mohitān devyā buddhimān putrako 'vadat // 1.3.41
dadāmyetadanarghaṃ vo ratnālaṃkaraṇaṃ nijam / māṃ muñcata karomyatra nodbhedaṃ yāmi dūrataḥ // 1.3.42
evamastviti tattasmādgṛhītvā vadhakā gatāḥ / hataḥ putraka ityūcus tatpitṝṇāṃ puro mṛsā // 1.3.43
tataḥ pratinivṛttāste hatā rājyārthino dvijāḥ / mantribhirdrohiṇo buddhvā kṛtaghnānāṃ śivaṃ kutaḥ // 1.3.44
atrāntare sa rājāpi putrakaḥ satyasaṃgaraḥ / viveśa vindhyakāntāraṃ viraktaḥ sveṣu bandhuṣu // 1.3.45
bhraman dadarśa tatrāsau bāhuyuddhaikatatparau / puruṣau dvau tatastau sa pṛṣṭavān kau yuvām iti // 1.3.46
mayāsurasutāvāvāṃ tadīyaṃ cāsti nau dhanam / idaṃ bhājanameṣā ca yaṣṭirete ca pāduke // 1.3.47
etan nimittaṃ yuddhaṃ nau yo balī sa hared iti / etat tadvacanaṃ śrutvā hasan provāca putrakaḥ // 1.3.48
kiyadetaddhanaṃ puṃsastatastau samavocatām / pāduke paridhāyaite khecaratvamavāpyate // 1.3.49
yaṣṭyā yallikhyate kiṃcitsatyaṃ saṃpadyate hi tat / bhājane yo ya āhāraścintyate sa sa tiṣṭhati // 1.3.50
tac chrutvā putrako 'vādīt kiṃ yuddhenāstv ayaṃ paṇaḥ / dhāvan balādhiko yaḥ syāt sa evaitad dhared iti // 1.3.51
evamastviti tau mūḍhau dhāvitau so 'pi pāduke / adhyāsyodapatadvyoma gṛhītvā yaṣṭibhājane // 1.3.52
atha dūraṃ kṣaṇādgatva dadarśa nagarīṃ śubhām / ākarṣikākhyāṃ tasyāṃ ca nabhaso 'vatatāra saḥ // 1.3.53
vañcanapravaṇā veśyā dvijā matpitaro yathā / vaṇijo dhanalubdhāśca kasya gehe vasāmyaham // 1.3.54
iti saṃcintayan prāpa sa rājā vijanaṃ gṛham / jīrṇaṃ tadantare caikāṃ vṛddhāṃ yoṣitam aikṣata // 1.3.55
pradānapūrvaṃ saṃtoṣya tāṃ vṛddhāmādṛtastayā / uvāsālakṣitastatra putrakaḥ śīrṇasadmani // 1.3.56
kadācitsātha saṃprītā vṛddhā putrakamabravīt / cintā me putra yadbhāryā nānurūpā tava kvacit // 1.3.57
iha rājñastu tanayā pāṭalītyasti kanyakā / uparyantaḥpure sā ca ratnamityabhirakṣyate // 1.3.58
etadvṛddhāvacastasya dattakarṇasya śṛṇvataḥ / viveśa tenaiva pathā labdharandhro hṛdi smaraḥ // 1.3.59
draṣṭavyā sā mayādyaiva kānteti kṛtaniścayaḥ / niśāyāṃ nabhasā tatra pādukābhyāṃ jagāma saḥ // 1.3.60
praviśya so 'driśṛṅgāgratuṅgavātāyanena tām / antaḥpure dadarśārtha suptāṃ rahasi pāṭalīm // 1.3.61
sevyamānāmavirataṃ candrakāntyāṅgalagnayā / jitvā jagadidaṃ śrāntāṃ mūrtāṃ śaktiṃ manobhuvaḥ // 1.3.62
kathaṃ prabodhayāmyetāmiti yābadacintayat / ityakasmādvahistāvadyāmikaḥ puruṣo jagau // 1.3.63
āliṅgya madhurahuṃkṛtimalasonmiṣadīkṣaṇāṃ rahaḥ kāntām / yadbodhayanti suptāṃ janmani yūnāṃ tadeva phalam // 1.3.64
śrutvaivaitadupoddhātamaṅgairutkampaviklavaiḥ / āliliṅga sa tāṃ kāntāṃ prābudhyata tataśca sā // 1.3.65
paśyantyāstaṃ nṛpaṃ tasyā lajjākautukayordṛśi / abhūdanyonyasaṃmardo racayantyāṃ gatāgatam // 1.3.66
athālāpe kṛte vṛtte gāndharmodvāhakarmaṇi / avardhata tayoḥ prītirdaṃpatyorna tu yāminī // 1.3.67
āmantryātha vadhūmutkāṃ tadgatenaiva cetasā / āyayau paścime bhāge tadvṛddhāveśma putrakaḥ // 1.3.68
itthaṃ pratiniśaṃ tatra kurvāṇe 'smin gatāgatam / saṃbhogacihnaṃ pāṭalyā rakṣibhirdṛṣṭam ekadā // 1.3.69
taistadāveditaṃ tasyāḥ pituḥ so 'pi niyuktavān / gūḍhamantaḥpure tatra niśi nārimavekṣitum // 1.3.70
tayā ca tasya prāptasya tatrābhijñānasiddhaye / putrakasya prasuptasya nyastaṃ vāsasyalaktakam // 1.3.71
prātastayā ca vijñapto rājā cārānvyasarjayat / so 'bhijñānācca taiḥ prāptaḥ putrako jīrṇaveśmani // 1.3.72
ānīto rājanikaṭaṃ kupitaṃ vīkṣya taṃ nṛpam / pādukābhyāṃ khamutpatya pāṭalīmandire 'viśat // 1.3.73
viditau svastaduttiṣṭha gacchāvaḥ pādukāvaśāt / ityaṅke pāṭalīṃ kṛtvā jagāma nabhasā tataḥ // 1.3.74
atha gaṅgātaṭanikaṭe gaganādavatīrya sa priyāṃ śrāntām / pātraprabhāvajātairāhārairnandayāmāsa // 1.3.75
ālokitaprabhāvaḥ pāṭalyā putrako 'rthitaśca tataḥ / yaṣṭyā lilekha tatra sa nagaraṃ caturaṅgabalayuktam // 1.3.76
tatra sa rājā bhūtvā mahāprabhāve ca satyatāṃ prāpte / namayitvā taṃ śvaśuraṃ śaśākha pṛthvīṃ samudrāntām // 1.3.77
tadidaṃ divyaṃ nagaraṃ māyāracitaṃ sapauramata eva / nāmnā pāṭaliputraṃ kṣetraṃ lakṣmīsarasvatyoḥ // 1.3.78
iti varṣamukhādimāmapūrvāṃ vayamākarṇya kathāmatīva citrām / cirakālamabhūma kāṇabhūte vilasadvismayamodamānacittāḥ // 1.3.79
ityākhyāya kathāṃ madhye vindhyāntaḥ kāṇabhūtaye / punarvararucistasmai prakṛtārthamavarṇayat // 1.4.1
evaṃ vyāḍīndradattābhyāṃ saha tatra vasan kramāt / prāpto 'haṃ sarvavidyānāṃ pāramutkrāntaśaiśavaḥ // 1.4.2
indrotsavaṃ kadācicca prekṣituṃ nirgatā vayam / kanyāmekāmapaśyāma kāmasyāstramasāyakam // 1.4.3
indradatto mayā pṛṣṭastataḥ keyaṃ bhavediti / upavarṣasutā seyamupakośeti so 'bravīt // 1.4.4
sā sakhībhiśca māṃ jñātvā prītipeśalayā dṛśā / karṣantī manmanaḥ kṛcchrādagacchadbhavanaṃ nijam // 1.4.5
pūrṇacandramukhī nīlanīrajottamalocanā / mṛṇālanālalalitabhujā pīnastanojjvalā // 1.4.6
kambukaṇṭhī pravālābharadanacchadaśobhinī / smarabhūpatisaundaryamandirevendirāparā // 1.4.7
tataḥ kāmaśarāpātanirbhinne hṛdaye na me / niśi tasyāmabhūnnidrā tadvimboṣṭhapipāsayā // 1.4.8
kathaṃcillabdhanidro 'hamapaśyaṃ rajanīkṣaye / śuklāmbaradharāṃ divyāṃ striyaṃ sā māmabhāṣata // 1.4.9
pūrvabhāryopakośā te guṇajñā nāparaṃ patim / kaṃcidicchatyataścintā putra kāryatra na tvayā // 1.4.10
ahaṃ sadā śarīrāntarvāsinī te sarasvatī / tvadduḥkhaṃ notsahe draṣṭum ity uktvāntarhitābhavat // 1.4.11
tataḥ prabuddho jātāstho gatvātiṣṭhamahaṃ śanaiḥ / dayitāmandirāsannabālacūtataroradhaḥ // 1.4.12
athāgatya samākhyātaṃ tatsakhyā mannibandhanam / udgāḍhamupakośāyā navānaṅgavijṛmbhitam // 1.4.13
tato 'haṃ dviguṇībhūtatāpastāmevamabravam / adattāṃ gurubiḥ svecchamupakośāṃ kathaṃ bhaje // 1.4.14
varaṃ hi mṛtyur nākīrtis tatsakhīhṛdayaṃ tava / gurubhiryadi budhyeta tatkadācicchivaṃ bhavet // 1.4.15
tadetatkuru bhadre tvaṃ tāṃ sakhīṃ māṃ ca jīvaya / tacchrutvā sā gatā sakhyā mātuḥ sarvaṃ nyavedayat // 1.4.16
tayā tatkathitaṃ bhartur upavarṣasya tatkṣaṇam / tena bhrātuśca varṣasya tena taccābhinanditam // 1.4.17
vivāhe niścite gatvā vyāḍirānayati sma tām / varṣācāryanideśena kauśāmbyā jananīṃ mama // 1.4.18
athopakośā vidhivatpitrā me pratipāditā / tato mātrā gṛhiṇyā ca samaṃ tatrāvasaṃ sukham // 1.4.19
atha kālena varṣasya śiṣyavargo mahānabhūt / tatraikaḥ pāṇinirnāma jaḍabuddhitaro 'bhavat // 1.4.20
sa śuśrūṣāparikliṣṭaḥ preṣito varṣabhāryayā / agacchattapase khinno vidyākāmo himālayam // 1.4.21
tatra tīvreṇa tapasā toṣitādinduśekharāt / sarvavidyāmukhaṃ tena prāptaṃ vyākaraṇaṃ navam // 1.4.22
tataścāgatya māmeva vādāyāhvayate sma saḥ / pravṛtte cāvayorvāde prayātāḥ sapta vāsarāḥ // 1.4.23
aṣṭame 'hni mayā tasmiñjite tatsamanantaram / nabhaḥ sthena mahāghoro huṃkāraḥ śaṃbhunā kṛtaḥ // 1.4.24
tena praṇaṣṭam aindraṃ tad asmadvyākaraṇaṃ bhuvi / jitāḥ pāṇininā sarve mūrkhībhūtā vayaṃ punaḥ // 1.4.25
atha saṃjātanirvedaḥ svagṛhasthitaye dhanam / haste hiraṇyaguptasya vidhāya vaṇijo nijam // 1.4.26
uktvā taccopakośāyai gatavānasmi śaṃkaram / tapobhirārādhayituṃ nirāhāro himālayam // 1.4.27
upakośā hi me śreyaḥ kāṅkṣantī nijamandire / atiṣṭhatpratyahaṃ snāntī gaṅgāyāṃ niyatavratā // 1.4.28
ekadā sā madhau prāpte kṣāmā pāṇḍurmanoramā / pratipaccandralekheva janalocanahāriṇī // 1.4.29
snātuṃ tripathagāṃ yāntī dṛṣṭā rājapurodhasā / daṇḍādhipatinā caiva kumārasacivena ca // 1.4.30
tatkṣaṇātte gatāḥ sarve smarasāyakalakṣyatām / sāpi tasmindine snāntī kathamapyakarocciram // 1.4.31
āgacchantīṃ ca sāyaṃ tāṃ kumārasacivo haṭhāt / agrahīdatha sāpyenamavocatpratibhāvatī // 1.4.32
abhipretamidaṃ bhadra yathā tava yathā mama / kiṃ tvahaṃ satkulotpannā pravāsasthitabhartṛkā // 1.4.33
kathamevaṃ pravarteya paśyet ko'pi kadācana / tataśca dhruvamaśreyastvayā saha bhavenmama // 1.4.34
tasmānmadhūtsavākṣiptapauraloke gṛhaṃ mama / āgantavaṃ dhruvaṃ rātreḥ prathame prahare tvayā // 1.4.35
ityuktvā kṛtasaṃdhā sā tena kṣipta vidhervaśāt / yāvatkiṃcidgatā tāvanniruddhā sā purodhasā // 1.4.36
tasyāpi tatraiva dine tadvadeva tayā niśi / saṃketakaṃ dvitīyasmin prahare paryakalpyata // 1.4.37
muktāṃ kathaṃcit tenāpi prayātāṃ kiṃcid antaram / daṇḍādhipo ruṇaddhi sma tṛtīyas tāṃ suvihvalām // 1.4.38
atha tasyāpi divase tasminneva tathaiva sā / saṃketakaṃ triyāmāyāṃ tṛtīye prahare vyadhāt // 1.4.39
daivāttenāpi nirmuktā sakampā gṛhamāgatā / kartavyāṃ sā svaceṭīnāṃ saṃvidaṃ svairamabravīt // 1.4.40
varaṃ patyau pravāsasthe maraṇaṃ kulayoṣitaḥ / na tu rūpāramallokalocanāpātapātratā // 1.4.41
iti saṃcintayantī ca smarantī māṃ nināya sā / śocantī svaṃ vapuḥ sādhvī nirāhāraiva tāṃ niśām // 1.4.42
prātarbrāhmaṇapūjārthaṃ vyasarji vaṇijastayā / ceṭī hiraṇyaguptasya kiṃcinmārgayituṃ dhanam // 1.4.43
āgatyā so 'pi tāmevamekānte vaṇirābravīt / bhajasva māṃ tato bhartṛsthāpitaṃ te dadāmi tat // 1.4.44
tacchrutvā sākṣirahitāṃ matvā bhartṛdhanasthitim / vaṇijaṃ pāpamālokya khedāmarṣakadarthitā // 1.4.45
tasyāmevātra saṃketaṃ rātrau tasyāpi paścime / śeṣe pativratā yāme sākarodatha so 'gamat // 1.4.46
tataḥ sākārayadbhūri ceṭībhiḥ kuṇḍakasthitam / kastūrikādisaṃyuktaṃ kajjalaṃ tailamiśritam // 1.4.47
talliptāścelakhaṇḍāśca catvāro vihitāstayā / mañjūṣā kāritā cābhutsthūlā sabahirargalā // 1.4.48
atha tasminmahāveṣo vasantotsavavāsare / āyayau prathame yāme kumārasacivo niśi // 1.4.49
alakṣitaṃ praviṣṭaṃ tamupakośedamabravīt / asnātaṃ na spṛśāmi tvāṃ tatsnāhi praviśāntaram // 1.4.50
aṅgīkurvansa tanmūḍhaśceṭikābhiḥ praveśitaḥ / abhyantaragṛhaṃ guptamandhakāramayaṃ tataḥ // 1.4.51
gṛhītvā tatra tasyāntarvastrāṇyābharaṇāni ca / celakhaṇḍaṃ tamekaṃ ca dattvāntarvāsasaḥ kṛte // 1.4.52
ā śiraḥ pādamaṅgeṣu tābhistattailakajjalam / abhyaṅgabhaṅgyā pāpasya nyastaṃ ghanamapaśyataḥ // 1.4.53
atiṣṭhanmardayantyastatpratyaṅgaṃ yāvadasya tāḥ / tāvaddvitīye prahare sa purodhā upāgamat // 1.4.54
mittraṃ vararuceḥ prāptaḥ kimapyeṣa purohitaḥ / tadiha praviśetyuktvā ceṭyastāstaṃ tathāvidham // 1.4.55
kumārasacivaṃ nagnaṃ mañjūṣāyāṃ sasaṃbhramam / nicikṣipurathābadhnannargalena bahiśca tām // 1.4.56
so 'pi snānamiṣānnītastamasyantaḥ purohitaḥ / tathaiva hṛtavastrādistailakajjalamardanaiḥ // 1.4.57
celakhaṇḍadharastāvacceṭikābhirvimohitaḥ / yāvattṛtīye prahare daṇḍādhipatirāgamat // 1.4.58
tadāgamanajāccaiva ceṭībhiḥ sahasā bhayāt / ādyavatso 'pi nikṣipto mañjūṣāyāṃ purohitaḥ // 1.4.59
tasya dattvārgalaṃ tābhiḥ snānavyājāt praveśya saḥ / daṇḍādhipo 'pi tatraiva tāvatkajjalamardanaiḥ // 1.4.60
anyavadvipralabdho 'bhūccelakhaṇḍaikakarpaṭaḥ / yāvatsa paścime yāme vaṇiktatrāgato 'bhavat // 1.4.61
taddarśanabhayaṃ dattvā kṣipto daṇḍādhipo 'pyatha / mañjūṣāyāṃ sa ceṭībhirdattaṃ ca bahirargalam // 1.4.62
te ca trayo 'ndhatāmisravasabhyāsodyatā iva / mañjūṣāyāṃ bhiyānyonyaṃ sparśaṃ labdhvāpi nālapan // 1.4.63
dattvātha dīpaṃ gehe 'tra vaṇijaṃ taṃ praveśya sā / upakośāvadaddehi tanme bhartrārpitaṃ dhanam // 1.4.64
tacchrutvā śūnyamālokya gṛhaṃ so 'pyavadacchaṭhaḥ / uktaṃ mayā dadāmyeva yadbhartrā sthāpitaṃ dhanam // 1.4.65
upakośāpi mañjūṣāṃ śrāvayantī tato 'bravīt / etaddhiraṇyaguptasya vacaḥ śṛṇuta devatāḥ // 1.4.66
ity uktvā caiva nirvāpya dīpaṃ so 'py anyavadvaṇik / liptaḥ snānāpadeśena ceṭībhiḥ kajjalaiś ciram // 1.4.67
atha gaccha gatā rātrir ity uktaḥ sa niśākṣaye / anicchan galahastena tābhir nirvāsitas tataḥ // 1.4.68
atha cīraikavasano maṣīliptaḥ pade pade / bhakṣyamāṇaḥ śvabhiḥ prāpa lajjamāno nijaṃ gṛham // 1.4.69
tatra dāsajanasyāpi tāṃ prakṣālayato maṣīm / nāśakatsaṃmukhe sthātuṃ kaṣṭo hyavinayakramaḥ // 1.4.70
upakośāpy atha prātaś ceṭikānugatā gatā / gurūṇām anivedyaiva rājño nandasya mandiram // 1.4.71
vaṇigghiraṇyagupto me bhartrā nyāsīkṛtaṃ dhanam / jihīrṣatīti vijñaptas tatra rājā tayā svayam // 1.4.72
tena tac ca parijñātuṃ tatraivānāyito vaṇik / maddhaste kiṃcid apy asyā deva nāstīty abhāṣata // 1.4.73
upakośā tato 'vādītsanti me deva sākṣiṇaḥ / mañjūṣāyāṃ gataḥ kṣiptvā bhartā me gṛhadevatāḥ // 1.4.74
svavācā puratastāsāmanenāṅgīkṛtaṃ dhanam / tāmānāyyeha mañjūṣāṃ pṛcchyantāṃ devatāstvayā // 1.4.75
tacchrutvā vismayādrājā tadānayanamādiśat / tataḥ kṣaṇāt sā mañjūṣā prāpitā bahubhirjanaiḥ // 1.4.76
athopakośā vakti sma satyaṃ vadata devatāḥ / yaduktaṃ vaṇijānena tato yāta nijaṃ gṛham // 1.4.77
no ceddadāmyahaṃ yuṣmānsadasyudghāṭayāmi vā / tacchrutvā bhītabhītāste mañjūṣāsthā babhāṣire // 1.4.78
satyaṃ samakṣam asmākam anenāṅgīkṛtaṃ dhanam / tato niruttaraḥ sarvaṃ sa vaṇik tat prapadyata // 1.4.79
upakośāmathābhyarthya rājñā tvatikutūhalāt / sadasyudghāṭitā tatra mañjūṣā sphoṭitārgalā // 1.4.80
niṣkṛṣṭāste 'pi puruṣāstamaḥ piṇḍā iva trayaḥ / kṛcchrācca pratyabhijñātā mantribhirbhūbhṛtā tathā // 1.4.81
prahasatsvatha sarveṣu kimetaditi kautukāt / rājñā pṛṣṭā satī sarvamupakośā śaśaṃsa tat // 1.4.82
acintyaṃ śīlaguptānāṃ caritaṃ kulayoṣitām / iti cābhinanandustāmupakośāṃ sabhāsadaḥ // 1.4.83
tatas te hṛtasarvasvāḥ paradāriṣiṇo 'khilāḥ / rājñā nirvāsitā deśādaśīlaṃ kasya bhūtaye // 1.4.84
bhaginī me tvamityuktvā dattvā prītyā dhanaṃ bahu / upakośāpi bhūpena preṣitā gṛhamāgamat // 1.4.85
varṣopavarṣau tadbuddhvā sādhvīṃ tāmabhyanandatām / sarvaśca vismayasmeraḥ pure tatrābhavajjanaḥ // 1.4.86
atrāntare tuṣārādrau kṛtvā tīvrataraṃ tapaḥ / ārādhito mayā devo varadaḥ pārvatīpatiḥ // 1.4.87
tadeva tena śāstraṃ me pāṇinīyaṃ prakāśitam / tadicchānugrahādeva mayā pūrṇīkṛtaṃ ca tat // 1.4.88
tato 'haṃ gṛham āgaccham ajñātādhvapariśramaḥ / niśākarakalāmauliprasādāmṛtanirbharaḥ // 1.4.89
atha mātur gurūṇāṃ ca kṛtapādābhivandanaḥ / tatropakośāvṛttāntaṃ tam aśrauṣaṃ mahādbhutam // 1.4.90
tena me paramāṃ bhūmimātmanyānandavismayau / tasyāṃ ca sahajasnehabahumānāvagacchatām // 1.4.91
varṣo 'tha manmukhādaicchacchrotuṃ vyākaraṇaṃ navam / tataḥ prakāśitaṃ svāmikumāreṇaiva tasya tat // 1.4.92
tato vyāḍīndradattābhyāṃ vijñapto dakṣiṇāṃ prati / gururvarṣo 'bravīt svarṇakoṭir me dīyatām iti // 1.4.93
aṅgīkṛtya gurorvākyaṃ tau ca māmityavocatām / ehi rājñaḥ sakhe nandādyācituṃ gurudakṣiṇām // 1.4.94
gacchāmo nānyato 'smābhiriyatkāñcanamāpyate / navādhikāyā navateḥ koṭīnāmadhipo hi saḥ // 1.4.95
vācā tenopakośā ca prāgdharmabhaginī kṛtā / ataḥ śyālaḥ sa te kiṃcittvadguṇaiḥ samavāpyate // 1.4.96
iti niścitya nandasya bhūpateḥ kaṭakaṃ vayam / ayodhyāsthamagacchāma trayaḥ sabrahmacāriṇaḥ // 1.4.97
prāptamātreṣu cāsmāsu sa rājā pañcatāṃ gataḥ / rāṣṭre kolāhalaṃ jātaṃ viṣādena sahaiva naḥ // 1.4.98
avocadindradatto 'tha tatkṣaṇaṃ yogasiddhimān / gatāsorasya bhūpasya śarīraṃ praviśāmyaham // 1.4.99
arthī vararucirme 'stu dāsyāmyasmai ca kāñcanam / vyāḍī rakṣatu me dehaṃ tataḥ pratyāgamāvadhi // 1.4.100
ityuktvā nandadehāntarindradattaḥ samāviśat / pratyujjīvati bhūpe ca rāṣṭre tatrotsavo 'bhavat // 1.4.101
śūnye devagṛhe dehamindradattasya rakṣitum / vyāḍau sthite gato 'bhūvamahaṃ rājakulaṃ tadā // 1.4.102
praviśya svastikāraṃ ca vidhāya gurudakṣiṇām / yoganando mayā tatra hemakoṭiṃ sa yācitaḥ // 1.4.103
tataḥ sa śakaṭālākhyaṃ satyanandasya mantriṇam / suvarṇakoṭimetasmai dāpayeti samādiśat // 1.4.104
mṛtasya jīvitaṃ dṛṣṭvā sadyaśca prāptimarthinaḥ / sa tattvaṃ jñātavānmantrī kimajñeyaṃ hi dhīmatām // 1.4.105
deva dīyata ityuktvā sa ca mantrītyacintayat / nandasya tanayo bālo rājyaṃ ca bahuśatrumat // 1.4.106
tatsaṃpratyatra rakṣāmi tasya dehamapīdṛśam / niścityaitatsa tatkālaṃ śavānsarvānadāhayat // 1.4.107
cārairanviṣya tanmadhye labdhvā devagṛhāttataḥ / vyāḍiṃ vidhūya taddagdhamindradattakalevaram // 1.4.108
atrāntare ca rājānaṃ hemakoṭisamarpaṇe / tvaramāṇamathāha sma śakaṭālo vicārayan // 1.4.109
utsavākṣiptacitto 'yaṃ sarvaḥ parijanaḥ sthitaḥ / kṣaṇaṃ pratīkṣatāmeṣa vipro yāvaddadāmyaham // 1.4.110
athaitya yoganandasya vyāḍinā kranditaṃ puraḥ / abrahmaṇyamanutkrāntajīvo yogasthito dvijaḥ // 1.4.111
anāthaśava ityadya balāddagdhastavodaye / tacchrutvā yoganandasya kāpyavasthābhavacchucā // 1.4.112
dehadāhātsthire tasmiñjāte nirgatya me dadau / suvarṇakoṭiṃ sa tataḥ śakaṭālo mahāmatiḥ // 1.4.113
yoganando 'tha vijane saśoko vyāḍimabravīt / śūdrībhūto 'smi vipro 'pi kiṃ śriyā sthirayāpi me // 1.4.114
tacchrutvāśvāsya taṃ vyāḍiḥ kālocitamabhāṣata / jñāto 'si śakaṭālena tadenaṃ cintayādhunā // 1.4.115
mahāmantrī hyayaṃ svecchamacirāttvāṃ vināśayet / pūrvanandasutaṃ kuryāc candraguptaṃ hi bhūmipam // 1.4.116
tasmādvararuciṃ mantrimukhyatve kuru yena te / etadbuddhyā bhavedrājyaṃ sthiraṃ divyānubhāvayā // 1.4.117
ityuktaiva gate vyāḍau dātuṃ tāṃ gurudakṣiṇām / tadaivānīya dattā me yoganandena mantritā // 1.4.118
athoktaḥ sa mayā rājā brāhmaṇye hārite 'pi te / rājyaṃ naiva sthiraṃ manye śakaṭāle padasthite // 1.4.119
tasmānnāśaya yuktyainamiti mantre mayodite / yoganando 'ndhakūpāntaḥ śakaṭālaṃ tamakṣipat // 1.4.120
kiṃ ca putraśataṃ tasya tatraiva kṣiptavānasau / jīvandvijo 'munā dagdha iti doṣānukīrtanāt // 1.4.121
ekaḥ śarāvaḥ saktūnāmekaḥ pratyahamambhasaḥ / śakaṭālasya tatrāntaḥ saputrasya nyadhīyata // 1.4.122
sa covāca tataḥ putrānamībhiḥ saktubhiḥ sutāḥ / eko 'pi kṛcchrād varteta bahūnāṃ tu kathaiva kā // 1.4.123
tasmātsaṃbhakṣayatvekaḥ pratyahaṃ sajalānamūn / yaḥ śakto yoganandasya kartuṃ vairapratikriyām // 1.4.124
tvameva śakto bhuṅkṣvaitaditi putrāstamabruvan / prāṇebhyo 'pi hi dhīrāṇāṃ priyā śatrupratikriyā // 1.4.125
tataḥ sa śakaṭālastaiḥ pratyahaṃ saktuvāribhiḥ / eka evākarod vṛttiṃ kaṣṭaṃ krūrā jigīṣavaḥ // 1.4.126
abuddhvā cittam aprāpya visrambhaṃ prabhaviṣṇuṣu / na svecchaṃ vyavahartavyam ātmano bhūtim icchatā // 1.4.127
iti cācintayat tatra śakaṭālo 'ndhakūpagaḥ / tanayānāṃ kṣudhārtānāṃ paśyan prāṇodgamavyathām // 1.4.128
tataḥ sutaśataṃ tasya paśyatastadvyapadyata / tatkaraṅkairvṛto jīvannatiṣṭhatsa ca kevalaḥ // 1.4.129
yoganandaśca sāmrājye baddhamūlo 'bhavattataḥ / vyāḍirabhyāyayau taṃ ca gurave dattadakṣiṇaḥ // 1.4.130
abhyetyaiva ca so 'vādīcciraṃ rājyaṃ sakhe 'stu te / āmantrito si gacchāmi tapastaptumahaṃ kvacit // 1.4.131
tacchrutvā yoganandastaṃ bāṣpakaṇṭho 'pyabhāṣata / rājye me bhuṅkṣva bhogāṃstvaṃ bhuktvā māṃ mā sma gā iti // 1.4.132
vyāḍis tato 'vadad rājañ śarīre kṣaṇanaśvare / evaṃprāyeṣv asāreṣu dhīmān ko nāma majjati // 1.4.133
nahi mohayati prājñaṃ lakṣmīrmarumarīcikā / ityuktvaiva sa tatkālaṃ tapase niścito yayau // 1.4.134
agamad atha yoganandaḥ pāṭaliputraṃ svarājanagaraṃ saḥ / bhogāya kāṇabhūte matsahitaḥ sakalasainyayutaḥ // 1.4.135
tatropakośāparicaryamāṇaḥ samudvahanmantridhurāṃ ca tasya / ahaṃ jananyā gurubhiś ca sākam āsādya lakṣmīmavasaṃ cirāya // 1.4.136
bahu tatra dine dine dyusindhuḥ kanakaṃ mahyamadāttapaḥ prasannā / vadati sma śarīriṇī ca sākṣān mama kāryāṇi sarasvatī sadaiva // 1.4.137
evamuktvā vararuciḥ punaretadavarṇayat / kālena yoganando 'tha kāmādivaśamāyayau // 1.5.1
gajendra iva mattaśca nāpaikṣata sa kiṃcana / akāṇḍapātopanatā kaṃ na lakṣmīr vimohayet // 1.5.2
acintayaṃ tataścāhaṃ rājā tāvadviśṛṅkhalaḥ / tatkāryacintayākrāntaḥ svadharmo me 'vasīdati // 1.5.3
tasmādvaraṃ sahāyaṃ taṃ śakaṭālaṃ samuddhare / kriyetā cedviruddhaṃ ca kiṃ da kuryānmayi sthite // 1.5.4
niścityaitanmayābhyarthya rājānaṃ so 'ndhakūpataḥ / uddhṛtaḥ śakaṭālo 'tha mṛdavo hi dvijātayaḥ // 1.5.5
durjayo yoganando 'yaṃ sthite vararucāvataḥ / āśraye vaitasīṃ vṛttiṃ kālaṃ tāvatpratīkṣitum // 1.5.6
iti saṃcintya sa prājñaḥ śakaṭālo madicchayā / akarodrājakāryāṇi punaḥ saṃprāpya mantritām // 1.5.7
kadācidyoganando 'tha nirgato nagarādvahiḥ / śliṣyatpañcāṅguliṃ hastaṃ gaṅgāmadhye vyalokayat // 1.5.8
kimetaditi papraccha māmāhūya sa tatkṣaṇam / ahaṃ ca dve nijāṅgulyau diśi tasyāmadarśayam // 1.5.9
tena tasmiṃstirobhūte haste rājātivismayāt / bhūyo 'pi tadapṛcchanmāṃ tataścāhaṃ tamabravam // 1.5.10
pañcabhirmilitaiḥ kiṃ yajjagatīha na sādhyate / ityuktavānasau hastaḥ śvāṅgulīḥ pañca darśayan // 1.5.11
tato 'sya rājan naṅgulyāv ete dve darśite mayā / aikacitye dvayoreva kimasādhyaṃ bhavediti // 1.5.12
ityukte gūḍhavijñāne samatuṣyattato nṛpaḥ / śakaṭālo vyaṣīdacca madbuddhiṃ vīkṣya durjayām // 1.5.13
ekadā yoganandaśca dṛṣṭavānmahiṣīṃ nijām / vātāyanāgrāt paśyantīṃ brāhmaṇātithimunmukham // 1.5.14
tanmātrādeva kupito rājā viprasa tasya saḥ / ādiśadbadhamīrṣyā hi vivekaparipanthinī // 1.5.15
hantuṃ vadhyabhuvaṃ tasmin nīyamāne dvije tadā / ahasadgatajīvo 'pi matsyo vipaṇimadhyagaḥ // 1.5.16
tadaiva rājā tadbuddhvā vadhaṃ tasya nyavārayat / viprasya māmapṛcchacca matsyahāsasya kāraṇam // 1.5.17
nirūpya kathayāmyetadityuktvā nirgataṃ ca mām / cintitopasthitaikānte sarasvatyevamabravīt // 1.5.18
asya tālataroḥ pṛṣṭhe tiṣṭha rātrābalakṣitaḥ / atra śroṣyasi matsyasya hāsahetum asaṃśayam // 1.5.19
tacchrutvā niśi tatrāhaṃ gatvā tālopari sthitaḥ / apaśyaṃ rākṣasīṃ ghorāṃ bālaiḥ putraiḥ sahāgatam // 1.5.20
sā bhakṣyaṃ yācamānāṃstānavādītpratipālyatām / prātarvo vipramāṃsāni dāsyāmyadya hato na saḥ // 1.5.21
kasmātsa na hato 'dyeti pṛṣṭā tairabravītpunaḥ / taṃ hi dṛṣṭva mṛto 'pīha matsyo hasitavāniti // 1.5.22
hasitaṃ kimu teneti pṛṣṭā bhūyaḥ sutaiśca sā / avocadrākṣasī rājñaḥ sarvā rājño 'pi viplutāḥ // 1.5.23
sarvatrāntaḥpure hyatra strīrūpāḥ puruṣāḥ sthitāḥ / hanyate 'naparādhas tu vipra ity ahasat timiḥ // 1.5.24
bhūtānāṃ pārthivātyarthanirvivekatvahāsinām / sarvāntaścāriṇāṃ hyetā bhavantyeva ca vikriyāḥ // 1.5.25
etattasyā vacaḥ śrutvā tato 'pakrāntavāhanam / prāptaśca matsyahāsasya hetuṃ rājñe nyavedayam // 1.5.26
prāpya cāntaḥpurebhyas tān strīrūpān puruṣāṃs tataḥ / bahv amanyata māṃ rājā vadhādvipraṃ ca muktavān // 1.5.27
ityādi ceṣṭitaṃ dṛṣṭvā tasya rājño viśṛṅkhalam / khinne mayi kadācicca tatrāgāccitrakṛnnavaḥ // 1.5.28
alikhat sa mahādevīṃ yoganandaṃ ca taṃ paṭe / sajīvam iva taccitraṃ vākceṣṭārahitaṃ tv abhūt // 1.5.29
taṃ ca citrakaraṃ rājā tuṣṭo vittairapūrayat / taṃ ca vāsagṛhe citrapaṭaṃ bhittāvakārayat // 1.5.30
ekadā ca praviṣṭasya vāsake tatra sā mama / saṃpūrṇalakṣaṇā devī pratibhāti sma citragā // 1.5.31
lakṣaṇāntarasaṃbandhādabhyūhya pratibhāvaśāt / athākārṣamahaṃ tasyāstilakaṃ mekhalāpade // 1.5.32
saṃpūrṇalakṣaṇāṃ tena kṛtvaināṃ gatavānaham / praviṣṭo yoganando 'tha tilakaṃ taṃ vyalokayat // 1.5.33
kenāyaṃ racito 'treti so 'pṛcchacca mahattarān / te ca nyavedayaṃstasmai kartāraṃ tilakasya mām // 1.5.34
devyā guptapradeśasthamimaṃ nānyo mayā vinā / vetti tajjñātavānevamasau vararuciḥ katham // 1.5.35
channaḥ kṛto 'munā nūnaṃ mamāntaḥpuraviplavaḥ / dṛṣṭavānata evāyaṃ strīrūpāṃstatra tānnarān // 1.5.36
iti saṃcintayāmāsa yoganandaḥ krudhā jvalan / jāyante bata mūḍhānāṃ saṃvāda api tādṛśāḥ // 1.5.37
tataḥ svairaṃ samāhūya śakaṭālaṃ samādiśat / tvayā vararucirvadhyo devīvidhvaṃsanāditi // 1.5.38
yathā jñāpayasītyuktvā śakaṭālo 'gamadbahiḥ / acintayacca śaktiḥ syāddhantuṃ vararuciṃ na me // 1.5.39
divyabuddhiprabhāvo 'sābuddhartā ca mamāpadaḥ / viprasya tadvaraṃ guptaṃ saṃprati svīkaromi tam // 1.5.40
iti niścitya so 'bhyetya rājñaḥ kopamakāraṇam / vadhāntaṃ kathayitvā me śakaṭālo 'bravīttataḥ // 1.5.41
anyaṃ kaṃcitpravādāya hanmyahaṃ tvaṃ ca madgṛhe / pracchannas tiṣṭha mām asmād rakṣituṃ kopanān nṛpāt // 1.5.42
iti tadvacanāc channas tadgṛhe 'vasthito 'bhavam / sa cānyaṃ hatavān kaṃcin madvadhākhyātaye niśi // 1.5.43
evaṃ prayuktanītiṃ taṃ prītyāvocamahaṃ tadā / eko mantrī bhavānyena hantuṃ māṃ na kṛtā matiḥ // 1.5.44
nahi hantumahaṃ śakyo rākṣaso mittramasti me / dhyātamātrāgato viśvaṃ grasate sa madicchayā // 1.5.45
rājā tvihendradattākhyaḥ sakhā vadhyo na me dvijaḥ / tacchrutvā so 'bravīnmantrī rakṣo me darśyatāmiti // 1.5.46
tato dhyātāgataṃ tasmi tadrakṣo 'hamadarśayam / taddarśanācca vitrasto vismitaśca vabhūva saḥ // 1.5.47
rakṣasyantarhite tasmiñ śakaṭālaḥ sa māṃ punaḥ / kathaṃ te rākṣaso mittraṃ saṃjāta iti pṛṣṭavān // 1.5.48
tato 'hamavadaṃ pūrvaṃ rakṣārthaṃ nagare bhraman / rātrau rātrau kṣayaṃ prāpadekaiko nagarādhipaḥ // 1.5.49
tacchrutvā yoganando māmakaronnagarādhipam / bhramaṃścāpaśyamatrāhaṃ bhramantaṃ rākṣasaṃ niśi // 1.5.50
sa ca māmavadadbrūhi vidyate nagare 'tra kā / surūpā strīti tacchrutvā vihasyāhaṃ tamabravam // 1.5.51
yā yasyābhimatā mūrkha surūpā tasya sā bhavet / tacchrutvaiva tvayaikena jito 'smītyavadatsa mām // 1.5.52
praśnamokṣādvadhottirṇaṃ māṃ punaścābravīdasau / tuṣṭo 'smīti suhṛnme tvaṃ saṃnidhāsye ca te smṛtaḥ // 1.5.53
ityuktvāntarhite tasminyathāgatamagāmaham / evam āpatsahāyo me rākṣaso mittratāṃ gataḥ // 1.5.54
ityuktavānahaṃ bhūyaḥ śakaṭālena cārthitaḥ / gaṅgāmadarśayaṃ tasmai mūrtāṃ dhyānādupasthitām // 1.5.55
stutibhistoṣitā sā ca mayā devī tirodadhe / babhūva śakaṭālaśca sahāyaḥ praṇato mayi // 1.5.56
ekadā ca sa mantrī māṃ guptasthaṃ khinnamabravīt / sarvajñenāpi khedāya kimātmā dīyate tvayā // 1.5.57
kiṃ na jānāsi yadrājñāmavicāraratā dhiyaḥ / acirācca bhavecchuddhistathā cātra kathaṃ śṛṇu // 1.5.58
ādityavarmanāmātra babhūva nṛpatiḥ purā / śivavarmābhidhāno 'sya mantrī cābhūnmahāmatiḥ // 1.5.59
rājñastasyaikadā caikā rājñī garbhamadhārayat / tadbuddhvā sa nṛpo 'pṛcchadityantaḥ purarakṣiṇaḥ // 1.5.60
varṣadvayaṃ praviṣṭasya vartate 'ntaḥpure 'tra me / tadeṣā garbhasaṃbhūtiḥ kutaḥ saṃprati kathyatām // 1.5.61
athocuste praveśo 'tra puṃso 'nyasyāsti na prabho / śivavarmā tu te mantrī praviśatyanivāritaḥ // 1.5.62
tacchrutvācintayadrājā nūnaṃ drohī sa eva me / prakāśaṃ ca hate tasminnapavādo bhavenmama // 1.5.63
ityālocya sa taṃ yuktyā śivavarmāṇamīśvaraḥ / sāmantasyāntikaṃ sakhyuḥ prāhiṇodbhogavarmaṇaḥ // 1.5.64
tadvadhaṃ tasya lekhena saṃdiśya tadanantaram / nigūḍhaṃ sa nṛpastatra lekhahāraṃ vyasarjayat // 1.5.65
yāte mantriṇi saptāhe gate bhītyā palāyitā / sā rājñī rakṣibhirlabdhā puṃsā strīrupiṇā saha // 1.5.66
ādityavarmā tadbuddhvā sānutāpo 'bhavattadā / kiṃ mayā tādṛśo mantrī ghātito 'kāraṇāditi // 1.5.67
atrāntare sa ca prāpa nikaṭaṃ bhogavarmaṇaḥ / śivavarmā sa copāgāllekhamādāya pūruṣaḥ // 1.5.68
vācayitvā ca taṃ lekhamekānte śivavarmaṇe / śaśaṃsa vadhanirdeśaṃ bhogavarmā vidhervaśāt // 1.5.69
śivavarmāpy avocat taṃ sāmantaṃ mantrisattamaḥ / tvaṃ vyāpādaya māṃ no cen nihanmyātmānam ātmanā // 1.5.70
tacchrutvā vismayāviṣṭo bhogavarmā jagāda tam / kimetadbrūhi me vipra śāpito 'si na vakṣi cet // 1.5.71
atha vakti sma taṃ mantrī hanyeyaṃ yatra bhūpate / tatra dvādaśa varṣāṇi deśe devo na varṣati // 1.5.72
tacchrutvā mantribhiḥ sārdhaṃ bhogavarmā vyacintayat / duṣṭaḥ sa rājā deśasya nāśamasmākamicchati // 1.5.73
kiṃ hi tatra na santyeva vadhakā guptagāminaḥ / tasmānmantrī na vadhyo 'sau rakṣyaḥ svātmavadhādapi // 1.5.74
iti saṃmantrya dattvā ca rakṣakān bhogavarmaṇā / śivavarmā tato deśāt preṣito 'bhūt tataḥ kṣaṇāt // 1.5.75
evaṃ pratyāyayau jīvansa mantrī prajñayā svayā / śuddhiścāsyānyato jātā nahi dharmo 'nyathā bhavet // 1.5.76
itthaṃ tavāpi śuddhiḥ syāttiṣṭha tāvadgṛhe mama / kātyāyana nṛpo 'pyeṣa sānutāpo bhaviṣyati // 1.5.77
ityuktaḥ śakaṭālena cchanno 'haṃ tasya veśmani / pratīkṣamāṇo 'vasaraṃ tānyahānyatyavāhayam // 1.5.78
tasyātha yoganandasya kāṇabhūteḥ kadācana / putro hiraṇyaguptākhyo mṛgayāyai gato 'bhavat // 1.5.79
aśvavegātprayātasya kathaṃciddūramantaram / ekākino vane tasya vāsaraḥ paryahīyata // 1.5.80
tataśca tāṃ niśāṃ netuṃ vṛkṣamārohati sma saḥ / kṣaṇāttatraiva cārohadṛkṣaḥ siṃhena bhīṣitaḥ // 1.5.81
sa dṛṣṭvā rājaputraṃ taṃ bhītaṃ mānuṣabhāṣayā / mā bhaiṣīrmama mittraṃ tvamityuktvā nirbhayaṃ vyadhāt // 1.5.82
visrambhādṛkṣavākyena rājaputro 'tha suptavān / ṛkṣastu jāgradevāsīdadhaḥ siṃho 'tha so 'bravīt // 1.5.83
ṛkṣaṃ mānuṣametaṃ me kṣipa yāvadvrajāmyaham / ṛkṣastato 'bravītpāpa na mitraṃ ghātayāmyaham // 1.5.84
kramādṛkṣe prasupte ca rājaputre ca jāgrati / punaḥ siṃho 'bravīdetamṛkṣaṃ me kṣipa mānuṣa // 1.5.85
tacchrutvātmabhayāttena siṃhasyārādhanāya saḥ / kṣipto 'pi nāpataccitramṛkṣo daivaprabodhitaḥ // 1.5.86
mittradrohin bhavonmatta iti śāpam adāc ca saḥ / tasya rājasutasyaitadvṛttāntāvagamāvadhim // 1.5.87
prāpyaiva svagṛhaṃ prātarunmatto 'bhūnnṛpātmajaḥ / yoganandaśca taddṛṣṭvā viṣādaṃ sahasāgamat // 1.5.88
abravīcca sa kāle 'smiñ jīved vararucir yadi / idaṃ jñāyeta tatsarvaṃ dhiṅ me tadvadhapāṭavam // 1.5.89
tacchrutvā vacanaṃ rājñaḥ śakaṭālo vyacintayat / hanta kātyāyanasyāyaṃ labdhaḥ kālaḥ prakāśane // 1.5.90
na so 'tra mānī tiṣṭheca rājā mayi ca viśvaset / ityālocya sa rājānamabravīdyācitābhayaḥ // 1.5.91
rājannalaṃ viṣādena jīvanvararuciḥ sthitaḥ / yoganandastato 'vādīddrutamānīyatāmiti // 1.5.92
athāhaṃ śakaṭālena yoganandāntikaṃ haṭhāt / ānītas taṃ tathābhūtaṃ rājaputraṃ vyalokayam // 1.5.93
mittradrohaḥ kṛto 'nena devetyuktvā tathaiva saḥ / sarasvatīprasādena vṛttāntaḥ kathito mayā // 1.5.94
tatastacchāpamuktena stuto 'haṃ rājasūnunā / tvayā kathamidaṃ jñātamityapṛcchatsa bhūpatiḥ // 1.5.95
athāham avadaṃ rājaṃl lakṣaṇair anumānataḥ / pratibhātaśca paśyanti sarvaṃ prajñāvatāṃ dhiyaḥ // 1.5.96
tadyathā tilako jñātastathā sarvamidaṃ mayā / iti madvacanātso 'bhūdrājā lajjānutāpavān // 1.5.97
athānādṛtasatkāraḥ pariśuddhyaiva lābhavān / svagṛhaṃ gatavānasmi śīlaṃ hi viduṣāṃ dhanam // 1.5.98
prāptasyaiva ca tatratyo jano 'rodītpuro mama / abhyetya māṃ samudbhrāntamupavarṣo 'bravīttataḥ // 1.5.99
rājā hataṃ niśamya tvāmupakośāgnisādvapuḥ / akarodatha mātuste śucā hṛdayamasphuṭat // 1.5.100
tac chrutvābhinavodbhūtaśokāvegavicetanaḥ / sadyo 'ham apataṃ bhūmau vātarugṇa iva drumaḥ // 1.5.101
kṣaṇācca gatavānasmi pralāpānāṃ rasajñatām / priyabandhuvināśotthaḥ śokāgniḥ kaṃ na tāpayet // 1.5.102
ā saṃsāraṃ jagatyasminnekā nityā hyanityatā / tadetāmaiśvarīṃ māyāṃ kiṃ jānannapi muhyasi // 1.5.103
ityādibhir upāgatya varṣeṇa vacanair aham / bodhito 'tha yathātattvaṃ kathaṃciddhṛtimāptavān // 1.5.104
tato viraktahṛdayastyaktvā sarvaṃ nibandhanam / praśamaikasahāyo 'haṃ tapovanamaśiśriyam // 1.5.105
divaseṣvatha gacchatsu tattapovanamekadā / ayodhyāta upāgacchadvipra eko mayi sthite // 1.5.106
sa mayā yoganandasya rājyavārtām apṛcchyata / pratyabhijñāya māṃ so 'tha saśokamidamabravīt // 1.5.107
śṛṇu nandasya yadvṛttaṃ tatsakāśādgate tvayi / labdhvāvakāśas tatrābhūc chakaṭālaś cireṇa saḥ // 1.5.108
sa cintayanvadhopāyaṃ yoganandasya yuktitaḥ / kṣitiṃ khanantamadrākṣīccāṇakyākhyaṃ dvijaṃ pathi // 1.5.109
kiṃ bhuvaṃ khanasītyukte tena vipro 'tha so 'bravīt / darbhamunmūlayāmyatra pādo hyetena me kṣataḥ // 1.5.110
tacchrutvā sahasā mantrī kopanaṃ krūraniścayam / taṃ vipraṃ yoganandasya vadhopāyamamanyata // 1.5.111
nāma pṛṣṭvābravīttaṃ ca he brahmandāpayāmi te / ahaṃ trayodaśīśrāddhaṃ gṛhe nandasya bhūpateḥ // 1.5.112
dakṣiṇātaḥ suvarṇasya lakṣaṃ tava bhaviṣyati / bhokṣyase dhuri cānyeṣāmehi tāvadgṛhaṃ mama // 1.5.113
ityuktvā śakaṭālastaṃ cāṇakyamanayadgṛham / śrāddhāhe 'darśayattaṃ ca rājñe sa śraddadhe ca tam // 1.5.114
tataḥ sa gatvā cāṇakyo dhuri śrāddha upāviśat / subandhunāmā vipraśca tāmaicchaddhuramātmanaḥ // 1.5.115
tadgatvā śakaṭālena vijñapto nandabhūpatiḥ / avādīnnāparo yogyaḥ subandhurdhuri tiṣṭhatu // 1.5.116
āgatyaitāṃ ca rājājñāṃ śakaṭālo bhayānataḥ / na me 'parādha ityuktvā cāṇakyāya nyavedayat // 1.5.117
so 'tha kopena cāṇakyo jvalanniva samantataḥ / nijāṃ muktvā śikhāṃ tatra pratijñāmakarodimām // 1.5.118
avaśyaṃ hanta nando 'yaṃ saptabhirdivasairmayā / vināśyo bandhanīyā ca tato nirbhanyunā śikhā // 1.5.119
ityuktavantaṃ kupite yoganande palāyitam / alakṣitaṃ svagehe taṃ śakaṭālo nyaveśayat // 1.5.120
tatropakaraṇe datte guptaṃ tenaiva mantriṇā / sa cāṇakyo dvijaḥ kvāpi gatvā kṛtyāmasādhayat // 1.5.121
tadvaśādyoganando 'tha dāhajvaramavāpya saḥ / saptame divase prāpte pañcatvaṃ samupāgamat // 1.5.122
hatvā hiraṇyaguptaṃ ca śakaṭālena tatsutam / pūrvanandasute lakṣmīścandragupte niveśitā // 1.5.123
mantritve tasya cābhyarthya bṛhaspatisamaṃ dhiyā / cāṇakyaṃ sthāpayitvā taṃ sa mantrī kṛtakṛtyatām // 1.5.124
manvāno yoganandasya kṛtavairapratikriyaḥ / putraśokena nirviṇṇaḥ praviveśa mahadvanam // 1.5.125
iti tasya mukhācchrutvā viprasya sutarāmaham / kāṇabhūte gataḥ khedaṃ sarvamālokya cañcalam // 1.5.126
khedāc cāham imāṃ draṣṭum āgato vindhyavāsinīm / tatprasādena dṛṣṭvā tvāṃ smṛtā jātirmayā sakhe // 1.5.127
prāptaṃ divyaṃ ca vijñānaṃ mayoktā te mahākathā / idānīṃ kṣīṇaśāpo 'haṃ yatiṣye dehamujjhitum // 1.5.128
tvaṃ ca saṃprati tiṣṭheha yāvadāyāti te 'ntikam / śiṣyayukto guṇāḍhyākhyastyaktabhāṣātrayo dvijaḥ // 1.5.129
so 'pi hyahamiva krodhāddevyā śapto gaṇottamaḥ / mālyavānnāma matpakṣapātī martyatvamāgataḥ // 1.5.130
tasmai maheśvaroktaiṣā kathanīyā mahākathā / tataste śāpanirmuktistasya cāpi bhaviṣyati // 1.5.131
evaṃ vararucistatra kāṇabhūternivedya saḥ / pratasthe dehamokṣāya puṇyaṃ badarikāśramam // 1.5.132
gacchandadarśa gaṅgāyāṃ so 'tha śākāśinaṃ munim / tatsamakṣaṃ ca tasyarṣeḥ kuśenābhūtkarakṣatiḥ // 1.5.133
tato 'sya rudhiraṃ niryattena śākarasīkṛtam / ahaṃkāraparīkṣārthaṃ kautukātsvaprabhāvataḥ // 1.5.134
taddṛṣṭvā hanta siddho 'smītyagāddarpamasau muniḥ / tato vararuciḥ kiṃcidvihasyeva jagāda tam // 1.5.135
jijñāsanāya raktaṃ te mayā śākarasīkṛtam / yāvannādyāpyahaṃkāraḥ parityaktastvayā mune // 1.5.136
jñānamārge hyahaṃkāraḥ parigho duratikramaḥ / jñānaṃ vinā ca nāstyeva mokṣo vrataśatairapi // 1.5.137
svargastu na mumukṣūṇāṃ kṣayī cittaṃ vilobhayet / tasmādahaṃkṛtityāgājjñāne yatnaṃ mune kuru // 1.5.138
vinīyaivaṃ muniṃ tena praṇatena kṛtastutiḥ / taṃ badaryāśramoddeśaṃ śāntaṃ vararuciryayau // 1.5.139
atha sa nibiḍabhaktyā tatra devīṃ śaraṇyāṃ śaraṇamupagato 'sau martyabhāvaṃ mumukṣuḥ / prakaṭitanijamūrtiḥ sāpi tasmai śaśaṃsa svayamanalasamutthāṃ dhāraṇāṃ dehamuktyai // 1.5.140
dagdhvā śarīramatha dhāraṇayā tayā taddivyāṃ gatiṃ vararuciḥ sa nijāṃ prapede / vindhyāṭavībhuvi tataḥ sa ca kāṇabhūtir āsīdabhīpsitaguṇāḍhyasamāgamotkaḥ // 1.5.141
tataḥ sa martyavapuṣā mālyavānvicaranvane / nāmnā guṇāḍhaḥ sevitvā sātavāhanabhūpatim // 1.6.1
saṃskṛtādyāstadagre ca bhāṣāstisraḥ pratijñayā / tyaktvā khinnamanā draṣṭumāyayau vindhyavāsinīm // 1.6.2
tadādeśena gatvā ca kāṇabhūtiṃ dadarśa saḥ / tato jātiṃ nijāṃ smṛtvā prabuddhaḥ sahasābhavat // 1.6.3
āśritya bhāṣāṃ paiśācīṃ bhāṣātrayavilakṣaṇām / śrāvayitvā nijaṃ nāma kāṇabhūtiṃ ca so 'bravīt // 1.6.4
puṣpadantācchrutāṃ divyāṃ śīghraṃ kathaya me kathām / yena śāpaṃ tariṣyāvas tvaṃ cāhaṃ ca samaṃ sakhe // 1.6.5
tacchrutvā praṇato hṛṣṭaḥ kāṇabhūtiruvāca tam / kathayāmi kathāṃ kiṃ tu kautukaṃ me mahatprabho // 1.6.6
ājanmacaritaṃ tāvacchaṃsa me kurvanugraham / iti tenārthito vaktuṃ guṇāḍhyo 'tha pracakrame // 1.6.7
pratiṣṭhāne 'sti nagaraṃ supratiṣṭhitasaṃjñakam / tatrābhūtsomaśarmākhyaḥ ko'pi brāhmaṇasattamaḥ // 1.6.8
vatsaś ca gulmakaś caiva tasya dvau tanayau sakhe / jāyete sma tṛtīyā ca śrutārthā nāma kanyakā // 1.6.9
kālena brāhmaṇaḥ so 'tha sabhāryaḥ pañcatāṃ gataḥ / tatputrau tau svasāraṃ tāṃ pālayantāvatiṣṭhatām // 1.6.10
sā cākasmātsagarbhābhūttadṛṣṭvā vatsagulmayoḥ / tatrānyapuruṣābhāvācchaṅkānyonyamajāyata // 1.6.11
tataḥ śrutārthā cittajñā bhrātarau tāvabhāṣata / pāpaśaṅkā na kartavyā śṛṇutaṃ kathayāmi vām // 1.6.12
kumāraḥ kīrtisenākhyo nāgarājasya vāsukeḥ / bhrātuḥ putro 'sti tenāhaṃ dṛṣṭā snātuṃ gatā satī // 1.6.13
tataḥ sa madanākrānto nivedyānvayanāmanī / gāndharveṇa vivāhena māṃ bhāryāmakarottadā // 1.6.14
viprajāterayaṃ tasmānmama garbha iti svasuḥ / śrutvā kaḥ pratyayo 'treti vatsagulmāvavocatām // 1.6.15
tato rahasi sasmāra sā taṃ nāgakumārakam / smṛtamātrāgataḥ so 'tha vatsagulmāvabhāṣata // 1.6.16
bhāryā kṛtā mayaiveyaṃ śāpabhraṣṭā varāpsarāḥ / yuṣmatsvasā yuvāṃ caiva śāpenaiva cyutau bhuvi // 1.6.17
putro janiṣyate cātra yuṣmatsvasurasaṃśayam / tato 'syāḥ śāpanirmuktiryuvayośca bhaviṣyati // 1.6.18
ityuktvāntarhitaḥ so 'bhūttataḥ stokaiśca vāsaraiḥ / śrutārthāyāḥ suto jātastaṃ hi jānīhi māṃ sakhe // 1.6.19
gaṇāvatāro jāto 'yaṃ guṇāḍhyo nāma brāhmaṇaḥ / iti tatkālam udabhūd antarikṣāt sarasvatī // 1.6.20
kṣīṇaśāpāstataste ca jananīmātulā mama / kālena pañcatāṃ prāptā gataścāhamadhīratām // 1.6.21
atha śokaṃ samutsṛjya bālo 'pi gatavānaham / svāvaṣṭambhena vidyānāṃ prāptaye dakṣiṇāpatham // 1.6.22
kālena tatra saṃprāpya sarvā vidyāḥ prasiddhimān / svadeśam āgato 'bhūvaṃ darśayiṣyan nijān guṇān // 1.6.23
praviśaṃśca cirāttatra nagare supratiṣṭhite / apaśyaṃ śiṣyasahitaḥ śobhāṃ kāmapyahaṃ tadā // 1.6.24
kvacitsāmāni chandogā gāyanti ca yathāvidhi / kvacidvivādo viprāṇāmabhūdvedavinirṇaye // 1.6.25
yo 'tra dyūtakalāṃ vetti tasya hastagato nidhiḥ / ityādikaitavair dyūtam astuvan kitavāḥ kvacit // 1.6.26
anyonyaṃ nijavāṇijyakalākauśalavādinām / kvacicca vaṇijāṃ madhye vaṇigeko 'bravīdidam // 1.6.27
arthaiḥ saṃyamavān arthān prāpnoti kiyad adbhutam / mayā punar vinaivārthaṃ lakṣmīr āsāditā purā // 1.6.28
garbhasthasya ca me pūrvaṃ pitā pañcatvamāgataḥ / manmātuśca tadā pāpairgotrajaiḥ sakalaṃ hṛtam // 1.6.29
tataḥ sā tadbhayād gatva rakṣaṇtī garbham ātmanaḥ / tasthau kumāradattasya pitṛmitrasya veśmani // 1.6.30
tatra tasyāśca jāto 'haṃ sādhvyā vṛttinibandhanam / tataścāvardhayatsā māṃ kṛcchakarmāṇi kurvatī // 1.6.31
upādhyāyamathābhyarcya tayākiṃcanyadīnayā / krameṇa śikṣitaścāhaṃ lipiṃ gaṇitameva ca // 1.6.32
vaṇikputro 'si tatputra vāṇijyaṃ kuru sāṃpratam / viśākhilākhyo deśe 'smin vaṇik cāsti mahādhanaḥ // 1.6.33
daridrāṇāṃ kulīnānāṃ bhāṇḍamūlyaṃ dadāti saḥ / gaccha yācasva taṃ mūlyamiti mātābravīcca mām // 1.6.34
tato 'hamagamaṃ tasya sakāśaṃ so 'pi tatkṣaṇam / ity avocat krudhā kaṃcid vaṇikputraṃ viśākhilaḥ // 1.6.35
mūṣako dṛśyate yo 'yaṃ gataprāṇo 'tra bhūtale / etenāpi hi paṇyena kuśalo dhanamarjayet // 1.6.36
dattāstava punaḥ pāpa dīnārā bahavo mayā / dūre tiṣṭhatu tadvṛddhistvayā te 'pi na rakṣitāḥ // 1.6.37
tacchrutvā sahasaivāhaṃ tamavocaṃ viśākhilam / gṛhīto 'yaṃ mayā tvatto bhāṇḍamulyāya mūṣakaḥ // 1.6.38
ityuktvā mūṣakaṃ haste gṛhītvā saṃpuṭe ca tam / likhitvāsya gato 'bhūvam ahaṃ so 'py ahasad vaṇik // 1.6.39
caṇakāñjaliyugmena mūlyenā sa ca mūṣakaḥ / mārjārasya kṛte dattaḥ kasyacidvaṇijo mayā // 1.6.40
kṛtvā tāṃś caṇakān bhṛṣṭān gṛhītvā jalakumbhikām / atiṣṭhaṃ catvare gatvā chāyāyā nagarādvahiḥ // 1.6.41
tatra śrāntāgatāyāmbhaḥ śītalaṃ caṇakāṃśca tān / kāṣṭhabhārikasaṃghāya sapraśrayamadāmaham // 1.6.42
ekaikaḥ kāṣṭhikaḥ prītyā kāṣṭhe dve dve dadau mama / cikrītavānahaṃ tāni nītvā kāṣṭhāni cāpaṇe // 1.6.43
tataḥ stokena mūlyena krītvā tāṃścaṇakāṃstataḥ / tathaiva kāṣṭhikebhyo 'hamanyedyuḥ kāṣṭhamāharam // 1.6.44
evaṃ pratidinaṃ kṛtvā prāpya mūlyaṃ kramānyayā / kāṣṭhikebhyo 'khilaṃ dāru krītaṃ tebhyo dinatrayam // 1.6.45
akasmādatha saṃjāte kāṣṭhacchede 'tivṛṣṭibhiḥ / mayā taddāru vikrītaṃ paṇānāṃ bahubhiḥ śataiḥ // 1.6.46
tenaiva vipaṇiṃ kṛtvā dhanena nijakauśalāt / kurvanvaṇijyāṃ kramaśaḥ saṃpanno 'smi mahādhanaḥ // 1.6.47
sauvarṇo mūṣakaḥ kṛtvā mayā tasmai samarpitaḥ / viśākhilāya so 'pi svāṃ kanyāṃ mahyamadāttataḥ // 1.6.48
ata eva ca loke 'smin prasiddho mūṣakākhyayā / evaṃ lakṣmīr iyaṃ prāptā nirdhanena satā mayā // 1.6.49
tacchrutvā tatra te 'bhūvanvaṇijo 'nye savismayāḥ / dhīrna citrīyate kasmādabhittau citrakarmaṇā // 1.6.50
kvacitpratigrahaprāptahemamāṣāṣṭako dvijaḥ / chandogaḥ kaścidityukto viṭaprāyeṇa kenacit // 1.6.51
brāhmaṇyādbhojanaṃ tāvadasti te tattvayāmunā / lokayātrā suvarṇena vaidagdhyāyeha śikṣyatām // 1.6.52
ko māṃ śiṣayatītyukte tena mugdhena so 'bravīt / yaiṣā caturikā nāma veśyā tasyā gṛhaṃ vraja // 1.6.53
tatra kiṃ karavāṇīti dvijenokto viṭo 'bravīt / svarṇaṃ dattvā prayuñjīthā rañjayansāma kiṃcana // 1.6.54
śrutvety agacchac chandogo drutaṃ caturikāgṛham / upāviśat praviśyātra kṛtapratyudgatistayā // 1.6.55
māmadya lokayātrāṃ tvaṃ śikṣayaitena sāṃpratam / iti jalpansa tattasyai svarṇamarpitavāndvijaḥ // 1.6.56
prahasatyatha tatrasthe jane kiṃcidvicintya saḥ / gokarṇasadṛśau kṛtvā karāvābaddhasāraṇau // 1.6.57
tārasvaraṃ tathā sāma gāyati sma jaḍāśayaḥ / yathā tatra milanti sma viṭā hāsyadidṛkṣavaḥ // 1.6.58
te cāvocañ śṛgālo 'yaṃ praviṣṭo 'tra kuto 'nyathā / tac chīghram ardhacandro 'sya gale 'smin dīyatām iti // 1.6.59
ardhacandraṃ śaraṃ matvā śiraśchedabhayāddrutam / śikṣitā lokayātreti garjansa niragāttataḥ // 1.6.60
tatsakāśaṃ tato 'gacchadyenāsu preṣito 'bhavat / vṛttāntaṃ cāvadattasmai so 'pi cainamabhāṣata // 1.6.61
sāma sāntvaṃ mayoktaṃ te vedasyāvasaro 'tra kaḥ / kiṃ vā dhārādhirūḍhaṃ hi jāḍyaṃ vedajaḍe jane // 1.6.62
evaṃ vihasya gatvā ca tenoktā sā vilāsinī / dvipadasya paśorasya tatsuvarṇatṛṇaṃ tyaja // 1.6.63
hasantyā ca tayā tyaktaṃ suvarṇaṃ prāpya sa dvijaḥ / punarjātamivātmānaṃ manvāno gṛhamāgataḥ // 1.6.64
evaṃprāyāṇy ahaṃ paśyan kautukāni pade pade / prāptavān rājabhavanaṃ mahendrasadanopamam // 1.6.65
tataś cāntaḥ praviṣṭo 'haṃ śiṣyair agre niveditaḥ / āsthānasthitamadrākṣaṃ rājānaṃ sātavāhanam // 1.6.66
śarvavarmaprabhṛtibhirmantribhiḥ parivāritam / ratnasiṃhāsanāsīnamamarairiva vāsavam // 1.6.67
vihitasvastikāraṃ māmupaviṣṭamathāsane / rājñā kṛtādaraṃ caiva śarvavarmādayo 'stuvan // 1.6.68
ayaṃ deva bhuvi khyātaḥ sarvavidyāviśāradaḥ / guṇāḍhya iti nāmāsya yathārthamata eva hi // 1.6.69
ityādi tatstutiṃ dṛṣṭvā mantribhiḥ sātavāhanaḥ / prītaḥ sapadi satkṛtya mantritve māṃ nyayojayat // 1.6.70
athāhaṃ rājakāryāṇi cintayannavasaṃ sukham / śiṣyānadhyāpayaṃstatra kṛtadāraparigrahaḥ // 1.6.71
kadācitkautukādbhrāmyansvairaṃ godāvarītaṭe / devīkṛtiriti khyātamudyānaṃ dṛṣṭavānaham // 1.6.72
taccātiramyamālokya kṣitisthamiva nandanam / udyānapālaḥ pṛṣṭo 'bhūnmayā tatra tadāgamam // 1.6.73
sa ca māmabravītsvāminvṛddhebhyaḥ śrūyate yathā / pūrvaṃ maunī nirāhāro dvijaḥ kaścitamāyayau // 1.6.74
sa divyamidamudyānaṃ sadevabhavanaṃ vyadhāt / tato 'tra brāhmaṇāḥ sarve milanti sma sakautukāḥ // 1.6.75
nirbandhāttaiḥ sa pṛṣṭaḥ svaṃ vṛttāntam avadad dvijaḥ / astīha bharukacchākhyo viṣayo narmadātaṭe // 1.6.76
tasminn ahaṃ samutpanno viprastasya ca me purā / na bhikṣāmapyadātkaściddaridrasyālasasya ca // 1.6.77
atha khedādgṛhaṃ tyaktvā virakto jīvitaṃ prati / bhrāntvā tīrthānyahaṃ draṣṭumagacchaṃ vindhyavāsinīm // 1.6.78
dṛṣṭvā tataśca tāṃ devīmiti saṃcintitaṃ mayā / lokaḥ paśūpahāreṇa prīṇāti varadāmimām // 1.6.79
ahaṃ tvātmānameveha hanmi mūrkhamimaṃ paśum / niścityeti śiraśchettuṃ mayā śastramagṛhyata // 1.6.80
tatkṣaṇaṃ sā prasannā māṃ devī svayamabhāṣata / putra siddho 'si mātmānaṃ vadhīstiṣṭha mamāntike // 1.6.81
iti devīvaraṃ labdhvā saṃprāptā divyatā mayā / tataḥ prabhṛti naṣṭā me bubhukṣā ca tṛṣā saha // 1.6.82
kadācidatha devī māṃ tatrasthaṃ svayamādiśat / gatvā putra pratiṣṭhāne racayodyānamuttamam // 1.6.83
ityuktvā saiva me bījaṃ divyaṃ prādāttato mayā / ihāgatya kṛtaṃ kāntamudyānaṃ tatprabhāvataḥ // 1.6.84
pālyametacca yuṣmākamityuktvā sa tirodadhe / iti nirmitam udyānam idaṃ devyā purā prabho // 1.6.85
udānapālād ityevaṃ taddeśe devyanugraham / ākarṇya vismayāviṣṭo gṛhāya gatavānaham // 1.6.86
evamukte guṇāḍhena kāṇabhūtirabhāṣata / sātavāhana ityasya kasmannāmābhavatprabho // 1.6.87
tato 'bravīdguṇāḍhyo 'pi śṛṇvetatkathayāmi te / dīpakarṇiriti khyāto rājābhūtprājyavikramaḥ // 1.6.88
tasya śaktimatī nāma bhāryā prāṇādhikābhavat / ratāntasuptām udyāne sarpastāṃ jātu daṣṭavān // 1.6.89
gatāyāmatha pañcatvaṃ tasyāṃ tadgatamānasaḥ / aputro 'pi sa jagrāha brahmacaryavrataṃ nṛpaḥ // 1.6.90
tataḥ kadācid rājyārhaputrāsadbhāvaduḥkhitam / ityādideśa taṃ svapne bhagavāninduśekharaḥ // 1.6.91
aṭavyāṃ drakṣasi bhrāmyansiṃhārūḍhaṃ kumārakam / taṃ gṛhītvā gṛhaṃ gaccheḥ sa te putro bhaviṣyati // 1.6.92
atha prabuddhas taṃ svapnaṃ svaranrājā jaharṣa saḥ / kadācicca yayau dūrāmaṭavīṃ mṛgayārasāt // 1.6.93
dadarśa tatra madhyāhne siṃhārūḍhaṃ sa bhūpatiḥ / bālakaṃ padmasarasastīre tapanatejasam // 1.6.94
atha rājā smaransvapnamavatāritabālakam / jalābhilāṣiṇaṃ siṃhaṃ jaghānaikaśareṇa tam // 1.6.95
sa siṃhas tadvapus tyaktvā sadyo 'bhūtpuruṣākṛtiḥ / kaṣṭaṃ kim etad brūhīti rājñā pṛṣṭo jagāda ca // 1.6.96
dhanadasya sakhā yakṣaḥ sāto nāmāsmi bhūpate / so 'haṃ snāntīmapaśyaṃ prāggaṅgāyāmṛṣikanyakām // 1.6.97
sāpi māṃ vīkṣya saṃjātamanmathābhūdahaṃ tathā / gāndharveṇa vivāhena tato bhāryā kṛtā mayā // 1.6.98
tacca tadbāndhavā buddhvā tāṃ ca māṃ cāśapan krudhā / siṃhau bhaviṣyataḥ pāpau svecchācārau yuvām iti // 1.6.99
putrajanmāvadhiṃ tasyāḥ śāpāntaṃ munayo vyadhuḥ / mama tu tvaccharāghātaparyantaṃ tadanantaram // 1.6.100
athāvāṃ siṃhamithunaṃ saṃjātau sāpi kālataḥ / garbhiṇyabhūttato jāte dārake 'sminvyapadyata // 1.6.101
ayaṃ ca vardhito 'nyāsāṃ siṃhīnāṃ payasā mayā / adya cāhaṃ vimukto 'smi śāpādbāṇāhatastvayā // 1.6.102
tadgṛhāṇa mahāsattvaṃ mayā dattamamuṃ sutam / ayaṃ hyarthaḥ samādiṣṭastaireva munibhiḥ purā // 1.6.103
ityuktvāntarhite tasminsātanāmani guhyake / sa rājā taṃ samādāya bālaṃ pratyāyayau gṛham // 1.6.104
sātena yasmād ūḍho 'bhūt tasmāt taṃ sātavāhanam / nāmnā cakāra kālena rājye cainaṃ nyaveśayet // 1.6.105
tatas tasmin gate 'raṇyaṃ dīpakarṇau kṣitīśvare / saṃvṛttaḥ sārvabhaumo 'sau bhūpatiḥ sātavāhanaḥ // 1.6.106
evamuktvā kathāṃ madhye kāṇabhūtyanuyogataḥ / guṇāḍhyaḥ prakṛtaṃ dhīmānanusmṛtyābravītpunaḥ // 1.6.107
tataḥ kadācidadhyāsta vasantasamayotsave / devīkṛtaṃ tadudyānaṃ sa rājā sātavāhanaḥ // 1.6.108
viharansuciraṃ tatra mahendra iva nandane / vāpījale 'vatīrṇo 'bhūtkrīḍituṃ kāminīsakhaḥ // 1.6.109
asiñcattatra dayitāḥ sahelaṃ karavāribhiḥ / asicyata sa tābhiśca vaśābhiriva vāraṇaḥ // 1.6.110
mukhairdhautāñjanātāmranetrairjahnujalāplutaiḥ / aṅgaiḥ saktāmbaravyaktavibhāgaiśca tamaṅganāḥ // 1.6.111
vidalatpatratilakāḥ sa cakre vanamadhyagāḥ / cyutābharaṇapuṣpāstā latā vāyuriva priyāḥ // 1.6.112
athaikā tasya mahiṣī rājñaḥ stanabharālasā / śirīṣasukumārāṅgī krīḍantī klamamabhyagāt // 1.6.113
sā jalairabhiṣiñcantaṃ rājānamasahā satī / abravīnmodakairdeva paritāḍaya māmiti // 1.6.114
tac chrutvā modakān rājā drutam ānāyayad bahūn / tato vihasya sā rājñī punar evam abhāṣata // 1.6.115
rājannavasaraḥ ko 'tra modakānāṃ jalāntare / udakaiḥ siñca mā tvaṃ māmityuktaṃ hi mayā tava // 1.6.116
saṃdhimātraṃ na jānāsi māśabdodakaśabdayoḥ / na ca prakaraṇaṃ vetsi mūrkhastvaṃ kathamīdṛśaḥ // 1.6.117
ityuktaḥ sa tayā rājā śabdaśāstravidā nṛpaḥ / parivāre hasatyantarlajjākrānto jhagityabhūt // 1.6.118
parityaktajalakrīḍo vītadarpaśca tatkṣaṇam / jātāvamāno nirlakṣaḥ prāviśannijamandiram // 1.6.119
tataścintāparo muhyannāharādiparāṅmukhaḥ / citrastha iva pṛṣṭo 'pi naiva kiṃcidabhāṣata // 1.6.120
pāṇḍityaṃ śaraṇaṃ vā me mṛtyurveti vicintayan / śayanīyaparityaktagāraḥ saṃtāpavānabhūt // 1.6.121
akasmādatha rājñastāṃ dṛṣṭvāvasthāṃ tathāvidhām / kimetaditi saṃbhrāntaḥ sarvaḥ parijano 'bhavat // 1.6.122
tato 'haṃ śarvavarmā ca jñātavantau krameṇa tām / atrāntare sa ca prāyaḥ paryahīyata vāsaraḥ // 1.6.123
asmin kāle na ca svastho rājety ālocya tatkṣaṇam / āvābhyāṃ rājahaṃsākhya āhūto rājaceṭakaḥ // 1.6.124
śarīravārtāṃ bhūpasya sa ca pṛṣṭo 'bravīd idam / nedṛśo durmanāḥ pūrvaṃ dṛṣṭo devaḥ kadācana // 1.6.125
viṣṇuśaktiduhitrā ca mithyāpaṇḍitayā tayā / vilakṣīkṛta ityāhurdevyo 'nyāḥ kopanirbharam // 1.6.126
etattasya mukhācchrutvā rājaceṭasya durmanāḥ / śarvavarmadvitīyo 'haṃ saṃśayādityacintayam // 1.6.127
vyādhiryadi bhavedrājñaḥ praviśeyuścikitsakāḥ / ādhirvā yadi tatrāsya kāraṇaṃ nopalabhyate // 1.6.128
nāstyeva hi vipakṣo 'sya rājye nihatakaṇṭake / anuraktāḥ prajāścaitā na hāniḥ paridṛśyate // 1.6.129
tatkasmād eṣa khedaḥ syād īdṛśaḥ sahasa prabhoḥ / evaṃ vicintite dhīmāñ śarvavarmedam abravīt // 1.6.130
ahaṃ jānāmi rājño 'sya manyurmaurkhyānutāpataḥ / mūrkho 'ham iti pāṇḍityaṃ sadaivāyaṃ hi vāñchati // 1.6.131
upalabdho mayā caiṣa pūrvam eva tadāśayaḥ / rājñyāvamānitaś cādya tannimittam iti śrutam // 1.6.132
evamanyonyamālocya tāṃ rātrimativāhya ca / prātar āvāma gacchāva vāsaveśma mahīpateḥ // 1.6.133
tatra sarvasya ruddhe 'pi praveśe kathamapyaham / prāviśaṃ mama paścācca śarvavarmā laghukramam // 1.6.134
upaviśyātha nikaṭe vijñaptaḥ sa mayā nṛpaḥ / akāraṇaṃ kathaṃ deva vartase vimanā iti // 1.6.135
tacchrutvāpi tathaivāsītsa tūṣṇīṃ sātavāhanaḥ / śarvavarmā tataścedamadbhutaṃ vākyamabravīt // 1.6.136
śrutaṃ mama syāt kāpīti prāguktaṃ deva me tvayā / tenāhaṃ kṛtavānadyā svapnamāṇavakaṃ niśi // 1.6.137
svapne tato mayā dṛṣṭaṃ nabhasaścyutamambujam / tacca divyena kenāpi kumāreṇa vikāsitam // 1.6.138
tataśca nirgatā tasmāddivyā strī dhavalāmbarā / tava deva mukhaṃ sā ca praviṣṭā samanantaram // 1.6.139
iyaddṛṣṭvā prabuddho 'smi manye sā ca sarasvatī / devasya vadane sākṣāt saṃpraviṣṭā na saṃśayaḥ // 1.6.140
evaṃ niveditasvapne śarvavarmaṇi tatkṣaṇam / māmastamaunaḥ sākūtamavadatsātavāhanaḥ // 1.6.141
śikṣamāṇaḥ prayatnenā kālena kiyatā pumān / adhigacchati pāṇḍityametanme kathyatāṃ tvayā // 1.6.142
mama tena vinā hyeṣā lakṣmīrna pratibhāsate / vibhavaiḥ kiṃ nu mūrkhasya kāṣṭhasyābharaṇairiva // 1.6.143
tato 'hamavadaṃ rājanvarṣairdvādaśabhiḥ sadā / jñāyate sarvavidyānāṃ mukhaṃ vyākaraṇaṃ naraiḥ // 1.6.144
ahaṃ tu śikṣayāmi tvāṃ varṣaṣaṭkena tadvibho / śrutvaitatsahasā serṣyaṃ śarvavarmā kilāvadat // 1.6.145
sukhocito janaḥ kleśaṃ kathaṃ kuryadiyacciram / tadahaṃ māsaṣaṭkena deva tvāṃ śikṣayāmi tat // 1.6.146
śrutvaivaitad asaṃbhāvyaṃ tam avocam ahaṃ ruṣā / ṣaḍbhir māsais tvayā devaḥ śikṣitaś cet tato mayā // 1.6.147
saṃskṛtaṃ prākṛtaṃ tadvaddeśabhāṣā ca sarvadā / bhāṣātrayamidaṃ tyaktaṃ yanmanuṣyeṣu saṃbhavet // 1.6.148
śarvavarmā tato 'vādīnna cedevaṃ karomyaham / dvādaśābdānvahāmyeṣa śirasā tava pāduke // 1.6.149
ityuktvā nirgate tasminnahamapyagamaṃ gṛham / rājāpyubhayataḥ siddhiṃ matvāśvasto babhūva saḥ // 1.6.150
vihastaḥ śarvavarmā ca pratijñāṃ tāṃ sadustarām / paśyansānuśayaḥ sarvaṃ svabhāryāyai śaśaṃsa tat // 1.6.151
sāpi taṃ duḥkhitāvocatsaṃkaṭe 'smiṃstava prabho / vinā svāmikumāreṇa gatiranyā na dṛśyate // 1.6.152
tatheti niścayaṃ kṛtvā paścime prahare niśi / śarvavarmā nirāhārastatraiva prasthito 'bhavat // 1.6.153
tacca cāramukhādbuddhvā mayā prātarniveditam / rājñe so 'pi tadākarṇya kiṃ bhavedityacintayat // 1.6.154
tatastaṃ siṃhaguptākhyo rājaputro hito 'bravīt / tvayi khinne tadā deva nirvedo me mahānabhūt // 1.6.155
tataḥ śreyonimittaṃ te caṇḍikāgre nijaṃ śiraḥ / chettuṃ prārabdhavānasmi gatvāsmānnagarādvahiḥ // 1.6.156
maivaṃ kṛthā nṛpasyecchā setsyatyevetyavārayat / vāgantarikṣādatha māṃ tanmanye siddhirasti te // 1.6.157
ityuktvā nṛpamāmantrya satvaraṃ śarvavarmaṇaḥ / paścāccāradvayaṃ so 'tha siṃhagupto vyasarjayat // 1.6.158
so 'pi vātaikabhakṣaḥ san kṛtamaunaḥ suniścayaḥ / prāpa svāmikumārasya śarvavarmāntikaṃ kramāt // 1.6.159
śarīranirapekṣeṇa tapasā tatra toṣitaḥ / prasādamakarottasya kārtikeyo yathepsitam // 1.6.160
āgatyāgre tato rājñe cārābhyāṃ sa niveditaḥ / siṃhaguptavisṛṣṭābhyāmudayaḥ śarvavarmaṇaḥ // 1.6.161
tacchrutvā mama rājñaśca viṣādapramadau dvayoḥ / abhūtāṃ mekhamālokya haṃsacātakayoriva // 1.6.162
āgatya śarvavarmātha kumāravarasiddhimān / cintitopasthitā rājñe sarvā vidyāḥ pradattavān // 1.6.163
prādurāsaṃśca tāstasya sātavāhanabhūpateḥ / tatkṣaṇaṃ kiṃ na kuryāddhi prasādaḥ pārameśvaraḥ // 1.6.164
atha tam akhilavidyālābham ākarṇya rājñaḥ pramuditavati rāṣṭre tatra ko 'pyutsavo 'bhūt / api pavanavidhūtāstatkṣaṇollāsyamānāḥ prativasati patākā baddhanṛttā ivāsan // 1.6.165
rājārharatnanicayairatha śarvavarmā tenārcito gururiti praṇatena rājñā / svāmīkṛtaśca viṣaye marukacchanāmni kūlopakaṇṭhaviniveśini narmadāyāḥ // 1.6.166
yo 'gre cāramukhena ṣaṇmukhavaraprāptiṃ samākarṇayat saṃtuṣyātmasamaṃ śriyā narapatistaṃ siṃhaguptaṃ vyadhāt / rājñīṃ tām api viṣṇuśaktitanayāṃ vidyāgame kāraṇaṃ devīnāmupari prasahya kṛtavān prītyābhiṣicya svayam // 1.6.167
tato gṛhītamauno 'haṃ rājāntikamupāgamam / tara ca ślokamapaṭhaddvijaḥ kaścitsvayaṃ kṛtam // 1.7.1
taṃ cācaṣṭa svayaṃ rājā samyaksaṃskṛtayā girā / tatrālokya ca tatrastho janaḥ pramudito 'bhavat // 1.7.2
tataḥ sa śarvavarmāṇaṃ rājā savinayo 'bravīt / svayaṃ kathaya devena kahaṃ te 'nugrahaḥ kṛtaḥ // 1.7.3
tacchrutvānugrahaṃ rājñaḥ śarvavarmābhyabhāṣata / ito rājannirāhāro maunastho 'haṃ tadā gataḥ // 1.7.4
tato 'dhvani manāk cheṣe jāte tīvratapaḥkṛśaḥ / klāntaḥ patitavān asmi niḥsaṃjño dharaṇītale // 1.7.5
uttiṣṭha putra sarvaṃ te saṃpatsyata iti sphuṭam / śaktihastaḥ pumānetya jāne māmabravīttadā // 1.7.6
tenāhamamṛtāsārasaṃsikta iva tatkṣaṇam / prabuddhaḥ kṣutpipāsādihīnaḥ svastha ivābhavam // 1.7.7
atha devasya nikaṭaṃ prāpya bhaktibharākulaḥ / snātvā garbhagṛhaṃ tasya praviṣṭo 'bhūvamunmanāḥ // 1.7.8
tato 'ntaḥ prabhuṇā tena skandena mama darśanam / dattaṃ tataḥ praviṣṭā me mukhe mūrtā sarasvatī // 1.7.9
athāsu bhagavān sākṣāt ṣaḍbhir ānanapaṅkajaiḥ / siddho varṇasamāmnāya iti sūtramudairayat // 1.7.10
tacchrutvaiva manuṣyatvasulabhācāpalādbata / uttaraṃ sūtramabhyūhya svayameva mayoditam // 1.7.11
athābravītsa devo māṃ nāvadiṣyaḥ svayaṃ yadi / abhaviṣyadidaṃ śāstraṃ pāṇinīyopamardakam // 1.7.12
adhunā svalpatantratvātkātantrākhyaṃ bhaviṣyati / madvāhanakalāpasya nāmnā kālāpakaṃ tathā // 1.7.13
ityuktvā śabdaśāstraṃ tatprakāśyābhinavaṃ laghu / sākṣādeva sa māṃ devaḥ punarevamabhāṣata // 1.7.14
yuṣmadīyaḥ sa rājāpi pūrvajanmanyabhūdṛṣiḥ / bharadvājamuneḥ śiṣyaḥ kṛṣṇasaṃjño mahātapāḥ // 1.7.15
tulyābhilāṣām ālokya sa caikāṃ munikanyakām / yayāv akasmāt puṣpeṣuśaraghātarasajñatām // 1.7.16
ataḥ sa śapto munibhiravatīrṇa ihādhunā / sā cāvatīrṇā devītve tasyaiva munikanyakā // 1.7.17
itthamṛṣyavatāro 'yaṃ nṛpatiḥ sātavāhanaḥ / dṛṣṭe tvayyakhilā vidyā prāpsyatyeva tvadicchayā // 1.7.18
akleśalabhyā hi bhavantyuttamārthā mahātmanām / janmāntarārjitāḥ sphārasaṃskārākṣiptasiddhayaḥ // 1.7.19
ityuktvāntarhite deve niragacchamahaṃ bahiḥ / taṇḍulā me pradattāśca tatra devopajīvibhiḥ // 1.7.20
tato 'ham āgato rājaṃs taṇḍulās te ca me pathi / citraṃ tāvanta evāsan bhujyamānā dine dine // 1.7.21
evamuktvā svavṛttāntaṃ virate śarvavarmaṇi / udatiṣṭhannṛpaḥ snātuṃ prahṛṣṭaḥ sātavāhanaḥ // 1.7.22
tato 'haṃ kṛtamaunatvādvyavahārabahiṣkṛtaḥ / anicchantaṃ tamāmantrya praṇāmenaiva bhūpatim // 1.7.23
nirgatya nagarāttasmācchiṣyadvayasamanvitaḥ / tapase niścito draṣṭumāgato vindhyavāsinīm // 1.7.24
svapnādeśena devyā ca tayaiva preṣitastataḥ / vindhyāṭavīṃ praviṣṭo 'haṃ tvāṃ draṣṭuṃ bhīṣaṇāmimām // 1.7.25
pulindavākyād āsādya sārthaṃ daivātkathaṃcana / iha prāpto 'hamadrākṣaṃ piśācānsubahūnamūn // 1.7.26
anyonyālāpameteṣāṃ dūrādākarṇya śikṣitā / mayā piśācabhāṣeyaṃ maunamokṣasya kāraṇam // 1.7.27
upagamya tataścaitāṃ tvāṃ śrutvojjayinīgatam / pratipālitavānasmi yāvadabhyāgato bhavān // 1.7.28
dṛṣṭvā tvāṃ svāgataṃ kṛtvā caturthyā bhūtabhāṣayā / mayā jātiḥ smṛtetyeṣa vṛttānto me 'tra janmani // 1.7.29
evamukte guṇāḍhyena kāṇabhūtiruvāca tam / tvadāgamo mayā jñāto yathādya niśi tacchṛṇu // 1.7.30
rākṣaso bhūtivarmākhyo divyadṛṣṭiḥ sakhāsti me / gatavānasmi codyānamujjayinyāṃ tadāspadam // 1.7.31
tatrāsau nijaśāpāntaṃ prati pṛṣṭo mayābravīt / divā nāsti prabhāvo nāstiṣṭha rātrau vadāmyataḥ // 1.7.32
tatheti cāhaṃ tatrasthaḥ prāptāyāṃ niśi valgatām / tamapṛcchaṃ prasaṅgena bhūtānāṃ harṣakāraṇam // 1.7.33
purā viriñcasaṃvāde yaduktaṃ śaṃkareṇa tat / śṛṇu vacmīti māmuktvā bhūtivarmātha so 'bravīt // 1.7.34
divā naiṣāṃ prabhāvo 'sti dhvastānāmarkatejasā / yakṣarakṣaḥpiśācānāṃ tena hṛṣyantyamī niśī // 1.7.35
na pūjyante surā yatra na ca viprā yathocitam / bhujyate 'vidhinā vāpi tatraite prabhavanti ca // 1.7.36
amāṃsabhakṣaḥ sādhvī vā yatra tatra na yāntyamī / śucīñ śūrān prabuddhāṃś ca nākrāmanti kadācana // 1.7.37
ityuktvā me sa tatkālaṃ bhūtivarmābravītpunaḥ / gacchāgato guṇāḍhyaste śāpamokṣasya kāraṇam // 1.7.38
śrutvaitadāgataścāsmi tvaṃ ca dṛṣṭo mayā prabho / kathayāmyadhunā tāṃ te puṣpadantoditāṃ kathām // 1.7.39
kiṃ tvekaṃ kautukaṃ me 'sti kathyatāṃ kena hetunā / sa puṣpadantas tvaṃ cāpi mālyavān iti viśrutaḥ // 1.7.40
kāṇabhūteriti śrutvā guṇāḍhyastamabhāṣata / gaṅgātīre 'grahāro 'sti nāmnā bahusuvarṇakaḥ // 1.7.41
tatra govindadattākhyo brāhmaṇo 'bhūdbahuśrutaḥ / tasya bhāryāgnidattā ca babhūva patidevatā // 1.7.42
sa kālena dvijastasyāṃ pañca putrānajījanat / te ca mūrkhāḥ surūpāśca babhūvurabhimāninaḥ // 1.7.43
atha govindadattasya gṛhānatithirāyayau / vipro vaiśvānaro nāma vaiśvānara ivāparaḥ // 1.7.44
govindadatte tatkālaṃ gṛhādapi bahiḥ sthite / tatputrāṇāmupāgatya kṛtaṃ tenābhivādanam // 1.7.45
hāsamātraṃ ca taistasya kṛtaṃ pratyabhivādanam / tataḥ sa kopān nirgantuṃ prārebhe tadgṛhād dvijaḥ // 1.7.46
āgatenātha govindadattena sa tathāvidhaḥ / kruddhaḥ pṛṣṭo 'nunīto 'pi jagādaivaṃ dvijottamaḥ // 1.7.47
putrāste patitā mūrkhāstatsaṃparkādbhavānapi / tasmānna bhokṣye tvadgehe prāyaścittaṃ nu me bhavet // 1.7.48
atha govindadattastamuvāca śapathottaram / na spṛśāmyapi jātvetānahaṃ kutanayāniti // 1.7.49
tadbhāryāpi tathaivaitya tamuvācātithipriyā / tataḥ kathaṃcid ātithyaṃ tatra vaiśvānaro 'grahīt // 1.7.50
taddṛṣṭvā devadattākhyastasyaikastanayastadā / abhūdrovindadattasya nairghṛṇyenānutāpavān // 1.7.51
vyarthaṃ jīvitamālokya pitṛbhyāmatha dūṣitam / sanirvedaḥ sa tapase toṣayiṣyannumāpatim // 1.7.52
tataḥ parṇāśanaḥ pūrvaṃ dhūmapaś cāpy anantaram / tasthau cirāya tapase toṣayiṣyann umāpatim // 1.7.53
dadau ca darśanaṃ tasya śaṃbhustīvrataporjitaḥ / tasyaivānucaratvaṃ ca sa vavre varamīśvarāt // 1.7.54
vidyāḥ prāpnuhi bhogāṃśca bhuvi bhuṅkṣva tatastava / bhavitābhimataṃ sarvamiti śaṃbhustamādiśat // 1.7.55
tataḥ sa gatvā vidyārthī puraṃ pāṭaliputrakam / siṣeve vedakumbhākhyamupādhyāyaṃ yathāvidhi // 1.7.56
tatrasthaṃ tamupādhyāyapatnī jātu smarāturā / haṭhādvrave bata strīṇāṃ cañcalāścittavṛttayaḥ // 1.7.57
tena saṃtyajya taṃ deśamanaṅgakṛtaviplavaḥ / sa devadattaḥ prayayau pratiṣṭhānamatadritaḥ // 1.7.58
tatra vṛddhamupādhyāyaṃ vṛddhayā bhāryayānvitam / mantrasvāmyākhyamabhyarthya vidyāḥ samyagadhītavān // 1.7.59
kṛtavidyaṃ ca taṃ tatra dadarśa nṛpateḥ sutā / suśarmākhyasya subhagaṃ śrīrnāma śrīr ivācyutam // 1.7.60
so 'pi tāṃ dṛṣṭavān kanyāṃ sthitāṃ vātayanopari / viharantīṃ vimānena candrasyevādhidevatām // 1.7.61
baddhāviva tayānyonyaṃ māraśṛṅkhalayā dṛśā / nāpasartuṃ samarthau tau babhūvaturubhāvapi // 1.7.62
sātha tasyaikayāṅgulyā mūrtayeva smarājñayā / ito nikaṭamehīti saṃjñāṃ cakre nṛpātmajā // 1.7.63
tataḥ samīpaṃ tasyāśca yayāvantaḥpurācca saḥ / sā ca cikṣepa dantena puṣpamādāya taṃ prati // 1.7.64
saṃjñāmetāmajānāno gūḍhāṃ rājasutākṛtām / sa kartavyavimūḍhaḥ sann upādhyāyagṛhaṃ yayau // 1.7.65
luloṭha tatra dharaṇau na kiṃcidvaktumīśvaraḥ / tāpena dahyamāno 'ntarmūkaḥ prabhuṣito yathā // 1.7.66
vitarkya kāmajaiścihnairupādhyāyena dhīmatā / yuktyā pṛṣṭaḥ kathaṃcicca yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ // 1.7.67
tadbuddhvā tamupādhyāyo vidagdho vākyamabravīt / dantena puṣpaṃ muñcantyā tayā saṃjñā kṛtā tava // 1.7.68
yadetatpuṣpadantākhyaṃ puṣpāḍhyaṃ suramandiram / tatrāgatya pratīkṣethāḥ sāṃprataṃ gamyatāmiti // 1.7.69
śrutveti jñānasaṃjñārthaḥ sa tatyāja śucaṃ yuvā / tato devagṛhasyāntastasya gatvā sthito 'bhavat // 1.7.70
sāpyaṣṭamīṃ samuddiśya tatra rājasutā yayau / ekaiva devaṃ draṣṭuṃ ca garbhāgāramathāviśat // 1.7.71
dṛṣṭo 'tra dvārapaṭṭasya paścātso 'tha priyastayā / gṛhītānena cotthāya sā kaṇṭhe sahasā tataḥ // 1.7.72
citraṃ tvayā kathaṃ jñātā sā saṃjñetyudite tayā / upādhyāyena sā jñātā na mayeti jagāda saḥ // 1.7.73
muñca māmavidagdhastvamityuktvā tatkṣaṇātkrudhā / mantrabhedabhayātsātha rājakanyā tato yayau // 1.7.74
so 'pi gatvā vivikte tāṃ dṛṣṭanaṣṭāṃ smaran priyām / devadatto viyogāgnivigalajjīvito 'bhavat // 1.7.75
dṛṣṭvā taṃ tādṛśaṃ śaṃbhuḥ prākprasannaḥ kilādiśat / gaṇaṃ pañcaśikhaṃ nāma tasyābhīpsitasiddhaye // 1.7.76
sa cagatya samāśvāsya strīveṣaṃ taṃ gaṇottamaḥ / akārayatsvayaṃ cābhūdvṛddhabrāhmaṇarūpadhṛt // 1.7.77
tatastena samaṃ gatvā taṃ suśarmamahīpatim / janakaṃ sudṛśastasyāḥ sa jagāda gaṇāgraṇīḥ // 1.7.78
putro me proṣitaḥ kvāpi tamanveṣṭuṃ vrajāmyaham / tanme snuṣeyaṃ niḥkṣepo rājansaṃprati rakṣyatām // 1.7.79
tacchrutvā śāpabhītena tenādāya suśarmaṇā / svakanyāntaḥpure gupte strīti saṃsthāpite yuvā // 1.7.80
tataḥ pañcaśikhe yāte svapriyāntaḥpure vasan / strīveṣaḥ sa dvijastasyāvisrambhāspadatāṃ yayau // 1.7.81
ekadā cotsukā rātrau tenātmānaṃ prakāśya sā / guptaṃ gāndharvavidhinā pariṇītā nṛpāmajā // 1.7.82
tasyāṃ ca dhṛtagarbhāyāṃ taṃ dvijaṃ sa gaṇottamaḥ / smṛtamātrāgato rātrau tato 'naiṣīdalakṣitam // 1.7.83
tatastasya samutsārya yūnaḥ strīveṣamāśu tam / prātaḥ pañcaśikhaḥ so 'bhūtpūrvavadbrāhmaṇākṛtiḥ // 1.7.84
tenaiva saha gatvā ca suśarmanṛpam abhyadhāt / adya prāpto mayā rājan putras tad dehi me snuṣām // 1.7.85
tataḥ sa rājā tāṃ buddhvā rātrau kvāpi palāyitām / tacchāpabhayasaṃbhrānto mantribhya idamabravīt // 1.7.86
na vipro 'yamayaṃ ko'pi devo madvañcanāgataḥ / evaṃprāyā bhavantīha vṛttāntāḥ satataṃ yataḥ // 1.7.87
tathā ca pūrvaṃ rājābhūttapasvī karuṇāparaḥ / dātā dhīraḥ śibirnāma sarvasattvābhayapradaḥ // 1.7.88
taṃ vañcayitumindro 'tha kṛtvā śyenavapuḥ svayam / māyākapotavapuṣaṃ dharmam anvapatad drutam // 1.7.89
kapotaśca bhayādgatvā śiberaṅkamaśiśriyat / manuṣyavācā śyeno 'tha sa taṃ rājānamabravīt // 1.7.90
rājan bhakṣyam idaṃ muñca kapotaṃ kṣudhitasya me / anyathā māṃ mṛtaṃ viddhi kas te dharmas tato bhavet // 1.7.91
tataḥ śibiruvācainameṣa me śaraṇāgataḥ / atyājyastaddadāmyanyanmāṃsametatsamaṃ tava // 1.7.92
śyeno jagāda yadyevamātmamāṃsaṃ prayaccha me / tateti tatprahṛṣṭaḥ sansa rājā pratyapadyata // 1.7.93
yathā yathā ca māṃsaṃ svamutkṛtyāropayannṛpaḥ / tathā tathā tulāyāṃ sa kapoto 'bhyadhiko 'bhavat // 1.7.94
tataḥ śarīraṃ sakalaṃ tulāṃ rājādhyaropayat / sādhu sādhu śamaṃ tvetaddivyā vāgudabhūttataḥ // 1.7.95
indradharmau tatastyaktvā rūpaṃ śyenakapotayoḥ / tuṣṭāvakṣatadehaṃ taṃ rājānaṃ cakratuḥ śibim // 1.7.96
dattvā cāsmai varānanyāṃstāvantardhānamīyatuḥ / evaṃ māmapi ko 'pyeṣa devo jijñāsurāgataḥ // 1.7.97
ityuktvā sacivānsvairaṃ sa suśarmā mahīpatiḥ / tamuvāca bhayaprahvo viprarūpaṃ gaṇottamam // 1.7.98
abhayaṃ dehi sādyaiva snuṣā te hāritā niśi / māyayaiva gatā kvāpi rakṣyamāṇāpyaharniśam // 1.7.99
kṛcchrātsa dayayevātha viprarūpo gaṇo 'bravīt / tarhi putrāya rājanme dehi svāṃ tanayāmiti // 1.7.100
tacchrutvā śāpabhītena rājñā tasmai nijā sutā / sā dattā devadattāya tataḥ pañcaśikho yayau // 1.7.101
devadatto 'pi tāṃ bhūyaḥ prakāśaṃ prāpya vallabhām / jajṛmbhe 'nanyaputrasya śvaśurasya vibhūtiṣu // 1.7.102
kālena tasya putraṃ ca dauhitramabiṣicya saḥ / rājye mahīdharaṃ nāma suśarmā śiśriye vanam // 1.7.103
tato dṛṣṭvā sutaiśvaryaṃ kṛtārthaḥ sa tapovanam / rājaputryā tayā sākaṃ devadatto 'pyaśiśriyat // 1.7.104
tatrārādhyaḥ punaḥ śaṃbhuṃ tyaktvā martyakalevaram / tatprasādena tasyaiva gaṇabhāvamupāgataḥ // 1.7.105
priyādantojjhitātpuṣpātsaṃjñāṃ na jñātavānyataḥ / ataḥ sa puṣpadantākhyaḥ saṃpanno gaṇasaṃsadi // 1.7.106
tadbhāryā ca pratīhārī devyā jātā jayābhidhā / itthaṃ sa puṣpadantākhyo madākhyāmadhunā śṛṇu // 1.7.107
yaḥ sa govindadattākhyo devadattapitā dvijaḥ / tasyaiva somadattākhyaḥ putro 'hamabhavaṃ purā // 1.7.108
tenaiva manyunā gatvā tapaścāhaṃ himācale / akārṣaṃ bahubhirmālyaiḥ śaṃkaraṃ nandayansadā // 1.7.109
tathaiva prakaṭībhūtātprasannādinduśekharāt / yaktānyabhogalipsena tadgaṇatvaṃ mayā vṛtam // 1.7.110
yaḥ pūjito 'smi bhavatā svayamāhṛtena mālyena durgavanabhūmisamudbhavena / tanmālyavāniti bhaviṣyasi me gaṇas tvam ityādiśac ca sa vibhurgirijāpatirmām // 1.7.111
atha martyavapurvimucya puṇyāṃ sahasā tadgaṇatāmahaṃ prapannaḥ / iti dhūrjaṭinā kṛtaṃ prasādād abhidhānaṃ mama mālyavānitīdam // 1.7.112
so 'haṃ gataḥ punarihādya manuṣyabhāvaṃ śāpena śailaduhiturbata kāṇabhūte / tanme kathāṃ harakṛtāṃ kathayādhunā tvaṃ yenāvayorbhavati śāpadaśopaśāntiḥ // 1.7.113
evaṃ guṇāḍhyavacasā sātha saptakathāmayi / svabhāṣayā kathā divyā kathitā kāṇabhūtinā // 1.8.1
tathaiva ca guṇāḍhyena paiśācyā bhāṣayā tayā / nibaddhā saptabhir varṣair granthalakṣāṇi sapta sā // 1.8.2
maitāṃ vidyādharā hārṣuriti tāmātmaśoṇitaiḥ / aṭavyāṃ maṣyabhāvācca lilekha sa mahākaviḥ // 1.8.3
tathā ca śrotumāyātaiḥ siddhavidyādharādibhiḥ / nirantaramabhūttatra savitānamivāmbaram // 1.8.4
guṇāḍhyena nibaddhāṃ ca tāṃ dṛṣṭvaiva mahākathām / jagāma muktaśāpaḥ san kāṇabhūtir nijāṃ gatim // 1.8.5
piśācā ye 'pi tatrāsannanye tatsahacāriṇaḥ / te 'pi prāpurdivaṃ sarve divyamākarṇya tāṃ kathām // 1.8.6
pratiṣṭhāṃ prāpaṇīyaiṣā pṛthivyāṃ me bṛhatkathā / ayamartho 'pi me devyā śāpāntoktāvudīritaḥ // 1.8.7
tatkathaṃ prāpayāmyenāṃ kasmai tāvatsamarpaye / iti cācintayattatra sa guṇāḍhyo mahākaviḥ // 1.8.8
athaiko guṇadevākhyo nandidevābhidhaḥ paraḥ / tamūcaturupādhyāyaṃ śiṣyāvanugatāvubhau // 1.8.9
tatkāvyasyārpaṇasthānamekaḥ śrīsātavāhanaḥ / rasiko hi vahetkāvyaṃ puṣpāmodamivānilaḥ // 1.8.10
evamastviti tau śiṣyāvantikaṃ tasya bhūpateḥ / prāhiṇotpustakaṃ dattvā guṇāḍhyo guṇaśālinau // 1.8.11
svayaṃ ca gatvā tatraiva pratiṣṭhānapurādbahiḥ / kṛtasaṃketa udyāne tasthau devīvinirmite // 1.8.12
gacchiṣyābhyāṃ ca gatvā tatsātavāhanabhūpateḥ / guṇāḍhyakṛtireṣeti darśitaṃ kāvyapustakam // 1.8.13
piśācabhāṣāṃ tāṃ śrutvā tau ca dṛṣṭvā tadākṛtī / vidyāmadena sāsūyaṃ sa rājaivam abhāṣata // 1.8.14
pramāṇaṃ saptalakṣāṇi paiśācaṃ nīrasaṃ vacaḥ / śoṇitenākṣaranyāso dhikpiśācakathāmimām // 1.8.15
tataḥ pustakamādāya gatvā tābhyāṃ yathāgatam / śiṣyābhyāṃ tadguṇāḍhyāya yathāvṛttamakathyata // 1.8.16
guṇāḍhyo 'pi tadākaṇya sadyaḥ khedavaśo 'bhavat / tattvajñena kṛtāvajñaḥ ko nāmāntarna tapyate // 1.8.17
saśiṣyaśca tato gatvā nātidūraṃ śiloccayam / viviktaramyabhūbhāgamagnikuṇḍaṃ vyadhātpuraḥ // 1.8.18
tatrāgnau pattramekaikaṃ śiṣyābhyāṃ sāśru vīkṣitaḥ / vācayitvā sa cikṣepa śrāvayanmṛgapakṣiṇaḥ // 1.8.19
naravāhanadattasya caritaṃ śiṣyayoḥ kṛte / granthalakṣaṃ kathāmekāṃ varjayitvā tadīpsitām // 1.8.20
tasmiṃśca tāṃ kathāṃ divyāṃ paṭhatyapi dahatyapi / parityaktatṛṇāhārāḥ śṛṇvantaḥ sāśrulocanāḥ // 1.8.21
āsannabhyetya tatraiva niścalā baddhamaṇḍalāḥ / nikhilāḥ khalu sāraṅgavarāhamahiṣādayaḥ // 1.8.22
atrāntare ca rājābhūdasvasthaḥ sātavāhanaḥ / doṣaṃ cāsyāvadanvaidyāḥ śuṣkamāṃsopabhogajam // 1.8.23
ākṣiptāstannimittaṃ ca sūpakārā babhāṣire / asmākamīdṛśaṃ māṃsaṃ dadate lubdhakā iti // 1.8.24
pṛṣṭāśca lubdhakā ūcurnātidūre girāvitaḥ / paṭhitvā patramekaikaṃ ko 'pyagnau kṣipati dvijaḥ // 1.8.25
tatsametya nirāhārāḥ śṛṇvanti prāṇino 'khilāḥ / nānyato yānti tenaiṣāṃ śuṣkaṃ māṃsamidaṃ kṣudhā // 1.8.26
iti vyādhavacaḥ śrutvā kṛtvā tāneva cāgrataḥ / svayaṃ sa kautukādrājā guṇāḍhyasyāntikaṃ yayau // 1.8.27
dadarśa taṃ samākīrṇaṃ jaṭābhirvanavāsataḥ / praśāntaśeṣaśāpāgnidhūmikābirivābhitaḥ // 1.8.28
athainaṃ pratyabhijñāya sabāṣpamṛgamadhyagam / namaskṛtya ca papraccha taṃ vṛttāntaṃ mahīpatiḥ // 1.8.29
so 'pi svaṃ puṣpadantasya rājñe śāpādiceṣṭitam / jñānī kathāvatāraṃ tamācakhyau bhūtabhāṣayā // 1.8.30
tato gaṇāvatāraṃ taṃ matvā pādānato nṛpaḥ / yayāce tāṃ kathāṃ tasmāddivyāṃ haramukhodgatām // 1.8.31
athovāca sa taṃ bhūpaṃ guṇāḍhyaḥ sātavāhanam / rājan ṣaḍgranthalakṣāṇi mayā dagdhāni ṣaṭkathāḥ // 1.8.32
lakṣamekamidaṃ tvasti kathaikā saiva gṛhyatām / macchiṣyau tava cātraitau vyākhyātārau bhaviṣyataḥ // 1.8.33
ityuktvā nṛpamāmantrya tyaktvā yogena tāṃ tanum / guṇāḍhyaḥ śāpanirmuktaḥ prāpa divyaṃ nijaṃ padam // 1.8.34
atha tāṃ guṇāḍhyadattāmādāya kathāṃ bṛhatkathāṃ nāmnā / nṛpatiragānnijanagaraṃ naravāhanadattacaritamayīm // 1.8.35
guṇadevanandidevau tatra ca tau tatkathākaveḥ śiṣyau / kṣitikanakavastravāhanabhavanadhanaiḥ saṃvibheje saḥ // 1.8.36
tābhyāṃ saha ca kathāṃ tāmāśvāsya sa sātavāhanastasyāḥ / tadbhāṣayāvatāraṃ vaktuṃ cakre kathāpīṭham // 1.8.37
sā ca citrarasanirbharā kathā vismṛtāmarakathā kutūhalāt / tadvidhāya nagare nirantarāṃ khyātimatra bhuvanatraye gatā // 1.8.38
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudherudgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdhardhayaḥ puraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 2.0.1
gaurīnavapariṣvaṅge vibhoḥ svedāmbu pātu vaḥ / netrāgnibhītyā kāmena vāruṇastramivāhitam // 2.1.1
kailāse dhūrjaṭervaktrātpuṣpadantaṃ gaṇottamam / tasmādvararucībhūtātkāṇabhūtiṃ ca bhūtale // 2.1.2
kāṇabhūterguṇāḍhyaṃ ca guṇāḍhyātsātavāhanam / yatprāptaṃ śṛṇutedaṃ tadvidyādharakathādbhutam // 2.1.3
asti vatsa iti khyāto deśo darpopaśāntaye / svargasya nirmito dhātrā pratimalla iva kṣitau // 2.1.4
kauśāmbī nāma tatrāsti madhyabhāge mahāpurī / lakṣmīvilāsavasatirbhūtalasyeva karṇikā // 2.1.5
tasyāṃ rājā śatānīkaḥ pāṇḍavānvayasaṃbhavaḥ / janamejayaputro 'bhūtpautro rājñaḥ parīkṣitaḥ // 2.1.6
abhimanyuprapautraśca yasyādipuruṣo 'rjunaḥ / tripurāribhujastambhadṛṣṭadordaṇḍavikramaḥ // 2.1.7
kalatraṃ bhūrabhūttasya rājñī viṣṇumatī tathā / ekā ratnāni suṣuve na tāvadaparā sutam // 2.1.8
ekadā mṛgayāsaṅgādbhrāmyataścāsya bhūpateḥ / abhūcchāṇḍilyamuninā samaṃ paricayo vane // 2.1.9
so 'sya putrārthino rājñaḥ kauśāmbīmetya sādhitam / mantrapūtaṃ caruṃ rājñīṃ prāśayanmunisattamaḥ // 2.1.10
tatastasya suto jajñe sahasrānīkasaṃjñakaḥ / śuśubhe sa pitā tena vinayena guṇo yathā // 2.1.11
yuvarājaṃ kramātkṛtvā śatānīko 'tha taṃ sutam / saṃbhogaireva rājābhūnna tu bhūbhāracintanaiḥ // 2.1.12
athāsuraiḥ samaṃ yuddhe prāpte sāhāyakecchayā / dūtastasmai visṛṣṭo 'bhūdrājñe śakreṇa mātaliḥ // 2.1.13
tato yugaṃdharākhyasya haste dhūryasya mantriṇaḥ / supratīkābhidhānasya mukhyasenāpateśca saḥ // 2.1.14
samarpya putraṃ rājyaṃ ca nihantumasurānraṇe / śakrāntikaṃ śatānīkaḥ saha mātalinā yayau // 2.1.15
asurān yamadaṃṣṭrādīn bahūn paśyati vāsave / hatvā tatraiva saṅgrāme prāpa mṛtyuṃ sa bhūpatiḥ // 2.1.16
mātalyānītadehaṃ ca devī taṃ nṛpamanvagāt / rājalakṣmīśca tatputraṃ sahasrānīkamāśrayat // 2.1.17
citraṃ tasminsamārūḍhe pitryaṃ siṃhāsanaṃ nṛpe / bhareṇa sarvato rājñāṃ śirāṃsi natimāyayuḥ // 2.1.18
tataḥ śakraḥ suhṛtputraṃ vipakṣavijayotsave / svargaṃ sahasrānīkaṃ taṃ nināya preṣya mātalim // 2.1.19
sa tatra nandane devān krīḍataḥ kāminīsakhān / dṛṣṭvā svocitabhāryārthī rājā śokam ivāviśat // 2.1.20
vijñāyaitamabhiprāyaṃ tamuvācātha vāsavaḥ / rājannalaṃ viṣādena vāñcheyaṃ tava setsyati // 2.1.21
utpannā hi kṣitau bhāryā tulyā te pūrvanirmitā / imaṃ ca śṛṇu vṛttāntamatra te varṇayāmyaham // 2.1.22
purā pitāmahaṃ draṣṭumagacchaṃ tatsabhāmaham / vidhūmo nāma paścācca mamaiko vasurāgamat // 2.1.23
sthiteṣvasmāsu tatraiva viriñcaṃ draṣṭumapsarāḥ / āgādalambuṣā nāma vātavisraṃsitāṃśukā // 2.1.24
tāṃ dṛṣṭvaiva sa kāmasya vaśaṃ vasurupāgamat / sāpyapsarā jhagityāsīttadrūpākṛṣṭalocanā // 2.1.25
tad ālokya mamāpaśya nmukhaṃ kamalasaṃbhavaḥ / abhiprāyaṃ viditvāsya tāvahaṃ śaptavān krudhā // 2.1.26
martyaloke 'vatāro 'stu yuvayoravinītayoḥ / bhaviṣyathaśca tatraiva yuvāṃ bhāryāpatī iti // 2.1.27
sa vasustvaṃ samutpannaḥ sahasrānīkabhūpate / śatānīkasya tanayo bhūṣaṇaṃ śaśinaḥ kule // 2.1.28
sāpyapsarā ayodhyāyāṃ kṛtavarmanṛpātmajā / jātā mṛgāvatī nāma sā te bhāryā bhaviṣyati // 2.1.29
itīndravākyapavanairudbhūto hṛdi bhūpateḥ / sasnehe tasya jhagiti prājvalanmadanānalaḥ // 2.1.30
tataḥ saṃmānya śakreṇa preṣitastadrathena saḥ / saha mātalinā rājā pratasthe svāṃ purīṃ prati // 2.1.31
gacchantaṃ cāpsarāḥ prītyā tamuvāca tilottamā / rājanvakṣyāmi te kiṃcitpratīkṣasva manāgiti // 2.1.32
tadaśrutvaiva hi yayau sa tāṃ dhyāyanmṛgāvatīm / tataḥ sā lajjitā kopāttaṃ śaśāpa tilottamā // 2.1.33
yayā hṛtamanā rājan na śṛṇoṣi vaco mama / tasyāścaturdaśasamā viyogaste bhaviṣyati // 2.1.34
mātalistacca śuśrāva sa ca rājā priyotsukaḥ / yayau rathena kauśāmbīmayodhyāṃ manasā punaḥ // 2.1.35
tato yugaṃdharādibhyo mantribhyo vāsavācchrutam / mṛgāvatīgataṃ sarvaṃ śaśaṃsotsukayā dhiyā // 2.1.36
yācituṃ tāṃ sa kanyāṃ ca tatpituḥ kṛtavarmaṇaḥ / ayodhyāṃ prāhiṇoddūtaṃ kālakṣepāsaho nṛpaḥ // 2.1.37
kṛtavarmā ca taddūtācchrutvā saṃdeśamabhyadhāt / harṣāddevyai kalāvatyai tataḥ sāpyenamabravīt // 2.1.38
rājan sahasrānīkāya deyāvaśyaṃ mṛgāvatī / imam arthaṃ ca me svapne jāne ko 'py avadad dvijaḥ // 2.1.39
atha hṛṣṭo mṛgāvatyā nṛttagītādikauśalam / rūpaṃ cāpratimaṃ tasmai dūtāyādarśayan nṛpaḥ // 2.1.40
dadau tāṃ ca sa kāntānāṃ kalānām ekam āspadam / kṛtavarmā sutāṃ tasmai rājñe mūrtim ivaindavīm // 2.1.41
parasparaguṇāvāptyai sa śrutaprajñayoriva / abhūt sahasrānīkasya mṛgāvatyāś ca saṃgamaḥ // 2.1.42
atha tasyācirādrājño mantriṇāṃ jajñire sutāḥ / jajñe yugaṃdharasyāpi putro yaugandharāyaṇaḥ // 2.1.43
supratīkasya putraśca rumaṇvānityajāyata / yo 'sya narmasuhṛttasya putro 'jani vasantakaḥ // 2.1.44
tatastasyāpi divasaiḥ sahasrānīkabhūpateḥ / babhāra garbhamāpāṇḍumukhī rājñī mṛgāvatī // 2.1.45
yayāce sātha bhartāraṃ darśanātṛptalocanam / dohadaṃ rudhirāpūrṇalīlāvāpīnimajjanam // 2.1.46
sa cecchāṃ pūrayan rājñyā lākṣādirasanirbharām / cakāra dhārmiko rājā vāpīṃ raktāvṛtām iva // 2.1.47
tasyāṃ snāntīmakasmācca lākṣāliptāṃ nipatya tām / garuḍānvayajaḥ pakṣī jahārāmiṣaśaṅkayā // 2.1.48
pakṣiṇā kvāpi nītāṃ tāmanveṣṭumiva tatkṣaṇam / yayau sahasrānīkasya dhairyaṃ vihvalacetasā // 2.1.49
priyānuraktaṃ ceto 'pi nūnaṃ tasya patattriṇā / jahre yena sa niḥsaṃjñaḥ papāta bhuvi bhūpatiḥ // 2.1.50
kṣaṇācca labdhasaṃjñe 'sminrājñi buddhvā prabhāvataḥ / avatīrya dyumārgeṇa tatra mātalirāyayau // 2.1.51
sa rājānaṃ samāśvāsya sāvadhiṃ prāgyathā śrutam / tasmai tilottamāśāpaṃ kathayitvā tato 'gamat // 2.1.52
hā priye pūrṇakāmā sā jātā pāpā tilottamā / ityādi ca sa śokārto vilalāpa mahīpatiḥ // 2.1.53
vijñātaśāpavṛttānto bodhitaśca sa mantribhiḥ / kathaṃcijjīvitaṃ dadhne punaḥ saṃgamavāñchayā // 2.1.54
tāṃ ca rājñīṃ sa pakṣīndraḥ kṣaṇānnītvā mṛgāvatīm / jīvantīṃ vīkṣya tatyāja daivādudayaparvate // 2.1.55
tyaktvā tasmin gate cātha rājñī śokabhayākulā / dadarśānātham ātmānaṃ durgamādritaṭasthitam // 2.1.56
ekākinīm ekavastrāṃ krandantīm atha tāṃ vane / grāsīkartuṃ pravṛtto 'bhūdutthāyājagaro mahān // 2.1.57
nihatyājagaraṃ taṃ ca śubodarkā tathaiva sā / divyena mocitā puṃsāṃ dṛṣṭanaṣṭena kenacit // 2.1.58
tato vanagajasyāgre sā svayaṃ maraṇārthinī / ātmānamakṣipatso 'pi rarakṣa dayayeva tām // 2.1.59
citraṃ yacchvāpado 'pyenāṃ patitāmapi gocare / nāvadhīdathavā kiṃ hi na bhavedīśvarecchayā // 2.1.60
atha prapātābhimukhī bālā garbhabharālasā / smarantī taṃ ca bhartāraṃ muktakaṇṭhaṃ ruroda sā // 2.1.61
tacchrutvā muniputro 'tha tatraikastāṃ samāyayau / āgataḥ phalamūlārthaṃ śucaṃ mūrtimatīmiva // 2.1.62
sa ca pṛṣṭvā yathāvṛttamāśvāsya ca kathaṃcana / jamadagnyāśramaṃ rājñīṃ nināyaināṃ dayārdradhīḥ // 2.1.63
tatra mūrtamivāśvāsaṃ jamadagniṃ dadarśa sā / tejasā sthirabālārkaṃ kurvāṇamudayācalam // 2.1.64
so 'pi tāṃ pādapatitāṃ munirāśritavatsalaḥ / rājñīṃ viyogaduḥkhārtāṃ divyadṛṣṭirabhāṣata // 2.1.65
iha te janitā putri putro vaṃśadharaḥ pituḥ / bhaviṣyati ca bhartā te saṃgamo mā śucaṃ kṛthāḥ // 2.1.66
ityuktā muninā sādhvī sā jagrāha mṛgāvatī / āśrame 'vasthitiṃ tasminnāśāṃ ca priyasaṃgame // 2.1.67
tataśca divasaistatra ślāghanīyamaninditā / satsaṃgatirivācāraṃ putraratnamasūta sā // 2.1.68
śrīmānudayano nāmnā rājā jāto mahāyaśāḥ / bhaviṣyati ca putro 'sya sarvavidyādharādhipaḥ // 2.1.69
ity antarikṣād udabhūt tasmin kāle sarasvatī / ādadhānā mṛgāvatyāś cittavismṛtam utsavam // 2.1.70
kramādudayanaḥ so 'tha bālastasmiṃstapovane / avardhata nijaiḥ sārdhaṃ vayasyair iva sadguṇaiḥ // 2.1.71
kṛvā kṣatrocitānsarvānsaṃskārāñjamadagninā / vyanīyata sa vidyāsu dhanurvede ca vīryavān // 2.1.72
kṛṣṭvā ca svakarānmātā tasya snehānmṛgāvatī / sahasrānīkanāmāṅkaṃ cakāra kaṭakaṃ kare // 2.1.73
hariṇākheṭake jātu bhrāmyannudayano 'tha saḥ / śabareṇa haṭhākrāntamaṭavyāṃ sarpamaikṣata // 2.1.74
sadayaḥ sundare tasminsarpe taṃ śabaraṃ ca saḥ / uvāca mucyatāmeṣa sarpo madvacanāditi // 2.1.75
tataḥ sa śabaro 'vādījjīvikeyaṃ mama prabho / kṛpaṇo 'haṃ hi jīvāmi bhujagaṃ khelayansadā // 2.1.76
vipanne pannage pūrvaṃ mantrauṣadhibalādayam / vaṣṭabdhaśca mayā labdhaś cinvataitāṃ mahāṭavīm // 2.1.77
śrutvetyudayanasyāgī dattvāsmai śabarāya tam / kaṭakaṃ jananīdattaṃ sa taṃ sarpamamocayat // 2.1.78
gṛhītakaṭake yāte śabare purato gatim / kṛtvā sa bhujagaḥ prīto jagādodayanaṃ tadā // 2.1.79
vasunemiriti khyāto jyeṣṭho bhrātāsmi vāsukeḥ / imāṃ vīṇāṃ gṛhāṇa tvaṃ mattaḥ saṃrakṣitāttvayā // 2.1.80
tantrīnirghoṣaramyāṃ ca śrutibhāgavibhājitām / tāmbūlīśca sahāmlānamālātilakayuktibhiḥ // 2.1.81
tadyukto jamadagnestaṃ nāgotkṣiptaḥ sa cāśramam / āgādudayano māturdṛśi varṣannivāmṛtam // 2.1.82
atrāntare sa śabaro 'pyaṭavīṃ prāpya paryaṭan / ādāyodayanātprāptaṃ kaṭakaṃ tadvidhervaśāt // 2.1.83
vikrīṇānaśca tattatra rājanāmāṅkamāpaṇe / vaṣṭabhya rājapuruṣairninye rājakulaṃ ca saḥ // 2.1.84
kutastvayedaṃ kaṭakaṃ saṃprāptamiti tatra saḥ / rājñā sahasrānīkena svayaṃ śokād apṛcchata // 2.1.85
athodayādrau sarpasya grahaṇātprabhṛti svakam / kaṭakaprāptivṛttāntaṃ śabaraḥ sa jagāda tam // 2.1.86
tadbuddhvā śabarāddṛṣṭvā dayitāvalayaṃ ca tam / vicāra dolām ārohat sahasrānīkabhūpatiḥ // 2.1.87
kṣīṇaḥ śāpaḥ sa te rājannudayādrau ca sā sthitā / jamadagnyāśrame jāyā saputrā te mṛgāvatī // 2.1.88
iti divyā tadā vāṇī nandayāmāsa taṃ nṛpam / viprayoganidāghārtaṃ vāridhāreva barhiṇam // 2.1.89
athotkaṇṭhādīrghe kathamapi dine 'sminnavasite tamevāgre kṛtvā śabaramaparedyuḥ sa nṛpatiḥ / sahasrānīkastāṃ sarabhasamavāptuṃ priyatamāṃ pratasthe tatsainyaiḥ samamudayaśailāśramapadam // 2.1.90
gatvātha dūramadhvānaṃ rājā vasatimagrahīt / dine tasmin sa kasmiṃścid araṇyasarasastaṭe // 2.2.1
śayanīyagataḥ śrāntastatra sevārasāgatam / sāyaṃ saṃgatakaṃ nāma jagāda kathakaṃ nṛpaḥ // 2.2.2
kathāmākhyāhi me kāṃciddhṛdayasya vinodinīm / mṛgāvatīmukhāmbhojadarśanotsavakāṅkṣiṇaḥ // 2.2.3
atha saṃgatako 'vādīddeva kiṃ tapyase vṛthā / āsanna eva devyāste kṣīṇaśāpaḥ samāgamaḥ // 2.2.4
saṃyogā viprayogāśca bhavanti bahavo nṛṇām / tatha cātra kathāmekāṃ kathayāmi śṛṇu prabho // 2.2.5
mālave yajñasomākhyo dvijaḥ kaścidabhūtpurā / tasya ca dvau sutau sādhorjāyete sma janapriyau // 2.2.6
ekastayorabhūnnāmnā kālanemiriti śrutaḥ / dvitīyaścāpi vigatabhaya ityākhyayābhavat // 2.2.7
pitari svargate tau ca bhrātarau tīrṇaśaiśavau / vidyāprāptyai prayayatuḥ puraṃ pāṭaliputrakam // 2.2.8
tatraivopāttavidyābhyāmupādhyāyo nije sute / devaśarmā dadau tābhyāṃ mūrte vidye ivāpare // 2.2.9
athānyān vīkṣya tānāḍhyān gṛhasthān īrṣyayā śriyam / homaiḥ sa sādhayām āsa kālanemiḥ kṛtavrataḥ // 2.2.10
sā ca tuṣṭā satī sākṣādevaṃ śrīstamabhāṣata / bhūri prāpsyasi vittaṃ ca putraṃ ca pṛthivīpatim // 2.2.11
kiṃ tvante caurasadṛśo vadhastava bhaviṣyati / hutamagnau tvayā yasmadamarṣakaluṣātmanā // 2.2.12
ityuktvāntardadhe lakṣmīḥ kālanemirapi kramāt / mahādhano 'bhūt kiṃ cāsya dinaiḥ putro 'pyajāyata // 2.2.13
śrīvarādeṣa saṃprāpta iti nāmnā tamātmajam / śrīdattamakarotso 'pi pitā pūrṇamanorathaḥ // 2.2.14
kramātsa vṛddhiṃ saṃprāptaḥ śrīdatto brāhmaṇo 'pi san / astreṃṣu bāhuyuddheṣu babhūvāpratimo bhuvi // 2.2.15
kālanemeratha bhrātā tīrthārthī sarpabhakṣitām / bhāryāmuddiśya vigatabhayo deśāntaraṃ yayau // 2.2.16
śrīdatto 'pi guṇajñena rājñā vallabhaśaktinā / tatra vikramaśakteḥ sa svaputrasya kṛtaḥ sakhā // 2.2.17
rājaputreṇa tenāsya sahavāso 'bhimāninā / bālye duryodhaneneva bhīmasyāsīttarasvinā // 2.2.18
dvāvetasyātha mittratvaṃ viprasyāvantideśajau / kṣatriyau bāhuśālī ca vajramuṣṭiśca jagmatuḥ // 2.2.19
bāhuyuddhajitāścānye dākṣiṇātyā guṇapriyāḥ / svayaṃvarasuhṛttvena mantriputrāstamāśrayan // 2.2.20
mahābalavyāghrabhaṭāvupendrabala ityapi / tathā niṣṭhurako nāma sauhārdaṃ tasya cakrire // 2.2.21
kadācidatha varṣāsu vihartuṃ jāhnavītaṭe / śrīdattaḥ saha tairmitrai rājaputrasakho yayau // 2.2.22
svabhṛtyāstatra taṃ cakrurnijaṃ rājasutaṃ nṛpam / śrīdatto 'pi sa tatkālaṃ rājā mittrairakalpyata // 2.2.23
tāvatā jātaroṣeṇa rājaputreṇa tena saḥ / vipravīro raṇāyāśu samāhūto madaspṛśā // 2.2.24
sa tena bāhuyuddhena śrīdattenātha nirjitaḥ / cakāra hṛdi vadhyaṃ tu varddhamānaṃ kalaṅkitam // 2.2.25
jñātvā ca tamabhiprāyaṃ rājaputrasya śaṅkitaḥ / śrīdattaḥ saha tairmittraistatsamīpādapāsarat // 2.2.26
upasarpansa cāpaśyadgaṅgāmadhyagatāṃ striyam / hriyamāṇāṃ jalaughena sāgarasthāmiva śriyam // 2.2.27
tataś cāvatatāraitām uddhartuṃ jalamadhyataḥ / ṣaḍbāhuśālipramukhān sthāpayitvā taṭe sakhīn // 2.2.28
tāṃ ca keśeṣvapi prāptāṃ nimagnāṃ dūramambhasi / anusartuṃ striyaṃ so 'pi vīrastatraiva magnavān // 2.2.29
nimajjya ca dadarśātra sa śrīdattaḥ kṣaḍāditi / śaivaṃ devakulaṃ divyaṃ na punarvāri na striyam // 2.2.30
taddṛṣṭvā mahadāścaryaṃ śrānto natvā vṛṣadhvajam / udyāne sundare tatra tāṃ nināya vibhāvarīm // 2.2.31
prāptaśca devamīśānaṃ sā pūjayitumāgatā / dadṛśe tena mūrteva rūpaśrīḥ strīguṇānvitā // 2.2.32
īśvaraṃ pūjayitvā ca sā tato nijamandiram / yayāvindumukhī so 'pi śrīdatto 'nujagāma tām // 2.2.33
dadarśa mandiraṃ tacca tasyāḥ surapuropamam / praviveśa ca saṃbhrāntā sāvamāneva māninī // 2.2.34
sāpyasaṃbhāṣamāṇaiva tamantarvāsaveśmani / tanvī nyapīdat paryaṅke strīsahasropasevitā // 2.2.35
śrīdatto 'pi sa tatraiva niṣasāda tadantike / athākasmāt pravavṛtte tayā sādhvyā praroditum // 2.2.36
nipetuḥ stanayos tasyāḥ saṃtaptā bāṣpabindavaḥ / śrīdattasya ca tatkālaṃ kāruṇyaṃ hṛdaye gatam // 2.2.37
tataḥ sa caināṃ papraccha kā tvaṃ duḥkhaṃ ca kiṃ tava / vada sundari śakto 'haṃ tannivārayituṃ yataḥ // 2.2.38
tataḥ kathaṃcit sāvādīd vayaṃ daityapater bale / pautryo daśaśataṃ tāsāṃ jyeṣṭhā vidyutprabhetyaham // 2.2.39
sa naḥ pitāmaho nīto viṣṇunā dīrghabandhanam / pitā ca bāhuyuddhena hatastenaiva śauriṇā // 2.2.40
taṃ hatvā tena ca nijātpurānnirvāsitā vayam / praveśarodhakṛttatra siṃhaśca sthāpito 'ntare // 2.2.41
āvṛtaṃ tatpadaṃ tena duḥkhena hṛdayaṃ ca naḥ / sa ca yakṣaḥ kuberasya śāpāsiṃhatvamāgataḥ // 2.2.42
martyaiścābhibhavastasya śāpāntaḥ kathitaḥ purā / purapraveśopāyārthe vijñapto viṣṇur ādiśat // 2.2.43
ataḥ sa śatrurasmākaṃ kesarī jīyatāṃ tvayā / tadarthameva cānīto mayā vīra bhavāniha // 2.2.44
mṛgāṅkakākhyaṃ khaḍgaṃ ca jitāttasmādavāpsyasi / pṛthivīṃ yatprabhāveṇa jitvā rājā bhaviṣyasi // 2.2.45
tacchrutvā sa tathetyatra śrīdatto 'tītataddinaḥ / anyedyurdaityakanyāstāḥ kṛtvāgre tatpuraṃ yayau // 2.2.46
jigāya bāhuyuddhena tatra taṃ siṃham uddhatam / so 'pi śāpavimuktaḥ san babhūva puruṣākṛtiḥ // 2.2.47
dattvā cāsmai sa khaḍgaṃ svaṃ tuṣṭaḥ śāpāntakāriṇe / sahāsurāṅganāduḥkhabhāreṇādarśanaṃ yayau // 2.2.48
so 'tha sānujayā sākaṃ śrīdatto daityakanyayā / bahirgatamivānantaṃ tadviveśa purottamam // 2.2.49
aṅgulīyaṃ viṣaghnaṃ ca sāsmai daityasutā dadau / tataḥ so 'tra sthitastasyāṃ sābhilāṣo 'bhavadyuvā // 2.2.50
sātha yuktyā jagādainaṃ vāpyāṃ snānamitaḥ kuru / adāyainaṃ ca majjestvaṃ khaḍgaṃ grāhabhayāpaham // 2.2.51
tatheti vāpyāṃ magnaḥ sañ śrīdatto jāhnavītaṭāt / tasmād eva samuttasthau yasmāt pūrvam avātarat // 2.2.52
khaḍgāṅgulīyake paśyan pātālād utthito 'tha saḥ / viṣaṇṇo vismitaś cāsīd vañcito 'surakanyayā // 2.2.53
tatastānsuhṛdo 'nveṣṭuṃ svagṛhābhimukhaṃ yayau / gacchanniṣṭhurakākhyaṃ ca mittraṃ mārge dadarśa saḥ // 2.2.54
sa copetya praṇamyātha nītvaikānte ca satvaram / taṃ pṛṣṭasvajanodantamevaṃ niṣṭhurako 'bravīt // 2.2.55
gaṅgāntas tvāṃ tadā magnam anviṣya divasān bahūn / svaśirāṃsi śucā chettum abhūma vayam udyatāḥ // 2.2.56
na putrāḥ sāhasaṃ kāryaṃ jīvanneṣyati vaḥ sakhā / ity antarikṣā dvāṇī nas tam udyogaṃ nyavārayat // 2.2.57
tataśca tvatpituḥ pārśvamasmākaṃ pratigacchatām / mārge satvaramabhyetya pumāneko 'bravīdidam // 2.2.58
nagaraṃ na praveṣṭavyaṃ yuṣmābhiriha sāṃpratam / yato vallabhaśaktiḥ sa vipanno 'tra mahīpatiḥ // 2.2.59
datto vikramaśaktiśca rājye saṃbhūya mantribhiḥ / prāptarājyaḥ sa cānyedyuḥ kālanemeragādgṛham // 2.2.60
śrīdattaḥ kva sa te putra iti cāmarṣanirbharaḥ / tamapṛcchatsa cāpyenaṃ nāhaṃ vedmītyabhāṣata // 2.2.61
pracchādito 'munā putra iti tena niṣūditaḥ / kālanemiḥ sa śūlāyāṃ rājñā caura iti krudhā // 2.2.62
taddṛṣṭvā tasya bhāryāyāḥ svayaṃ hṛdayamasphuṭat / pāpaṃ pāpāntarākṣepakrūraṃ hi krūrakarmaṇām // 2.2.63
tena cānviṣyate hantuṃ so 'pi vikramaśaktinā / śrīdattastadvayasyāśca yūyaṃ tadgamyatāmitaḥ // 2.2.64
iti tenoditāḥ puṃsā śokārtāste nijāṃ bhuvam / bāhuśālyādayaḥ pañca saṃmantryojjayinīṃ gatāḥ // 2.2.65
pracchannaḥ sthāpitaścāhaṃ tvadarthamiha taiḥ sakhe / tadehi tāvad gacchāvas tatraiva suhṛdantikam // 2.2.66
evaṃ niṣṭhurakāc chrutvā pitarāv anuśocya saḥ / nidadhe pratikārāsthām iva khaḍge dṛśaṃ muhuḥ // 2.2.67
kālaṃ pratīkṣamāṇo 'tha vīro niṣṭhurakānvitaḥ / pratasthe tān sakhīn prāptuṃ sa tām ujjayinīṃ purīm // 2.2.68
āmajjanāntaṃ vṛttāntaṃ sakhyus tasya ca varṇayan / śrīdattaḥ sa dadarśaikāṃ krośantīmabalāṃ pathi // 2.2.69
abalā bhraṣṭamārgāhaṃ mālavaṃ prasthiteti tām / bruvantīṃ dayayā so 'tha sahapasthāyinīṃ vyadhāt // 2.2.70
tayā dayānurodhācca striyā niṣṭhurakānvitaḥ / kasmiṃścicchūnyanagare dine tasminnuvāsa saḥ // 2.2.71
tatra rātrāvakasmācca muktanidro dadarśa tām / striyaṃ niṣṭhurakaṃ hatvā harṣāttanmāṃsamaśnatīm // 2.2.72
udatiṣṭhat samākṛṣya so 'tha khaḍgaṃ mṛgāṅkakam / sāpi strī rākṣasīrūpaṃ ghoraṃ svaṃ pratyapadyata // 2.2.73
sa ca keśeṣu jagrāha nihantuṃ tāṃ niśācarīm / tatkṣaṇaṃ divyarūpatvaṃ saṃprāptā tamuvāca sā // 2.2.74
mā māṃ vadhīrmahābhāga muñca naivāsmi rākṣasī / ayamevaṃvidhaḥ śāpo mamābhūtkauśikānmuneḥ // 2.2.75
tapasyato hi tasyāhaṃ dhanādhipatināmunā / vighnāya preṣitā pūrvaṃ tatpadaprāptikāṅkṣiṇaḥ // 2.2.76
tataḥ kāntena rūpeṇa taṃ kṣobhayitumakṣamā / lajjitā trāsayantyenamakārṣaṃ bhairavaṃ vapuḥ // 2.2.77
taddṛṣṭvā sa muniḥ śāpaṃ sadṛśaṃ mayyatho dadhe / rākṣasī bhava pāpe tvaṃ nighnantī mānuṣāniti // 2.2.78
tvattaḥ keśagrahe prāpte śāpāntaṃ me sa cākarot / ityahaṃ rākṣasībhāvamimaṃ kaṣṭamupāgamam // 2.2.79
mayaiva nagaraṃ caitadgrastamadya ca me cirāt / tvayā kṛtaḥ sa śāpāntastadgṛhāṇādhunā varam // 2.2.80
iti tasyā vacaḥ śrutvā śrīdattaḥ sādaro 'bhyadhāt / kimanyena vareṇādhya jīvatveṣa sakhā mama // 2.2.81
evamastviti sā cāsmai varaṃ dattvā tirodhadhe / akṣatāṅgaḥ sa cottasthau jīvanniṣṭhurakaḥ punaḥ // 2.2.82
tenaiva saha ca prātaḥ prahṛṣṭo vismitaśca saḥ / tataḥ pratasthe śrīdattaḥ prāpa cojjayinīṃ kramāt // 2.2.83
tatra saṃbhāvayāmāsa sakhīnmārgonmukhānsa tān / darśanena yathāyāto nīlakaṇṭhānivāmbudaḥ // 2.2.84
kṛtātithyavidhiścāsau svagṛhaṃ bāhuśālinā / nīto 'bhūtkathitāśeṣanijavṛttāntakautukaḥ // 2.2.85
tatropacaryamāṇaḥ san pitṛbhyāṃ bāhuśālinaḥ / sa uvāsa samaṃ mittraiḥ śrīdattaḥ svagṛhe yathā // 2.2.86
kadācitso 'tha saṃprāpte madhumāsamahotsave / yātrāmupavane draṣṭuṃ jagāma sakhibhiḥ saha // 2.2.87
tatra kanyāṃ dadarśaikāṃ rājñaḥ śrībimbakeḥ sutām / āgatāmākṛtimatīṃ sākṣādiva madhuśriyam // 2.2.88
sā mṛgāṅkavatī nāma hṛdayaṃ tasya tatkṣaṇam / viveśa dattamārgeva dṛṣṭyāsya savikāsayā // 2.2.89
tasyā api muhuḥ snigdhā prathamapremaśaṃsinī / nyastā taṃ prati dūtīva dṛṣṭiścakre gatāgatam // 2.2.90
praviṣṭāṃ vṛkṣagahanaṃ tāmapaśyannatha kṣaṇāt / śrīdattaḥ śūnyahṛdayo diśo 'pi na dadarśa saḥ // 2.2.91
jñātaṃ mayā te hṛdayaṃ sakhe māpahnavaṃ kṛthāḥ / tadehi tatra gacchāvo yatra rājasutā gatā // 2.2.92
ityuktaśceṅgitajñena suhṛdā bāhuśālinā / tatheti sa yayau tasyāḥ saṃnikarṣaṃ suhṛtsakhaḥ // 2.2.93
hā kaṣṭamahinā daṣṭā rājaputrīti tatkṣaṇam / ākranda udabhūttatra śrīdattahṛdayajvaraḥ // 2.2.94
viṣaghnamaṅgulīyaṃ ca vidyā ca suhṛdo 'sya me / astīti gatvā jagade kañcukī bāhuśālinā // 2.2.95
sa ca tatkṣaṇamabhyetya kañcukī caraṇānataḥ / nikaṭaṃ rājaduhituḥ śrīdattamanayaddrutam // 2.2.96
so 'pi tasyāstadaṅgulyāṃ nicikṣepāṅgulīyakam / tato jajāpa vidyāṃ ca tena pratyujjijīva sā // 2.2.97
atha sarvajane hṛṣṭe śrīdattastutitatpare / tatraiva jñātavṛttānto rājā bimbakirāyayau // 2.2.98
tenāsau sakhibhiḥ sārdhamagṛhītāṅgulīyakaḥ / pratyājagāma śrīdatto bhavanaṃ bāhuśālinaḥ // 2.2.99
tatra tasmai suvarṇādi yatprītaḥ prāhiṇonnṛpaḥ / tadbāhuśālinaḥ pitre samagraṃ sa samarpayat // 2.2.100
atha tāṃ cintayan kāntāṃ sa tathā paryatapyata / yathā kiṃkāryatāmūḍhā vayasyas tasya jajñire // 2.2.101
tato bhāvanikā nāma rājaputryāḥ priyā sakhī / aṅgulīyārpaṇavyājāttasyāntikamupāyayau // 2.2.102
uvāca cainaṃ matsakhyās tasyāḥ subhaga sāṃpratam / tvaṃ vā prāṇaprado bhartā mṛtyurvāpyeṣa niścayaḥ // 2.2.103
ityukte bhāvanikayā śrīdattaḥ sa ca sāpi ca / bāhuśālī ca te 'nye ca mantraṃ saṃbhūya cakrire // 2.2.104
harāmo nibhṛtaṃ yuktyā rājaputrīmimāṃ vayam / nivāsahetor guptaṃ ca gacchāmo mathurāmitaḥ // 2.2.105
iti saṃmantrite samyakkāyasiddhyai ca saṃvidi / anyonyaṃ sthāpitāyāṃ sā yayau bhāvanikā tataḥ // 2.2.106
anyedyurbāhuśālī ca vayasyatritayānvitaḥ / vaṇijyāvyapadeśena jagāma mathurāṃ prati // 2.2.107
sa gacchansthāpayāmāsa vāhanāni pade pade / rājaputryabhisārāya gūḍhāni caturāṇi ca // 2.2.108
śrīdatto 'pi tataḥ kācmidduhitrā sahitāṃ striyam / sāyaṃ rājasutāvāse pāyayitvā madhu nyadhāt // 2.2.109
tato 'tra dīpoddeśena dattvāgniṃ vāsaveśmani / pracchannaṃ bhāvanikayā ninye rājasutā bahiḥ // 2.2.110
tatkṣaṇaṃ tāṃ ca saṃprāpya śrīdattaḥ sa bahiḥ sthitaḥ / prākprasthitasya nikaṭaṃ prāhiṇodbāhuśālinaḥ // 2.2.111
dadau mitradvayaṃ cāsyāḥ paścādbhāvanikāṃ tathā / tanmandire ca dagdhā sā kṣībā strī sutayā saha // 2.2.112
lokastu tāṃ sakhīyuktāṃ mene dagdhāṃ nṛpātmajām / prātaśca pūrvavattatra śrīdatto dadṛśe janaiḥ // 2.2.113
tato rātrau dvitīyasyāṃ sa gṛhītamṛgāṅkakaḥ / śrīdattaḥ prayayau pūrvaprasthitāṃ tāṃ priyāṃ prati // 2.2.114
tayā ca rātryātikramya dūramadhvānam utsukaḥ / vindhyāṭavīmatha prāpa sa prātaḥ prahare gate // 2.2.115
tatrādāvanimittāni paścāt pathi dadarśa tān / sarvān prahārābhihatān sahabhāvanikān sakhīn // 2.2.116
te ca dṛṣṭvā nijagadustaṃ saṃbhrāntamupāgatam / muṣitāḥ smo nipatyādya bahvaśvārohasenayā // 2.2.117
ekena cāśvāroheṇa rājaputrī bhayākulā / asmāsvetadavastheṣu nītāśvamadhiropya sā // 2.2.118
dūraṃ na yāvan nītā ca tāvadgacchānayā diśā / asmākamantike mā sthāḥ sarvathābhyadhikā ca sā // 2.2.119
iti taiḥ preṣito mittrairmuhuḥ paśyanvivṛtya saḥ / javena rājatanayāṃ śrīdatto 'nusasāra tām // 2.2.120
gatvā sudūraṃ lebhe ca tāmaśvārohavāhinīm / yuvānamekaṃ tanmadhye kṣatriyaṃ sa dadarśa ca // 2.2.121
tenopari ruraṃgasya gṛhītāṃ taṃ nṛpātmajām / apaśyacca yayau cāsya kṣatrayūno 'ntikaṃ kramāt // 2.2.122
sāntvena rājaputrīṃ tāmamuñcantaṃ ca pādataḥ / aśvādākṣipya dṛṣadi śrīdattastamacūrṇayat // 2.2.123
taṃ hatvā ca tam evāśvam āruhya nijaghāna tān / anyān api bahūn kruddhān aśvārohān pradhāvitān // 2.2.124
hataśeṣāstataste ca taddṛṣṭvā tasya tādṛśam / vīrasyāmānuṣaṃ vīryaṃ palāyya sabhayaṃ yayuḥ // 2.2.125
sa cāpi turagārūḍho rājaputryā tayā saha / mṛgāṅkavatyā śrīdattaḥ prayayau tān sakhīn prati // 2.2.126
stokaṃ gatvā ca tasyāśvaḥ saṃgrāme vraṇito bhṛśam / sabhāryasyāvatīrṇasya papāta prāpa pañcatām // 2.2.127
tatkālaṃ cāsya tatraiva sā mṛgāṅkavatī priyā / trāsāyāsapariśrāntā tṛṣārtā samapadyata // 2.2.128
sthāpayitvā ca tāṃ tatra gatvā dūramitastataḥ / jalamanviṣyataścāsya savitāstamupāyayau // 2.2.129
tataḥ sa labdhe 'pi jale mārganāśavaśādbhraman / cakravākavadutkūjaṃstāṃ nināya niśāṃ vane // 2.2.130
prātaḥ prāpa ca tatsthānaṃ patitāśvopalakṣitam / na ca tatra kacitkāntāṃ rājaputrīṃ dadarśa tām // 2.2.131
tataḥ sa mohād vinyasya bhuvi khaḍgaṃ mṛgāṅkakam / vṛkṣāgramārurohaināmavekṣitumitastataḥ // 2.2.132
tatkṣaṇaṃ tena mārgeṇa ko 'pyagācchavarādhipaḥ / sa cāgatyaiva jagrāha vṛkṣamūlānmṛgāṅkakam // 2.2.133
taṃ dṛṣṭvāpi sa vṛkṣāgrādavatīryaiva pṛṣṭavān / priyāpravṛttimatyārtaḥ śrīdattaḥ śavarādhipam // 2.2.134
itastvaṃ gaccha matpallīṃ jāne sā tatra te gatā / ahaṃ tatraiva caiṣyāmi dāsyāsyasimimaṃ ca te // 2.2.135
ityuktvā preṣitastena śabareṇa sa cotsukaḥ / śrīdattastāṃ yayau pallīṃ tadīyaiḥ puruṣaiḥ saha // 2.2.136
śramaṃ tāvadvimuñceti tatroktaḥ puruṣaiśca taiḥ / prāpya pallīpatergehaṃ śrānto nidrāṃ kṣaṇādyayau // 2.2.137
prabuddhaśca dadarśa svau pādau nigaḍasaṃyutau / alabdhatadgatī kāntāprāptyupāyodyamāviva // 2.2.138
atha kṣaṇaṃ dattasukhāṃ kṣaṇāntaravimāthinīm / daivasyeva gatiṃ tatra tasthau śocansa tāṃ priyām // 2.2.139
ekadā tamuvācaitya ceṭī mocanikābhidhā / āgato 'si mahābhāga kutreha bata mṛtyave // 2.2.140
kāryasiddhyai sa hi kāpi prayātaḥ śabarādhipaḥ / āgatya caṇḍikāyāstvāmupahārīkariṣyati // 2.2.141
etadarthaṃ hi tena tvamito vindhyāṭavītaṭāt / prāpya yuktyā visṛjyeha nītaḥ saṃprati bandhanam // 2.2.142
bhagavatyupahāratve yata evāsi kalpitaḥ / ata eva sadā vastrairbhojanaiścopacaryase // 2.2.143
ekastu muktyupāyaste vidyate yadi manyase / astyasya sundarī nāma śabarādhipateḥ sutā // 2.2.144
atyarthaṃ sā ca dṛṣṭvā tvāṃ jāyate madanāturā / tāṃ bhajasva vayasyāṃ me tataḥ kṣemamavāpsyasi // 2.2.145
tayetyukto vimuktyarthī sa śrīdattastatheti tām / gāndharvavidhinā guptaṃ bhāryāṃ vyadhita sundarīm // 2.2.146
rātrau rātrau ca sā tasya bandhanāni nyavārayat / acirācca sagarbhā sā sundarī samapadyata // 2.2.147
tatsarvamatha tanmātā buddhvā mocanikāmukhāt / jāmātṛsnehato gatvā svairaṃ śrīdattamabravīt // 2.2.148
putra śrīcaṇḍanāmāsau kopanaḥ sundarīpitā / na tvāṃ kṣameta tadgaccha vismartavyā na sundarī // 2.2.149
ityuktvā mocitaḥ śvaśrvā khaḍgaṃ śrīcaṇḍahastagam / sundaryai nijamāvedya śrīdattaḥ prayayau tataḥ // 2.2.150
viveśa cādyāṃ tāmeva cintākrānto nijāṭavīm / mṛgāṅkavatyāḥ padavīṃ tasya jijñāsituṃ punaḥ // 2.2.151
nimittaṃ ca śubhaṃ dṛṣṭvā tamevoddeśamāyayau / yatrāsyāśvo mṛtaḥ so 'tha yatra sā hāritā vadhūḥ // 2.2.152
tatra caikaṃ dadarśārāllubdhakaṃ saṃmukhāgatam / dṛṣṭvā ca pṛṣṭavāṃstasyāḥ pravṛttiṃ hariṇīdṛśaḥ // 2.2.153
kiṃ śrīdattastvamityukto lubdhakena ca tatra saḥ / sa eva mandabhāgyo 'hamityuvāca viniḥśvasan // 2.2.154
tataḥ sa lubdhako 'vādīttarhi vacmi sakhe śṛṇu / dṛṣṭā sā te mayā bhāryā krandantī tvāmitastataḥ // 2.2.155
pṛṣṭvā tataśca vṛttāntamāśvāsya ca kṛpākulaḥ / nijāṃ pallīmito 'raṇyāddīnāṃ tāṃ nītavānaham // 2.2.156
tatra cālokya taruṇān pulindān sabhayena sā / mathurānikaṭaṃ grāmaṃ nītā nāgasthalaṃ mayā // 2.2.157
tatra ca sthāpitā gehe sthavirasya dvijanmanaḥ / viśvadattābhidhānasya nyāsīkṛtya sagauravam // 2.2.158
tataś cāham ihāyāto buddhvā tvannāma tanmukhāt / tām anveṣṭuṃ tato gaccha śīghraṃ nāgasthalaṃ prati // 2.2.159
ityukto lubdhakenāśu sa śrīdattastato yayau / taṃ ca nāgasthalaṃ prāpadaparedyurdinātyaye // 2.2.160
bhavanaṃ viśvadattasya praviśyātha vilokya tam / yayāce dehi me bhāryāṃ lubdhakasthāpitāmiti // 2.2.161
tacchrutvā viśvadattastaṃ śrīdattaṃ nijagāda saḥ / mathurāyāṃ suhṛnme 'sti brāhmaṇo guṇināṃ priyaḥ // 2.2.162
upādhyāyaśca mantrī ca śūrasenasya bhūpateḥ / tasya haste tvadīyā sā gṛhiṇī sthāpitā mayā // 2.2.163
bhayaṃ hi vijano grāmo na tadrakṣākṣamo bhavet / tatprātastatra gaccha tvamadya viśramyatāmiha // 2.2.164
ityukto viśvadattena sa nītvātraiva tāṃ niśām / prātaḥ pratasthe prāpacca mathurāmapare dine // 2.2.165
dīrghādhvamalinastasminnagare bahireva saḥ / snānaṃ cakre pariśrānto nirmale dīrghikājale // 2.2.166
tata evāmbumadhyācca vastraṃ cauraniveśitam / prāptavānañcalagranthibaddhahāramaśaṅkitam // 2.2.167
atha tadvastramādāya sa taṃ hāramalakṣayan / priyāṃ didṛkṣuḥ śrīdatto viveśa mathurāṃ purīm // 2.2.168
tatra tatpratyabhijñāya vastraṃ hāramavāpya ca / sa caura ityavaṣṭabhya ninye nagararakṣibhiḥ // 2.2.169
darśitaśca tathābhūto nagarādhipateśca taiḥ / tenāpyāvedito rājñe rājāpyasyādiśadvadham // 2.2.170
tato vadhyabhuvaṃ hantuṃ nīyamānaṃ dadarśa tam / sā mṛgāṅkavatī dūrātpaścātprahataḍiṇḍimam // 2.2.171
so 'yaṃ me nīyate bhartā vadhāyeti sasaṃbhramam / sā gatvā mantrimukhyaṃ tamabravīdyadgṛhe sthitā // 2.2.172
nivārya vadhakānso 'tha mantrī vijñapya bhūpatim / śrīdattaṃ mocayitvā taṃ vadhādānāyayadgṛham // 2.2.173
kathaṃ so 'yaṃ pitṛvyo me gatvā deśāntaraṃ purā / ihaiva daivādvigatabhayaḥ prāpto 'dya mantritām // 2.2.174
iti taṃ mantriṇaṃ so 'tha śrīdattas tadgṛhāgataḥ / pratyabhijñātavān pṛṣṭvā papātāsya ca pādayoḥ // 2.2.175
so 'pi taṃ pratyabhijñāya bhrātuḥ putraṃ savismayaḥ / kaṇṭhe jagrāha sarvaṃ ca vṛttāntaṃ paripṛṣṭavān // 2.2.176
tatastasmai sa nikhilaṃ śrīdattaḥ svapiturvadhāt / ārabhya nijavṛttāntaṃ pitṛvyāya nyavedayat // 2.2.177
so 'pi muktvāśru vijane bhrātuḥ putraṃ tamabhyadhāt / adhṛtiṃ mā kṛthāḥ putra mama siddhā hi yakṣiṇī // 2.2.178
pañca vājisahasrāṇi hemakoṭīśca sapta sā / prādānmahyamaputrāya tattavaivākhilaṃ dhanam // 2.2.179
ityuktvā sa pitṛvyastāṃ śrīdattāyārpayatpriyām / śrīdatto 'pyāttavibhavastatra tāṃ pariṇītavān // 2.2.180
tataśca tasthau tatraiva saṃgataḥ kāntayā tayā / mṛgāṅgavatyā sānando rātryeva kumudākaraḥ // 2.2.181
bāhuśālyādicintā tu tasyābhūtpūrṇasaṃpadaḥ / indoḥ kalaṅkalekheva hṛdi mālinyadāyinī // 2.2.182
ekadā sa pitṛvyastaṃ rahaḥ śrīdattamabhyadhāt / putra rājñaḥ sutāstyasya śūrasenasya kanyakā // 2.2.183
mayā cāvantideśe sā neyā dātuṃ tadājñayā / tattenaivāpadeśena hṛtvā tubhyaṃ dadāmi tām // 2.2.184
tatastadanuge prāpte bale sati ca māmake / yadrājyaṃ te śriyādiṣṭaṃ tatprāpsyasyacirāditi // 2.2.185
niścityaitacca tāṃ kanyāṃ gṛhītvā yayatustataḥ / śrīdattastatpitṛvyaśca sasainyau saparigrahau // 2.2.186
tato vindhyāṭavīm etau prāptamātrāvatarkitau / caurasenātimahatī rurodha śaravarṣiṇī // 2.2.187
prahāramūrcchitaṃ baddhvā śrīdattaṃ bhagnasainikam / ninyuścaurāḥ svapallīṃ te svīkṛtya sakalaṃ dhanam // 2.2.188
te ca taṃ prāpayāmāsuścaṇḍikāsadma bhīṣaṇam / upahārāya ghaṇṭānāṃ nādairmṛtyurivāhvayat // 2.2.189
tatrāpaśyacca taṃ patnī sā pallīpatiputrikā / sundarī draṣṭumāyātā devīṃ bālasutānvitā // 2.2.190
niṣiddhavatyā madhyasthāndasyūnānandapūrṇayā / sa śrīdattastayā sākaṃ tanmandiramathāviśat // 2.2.191
tadaiva pallīrājyaṃ tat prāpa pitrā yad arpitam / prāg evānanyaputreṇa sundaryai gacchatā divam // 2.2.192
taṃ ca caurasamākrāntaṃ sapitṛvyaparicchadam / sakalatraṃ ca lebhe 'sau taṃ khaḍgaṃ ca mṛgāṅkakam // 2.2.193
taraiva śūrasenasya sutāṃ tāṃ pariṇīya ca / śrīdatto 'pi mahānrājā nagare samapadyata // 2.2.194
prajighāya sa dūtāṃśca tataḥ śvaśurayostayoḥ / bimbakestasya tasyāpi śūrasenasya bhūpateḥ // 2.2.195
tamupājagmatustau ca senāsamudayānvitau / taṃ vijñāyaiva saṃbandhaṃ mudā duhitṛvatsalau // 2.2.196
te 'pi rūḍhavraṇāḥ svasthāstadviyuktā vayasyakāḥ / bāhuśāliprabhṛtayastadbuddhvā tamupāyayuḥ // 2.2.197
atha śvaśurasaṃyukto gatvā taṃ pitṛghātinam / cakre vikramaśaktiṃ sa vīraḥ krodhānalāhutim // 2.2.198
tataśca sābdhivalayāṃ śrīdattaḥ prāpya medinīm / nananda virahottīrṇaḥ sa mṛgāṅkavatīsakhaḥ // 2.2.199
itthaṃ narapate dīrghaviyogavyasanārṇavam / taranti ca labhante ca kalyāṇaṃ dhīracetasaḥ // 2.2.200
iti saṃgatakācchrutvā kathāṃ sa dayitotsukaḥ / tāṃ nināya niśāṃ mārge sahasrānīkabhūpatiḥ // 2.2.201
tato manorathārūḍhaḥ puraḥ prahitamānasaḥ / prātaḥ sahasrānīko 'sau pratasthe svāṃ priyāṃ prati // 2.2.202
dinaiḥ katipayaistaṃ ca jamadagneravāpa saḥ / mṛgairapi parityaktacāpalaṃ śānamāśramam // 2.2.203
dadarśa kalpitātithyaṃ jamadagniṃ ca tatra tam / praṇataḥ pāvanālokamākāraṃ tapasāmiva // 2.2.204
sa ca tasmai munī rājñe saputrāṃ tāṃ samarpayat / cirānmṛgāvatīṃ rājñīṃ sānandāmiva nirvṛtim // 2.2.205
śāpānte tac ca daṃpatyostayor anyonyadarśanam / ānandabāṣpapūrṇāyāṃ vavarṣevāmṛtaṃ dṛśi // 2.2.206
tatpūrvadarśanaṃ putramāliṅgyodayanaṃ sa tam / mumoca nṛpatiḥ kṛcchrādromāñceneva kīlitam // 2.2.207
tataḥ sodayanāṃ rājñīṃ tāmādāya mṛgāvatīm / ā tapovanamudvāṣpairanuyāto mṛgairapi // 2.2.208
āmantrya jamadagniṃ ca pratasthe svāṃ purīṃ prati / praśāntādāśramāttasmātsahasrānīkabhūpatiḥ // 2.2.209
śṛṇvan virahavṛttāni priyāyā varṇayaṃś ca saḥ / uttoraṇapatākāṃ tāṃ kauśāmbīṃ prāptavān kramāt // 2.2.210
samaṃ ca patnīputrābhyāṃ praviveśa sa tāṃ purīm / pīyamāna ivotpakṣmarājibhiḥ pauralocanaiḥ // 2.2.211
abhyaṣiñcacca taṃ tatra jhagityudayanaṃ sutam / yauvarājye mahārājaḥ preryamāṇaḥ sa tadguṇaiḥ // 2.2.212
svamantriputrāṃs tasmai sa mantrahetoḥ samarpayat / vasantakarumaṇvantau tathā yaugandharāyaṇam // 2.2.213
ebhirmantrivaraireṣa kṛtsnāṃ prāpsyati medinīm / iti vāgudabhūddivyā puṣpavṛṣṭyā samaṃ tadā // 2.2.214
tataḥ sute nyastabharaḥ sa rājā cirakāṅkṣitam / jīvalokasukhaṃ bheje mṛgāvatyā tayā saha // 2.2.215
atha tasya jarāṃ praśāntidūtīm upayātāṃ kṣitipasya karṇamūlam / sahasaiva vilokya jātakopā bata dūre viṣayaspṛhā babhūva // 2.2.216
tatas taṃ kalyāṇaṃ tanayam anuraktaprakṛtikaṃ niveśya sve rājye jagadudayahetor udayanam / sahasrānīko 'sau sacivasahitaḥ sapriyatamo mahāprasthānāya kṣitipatir agacchad dhimagirim // 2.2.217
tataḥ sa vatsarājyaṃ ca prāpya pitrā samarpitam / kauśāmbyavasthitaḥ samyakchaśāsodayanaḥ prajāḥ // 2.3.1
yaugandharāyaṇādyeṣu bharaṃ vinyasya mantriṣu / babhūva sa śanai rājā sukheṣvekāntatatparaḥ // 2.3.2
sadā siṣeve mṛgayāṃ vīṇāṃ ghoṣavatīṃ ca tām / dattāṃ vāsukinā pūrvaṃ naktaṃdinamavādayat // 2.3.3
tattantrīkalanirhrādamohamantravaśīkṛtān / anināya ca saṃyamya sadā mattān vanadvipān // 2.3.4
sa vāranārīvaktrendupratimālamkṛtāṃ surām / mantriṇāṃ ca mukhacchāyāṃ vatsarājaḥ samaṃ papau // 2.3.5
kularūpānurūpā me bhāryā kvāpi na vidyate / ekā vāsavadattākhyā kanyakā śrūyate param // 2.3.6
kathaṃ prāpyeta sā ceti cintāmekāmuvāha saḥ / so 'pi caṇḍamahāsena ujjayinyām acintayat // 2.3.7
tulyo madduhiturbhartā jagatyasminna vidyate / asti codayano nāma vipakṣaḥ sa ca me sadā // 2.3.8
tatkathaṃ nāma jāmātā vaśyaśca niyataṃ bhavet / upāyas tv eka evāsti yad aṭavyāṃ bhramaty asau // 2.3.9
ekākī dviradān badhnan mṛgayāvyasanī nṛpaḥ / tena cchidreṇa taṃ yuktyāvaṣṭabhyānāyayāmy aham // 2.3.10
gāndharvajñasya tasyaitāṃ sutāṃ śiṣyīkaromi ca / tataś cāsyāṃ svayaṃ tasya cakṣuḥ snihyed asaṃśayam // 2.3.11
evaṃ sa mama jāmātā vaśyaś ca niyataṃ bhavet / nānyo 'styupāyaḥ ko 'pyatra yena vaśyo bhavecca saḥ // 2.3.12
iti saṃcintya tatsiddhyai sa gatvā caṇḍikāgṛham / caṇḍīmabhyarcya tuṣṭāva cakre 'syā upayācitam // 2.3.13
etatsaṃpatsyate rājannacirādvāñchitaṃ tava / iti śuśrāva tatrāsāvaśarīrāṃ sarasvatīm // 2.3.14
tatastuṣṭaḥ samāgatya buddhadattena mantriṇā / saha caṇḍamahāsenastamevārthamacintayat // 2.3.15
mānoddhato vītalobho raktabhṛtyo mahābalaḥ / asādhyo 'pi sa sāmādeḥ sāmnā tāvannirūpyatām // 2.3.16
iti saṃmantrya sa nṛpo dūtamekaṃ samādiśat / gaccha madvacanādbrūhi vatsarājamidaṃ vacaḥ // 2.3.17
matputrī tava gāndharve śiṣyā bhavitumicchati / snehas te 'smāsu cettatvaṃ tām ihaivaitya śikṣaya // 2.3.18
ityuktvā preṣitastena dūto gatvā nyavedayat / kauśāmbyāṃ vatsarājāya saṃdeśaṃ taṃ tathaiva saḥ // 2.3.19
vatsarājo 'pi tacchrutvā dūtādanucitaṃ vacaḥ / yaugandharāyaṇasyedamekānte mantriṇo 'bravīt // 2.3.20
kimetattena saṃdiṣṭaṃ sadarpaṃ mama bhūbhujā / evaṃ saṃdiśatastasya ko 'bhiprāyo durātmanaḥ // 2.3.21
ityukto vatsarājena tadā yaugandharāyaṇaḥ / uvācainaṃ mahāmantrīṃ sa svāmihitaniṣṭhuraḥ // 2.3.22
bhuvi vyasanitākhyātiḥ prarūḍhā te lateva yā / idaṃ tasyā mahārāja kaṣāyakaṭukaṃ phalam // 2.3.23
sa hi tvāṃ rāgiṇaṃ matvā kanyāratnena lobhayan / nītvā caṇḍamahāseno baddhvā svīkartumicchati // 2.3.24
tanmuñca vyasanāni tvaṃ sukhena hi parairnṛpāḥ / sīdantasteṣu gṛhyante khāteṣviva vanadvipāḥ // 2.3.25
ity ukto mantriṇā dhīraḥ pratidūtaṃ vyasarjayat / sa vatsarājas taṃ caṇḍamahāsenanṛpaṃ prati // 2.3.26
saṃdideśa ca yadyasti vāñchā macchiṣyatāṃ prati / tvatputryāstadihaivaiṣā bhavatā preṣyatāmiti // 2.3.27
evaṃ kṛtvā ca sacivānvatsarājo jagāda saḥ / yāmi caṇḍamahāsenamiha baddhvānayāmi tam // 2.3.28
tac chrutvā tam uvācāgryo mantrī yaugandharāyaṇaḥ / na caitac chakyate rājan kartuṃ naiva ca yujyate // 2.3.29
sa hi prabhāvavānrājā svīkāryaśca tava prabho / tathā ca tadgataṃ sarvaṃ śṛṇvidaṃ kathayāmi te // 2.3.30
astīhojjayinī nāma nagarī bhūṣaṇaṃ bhuvaḥ / hasantīva sudhādhautaiḥ pāsādairamarāvatīm // 2.3.31
yasyāṃ vasati viśveśo mahākālavapuḥ svayam / śithilīkṛtakailāsanivāsavyasano haraḥ // 2.3.32
tasyāṃ mahendravarmākhyo rājābhūdbhūbhṛtāṃ varaḥ / jayasenābhidhāno 'sya babhūva sadṛśaḥ sutaḥ // 2.3.33
jayasenasya tasyātha putro 'pratimadorbalaḥ / samutpanno mahāsenanāmā nṛpatikuñjaraḥ // 2.3.34
so 'tha rājā svarājyaṃ tat pālayan samacintayat / na me khaḍgo 'nurūpo 'sti na ca bhāryā kulodgatā // 2.3.35
iti saṃcintya sa nṛpaścaṇḍikāgṛhamāgamat / tatrautiṣṭhannirāhāro devīmārādhayaṃściram // 2.3.36
utkṛtyātha svamāṃsāni homakarma sa cākarot / tataḥ prasannā sākṣātsa devī caṇḍī tamabhyadhāt // 2.3.37
prītāsmi te gṛhāṇemaṃ putra khaḍgottamaṃ mama / etatprabhāvāc chatrūṇām ajeyas tvaṃ bhaviṣyasi // 2.3.38
kiṃ cāṅgāravatīṃ nāma kanyāṃ trailokyasundarīm / aṅgārakāsurasutāṃ śīghraṃ bhāryāmavāpsyasi // 2.3.39
atīva caṇḍaṃ karmeha kṛtaṃ caitadyatastvayā / ataścaṇḍamahāsena ityākhyā te bhaviṣyati // 2.3.40
ityuktvā dattakhaḍgā sā devī tasya tiro 'bhavat / rājñaḥ saṃkalpasaṃpattihṛṣṭirāvirabhūtpunaḥ // 2.3.41
sa khaḍgo mattahastīndro naḍāgiririti prabho / dve tasya ratne śakrasya kuliśairāvaṇāviva // 2.3.42
tayoḥ prabhāvātsukhitaḥ kadācitso 'tha bhūpatiḥ / agāccaṇḍamahāseno mṛgayāyai mahāṭavīm // 2.3.43
atipramāṇaṃ tatraikaṃ varāhaṃ ghoramaikṣata / naiśaṃ tama ivākāṇḍe divā piṇḍatvamāgatam // 2.3.44
sa varāhaḥ śarairasya tīkṣṇairapyakṛtavraṇaḥ / āhatya syandanaṃ rājñaḥ palāyya bilamāviśat // 2.3.45
rājāpi ratham utsṛjya tam evānusaran krudhā / dhanur dvitīyas tatraiva prāviśat sa bilāntaram // 2.3.46
dūraṃ praviśya cāpaśyatkāntaṃ puravaraṃ mahat / savismayo nyaṣīdacca tadantardīrghikātaṭe // 2.3.47
tatrasthaḥ kanyakāmekāmapaśyatstrīśatānvitām / saṃcarantīṃ smarasyeva dhairyanirbhedinīmiṣum // 2.3.48
sāpi premarasāsāravarṣiṇā cakṣuṣā muhuḥ / snapayantīva rājānaṃ śanakaistamupāgamat // 2.3.49
kastvaṃ subhaga kasmācca praviṣṭo 'sīha sāṃpratam / ityuktaḥ sa tayā rājā yathātattvamavarṇayat // 2.3.50
tacchrutvā netrayugalātsarāgādaśrusaṃtatim / hṛdayāddhīratāṃ cāpi samaṃ kanyā mumoca sā // 2.3.51
kā tvaṃ rodiṣi kasmācca pṛṣṭā teneti bhūbhṛtā / sā taṃ pratyabravīdevaṃ manmahājñānuvartinī // 2.3.52
yo varāhaḥ praviṣṭo 'tra sa daityo 'ṅgārakābhidhaḥ / ahaṃ caitasya tanayā nāmnāṅgāravatī nṛpa // 2.3.53
vajrasāramayaś cāsau rājaputrīr imāḥ śatam / ācchidya rājñāṃ gehebhyaḥ parivāraṃ vyadhān mama // 2.3.54
kiṃ caiṣa rākṣasībhūtaḥ śāpadoṣānmahāsuraḥ / tṛṣṇāśramārtaś cādya tvāṃ prāpyāpi tyaktavānayam // 2.3.55
idānīṃ cāstavārāharūpo viśrāmyati svayam / suptotthitaśca niyataṃ tvayi pāpaṃ samācaret // 2.3.56
iti me tava kalyāṇamapaśyantyā galantyamī / saṃtāpakvathitāḥ prāṇā iva bāṣpāmbubindavaḥ // 2.3.57
ityaṅgāravatīvākyaṃ śrutvā rājā jagāda tām / yadi mayyasti te snehastadidaṃ madvacaḥ kuru // 2.3.58
prabuddhasyāsya gatvā tvaṃ rudihi svapituḥ puraḥ / tataśca niyataṃ sa tvāṃ pṛcchedudvegakāraṇam // 2.3.59
tvāṃ cennipātayetkaścittato me kā gatirbhavet / etadduḥkhaṃ mametyevaṃ sa ca vācyastvayā tataḥ // 2.3.60
evaṃ kṛte 'sti kalyāṇaṃ tavāpi ca mamāpi ca / ityuktā tena sā rājñā tathetyaṅgīcakāra tam // 2.3.61
taṃ ca cchannamavasthāpya rājānaṃ pāpaśaṅkinī / agādasurakanyā sa prasuptasyāntikaṃ pituḥ // 2.3.62
so 'pi daiyaḥ prabubudhe prārebhe sā ca roditum / kiṃ putri rodiṣītyevaṃ sa ca tāmabravīttataḥ // 2.3.63
hanyāttvāṃ ko'pi cettāta tadā me kā gatirbhavet / ityārtyā tamavāditsā sa vihasya tato 'bravīt // 2.3.64
ko māṃ vyāpādayetputri sarvo vajramayo hyaham / vāmahaste 'sti me chidraṃ tacca cāpena rakṣyate // 2.3.65
itthamāśvāsayāmāsa sa daityastāṃ nijāṃ sutām / etacca nikhilaṃ tena rājñā channena śuśruve // 2.3.66
tataḥ kṣaṇādivotthāya kṛtvā snānaṃ sa dānavaḥ / kṛtamaunaḥ pravavṛtte devaṃ pūjayituṃ haram // 2.3.67
tatkālaṃ prakaṭībhūya sa rājākṛṣṭakārmukaḥ / upetya prasabhaṃ daityaṃ raṇāyāhvayate sma tam // 2.3.68
so 'pyutkṣipya karaṃ vāmaṃ maunasthastasya bhūpateḥ / pratīkṣasva kṣaṇaṃ tāvaditi saṃjñāṃ tadākarot // 2.3.69
rājāpi laghuhastatvātkare tatraiva tatkṣaṇam / tasminmarmaṇi taṃ daityaṃ pṛṣatkena jaghāna saḥ // 2.3.70
sa ca marmāhato ghoraṃ rāvaṃ kṛtvā mahāsuraḥ / aṅgārako 'patadbhūmau niryajjīvo jagāda ca // 2.3.71
tṛṣito 'haṃ hato yena sa māmadbhirna tarpayet / pratyabdaṃ yadi tattasya naśyeyuḥ pañca mantriṇaḥ // 2.3.72
ityuktvā pañcatāṃ prāpa sa daityaḥ so 'pi tatsutām / tāmaṅgāravatīṃ rājā gṛhītvojjayinīṃ yayau // 2.3.73
pariṇītavatastasya tatra tāṃ daityakanyakām / jātau dvau tanayau caṇḍamahāsenasya bhūpateḥ // 2.3.74
eko gopālako nāma dvitīyaḥ pālakastathā / tayorindrotsavaṃ cāsau jātayorakaronnṛpaḥ // 2.3.75
tatastaṃ nṛpatiṃ svapne tuṣṭo vakti sma vāsavaḥ / prāpsyasyananyasadṛśīṃ matprasādātsutāmiti // 2.3.76
tataḥ kālena jātāsya rājñaḥ kanyā tu tanvyatha / apūrvā nirmitā dhātrā candrasyevāparā tanuḥ // 2.3.77
kāmadevāvatāro 'syāḥ putro vidyādharādhipaḥ / bhaviṣyatīti tatkālamudabhūdbhāratī divaḥ // 2.3.78
dattā me vāsavenaiṣā tuṣṭeneti sa bhūpatiḥ / nāmnā vāsavadattāṃ tāṃ tanayāmakarottadā // 2.3.79
sā ca tasya pitur gehe pradeyā saṃprati sthitā / prāṅmanthād arṇavasyeva kamalā kukṣikoṭare // 2.3.80
evaṃvidhaprabhāvaścaṇḍamahāsenabhūpatiḥ sa kila / deva na śakyo jetuṃ yathā tathā durgadeśasthaḥ // 2.3.81
kiṃ ca sa rājanvāñchati dātuṃ tubhyaṃ sadaiva tanayāṃ tām / prārthayate tu sa rājā nijapakṣamahodayaṃ mānī // 2.3.82
sā cāvaśyaṃ manye vāsavadattā tvayaiva pariṇeyā / sa sapadi vāsavadattāhṛtahṛdayo vatsarājo 'bhūt // 2.3.83
atrāntare sa vatseśapratidūtastadabravīt / gatvā prativacaścaṇḍamahāsenāya bhūbhṛte // 2.4.1
so 'pi caṇḍamahāsenastacchrutvaiva vyacintayat / sa tāvadiha nāyāti mānī vatseśvaro bhṛśam // 2.4.2
kanyā hi tatra na preṣyā bhavedevaṃ hi lāghavam / tasmādbaddhvaiva taṃ yuktyā nṛpamānāyayāmyaham // 2.4.3
iti saṃcintya saṃmantrya sa rājā mantribhiḥ saha / akārayatsvasadṛśaṃ mahāntaṃ yantrahastinam // 2.4.4
taṃ cāntarvīrapuruṣaiḥ kṛtvā channairadhiṣṭhitam / vindhyāṭavyāṃ sa nidadhe rājā yantramayaṃ gajam // 2.4.5
tatra taṃ cārapuruṣāḥ paśyanti sma vidūrataḥ / gajabandharasāsaktavatsarājopajīvinaḥ // 2.4.6
te ca tvaritamāgatya vatsarājaṃ vyajijñapan / deva dṛṣṭo gajo 'smābhireko vindhyavane bhraman // 2.4.7
asminniyati bhūloke naiva yo 'nyatra dṛśyate / varṣmaṇā vyāptagagano vindhyādririva jaṅgamaḥ // 2.4.8
tataścāravacaḥ śrutvā vatsarājo jaharṣa saḥ / tebhyaḥ suvarṇalakṣaṃ ca pradadau pāritoṣikam // 2.4.9
taṃ cedgajendraṃ prāpsyāmi pratimallaṃ naḍāgireḥ / tataścaṇḍamahāseno vaśyo bhavati me dhruvam // 2.4.10
tato vāsavadattāṃ tāṃ sa svayaṃ me prayacchati / iti saṃcintayanso 'tha rājā tāmanayanniśām // 2.4.11
prātaśca mantrivacanaṃ nyakṛtvā gajatṛṣṇayā / puraskṛtyaiva tāṃścārānyayau vindhyāṭavīṃ prati // 2.4.12
prasthānalagnasya phalaṃ kanyālābhaṃ sabandhanam / yadūcurgaṇakāstasya tatsa naiva vyacārayat // 2.4.13
prāpya vindhyāṭavīṃ tasya gajasya kṣobhaśaṅkayā / vatsarājaḥ sa sainyāni dūrādeva nyavārayat // 2.4.14
cāramātrasahāyastu vīṇāṃ ghoṣavatīṃ dadhat / nijavyasanavistīrṇāṃ tāṃ viveśa mahāṭavīm // 2.4.15
vindhyasya dakṣiṇe pārśve dūrācāraiḥ pradarśitam / gajaṃ satyagajābhāsaṃ taṃ dadarśa sa bhūpatiḥ // 2.4.16
ekākī vādayanvīṇāṃ cintayan bandhanāni saḥ / madhuradhvani gāyaṃś ca śanair upajagāma tam // 2.4.17
gāndharvadattacittatvātsaṃdhyādhvāntavaśācca saḥ / na taṃ vanagajaṃ rājā māyāgajamalakṣayat // 2.4.18
so 'pi hastī tamutkarṇatālo gītarasādiva / upetyopetya vicalandūramākṛṣṭavānnṛpam // 2.4.19
tato 'kasmācca nirgatya tasmādyantramayādgajāt / vatseśvaraṃ taṃ saṃnaddhāḥ puruṣāḥ paryavārayan // 2.4.20
tāndṛṣṭvā nṛpatiḥ kopādākṛṣṭacchuriko 'tha saḥ / agrasthānyodhayannanyairetya paścādagṛhyata // 2.4.21
saṃketamilitaiścānyairyodhāstaiḥ sainikaiḥ saha / ninyurvatseśvaraṃ caṇḍamahāsenāntikaṃ ca tam // 2.4.22
so 'pi caṇḍamahāseno nirgayāgre kṛtādaraḥ / vatseśena samaṃ tena viveśojjayinīṃ purīm // 2.4.23
sa tatra tadṛśe paurairavamānakalaṅkitaḥ / śaśīva locanānando vatsarājo navāgataḥ // 2.4.24
tato 'sya guṇarāgeṇa vadhamāśaṅkya tatra te / paurāḥ saṃbhūya sakalāścakrurmaraṇaniścayam // 2.4.25
na me vatseśvaro vadhyaḥ saṃdheya iti tān bruvan / so 'tha caṇḍamahāsenaḥ paurān kṣobhād avārayat // 2.4.26
tato vāsavadattāṃ tāṃ sutāṃ tatraiva bhūpatiḥ / vatsarājāya gāndharvaśikṣāhetoḥ samarpayat // 2.4.27
uvāca cainaṃ gāndharvaṃ tvametāṃ śikṣaya prabho / tataḥ prāpsyasi kalyāṇaṃ mā viṣādaṃ kṛthā iti // 2.4.28
tasya dṛṣṭvā tu tāṃ kanyāṃ vatsarājasya mānasam / tathā snehāktamabhavanna yahā manyumaikṣata // 2.4.29
tasyāś ca cakṣurmanasī saha taṃ prati jagmatuḥ / hriyā cakṣur nivavṛtte manas tu na kathaṃcana // 2.4.30
atha vāsavadattāṃ tāṃ gāpayaṃstadgatekṣaṇaḥ / tatra gāndharvaśālāyāṃ vatsarāja uvāsa saḥ // 2.4.31
aṅke ghoṣavatī tasya kaṇṭhe gītaśrutistathā / puro vāsavadattā ca tasthau cetovinodinī // 2.4.32
sā ca vāsavadattāsya paricaryāparābhavat / takṣmīriva tadekāgrā baddhasyāpyanapāyinī // 2.4.33
atrāntare ca kauśāmbyāṃ vatsarājānuge jane / āvṛtte taṃ prabhuṃ buddhvā baddhaṃ rāṣṭraṃ pracukṣubhe // 2.4.34
ujjayinyāmavaskandaṃ dātumaicchansamantataḥ / vatseśvarānurāgeṇa kruddhāḥ prakṛtayastadā // 2.4.35
naiva caṇḍamahāseno balasādhyo mahān hi saḥ / na caivaṃ vatsarājasya śarīre kuśalaṃ bhavet // 2.4.36
tasmānna yukto 'vaskando buddhisādhyamidaṃ punaḥ / iti prakṛtayaḥ kṣobhānnavāryanta rumaṇvatā // 2.4.37
tato 'nuraktamālokya rāṣṭramavyabhicāri tat / rumaṇvadādīn āha sma dhīro yaugandharāyaṇaḥ // 2.4.38
ihaiva sarvair yuṣmābhiḥ sthātavyaṃ satatodyataiḥ / rakṣaṇīyamidaṃ rāṣṭraṃ kāle kāryaśca vikramaḥ // 2.4.39
vasantakadvitīyaśca gatvāhaṃ prajñayā svayā / vatseśaṃ mocayitvā tamānayāmi na saṃśayaḥ // 2.4.40
jalāhatau viśeṣeṇa vaidyutāgneriva dyutiḥ / āpadi sphurati prajñā yasya dhīraḥ sa eva hi // 2.4.41
prākārabhañjanānyogāṃstathā nigaḍabhañjanān / adarśanaprayogāṃśca jāne 'hamupayoginaḥ // 2.4.42
ityuktvā prakṛtīḥ kṛtvā hastanyastā rumaṇvataḥ / yaugandharāyaṇaḥ prāyāt kauśāmbyāḥ savasantakaḥ // 2.4.43
praviveśa ca tenaiva saha vindhyamahāṭavīm / svaprajñāmiva sattāḍhyāṃ svanītimiva durgamām // 2.4.44
tatra vatseśamittrasya vindhyaprāgbhāravāsinaḥ / gṛhaṃ pulindakākhyasya pulindādhipateragāt // 2.4.45
taṃ sajjaṃ sthāpayitvā ca pahā tenāgamiṣyataḥ / vatsarājasya rakṣārthaṃ bhūrisainyasamanvitam // 2.4.46
gatvā vasantakasakhastato yaugandharāyaṇaḥ / ujjayinyāṃ mahākālaśmaśānaṃ prāpa sa kramāt // 2.4.47
viveśa tacca vetālaiḥ kravyagandhibhirāvṛtam / itastatastamaḥ śyāmaiścitādhūmairivāparaiḥ // 2.4.48
tatrainaṃ darśanaprīto mittrabhāvāya tatkṣaṇam / yogeśvarākhyo vṛtavānabhyetya brahmarākṣasaḥ // 2.4.49
tenopadiṣṭayā yuktyā tato yaugandharāyaṇaḥ / na cakārātmanaḥ sadyo rūpasya parivartanam // 2.4.50
babhūva tena vikṛtaḥ kubjo vṛddhaśca tatkṣaṇāt / unmattaveṣaḥ khalvāṭo hāsyasaṃjananaḥ param // 2.4.51
tayaiva yuktyā sa tadā sirānaddhapṛthūdaram / cakre vasantakasyāpi rūpaṃ danturadurmukham // 2.4.52
tato rājakuladvāramādau preṣya vasantakam / viveśojjayinīṃ tāṃ sa tādṛgyaugandharāyaṇaḥ // 2.4.53
nṛtyan gāyaṃś ca tatrāsau baṭubhiḥ parivāritaḥ / dṛṣṭaḥ sakautukaṃ sarvairyayau rājagṛhaṃ prati // 2.4.54
tatra rājāvarodhānāṃ tenāsau kṛtakautukaḥ / agādvāsavadattāyāḥ śanaiḥ śravaṇagocaram // 2.4.55
sā tamānāyayāmāsa ceṭikāṃ preṣya satvaram / gāndharvaśālāṃ narmaikasādaraṃ hi navaṃ vayaḥ // 2.4.56
sa ca tatra gato vṛddhaṃ vatsarājaṃ dadarśa tam / unmattaveṣo vigaladvāṣpo yaugandharāyaṇaḥ // 2.4.57
cakāra tasmai saṃjñāṃ ca vatsarājāya so 'pi tam / pratyabhijñātavānrājā veṣapracchannamāgatam // 2.4.58
tato vāsavadattāṃ ca tacceṭīḥ prati cātmanaḥ / adarśanaṃ yuktibalād vyadhād yaugandharāyaṇaḥ // 2.4.59
rājā tveko dadarśainaṃ tāśca sarvāḥ savismayam / vadanti sma gato 'kasmādunmattaḥ kvāpyasāviti // 2.4.60
tacchrutvā taṃ ca dṛṣṭāgre matvā yogabalena tat / yuktyā vāsavadattāṃ tāṃ vatsarājo 'bravīdidam // 2.4.61
gatvā sarasvatīpūjāmādāyāgaccha dārike / tacchrutvā sā tathetyuktvā savayasyā viniryayau // 2.4.62
yathocitamupetyātha dadau vatseśvarāya saḥ / yaugandharāyaṇas tasmai yogān nigaḍabhañjanān // 2.4.63
anyānvāsavadattāyā vīṇātantrīniyojitān / vaśīkaraṇayogāṃśca rājñe 'smai sa samārpayat // 2.4.64
vyajijñapacca taṃ rājannihāyāto vasantakaḥ / dvāri sthito 'nyarūpeṇa taṃ kuruṣvāntike dvijam // 2.4.65
yadā vāsavadatteyaṃ tvayi visrambhameṣyati / tadā vakṣyāmi yadahaṃ tatkuryāstiṣṭha sāṃpratam // 2.4.66
ityuktvā niryayau śīghraṃ tato yaugandharāyaṇaḥ / agādvāsavadattā ca pūjāmādāya tatkṣaṇāt // 2.4.67
so 'tha tāmavadadrājā bahirdvāri dvijaḥ sthitaḥ / sarasvatyarcane so 'smindakṣiṇārthe praveśyatām // 2.4.68
tatheti dvāradeśātsa tatra vāsavadattayā / virūpāmākṛtiṃ bibhradānāyyata vasantakaḥ // 2.4.69
sa cānītastamālokya vatseśamarudacchucā / tataścāpratibhedāya sa rājā nijagāda tam // 2.4.70
he brahmanrogavairūpyaṃ sarvametadahaṃ tava / nivārayāmi mā rodīstiṣṭhehaiva mamāntike // 2.4.71
mahān prasādo deveti sa covāca vasantakaḥ / so 'tha taṃ vikṛtaṃ dṛṣṭvā rājā smitamukho 'bhavat // 2.4.72
taccālokyāśayaṃ buddhvā tasya so 'pi vasantakaḥ / hasati smādhikodbhūtavirūpānanavaikṛtaḥ // 2.4.73
taṃ hasantaṃ tathā dṛṣṭvā krīḍanīyakasaṃnibham / tatra vāsavadattāpi jahāsa ca tutoṣa ca // 2.4.74
tataḥ sā narmaṇā bālā taṃ papraccha vasantakam / kiṃ vijñānaṃ vijānāsi bho brahman kathyatām iti // 2.4.75
kathāḥ kathayituṃ devi jānāmīti sa cāvadat / kathāṃ kathaya tarhokāmiti sāpi tato 'bravīt // 2.4.76
tatastāṃ rājatanayāṃ rañjayansa vasantakaḥ / hāsyavaicitrasarasām imām akathayat kathām // 2.4.77
astīha mathurā nāma purī kaṃsārijanmabhūḥ / tasyāṃ rūpaṇiketyāsītkhyātā vāravilāsinī // 2.4.78
tasyā makaradaṃṣṭrākhyā mātābhūdvṛddhakuṭṭanī / tadguṇākṛṣyamāṇānāṃ yūnāṃ dṛśi viṣacchaṭā // 2.4.79
pūjākāle surakulaṃ svaniyogāya jātu sā / gatā rūpaṇikā dūrādekaṃ puruṣamaikṣata // 2.4.80
sa dṛṣṭaḥ subhagastasyā viveśa hṛdayaṃ tathā / yathā mātrā kṛtāste 'smādupadeśā viniryayuḥ // 2.4.81
ceṭikāmatha sāvādīdgaccha madvacanādamum / puruṣaṃ brūhi madgehe tvayādyāgamyatāmiti // 2.4.82
tatheti ceṭikā sā ca gatvā tasmai tad abravīt / tataḥ sa kiṃcid vimṛśan puruṣas tām abhāṣata // 2.4.83
lohajaṅghābhidhāno 'smi brāhmaṇo nāsti me dhanam / tadāḍhyajanalabhye hi ko 'haṃ rūpaṇikāgṛhe // 2.4.84
na dhanaṃ vāñchyate tvattaḥ svāminyetyudite tayā / sa lohajaṅghas tadvākyaṃ tatheti pratyapadyata // 2.4.85
tataśceṭīmukhādbuddhvā tacca sā gṛhamutsukā / gatvā rūpaṇikā tatsthau tanmārganyastalocanā // 2.4.86
kṣaṇācca lohajaṅgho 'tha tasyāmandiramāyayau / kuto 'yamiti kuṭṭanyā dṛṣṭo makaradaṃṣṭrayā // 2.4.87
sāpi rūpaṇikā dṛṣṭvā svayamutthāya sādarā / vāsaveśmāntaraṃ hṛṣṭā kaṇṭhe lagnā nināya tam // 2.4.88
tatra sā lohajaṅghasya tasya saubhāgyasaṃpadā / vaśīkṛtā satī nānyatphalaṃ janmanyamanyata // 2.4.89
tatastayā nivṛttānyapuruṣāsaṅgayā saha / yathāsukhaṃ sa tatraiva tasthau tanmandire yuvā // 2.4.90
taddṛṣṭvā śikṣitāśeṣaveṣayoṣijjagāda tām / mātā makaradaṃṣṭrā sā khinnā rūpaṇikāṃ rahaḥ // 2.4.91
kimayaṃ nirdhanaḥ putri sevyate puruṣastvayā / śavaṃ spṛśanti sujanā gaṇikā na tu nirdhanam // 2.4.92
kānurāgaḥ kva veśyātvamiti te vismṛtaṃ katham / saṃdhyeva rāgiṇī veśyā na ciraṃ putri dīpyate // 2.4.93
naṭīva kṛtrimaṃ prema gaṇikārthāya darśayet / tadenaṃ nirdhanaṃ muñca mā kṛthā nāśamātmanaḥ // 2.4.94
iti mātṛvacaḥ śrutvā ruṣā rūpaṇikābravīt / maivaṃ vādīrmama hyeṣa prāṇebhyo 'pyadhikaḥ priyaḥ // 2.4.95
dhanamasti ca me bhūri kimanyena karomyaham / tadamba naiva vaktavyā bhūyo 'pyevamahaṃ tvayā // 2.4.96
tacchrutvā lohajaṅghasya nirvāsanavidhau krudhā / tasthau makaradaṃṣṭrā sā tasyopāyaṃ vicinvatī // 2.4.97
atha mārgāgataṃ kaṃcitkṣīṇakoṣaṃ dadarśa sā / rājaputraṃ parivṛtaṃ puruṣaiḥ śastrapāṇibhiḥ // 2.4.98
upagamya drutaṃ taṃ ca nītvaikānte jagāda sā / nirdhanena mamaikena kāmukenāvṛtaṃ gṛham // 2.4.99
tattvamāgaccha tatrādya tathā ca kuru yena saḥ / gṛhānmama nivarteta madīyāṃ ca sutāṃ bhaja // 2.4.100
tatheti rājaputro 'tha praviveśa sa tadgṛham / tasmin kṣaṇe rūpaṇikā tasthau devakule ca sā // 2.4.101
lohajaṅghaśca tatkālaṃ bahiḥ kvāpi sthito 'bhavat / kṣaṇāntare ca niḥśaṅkastatraiva samupāyayau // 2.4.102
tatkṣaṇaṃ rājaputrasya tasya bhṛtyaiḥ pradhāvya saḥ / dṛḍhaṃ pādaprahārādyaiḥ sarveṣvaṅgeṣv atāḍyata // 2.4.103
tatas tair eva cāmedhyapūrṇe kṣiptaḥ sa khātake / lohajaṅghaḥ kathamapi prapalāyitavāṃstataḥ // 2.4.104
athāgatā rūpaṇikā tadbuddhvā śokavihvalā / sābhūdvīkṣyātha sa yayau rājaputro yathāgatam // 2.4.105
lohajaṅgho 'pi kuṭṭanyā prasahya sa khalīkṛtaḥ / gantuṃ pravavṛte tīrthaṃ prāṇāṃstyaktuṃ viyogavān // 2.4.106
gacchannaṭavyāṃ saṃtaptaḥ kuṭṭanīmanyunā hṛdi / tvaci ca grīṣmatāpena cchāyāmabhilalāṣa saḥ // 2.4.107
tarumaprāpnuvanso 'tha lebhe hastikalevaram / jaghanena praviśyāntarnirmāṃsaṃ jambukaiḥ kṛtam // 2.4.108
carmāvaśeṣe tatrāntaḥ pariśrānaḥ praviśya saḥ / lohajaṅgho yayau nidrāṃ praviśadvātaśītale // 2.4.109
athākasmātsamutthāya kṣaṇenaiva samantataḥ / meghaḥ pravavṛte tatra dhārāsāreṇa varṣitum // 2.4.110
tena nirvivaraṃ prāpa saṃkocaṃ hasticarma tat / kṣaṇācca tena mārgeṇa jalaugho bhṛśamāyayau // 2.4.111
tenāpahṛtya gaṅgāyāmakṣepi gajacarma tat / tajjalaughena nītvā ca samudrāntarnyadhīyata // 2.4.112
tatra dṛṣṭvā ca taccarma nipatyāmiṣaśaṅkayā / hṛtvābdheḥ pāramanayatpakṣī garuḍavaṃśajaḥ // 2.4.113
tatra cañcvā vidāryaitad gajacarma vilokya ca / antaḥsthaṃ mānuṣaṃ pakṣī palāyya sa tato yayau // 2.4.114
tataśca carmaṇastasmātpakṣisaṃrambhabodhitaḥ / taccañcuracitadvārāllohajaṅgho viniryayau // 2.4.115
dṛṣṭvā samudrapārasthamātmānaṃ ca savismayaḥ / anidrasvapnamiva tat sa samagram amanyata // 2.4.116
atha dvau rākṣasau tatra ghorau bhīto dadarśa saḥ / tau cāpi rākṣasau dūrāccakitau tamapaśyatām // 2.4.117
rāmātparābhavaṃ smṛtvā taṃ tathaiva ca mānuṣam / dṛṣṭvā tīrṇāmbudhiṃ bhūyastau bhayaṃ hṛdi cakratuḥ // 2.4.118
saṃmantrya ca tayormadhyādeko gatvā tadaiva tam / vibhīṣaṇāya prabhave yathādṛṣṭaṃ nyavedayat // 2.4.119
dṛṣṭarāmaprabhāvaḥ sanso 'pi rājā vibhīṣaṇaḥ / mānuṣāgamanādbhīto rākṣasaṃ tamabhāṣata // 2.4.120
gaccha madvacanādbhadra prītyā taṃ brūhi mānuṣam / āgamyatāṃ gṛhe 'smākaṃ prasādaḥ kriyatāmiti // 2.4.121
tathetyāgatya tattasmai svaprabhuprārthanāvacaḥ / cakito lohajaṅghāya śaśaṃsa sa ca rākṣasaḥ // 2.4.122
so 'pyaṅgīkṛtya tadvipro lohajaṅghaḥ praśāntadhīḥ / tenaiva sadvitīyena saha laṅkāṃ tato 'gamat // 2.4.123
tasyāṃ ca dṛṣṭasauvarṇatattatprāsādavismitaḥ / praviśya rājabhavanaṃ sa dadarśa vibhīṣaṇam // 2.4.124
so 'pi papraccha rājā taṃ kṛtātithyaḥ kṛtāśiṣam / brahman katham imāṃ bhūmim anuprāpto bhavān iti // 2.4.125
tataḥ sa dhūrto 'vādīttaṃ lohajaṅgho vibhīṣaṇam / vipro 'haṃ lohajaṅghākhyo mathurāyāṃ kṛtasthitiḥ // 2.4.126
so 'haṃ dāridryasaṃtaptastatra nārāyaṇāmataḥ / nirāhāraḥ sthito 'kārṣaṃ gatvā devakulaṃ tapaḥ // 2.4.127
vibhīṣaṇāntikaṃ gaccha madbhakaḥ sa hi te dhanam / dāsyatīty ādiśat svapne tato māṃ bhagavān hariḥ // 2.4.128
kvāhaṃ vibhīṣaṇaḥ keti mayokte sa punaḥ prabhuḥ / samādiśadvrajādyaiva taṃ drakṣyasi vibhīṣaṇam // 2.4.129
ityuktaḥ prabhuṇā sadyaḥ prabuddho 'hamihāmbudheḥ / pāre 'vasthitamātmānamapaśyaṃ vedmi nāparam // 2.4.130
ityukto lohajaṅghena laṅkāmālokya durgamām / satyaṃ divyaprabhāvo 'yamiti mene vibhīṣaṇaḥ // 2.4.131
tiṣṭha dāsyāmi te vittam ity uktvā brāhmaṇaṃ ca tam / matvā ca rakṣasāṃ haste tamapreṣyaṃ nṛghātinām // 2.4.132
tatrasthātsvarṇamūlākhyādgireḥ saṃprekṣya rākṣasān / ānāyayat pakṣipotaṃ garuḍānvayasaṃbhavam // 2.4.133
taṃ cāsmai lohajaṅghāyā mathurāyāṃ gamiṣyate / tatkālameva pradadau vaśīkārāya vāhanam // 2.4.134
lohajaṅgho 'pi laṅkāyāṃ vāhayannadhiruhya tam / kaṃcitkālaṃ viśaśrāma sa vibhīṣaṇasatkṛtaḥ // 2.4.135
ekadā taṃ ca papraccha rākṣasendraṃ sakautukaḥ / laṅkāyāṃ kāṣṭhamayyeṣā kathaṃ sarvaiva bhūriti // 2.4.136
tacchrutvā sa ca tadvṛttaṃ tamuvāca vibhīṣaṇaḥ / yadi te kautukaṃ brahmaṃstadidaṃ śṛṇu vacmi te // 2.4.137
purā pratijñopanatāṃ nāgānāṃ dāsabhāvataḥ / niṣkraṣṭukāmo jananīṃ garuḍaḥ kaśyapātmajaḥ // 2.4.138
tanmūlyabhūtāṃ devebhyaḥ sudhāmāhartumudyataḥ / balasya hetor bhakṣyārthī svapitur nikaṭaṃ yayau // 2.4.139
sa cainaṃ yācito 'vādīnmahāntau gajakacchapau / abdhau staḥ putra tau bhuṅkṣva gaccha śāpacutāviti // 2.4.140
tataḥ sa garuḍo gatvā bhakṣyāvādāya tāvubhau / mahataḥ kalpavṛkṣasya śākhāyāṃ samupāviśat // 2.4.141
tāṃ ca śākhāṃ bharāt sadyo bhagnāṃ cañcvā babhāra saḥ / adhaḥ sthitataponiṣṭhavālakhilyānurodhataḥ // 2.4.142
lokopamardabhītena tenātha piturājñayā / ānīya vijane tyaktā sā śākheha garutmatā // 2.4.143
tasyāḥ pṛṣṭhe kṛtā laṅkā tena kāṭhamayīha bhūḥ / etadvibhiṣaṇācchrutvā lohajaṅghastutoṣa saḥ // 2.4.144
tatas tasmai mahārghāṇi ratnāni subahūni ca / vibhīṣaṇo dadāti sma mathurāṃ gantumicchate // 2.4.145
bhaktyā ca devasya harer mathurāvartinaḥ kṛte / haste 'syābjagadāśaṅkhacakrān hemamayān dadau // 2.4.146
tadgṛhītvākhilaṃ tasmin vibhīṣaṇasamarpite / āruhya vihage lakṣaṃ yojanānāṃ prayātari // 2.4.147
utpatya vyomamārgeṇa laṅkāyāstīrṇavāridhiḥ / sa lohajaṅgho mathurāmakleśenājagāma tām // 2.4.148
tasyāṃ śūnye vihāre ca bāhye vyomno 'vatīrya saḥ / sthāpayāmāsa ratnaughaṃ taṃ babandha ca pakṣiṇam // 2.4.149
āpaṇe ratnam ekaṃ ca gatvā vikrītavāṃs tataḥ / atha vastrāṅgarāgādi krītavān bhojanaṃ tathā // 2.4.150
tadvihāre ca tatraiva bhuktvā dattvā ca pakṣiṇe / vastrāṅgarāgapuṣpādyairātmānaṃ tairabhūṣayat // 2.4.151
pradoṣe cāyayau tasyāstatraivāruhya pakṣiṇi / gṛhaṃ rūpaṇikāyāstāḥ śaṅkhacakragadā vahan // 2.4.152
tatropari tataḥ sthitvā sthānavitkhe caraṃś ca saḥ / śabdaṃ cakāra gambhīraṃ rahaḥsthāṃ śrāvayan priyām // 2.4.153
taṃ ca śrutvaiva niryātā sāpaśyadratnarājitam / enaṃ nārāyaṇākalpaṃ vyomni rūpaṇikā niśi // 2.4.154
ahaṃ haririhāyātastvadarthamiti tena sā / uktā praṇamya vakti sma dayāṃ devaḥ karotviti // 2.4.155
athāvatīryā saṃyamya lohajaṅgho vihaṃgamam / viveśa vāsabhavanaṃ sa tayā kānayā saha // 2.4.156
tatra saṃprāptasaṃbhogaḥ sa niṣkramya kṣaṇāntare / tathaiva vihagārūḍho jagāma nabhasā tataḥ // 2.4.157
devatā viṣubhāryāhaṃ martyaiḥ saha na mantraye / iti rūpaṇikā prātas tasthau maunaṃ vidhāya sā // 2.4.158
kasmādevaṃvidhaṃ putri vartase kathyatāṃ tvayā / ityapṛcchata sā mātrā tato makaradaṃṣṭrayā // 2.4.159
nirbandhapṛṣṭā tasyai ca sā mātre maunakāraṇam / śaśaṃsa rātrivṛttāntaṃ dāpayitvāntare paṭam // 2.4.160
sā tacchrutvā sasaṃdehā svayaṃ taṃ kuṭṭanī niśi / dadarśa vihagārūḍhaṃ lohajaṅghaṃ tataḥ kṣaṇam // 2.4.161
prabhāte ca paṭāntaḥsthāmetya rūpaṇikāṃ rahaḥ / prahvā makaradaṃṣṭrā sā kuṭṭanīti vyajijñapat // 2.4.162
devasyānugrahātputri tvaṃ devītvamihāgatā / ahaṃ ca te 'tra jananī tanme dehi sutāphalam // 2.4.163
vṛddhānenaiva dehena yathā svargaṃ vrajāmyaham / tathā devasya vijñaptiṃ kuruṣvānugṛhāṇa mām // 2.4.164
tatheti sā rūpaṇikā tamevārthaṃ vyajijñapat / vyājaviṣṇuṃ punarnaktaṃ lohajaṅgahmupāgatam // 2.4.165
tataḥ sa devaveṣas tāṃ lohajaṅgho 'bravītpriyām / pāpā te jananī svargaṃ vyaktaṃ netuṃ na yujyate // 2.4.166
ekādaśyāṃ punaḥ prātardvāramudghaṭyate divi / tatra ca praviśantyagre bahavaḥ śāṃbhavā gaṇāḥ // 2.4.167
tanmadhye kṛtatadveṣā tvanmātāsau praveśyate / tadasyāḥ pañcacūḍaṃ tvaṃ kṣurakḷptaṃ śiraḥ kuru // 2.4.168
kaṇṭhaṃ karaṅkamālāḍhyaṃ pārśvaṃ caikaṃ sakajjalam / anyatsindūraliptaṃ ca kurvasyā vītavāsasaḥ // 2.4.169
evaṃ hyenāṃ gaṇākārāṃ sukhaṃ svargaṃ nayāmyaham / ityuktvā sa kṣaṇaṃ sthitvā lohajaṅghastato 'gamat // 2.4.170
prātaśca sā rūpaṇikā yathoktaṃ tamakārayat / veṣaṃ māturathaipāpi tasthau svargaikasaṃmukhī // 2.4.171
āyayau ca punastatra lohajaṅgho niśāmukhe / sā ca rūpaṇikā tasmai mātaraṃ tāṃ samarpayat // 2.4.172
tataḥ sa vihagārūḍhastāmādāyaiva kuṭṭanīm / agnāṃ vikṛtaveṣāṃ ca javādudapatannabhaḥ // 2.4.173
gaganasthaśca tatraiva prāṃśuṃ devakulāgrataḥ / sa dadarśa śilāstambhaṃ cakreṇopari lāñchitam // 2.4.174
tasya pṛṣṭhe sa cakraikasālambe tāṃ nyaveśayat / khalikārapratīkārapatākāmiva kuṭṭanīm // 2.4.175
iha tiṣṭha kṣaṇaṃ yāvatsāṃnidhyānugrahaṃ bhuvi / gatvā karomīty uktvā ca tasyā dṛṣṭipathād yayau // 2.4.176
tatas tatraiva devāgre dṛṣṭvā jāgaraṇāgatān / rātrau yātrotsave lokān gaganād evam abravīt // 2.4.177
he lokā iha yuṣmākamuparyadya patiṣyati / sarvasaṃhāriṇī māri tadeta śaraṇaṃ harim // 2.4.178
śrutvaitāṃ gaganādvāṇīṃ bhītāḥ sarve 'pi tatra te / māthurā devamāśritya tasthuḥ svastyayanādṛtāḥ // 2.4.179
so 'pi vyomno 'vatīryaiva lohajaṅgho 'valokayan / tasthāv adṛṣṭas tanmadhye devaveṣaṃ nivārya tam // 2.4.180
adyāpi nāgato devo na ca svargamahaṃ gatā / iti ca stambhapṛṣṭhasthā kuṭṭanyevamacintayat // 2.4.181
akṣamaivopari sthātuṃ śrāvayantī janānadhaḥ / hā hāhaṃ patitāsmīti sā cakranda ca vibhyatī // 2.4.182
tacchrutvā patitā seyaṃ mārītyāśaṅkya cākulāḥ / devi mā mā patetyūcaste devāgragatā janāḥ // 2.4.183
tataḥ sabālavṛddhāste māthurāstāṃ vibhāvarīm / mārīpātabhayodbhrāntā kathamapyatyavāhayan // 2.4.184
prātaśca dṛṣṭvā stambhasthāṃ kuṭṭanīṃ tāṃ tathāvidhām / pratyabhijñātavānsarvaḥ pauralokaḥ sarājakaḥ // 2.4.185
atikrāntabhaye tatra jātahāse 'khile jane / āyayau śutavṛttāntā tatra rūpaṇikātha sā // 2.4.186
sā ca dṛṣṭvā savailaṣyā stambhāgrājjananīṃ nijām / tāmavātārayatsadyastatrasthaiśca janaiḥ saha // 2.4.187
tataḥ sā kuṭṭanī tatra sarvaistaiḥ sakutūhalaiḥ / apṛcchyata yathāvṛttaṃ sāpi tebhyaḥ śaśaṃsa tat // 2.4.188
tataḥ siddhādicaritaṃ tanmatvādbhutakārakam / sarājavipravaṇijo janās te vākyam abruvan // 2.4.189
yeneyaṃ vipralabdhā hi vañcitānekakāmukā / prakaṭaḥ so 'stu tasyeha paṭṭabandho vidhīyate // 2.4.190
tacchrutvā lohajaṅghaḥ sa tatrātmānamadarśayat / pṛṣṭaścāmūlataḥ sarvaṃ vṛttāntaṃ tamavarṇayat // 2.4.191
dadau ca tatra devāya śaṅkhacakrādyupāyanam / vibhīṣaṇena prahitaṃ janavismayakārakam // 2.4.192
atha tasya sapadi paṭṭaṃ baddhvā saṃtuṣya māthurāḥ sarve / svādhīnāṃ rūpaṇikāṃ rājādeśena tāṃ cakruḥ // 2.4.193
tataś ca tatra priyayā samaṃ tadā samṛddhakoṣo bahuratnasaṃcayaiḥ / sa lohajaṅghaḥ pratikṛtya kuṭṭanī nikāramanyuṃ nyavasadyathāsukham // 2.4.194
ity anyarūpasya vasantakasya mukhāt samākarṇya kathām avāpi / baddhasya vatsādhipateḥ samīpe toṣaḥ paro vāsavadattayāntaḥ // 2.4.195
atha vāsavadattā sā śanairvatseśvaraṃ prati / gāḍhaṃ babandha sadbhāvaṃ pitṛpakṣaparāṅmukhī // 2.5.1
tato vatseśanikaṭaṃ punar yaugandharāyaṇaḥ / viveśādarśanaṃ kṛtvā sarvān anyāñ janān prati // 2.5.2
vasantakasamakṣaṃ ca vijane taṃ vyajijñapat / rājan baddho bhavāṃś caṇḍamahāsenena māyayā // 2.5.3
sutāṃ ca dattvā saṃmānya tvāmayaṃ moktumicchati / tadasyaināṃ svayaṃ hṛtvā gacchāmastanayāṃ vayam // 2.5.4
evaṃ hyasya pratīkāro dṛptasya vihito bhavet / apauruṣakṛtaṃ loke naiva syāllāghavaṃ ca vaḥ // 2.5.5
asti caitena dattāsyās tanayāyāḥ kareṇukā / rājñā vāsavadattāyā nāmnā bhadravatī nṛpa // 2.5.6
sā cānugantuṃ vegena śaktyā nānyena dantinā / muktvā naḍāgiriṃ so 'pi tāṃ dṛṣṭaiva na yudhyate // 2.5.7
tasyaścāṣāḍhako nāma hastyāroho 'tra vidyate / sa ca dattvā dhanaṃ bhūri svīkṛtya sthāpito mayā // 2.5.8
tadāruhya kareṇuṃ tāṃ saha vāsavadattayā / sāyudhenāpayātavyaṃ naktaṃ guptamitastvayā // 2.5.9
ihatyaśca mahāmātro dviradeṅgitavittadā / madyena kṣībatāṃ neyo naitaccetayate yathā // 2.5.10
pulindakasya sakhyuste pārśvamagre ca yāmyaham / mārgarakṣārthamityuktvā yayau yaugandharāyaṇaḥ // 2.5.11
vatsarājo 'pi tatsarvaṃ kartavyaṃ hṛdaye vyadhāt / atha vāsavadattā sā tasyāntikamupāyayau // 2.5.12
tatastāstāḥ savisrambhāḥ kathāḥ kurvaṃstayā saha / yaugandharāyaṇoktaṃ ca tasyai rājā śaśaṃsa saḥ // 2.5.13
sā ca tatpratipadyaiva niścitya gamanaṃ prati / ānāyyāṣāḍhakaṃ sajjaṃ hastyārohaṃ cakāra tam // 2.5.14
devapūjāpadeśena dattvā madyaṃ madānvitam / sarvadhoraṇasaṃyuktaṃ mahāmāraṃ ca sākarot // 2.5.15
tataḥ pradoṣe vilasanmeghaśabdasamākule / āṣāḍhakaḥ kareṇuṃ tāṃ sajjīkṛtyānināya saḥ // 2.5.16
sajjyamānā ca sā śabdaṃ cakāra kariṇī kila / taṃ ca hastirutābhijño mahāmātro 'tha so 'śṛṇot // 2.5.17
triṣaṣṭiyojanānyadya yāsyāmītyāha hastinī / ityuvāca sa coddāmamadaviskhalitākṣaram // 2.5.18
vicārārhaṃ punastasya mattasyābhūnna mānasam / tacca hastipakāḥ kṣībāstadvākyaṃ naiva śuśruvuḥ // 2.5.19
tataśca vatsarājo 'tra vīṇāmādāya tāṃ nijām / yaugandharāyaṇātprāptairyogaiḥ sraṃsitabandhanaḥ // 2.5.20
upanītapraharaṇaḥ svairaṃ vāsavadattayā / kareṇukāyām ārohat sa tasyāṃ savasantakaḥ // 2.5.21
tato vāsavadattāpi saha kāñcanamālayā / sakhyā rahasyadhāriṇyā tasyāmevāruroha sā // 2.5.22
athojjayinyā niragātsa hastipakapañcamaḥ / vatseśo niśi mattebhabhinnaprākāravartmanā // 2.5.23
tatsthānarakṣiṇau vīrau svairaṃ sa hatavānnṛpaḥ / vīrabāhuṃ tathā tālabhaṭaṃ rājasutāvubhau // 2.5.24
tataḥ pratasthe vegena sa rājā dayitāsakhaḥ / hṛṣṭaḥ kareṇukārūḍho dadhatyāṣāḍhake 'ṅkuśam // 2.5.25
ujjayinyāṃ ca tau dṛṣṭvā hatau prākārarakṣiṇau / rājñe nyavedayanrātrau kṣubhitāḥ purarakṣiṇaḥ // 2.5.26
so 'pyanviṣya kramāccaṇḍamahāsenaḥ palāyitam / hṛtavāsavadattaṃ taṃ vatsarājamabudhyata // 2.5.27
tatputraḥ pālakākhyo 'tha jātakolāhale pure / anvadhāvatsa vatseśamadhiruhya naḍāgirim // 2.5.28
vatseśo 'pi tamāyāntaṃ pahi bāṇairayodhayat / naḍāgiriḥ kareṇuṃ tāṃ dṛṣṭvā na prajahāra ca // 2.5.29
tataḥ sa pālako bhrātrā paścādetya nyavartyata / gopālakena vākyajñaḥ pitṛkāryānurodhinā // 2.5.30
vatsarājo 'pi visrabdhaṃ gantuṃ pravavṛte tataḥ / gacchataścātra śanakaiḥ śarvarī paryahīyata // 2.5.31
tato vindhyāṭavīṃ prāpya madhyāhne tasya bhūpateḥ / triṣaṣṭiyojanāyātā tṛṣitābhūtkareṇukā // 2.5.32
avatīrṇe sabhārye ca rājñi tasmiñjalāni sā / pītvā taddoṣataḥ prāpa pañcatāṃ hastinī kṣaṇāt // 2.5.33
viṣaṇṇo 'tha sa vatseśaḥ saha vāsavadattayā / gaganādudgatāmetāṃ śṛṇoti sma sarasvatīm // 2.5.34
ahaṃ māyāvatī nāma rājanvidyādharāṅganā / iyantaṃ kālamabhavaṃ śāpadoṣeṇa hastinī // 2.5.35
upakāraṃ ca vatseśa tavādya ṛtavatyaham / kariṣyāmi ca bhūyo 'pi tvatputrasya bhaviṣyataḥ // 2.5.36
eṣā vāsavadattā ca patnī te naiva mānuṣī / devīyaṃ kāraṇavaśādavatīrṇā kṣitāviti // 2.5.37
tataḥ sa hṛṣṭo vyasṛjadvindhyasānuṃ vasantakam / pulindakāya suhṛde vaktuṃ svāgamanaṃ nṛpaḥ // 2.5.38
svayaṃ ca pādacārī sansa śanairdayitānvitaḥ / tatraiva gacchann utthāya dasyubhiḥ paryavāryata // 2.5.39
dhanurdvitīyo dasyūnāṃ teṣāṃ pañcottaraṃ śatam / puro vāsavadattāyā vatsarājaḥ sa cāvadhīt // 2.5.40
tatkṣaṇaṃ so 'sya rājño 'tra mittraṃ cāgātpulindakaḥ / yaugandharāyaṇasakho vasantakapuraḥsaraḥ // 2.5.41
sa tāndasyūnnivāryānyānvatseśaṃ praṇipatya tam / nayati sma nijāṃ pallīṃ bhillarājaḥ savallabham // 2.5.42
tatra tāṃ rātrimāraṇyadarbhapāṭitapādayā / sa vatseśo viśaśrāsa saha vāsavadattayā // 2.5.43
prātaḥ senāpatiś cāsya rumaṇvān prāpadantikam / yaugandharāyaṇena prāgdūtaṃ saṃpreṣya bodhitaḥ // 2.5.44
agācca kaṭakaṃ sarvaṃ tathā vyāptadigantaram / yathā vindhyāṭavī prāpa sā saṃbādharasajñatām // 2.5.45
praviśya kaṭake tasmiṃstasyāmevāṭavībhuvi / tasthāvujjayinīvārtāṃ jñātuṃ vatseśvaro 'tha saḥ // 2.5.46
tatrasthaṃ ca tamabhyāgādujjayinyā vaṇiktadā / yaugandharāyaṇasuhṛtsa cāgatyābravīdidam // 2.5.47
deva caṇḍamahāsenaḥ prīto jāmātari tvayi / preṣitaśca pratīhārasteneha bhavadantikam // 2.5.48
sa cāgacchansthitaḥ paścādahamagrata eva tu / pracchannaḥ satvaraṃ devaṃ vijñāpayitumāgataḥ // 2.5.49
etacchrutvā sa vatseśo jaharṣa ca śaśaṃsa ca / sarvaṃ vāsavadattāyāḥ sāpi harṣamagātparam // 2.5.50
kṛtabandhuparityāgā vivāhavidhisatvarā / atha vāsavadattā sā salajjā cotsukā tathā // 2.5.51
tataḥ svātmavinodāya nikaṭasthaṃ vasantakam / sā jagāda kathā kācittvayā me varṇyatāmiti // 2.5.52
sa ca mugdhadṛśastasyā bhartṛbhaktivivardhinīm / vasantakastadā dhīmānimāmakathayatkathām // 2.5.53
astīha nagarī loke tāmraliptīti viśrutā / tasyāṃ ca dhanadattākhyo vaṇigāsīnmadhādhanaḥ // 2.5.54
sa cāputro bahūnviprānsaṃghaṭya praṇato 'bravīt / tathā kuruta putro me yathā syādacirāditi // 2.5.55
tatas tam ūcur viprāste naitat kiṃcana duṣkaram / sarvaṃ hi sādhayantīha dvijāḥ śrautena karmaṇā // 2.5.56
tathā ca pūrvamabhavadrāja kaścidaputrakaḥ / pañcottaraṃ śataṃ cābhūttasyāntaḥpurayoṣitām // 2.5.57
putrīyeṣṭyā ca tasyaiko janturnāma suto 'jani / tatpatnīnāmaśeṣāṇāṃ nūtanendūdayo dṛśi // 2.5.58
jānubhyāṃ paryaṭantaṃ ca bālaṃ jātu pipīlikā / urūdeśe dadaṃśainaṃ muktacūtkārakātaram // 2.5.59
tāvatā tumulākrandamantaḥ puramajāyata / rājāpi putra putreti cikranda prākṛto yathā // 2.5.60
kṣaṇāttasminsamāśvaste bāle 'pāstapipīlike / duḥkhaikakāraṇaṃ rājā sa ninindaikaputratām // 2.5.61
asti kaścidupāyo me yena syurbahavaḥ sutāḥ / iti tatparitāpena papraccha brāhmaṇāṃśca saḥ // 2.5.62
te taṃ pratyabruvanrājannupāyo 'tra tavāstyayam / havaitaṃ tvatsutaṃ vahnau tanmāsaṃ hūyate 'khilam // 2.5.63
tadgandhāghrāṇato rājñyaḥ sarvāḥ prāpsyanti te sutān / etac chrutvā sa rājā tat tathā sarvam akārayat // 2.5.64
svapatnīsamasaṃkhyāṃś ca sa putrān prāptavān nṛpaḥ / atas tavāpi homena sādhayāmo vayaṃ sutam // 2.5.65
ityuktvā dhanadattaṃ te brāhmaṇāḥ kḷptadakṣiṇam / homaṃ cakrustatastasya vaṇijo jātavānsutaḥ // 2.5.66
guhasenābhidhānaśca sa balo vavṛdhe kramāt / pitātha dhanadatto 'sya bhāryāmanviṣyati sma saḥ // 2.5.67
tataḥ sa tatpitā tena tanayena samaṃ yayau / dvīpāntaraṃ snuṣāhetorvaṇijyāvyapadeśataḥ // 2.5.68
tatra devasmitāṃ nāma dharmaguptādvaṇigvarāt / svaputraguhasenasya kṛte kanyāmayācata // 2.5.69
dharmaguptastu saṃbandhaṃ na tamaṅgīcakāra saḥ / ālocya tāmraliptīṃ tāṃ durāṃ duhitṛvatsalaḥ // 2.5.70
sā tu devasmitā dṛṣṭvā guhasenaṃ tadaiva tam / tadguṇākṛṣṭacittatvādbandhutyāgaikaniścayā // 2.5.71
sakhīmukhena kṛtvā ca saṃketaṃ saha tena sā / priyeṇa pitṛyuktena rātrau dvīpāttato yayau // 2.5.72
tāmraliptīmatha prāpya tayoḥ kṛtavivāhayoḥ / jāyāpatyormithaḥ premapāśabaddhamabhūnmanaḥ // 2.5.73
athāstaṃ pitari prāpte prerito 'bhūtsa bandhubhiḥ / kaṭāhadvīpagamane guhaseno yadṛcchayā // 2.5.74
taccāsya gamanaṃ bhāryā tadā nāṅgīcakāra sā / serṣyā devasmitā kāmamanyastrīsaṅgaśaṅkinī // 2.5.75
tataḥ patnyāmanicchantyāṃ prerayatsu ca bandhuṣu / kartavyaniścalo mūḍho guhaseno babhūva saḥ // 2.5.76
aha gatvā nirāhāraścakre devakule vratam / upāyamiha devo me nirdiśatviti cintayan // 2.5.77
sāpi devasmitā tadvattena sārdhaṃ vyadhādvratam / tato 'nayoḥ śivaḥ svapne daṃpatyordarśanaṃ dadau // 2.5.78
dve ca raktāmbuje dattvā sa devastāvabhāṣata / haste gṛhṇītamekaikaṃ padmametadubhāvapi // 2.5.79
dūrasthatve ca yadyekaḥ śīlatyāgaṃ kariṣyati / tadanyasya kare padmaṃ mlānimeṣyati nānyathā // 2.5.80
etacchrutvā prabudhyaiva daṃpatī tāvapaśyatām / anyonyasyeva hṛdayaṃ hastasthaṃ raktamambujam // 2.5.81
tataḥ sa cakre prasthānaṃ guhaseno dhṛtāmbujaḥ / sā tu devasmitātatra tasthau padmārpitekṣaṇā // 2.5.82
guhaseno 'pi taṃ prāpa kaṭāhadvīpamāśu saḥ / kartuṃ pravavṛte cātra ratnānāṃ krayavikrayau // 2.5.83
haste ca tasya taddṛṣṭvā sadaivāmlānamambujam / atra kecidvaṇikputrāścatvāro vismayaṃ yayuḥ // 2.5.84
te yuktyā taṃ gṛhaṃ nītvā pāyayitvā bhṛśaṃ madhu / papracchuḥ padmavṛttāntaṃ so 'pi kṣībaḥ śaśaṃsa tam // 2.5.85
tatastaṃ ciranirvāhyaratnādikrayavikrayam / vicintya guhasenaṃ te catvāro 'pi vaṇiksutāḥ // 2.5.86
saṃmantrya kautukātpāpāstadbhāryāśīlaviplavam / cikīrṣavo yayuḥ śīghraṃ tāmraliptīmalakṣitāḥ // 2.5.87
tatropāyaṃ vicinvantaḥ sugatāyatanasthitām / pravrājikāmupājagmurnāmnā yogakaraṇḍikām // 2.5.88
prītipūrvaṃ ca tām ūcur bhagavaty asmadīpsitam / sādhyate cet tvayā tat te dāsyāmo 'rthān bahūn iti // 2.5.89
sāpyuvāca dhruvaṃ yūnāṃ kāpi strī vāñchiteha vaḥ / tadbhūta sādhayāmyeva dhanalipsā ca nāsti me // 2.5.90
asti siddhikarī nāma śiṣyā me buddhiśālinī / atprasādena saṃprāptamasaṃkhyaṃ hi dhanaṃ mayā // 2.5.91
kathaṃ śiṣyāprasādena bhūri prāptaṃ dhanaṃ tvayā / iti taiḥ sā vaṇikputraiḥ pṛṣṭā pravrājikābravīt // 2.5.92
kautukaṃ yadi tatputrāḥ śrūyatāṃ varṇayāmi vaḥ / iha ko'pi vaṇikpūrvamāyayāvuttarāpathāt // 2.5.93
tasyehasthasya macchiṣyā sā gatvā śiśriye gṛhe / yuktyā karmakarībhāvaṃ kṛtarūpavivartanā // 2.5.94
viśvāsya vaṇijaṃ taṃ ca tadgṛhātsvarṇasaṃcayam / sarvaṃ muṣitvā pracchannaṃ pratyūṣe sātha niryayau // 2.5.95
nagarīnirgatāṃ dṛṣṭvā śaṅkāśīghragatiṃ ca tām / mṛdaṅgahasto moṣāya ḍombaḥ ko 'pyanvagāddrutam // 2.5.96
nyagrodhasya talaṃ prāpya sā dṛṣṭvā tamupāgatam / ḍombaṃ siddhikarī dhūrtā sadainyevedamabravīt // 2.5.97
bhartrā sahādya kalahaṃ kṛtvāhaṃ nigatā gṛhāt / martuṃ tadbhadra pāśo 'tra tvayā me badhyatāmiti // 2.5.98
pāśena mriyatāmeṣā kimenāṃ hanmyahaṃ striyam / matveti tatra vṛkṣe 'sau ḍombaḥ pāśamasajjayat // 2.5.99
tataḥ siddhikarī ḍombaṃ sā mugdheva jagāda tam / kriyate kathamudbandhastvayā medarśyatāmiti // 2.5.100
tataḥ sa ḍombas taṃ dattvā mṛdaṅgaṃ pādayoradhaḥ / itthaṃ kriyata ityuktvā svakaṇṭhe pāśamarpayat // 2.5.101
sāpi siddhikarī sadyastaṃ mṛdaṅgamacūrṇayat / pādāghātena ḍombo 'tha so 'pi pāśe vyapadyata // 2.5.102
tatkālamāgato 'nveṣṭuṃ vṛkṣamūle dadarśa saḥ / muṣitāśeṣakoṣāṃ tāṃ dūrātsiddhikarīṃ vaṇik // 2.5.103
sāpi dṛṣṭvā tamāyāntaṃ vṛkṣe tasminnalakṣitam / āruhya tasthau śākhāyāṃ pattraughacchannavigrahā // 2.5.104
sa cāgatya vaṇigyāvatsabhṛtyaḥ pāśabandhanam / ḍombameva tamadrākṣīnna tu siddhikarīṃ kvacit // 2.5.105
mā nāma vṛkṣamārūḍhā sā bhavediti tatkṣaṇam / eko 'sya vaṇijo bhṛtyastarumārohati sma tam // 2.5.106
sadā tvayyeva me prītirihārūḍhastvameva ca / tatsundara tavaivedaṃ dhanamehi bhajasva mām // 2.5.107
ityuktvāliṅgya cumbantī sāsya siddhikarī mukham / vaṇigbhṛtyasya daśanairjihvāṃ mūḍhadhiyo 'cchinat // 2.5.108
sa papāta vyathākrānto mukhena rudhiraṃ vaman / vṛkṣāttasmāllalalleti kimapyaprasphuṭaṃ bruvan // 2.5.109
taddṛṣṭvā sa vaṇigbhīto bhūtagrastamavetya tam / svagṛhaṃ bhṛtyasahitaḥ palāyyaiva tato yayau // 2.5.110
athāvatīrya vṛkṣāgrāttadvadbhītā ca tāpasī / āgādgṛhaṃ samādāya tatsā siddhikarī dhanam // 2.5.111
evaṃvidhā hi macchiṣyā bahuprajñānaśālinī / evaṃ ca tatprasādena putrāḥ prāptaṃ mayā dhanam // 2.5.112
ityuktvā tānvaṇikputrānatha pravrājikā nijām / tatkālamāgatāṃ śiṣyāmetebhyastāmadarśayat // 2.5.113
jagāda caitāṃs tatputrāḥ sadbhāvaṃ vadatādhunā / kāṃ striyaṃ vāñchatha kṣipraṃ tāmahaṃ sādhayāmi vaḥ // 2.5.114
tacchrutvā te ca tāmūcuryaiṣā devasmitābhidhā / guhasenavaṇigbhāryā tayā naḥ saṃgamaṃ kuru // 2.5.115
śrutveti pratijajñe tatkāryaṃ pravrājikātha sā / vaṇiksutānāṃ caiteṣāṃ svagṛhaṃ sthitaye dadau // 2.5.116
rañjayitvātha tatratyaṃ janaṃ bhakṣyādidānataḥ / guhasenagṛhaṃ tatsā viveśa saha śiṣyayā // 2.5.117
tato devasmitāvāsagṛhadvāramupāgatām / tāṃ śunī śṛṅkhalābaddhā rurodhāpūrvarodhinī // 2.5.118
tato devasmitā dṛṣṭvā sā tāṃ prāveśayatsvayam / kim āgatā syād eṣeti vicintya preṣya ceṭikām // 2.5.119
praviṣṭā cāśiṣaṃ dattvā kṛtvā vyājakṛtādarām / sā tāṃ devasmitāṃ sādhvīṃ pāpā pravrājikābravīt // 2.5.120
sadaiva tvaddidṛkṣā me bhavatyadya punarmayā / svapne dṛṣṭāsi tenāhamutkā tvāṃ draṣṭumāgatā // 2.5.121
bhartrā vinākṛtāṃ tvāṃ ca dṛṣṭvā me dūyate manaḥ / priyopabhogavandhye hi viphale rūpayauvane // 2.5.122
ityādibhirvacobhistāṃ sādhvīmāśvāsya sā ciram / āmantrya cāyayau tāvadgṛhaṃ pravrājikā nijam // 2.5.123
dvitīye 'hni gṛhītvā ca maricakṣodanirbharam / māṃsakhaṇḍaṃ punaḥ sā tadyayau devasmitāgṛham // 2.5.124
dvāraśunyai dadau tasyai māṃsakhaṇḍaṃ ca tatra tam / sāpi taṃ bhakṣayāmāsa sadyaḥ samaricaṃ śunī // 2.5.125
tato maricadoṣeṇa tasyā dṛgbhyāmavāritam / aśru pravavṛte tasyāḥ prasnauti sma ca nāsikā // 2.5.126
sāpi pravrājikā tasmin kṣaṇe devasmitāntikam / praviśya tatkṛtātithyā prārebhe rodituṃ śaṭhā // 2.5.127
pṛṣṭā ca devasmitayā sā kṛcchrādevamabravīt / putri saṃprati paśyaitāṃ bahiḥ prarudatīṃ śunīm // 2.5.128
eṣā hyadya parijñāya māṃ janmāntarasaṃgatām / pravṛttā rodituṃ tena kṛpayāśru mamodgatam // 2.5.129
tacchrutvā bahirālokya śunīṃ tāṃ rudatīmiva / kimetaccitramiti sā dadhyau devasmitā kṣaṇam // 2.5.130
pravrājikātha sāvādītputri pūrvatra janmani / ahameṣā ca bhārye dve viprasyābhūva kasyacit // 2.5.131
sa cāvayoḥ patirdūraṃ deśāntaramitastataḥ / vāraṃ vāraṃ prayāti sma rājādeśena dūtyayā // 2.5.132
tatpravāse ca kurvantyā svecchaṃ puruṣasaṃgamam / mayā bhūtendriyagrāmo nopabhogairavañcyata // 2.5.133
bhūtendriyānabhidroho dharmo hi paramo mataḥ / ato jātismarā putri jātāhamiha janmani // 2.5.134
eṣā tu śīlamevaikaṃ rarakṣājñānatastadā / tena śvayonau patitā kiṃ tu jātiṃ smaratyasau // 2.5.135
ko 'yaṃ dharmo dhruvaṃ dhūrtaracaneyaṃ kṛtānayā / iti saṃcintya suprajñā sā tāṃ devasmitābravīt // 2.5.136
iyacciraṃ mayā dharmo na jñāto bhagavatyayam / tattvaṃ kenāpi kāntena puṃsā me saṃgamaṃ kuru // 2.5.137
tataḥ pravrājikāvādītkeciddvīpāntarāgatāḥ / iha sthitā vaṇikputrāstarhi tānānayāmi te // 2.5.138
ityuktvā sā pramuditā yayau pravrājikā gṛham / sā ca devasmitā svairaṃ svaceṭīrityabhāṣata // 2.5.139
nūnaṃ dṛṣṭvā tadamlānaṃ haste madbharturambujam / pṛṣṭvā ca taṃ yathāvṛttaṃ madyapaṃ jātu kautukāt // 2.5.140
madvidhvaṃsāya ke 'pyete dvīpāttasmādihāgatāḥ / vaṇikputrāḥ śaṭhāstaiśca prayukteyaṃ kutāpasī // 2.5.141
taddhattūrakasaṃyuktaṃ madyamānayata drutam / gatvātha kārayadhvaṃ ca śunaḥ pādamayomayam // 2.5.142
iti devasmitoktāstāśceṭyaścakrustathaiva tat / ekā ca ceṭī tadrūpaṃ tadvākyādakarottadā // 2.5.143
sāpi pravrājikā tasmādvaṇikputracatuṣṭayāt / ahaṃ prathamikādiṣṭādādāyaikamathāyayau // 2.5.144
svaśiṣyāveṣasaṃchannaṃ taṃ ca devasmitāgṛhe / tatra sāyaṃ praveśyaiva nirgatyāprakaṭaṃ yayau // 2.5.145
tato 'tra taṃ vaṇikputraṃ tatsadhattūrakaṃ madhu / ceṭī devasmitāveṣā sā sādaramapāyayat // 2.5.146
tena so 'vinayeneva madhunā hṛtacetanaḥ / hṛtvā vastrādi ceṭībhistatra cakre digambaraḥ // 2.5.147
śunaḥ pādena dattvāṅkaṃ lalāṭe tābhireva ca / nītvā so 'śucisaṃpūrṇe kṣipto 'bhūtkhātake niśi // 2.5.148
yāme 'tha paścime saṃjñāṃ labdhvātmānaṃ dadarśa saḥ / svapāpopanate magnamavīcāviva khātake // 2.5.149
athotthāya kṛtasnāno lalāṭe 'ṅkaṃ parāmṛśan / nagnaḥ sansa vaṇikputro yayau pravrājikāgṛham // 2.5.150
mamaivaikasya hāsyatvaṃ mā bhūditi sa tatratān / āgacchanmuṣito 'smīti sakhīnanyānabhāṣata // 2.5.151
jāgareṇātipānena śirortiṃ vyapadiśya ca / prātaḥ sa tasthau vastreṇa veṣṭayitvāṅkitaṃ śiraḥ // 2.5.152
tathaiva ca punaḥ sāyaṃ dvitīyo 'pi vaṇiksutaḥ / etya devasmitāgehaṃ khalīkāramavāptavān // 2.5.153
so 'pyetya nagno vakti sma tatraivābharaṇānyaham / sthāpayitvāpi niryāto muṣitastaskarairiti // 2.5.154
prātaḥ so 'pi śiraḥśūlavyapadeśena veṣṭanam / kṛtvā pracchādayāmāsa lalāṭataṭamaṅkitam // 2.5.155
evaṃ sāpahnavāḥ sarve vaṇikputrāḥ krameṇa te / prāpuḥ sāṅkaṃ khalīkāramarthanāśaṃ ca lajjitāḥ // 2.5.156
asyā api bhavatvevamiti te ca khalīkṛtam / tasyāḥ pravrājikāyāstāmaprakāśya tato yayuḥ // 2.5.157
sātha pravrājikānyedyurjagāma saha śiṣyayā / kṛtaprayojanāsmīti hṛṣṭā devasmitāgṛham // 2.5.158
tatra devasmitā sā tāṃ kṛtvādaramapāyayat / madhu dhattūrasaṃyuktaṃ paritoṣādivāhṛtam // 2.5.159
tena mattāṃ saśiṣyāṃ ca cchinnaśravaṇanāsikām / tāmapyuśucipaṅkāntaḥ kṣepayāmāsa sā satī // 2.5.160
gatvā maite vaṇikputrāḥ patiṃ hanyuḥ kadācana / ityākulā ca sā śvaśrvastaṃ vṛttāntamavarṇayat // 2.5.161
tataḥ śvaśrūravādīttāṃ putri sādhu kṛtaṃ tvayā / kiṃ tu putrasya me tasya kadācidahitaṃ bhavet // 2.5.162
tato devasmitāvocadyathā śaktimatī patim / rarakṣa prajñayā pūrvamamuṃ rakṣāmyahaṃ tathā // 2.5.163
kathaṃ śaktimatī putri rarakṣa patimucyatām / iti pṛṣṭā tayā śrvaśrvā sātha devasmitābravīt // 2.5.164
asmaddeśe purasyāntarmaṇibhadra iti śrutaḥ / pūrvaiḥ kṛtapratiṣṭho 'sti mahāyakṣaḥ prabhāvitaḥ // 2.5.165
tasyopayācitāny etya tatratyāḥ kurvate janāḥ / tat tad vāñchitasaṃsiddhihetos tais tair upāyanaiḥ // 2.5.166
yo naraḥ prāpyate tatra rātrau saha parastriyā / sthāpyate so 'sya yakṣasya garbhāgāre tayā samam // 2.5.167
prātastathaiva sastrīkaḥ sa nītvā rājasaṃsadi / prakaṭīkṛtya tadvṛttaṃ nigṛhyata iti sthitiḥ // 2.5.168
ekadā tatra naktaṃ ca saṃgataḥ parajāyayā / vaṇiksamudradattākhyaḥ prāpto 'bhūtpurarakṣiṇā // 2.5.169
nītvā ca tena kṣipto 'bhūtsaparastrīka eva saḥ / yakṣadevagṛhe tasmindṛḍhadattārgale vaṇik // 2.5.170
tatkṣaṇaṃ vaṇijaś cāsya mahāprajñā pativratā / bhāryā śaktimatī nāma taṃ vṛttāntamabudhyata // 2.5.171
sātha dhīrānyarūpeṇa tadyakṣāyatanaṃ niśi / pūjāmādāya sāśvāsaṃ sakhījanayutā yayau // 2.5.172
tatraitya dakṣiṇālobhādetasyā eva pūjakaḥ / dadau praveśamudghāṭya dvāramuktvā purādhipam // 2.5.173
sā ca praviśya sastrīke dṛṣṭe patyau vilakṣite / svaṃ veṣaṃ kārayitvā tāṃ niryāhītyavadatstriyam // 2.5.174
sā ca nirgatya rātrau strī tadveṣaiva tato yayau / tasthau śaktimatī tatra tena bhartrā samaṃ tu sā // 2.5.175
prātaśca rājādhikṛtairetya yāvannirūpyate / tāvatsvapatnyaiva yutaḥ sarvaiḥ sa dadṛśe vaṇik // 2.5.176
tadbuddhva yakṣabhavanānmṛtyoriva mukhānnṛpaḥ / daṇḍayitvā purādhyakṣaṃ vaṇijaṃ tamamocayat // 2.5.177
evaṃ śaktimatī pūrvaṃ rarakṣa prajñayā patim / ahaṃ tathaiva bhartāraṃ gatvā rakṣāmi yuktitaḥ // 2.5.178
iti devasmitā śvaśrūṃ raha uktvā tapasvinī / svaceṭikābhiḥ sahitā vaṇigveṣaṃ cakāra sā // 2.5.179
āruhya ca pravahaṇaṃ vaṇijyāvyājatastataḥ / kaṭāhadvīpamagamadyara so 'syāḥ patiḥ sthitaḥ // 2.5.180
gatvā taṃ ca patiṃ tatra vaṇiṅ madhye dadarśa sā / guhasenaṃ samāśvāsamiva mūrtidharaṃ bahiḥ // 2.5.181
so 'pi tāṃ puruṣākārāṃ dūrāddṛṣṭvā pibanniva / priyāyāḥ sadṛśaḥ ko 'yaṃ vaṇiksyādityacintayat // 2.5.182
sā ca devasmitā tatra bhūpaṃ gatvā vyajijñapat / vijñaptirme 'sti tatsarvāḥ saṃghaṭyantāṃ prajā iti // 2.5.183
tataḥ sarvānsamānīya rājā paurānsakautukaḥ / kā te vijñaptir astīti vaṇigveṣām uvāca tām // 2.5.184
tato devasmitāvādīd iha madhye mama sthitāḥ / palāyya dāsāś catvāras tān me devaḥ prayacchatu // 2.5.185
atha tām avadad rājā sarve paurā ime sthitāḥ / tat sarvān pratyabhijñāya nijān dāsān gṛhāṇa tān // 2.5.186
tatastayā jagṛhire svagṛhe prākkhalīkṛtāḥ / vaṇiksutāste catvāraḥ śiraḥ svābaddhaśāṭakāḥ // 2.5.187
sārthavāhasutā ete kathaṃ dāsā bhavanti te / iti kruddhāśca tāmūcustatrasthā vaṇijastadā // 2.5.188
tataḥ pratyabravītsā tānyadi na pratyayo 'sti vaḥ / lalāṭaṃ prekṣyatāmeṣāṃ śunaḥ pādāṅkitaṃ mayā // 2.5.189
tatheti teṣām unmocya caturṇāṃ śīrṣapaṭṭakān / sarve 'pi dadṛśustatra śunaḥpādaṃ lalāṭagam // 2.5.190
lajjite 'tha vaṇiggrāme rājā saṃjātavismayaḥ / kimetaditi papraccha sa tāṃ devasmitāṃ svayam // 2.5.191
sā śaśaṃsa yathāvṛttaṃ sarve 'pi jahasurjanāḥ / nyāyāste bhavatīdāsā iti tāṃ cāvadannṛpaḥ // 2.5.192
tato 'nye vaṇijasteṣāṃ caturṇāṃ dāsyamuktaye / dadustasyai dhanaṃ bhūri sādhvyai daṇḍaṃ ca bhūpateḥ // 2.5.193
ādāya taddhanamavāpya patiṃ ca taṃ svaṃ devasmitā sakalasajjanapūjitā sā / pratyāyayau nijapurīmatha tāmraliptīṃ nāsyā babhūva ca punaḥ priyaviprayogaḥ // 2.5.194
iti striyo devi mahākulodgatā viśuddhadhīraiścaritairupāsate / sadaiva bhartāramananyamānasāḥ patiḥ satīnāṃ paramaṃ hi daivatam // 2.5.195
ityākarṇya vasantakasya vadanādetāmudārāṃ kathāṃ mārge vāsavadattayā navaparityakte piturveśmani / tallajjāsadanaṃ vidhāya vidadhe vatseśvare bhartari prākprauḍhapraṇayāvabaddhamapi tadbhaktyekatānaṃ manaḥ // 2.5.196
atha vindhyāntare tatra vatsarājasya tiṣṭhataḥ / pārśvaṃ caṇḍamahāsenapratīhāraḥ samāyayau // 2.6.1
sa cāgatya praṇamyainaṃ rājānamidamabravīt / rājā caṇḍamahāsenastava saṃdiṣṭavānidam // 2.6.2
yuktaṃ vāsavadattā yatsvayameva tvayā hṛtā / tadarthameva hi mayā tvamānīta ihābhavaḥ // 2.6.3
saṃyatasya ca naiveha dattaiṣā te mayā svayam / naivamasmāsu te prītirbhavediti viśaṅkinā // 2.6.4
tad idānīm avidhinā mamāsya duhitur yathā / na vivāho bhaved rājan pratīkṣethās tathā manāk // 2.6.5
gopālako hi nacirādatraivaiṣyati matsutaḥ / sa cāsyāḥ svasurudvāhaṃ yathāvidhi vidhāsyati // 2.6.6
itīmaṃ vatsarājāya saṃdeśamavadhāya saḥ / tattadvāsavadattāyai pratīhāro nyavedayat // 2.6.7
tataḥ sānandayā sākaṃ tayā vāsavadattayā / hṛṣṭo vatseśvaraścakre kauśāmbīgamane manaḥ // 2.6.8
gopālakasyāgamanaṃ pratīkṣethāṃ yuvāmiha / tenaiva saha paścācca kauśāmbīmāgamiṣyathaḥ // 2.6.9
ityuktvā sthāpayāmāsa sa tatraiva mahīpatiḥ / śvāśuraṃ taṃ pratīhāraṃ svamittraṃ ca pulindakam // 2.6.10
tatonuyāto nāgendraiḥ sravadbhirmadanirjharān / anurāgāgatairvindhyaprāgbhārairiva jaṅgamaiḥ // 2.6.11
turaṃgasainyasaṃghātakhurāghātasaśabdayā / stūyamāna ivotkrāntabandisandarbhayā bhuvā // 2.6.12
nabhovilaṅghibhiḥ senārajorāśibhir uddhataiḥ / sapakṣabhūbhṛdullāsaśaṅkāṃ kurvañ śatakratoḥ // 2.6.13
sa pratasthe tato devyā saha vāsavadattayā / svapurīṃ rpati rājendraḥ prātarevāpare 'hani // 2.6.14
tataśca divasairdvitrairviṣayaṃ tamavāpya saḥ / viśaśrāma niśāmekāṃ rumaṇvanmandire nṛpaḥ // 2.6.15
anyedyustāṃ ca kauśāmbīṃ cirātprāptamahotsavaḥ / mārgotsukonmukhajanāṃ praviveśa priyāsakhaḥ // 2.6.16
tadā ca strībhirārabdhamaṅgalasnānamaṇḍanā / cirādupāgate patyau babhau nārīva sā purī // 2.6.17
dadṛśuścātra paurāstaṃ vatsarājaṃ vadhūsakham / praśāntaśokāḥ śikhinaḥ savidyutamivāmbudam // 2.6.18
harmyāgrasthāśca pidadhuḥ pauranāryo mukhairnabhaḥ / vyomagaṅgātaṭotphullahemāmburuhavibhramaiḥ // 2.6.19
tataḥ svaṃ rājabhavanaṃ vatsarājo viveśa saḥ / nṛpaśriyevāparayā saha vāsavadattayā // 2.6.20
sevāgatanṛpākīrṇaṃ māgadhodgītamaṅgalam / suptaprabuddhamiva tadreje rājagṛhaṃ tadā // 2.6.21
atha vāsavadattāyā bhrātā gopālako 'cirāt / āyayau saha kṛtvā tau pratīhārapulindakau // 2.6.22
kṛtapratyudgamaṃ rājñā tamānandamivāparam / prāpa vāsavadattā sā praharṣotphullalocanā // 2.6.23
amuṃ bhrātarametasyāḥ paśyantyā mā sma bhūttrapā / ity eva tasyās tatkālaṃ rurodhāśru vilocane // 2.6.24
pitṛsaṃdeśavākyaiśca tena protsāhitātha sā / mene kṛtārthamātmānaṃ svajanena samāgatam // 2.6.25
tato yathāvadvavṛte tasyā vatseśvarasya ca / vyagro gopālako 'nyedyustatrodvāhamahotsave // 2.6.26
rativallīnavodbhinnamiva pallavamujjvalam / pāṇiṃ vāsavadattāyāḥ so 'tha vatseśvaro 'grahīt // 2.6.27
sāpi priyakarasparśasāndrānandanimīlitā / sakampasvedadigdhāṅgī gāḍharomāñcacarcitā // 2.6.28
susaṃmohanavāyavyavāruṇāstrairnirantaraiḥ / vidveva puṣpacāpena tatkṣaṇaṃ samalakṣyata // 2.6.29
dṛśi dhūmābhitāmrāyāṃ tasyā vahnipradakṣiṇe / madirā madamādhuryasūtrapātamivākarot // 2.6.30
gopālakārpitai ratnai rājñāṃ copāyanaistadā / pūrṇakoṣo dadhau satyāṃ vatseśo rājarājatām // 2.6.31
nirvartitavivāhau tāvādau lokasya cakṣuṣi / vadhūvarau viviśatuḥ paścātsve vāsaveśmani // 2.6.32
atha saṃmānayāmāsa paṭṭabandhādina svayam / nijotsave vatsarājo gopālakapulindakau // 2.6.33
rājñāṃ saṃmānanārthaṃ ca paurāṇāṃ ca yathocitam / yaugandharāyaṇastena rumaṇvāṃśca nyayujyata // 2.6.34
tato 'bravīdrumaṇvantamevaṃ yaugandharāyaṇaḥ / rājñā kaṣṭe niyuktau svo lokacittaṃ hi durgraham // 2.6.35
arañjitaśca bālo 'pi roṣamutpādayeddhruvam / tathā cā śṛṇvimāṃ bāla vinaṣṭakakathāṃ sakhe // 2.6.36
babhūva rudraśarmākhyaḥ kaścana brāhmaṇaḥ purā / babhūvatuśca tasya dve gṛhiṇyau gṛhamedhinaḥ // 2.6.37
ekā sutaṃ prasūyaiva tasya pañcatvamāyayau / tatsuto 'paramātuśca haste tenārpito 'tha saḥ // 2.6.38
sā ca kiṃcidvivṛddhasya rūkṣaṃ tasyāśanaṃ dadau / so 'pi tenābhavadbālo dhūsarāṅgaḥ pṛthūdaraḥ // 2.6.39
mātṛhīnastvayāyaṃ me kathaṃ śiśurupekṣitaḥ / iti tāmaparāṃ patnīṃ rudraśarmātha so 'bhyadhāt // 2.6.40
sevyamāno 'pi hi snehairīdṛgeva kimapyasau / kiṃ karomyahamasyeti sāpyevaṃ patimabravīt // 2.6.41
nūnamevaṃsvabhāvo 'yamiti mene ca sa dvijaḥ / strīṇāmalīkamugdhaṃ hi vacaḥ ko manyate mṛṣā // 2.6.42
bāla eva vinaṣṭo 'yamiti bālavinaṣṭakaḥ / nāmnā sa bālakastatra saṃvṛtto 'bhūtpiturgṛhe // 2.6.43
asāvaparamātā māṃ kadarthayati sarvadā / varaṃ pratikriyāṃ kāṃcittadetasyāḥ karomyaham // 2.6.44
iti saṃcintayāmāsa so 'tha bālavinaṣṭakaḥ / vyatītapañcavarṣo 'pi vayasā bata buddhimān // 2.6.45
athāgataṃ rājakulājjagāda pitaraṃ rahaḥ / tāta dvau mama tātau sta ityavispaṣṭayā girā // 2.6.46
evaṃ pratyahamāha sma sa bālaḥ so 'pi tatpitā / tāṃ sopapatimāśaṅkya bhāryāṃ sparśe 'pyavarjayat // 2.6.47
sāpi dadhyau vinā doṣaṃ kasmānme kupitaḥ patiḥ / kiṃcidbālavinaṣṭena kṛtaṃ kiṃcidbhavediti // 2.6.48
sādaraṃ snapayitvā ca dattvā snigdhaṃ ca bhojanam / kṛtvotsaṅge ca papraccha sā taṃ bālavinaṣṭakam // 2.6.49
putra kiṃ roṣitastāto rudraśarmā tvayā mayi / tacchrutvaiva sa tāṃ bālo jagādāparamātaram // 2.6.50
ato 'dhikaṃ te kartāsmi na cedadyāpi śāmyasi / svaputrapoṣiṇī kasmāttvaṃ māṃ kliśnāsi sarvadā // 2.6.51
tacchrutvā praṇatā sā taṃ babhāṣe śapathottaram / punarnaivaṃ kariṣyāmi tatprasādāya me patim // 2.6.52
tataḥ sa bālo 'vādīttāṃ tarhyāyātasya matpituḥ / ādarśaṃ darśayatvekā tvacceṭī vedmyahaṃ param // 2.6.53
tathetyuktvā tayā ceṭī niyuktā rudraśarmaṇaḥ / āgatasya kṣaṇāttasya darśayāmāsa darpaṇam // 2.6.54
tatra tasyaiva tatkālaṃ pratibimbaṃ sa darśayan / so 'yaṃ dvitīyas tāto me tātetyāha sma bālakaḥ // 2.6.55
tacchrutvā vigatāśaṅkastāmakāraṇadūṣitām / patnīṃ prati prasanno 'bhūdrudraśarmā tadaiva saḥ // 2.6.56
evamutpādayeddoṣaṃ bālo 'pi vikṛtiṃ gataḥ / tadayaṃ rañjanīyo naḥ samyakparikaro 'khilaḥ // 2.6.57
ityuktvā sarumaṇvatkaḥ so 'tha yaugandharāyaṇaḥ / sarvaṃ saṃmānayāmāsa vatsarājotsave janam // 2.6.58
tathā ca rājalokaṃ tau rañjayāmāsaturyathā / madekapravaṇāvetāviti sarvo 'pyamanyata // 2.6.59
tau cāpyapūjayadrājā sacivau svakarārpitauḥ / vastrāṅgarāgābharaṇairgrāmaiśca savasantakau // 2.6.60
kṛtodvāhotsavaḥ so 'tha yukto vatseśvarastayā / manorathaphalānyeva mene vāsavadattayā // 2.6.61
cirādunmudritaḥ snehātko 'pyabhūtsatataṃ tayoḥ / niśāntakliṣṭicakrāhvarītihṛdyo rasakramaḥ // 2.6.62
yathā yathā ca daṃpatyoḥ prauḍhiṃ paricayo yayau / tayostathā tathā prema navībhāvamivāyayau // 2.6.63
gopālako 'tha vivāhakartuḥ saṃdeśataḥ pituḥ / prayayau śīghramāvṛttiṃ vatsarājena yācitaḥ // 2.6.64
so 'pi vatseśvaro jātu capalaḥ pūrvasaṃgatām / guptaṃ viracitāṃ nāma bheje 'ntaḥpuracārikām // 2.6.65
tadgotraskhalito devīṃ pādalagnaḥ prasādayan / lebhe subhagasāmrājyamabhiṣiktastadaśrubhiḥ // 2.6.66
kiṃ ca bandhumatīṃ nāma rājaputrīṃ bhujārjitām / gopālakena prahitāṃ kanyāṃ devyā upāyanam // 2.6.67
tayā mañjuliketyeva nāmnānyenaiva gopitām / aparāmiva lāvaṇyajaladherudgatāṃ śriyam // 2.6.68
vasantakasahāyaḥ sandṛṣṭvodyānalatāgṛhe / gāndharvavidhinā guptamupayeme sa bhūpatiḥ // 2.6.69
tacca vāsavadattāsya dadarśa nibhṛtasthitā / pracukopa ca baddhvā ca sā nināya vasantakam // 2.6.70
tataḥ pravrājikāṃ tasyāḥ sakhīṃ pitṛkulāgatām / sa sāṃkṛtyāyanīṃ nāma śaraṇaṃ śiśriye nṛpaḥ // 2.6.71
sā tāṃ prasādya mahiṣīṃ tayā saiva kṛtājñayā / dadau bandhumatīṃ rājñe peśalaṃ hi satīmanaḥ // 2.6.72
tatastaṃ bandhanāddevī sā mumoca vasantakam / sa cāgatyāgrato rājñīṃ hasanniti jagāda tām // 2.6.73
bandhumatyāparāddhaṃ ca kiṃ mayā devi te kṛtam / ḍuṇḍubheṣu praharatha kruddhā yūyam ahīn prati // 2.6.74
etattvamupamānaṃ me vyācakṣveti kutūhalāt / devyā pṛṣṭastayā so 'tha punarāha vasantakaḥ // 2.6.75
purā ko'pi rururnāma muniputro yadṛcchayā / paribhraman dadarśaikāṃ kanyām adbhutadarśanām // 2.6.76
vidyādharātsamutpannāṃ menakāyāṃ dyuyoṣiti / sthūlakeśena muninā vardhitāmāśrame nije // 2.6.77
sā ca pramadvarānāma dṛṣṭā tasya rurormanaḥ / jahāra so 'tha gatvā tāṃ sthūlakeśādayācata // 2.6.78
sthūlakeśo 'pi tāṃ tasmai pratiśuśrāva kanyakām / āsanne ca vivāhe tāmakasmāddaṣṭavānahiḥ // 2.6.79
tato viṣaṇṇahṛdayaḥ śuśrāvemāṃ giraṃ divi / etāṃ kṣīṇāyuṣaṃ brahmansvāyuṣo 'rdhena jīvaya // 2.6.80
tacchrutvā sa dadau tasyai tadaivārdhaṃ nijāyuṣaḥ / pratyujjijīva sā tena so 'pi tāṃ pariṇītavān // 2.6.81
atha kruddho rururnityaṃ yaṃ yaṃ sarpaṃ dadarśa saḥ / taṃ taṃ jaghāna bhāryā me daṣṭāmībhirbhavediti // 2.6.82
athaikas taṃ jighāṃsantaṃ martyavācāha ḍuṇḍubhaḥ / ahibhyaḥ kupito brahman haṃsi tvaṃ ḍuṇḍubhān katham // 2.6.83
ahinā te priyā daṣṭā vibhinnau cāhiḍuṇḍubhau / ahayaḥ saviṣāḥ sarve nirviṣā ḍuṇḍubhā iti // 2.6.84
tacchrutvā pratyavādīttaṃ sakhe ko nu bhavāniti / ḍuṇḍubho 'pyavadadbrahmannahaṃ śāpacyuto muniḥ // 2.6.85
bhavatsaṃvādaparyantaḥ śāpo 'yam abhavac ca me / ity uktvāntarhite tasmin bhūyas tān nāvadhīd guruḥ // 2.6.86
tadetadupamānāya tava devi mayoditam / ḍuṇḍubheṣu praharatha kruddhā yūyamahiṣviti // 2.6.87
evamabhidhāya vacanaṃ sanarmahāsaṃ vasantake virate / vāsavadattā taṃ prati tutoṣa pārśve sthitāṃ patyuḥ // 2.6.88
iti madhumadhurāṇi vatsarājaś caraṇagataḥ kupitānunāthanāni / satatamudayanaścakāra devyā vividhavasantakakauśalāni kāmī // 2.6.89
rasanā madirārasaikasaktā kalavīṇāravarāgiṇī śrutiśca / dayitāmukhaniścalā ca dṛṣṭiḥ sukhinas tasya sadā babhūva rājñaḥ // 2.6.90
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudherudgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdhardvayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 3.0.1
nirvighnaviśvanirmāṇasiddhaye yadanugraham / manye sa vavre dhātāpi tasmai vighnajite namaḥ // 3.1.1
āśliṣyamāṇaḥ priyayā śaṃkaro 'pi yadājñayā / utkampate sa bhuvanaṃ jayatyasamasāyakaḥ // 3.1.2
evaṃ sa rājā vatseśaḥ krameṇa sutarāmabhūt / prāptavāsavadattastatsukhāsaktaikamānasaḥ // 3.1.3
yaugandharāyaṇaścāsya mahāmantrī divāniśam / senāpatī rumaṇvāṃśca rājyabhāramudūhatuḥ // 3.1.4
sa kadācicca cintāvānānīya rajanau gṛham / nijagāda rumaṇvantaṃ mantrī yaugandharāyaṇaḥ // 3.1.5
pāṇḍavānvayajāto 'yaṃ vatseśo 'sya ca medinī / kulakramāgatā kṛtsnā puraṃ ca gajasāhvayam // 3.1.6
tatsarvamajigīṣeṇa tyaktametena bhūbhṛtā / ihaiva cāsya saṃjātaṃ rājyamekatra maṇḍale // 3.1.7
strīmadyamṛgayāsakto niścinto hyeṣa tiṣṭhati / asmāsu rājyacintā ca sarvānena samarpitā // 3.1.8
tadasmābhiḥ svabuddhyaiva tathā kāryaṃ yathaiva tat / samagrapṛthivīrājyaṃ prāpnotyeva kramāgatam // 3.1.9
evaṃ kṛte hi bhaktiśca mantritā ca kṛtā bhavet / sarvaṃ ca sādhyate buddhyā tathā caitāṃ kathāṃ śṛṇu // 3.1.10
āsītkaścinmahāsena iti nāmnā purā nṛpaḥ / sa cānyenābhiyukto 'bhūnnṛpeṇātibalīyasā // 3.1.11
tataḥ sametya sacivaiḥ svakāryabhraṃśarakṣibhiḥ / dāpitaḥ sa mahāseno daṇḍaṃ tasmai kila dviṣe // 3.1.12
dattadaṇḍaśca rājāsau mānī bhṛśamatapyata / kiṃ mayā vihitaḥ śatroḥ praṇāma iti cintayan // 3.1.13
tenaiva cāsya gulmo 'ntaḥ śokena hyudapadyata / gulmākrāntaśca śokena sa mumūrṣarabhūnnṛpaḥ // 3.1.14
tatas tadauṣadhāsādhyaṃ matvaiko matimān bhiṣak / mṛtā te deva devīti mithyā vakti sma taṃ nṛpam // 3.1.15
tacchrutvā sahasā bhūmau patatastasya bhūpateḥ / śokāvegena balinā sa gulmaḥ svayamasphuṭat // 3.1.16
rogottirṇaś ciraṃ devyā tayaiva ca sahepsitān / bhogān sa bubhuje rājā jigāya ca ripūn punaḥ // 3.1.17
tadyathā sa bhiṣagbuddhyā cakre rājahitaṃ tathā / vayaṃ rājahitaṃ kurmaḥ sādhayāmo 'sya medinīm // 3.1.18
paripanthī ca tatraikaḥ pradyoto magadheśvaraḥ / pārṣṇigrāhaḥ sa hi sadā paścātkopaṃ karoti naḥ // 3.1.19
tattasya kanyakāratnamasti padmāvatīti yat / tad asya vatsarājasya kṛte yācāmahe vayam // 3.1.20
channāṃ vāsavadattāṃ ca sthāpayitvā svabuddhitaḥ / dattvāgniṃ vāsake brūmo devī dagdheti sarvataḥ // 3.1.21
nānyathā tāṃ sutāṃ rājñe dadāti magadhādhipaḥ / etadarthaṃ sa hi mayā prārthitaḥ pūrvamuktavān // 3.1.22
nāhaṃ vatseśvarāyaitāṃ dāsyāmyātmādhikāṃ sutām / tasya vāsavadattāyāṃ sneho hi sumahāniti // 3.1.23
satyāṃ devyāṃ ca vatseśo naivānyāṃ pariṇeṣyati / devī dagdheti jātāyāṃ khyātau sarvaṃ tu setsyati // 3.1.24
padmāvatyāṃ ca labdhāyāṃ saṃbandhī magadhādhipaḥ / paścātkopaṃ na kurute sahāyatvaṃ ca gacchati // 3.1.25
tataḥ pūrvā diśaṃ jetuṃ gacchāmo 'nyāśca tatkramāt / itthaṃ vatseśvarasyaitāṃ sādhayāmo 'khilāṃ bhuvam // 3.1.26
kṛtodyogeṣu cāsmāsu pṛthivīmeṣa bhūpatiḥ / prāpnuyādeva pūrvaṃ hi divyā vāgevamabravīt // 3.1.27
śrutveti mantrivṛṣabhādvaco yaugandharāyaṇāt / sāhasaṃ caitadāśaṅkya rumaṇvāṃstamabhāṣata // 3.1.28
vyājaḥ padmāvatīhetoḥ kriyamāṇaḥ kadācana / doṣāyāsmākameva syāttatā hyatra kathāṃ śṛṇu // 3.1.29
asti mākandikā nāma nagarī jāhnavītaṭe / tasyāṃ maunavrataḥ kaścidāsītpravrājakaḥ purā // 3.1.30
sa ca bhikṣāśano 'nekaparivrāṭparivāritaḥ / āsta devakulasyāntarmaṭhikāyāṃ kṛtasthitiḥ // 3.1.31
praviṣṭo jātu bhikṣārthamekasya vaṇijo gṛhe / sa dadarśa śubhāṃ kanyāṃ bhikṣāmādāya nirgatām // 3.1.32
dṛṣṭvā cādbhutarūpāṃ tāṃ sa kāmavaśagaḥ śaṭhaḥ / hā hā kaṣṭamiti smāha vaṇijastasya śṛṇvataḥ // 3.1.33
gṛhītabhikṣaśca tato jagāma nilayaṃ nijam / tatastaṃ sa vaṇiggatvā rahaḥ papraccha vismayāt // 3.1.34
kimadyaivamakasmāttvaṃ maunaṃ tyaktvoktavāniti / tacchrutvā vaṇijaṃ taṃ ca parivrāḍevamabravīt // 3.1.35
durlakṣaṇeyaṃ kanyā te vivāho 'syā yadā bhavet / tadā sasutadārasya kṣayaḥ syāt tava niścitam // 3.1.36
tad etāṃ vīkṣya duḥkhaṃ me jātaṃ bhakto hi me bhavān / tenaivam uktavān asmi tyaktvā maunaṃ bhavatkṛte // 3.1.37
tad eṣā kanyakā naktaṃ mañjūṣāyāṃ niveśitā / upari nyastadīpāyāṃ gaṅgāyāṃ kṣipyatāṃ tvayā // 3.1.38
tatheti pratipadyaitadgatvā so 'tha vaṇigbhayāt / naktaṃ cakre tathā sarvaṃ nirvimarśā hi bhīravaḥ // 3.1.39
pravrājako 'pi tatkālamuvācānucarānnijān / gaṅgāṃ gacchata tatrāntarvahatīṃ yāṃ ca paśyatha // 3.1.40
pṛṣṭhaṃsthadīpāṃ mañjūṣāṃ guptamānayateha tām / udghāṭanīyā na ca sā śrute 'pyantardhvanāviti // 3.1.41
tatheti cāgatā yāvadgaṅgāṃ na prāpnuvanti te / rājaputraḥ kimapyekastāvattasyāmavātarat // 3.1.42
so 'tra tāṃ vaṇijā kṣiptāṃ mañjūṣāṃ vīkṣya dīpataḥ / bhṛtyairānāyya sahasā kautukādudaghāṭayat // 3.1.43
dadarśa cāntaḥ kanyāṃ tāṃ hṛdayonmādakāriṇīm / upameye ca gāndharvavidhinā tāṃ ca tatkṣaṇam // 3.1.44
mañjūṣāṃ tāṃ ca gaṅgāyāṃ tathaivordhvasthadīpikām / kṛtvā tatyāja niḥkṣipya ghoraṃ vānaramantare // 3.1.45
gate 'tha tasmin saṃprāptakanyāratne nṛpātmaje / āyayustasya cinvantaḥ śiṣyāḥ pravrājakasya te // 3.1.46
dadṛśustāṃ ca mañjūṣāṃ gṛhītvā tasya cāntikam / ninyuḥ pravrājakasyaināṃ so 'tha hṛṣṭo jagāda tān // 3.1.47
eko 'haṃ sādhaye mantramādāyaitāmihopari / adhastūṣṇīṃ ca yuṣmābhiḥ śayitavyamimāṃ niśām // 3.1.48
ity uktvā tāṃ sa mañjūṣām āropya maṭhikopari / sa parivrāḍ vivṛtavān vaṇikkanyābhilāṣukaḥ // 3.1.49
tataśca tasyā nirgatya vānaro bhīṣaṇākṛtiḥ / tamabhyadhāvatsvakṛto mūrtimāniva durnayaḥ // 3.1.50
sa tasya daśanairnāsāṃ nakhaiḥ karṇau ca tatkṣaṇam / ciccheda pāpasya kapirnigrahajña iva krudhā // 3.1.51
tathābhūto 'tha sa tataḥ parivrāḍavatīrṇavān / yatnastambhitasāhāśca śiṣyāstaṃ dadṛśustadā // 3.1.52
prātarbuddhvā ca tatsarvaṃ jahāsa sakalo janaḥ / nananda sa vaṇiksā ca tatsutā prāptasampratiḥ // 3.1.53
evaṃ yathā sa hāsyatvaṃ gataḥ pravrājakastathā / vyājaprayogasyāsiddhau vayaṃ gacchema jātucit // 3.1.54
bahudoṣo hi viraho rājño vāsavadattayā / evaṃ rumaṇvatoktaḥ sannāha yaugandharāyaṇaḥ // 3.1.55
nānyathodyogasiddhiḥ syādanudyoge ca niścitam / rājani vyasaninyetannaśyedapi yathāsthitam // 3.1.56
labdhāpi mantritākhyātirasmākaṃ cānyathā bhavet / svāmisaṃbhāvanāyāśca bhavema vyabhicāriṇaḥ // 3.1.57
svāyattasiddhe rājño hi prajñopakaraṇaṃ matā / sacivaḥ ko bhavetteṣāṃ kṛte vāpyathavākṛte // 3.1.58
sacivāyattasiddhestu tatprajñaivārthasādhanam / ta eva cennirutsāhāḥ śriyo datto jalāñjaliḥ // 3.1.59
atha devīpituścaṇḍamahāsenādviśaṅkase / sa saputraśca devī ca vacaḥ kuruta eva me // 3.1.60
ity uktavantaṃ dhīrāṇāṃ dhuryaṃ yaugandharāyaṇam / pramādaśaṅkihṛdayo rumaṇvān punar abravīt // 3.1.61
abhīṣṭastrīviyogārtyā saviveko 'pi bādhyate / kiṃ punarvatsarājo 'yamatra caitāṃ kathāṃ śṛṇu // 3.1.62
purābhūddevasenākhyo rājā matimatāṃ varaḥ / śrāvastīti purī tasya rājadhānī babhūva ca // 3.1.63
tasyāṃ ca puryām abhavad vaṇig eko mahādhanaḥ / tasyodapadyatānanyasadṛśī duhitā kila // 3.1.64
unmādinīti nāmnā ca kanyakā sāpi paprathe / unmādyati gatastasyā rūpaṃ dṛṣṭvākhilo janaḥ // 3.1.65
tanayeyamanāvedya rājñe deyā kvacinna me / sa hi kupyediti pitā tasyāḥ so 'cintayadvaṇik // 3.1.66
tataśca gatvā rājānaṃ devasenaṃ vyajijñapat / devāsti kanyāratnaṃ me gṛhyatāmupayogi cet // 3.1.67
tacchrutvā vyasṛjadrāja so 'tha pratyayitāndvijān / gatvā sulakṣaṇā sā vā na vetyālocyatāmiti // 3.1.68
tatheti te dvijā gatvā tāṃ dṛṣṭvaiva vaṇiksutām / unmādinīṃ yayuḥ kṣobhaṃ sadyaḥ saṃjātamanmathāḥ // 3.1.69
rājāsyāṃ pariṇītāyāmetadekamanāstyajet / rājakāryāṇi naśyecca sarvaṃ tasmātkimetayā // 3.1.70
iti ca prakṛtiṃ prāptā dvijāḥ saṃmantrya te gatāḥ / kulakṣaṇā sā kanyeti mithyā rājānam abruvan // 3.1.71
tato rājñā parityaktāṃ sa tāmunmādinīṃ vaṇik / tatsenāpataye prādād antarjātavimānanām // 3.1.72
bhartṛveśmani harmyasthā sātha jātu tamāgatam / rājānaṃ tena mārgeṇa buddhvātmānam adarśayat // 3.1.73
dṛṣṭvaiva ca sa tāṃ rājā jagatsaṃmohanauṣadhim / prayuktāmiva kāmena jātonmāda ivābhavat // 3.1.74
gatvā svabhavanaṃ jñātvā tāṃ ca pūrvāvadhīritām / unmanā jvarasaṃtāpapīḍāṃ gāḍhamavāpa saḥ // 3.1.75
sā dāsī na parastrīti gṛhyatāṃ yadi vāpyaham / tyajāmi tāṃ devakule svīkarotu tataḥ prabhuḥ // 3.1.76
iti tena ca tadbhartrā svasenāpatinā tataḥ / abhyarthyamāno yatnena jagādaivaṃ sa bhūpatiḥ // 3.1.77
nāhaṃ parastrīm ādāsye tvaṃ vā tyakṣyasi tāṃ yadi / tato naṅkṣyati te dharmo daṇḍyo me ca bhaviṣyasi // 3.1.78
tacchrutvā mantriṇo 'nye ca tūṣṇīmāsansa ca kramāt / smarajvareṇa tenaiva nṛpaḥ pañcatvamāyayau // 3.1.79
evaṃ sa rājā naṣṭo 'bhūd dhīro 'pyunmādinīṃ vinā / vinā vāsavadattāṃ tu vatsarājaḥ kathaṃ bhavet // 3.1.80
etadrumaṇvataḥ śrutvā punaryaugandharāyaṇaḥ / uvāca sahyate kleśo rājabhiḥ kāryadarśibhiḥ // 3.1.81
rāvaṇocchittaye devaiḥ kṛtvā yuktiṃ viyojitaḥ / sītādevyā na kiṃ rāmo viṣehe virahavyathām // 3.1.82
etacchrutvā ca bhūyo 'pi rumaṇvānabhyabhāṣata / te hi rāmādayo devāsteṣāṃ sarvaṃsahaṃ manaḥ // 3.1.83
asahaṃ tu manuṣyāṇāṃ tathā ca śrūyatāṃ kathā / astīha bahuratnāḍhyā mathureti mahāpurī // 3.1.84
tasyām abhūd vaṇikputraḥ ko'pi nāmnā yaïllakaḥ / tasya cābhūtpriyā bhāryā tadekābaddhamānasā // 3.1.85
tayā saha vasanto 'tha kadācitkāryagauravāt / dvīpāntaraṃ vaṇikputro gantuṃ vyavasito 'bhavat // 3.1.86
tadbhāryāpi ca tenaiva saha gantumiyeṣa sā / strīṇāṃ bhāvānuraktaṃ hi virahāsahanaṃ manaḥ // 3.1.87
tataḥ sa ca vaṇikputraḥ pratasthe kṛtamaṅgalaḥ / na ca tāṃ saha jagrāha bhāryāṃ kḷptaprasādhanām // 3.1.88
sātha taṃ prasthitaṃ paścātpaśyantī sāśrulocanā / atiṣṭhatprāṅgaṇadvārakavāṭāntavilambinī // 3.1.89
gate dṛṣṭipathāt tasmin sā viyogāsahā tataḥ / niryātuṃ nāśakanmugdhā prāṇās tasyā viniryayuḥ // 3.1.90
tadbuddhvā ca vaṇikputraḥ pratyāvṛtyā catatkṣaṇam / dadarśa vihvalāṃ kāntāmetāmutkrāntajīvitām // 3.1.91
sundarāpāṇḍuracchāyāṃ vilolālakalāñchanām / bhuvi cāndramasīṃ lakṣmīṃ divaḥ suptacyutāmiva // 3.1.92
aṅke kṛtvā ca tāṃ sadyaḥ krandatastasya niryayuḥ / śokāgnijvalitād dehād drutaṃ bhītā ivāsavaḥ // 3.1.93
evamanyonyavirahāddaṃpatī tau vineśatuḥ / ato 'sya rājño devyāśca rakṣyānyonyaviyogitā // 3.1.94
ity uktvā virate tasmin baddhāśaṅke rumaṇvati / jagāda dhairyajaladhir dhīmān yaugandharāyaṇaḥ // 3.1.95
mayaitanniścitaṃ sarvaṃ kāryāṇi ca mahībhṛtām / bhavantyevaṃvidhānyeva tathā cātra kathāṃ śṛṇu // 3.1.96
ujjayinyāmabhūtpūrvaṃ puṇyasenābhidho nṛpaḥ / sa jātu balinānyena rājñā gatvābhyayujyata // 3.1.97
atha tanmantriṇo dhīrāstamariṃ vīkṣya durjayam / mithyā rājā mṛta iti pravādaṃ sarvato vyadhuḥ // 3.1.98
pracchannaṃ sthāpayāmāsuḥ puṇyasenaṃ nṛpaṃ ca te / anyaṃ kaṃcidadhākṣuśca rājārhavidhinā śavam // 3.1.99
arājakānām adhunā bhava rājā tvam eva naḥ / iti dūtamukhenātha tamariṃ jagaduśca te // 3.1.100
tathetyuktavatastasya ripostuṣṭasya te tataḥ / militvā sainyasahitāḥ kaṭakaṃ bibhiduḥ kramāt // 3.1.101
bhinne ca sainye rājānaṃ puṇyasenaṃ prakāśya tam / te saṃprāpabalāḥ śatruṃ taṃ nijaghnuḥ svamantriṇaḥ // 3.1.102
īddṛṃśi rājakāryāṇi bhavanti tadidaṃ vayam / devīdāhapravādena kāryaṃ dhairyeṇa kurmahe // 3.1.103
ityetanniścitamateḥ śrutvā yaugandharāyaṇāt / rumaṇvānabravīdevaṃ tarhi yadyeṣa niścayaḥ // 3.1.104
tadgopālakamānīya devyā bhrātaramādṛtam / saṃmantrya ca samaṃ tena samyaksarvaṃ vidhīyatām // 3.1.105
evamastviti vakti sma tato yaugandharāyaṇaḥ / tatpratyayādrumaṇvāṃśca cakre kartavyaniścayam // 3.1.106
anyedyurmantrimukhyau tau dūtaṃ vyasṛjatāṃ nijam / gopālakaṃ tamānetumutkaṇṭhāvyapadeśataḥ // 3.1.107
kāryahetorgataḥ pūrvaṃ taddūtavacanācca saḥ / āgād gopālakastatra svayaṃ mūrta ivotsavaḥ // 3.1.108
āgataṃ tadahaścainaṃ svairaṃ yaugandharāyaṇaḥ / nināya sarumaṇvatkaṃ gṛhaṃ gopālakaṃ niśi // 3.1.109
tatra cāsmai tadutsāhaṃ śaśaṃsa svacikīrṣitam / yatpūrvaṃ mantritaṃ tena sarvaṃ saha rumaṇvatā // 3.1.110
sa ca rājahitaiṣī sanduḥkhāvahamapi svasuḥ / gopālako 'numene tatkartavyaṃ hi satāṃ vacaḥ // 3.1.111
sarvam etat suvihitaṃ devīṃ dagdhām avetya tu / prāṇāṃs tyajan kathaṃ rakṣyo vatseśa iti cintyatām // 3.1.112
sadupāyādisāmagrīsaṃbhave kila satyapi / mukhyamaṅgaṃ hi mantrasya vinipātapratikriyā // 3.1.113
iti bhūyo 'pi tatkālamukte tatra rumaṇvatā / uvācālocitāśeṣakāryo yaugandharāyaṇaḥ // 3.1.114
nāstyatra cintā yadrājaputrī gopālakasya sā / kanīyasī svasā devī prāṇebhyo 'pyadhikā priyā // 3.1.115
etasya cālpamālokya śokaṃ vatseśvarastadā / jīvet kadācid devīti matvā dhairyam avāpsyati // 3.1.116
api cottamasattvo 'yaṃ śīghraṃ ca pariṇīyate / padmāvatī tato devī darśyate cācirāditi // 3.1.117
evametadviniścitya tato yaugandharāyaṇaḥ / gopālako rumaṇvāṃśca tato mantramiti vyadhuḥ // 3.1.118
yuktyā lāvāṇakaṃ yāmaḥ saha devyā nṛpeṇa ca / paryanto magadhāsannavartī hi viṣayo 'sti saḥ // 3.1.119
subhagākheṭabhūmitvād rājñaś cāsaṃnidhānakṛt / tatrāntaḥ puramādīpya kriyate yadi cintitam // 3.1.120
devī ca sthāpyate nītvā yuktyā padmāvatīgṛhe / channasthitāyā yenāsyāḥ saiva syācchīlasākṣiṇī // 3.1.121
evaṃ rātrau mithaḥ kṛtvā mantraṃ sarve 'pare 'hani / yaugandharāyaṇādyāste prāviśanrājamandiram // 3.1.122
tatraivamatha vijñapto vatsarājo rumaṇvatā / deva lāvāṇake 'smākaṃ gatānāṃ vartate śivam // 3.1.123
sa cātiramyo viṣayastatra cākheṭabhūmayaḥ / śobhanāḥ santi te rājannaḍaghāsāśca sugrahāḥ // 3.1.124
bādhate taṃ ca naikaṭyāt sarvaṃ sa magadheśvaraḥ / tat tatra rakṣāhetoś ca vinodāya ca gamyatām // 3.1.125
etacchrutvā ca vatseśaḥ samaṃ vāsavadattayā / krīḍaikalālasaścakre gantuṃ lāvāṇake matim // 3.1.126
niścite gamane 'nyedyurlagne ca parikalpite / akasmānnāradamuniḥ kāntidyotitadiṅmukhaḥ // 3.1.127
avatīrya nabhomadhyātpradattanayanotsavaḥ / śaśīva svakulaprītyā taṃ vatseśvaramabhyagāt // 3.1.128
gṛhītātithyasatkāraḥ pārijātamayīṃ srajam / prītaḥ sa ca munistasmai dadau prahvāya bhūbhṛte // 3.1.129
vidyādharādhipaṃ putraṃ kāmadevāṃśamāpsyasi / iti vāsavadattāṃ ca so 'bhyanandatkṛtādaraḥ // 3.1.130
tataścovāca vatseśaṃ sthite yaugandharāyaṇe / rājanvāsavadattāṃ te dṛṣṭvā hanta smṛtaṃ mayā // 3.1.131
yudhiṣṭhirādayo 'bhūvan purā te prapitāmahāḥ / pañcānāṃ draupadī teṣām ekā patnī babhūva ca // 3.1.132
sā ca vāsavadatteva rūpeṇāpratimābhavat / tatastaddoṣamāśaṅkya tānevamahamabhyadhām // 3.1.133
strīvairaṃ rakṣaṇīyaṃ vastaddhi bījamihāpadām / tathāhi śṛṇutaitāṃ ca kathāṃ vaḥ kathayāmyaham // 3.1.134
sundopasundanāmānau bhrātarau dvau babhūvatuḥ / asurau vikramākrāntalokatritayadurjayau // 3.1.135
tayorvināśakāmaśca dattvājñāṃ viśvakarmaṇā / brahmā nirmāpayāmāsa divyanārīṃ tilottamām // 3.1.136
rūpamālokituṃ yasyāścaturdikkaṃ caturmukhaḥ / babhūva kila śarvo 'pi kurvāṇāyaḥ pradakṣiṇam // 3.1.137
sā padmayoner ādeśāt pārśvaṃ sundopasundayoḥ / pralobhanāya prayayau kailāsodyānavartinoḥ // 3.1.138
tau cāsurau jagṛhatustāṃ dṛṣṭvaivāntikāgatām / ubhāvapyubhayorbāhvoḥ sundarīṃ kāmamohitau // 3.1.139
parasparavirodhena harantau tāṃ ca tatkṣaṇam / pravṛttasaṃprahāratvāddvāvapi kṣayamīyatuḥ // 3.1.140
evaṃ strīnāma viṣayo nidānaṃ kasya nāpadām / yuṣmākaṃ draupadī caikā bahūnāmiha vallabhā // 3.1.141
tattannimittaḥ saṃgharṣaḥ saṃrakṣyo bhavatāṃ kila / madvākyādayametasyāḥ samayaścāstu vaḥ sadā // 3.1.142
jyeṣṭhāntikagatā mātā mantavyeyaṃ kanīyasā / jyeṣṭhena ca snuṣā jñeyā kaniṣṭhāntikavartinī // 3.1.143
ityetanmadvaco rājaṃstava te prapitāmahāḥ / tatheti pratyapadyanta kalyāṇakṛtabuddhayaḥ // 3.1.144
te ca me suhṛdo 'bhūvaṃstatprītyā cāhamāgataḥ / tvāṃ draṣṭumiha vatseśa tadidaṃ śṛṇu vacmi te // 3.1.145
yathaitanme kṛtaṃ vākyaṃ kuryāstvaṃ mantriṇāṃ tathā / acireṇa ca kālena mahatīmṛddhimāpsyasi // 3.1.146
kaṃcitkālaṃ ca duḥkhaṃ te bhaviṣyati na ca tvayā / tatrātimohaḥ kartavyaḥ sukhāntaṃ bhavitā hi tat // 3.1.147
samyagevamabhidhāya tatkṣaṇaṃ vatsarājamudayasya bhāvinaḥ / bhaṅgisūcanavidhau viśārado nārado muniradarśanaṃ yayau // 3.1.148
sarve ca tasya vacasā munipuṃgavasya yaugandharāyaṇamukhāḥ sacivāstataste / saṃbhāvya siddhyudayamātmacikīrṣitasya saṃpādanāya sutarāṃ jagṛhuḥ prayatnam // 3.1.149
tataḥ pūrvoktayā yuktyā vatsarājaṃ savallabham / yaugandharāyaṇādyās te ninyur lāvāṇakaṃ prati // 3.2.1
sa rājā prāpa taṃ deśaṃ sainyaghoṣeṇa mūrcchatā / abhivāñchitasaṃsiddhiṃ vadantamiva mantriṇām // 3.2.2
tatra prāptaṃ vidhitvā ca vatseśaṃ saparicchadam / avaskandabhayāśaṅkī cakampe magadheśvaraḥ // 3.2.3
yaugandharāyaṇopāntaṃ sadbuddhirvisasarja ca / sa dūtaṃ so 'pi sanmantrī kāryajño 'bhinananda tam // 3.2.4
vatseśvaro 'pi nivasaṃstasmindeśe davīyasīm / ākheṭakārthamaṭavīmaṭati sma dine dine // 3.2.5
ekasmindivase tasminrājanyākheṭakaṃ gate / kartavyasaṃvidaṃ kṛtvā gopālakasamanvitaḥ // 3.2.6
yaugandharāyaṇo dhīmānsarumaṇvadvasantakaḥ / devyā vāsavadattāyā vijane nikaṭaṃ yayau // 3.2.7
tatra tāṃ rājakārye 'tra sāhāyye tataduktibhiḥ / prahvām abhyarthayām āsa bhrātrā pūrvaṃ prabodhitām // 3.2.8
sānumene ca virahakleśadāyi tadāmanaḥ / kiṃ nāma na sahante hi bhartṛbhaktāḥ kulāṅganāḥ // 3.2.9
tatastāṃ brāhmaṇīrūpāṃ devīṃ yaugandharāyaṇaḥ / sa cakāra kṛtī dattvā yogaṃ rūpavivartanam // 3.2.10
vasantakaṃ ca kṛtavān kāṇaṃ baṭukarūpiṇam / ātmanā ca tathaivābhūt sthavirabrāhmaṇākṛtiḥ // 3.2.11
tathārūpāṃ gṛhītvātha tāṃ devīṃ sa mahāmatiḥ / vasantakasakhaḥ svairaṃ pratasthe magadhān prati // 3.2.12
tathā vāsavadattā sā svagṛhānnirgatā satī / agāccittena bhartāraṃ panthānaṃ vapuṣā punaḥ // 3.2.13
tanmandiramathādīpya dahanena rumaṇvatā / hā hā vasantakayutā devī dagdhetyaghoṣyata // 3.2.14
tathā ca dahanākrandau samaṃ tatrodatiṣṭhatām / śanaiḥ śaśāma dahano na punaḥ kranditadhvaniḥ // 3.2.15
yaugandharāyaṇaḥ so 'tha saha vāsavadattayā / vasantakena ca prāpa magadhādhipateḥ puram // 3.2.16
tatrodyānagatāṃ dṛṣṭvā samaṃ tābhyāmupāyayau / padmāvatīṃ rājasutāṃ vāryamāṇo 'pi rakṣibhiḥ // 3.2.17
padmāvatyāśca dṛṣṭaiva brāhmaṇīrūpadhāriṇim / devīṃ vāsavadattāṃ tāṃ dṛśoḥ prītirajāyata // 3.2.18
sā rakṣiṇo niṣidhyaiva tato yaugandharāyaṇam / ānāyayad rājakanyā brāhmaṇākṛtimantikam // 3.2.19
papraccha ca mahābrahman kā te bālā bhavaty asau / kim artham āgato 'sīti so 'pi tāṃ prayabhāṣata // 3.2.20
ityamāvantikā nāma rājaputrī sutā mama / asyāśca bhartā vyasanī tyaktvemāṃ kutracidgataḥ // 3.2.21
tad etāṃ sthāpayāmy adya tava haste yaśasvini / yāvattamānayāmyasyā gatvānviṣyācirātpatim // 3.2.22
bhrātā kāṇabaṭuścāyamihaivāsyāḥ samīpagā / tiṣṭhatvekākinībhāvaduḥkhaṃ yena na yātyasau // 3.2.23
ityuktvā rājatanayāmaṅgīkṛtavacāstayā / tāmāmantrya sa sanmantrī drutaṃ lāvāṇakaṃ yayau // 3.2.24
tato vāsavadattāṃ tāṃ sthitāmāvantikākhyayā / vasantakaṃ cānugataṃ taṃ kāṇabaṭurūpiṇam // 3.2.25
sahādāya kṛtodārasatkārā snehaśālinī / padmāvatī svabhavanaṃ viveśa bahukautukam // 3.2.26
tatra vāsavadattā ca praviṣṭā citrabhittiṣu / paśyantī rāmacarite sītāṃ sehe nijavyathām // 3.2.27
ākṛtyā saukumāryeṇa śayanāsanasauṣṭhavaiḥ / śarīrasaurabheṇāpi nīlotpalasugandhinā // 3.2.28
tāmuttamāṃ viniścitya mahārhairātmanaḥ samaiḥ / padmāvatī yathākāmam upacārair upācarat // 3.2.29
acintayacca kāpyeṣā channā nūnamiha sthitā / gūḍhā kiṃ draupadī nāsīdvirāṭavasatāviti // 3.2.30
atha vāsavadattāsyāścakre devyāḥ prasaṅgataḥ / amlānamālātilakau vatseśātpūrvaśikṣitau // 3.2.31
tadbhūṣitāṃ ca dṛṣṭvā tāṃ mātā padmāvatīṃ rahaḥ / papraccha mālātilakau kenemau nirmitāviti // 3.2.32
ūce padmāvatī caināmatra manmandire sthitā / kācidāvantikā nāma tayā kṛtamidaṃ mama // 3.2.33
tacchrutvā sā babhāṣe tāṃ mātā putri na tarhi sā / mānuṣī kāpi devī sā yasyā vijñānam īdṛśam // 3.2.34
devatā munayaścāpi vañcanārthaṃ satāṃ gṛhe / tiṣṭhantyeva tathā caitāmantra putri kathāṃ śṛṇu // 3.2.35
babhūva kuntibhojākhyo rājā tasyāpi veśmani / āgatya tasthau durvāsā vañcanaikaraso muniḥ // 3.2.36
sa tasya paricaryārthaṃ rājā kuntīṃ nijāṃ sutām / ādideśa muniṃ sāpi yatnenopacacāra tam // 3.2.37
ekadā sa muniḥ kuntīṃ jijñāsuḥ sannabhāṣata / paramānnaṃ paceḥ śīghraṃ snātvā yāvadupaimyaham // 3.2.38
ityuktvā tvaritaṃ snātva sa carṣirbhoktumāyayau / kuntī tadannapūrṇāṃ ca tasmai pātrīmaḍhaukayat // 3.2.39
atitaptena cānnena jvalantīm iva tāṃ muniḥ / mavā hastagrahāyogyāṃ kuntyā pṛṣthe dṛśaṃ dadau // 3.2.40
sāpi pṛṣṭhena tāṃ pātrīṃ dadhau labdhāśayā muneḥ / tataḥ sa bubhuje svecchaṃ kuntīpṛṣṭhaṃ tvadahyata // 3.2.41
dahyamānāpi gāḍhaṃ sā yattasthāvavikāriṇī / tena tuṣṭo munirbhuktvā dadau tasyāstato varam // 3.2.42
ityāsītsa munistatra tadeṣāvantikāpi te / tadvadeva sthitā kāpi tattvamārādhayerimām // 3.2.43
iti māturmukhācchrutvā padmāvatyanyarūpiṇīm / tatra vāsavadattāṃ tāṃ sutarāṃ bahvamanyata // 3.2.44
sāpi vāsavadattātra nijanāthavinākṛtā / tasthau vidhuravicchāyā niśīthastheva padminī // 3.2.45
vasantakavikārāśca te te bālocitā muhuḥ / mukhe tasyā viyoginyāḥ smitasyāvasaraṃ daduḥ // 3.2.46
atrāntare 'tidūrāsu bhrāntvākheṭakabhūmiṣu / vatsarājaścirādāgātsāyaṃ lāvāṇakaṃ punaḥ // 3.2.47
bhasmīkṛtamapaśyacca tatrāntaḥpuramagninā / devīṃ dagdhāṃ ca śuśrāva mantribhyaḥ savasantakām // 3.2.48
śrutvaiva cāpatadbhūmau mohena hṛtacetanaḥ / tadduḥkhānubhavakleśamapākartumivecchatā // 3.2.49
kṣaṇācca labdhasaṃjñaḥ sañjajvāla hṛdaye śucā / āviṣṭa iva tatrasthadevīdāhekṣaṇāgninā // 3.2.50
vilapann atha duḥkhārto dehatyāgaikasaṃmukhaḥ / kṣaṇāntare sa nṛpatiḥ saṃsmṛtyaitadacintayat // 3.2.51
vidyādharādhipaḥ putro devyāstasyā bhaviṣyati / etanme nāradamunirvakti sma na ca tanmṛṣā // 3.2.52
kaṃcitkālaṃ ca duḥkhaṃ me tenaiva muninoditam / gopālakasya caitasya śokaḥ svalpa ivekṣyate // 3.2.53
yaugandharāyaṇādīnāṃ na caiṣāmatiduḥkhitā / dṛśyate tena jāne sā devī jīvetkathaṃcana // 3.2.54
iyaṃ kimapi nītistu pratyuktā mantribhirbhavet / ato mama bhavejjātu tayā devya samāgamaḥ // 3.2.55
tatpaśyāmyatra paryantamityālocya sa bhūpatiḥ / nidadhe hṛdaye dhairyaṃ bodhyamānaśca mantribhiḥ // 3.2.56
gopālakaśca saṃdiśya tadyathāvastu tatkṣaṇam / prajighāya tataścāraṃ dhṛtihetoralakṣitam // 3.2.57
evaṃ gate svavṛttānte lāvāṇakagataistadā / gatvā magadharājāya cāraiḥ sarvaṃ niveditam // 3.2.58
sa tadbuddhvaiva kālajño vatsarājāya tāṃ sutām / dātuṃ padmāvatīmaicchatpūrvaṃ tanmantrimārgitām // 3.2.59
tato dūtamukhenainamarthaṃ vatseśvarāya saḥ / yaugandharāyaṇāyāpi saṃdideśa yathepsitam // 3.2.60
yaugandharāyaṇoktyā ca vatseśo 'ṅgīcakāra tat / pracchāditaitadarthaṃ syāddevī jātviti cintayan // 3.2.61
tato lagnaṃ viniścitya tūrṇaṃ yaugandharāyaṇaḥ / tasmai magadharājāya pratidūtaṃ vyasarjayat // 3.2.62
tvadicchāṅgīkṛtāsmābhistaditaḥ saptame dine / padmāvatīvivāhāya vatseśo 'trāgamiṣyati // 3.2.63
śīghraṃ vāsavadattāṃ ca yenāsau vismariṣyati / iti cāsmai mahāmantrī saṃdideśa sa bhūbhṛte // 3.2.64
pratidūtaḥ sa gatvā ca yathāsaṃdiṣṭamabhyaghāt / tato magadharājāya sa cāpyabhinananda tam // 3.2.65
tataḥ sa duhitṛsnehanijecchāvibhavocitam / vivāhotsavasaṃbhāraṃ cakāra magadheśvaraḥ // 3.2.66
sā cābhīṣṭavaraśrutyā mudaṃ padmāvatī yayau / prāpa vāsavadattā ca tadvārtākarṇanācchucam // 3.2.67
sā vārtā karṇamāgatya tasyā vaivarṇyadāyinī / pracchannavāsavairūpyasāhāyakamivākarot // 3.2.68
itthaṃ mitrīkṛtaḥ śatrurna ca bhartānyathā tvayi / vasantakoktirityasyāḥ sakhīva vidadhe dhṛtim // 3.2.69
athāsannavivāhāyāḥ padmāvatyā manasvinī / amlānamālātilakau divyau bhūyaścakāra sā // 3.2.70
tato vatseśvarastatra saṃprāpte saptame 'hani / sasainyo mantribhiḥ sākaṃ pariṇetuṃ kilāyayau // 3.2.71
manasāpi tadudyogaṃ virahī sa kathaṃ spṛśet / devīṃ labheya tāmevamityāśā na bhavedyadi // 3.2.72
pratyudyayau ca taṃ sadyaḥ sānando magadheśvaraḥ / prajānetrotsavaṃ candramudayasthamivāmbudhiḥ // 3.2.73
viveśātha sa vatseśo magadhādhipateḥ puram / samantātpauralokasya mānasaṃ ca mahotsavaḥ // 3.2.74
virahakṣāmavapuṣaṃ manaḥsaṃmohadāyinam / dadṛśustatra nāryastaṃ ratihīnamiva smaram // 3.2.75
praviśya magadheśasya vatseśo 'pyatha mandiram / sanāthaṃ pativatnībhiḥ kautukāgāramāyayau // 3.2.76
tatra padmāvatīmantardadarśa kṛtakautukām / sa rājā pūrṇavaktrendujitapūrṇendumaṇḍalām // 3.2.77
tasyāśca mālātilakau divyāvālokya tau nijau / etau kuto 'syā ityevaṃ vimamarśa sa bhūpatiḥ // 3.2.78
tataḥ sa vedīm āruhya tasyā jagrāha yatkaram / tad evārambhatāṃ prāpa tasya pṛthvyāḥ karagrahe // 3.2.79
priyavāsavadatto 'yamidaṃ śaknoti nekṣitum / itīva vedīdhūmo 'sya vāṣpeṇa pidadhe dṛśau // 3.2.80
agnipradakṣiṇe tāmraṃ tadā padmāvatīmukham / vijñātabhartrabhiprāyaṃ kopākulamivābabhau // 3.2.81
mumoca sa kṛtodvāhaḥ karādvatseśvaro vadhūm / na tu vāsavadattāṃ tāṃ tatyāja hṛdayātkṣaṇam // 3.2.82
tatas tathā dadau tasmai ratnāni magadhādhipaḥ / nirdugdharatnarikteva pṛthivī bubudhe yathā // 3.2.83
sākṣīkṛtya ca tatkālamagniṃ yaugandharāyaṇaḥ / adrohapratyayaṃ rājño magadheśamakārayat // 3.2.84
pradattavastrābharaṇaḥ pragītavaracāraṇaḥ / pranṛttavaranārīkaḥ prasasāra mahotsavaḥ // 3.2.85
udayāpekṣiṇī patyuḥ suptevālakṣitasthitā / tadā vāsavadattābhūddivā kāntirivaindavī // 3.2.86
antaḥpuramupāyāte rājñi vatseśvare tataḥ / devīsaṃdarśanāśaṅkī kṛtī yaugandharāyaṇaḥ // 3.2.87
mantrabhedamayādevaṃ magadheśvaramabhyadhāt / adyaiva nāha vatseśaḥ prayāti tvadgṛhāditi // 3.2.88
tathetyaṅgīkṛtaṃ tena tamevārthaṃ tadaiva saḥ / vyajijñapad vatsarājaṃ so 'pi tacchraddadhe tathā // 3.2.89
athoccacāla vatseśo bhuktapītaparicchadaḥ / mantribhiḥ samamādāya vadhūṃ padmāvatīṃ tataḥ // 3.2.90
padmāvatyā visṛṣṭaṃ ca sukhamāruhya vāhanam / tayaiva ca samādiṣṭaistanmahattarakaiḥ saha // 3.2.91
āgādvāsavadattāpi guptaṃ sainyasya pṛṣṭhataḥ / kṛtarūpavivartaṃ taṃ puraskṛtya vasantakam // 3.2.92
kramāllāvāṇakaṃ prāpya vatseśo vasatiṃ nijām / praviveśa samaṃ vadhvā devīcittastu kevalaḥ // 3.2.93
etya vāsavadattāpi sā gopālakamandiram / viveśātha niśīthe ca paristhāpya mahattarān // 3.2.94
tatra gopālakaṃ dṛṣṭvā bhrātaraṃ darśitādaram / kaṇṭhe jagrāha rudatī bāṣpavyākulalocanam // 3.2.95
tatkṣaṇe sthitasaṃvicca tatra yaugandharāyaṇaḥ / āyayau sarumaṇvatkas tayā devyā kṛtādaraḥ // 3.2.96
so 'syāḥ protsāhaviśleṣaduḥkhaṃ yāvadvyapohati / tāvatpadmāvatīpārśvaṃ prayayuste mahattarāḥ // 3.2.97
āgatāvantikā devi kimapyasmānvihāya tu / praviṣṭā rājaputrasya gṛhaṃ gopālakasya sā // 3.2.98
iti padmāvatī sā tairvijñaptā svamahattaraiḥ / vatseśvarāgre sāśaṅkā tanevaṃ pratyabhāṣata // 3.2.99
gacchatāvantikāṃ brūtha nikṣepastvaṃ hi me sthitā / tadatra kiṃ te yatrāhaṃ tattraivāgamyatāmiti // 3.2.100
tacchrutvā teṣu yāteṣu rājā padmāvatīṃ rahaḥ / papraccha mālātilakau kenemau te kṛtāviti // 3.2.101
sāvocadatha madgehe nyastā vipreṇa kenacit / āvantikābhidhā yaiṣā tasyāḥ śilpamidaṃ mahat // 3.2.102
tacchrutvaiva cavatseśo gopālagṛhamāyayau / nūnaṃ vāsavadattā sā bhavedatreti cintayan // 3.2.103
praviveśa ca gatvā taddvārasthitamahattaram / antasthadevīgopālamantridvayavasantakam // 3.2.104
tatra vāsavadattāṃ tāṃ dadarśa proṣitāgatām / upaplavavinirmuktāṃ mūrtiṃ cāndramasīmiva // 3.2.105
papātātha mahīpṛṣṭhe sa śokaviṣavihvalaḥ / kampo vāsavadattāyā hṛdaye tūdapadyata // 3.2.106
tataḥ sāpyapatadbhūmau gātrairvirahapāṇḍuraiḥ / vilalāpa ca nindantī tadācaritamātmanaḥ // 3.2.107
atha tau daṃpatī śokadīnau rurudatustathā / yaugandharāyaṇo 'pyāsīdvāṣpadhautamukho yathā // 3.2.108
tathāvidhaṃ ca tacchrutvā kāle kolāhalaṃ tadā / padmāvatyapi tatraiva sākulā tamupāyayau // 3.2.109
kramād avagatārthā ca rājavāsavadattayoḥ / tulyāvasthaiva sāpyāsītsnigdhamugdhā hi satstriyaḥ // 3.2.110
kiṃ jīvitena me kāryaṃ bhartṛduḥkhapradāyinā / iti vāsavadattā ca jagāda rudatī muhuḥ // 3.2.111
magadheśasutālābhāttava sāmrājyakāṅkṣiṇā / kṛtametanmayā deva devyā doṣo na kaścana // 3.2.112
iyaṃ tvasyāḥ sapatnyeva pravāse śīlasākṣiṇī / ityuvācātha vatseśaṃ dhīro yaugandharāyaṇaḥ // 3.2.113
ahamatra viśāmyagnāvasyāḥ śuddhiprakāśane / iti padmāvatī tatra jagādāmatsarāśayā // 3.2.114
ahamevāparādhyāmi yatkṛte sumahānayam / soḍho devyāpi hi kleśa iti rājāpyabhāṣata // 3.2.115
agnipraveśaḥ kāryo me rājño hṛdayaśuddhaye / iti vāsavadattā ca babhāṣe baddhaniścayā // 3.2.116
tataḥ sa kṛtināṃ dhuryo dhīmānyaugandharāyaṇaḥ / ācamya prāṅmukhaḥ śuddha iti vācamudairayat // 3.2.117
yadyahaṃ hitakṛdrājño devī śuddhimatī yadi / brūta bho lokapālāstanna ceddehaṃ tyajāmyaham // 3.2.118
ityuktvā virate tasmindivyā vāgudabhūdiyam / dhanyastvaṃ nṛpate yasya mantrī yaugandharāyaṇaḥ // 3.2.119
yasya vāsavadattā ca bhāryā prāgjanmadevatā / na doṣaḥ kaścid etasyā ity uktvā vāg upāramat // 3.2.120
ākarṇya tanmukharitākhiladigvibhāgamāmandranūtanaghanāghanagarjitaśri / utkaṃdharāśca suciraṃ vihatābhitāpāḥ sarve 'pi te sphuṭaviḍambitanīlakaṇṭhāḥ // 3.2.121
gopālakasahito 'pi ca rājā yaugandharāyaṇācaritam / stauti sma vatsarājo mene pṛthvīṃ ca hastagatām // 3.2.122
dadhad atha nṛpatiḥ sa mūrtimatyau nikaṭagate ratinirvṛtī ivobhe / anudinasahavāsasānurāge nijadayite paramutsavaṃ babhāra // 3.2.123
tato vatseśvaro 'nyedyuḥ saha vāsavadattayā / padmāvatyā ca saṃsaktapānalīlo viviktagaḥ // 3.3.1
sagopālakamānīya sarumaṇvadvasantakam / yaugandharāyaṇaṃ tāśca cakre visrambhiṇīḥ kathāḥ // 3.3.2
tatra svavirahodghātaprasaṅge ca mahīpatiḥ / sarveṣu teṣu śṛṇvatsu kathāmetāmavarṇayat // 3.3.3
āsītpurūravā nāma rajā paramavaiṣṇavaḥ / abhudbhuvīva nāke 'pi yasyāpratihatā gatiḥ // 3.3.4
bhramantaṃ nandane jātu taṃ dadarśa kilāpsarāḥ / urvaśī nāma kāmasya mohanāstramivāparam // 3.3.5
dṛṣṭamātreṇa tenābhūtsā tathā hṛtacetanā / yathā sabhayarambhādisakhīcetāṃsyakampayat // 3.3.6
so 'pi tāṃ vīkṣya lāvaṇyarasanirjhariṇīṃ nṛpaḥ / yanna prāpa pariṣvaṅgaṃ tṛṣākrānto mumūrccha tat // 3.3.7
athādideśa sarvajño hariḥ kṣīrāmbudhisthitaḥ / nāradākhyaṃ munivaraṃ darśanārthamupāgatam // 3.3.8
devarṣe nandanodyānavartī rājā purūravāḥ / urvaśīhṛtacittaḥ sansthito virahaniḥsahaḥ // 3.3.9
tadgatvā mama vākyena bodhayitvā śatakratum / dāpaya tvaritaṃ tasmai rājñe tāmurvaśīṃ mune // 3.3.10
ityādiṣṭaḥ sa hariṇā tathetyāgatya nāradaḥ / prabodhya taṃ tathābhūtaṃ purūravasamabravīt // 3.3.11
uttiṣṭha tvatkṛte rājan prahito 'smīha viṣṇunā / sa hi nirvyājabhaktānāṃ naivāpadam upekṣate // 3.3.12
ityuktvāśvāsitenātha sa purūravasā saha / jagāma devarājasya nikaṭaṃ nārado muniḥ // 3.3.13
harer nirdeśam indrāya nivedya praṇatātmane / urvaśīṃ dāpayām āsa sa purūravase tataḥ // 3.3.14
tadabhūdurvaśīdānaṃ nirjīvakaraṇaṃ divaḥ / urvaśyāstu tadevāsīnmṛtasaṃjīvanauṣadham // 3.3.15
athājagāma bhūlokaṃ tāmādāya purūravāḥ / svarvadhūdarśanāścaryamarpayanmartyacakṣuṣām // 3.3.16
tato 'napāyinau tau dvāvurvaśī ca nṛpaśca saḥ / anyonyadṛṣṭipāśena nibaddhāviva tasthatuḥ // 3.3.17
ekadā dānavaiḥ sākaṃ prāptayuddhena vajriṇā / sāhāyakārthamāhūto yayau nākaṃ purūravāḥ // 3.3.18
tatra tasmin hate māyādharanāmnyasurādhipe / pranṛttasvarvadhūsārthaḥ śakrasyābhavad utsavaḥ // 3.3.19
tataśca rambhāṃ nṛtyantīmācārye tumburau sthite / calitābhinayāṃ dṛṣṭvā jahāsa sa purūravāḥ // 3.3.20
jāne divyam idaṃ nṛttaṃ kiṃ tvaṃ jānāsi mānuṣa / iti rambhāṇi tatkālaṃ sāsuyaṃ tam abhāṣata // 3.3.21
jāne 'hamurvaśī saṅgāttadyadvetti na tumburuḥ / yuṣmadgururapītyenāmuvācātha purūravāḥ // 3.3.22
tacchrutvā tumburuḥ kopāttasmai śāpamathādiśat / urvaśyā te viyogaḥ syadā kṛṣṇārādhanāditi // 3.3.23
śrutaśāpaśca gatvaiva tamurvaśyai purūravāḥ / akālāśanipātograṃ svavṛttāntaṃ nyavedayat // 3.3.24
tato 'kasmānnipatyaiva ninye kvāpyapahṛtya sā / adṛṣṭaistena bhūpena gandharvairurvaśī kila // 3.3.25
avetya śāpadoṣaṃ taṃ so 'tha gatvā purūravāḥ / harerārādhanaṃ cakre tato badarikāśrame // 3.3.26
urvaśī tu viyogārtā gandharvaviṣayasthitā / āsīnmṛteva supteva likhiteva vicetanā // 3.3.27
āścaryaṃ yanna sā prāṇaiḥ śāpāntāśāvalambinī / muktā virahadīrghāsu cakravākīva rātriṣu // 3.3.28
purūravāśca tapasā tenācyutamatoṣayat / tatprasādena gandharvā mumucustasya corvaśīm // 3.3.29
śāpāntalabdhayā yuktaḥ punar apsarasā tayā / divyān sa rājā bubhuje bhogān bhūtalavarty api // 3.3.30
ityuktvā virate rājñi śrutorvaśyanurāgayā / prāpi soḍhaviyogatvādvrīḍā vāsavadattayā // 3.3.31
tāṃ dṛṣṭvā yuktyupālabdhāṃ rājñā devīṃ vilakṣitām / athāpyāyayituṃ bhūpamāha yaugandharāyaṇaḥ // 3.3.32
na śrutā yadi tad rājan katheyaṃ śrūyatāṃ tvayā / astīha timirānāma nagarī mandiraṃ śriyaḥ // 3.3.33
tasyāṃ vihitasenākhyaḥ khyātimānabhavannṛpaḥ / tasya tejovatītyāsīdbhāryā kṣititalāpsarāḥ // 3.3.34
tasyāḥ kaṇṭhagrahaikāgraḥ sa rājā sparśalolubhaḥ / na sehe kañcukenāpi kṣipramācchuritaṃ vapuḥ // 3.3.35
kadācit tasya rājñaś ca jajñe jīrṇajvarāmayaḥ / vaidyā nivārayāmāsustayā devyāsya saṃgamam // 3.3.36
devīsaṃparkahīnasya hṛdaye tasya bhūbhṛtaḥ / auṣadhopakramāsādhyo vyādhiḥ samudapadyata // 3.3.37
bhayācchokābhighātādvā rājño rogaḥ kadācana / sphuṭed ayam iti smāhur bhiṣajo mantriṇaṃ rahaḥ // 3.3.38
yaḥ purā pṛṣṭhapatite na tatrāsa mahorage / nāntaḥpurapraviṣṭe 'pi parānīke ca cukṣubhe // 3.3.39
tasyāsya rājño jāyeta bhayaṃ sattvavataḥ katham / nāstyatropāyabuddhirnaḥ kiṃ kurmastena mantriṇaḥ // 3.3.40
iti saṃcintya saṃmantrya te devyā saha mantriṇaḥ / tāṃ pracchādya tamūcuśca mṛtā devīti bhūpatim // 3.3.41
tena śokātibhāreṇa mathyamānasya tasya saḥ / pusphoṭa hṛdayavyādhirvihvalasya mahībhṛtaḥ // 3.3.42
uttirṇarogavipade tasmai rājñe 'tha mantribhiḥ / arpitā sā mahādevī sukhasaṃpadivāparā // 3.3.43
bahu mene ca so 'pyenāṃ rājā prāṇapradāyinīm / na punarmatimānasyai cukrodhācchāditātmane // 3.3.44
hitaiṣitā hi yā patyuḥ sā devītvasya kāraṇam / priyakāritvamātreṇa devīśabdo na labhyate // 3.3.45
sā mantritā ca yadrājyakāryabhāraikacintanam / cittānuvartanaṃ yattadupajīvakalakṣaṇam // 3.3.46
ato magadharājena saṃdhātuṃ paripanthinā / pṛthvīvijayahetos te yatno 'smābhiriyaṃ kṛtaḥ // 3.3.47
tena deva bhavadbhaktisoḍhāsahyaviyogayā / devyā naivāparāddhaṃ te pūrṇā tūpakṛtiḥ kṛtā // 3.3.48
etacchrutyā vacastasya yathārthaṃ mukhyamantriṇaḥ / mene 'parāddhamātmānaṃ vatsarājastutoṣa ca // 3.3.49
uvāca caitaj jāne 'haṃ devyā yuṣmatprayuktayā / ākāravatyā nītyeva mama dattaiva medinī // 3.3.50
kiṃ tvatipraṇayādetanmayoktamasamañjasam / anurāgāndhamanasāṃ vicārasahatā kutaḥ // 3.3.51
ityādibhiḥ samālāpairvatsarājaḥ sa taddinam / lajjoparāgaṃ devyāśca samamevāpanītavān // 3.3.52
anyedyurmagadheśena preṣito jñānavastunā / dūto vatseśamabhyetya tadvākyena vyajijñapat // 3.3.53
mantribhiste vayaṃ tāvadvañcitā tattathādhunā / kuryāḥ śokamayo yena jīvaloko bhavenna naḥ // 3.3.54
etacchrutvātha saṃmānya vatseśaḥ prajighāya tam / dūtaṃ padmāvatīpārśvaṃ pratisaṃdeśalabdhaye // 3.3.55
sāpi vāsavadattaikanamrā tatsaṃnidhau dadau / dūtasya darśanaṃ tasya vinayo hi satīvratam // 3.3.56
vyājena putri nītā tvamanyāsaktaśca te patiḥ / iti śokānmayā labdhaṃ kanyājanakatāphalam // 3.3.57
ityuktapitṛsaṃdeśaṃ dūtaṃ padmāvatī tadā / jagāda bhadra vijñāpyastāto 'mbā ca girā mama // 3.3.58
kiṃ śokenāryaputro hi paramaṃ sadayo mayi / devī vāsavadattā ca sasnehā bhaginīva me // 3.3.59
tattātenāryaputrasya bhāvyaṃ naiva vikāriṇā / nijasatyamivātyājyaṃ madīyaṃ jīvitaṃ yadi // 3.3.60
ityukte pratisaṃdeśe padmāvatyā yathocite / dūtaṃ vāsavadattā taṃ satkṛtya prāhiṇottataḥ // 3.3.61
dūte pratigate tasminsmarantī pitṛveśmanaḥ / kiṃcitpadmāvatī tatsthāvutkaṇṭhāvimanā iva // 3.3.62
tatastasya vinodārthamukto vāsavadattayā / vasantako 'ntikaprāptaḥ kathāmitthamavarṇayat // 3.3.63
asti pāṭaliputrākhyaṃ puraṃ pṛthvīvibhūṣaṇam / tasmiṃśca dharmaguptākhyo babhūvaiko mahāvaṇik // 3.3.64
tasya candraprabhety āsīd bhāryā sā ca kadācana / sagarbhābhūt prasūtātha kanyāṃ sarvāṅgasundarīm // 3.3.65
sā kanyā jātamātraiva kāntidyotitavāsakā / cakre savyaktamālāpamutthāyopaviveśa ca // 3.3.66
tato vismitavitrastaṃ strījanaṃ jātaveśmani / dṛṣṭvā sa dharmagupto 'tra sabhayaḥ svayamāyayau // 3.3.67
papraccha kanyakāṃ tāṃ ca praṇatastatkṣaṇaṃ rahaḥ / bhagavatyavatīrṇāsi kā tvaṃ mama gṛheṣviti // 3.3.68
sāpyavādīttvayā naiva deyā kasmaicidapyaham / gṛhasthitā śubhāhaṃ te pṛṣṭenānyena tāta kim // 3.3.69
ityuktaḥ sa tayā bhīto dharmaguptaḥ svamandire / guptaṃ tāṃ sthāpayāmāsa mṛteti khyāpitāṃ bahiḥ // 3.3.70
tataḥ somaprabhā nāmnā sā kanyā vavṛdhe kramāt / mānuṣeṇa śarīreṇa rūpakāntyā tu divyayā // 3.3.71
ekadā tu pramodena madhūtsavavilokinīm / harmyasthāṃ guhacandrākhyo vaṇikputro dadarśa tām // 3.3.72
sa manobhavabhallyeva sadyo hṛdayalagnayā / tayā mumūrccheva tadā kṛcchācca gṛhamāyayau // 3.3.73
smarārtividhurastatra pitrorasvāsthyakāraṇam / nirbandhapṛṣṭo vakti sma svavayasyamukhena saḥ // 3.3.74
tato 'sya guhasenākhyaḥ pitā snehena yācitum / āṃ kanyāṃ dharmaguptasya vaṇijo bhavanaṃ yayau // 3.3.75
tatra taṃ kṛtayācñaṃ sa guhasenaṃ snuṣārthinam / kanyā kuto me mūḍheti dharmagupto nirākarot // 3.3.76
nihnutāṃ tena kanyāṃ tāṃ matvā gatvā gṛhe sutam / dṛṣṭvā smarajvarākrāntaṃ guhaseno vyacintayat // 3.3.77
rājānaṃ prerayāmyatra sa hi me pūrvasevitaḥ / dāpayatyapi putrāya sa kanyāṃ tāṃ mumūrṣave // 3.3.78
iti niścitya gatvā ca dattvāsmai ratnamuttamam / nṛpaṃ vijñāpayāmāsa sa vaṇiksvābhikāṅkṣitam // 3.3.79
nṛpo 'pi prītimānasya sāhāyye nagarādhipam / dadau tena samaṃ cāsau dharmaguptagṛhaṃ yayau // 3.3.80
rurodha ca gṛhaṃ tasya dharmaguptasya tadbalaiḥ / asubhiḥ kaṇṭhadeśaṃ ca sarvanāśaviśaṅkinaḥ // 3.3.81
tataḥ somaprabhā sā taṃ dharmaguptamabhāṣata / dehi māṃ tāta mā bhūtte mannimittamupadravaḥ // 3.3.82
āropaṇīyā śayyāyāṃ nāhaṃ bhartrā kadācana / īdṛktu vācā niyamo grāhyaḥ saṃbandhināṃ tvayā // 3.3.83
ityuktaḥ sa tayā putryā dātuṃ tāṃ patyapadyata / dharmaguptastadābhāṣya śayyāropaṇavarjanam // 3.3.84
guhaseno 'numene ca sāntarhāsastathaiva tat / vivāho mama putrasya tāvadatviti cintayan // 3.3.85
athādāya kṛtodvāhāṃ tāṃ sa somaprabhāṃ vadhūm / guhasenasutaḥ prāyādguhacandro nijaṃ gṛham // 3.3.86
sāyaṃ cainaṃ pitāvādītputra śayyāmimāṃ vadhūm / āropaya svabhāryā hi kasyāśayyā bhaviṣyati // 3.3.87
tacchrutvā śvaśuraṃ taṃ sā vadhūḥ somaprabhā krudhā / vilokya bhrāmayāmāsa yamājñāmiva tarjanīm // 3.3.88
tāṃ dṛṣṭaivāṅguliṃ tasyāḥ snuṣāyāstasya tatkṣaṇam / vaṇijaḥ prayayuḥ prāṇā anyeṣāmāyayau bhayam // 3.3.89
guhacandro 'pi saṃprāpte tasmin pitari pañcatām / mārī mama gṛhe bhāryā praviṣṭeti vyacintayat // 3.3.90
tataścānupabhuñjāno bhāryāṃ tāṃ gṛhavartinīm / siṣeve guhacandro 'sāvasidhāramiva vratam // 3.3.91
tadduḥkhadahyamāno 'ntarvirakto bhogasaṃpadi / brāhmaṇān bhojayām āsa pratyahaṃ sa kṛtavrataḥ // 3.3.92
tadbhāryāpi ca sā tebhyo dvijebhyo maunadhāriṇī / bhuktavadbhyo dadau nityaṃ dakṣiṇāṃ divyarūpadhṛt // 3.3.93
ekadā brāhmaṇo vṛddhastāmeko bhojanāgataḥ / dadarśa jagadāścaryajananīṃ rūpasaṃpadā // 3.3.94
sakautuko dvijo 'prākṣīdguhacandraṃ rahastadā / kā tebhavati bāleyaṃ tvayā me kathyatāmiti // 3.3.95
nirbandhapṛṣṭaḥ so 'pyasmai guhacandro dvijanmane / śaśaṃsa tadgataṃ sarvaṃ vṛttāntaṃ khinnamānasaḥ // 3.3.96
tadbuddhvā sa tatastasmai sānukampo dvijottamaḥ / agnerārādhanaṃ mantraṃ dadāvīpsitasiddhaye // 3.3.97
tena mantreṇa tasyātha japaṃ rahasi kurvataḥ / udabhūdguhacandrasya puruṣo bahnimadhyataḥ // 3.3.98
sa cāgnirdvijarūpī taṃ jagāda caraṇānatam / adyāhaṃ tvadgṛhe bhokṣye rātrau sthāsyāmi tatra ca // 3.3.99
darśayitvā ca tattvaṃ te sādhayiṣyāmi vāñchitam / ityuktvā guhacandraṃ sa brāhmaṇastadgṛhaṃ yayau // 3.3.100
tatrānyavipravadbhuktvā guhacandrāntike ca saḥ / siṣeve śayanaṃ rātrau yāmamātramatandritaḥ // 3.3.101
tāvacca saṃsuptajanātsā tasmāttasya mandirāt / niryayau guhacandrasya bhāryā somaprabhā niśi // 3.3.102
tatkālaṃ brāhmaṇaḥ so 'tra guhacandramabodhayat / ehi svabhāryāvṛttāntaṃ paśyety enam uvāca ca // 3.3.103
yogena bhṛṅgarūpaṃ ca kṛtvā tasyātmanastathā / nirgatyādarśayattasya bhāryāṃ tāṃ gṛhanirgatām // 3.3.104
sā jagāma sudūraṃ ca sundarī nagarādbahiḥ / guhacandreṇa sākaṃ ca dvijo 'pyanujagāma tām // 3.3.105
tatastatra mahābhogaṃ sacchāyaskandhasundaram / guhacandro dadarśāsāvekaṃ nyaprodhapādapam // 3.3.106
tasyādhastācca śuśrāva vīṇāveṇuravānvitam / ullasadgītamadhuraṃ divyaṃ saṃgītakadhvanim // 3.3.107
skandhadeśe ca tasyaikāṃ svabhāryāsadṛśākṛtim / apaśyatkanyakāṃ divyāmupaviṣṭāṃ mahāsane // 3.3.108
nijakāntijitajyotsnāṃ śuklacāmaravījitām / indorlāvaṇyasarvasvakoṣasyevādhidevatām // 3.3.109
atraivāruhya vṛkṣe ca tasyā ardhāsane tadā / upaviṣṭāṃ svabhāryāṃ tāṃ guhacandro dadarśa saḥ // 3.3.110
tatkālaṃ tulyakāntī te saṃgate divyakanyake / paśyatastasya bhāti sma sā tricandreva yāminī // 3.3.111
tataḥ sa kautukāviṣṭaḥ kṣaṇam evam acintayat / kiṃ svapno 'yam uta bhrāntir dhig etad athavā dvayam // 3.3.112
yā sanmārgataroreṣā vidvatsaṃgatimañjarī / asau puṣpodgatistasyā mamocitaphalonmukhī // 3.3.113
iti cintayati svairaṃ tasmiṃste divyakanyake / bhuktvā nijocitaṃ bhojyaṃ divyaṃ papaturāsavam // 3.3.114
adyāgato mahātejā dvijaḥ ko'pi gṛheṣu naḥ / tasmādbhagini ceto me śaṅkitaṃ tadvrajāmyaham // 3.3.115
ityuktvā tāmathāmantrya dvitīyāṃ divyakanyakām / guhacandrasya gṛhiṇī taroravaruroha sā // 3.3.116
taddṛṣṭvā bhṛṅgarūpau tau guhacandro dvijaśca saḥ / pratyāgatyāgrato gehe pūrvavattasthaturniśi // 3.3.117
tataḥ sā divyakanyāpi guhacandrasya gehinī / āgatyālakṣitātraiva praviveśa svamandiram // 3.3.118
tataḥ sa brāhmaṇaḥ svairaṃ guhacandramabhāṣata / dṛṣṭaṃ tvayā yadeṣā te bhāryā divyā na mānuṣī // 3.3.119
dvitīyā sāpi caitasyā dṛṣṭādya bhaginī tvayā / divyā strī tu manuṣyeṇa kathamicchati saṃgamam // 3.3.120
tadetatsiddhaye mantraṃ dvārollekhyaṃ dadāmi te / tasyopabṛṃhaṇīṃ bāhyāṃ yuktiṃ copadiśāmyaham // 3.3.121
viśuddho 'pi jvalayagnirvātyāyoge tu kā kathā / evaṃ mantro 'rthado 'pyekaḥ kiṃ punaryuktisaṃyutaḥ // 3.3.122
ityuktvā guhacandrāya dattvā mantraṃ dvijottamaḥ / upadiśya ca tāṃ yuktiṃ prabhāte sa tirodave // 3.3.123
guhacandro 'pi bhāryāyā gṛhadvāre 'bhilikhya tam / mantraṃ punaścakāraivaṃ sāyaṃ yuktiṃ prarocanīm // 3.3.124
gatvā sa tasyāḥ paśyantyā kayāpi varayoṣitā / saha cakre samālāpaṃ racitodāramaṇḍanaḥ // 3.3.125
taddṛṣṭaiva tamāhūya mantronmudritayā girā / eṣā kāstīti papraccha sā serṣyā divyakanyakā // 3.3.126
asau varāṅganā baddhabhāvā mayy aham adya ca / etadgṛhaṃ vrajāmīti praty avocat sa tāṃ mṛṣā // 3.3.127
tataḥ sācīkṛtadṛśā mukhena valitabhruṇā / dṛṣṭvā nivārya vāmena kareṇa tamuvāca sā // 3.3.128
huṃ jñātametadartho 'yaṃ veṣastatra ca mā sma gāḥ / kiṃ tayā māmuṣehi tvamahaṃ hi tava gehinī // 3.3.129
ityuktaḥ pulakotkampasaṃkṣobhākulayā tayā / āviṣṭayeva tanmantradūtadurgrahayāpi saḥ // 3.3.130
praviśya vāsake sadyastayaiva samamanvabhūt / martyo 'pi divyasaṃbhogamasaṃspṛṣṭaṃ manorahaiḥ // 3.3.131
itthaṃ tāṃ prāpya sapremāṃ mantrasiddhiprasādhitām / tyaktadivyasthitiṃ tasthau guhacandro yathāsukham // 3.3.132
evaṃ yāgapradānādisukṛtaiḥ śubhakarmaṇām / divyāḥ śāpacyutā nāryastiṣṭhanti gṛhiṇīpade // 3.3.133
devadvijasaparyā hi kāmadhenurmatā satām / kiṃ hi na prāpyate tasyāḥ śaiṣāḥ sāmādivarṇanāḥ // 3.3.134
duṣkṛtaṃ tvayi divyānāmatyuccapadajanmanām / pravātamiva puṣpāṇāmadhaḥ pātaikakāraṇam // 3.3.135
ityuktvā rājaputryāḥ sa punarāha vasantakaḥ / kiṃ cātra yadahalyāyā vṛttaṃ tacchrūyatāmidam // 3.3.136
purābhūd gautamo nāma trikālajño mahāmuniḥ / ahalyeti ca tasyāsīd bhāryā rūpajitāpsarāḥ // 3.3.137
ekadā rūpalubdhastāmindraḥ prārthitavānrahaḥ / prabhūṇāṃ hi vibhūtyandhā dhāvatyaviṣaye matiḥ // 3.3.138
sānumene ca taṃ mūḍhā vṛṣasyantī śacīpatim / tacca prabhāvato buddhvā tatrāgādgautamo muniḥ // 3.3.139
mārjārarūpaṃ cakre ca bhayādindro 'pi tatkṣaṇam / kaḥ sthito 'treti so 'pṛcchadahalyāmatha gautamaḥ // 3.3.140
eso ṭhio khu majjāro ity apabhraṣṭavakrayā / girā satyānurodhinyā sā taṃ pratyabravītpatim // 3.3.141
satyaṃ tvajjāra ityuktvā vihasansa tato muniḥ / satyānurodhakḷptāntaṃ śāpaṃ tasyāmapātayat // 3.3.142
pāpaśīle śilābhāvaṃ bhūrikālamavāpnuhi / ā vanāntarasaṃcāriraghavālokanāditi // 3.3.143
varāṅgalubdhasyāṅge te tatsahasraṃ bhaviṣyati / divyastrīṃ viśvakarmā yāṃ nirmāsyati tilottamām // 3.3.144
tāṃ vilokya tadaivākṣṇāṃ sahasraṃ bhavitā ca te / itīndramapi tatkālaṃ śapati sma sa gautamaḥ // 3.3.145
dattaśāpo yathākāmaṃ tapase sa muniryayau / ahalyāpi śilābhāvaṃ dāruṇaṃ pratyapadyata // 3.3.146
indro 'pyāvṛtasarvāṅgo varāṅgairabhavattataḥ / aśīlaṃ tasya nāma syān na khalīkārakāraṇam // 3.3.147
evaṃ kukarma sarvasya phalatyātmani sarvadā / yo yadvapati bījaṃ hi labhate so 'pi tatphalam // 3.3.148
tasmātparaviruddheṣu notsahante mahāśayāḥ / etaduttamasattvānāṃ vidhisiddhaṃ hi sadvratam // 3.3.149
yuvāṃ pūrvabhaginyau ca devyau śāpacyute ubhe / tadvadanyonyahitakṛnnirdvandvaṃ hṛdayaṃ hi vām // 3.3.150
etadvasantakācchrutvā mitho vāsavadattayā / padmāvatyā ca sutarāmīrṣyāleśo 'pyamucyata // 3.3.151
devī vāsavadattā ca kṛtvā sādhāraṇaṃ patim / ātmanīva priyaṃ cakre padmāvatyāṃ hitonmukhī // 3.3.152
tasyā mahānubhāvatvaṃ tattādṛṅmagadheśvaraḥ / buddhvā padmāvatīsṛṣṭadūtebhyo 'pi tutoṣa saḥ // 3.3.153
anyedyuratha vatseśaṃ mantrī yaugandharāyaṇaḥ / upetya saṃnidhau devyāḥ sthiteṣvanyeṣvabhāṣata // 3.3.154
udyogāyādhunā deva kauśāmbī kiṃ na gamyate / nāśaṅkā magadheśācca vidyate vañcitādapi // 3.3.155
kanyāsaṃbandhanāmnā hi sāmnā samyaksa bādhitaḥ / vigṛhya ca kathaṃ jahyājjīvitādadhikāṃ sutām // 3.3.156
satyaṃ tasyānupālyaṃ ca tvayā ca sa na vañcitaḥ / mayā svayaṃ kṛtaṃ hyetanna ca tasyāsukhāvaham // 3.3.157
cārebhyaśca mayā jñātaṃ yathā vikurute na saḥ / tadarthameva cāsmābhiḥ sthitaṃ ca divasānamūn // 3.3.158
evaṃ vadati nirvyūḍhakārye yaugandharāyaṇe / magadheśvarasaṃbandhī dūto 'tra samupāyayau // 3.3.159
tatkṣaṇaṃ sa praviṣṭo 'tra pratihāraniveditaḥ / praṇāmāntaramāsīno vatsarājaṃ vyajijñapat // 3.3.160
devīpadmāvatīdattasaṃdeśaparitoṣiṇā / magadheśena nirdiṣṭamidaṃ devasya sāṃpratam // 3.3.161
bahunā kiṃ mayā sarvaṃ jñātuṃ prīto 'smi ca tvayi / tadyadartho 'yamārambhastatkuru praṇatā vayam // 3.3.162
etaddūtavacaḥ svecchaṃ vatseśo 'bhinananda saḥ / yaugandharāyaṇīyasya puṣpaṃ nayataroriva // 3.3.163
tataḥ padmāvatīṃ rājñyā samānāyya samaṃ tayā / taṃ dattaprābhṛtaṃ dūtaṃ sa saṃmānya vyasarjayat // 3.3.164
atha caṇḍamahāsenadūto 'pyatra samāyayau / praviśya sa yathāvacca rājānaṃ praṇato 'bravīt // 3.3.165
deva caṇḍamahāsenabhūpatiḥ kāryatatvavit / tava vijñātavṛttānto hṛṣṭaḥ saṃdiṣṭavān idam // 3.3.166
prāśastyaṃ bhavatastāvadiyataivopavarṇitam / yaugandharāyaṇo yatte manrī kimadhikoktibhiḥ // 3.3.167
dhanyā vāsavadattā tu tvadbhaktyā tatkṛtaṃ tayā / yenāsmābhiḥ satāṃ madhye ciramunnamitaṃ śiraḥ // 3.3.168
na ca vāsavadattāto bhinnā padmāvatī mama / tayorekaṃ hi hṛdayaṃ tacchīghraṃ kurutodyamam // 3.3.169
etan nijaśvaśuradūtavaco niśamya vatseśvarasya hṛdaye sapadi pramodaḥ / devyaṃ ca ko'pi vavṛdhe praṇayaprakarṣo bhūyāṃś ca mantrivṛṣabhe praṇayānubandhaḥ // 3.3.170
tatastaṃ devībhyāṃ samamucitasatkāravidhinā kṛtātithyaṃ dūtaṃ sarabhasamanāḥ preṣya muditam / vidhāsyannudyogaṃ tvaritamatha saṃmantrya sacivaiḥ sa cakre kauśāmbīṃ prati gamanabuddhiṃ narapatiḥ // 3.3.171
tato lāvāṇakāt tasmād anyedyuḥ sacivaiḥ saha / vatsarājaḥ sa kauśāmbīṃ pratasthe dayitānvitaḥ // 3.4.1
prasasre ca lasannādaistasyāpūritabhūtalaiḥ / balairasamayodvelajalarāśijalairiva // 3.4.2
upamā nṛpatestasya gajendrasthasya gacchataḥ / bhavedyadi raviryāyādgagane sodayācalaḥ // 3.4.3
sa sitenātapatreṇa kṛtacchāyo babhau nṛpaḥ / jitārkatejaḥprītena sevyamāna ivendunā // 3.4.4
tejasvinaṃ svakakṣābhistaṃ sarvoparivartinam / sāmantāḥ parito bhremurdhruvaṃ grahagaṇā iva // 3.4.5
paścātkareṇukārūḍhe devyau dve tasya rejatuḥ / śrībhuvāvanurāgeṇa sākṣādanugate iva // 3.4.6
tvaṅgatturaṃgasaṃghātakhurāgrāṅkanakhakṣatā / pathi tasyābhavad bhūmir upabhukteva bhūpateḥ // 3.4.7
evaṃ vatseśvaro gacchanstūyamānaḥ sa bandibhiḥ / dinaiḥ katipayaiḥ prāpa kauśāmbīṃ vitatotsavām // 3.4.8
dhvajaraktāṃśukacchannā gavākṣotphullalocanā / pradvāradarśitottuṅgapūrṇakumbhakucadvayā // 3.4.9
janakolāhalānandasaṃlāpā saudhahāsinī / sā pravāsāgate patyau tatkālaṃ śuśubhe purī // 3.4.10
devīdvayānuyātaśca sa rājā praviveśa tām / paurastrīṇāṃ ca ko 'pyāsīttatra taddarśanotsavaḥ // 3.4.11
apūri hāriharmyastharāmānanaśatairnabhaḥ / devīmukhajitasyendoḥ sainyaiḥ sevāgatairiva // 3.4.12
vātāyanagatāścānyāḥ paśyantyo 'nimiṣekṣaṇāḥ / cakruḥ sakautukāyātavimānasthātsarobhramam // 3.4.13
kāścidgavākṣajālāgralagnapakṣmalalocanāḥ / asṛjanniva nārācapañjarāṇi manobhuvaḥ // 3.4.14
ekasyāḥ srotsukā dṛṣṭirnṛpālokavikasvarā / śruteḥ pārśvamapaśyantyāstadākhyātumivāyayau // 3.4.15
drutāgatāyāḥ kasyāścinmuhurucchvasitau stanau / kañcukādiva nirgantum īṣatus taddidṛkṣayā // 3.4.16
anyasyāḥ saṃbhramacchinnahāramuktākaṇā babhuḥ / galanto hṛdayasyeva harṣabāṣpāmbusīkarāḥ // 3.4.17
yadyasyāmācaretpāpamagnirlāvāṇake tataḥ / prakāśako 'pyasāvandhaṃ tamo jagati pātayet // 3.4.18
iti vāsavadattāṃ ca dṛṣṭvā smṛtvā ca tattathā / dāhapravādaṃ sotkaṇṭhā iva kāścidbabhāṣire // 3.4.19
diṣṭyā na lajjitā devī sapatnyā sakhitulyayā / iti padmāvatīṃ vīkṣya vayasyā jagade 'nyayā // 3.4.20
nūnaṃ haramurāribhyāṃ na dṛṣṭaṃ rūpametayoḥ / kimanyathā bhajetāṃ tau bahumānamumāśriyau // 3.4.21
ityūcuraparāste dve dṛṣṭvā devyau parasparam / kṣipantyaḥ pramadotphullalocanendīvarasrajaḥ // 3.4.22
evaṃ vatseśvaraḥ kurvañjanatānayanotsavam / svamandiraṃ sadevīkaḥ prāviśatkṛtamaṅgalaḥ // 3.4.23
prabhāte yābjasaraso yābdherindūdaye tathā / tatkālaṃ tasya sā kāpi śobhābhūdrājaveśmanaḥ // 3.4.24
kṣaṇād apūri sāmantamaṅgalopāyanaiś ca tat / sūcayadbhir ivāśeṣabhūpālopāyanāgamam // 3.4.25
saṃmānya rājalokaṃ ca vatsarājaḥ kṛtotsavaḥ / cittaṃ sarvajanasyeva viveśāntaḥpuraṃ tataḥ // 3.4.26
devyormadhyasthitastatra ratiprītyoriva smaraḥ / pānādilīlayā rājā dinaśeṣaṃ nināya saḥ // 3.4.27
aparedyuśca tasyaiko nṛpasyāsthānavartinaḥ / mantriṇāṃ saṃnidhau vipro dvāri cakranda kaścana // 3.4.28
abrahmaṇyamaṭavyāṃ me pāpairgopālakaiḥ prabho / putrasya caraṇocchedo vihitaḥ kāraṇaṃ vinā // 3.4.29
tacchrutvā tatkṣaṇaṃ dvitrānvaṣṭabhyānāyya bhūpatiḥ / gopālakānsa papraccha tataste 'pyevamabruvan // 3.4.30
deva gopālakā bhūtvā krīḍāmo vijane vayam / tatraiko devasenākhyo madhye gopālako 'sti naḥ // 3.4.31
ekadeśe ca so 'ṭavyāmupaviṣṭaḥ śilāsane / rājā yuṣmākamasmīti vaktyasmānanuśāsti ca // 3.4.32
asmanmadhye ca kenāpi tasyājñā na vilaṅghyate / evaṃ gopālako 'raṇye rājyaṃ sa kurute prabho // 3.4.33
adya caitasya viprasya tanayas tena vartmanā / gacchan gopālarājasya praṇāmaṃ tasya nākarot // 3.4.34
mā gās tvam apraṇamyeti rājādeśena jalpataḥ / asmān vidhūya so 'yāsīc chāsito 'pi hasan baṭuḥ // 3.4.35
tatastasyāvinītasya pādacchedena nigraham / kartuṃ gopālarājena vayamājñāpitā baṭoḥ // 3.4.36
dhāvitvā ca tato 'smābhiśchinno 'sya caraṇaḥ prabho / asmādṛśaḥ prabhorājñāṃ ko 'tilaṅghayituṃ kṣamaḥ // 3.4.37
evaṃ gopālakai rajñi vijñapte saṃpradhārya tat / yaugandharāyaṇo dhīmānrājānaṃ vijane 'bravīt // 3.4.38
nūnaṃ nidhānādiyutaṃ tatsthānāṃ yatprabhāvataḥ / gopālako 'pi prabhavatyevaṃ tattatra gamyatām // 3.4.39
ity ukto mantriṇā rājā kṛtvā gopālakān puraḥ / yayau tadaṭavīsthānaṃ sasainyaḥ saparicchadaḥ // 3.4.40
parīkṣya bhūmiṃ yāvacca khanyate tatra karmibhiḥ / adhastāttāvaduttasthau yakṣaḥ śailamayākṛtiḥ // 3.4.41
so 'bravīcca mayā rājannidaṃ yadrakṣitaṃ ciram / pitāmahanikhātaṃ te nidhānaṃ svīkuruṣva tat // 3.4.42
iti vatseśamuktvā ca tatpūjāṃ pratigṛhya ca / yakṣastiro 'bhūt khāte ca mahānāvirabhūnnidhiḥ // 3.4.43
alabhyata mahārhaṃ ca ratnasiṃhāsanaṃ tataḥ / bhavantyudayakāle hi satkalyāṇaparamparāḥ // 3.4.44
tataḥ kṛtsnaṃ samādāya nidhānaṃ sa kṛtotsavaḥ / tān praśāsya ca gopālān vatseśaḥ svapurīṃ yayau // 3.4.45
tatrāruṇamaṇigrāvakiraṇaprasaraiḥ prabhoḥ / pratāpākramaṇaṃ dikṣu bhaviṣyadiva darśayat // 3.4.46
raupyāṅkuramukhaprotamuktāsaṃtatidanturam / muhurhāsamivālocya tanmastrimativismayam // 3.4.47
dadṛśustannṛpānītaṃ hemasiṃhāsanaṃ janāḥ / nananduśca hatānandadundubhidhvānasundaram // 3.4.48
mantriṇo 'pyutsavaṃ cakrurjayaṃ niścitya bhūpateḥ / āmukhāpātikalyāṇaṃ kāryasiddhiṃ hi śaṃsati // 3.4.49
tataḥ patākāvidyudbhir ākīrṇe gaganāntare / vavarṣa rājajaladaḥ kanakaṃ so 'nujīviṣu // 3.4.50
utsavena ca nīte 'smindine yaugandharāyaṇaḥ / cittaṃ jijñāsuranyedyurvatseśvaramabhāṣata // 3.4.51
etatkulakramāyātaṃ mahāsiṃhāsanaṃ tvayā / yaprāptaṃ tatsamāruhya devālaṃkriyatāmiti // 3.4.52
vijitya pṛthvīm ārūḍhā yatra me prapitāmahāḥ / tatrājitvā diśaḥ sarvāḥ kā mamārohataḥ prathā // 3.4.53
jitvaivemāṃ samudrāntāṃ pṛhvīṃ pṛthuvibhūṣaṇām / alaṃkaromi pūrveṣāṃ ratnasiṃhāsanaṃ mahat // 3.4.54
ityūcivānnarapatirnāruroha sa saṃprati / saṃbhavatyabhijātānāmabhimāno hyakṛtrimaḥ // 3.4.55
tataḥ prītastamāha sma nṛpaṃ yaugandharāyaṇaḥ / sādhu deva kuru prācyāṃ tarhi pūrvaṃ jayodyamam // 3.4.56
tacchrutvaiva prasaṅgāttaṃ rājā papraccha manriṇam / sthitāsvapyuttarādyāsu prākpācīṃ yānti kiṃ nṛpāḥ // 3.4.57
etacchrutvā jagādainaṃ punaryaugandharāyaṇaḥ / sphītāpi rājan kauberī mlecchasaṃsargagarhitā // 3.4.58
arkādyastamaye hetuḥ paścimāpi na pūjyate / āsannarākṣasā duṣṭā dakṣiṇāpyanakāśritā // 3.4.59
prācyāmudeti sūryastu prācīmindro 'dhitiṣṭhati / jāhnavīṃ yāti ca prācīṃ tena prācī praśasyate // 3.4.60
deśeṣvapi ca vindhyādrihimavanmadhyavartiṣu / jāhnavījalapūto yaḥ sa praśasyatamo mataḥ // 3.4.61
tasmātprācīṃ prayāntyādau rājāno maṅgalaiṣiṇaḥ / nivasanti ca deśe 'pi surasindhusamāśrite // 3.4.62
pūrvajairapi hi prācīprakrameṇa jitā diśaḥ / gaṅgopakaṇṭhe vāsaśca vihito hastināpure // 3.4.63
śatānīkastu kauśāmbīṃ ramyabhāvena śiśriye / sāmrājye pauruṣādhīne paśyandeśamakāraṇam // 3.4.64
ityuktvā virate tatra tasminyaugandharāyaṇe / rājā puruṣakāraikabahumānādabhāṣata // 3.4.65
satyaṃ na deśaniyamaḥ sāmrājyasyeha kāraṇam / saṃpatsu hi susattvānāmekahetuḥ svapauruṣam // 3.4.66
eko 'pyāśrayahīno 'pi lakṣmīṃ prāpnoti sattvavān / śrutā kiṃ nātra yuṣmābhiḥ puṃsaḥ sattvavataḥ kathā // 3.4.67
evamuktvā sa vatseśaḥ sacivābhyarthitaḥ śubhām / vicitrāṃ saṃnidhau devyorimāmakathayatkathām // 3.4.68
asti bhūtalavikhyātā yeyamujjayinī purī / tasyāmādityasenākhyaḥ pūrvamāsīnmahīpatiḥ // 3.4.69
ādityasyeva yasyeha na caskhāla kila kvacit / pratāpanilayasyaikacakravartitayā rathaḥ // 3.4.70
bhāsayatyucchrite vyoma yaccatre tuhinatviṣi / nyavartantātapatrāṇi rājñāmapagatoṣmaṇām // 3.4.71
samastabhūtalābhogasaṃbhavānāṃ babhūva saḥ / bhājanaṃ sarvaratnānāmamburāśirivāmbhasām // 3.4.72
sa kadācana kasyāpi hetoryātrāgato nṛpaḥ / sasainyo jāhnavīkūlamāsādyāvasthito 'bhavat // 3.4.73
tatra taṃ guṇavarmākhyaḥ ko 'pyāḍhyastatpradeśajaḥ / abhyagānnṛpamādāya kanyāratnamupāyanam // 3.4.74
ratnaṃ tribhuvane 'pyeṣā kanyotpannā gṛhe mama / nānyatra dātuṃ śakyā ca devo hi prabhur īdṛśaḥ // 3.4.75
ity āvedya pratīhāramukhenātha praviśya saḥ / guṇavarmā nijāṃ tasmai rājñe kanyāmadarśayat // 3.4.76
sa tāṃ tejasvatīṃ nāma dīptidyotitadiṅmukhām / anaṅgamaṅgalāvāsaratnadīpaśikhāmiva // 3.4.77
paśyansnehamayo rājā śliṣṭastatkāntitejasā / kāmāgnineva saṃtaptaḥ svinno vigalati sma saḥ // 3.4.78
svīkṛtyaitāṃ ca tatkālaṃ mahādevīpadocitām / cakāra guṇavarmāṇaṃ parituṣyātmanaḥ samam // 3.4.79
tatastāṃ pariṇīyaiva priyāṃ tejasvatīṃ nṛpaḥ / kṛtārthamānī sa tayā sākamujjayinīṃ yayau // 3.4.80
tatra tanmukhasaktaikadṛṣtī rājā hy abhūt tathā / dadarśa rājakāryāṇi na yathā sumahānty api // 3.4.81
tejasvatīkalālāpakīliteva kila śrutiḥ / nāvasannaprajākrandaistasyākraṣṭumaśakyata // 3.4.82
cirapraviṣṭo niragānnaiva so 'ntaḥpurānnṛpaḥ / niragādarivargasya hṛdayāttu rujājvaraḥ // 3.4.83
kālena tasya jajñe ca rājñaḥ sarvābhinanditā / kanyā tejasvatīdevyāṃ buddhau ca vijigīṣutā // 3.4.84
paramādbhutarūpā sā tṛṇīkṛtya jagattrayam / harṣaṃ tasyākarotkanyā pratāpaṃ ca jigīṣutā // 3.4.85
athābhiyoktumutsiktaṃ sāmantaṃ kaṃcidekadā / ādityasenaḥ prayayāvujjayinyāḥ sa bhūpatiḥ // 3.4.86
tāṃ ca tejasvatīṃ rājñīṃ samārūḍhakareṇukām / sahaprayāyinīṃ cakre sainyasyevādhidevatām // 3.4.87
ārurodhā varāśvaṃ ca darpodyaddharmanirjharam / jaṅgamādrinibhaṃ tuṅgaṃ sa śrīvṛkṣaṃ samekhalam // 3.4.88
āsṛkkotthitapādābhyāmabhyasyantamivāmbare / gatiṃ garutmato dṛṣṭāṃ vegasabrahmacāriṇaḥ // 3.4.89
javasya mama paryāptā kiṃ nu syāditi medinīm / kalayantamivonnamya kaṃdharāṃ dhīrayā dṛśā // 3.4.90
kiṃcidgatvā ca saṃprāpya samāṃ bhūmiṃ sa bhūpatiḥ / aśvamuttejayāmāsa tejasvatyāḥ pradarśayan // 3.4.91
so 'śvastatpārṣṇighātena yantreṇeveritaḥ śaraḥ / jagāma kvāpyatijavādalakṣyo lokalocanaiḥ // 3.4.92
taddṛṣṭvā vihvale sainye hayārohāḥ sahasradhā / anvadhāvanna ca prāpustamaśvāpahṛtaṃ nṛpam // 3.4.93
tataścāniṣṭamāśaṅkya sasainyā mantriṇo bhayāt / ādāya devīṃ krandantīṃ nivṛttyojjayinīṃ yayuḥ // 3.4.94
tatra te pihitadvārakṛtaprākāraguptayaḥ / rājñaḥ pravṛttiṃ cinvantastasthurāśvāsitaprajāḥ // 3.4.95
atrāntare sa rājāpi nīto 'bhūttena vājinā / saraudrasiṃhasaṃcārāṃ durgāṃ vindhyātavīṃ kṣaṇāt // 3.4.96
tatra daivātsthite tasminnaśve sa sahasā nṛpaḥ / āsīnmahāṭavīdattadiṅmoho vihvalākulaḥ // 3.4.97
gatimanyāmapaśyaṃśca so 'vatīrya praṇamya ca / taṃ jāgādāśvajātijño rājā varaturaṃgamam // 3.4.98
devastvaṃ na prabhudrohaṃ tvādṛśaḥ kartumarhati / tanme tvameva śaraṇaṃ śivena naya māṃ pathā // 3.4.99
tacchrutvā sānutāpaḥ sanso 'śvo jātismarastadā / tat tathety agrahīd buddhau daivataṃ hi hayottamaḥ // 3.4.100
tato rājñi samārūḍhe sa pratasthe turaṃgamaḥ / svacchaśītāmbusarasā mārgeṇādhvaklamacchidā // 3.4.101
sāyaṃ ca prāpayāmāsa sa yojanaśatāntaram / ujjayinyāḥ samīpaṃ taṃ rājānaṃ vājisattamaḥ // 3.4.102
tadvegavijitānvīkṣya saptāpi nijavājinaḥ / astādrikaṃdarālīne lajjayevāṃśumālini // 3.4.103
tamasi prasṛte dvārāṇyujjayinyā vilokya saḥ / pihitāni śmaśānaṃ ca bahistatkālabhīṣaṇam // 3.4.104
nināyainaṃ nivāsāya bhūpatiṃ buddhimān hayaḥ / bāhyaikāntasthitaṃ tatra guptaṃ vipramaṭhaṃ niśi // 3.4.105
niśātivāhayogyaṃ ca taṃ sa dṛṣṭvā maṭhaṃ nṛpaḥ / ādityasenaḥ prārebhe praveṣṭuṃ śrāntavāhanaḥ // 3.4.106
rurudhustasya viprāśca praveśaṃ tannivāsinaḥ / śmaśānapālaś cauro vā ko 'pyasāviti vādinaḥ // 3.4.107
niryayuste ca saṃsaktakalahā lolaniṣṭhurāḥ / bhayakārkaśyakopānāṃ gṛhaṃ hi cchāndasā dvijāḥ // 3.4.108
raṭatsu teṣu tatraiko nirjagāma tato maṭhāt / vidūṣakākhyo guṇavāndhuryaḥ sattvavatāṃ dvijaḥ // 3.4.109
yo yuvā bāhuśālī ca tapasārādhya pāvakam / prāpa khaḍgottamaṃ tasmāddhyātamātropagāminam // 3.4.110
sa dṛṣṭvā taṃ niśi prāptaṃ dhīro bhavyākṛtiṃ nṛpam / pracchannaḥ ko'pi devo 'yamiti dadhyau vidūṣakaḥ // 3.4.111
vidhūya viprāṃś cānyāṃs tān sa sarvānucitāśayaḥ / nṛpaṃ praveśayāmāsa maṭhāntaḥ praśrayānataḥ // 3.4.112
viśrāntasya ca dāsībhir dhūtādhvarajasaḥ kṣaṇāt / āhāraṃ kalpayāmāsa rājñastasya nijocitam // 3.4.113
taṃ cāpanītaparyāṇaṃ tadīyaṃ turagottamam / yavasādipradānena cakāra vigataśramam // 3.4.114
rakṣāmyahaṃ śarīraṃ te tatsukhaṃ svapihi prabho / ityuvāca ca taṃ śrāntamāstīrṇaśayanaṃ nṛpam // 3.4.115
supte ca tasmin dvārastho jāgarāmāsa sa dvijaḥ / cintitopasthitāgneyakhaḍgahasto 'khilāṃ niśām // 3.4.116
prātaś ca tasya nṛpateḥ prabuddhasyaiva sa svayam / anukta eva turagaṃ sajjīcakre vidūṣakaḥ // 3.4.117
rājāpi sa tam āmantrya samāruhya ca vājinam / viveśojjayinīṃ dūrāddṛṣṭo harṣākulairjanaiḥ // 3.4.118
praviṣṭamabhijagmustaṃ sarvāḥ prakṛtayaḥ kṣaṇāt / tadāgamanajānandalasatkalakalāravāḥ // 3.4.119
āyayau rājabhavanaṃ sa rājā sacivānvitaḥ / yayau tejasvatīdevyā hṛdayācca mahājvaraḥ // 3.4.120
vātāhatotsavākṣiptapatākāṃśukapaṅktibhiḥ / utsāritā ivābhūvannagaryāstatkṣaṇaṃ śucaḥ // 3.4.121
akarodā dināntaṃ ca devī tāvanmahotsavam / yāvannagaraloko 'bhūtsārkaḥ sindūrapiṅgalaḥ // 3.4.122
anyedyuḥ sa tamādityaseno rājā vidūṣakam / maṭhādānāyayāmāsa tasmātsarvairdvijaiḥ saha // 3.4.123
prakhyāpya rātrivṛttāntaṃ dadau tasmai ca tatkṣaṇam / vidūṣakāya grāmāṇāṃ sahasramupakāriṇe // 3.4.124
paurohitye ca cakre taṃ pradattacchattravāhanam / vipraṃ kṛtajño nṛpatiḥ kautukālokitaṃ janaiḥ // 3.4.125
evaṃ tadaiva sāmantatulyaḥ so 'bhūdvidūṣakaḥ / moghā hi nāma jāyeta mahatsūpakṛtiḥ kutaḥ // 3.4.126
yāṃśca prāpa nṛpādgrāmāṃstānsarvānsa mahāśayaḥ / tanmaṭhāśrayibhirvipraiḥ samaṃ sādhāraṇānvyadhāt // 3.4.127
tasthau ca sevamānastaṃ rājānaṃ sa tadāśritaḥ / bhuñjānaśca sahānyaistairbrāhmaṇairgrāmasaṃcayam // 3.4.128
kāle gacchati cānye te sarve prādhānyamicchavaḥ / naiva taṃ gaṇayām āsur dvijā dhanamadoddhatāḥ // 3.4.129
vibhinnaiḥ saptasaṃkhyākairekasthānāśrayairmithaḥ / saṃgharṣāttair abādhyanta grāmā duṣṭair grahair iva // 3.4.130
ucchṛṅkhaleṣu teṣvāsīdudāsīno vidūṣakaḥ / alpabhāveṣu dhīrāṇāmavajñaiva hi śobhate // 3.4.131
ekadā kalahāsaktāndṛṣṭvā tānabhyupāyayau / kaściccakradharo nāma vipraḥ prakṛtiniṣṭhuraḥ // 3.4.132
parārtanyāyavādeṣu kāṇo 'pyamlānadarśanaḥ / kubjo 'pi vāci suspaṣṭo viprastānityabhāṣata // 3.4.133
prāptā bhikṣācarairbhūtvā bhavadbhiḥ śrīriyaṃ śaṭhāḥ / tannāśayatha kiṃ grāmānanyonyamasahiṣṇavaḥ // 3.4.134
vidūṣakasya doṣo 'yaṃ yena yūyamupekṣitāḥ / tadasaṃdigdhamacirātpunarbhikṣāṃ bhramiṣyatha // 3.4.135
varaṃ hi daivāyattaikavṛddhisthānam anāyakam / na tu viplutasarvārthaṃ vibhinnabahunāyakam // 3.4.136
tadekaṃ nāyakaṃ dhīraṃ kurudhvaṃ vacasā mama / sthirayā yadi kṛtyaṃ vo dhuryarakṣitayā śriyā // 3.4.137
tac chrutvā nāyakatvaṃ te sarve 'py aicchan yadātmanaḥ / tadā vicintya mūḍhāṃs tān punaś cakradharo 'bravīt // 3.4.138
saṃgharṣaśālināṃ tarhi samayaṃ vo dadāmyaham / itaḥ śmaśāne śūlāyāṃ trayaścaurā niṣūditāḥ // 3.4.139
nāsāsteṣāṃ niśi cchittvā yaḥ susattva ihānayet / sa yuṣmākaṃ pradhānaḥ syādvīro hi svāmyamarhati // 3.4.140
iti cakradhareṇoktānviprāṃstānantikasthitaḥ / kurudhvam etat ko doṣa ity uvāca vidūṣakaḥ // 3.4.141
tataste 'syāvadanviprā naitatkartuṃ kṣamā vayam / yo vā śaktaḥ sa kurutāṃ samaye ca vayaṃ sthitāḥ // 3.4.142
tato vidūṣako 'vādīdahametatkaromi bhoḥ / ānayāmi niśi cchittvā nāsāsteṣāṃ śmaśānataḥ // 3.4.143
tatastadduṣkaraṃ matvā te 'pi mūḍhāstamabruvan / evaṃ kṛte tvamasmākaṃ svāmī niyama eṣa naḥ // 3.4.144
ity evākhyāpya samayaṃ prāptāyāṃ rajanau ca tān / āmantrya viprān prayayau śmaśānaṃ sa vidūṣakaḥ // 3.4.145
praviveśa ca tadvīro nijaṃ karmeva bhīṣaṇam / cintitopasthitāgneyakṛpāṇaikaparigrahaḥ // 3.4.146
ḍākinīnādasaṃvṛddhagṛdhravāyasavāśite / ulkāmukhamukholkāgnivisphāritacitānale // 3.4.147
dadarśa tatra madhye ca sa tāñ śūlādhiropitān / puruṣān nāsikāchedabhiyevordhvīkṛtānanān // 3.4.148
yāvac ca nikaṭaṃ teṣāṃ prāpa tāvat trayo 'pi te / vetālādhiṣṭhitās tasmin praharanti sma muṣṭibhiḥ // 3.4.149
niṣkampa eva khaḍgena so 'pi pratijaghāna tān / na śikṣitaḥ prayatno hi dhīrāṇāṃ hṛdaye bhiyā // 3.4.150
tenāpagatavetālavikārāṇāṃ sa nāsikāḥ / teṣāṃ cakarta vaddhvā ca kṛtī jagrāha vāsasi // 3.4.151
āgacchaṃśca dadarśaikaṃ śavasyopari saṃsthitam / pravrājakaṃ śmaśāne 'tra japantaṃ sa vidūṣakaḥ // 3.4.152
tacceṣṭālokanakrīḍākautukādupagamya tam / pracchannaḥ pṛṣṭhatastasya tasthau pravrājakasya saḥ // 3.4.153
kṣaṇāt pravrājakasyādhaḥ phūtkāraṃ muktavāñ śavaḥ / niragāc ca mukhāt tasya jvālā nābheś ca sarṣapāḥ // 3.4.154
gṛhītvā sarṣapāṃstāṃśca sa parivrājakastataḥ / utthāya tāḍayāmāsa śavaṃ pāṇitalena tam // 3.4.155
udatiṣṭhatsa cottālavetālādhiṣṭhitaḥ śavaḥ / āruroha ca tasyaiva skandhe pravrājako 'tha saḥ // 3.4.156
tadārūḍhaśca sahasā gantuṃ pravavṛte tataḥ / vidūṣako 'pi taṃ tūṣṇīmanvagacchadalakṣitaḥ // 3.4.157
nātidūramatikramya sa dadarśa vidūṣakaḥ / śūnyaṃ kātyāyanīmūrtisanāthaṃ devatāgṛham // 3.4.158
tatrāvatīrya vetālaskandhātpravrājakastataḥ / viveśa garbhabhavanaṃ vetālo 'pyapatadbhuvi // 3.4.159
vidūṣakaśca tatrāsīdyuktyā paśyannalakṣitaḥ / pravrājako 'pi saṃpūjya tatra devīṃ vyajijñapat // 3.4.160
tuṣṭāsi yadi taddevi dehi me varamīpsitam / anyathātmopahāreṇa prīṇāmi bhavatīmaham // 3.4.161
ityuktavantaṃ taṃ tīvramantrasādhanagarvitam / pravrājakaṃ jagādaivaṃ vāṇī garbhagṛhodgatā // 3.4.162
ādityasenanṛpateḥ sutāmānīya kanyakām / upahārīkuruṣveha tataḥ prāpsyasi vāñchitam // 3.4.163
etacchrutvā sa nirgatya kareṇāhatya taṃ punaḥ / pravrāḍutthāpayāmāsa vetālaṃ muktaphūtkṛtim // 3.4.164
tasya ca skandhamāruhya niryadvaktrānalārciṣaḥ / ānetuṃ rājaputrīṃ tāmutpatya nabhasā yayau // 3.4.165
vidūṣako 'pi tatsarvaṃ dṛṣṭvā tatra vyacintayat / kathaṃ rājasutānena hanyate mayi jīvati // 3.4.166
ihaiva tāvat tiṣṭhāmi yāvad āyāty asau śaṭhaḥ / ityāllocya sa tatraiva tasthau channo vidūṣakaḥ // 3.4.167
pravrājakaśca gatvaiva vātāyanapathena saḥ / praviśyāntaḥpuraṃ prāpa suptāṃ niśi nṛpātmajām // 3.4.168
āyayau ca gṛhītvā tāṃ gaganena tamomayaḥ / kāntiprakāśitadiśaṃ rāhuḥ śaśikalāmiva // 3.4.169
hā tāta hāmbeti ca tāṃ krandantīṃ kanyakāṃ vahan / tatraiva devībhavane so 'ntarikṣādavātarat // 3.4.170
praviveśa ca tatkālaṃ vetālaṃ pravimucya saḥ / kanyāratnaṃ tadādāya devīgarbhagṛhāntaram // 3.4.171
tatra yāvannihantuṃ tāṃ rājaputrīmiyeṣa saḥ / tāvadākṛṣṭakhaḍgo 'tra praviveśa vidūṣakaḥ // 3.4.172
āḥ pāpa mālatīpuṣpamaśmanā hantumīhase / yadasyāmākṛtau śastraṃ vyāpārayitumicchasi // 3.4.173
ityuktvākṛṣya keśeṣu śirastasya vivellataḥ / pravrājakasya ciccheda khaḍgena sa vidūṣakaḥ // 3.4.174
āśvāsayāmāsa ca tāṃ rājaputrīṃ bhayākulām / praviśantīmivāṅgāni kiṃcitpratyabhijānatīm // 3.4.175
kathamantaḥpuraṃ rājño rājaputrīmimāmitaḥ / nayeyamiti tatkālamasau dhīro vyacintayat // 3.4.176
bho vidūṣaka śṛṇvetadyo 'yaṃ pravrāṭ tvayā hataḥ / mahānetasya vetālaḥ siddho 'bhūtsarṣapāstathā // 3.4.177
tato 'sya pṛthvīrājye ca vāñchā rājātmajāsu ca / udapadyata tenāyam evaṃ mūḍho 'dya vañcitaḥ // 3.4.178
tadgṛhāṇaitadīyāṃstvaṃ sarṣapānvīra yena te / imāmekāṃ niśāmadya bhaviṣyatyambare gatiḥ // 3.4.179
ityākāśagatā vāṇī jātaharṣaṃ jagāda tam / anugṛhṇanti hi prāyo devatā api tādṛśam // 3.4.180
tato vastrāñcalāt tasya sa parivrājakasya tān / jarāha sarṣapān haste tām aṅke ca nṛpātmajām // 3.4.181
yāvacca devībhavanātsa tasmānniryayau bahiḥ / uccacāra punastāvadanyā nabhasi bhāratī // 3.4.182
ihaiva devībhavane māsasyānte punastvayā / āgantavyaṃ mahāvīra vismartavyamidaṃ na te // 3.4.183
tacchrutvā sa tathetyuktvā sadyo devīprasādataḥ / utpapāta nabho bibhradrājaputrīṃ vidūṣakaḥ // 3.4.184
gatvā ca gaganenāśu sa tāmantaḥpurāntaram / prāveśayadrājasutāṃ samāśvastāmuvāca ca // 3.4.185
na me bhaviṣyati prātargatirvyomni tataśca mām / sarve drakṣyanti niryāntaṃ tatsaṃpratyeva yāmyaham // 3.4.186
iti tenoditā bālā bibhyatī sā jagāda tam / gate tvayi mama prāṇāstrāsākrāntāḥ prayāntyamī // 3.4.187
tanmahābhāga mā gāstvaṃ dehi me jīvitaṃ punaḥ / pratipannārthanirvāhaḥ sahajaṃ hi satāṃ vratam // 3.4.188
tac chrutvā cintayām āsa sa susattvo vidūṣakaḥ / yad astu me na gacchāmi muñcet prāṇān bhayādiyam // 3.4.189
tataśca nṛpaterbhaktiḥ kā mayā vihitā bhavet / ityālocya sa tatraiva tasthāvantaḥpure niśi // 3.4.190
vyāyāmajāgaraśrānto yayau nidrāṃ śanaiśca saḥ / rājaputrī tvanidraiva bhītā tāmanayanniśām // 3.4.191
viśrāmyatu kṣaṇaṃ tāvaditi premārdramānasā / suptaṃ prabodhayāmāsa sā prabhāte 'pi naiva tam // 3.4.192
tataḥ praviṣṭā dadṛśustamantaḥpuracārikāḥ / sasaṃbhramāśca gatvaiva rājānaṃ taṃ vyajijñapan // 3.4.193
rājāpy avekṣituṃ tattvaṃ pratīhāraṃ vyasarjayat / pratīhāraśca gatvāntastatrāpaśyadvidūṣakam // 3.4.194
śuśrāva ca yathāvṛttaṃ sa tadrājasutāmukhāt / tathaiva gatvā rājñe ca sa samagraṃ nyavedayat // 3.4.195
vidūṣakasya sattvajñastacchrutvā sa mahīpatiḥ / kimetatsyāditi kṣipraṃ samudbhrānta ivābhavat // 3.4.196
ānāyayacca duhiturmandirāttaṃ vidūṣakam / dattānuyātraṃ manasā tasyāḥ snehānupātinā // 3.4.197
papraccha ca yathāvṛttaṃ sa rājā tamupāgatam / ā mūlataśca so 'pyasmai vipro vṛttāntamabravīt // 3.4.198
adarśayac ca vastrānte nibaddhāś cauranāsikāḥ / pravrāṭsaṃbandhinas tāṃś ca sarṣapān bhūmibhedinaḥ // 3.4.199
tataḥ saṃbhāvya satyaṃ tat tāṃś cānāyya maṭhadvijān / sarvāṃś cakradharopetān pṛṣṭvā tanmūlakāraṇam // 3.4.200
svayaṃ śmaśāne gatvā ca dṛṣṭvā tāṃśchinnanāsikān / puruṣāṃstaṃ ca nirlūnakaṇṭhaṃ pravrājakādhamam // 3.4.201
utpannapratyayo rājā sa tutoṣa mahāśayaḥ / vidūṣakāya kṛtine sutāprāṇapradāyine // 3.4.202
dadau tasmai ca tāmeva tadaiva tanayāṃ nijām / kimadeyamudārāṇāmupakāriṣu tuṣyatām // 3.4.203
śrīruvāsāmbujaprītyā nūnaṃ rājasutākare / gṛhītapāṇir yenāsyā lebhe lakṣmīṃ vidūṣakaḥ // 3.4.204
tato rājopacāreṇa sa tayā kāntayā saha / ādityasenanṛpatestasthau ślāghyayaśā gṛhe // 3.4.205
atha yāteṣu divaseṣvekadā daivacoditā / tamuvāca niśāyāṃ sā rājaputrī vidūṣakam // 3.4.206
nātha smarasi yattatra tava devīgṛhe niśi / māsānte tvamihāgaccherityuktaṃ divyayā girā // 3.4.207
tatra cādya gato māso bhavatastacca vismṛtam / ity uktaḥ priyayā smṛtvā sa jaharṣa vidūṣakaḥ // 3.4.208
sādhu smṛtaṃ tvayā tanvi vismṛtaṃ tanmayā punaḥ / ityuktvāliṅganaṃ cāsyi sa dadau pāritoṣakam // 3.4.209
suptāyāṃ ca tatastasyāṃ nirgatyāntaḥpurānniśi / ādāya khaḍgaṃ svasthaḥ saṃstaddevībhavanaṃ yayau // 3.4.210
prāpto vidūṣako 'haṃ bhor iti tatra vadan bahiḥ / praviśety aśṛṇod vācam antaḥ kenāpy udīritām // 3.4.211
praviśya cāntare so 'tra divyamāvāsamaikṣata / tadantardivyarūpāṃ ca kanyāṃ divyaparicchadām // 3.4.212
svaprabhābhinnatimirāṃ rajanijvalitāmiva / harakopāgninirdagdhasmarasaṃjīvanauṣadhim // 3.4.213
kimetaditi sāścaryaḥ sa tayā hṛṣṭayā svayam / sasnehabahumānena svāgatenābhyanandyata // 3.4.214
upaviṣṭaṃ ca saṃjātavisrambhaṃ premadarśanāt / tatsvarūpaparijñānasotsukaṃ sā tamabravīt // 3.4.215
ahaṃ vidyādharī kanyā bhadrānāma mahānvayā / iha kāmacaratvācca tvāmapaśyamahaṃ tadā // 3.4.216
tvadguṇākṛṣṭacittā ca tatkālamahameva tām / adṛśyavāṇīmasṛjaṃ punarāgamanāya te // 3.4.217
adya vidyāprayogāś ca saṃmohya preritā mayā / sā te rājasutaivāsmin kārye smṛtim ajījanat // 3.4.218
tvadarthaṃ ca sthitāsmīha tattubhyamidamarpitam / śarīraṃ sundara mayā kuru pāṇigrahaṃ mama // 3.4.219
ityukto bhadrayā bhavyo vidyādharyā vidūṣakaḥ / tatheti pariṇinye tāṃ gāndharvavidinā tadā // 3.4.220
atiṣṭhadatha tatraiva divyaṃ bhogamavāpya saḥ / svapauruṣaphalarddhyeva priyayā saṃgatastayā // 3.4.221
atrāntare prabuddhā sā rājaputrī niśākṣaye / bhartāraṃ tamapaśyantī viṣādaṃ sahasāgamat // 3.4.222
utthāya cāntikaṃ mātuḥ praskhaladbhiḥ padairyayau / vihvalā saṃgaladvāṣpataraṅgitavilocanā // 3.4.223
sa patirme gataḥ kvāpi rātrāviti ca mātaram / ātmāparādhasabhayā sānutāpā ca sābhyadhāt // 3.4.224
tatastanmātari snehātsaṃbhrāntāyāṃ krameṇa tat / buddhvā rājāpi tatraitya paramākulatāmagāt // 3.4.225
jāne śmaśānabāhyaṃ taṃ gato 'sau devatāgṛham / ityukte rājasutayā rājā tatra svayaṃ yayau // 3.4.226
tatra vidyādharīvidyāprabhāveṇa tirohitam / vicintyāpi na lebhe taṃ sa kṣitīśo vidūṣakam // 3.4.227
tato rājñi parāvṛtte nirāśāṃ tāṃ nṛpātmajām / dehatyāgonmukhīmetya jñānī ko 'pyabravīdidam // 3.4.228
nāriṣṭaśaṅkā kartavyā sa hi te vartate patiḥ / yukto divyena bhogena tvāmupaiṣyati cācirāt // 3.4.229
tacchrutvā rājaputrī sā dhārayāmāsa jīvitam / hṛdi praviṣṭayā ruddhaṃ tatpratyāgamavāñchayā // 3.4.230
vidūṣakasyāpi tatastiṣṭhatastatra tāṃ priyām / bhadrāṃ yageśvarī nāma sakhī kācidupāyayau // 3.4.231
upetya sā rahasyenāmidaṃ bhadrāmathābravīt / sakhi mānuṣasaṃsargātkruddhā vidyādharāstvayi // 3.4.232
pāpaṃ ca te cikīrṣanti tadito gamyatāṃ tvayā / asti pūrvāmbudheḥ pāre puraṃ kārkoṭakābhidham // 3.4.233
tadatikramya ca nadī śītodā nāma pāvanī / tīrtvā tāmudayākhyaśca siddhakṣetraṃ mahāgiriḥ // 3.4.234
vidyādharairanākramyastatra tvaṃ gaccha sāṃpratam / priyasya mānuṣasyāsya kṛte cintāṃ ca mā kṛthāḥ // 3.4.235
etaddhi sarvametasya kathayitvā gamiṣyasi / yenaiṣa paścāt tatraiva sattvavānāgamiṣyati // 3.4.236
ityuktā sā tayā sakhyā bhadrā bhayavaśīkṛtā / vidūṣakānuraktāpi pratipede tatheti tat // 3.4.237
uktvā ca tasya tadyuktyā dattvā ca svāṅgulīyakam / vidūṣakasya rātryantasamaye sā tirodadhe // 3.4.238
vidūṣakasya pūrvasmiñ śūnye devagṛhe sthitam / kṣaṇād apaśyad ātmānaṃ na bhadrāṃ na ca mandiram // 3.4.239
smaranvidyāprapañcaṃ taṃ paśyaṃścaivāṅgulīyakam / viṣādavismayāveśavaśaḥ so 'bhūdvidūṣakaḥ // 3.4.240
acintayacca tasyāḥ sa vacaḥ svapnamiva smaran / gatā tāvannivedyaiva sā mamodayaparvatam // 3.4.241
tanmayāpyāśu tatraiva gantavyaṃ tadavāptaye / na caivaṃ lokadṛṣṭaṃ māṃ labdhvā rājā parityajet // 3.4.242
tasmādyuktiṃ karomīha kāryaṃ siddhyati me yathā / iti saṃcintya matimānrūpamanyatsa śiśriye // 3.4.243
jīrṇavāsā rajolipto bhūtvā devīgṛhāttataḥ / niragādatha hā bhadre hā bhadre iti sa bruvan // 3.4.244
tatkṣaṇaṃ ca vilokyainaṃ janāstaddeśavartinaḥ / so 'yaṃ vidūṣakaḥ prāpta iti kolāhalaṃ vyadhuḥ // 3.4.245
buddhvā ca rājñā nirgatya svayaṃ dṛṣṭvā tathāvidhaḥ / unmattaceṣṭo 'vaṣṭabhya sa nīto 'bhūtsvamandiram // 3.4.246
tatra snehākulairyadyadukto 'bhūdbhṛtyabāndhavaiḥ / tatra tatra sa hā bhadre iti pratyuttaraṃ dadau // 3.4.247
vaidyopadiṣṭair abhyaṅgair abhyakto 'pi sa tatkṣaṇam / aṅgamuddhūlayāmāsa bhūriṇā bhasmareṇunā // 3.4.248
snehena rājaputryā ca svahastābhyāmupāhṛtaḥ / āhārastena sahasā pādenāhatya cikṣipe // 3.4.249
evaṃ sa tasthau katiciddivasāṃstatra niḥspṛhaḥ / pāṭayannijavastrāṇi kṛtonmādo vidūṣakaḥ // 3.4.250
aśakyapratikāro 'yaṃ tat kimarthaṃ kadarthyate / tyajet kadācana prāṇān brahmahatyā bhavet tataḥ // 3.4.251
svacchandacāriṇastvasya kālena kuśalaṃ bhavet / ityālocya sa cādityaseno rājā mumoca tam // 3.4.252
tataḥ svacchandacārī sannanyedyuḥ sāṅgulīyakaḥ / vīro bhadrāṃ prati svairaṃ sa pratasthe vidūṣakaḥ // 3.4.253
gacchann ahar ahaḥ prācyāṃ diśi prāpa sa ca kramāt / madhye mārgavaśāyātaṃ nagaraṃ pauṇḍravardhanam // 3.4.254
mātaratra vasāmyekāṃ rātrimityabhidhāya saḥ / brāhmaṇyāstatra kasyāścidvṛddhāyāḥ prāviśadgṛham // 3.4.255
pratipannāśrayā sā ca kṛtātithyā kṣaṇāntare / brāhmaṇī samupetyaivaṃ sāntarduḥkhā jagāda tam // 3.4.256
tubhyameva mayā dattaṃ putra sarvamidaṃ gṛham / tadgṛhāṇa yato nāsti jīvitaṃ mama sāṃpratam // 3.4.257
kasmādevaṃ bravīṣīti tenoktā vismitena sā / śrūyatāṃ kathayāmyetadityuktvā punarabravīt // 3.4.258
astīha devasenākhyo nagare putra bhūpatiḥ / tasya caikā samutpannā kanyā bhūtalabhūṣaṇam // 3.4.259
mayā duḥkhena labdheyam iti tāṃ duḥkhalabdhikām / nāmnā cakāraiṣa nṛpastanayāmativatsalaḥ // 3.4.260
kālena yauvanārūḍhāmānītāya svaveśmani / rājñe kacchapanāthāya tāṃ prādāccaiṣa bhūpatiḥ // 3.4.261
sa kacchapeśvarastasyā vadhvā vāsagṛhaṃ niśi / praviṣṭa eva prathamaṃ tatkālaṃ pañcatāṃ yayau // 3.4.262
tato vimanasā rājñā bhūyopyetena sā sutā / dattānyasmai nṛpāyābhūtso 'pi tadvadvyapadyata // 3.4.263
tadbhayācca yadānye 'pi nṛpāvāñchanti naiva tām / tadā senāpatiṃ rājā nijamevaṃ samādiśat // 3.4.264
ito deśāt tvayaikaikaḥ kramād ekaikato gṛhāt / putrān praty aham āneyo brāhmaṇaḥ kṣatriyo 'thavā // 3.4.265
ānīya ca praveśyo 'tra rātrau matputrikāgṛhe / paśyāmo 'tra vipadyante kiyanto 'tra kiyacciram // 3.4.266
uttariṣyati yaścātra so 'syā bhartā bhaviṣyati / gatiḥ śakyā paricchetuṃ nahyadbhutavidhervidheḥ // 3.4.267
iti senāpatī rājñā samāviṣṭo dine dine / vārakrameṇa gehebhyo nayatyeva narāniha // 3.4.268
evaṃ ca tatra yātāni kṣayaṃ naraśatānyapi / mama cākṛtapuṇyāyā ekaḥ putro 'tra vartate // 3.4.269
tasya vāro 'dya saṃprāptastatra gantuṃ vipattaye / tadabhāve mayā kāryaṃ prātaragnipraveśanam // 3.4.270
tajjīvantī svahastena tubhyaṃ guṇavate gṛham / dadāmi sarvaṃ yena syāṃ na punarduḥkhabhāginī // 3.4.271
evamuktavatīṃ dhīrastāmavocadvidūṣakaḥ / yadyevamamba tarhi tvaṃ mā sma viklavatāṃ kṛthāḥ // 3.4.272
ahaṃ tatrādya gacchāmi jīvatvekasutastava / kimetaṃ ghātayāmīti kṛpā te mayi mā ca bhūt // 3.4.273
siddhiyogāddhi nāstyeva bhayaṃ tatra gatasya me / evaṃ vidūṣakeṇoktā brāhmaṇī sā jagāda tam // 3.4.274
tarhi puṇyairmayāyātaḥ ko'pi devo bhavāniha / tatprāṇāndehi naḥ putra kuśalaṃ ca tathātmani // 3.4.275
evaṃ tayā so 'nugataḥ sāyaṃ rājasutāgṛham / senāpatiniyuktena kiṃkareṇa samaṃ yayau // 3.4.276
tatrāpaśyannṛpasutāṃ tāṃ yauvanamadoddhatām / latāmanuccitasphītapuṣpabhārānatām iva // 3.4.277
tato niśāyāṃ śayane rājaputryā tayāśrite / dhyātopanatamāgneyaṃ khaḍgaṃ vibhratkareṇa saḥ // 3.4.278
vāsaveśmani tatrāsīj jāgrad eva vidūṣakaḥ / paśyāmi tāvat ko hanti narānatreti cintayan // 3.4.279
prasupte ca jane kṣiprādapāvṛtakapāṭakam / sa dvāradeśād āyāntaṃ ghoraṃ rākṣasamaikṣata // 3.4.280
sa ca dvāri sthitastatra rākṣaso vāsakāntare / bhujaṃ naraśatākāṇḍayamadaṇḍaṃ nyaveśayat // 3.4.281
vidūṣakaśca ciccheda dhāvitvā tasya taṃ krudhā / ekakhaḍgaprahāreṇa bāhuṃ sapadi rakṣasaḥ // 3.4.282
chinnabāhuḥ palāyyāśu jagāma sa niśācaraḥ / bhūyo 'nāgamanāyaiva tatsattvotkarṣabhītitaḥ // 3.4.283
prabuddhā vīkṣya patitaṃ rakṣobāhuṃ nṛpātmajā / bhītā ca jātaharṣā ca vismitā ca babhūva sā // 3.4.284
prātaśca dadṛśe rājñā devasenena tatra saḥ / svasutāntaḥpuradvāri sthitaśchinnacyuto bhujaḥ // 3.4.285
itaḥprabhṛti nehānyaiḥ praveṣṭavyaṃ narairiti / datto vidūṣakeṇeva sudīrghaḥ parighārgalaḥ // 3.4.286
tato divyaprabhāvāya tasmai prītaḥ sa pārthivaḥ / vidūṣakāya tanayāṃ tāṃ dadau vibhavottaram // 3.4.287
tatastayā samaṃ tatra kāntayā sa vidūṣakaḥ / tasthau dināni katicidrūpavatyeva saṃpadā // 3.4.288
ekasmiṃśca dine suptāṃ rājaputrīṃ vihāya tām / sa tataḥ prayayau rātrau tāṃ bhadrāṃ prati satvaraḥ // 3.4.289
rājaputrī ca sā prātastadadarśanaduḥkhitā / āsīdāśvāsitā pitrā tatpratyāvartanāśayā // 3.4.290
so 'pi gacchannaharahaḥ kramātprāpta vidūṣakaḥ / pūrvāmbudheradūrasthāṃ nagarīṃ tāmraliptikām // 3.4.291
tatra cakre sa kenāpi vaṇijā saha saṃgatim / skandadāsābhidhānena pāramabdheryiyāsatā // 3.4.292
tenaiva saha so 'nalpatadīyadhanasaṃbhṛtam / yānapātraṃ samāruhya pratasthe 'mbudhivartmanā // 3.4.293
tataḥ samudramadhye tadyānapātramupāgatam / akasmādabhavadruddhaṃ vyāsaktamiva kenacit // 3.4.294
arcite 'pyarṇave ratnairyadā na vicacāla tat / tadā sa vaṇigārtaḥ saskandadāso 'bravīdidam // 3.4.295
yo mocayati saṃruddhamidaṃ pravahaṇaṃ mama / tasmai nijadhanārdhaṃ ca svasutāṃ ca dadāmyaham // 3.4.296
tacchrutvaiva jagādaivaṃ dhīracetā vidūṣakaḥ / ahamatrāvatīryāntarvicinomyambudherjalam // 3.4.297
kṣaṇācca mocayāmyetadbaddhaṃ pravahaṇaṃ tava / yūyaṃ cāpyavalambadhvaṃ baddhvā māṃ pāśurajjubhiḥ // 3.4.298
vimukte ca pravahaṇe tatkṣaṇaṃ vārimadhyataḥ / uddhartavyo 'smi yuṣmābhiravalambanarajjubhiḥ // 3.4.299
tatheti tena vaṇijā tadvacasyabhinandite / babandhuḥ karṇadhārāstaṃ rajjubandhena kakṣayoḥ // 3.4.300
tadbaddho 'vatatāraiva vāridhau sa vidūṣakaḥ / na jātvavasare prāpte sattvavānavasīdati // 3.4.301
dhyātopasthitamāgneyaṃ khaḍgaṃ kṛtvā ca taṃ kare / vīraḥ pravahaṇasyādho madhyevāri viveśa saḥ // 3.4.302
tatra caikaṃ mahākāyaṃ suptaṃ puruṣamaikṣata / jaṅghāyāṃ tasya ruddhaṃ ca yānapātraṃ vyalokayat // 3.4.303
ciccheda tāṃ sa jaṅghāṃ ca tasya khaḍgena tatkṣaṇam / cacāla ca pravahaṇaṃ rodhamuktaṃ tadaiva tat // 3.4.304
taddṛṣṭvaiva vaṇikpāpaśchedayāmāsa tasya tat / vidūṣakasya rajjūstāḥ pratipannārthalobhataḥ // 3.4.305
vṛttenaiva ca muktena drutaṃ pravahaṇena saḥ / svalobhasyeva mahataḥ pāramambunidheryayau // 3.4.306
vidūṣako 'pi sa cchinnarajjvālambo 'mbumadhyagaḥ / unmajjya tattathā dṛṣṭvā dhīraḥ kṣaṇamacintayat // 3.4.307
kimidaṃ vaṇijā tena kṛtaṃ kimathavocyate / kṛtaghnā dhanalobhāndhā nopakārekṣaṇakṣamāḥ // 3.4.308
tadeṣa kālaḥ sutarāmavaiklavyasya sāṃpratam / nahi sattvāvasādena svalpā vyāpadvilaṅghyate // 3.4.309
iti saṃcintya tatkālaṃ jaṅghāṃ tāmāruroha saḥ / yā sāntarjalasuptasya puṃsastasya nyakṛtyata // 3.4.310
tayā tatāra nāveva hastavyastāmburambudhim / daivameva hi sāhāyyaṃ kurute sattvaśālinām // 3.4.311
taṃ mārutimivāmbhodhipāraṃ rāmārthamāgatam / balavantamuvācaivamantarikṣātsarasvatī // 3.4.312
sādhu sādhu susattvo 'sti ko 'nyastvatto vidūṣaka / anena tava dhairyeṇa tuṣṭo 'smi tadidaṃ śṛṇu // 3.4.313
prāpto 'si nagnaviṣayamimaṃ saṃpratyato 'pi ca / kārkoṭakākhyaṃ nagaraṃ dinaiḥ prāpsyasi saptabhiḥ // 3.4.314
tato labdhadhṛtirgatvā śīghraṃ prāpsyasi cepsitam / ahaṃ cārādhipaḥ pūrvaṃ bhavatā havyakavyabhuk // 3.4.315
madvarācca tavedānīṃ kṣuttṛṣṇā ca na vartsyati / tadgaccha siddhyai visrabdhamityuktvā virarāma vāk // 3.4.316
vidūṣakaśca tacchrutvā praṇayāgniṃ praharṣitaḥ / pratasthe saptame cāhni prāpa kārkoṭakaṃ puram // 3.4.317
tatra ca praviveśaikaṃ maṭhamāryairadhiṣṭhitam / nānādeśodbhavaistaistairdvijairabhyāgatapriyaiḥ // 3.4.318
śrīmatā nirmitaṃ rājñā tatratyenāryavarmaṇā / ṛddhaṃ samagrasauvarṇahṛdyadevakulānvitam // 3.4.319
tatra sarvaiḥ kṛtātithyamekastaṃ brāhmaṇo 'tithim / snānena bhojanairvastrairnītvā gṛhamupācarat // 3.4.320
sāyaṃ ca tanmaṭhasthaḥ san pure śuśrāva tatra saḥ / vidūṣakaḥ sapaṭahaṃ ghoṣyamāṇam idaṃ vacaḥ // 3.4.321
brāhmaṇaḥ kṣatriyo vāpi pariṇetuṃ nṛpātmajām / prātaricchati yaḥ so 'dya rātrau vasatu tadgṛhe // 3.4.322
tacchrutvā sanimittaṃ sa tadāśaṅkya ca tatkṣaṇam / gantuṃ rājasutāvāsamiyeṣa priyasāhasaḥ // 3.4.323
ūcustaṃ maṭhaviprāste brahmanmā sāhasaṃ kṛthāḥ / tanna rājasutāsadma tanmṛtyorvivṛtaṃ mukham // 3.4.324
yo hi tatra praviśati kṣapāyāṃ na sa jīvati / gatāḥ subahavaścaivamatra sāhasikāḥ kṣayam // 3.4.325
ityukto 'pi sa tair viprair anaṅgīkṛtatadvacāḥ / vidūṣako rājagṛhaṃ yayau tatkiṃkaraiḥ saha // 3.4.326
tatrāryavarmaṇā rājñā svayaṃ dṛṣṭvābhinanditaḥ / viveśa tatsutāvāsaṃ naktamarka ivānalam // 3.4.327
dadarśa rājakanyāṃ ca tāmākṛtyānurāgiṇīm / nairāśyaduḥkhavidhuraṃ paśyantīṃ sāsrayā dṛśā // 3.4.328
āsīcca jāgradevātra sa rātrāvavalokayan / kare kṛpāṇamāgneyaṃ cintitopanataṃ dadhat // 3.4.329
akasmācca mahāghoraṃ dadarśa dvāri rākṣasam / chinnadakṣiṇabāhutvātprasāritabhujāntaram // 3.4.330
dṛṣṭvā vyacintayac cāsau hanta so 'yaṃ niśācaraḥ / yasya bāhur mayā chinno nagare pauṇḍravardhane // 3.4.331
tadadya na punarbāhau prahariṣyāmyasau hi me / palāyya pūrvavadgacchettasmātsādhu nihanmyamum // 3.4.332
ityālocya pradhāvyaiva keśeṣvākṛṣya tasya saḥ / rākṣasasya śiraśchettuṃ samārebhe vidūṣakaḥ // 3.4.333
tatkṣaṇaṃ bhītabhītaśca tamuvāca sa rākṣasaḥ / mā māṃ vadhīḥ susattvastvaṃ tatkuruṣva kṛpāmiti // 3.4.334
kiṃnāma tvaṃ ca keyaṃ ca tava ceṣṭeti tena saḥ / muktvā pṛṣṭaśca vīreṇa punarāha sa rākṣasaḥ // 3.4.335
yamadaṃṣṭrābhidhānasya mamābhūtāṃ sute ime / iyam ekā tathānyā ca pauṇḍravardhanavartinī // 3.4.336
avīrapuruṣāsaṅgādrakṣaṇīye nṛpātmaje / śaṃkarājñāprasādo hi mamābhūdayamīdṛśaḥ // 3.4.337
tatrādau bāhur ekena chinno me pauṇḍravardhane / tvayā cādya jito 'smīha tat samāptam idaṃ mama // 3.4.338
tac chrutvā sa vihasyainaṃ pratyuvāca vidūṣakaḥ / mayaiva sa bhujas tatra lūnaste pauṇḍravardhane // 3.4.339
rākṣaso 'pyavadattarhi devāṃśastvaṃ na mānuṣaḥ / manye tvadarthamevābhūccharvājñānugrahaḥ sa me // 3.4.340
tadidānīṃ suhṛnme tvaṃ yadā māṃ ca smariṣyasi / tadāhaṃ saṃnidhāsye te siddhaye saṃkaṭeṣvapi // 3.4.341
evaṃ sa rākṣaso maitryā varayitvā vidūṣakam / tenābhinanditavacā yamadaṃṣṭrastirodadhe // 3.4.342
vidūṣako 'pi sānandamabhinanditavikramaḥ / rājaputryā tayā tatra hṛṣṭastāmanayanniśām // 3.4.343
prātaśca jñātavṛttāntastuṣṭastasmai dadau nṛpaḥ / vibhavaiḥ saha śauryaikapatākāmiva tāṃ sutām // 3.4.344
sa tayā saha tatrāsīdrātrīḥ kāścidvidūṣakaḥ / padātpadamamuñcantyā lakṣmyeva guṇabaddhayā // 3.4.345
ekadā ca niśi svairaṃ tataḥ prāyātpriyotsukaḥ / labdhadivyarasāsvādaḥ ko hi rajyedrasāntare // 3.4.346
nagarācca vinirgatya sa taṃ sasmāra rākṣasam / smṛtamātrāgataṃ taṃ ca jagāda racitānatim // 3.4.347
siddhakṣetre prayātavyamudayādrau mayā sakhe / bhadrāvidyādharīhetoratastvaṃ tatra māṃ naya // 3.4.348
tathetuktavatastasya skandhamāruhya rakṣasaḥ / yayau ca sa tayā rātryā durgamāṃ ṣaṣṭiyojanīm // 3.4.349
prātaśca tīrtvā śītodāmalaṅghyāṃ mānuṣairnadīm / udayādreratha prāpatsaṃnikarṣamayatnataḥ // 3.4.350
ayaṃ sa parvataḥ śrīmānudayākhyaḥ purastava / atropari ca nāstyeva siddhadhāmni gatirmama // 3.4.351
ity uktvā rākṣase tasmin prāptānujñe tirohite / dīrghikāṃ sa dadarśaikāṃ ramyāṃ tatra vidūṣakaḥ // 3.4.352
vadantyāḥ svāgatamiva bhramadbhramaraguñjitaiḥ / tasyās tīre nyaṣīdac ca phullapadmānanaśriyaḥ // 3.4.353
strīṇāmivātra cāpaśyatpadapaṅktiṃ suvistarām / ayaṃ priyāgame mārgastaveti bruvatīmiva // 3.4.354
alaṅghyo 'yaṃ girirmartyaistadihaiva varaṃ kṣaṇam / sthito bhavāmi paśyāmi kasyeyaṃ padapaddhatiḥ // 3.4.355
iti cintayatastasya tatra toyārthamāyayuḥ / gṛhītakāñcanaghaṭā bhavyāḥ subahavaḥ striyaḥ // 3.4.356
vāripūritakumbhāśca tāḥ sa papraccha yoṣitaḥ / kasyedaṃ nīyate toyamiti praṇayapeśalam // 3.4.357
āste cidyādharī bhadra bhadrānāmātra parvate / idaṃ snānodakaṃ tasyā iti tāśca tamabruvan // 3.4.358
citraṃ dhātaiva dhīrāṇāmārabdhoddāmakarmaṇām / parituṣyeva sāmagrīṃ ghaṭayatyupayoginīm // 3.4.359
yadekā sahasaiva strī tāsāṃ madhyāduvāca tam / mahābhāga mama skandhe kumbha utkṣipyatāmiti // 3.4.360
tatheti ca ghaṭe tasyāḥ skandhotkṣipte sa buddhimān / nidadhe bhadrayā pūrvaṃ dattaṃ ratnāṅgulīyakam // 3.4.361
upāviśacca tatraiva sa punardīrghikātaṭe / tāśca tajjalamādāya yayurbhadrāgṛhaṃ striyaḥ // 3.4.362
tatra tābhiśca bhadrāyā yāvatsnānāmbu dīyate / tāvattasyāstadutsaṅge nipapātāṅgulīyakam // 3.4.363
taddṛṣṭvā pratyabhijñāya bhadrā papraccha tāḥ sakhīḥ / dṛṣṭaḥ kiṃ ko'pi yuṣmābhirihāpūrvaḥ pumāniti // 3.4.364
dṛṣṭa eko yuvāsmābhirmānuṣo vāpikātaṭe / tenotkṣipto ghaṭaścāyamiti pratyabruvaṃśca tāḥ // 3.4.365
tato bhadrābravīcchīghraṃ prakḷptasnānamaṇḍanam / ihānayata gatvā taṃ sa hi bhartā mamāgataḥ // 3.4.366
ityukte bhadrayā gatvā yathavastu nivedya ca / snātaśca tadvayasyābhistatrāninye vidūṣakaḥ // 3.4.367
prāptaśca sa dadarśātra bhadrāṃ mārgonmukhīṃ cirāt / nijasattvataroḥ sākṣātpakvāmiva phalaśriyam // 3.4.368
sāpi dṛṣṭvā tamutthāya harṣabāṣpāmbusīkaraiḥ / dattārgheva babandhāsya kaṇṭhe bhujalatāsrajam // 3.4.369
parasparāliṅgitayostayoḥ svedacchalādiva / atipīḍanataḥ snehaḥ sasyande cirasaṃbhṛtaḥ // 3.4.370
athopaviṣṭāv anyonyam avitṛptau vilokane / ubhau śataguṇībhūtām ivotkaṇṭhām udūhatuḥ // 3.4.371
āgato 'si kathaṃ bhūmimimāmiti ca bhadrayā / paripṛṣṭaḥ sa tatkālamuvācedaṃ vidūṣakaḥ // 3.4.372
samālambya bhavetsnehamāruhya prāṇasaṃśayān / subahūnāgato 'smīha kimanyadvacmi sundari // 3.4.373
tacchrutvā tasya dṛṣṭvā tāmanapekṣitajīvitām / prītiṃ kāṣṭhāgatasnehā sā bhadrā tamabhāṣata // 3.4.374
āryaputra na me kāryaṃ sakhibhirna ca siddhibhiḥ / tvaṃ me prāṇā guṇakrītā dāsī cāhaṃ tava prabho // 3.4.375
vidūṣakastato 'vādīttarhyāgaccha mayā saha / muktvā divyamimaṃ bhogaṃ vastumujjayinīṃ priye // 3.4.376
tatheti pratipede sā bhadrā sapadi tadvacaḥ / tatsaṃkalpaparibhraṣṭā vidyāśca tṛṇavajjahau // 3.4.377
tatastayā samaṃ tatra sa viśaśrāma tāṃ niśām / kḷptopacāras tatsakhyā yogeśvaryā vidūṣakaḥ // 3.4.378
prātaśca bhadrayā sākamavatīryodayādritaḥ / sasmāra yamadaṃṣṭraṃ taṃ rākṣasaṃ sa punaḥ kṛtī // 3.4.379
smṛtamātrāgatasyoktvā gantavyādhvakramaṃ nijam / tasyāruroha sa skandhe bhadrāmāropya tāṃ puraḥ // 3.4.380
sāpi sehe tadatyugrarākṣasāṃsādhirohaṇam / anurāgaparāyattāḥ kurvate kiṃ na yoṣitaḥ // 3.4.381
rakṣodhirūḍhaśca tataḥ sa pratasthe priyāsakhaḥ / vidūṣakaḥ punaḥ prāpa tacca kārkoṭakaṃ puram // 3.4.382
rakṣodarśanasatrāsaṃ tatra cālokito janaiḥ / dṛṣṭvāryavarmanṛpatiṃ svāṃ bhāryāṃ mārgati sma saḥ // 3.4.383
dattāṃ tena gṛhītvā ca tatsutāṃ tāṃ bhujarjitām / tathaiva rākṣasārūḍhaḥ sa pratasthe purāttataḥ // 3.4.384
gatvāmbudhestaṭe prāpa pāpaṃ taṃ vaṇijaṃ ca saḥ / yenāsya vāridhau pūrvaṃ chinnāḥ kṣiptasya rajjavaḥ // 3.4.385
jahāra tasya ca sutāṃ vaṇijaḥ sa dhanaiḥ saha / prāgambudhau pravahaṇapramocanapaṇārjitām // 3.4.386
dhanāpahāramevāsya vadhaṃ mene ca pāpmanaḥ / kadaryāṇāṃ pure prāṇāḥ prāyeṇa hyarthasaṃcayāḥ // 3.4.387
tato rakṣorathārūḍhastāmānīya vaṇiksutām / sa bhadrārājaputrībhyāṃ sahaivodapatannabhaḥ // 3.4.388
darśayannijakāntānāṃ dyumārgeṇa tatāra ca / vilasatsattvasaṃrambhaṃ svapauruṣamivāmbudhim // 3.4.389
prāpa tac ca sa bhūyo 'pi nagaraṃ pauṇḍravardhanam / dṛṣṭaḥ savismayaṃ sarvair vāhanīkṛtarākṣasaḥ // 3.4.390
tatra tāṃ devasenasya sutāṃ rājñaścirotsukām / bhāryāṃ saṃbhāvayāmāsa rākṣasāvajayārjitām // 3.4.391
rudhyamāno 'pi tatpitrā sa svadeśasamutsukaḥ / gṛhītvā tāmapi tataḥ prāyādujjayinīṃ prati // 3.4.392
acireṇa ca tāṃ prāpa purīṃ rākṣasayogataḥ / bahirgatāmivātmīyadeśadarśananirvṛtim // 3.4.393
athopari sthitastasya mahākāyasya rakṣasaḥ / aṃsasthatadvadhūcakrakāntiprakaṭitātmanaḥ // 3.4.394
sa janairdadṛśe tatra śikhare jvalitauṣadhau / śaśāṅka iva pūrvādrerudayastho vidūṣakaḥ // 3.4.395
tato vismitavitraste jane buddhvātra bhūpatiḥ / ādityaseno niragācchvaśuro 'sya tadā puraḥ // 3.4.396
vidūṣakastu dṛṣṭvā tamavatīryāśu rākṣasāt / praṇamya nṛpamabhyāgānnṛpo 'pyabhinananda tam // 3.4.397
avatāryaiva tatskandhāttāḥ svabhāryāstato 'khilāḥ / mumoca kāmacārāya rākṣasaṃ sa vidūṣakaḥ // 3.4.398
gate ca rākṣase tasmin sa tena saha bhūbhujā / śvaśureṇa sabhāryaḥ san prāviśad rājamandiram // 3.4.399
tatra tāṃ prathamāṃ bhāryāṃ tanayāṃ tasya bhūpateḥ / ānandayadupāgatya cirotkaṇṭhāvaśīkṛtām // 3.4.400
kathametāstvayā bhāryāḥ prāptāḥ kaścaiṣa rākṣasaḥ / iti pṛṣṭaḥ sa rājñātra sarvamasmai śaśaṃsa tat // 3.4.401
tataḥ prabhāvatuṣṭena tena tasya mahībhṛtā / jāmāturnijarājyārdhaṃ pradattaṃ kāryavedinā // 3.4.402
tatkṣaṇācca sa rājābhūdvipro bhūtvā vidūṣakaḥ / samucchritasitacchattro vidhūtobhayacāmaraḥ // 3.4.403
tadā ca maṅgalātodyavādyanirhrādanirbharā / praharṣamuktanādeva rarājojjayinī purī // 3.4.404
ityāptarājyavibhavaḥ kramaśaḥ sa kṛtsnāṃ jitvā mahīmakhilarājakapūjitāṅghriḥ / tābhiḥ samaṃ vigatamatsaranirvṛtābhir bhadrāsakhaściramaraṃsta nijapriyābhiḥ // 3.4.405
ityanukūle daive bhajati nijaṃ sattvam eva dhīrāṇām / lakṣmīrabhasākarṣaṇasiddhamahāmodamantratvam // 3.4.406
itthaṃ śrutvā vatsarājasya vaktrāc citrām etām adbhutārthāṃ kathāṃ te / pāśvāsīnā mantriṇaś cāsya sarve devyau cāpi prītimagryāmavāpuḥ // 3.4.407
tato vatseśvaraṃ prāha tatra yaugandharāyaṇaḥ / rājan daivānukūlyaṃ ca vidyate pauruṣaṃ ca te // 3.5.1
nītimārge ca vayam apy atra kiṃcitkṛtaśramāḥ / tad yathācintitaṃ śīghraṃ kuruṣva vijayaṃ diśām // 3.5.2
ity ukte mantrimukhyena rājā vatseśvaro 'bravīt / astv etad bahuvighnās tu sadā kalyāṇasiddhayaḥ // 3.5.3
atas tadarthaṃ tapasā śaṃbhum ārādhayāmy aham / vinā hi tatprasādena kuto vāñchitasiddhayaḥ // 3.5.4
tac chrutvā ca tapas tasya mantriṇo 'py anumenire / setubandhodyatasyābdhau rāmasyeva kapīśvarāḥ // 3.5.5
tatas taṃ saha devībhyāṃ sacivaiś ca tapaḥsthitam / trirātropoṣitaṃ bhūpaṃ śivaḥ svapnaṃ samādiśat // 3.5.6
tuṣṭo 'smi te tad uttiṣṭha nirvighnaṃ jayam āpsyasi / sarvavidyādharādhīśaṃ putraṃ caivācirād iti // 3.5.7
tataḥ sa bubudhe rājā tatprasādahṛtaklamaḥ / arkāṃśuracitāpyāyaḥ pratipaccandramā iva // 3.5.8
ānandayac ca sacivān prātaḥ svapnena tena saḥ / vratopavāsaklānte ca devyau dve puṣpakomale // 3.5.9
tatsvapnavarṇanenaiva śrotrapeyena tṛptayoḥ / tayoś ca vibhavāyaiva jātaḥ svādvauṣadhakramaḥ // 3.5.10
lebhe sa rājā tapasā prabhāvaṃ pūrvajaiḥ samam / puṇyāṃ pativratānāṃ ca tatpatnyau kīrtim āpatuḥ // 3.5.11
utsavavyagrapaure ca vihite vratapāraṇe / yaugandharāyaṇo 'nyedyur iti rājānam abravīt // 3.5.12
dhanyas tvaṃ yasya caivetthaṃ prasanno bhagavān haraḥ / tad idānīṃ ripūñ jitvā bhaja lakṣmīṃ bhujārjitām // 3.5.13
sā hi svadharmasaṃbhūtā bhūbhṛtām anvaye sthirā / nijadharmārjitānāṃ hi vināśo nāsti saṃpadām // 3.5.14
tathā ca cirabhūmiṣṭho nidhiḥ pūrvajasaṃbhṛtaḥ / praṇaṣṭo bhavatā prāptaḥ kiṃ cātraitāṃ kathāṃ śṛṇu // 3.5.15
babhūva devadāsākhyaḥ pure pāṭaliputrake / purā ko'pi vaṇikputro mahādhanakulodgataḥ // 3.5.16
abhavat tasya bhāryā ca nagarāt pauṇḍravardhanāt / pariṇītā samṛddhasya kasyāpi vaṇijaḥ sutā // 3.5.17
gate pitari pañcatvaṃ krameṇa vyasanānvitaḥ / sa devadāso dyūtena sarvaṃ dhanam ahārayat // 3.5.18
tataś ca tasya sā bhāryā duḥkhadāridryaduḥkhitā / etya nītā nijaṃ gehaṃ svapitrā pauṇḍravardhanam // 3.5.19
śanaiḥ so 'pi vipatkhinnaḥ sthātum icchan svakarmaṇi / mūlyārthī devadāsas taṃ śvaśuraṃ yācituṃ yayau // 3.5.20
prāptaś ca saṃdhyāsamaye tat puraṃ pauṇḍravardhanam / rajorūkṣaṃ vivastraṃ ca vīkṣyātmānam acintayat // 3.5.21
īdṛśaḥ praviśāmīha kathaṃ śvaśuraveśmani / varaṃ hi mānino mṛtyur na dainyaṃ svajanāgrataḥ // 3.5.22
ity ālocyāpaṇe gatvā sa kvāpi vipaṇer bahiḥ / naktaṃ saṃkucitas tasthau tatkālaṃ kamalopamaḥ // 3.5.23
kṣaṇāc ca tasyāṃ vipaṇau praviśantaṃ vyalokayat / yuvānaṃ vaṇijaṃ kaṃcid udghāṭitakavāṭakam // 3.5.24
kṣaṇāntare ca tatraiva niḥśabdapadam āgatām / drutam antaḥ praviṣṭāṃ ca striyam ekāṃ dadarśa saḥ // 3.5.25
jvalatpradīpe yāvac ca dadau dṛṣṭiṃ tadantare / pratyabhijñātavāṃs tāvat tāṃ nijām eva gehinīm // 3.5.26
tataḥ so 'rgalitadvārāṃ bhāryāṃ tām anyagāminīm / dṛṣṭvā duḥkhāśanihato devadāso vyacintayat // 3.5.27
dhanahīnena deho 'pi hāryate strīṣu kā kathā / nisarganiyataṃ vāsāṃ vidyutām iva cāpalam // 3.5.28
tad iyaṃ sā vipat puṃsāṃ vyasanārṇavapātinām / gatiḥ seyaṃ svatantrāyāḥ striyāḥ pitṛgṛhasthiteḥ // 3.5.29
iti saṃcintayaṃs tasyā bhāryāyāḥ sa bahiḥ sthitaḥ / ratāntavisrambhajuṣaḥ kathālāpam ivāśṛṇot // 3.5.30
upetya ca dadau dvāri sa karṇaṃ sāpi tatkṣaṇam / ity abravīd upapatiṃ pāpā taṃ vaṇijaṃ rahaḥ // 3.5.31
śṛṇv idaṃ kathayāmy adya rahasyaṃ te 'nurāgiṇī / madbhartur vīravarmākhyaḥ purābhūt prapitāmahaḥ // 3.5.32
svagṛhasyāṅgaṇe tena catvāraḥ svarṇapūritāḥ / kumbhāś caturṣu koṇeṣu nigūḍhāḥ sthāpitā bhuvi // 3.5.33
tad ekasyāḥ svabhāryāyāḥ sa cakre viditaṃ tadā / tadbhāryā cāntakāle sā snuṣāyai tad avocata // 3.5.34
sāpi snuṣāyai macchvaśrve macchvaśrūr abravīc ca me / ity ayaṃ matpatikule śvaśrūkramamukhāgamaḥ // 3.5.35
svabhartus tac ca na mayā daridrasyāpi varṇitam / sa hi dyūtarato dveṣyas tvaṃ tu me paramaḥ priyaḥ // 3.5.36
tat tatra gatvā madbhartuḥ sakāśāt tadgṛhaṃ dhanaiḥ / krītvā tat prāpya ca svarṇam ihaitya bhaja māṃ sukham // 3.5.37
evam uktaḥ kuṭilayā sa tayopapatir vaṇik / tutoṣa tasyai manvāno nidhiṃ labdham ayatnataḥ // 3.5.38
devadāso 'pi kuvadhūvākśalyais tair bahir gataḥ / kīlitām iva tatkālaṃ dhanāśāṃ hṛdaye dadhau // 3.5.39
jagāma ca tataḥ sadyaḥ puraṃ pāṭaliputrakam / prāpya ca svagṛhaṃ labdhvā nidhānaṃ svīcakāra tat // 3.5.40
athājagāma sa vaṇik tadbhāryācchannakāmukaḥ / tam eva deśaṃ vāṇijyavyājena nidhilolupaḥ // 3.5.41
devadāsasakāśāc ca krīṇāti sma sa tadgṛham / devadāso 'pi mūlyena bhūyasā tasya tad dadau // 3.5.42
tato gṛhasthitiṃ kṛtvā yuktyā śvaśuraveśmanaḥ / sa devadāsaḥ śīghraṃ tām ānināya svagehinīm // 3.5.43
evaṃ kṛte ca tadbhāryākāmukaḥ sa vaṇik śaṭhaḥ / alabdhanidhir abhyetya devadāsam uvāca tam // 3.5.44
etad bhavadgṛhaṃ jīrṇaṃ mahyaṃ na khalu rocate / tad dehi me nijaṃ mūlyaṃ svagṛhaṃ svīkuruṣva ca // 3.5.45
iti jalpaṃś ca sa vaṇig devadāsaś ca vibruvan / ubhau vivādasaktau tau rājāgram upajagmatuḥ // 3.5.46
tatra svabhāryāvṛttāntaṃ vakṣaḥsthaviṣaduḥsaham / devadāso narendrāgre kṛtsnam udgirati sma tam // 3.5.47
tataś cānāyya tadbhāryāṃ tattvaṃ cānviṣya bhūpatiḥ / adaṇḍayat taṃ sarvasvaṃ vaṇijaṃ pāradārikam // 3.5.48
devadāso 'pi kuvadhūṃ kṛtva tāṃ chinnanāsikām / anyāṃ ca pariṇīyātra tasthau labdhanidhiḥ sukham // 3.5.49
itthaṃ dharmārjitā lakṣmīr āsaṃtaty anapāyinī / itarā tu jalapātatuṣārakaṇanaśvarī // 3.5.50
ato yateta dharmeṇa dhanam arjayituṃ pumān / rājā tu sutarāṃ yena mūlaṃ rājyataror dhanam // 3.5.51
tasmād yathāvat saṃmānya siddhaye mantrimaṇḍalam / kuru digvijayaṃ deva labdhuṃ dharmottarāṃ śriyam // 3.5.52
śvaśuradvayabandhūnāṃ prasaktānuprasaktitaḥ / vikurvate na bahavo rājānas te milanti ca // 3.5.53
yas tv eṣa brahmadattākhyo vārāṇasyāṃ mahīpatiḥ / nityaṃ vairī sa te tasmād vijayasva tam agrataḥ // 3.5.54
tasmiñ jite jaya prācīprakrameṇākhilā diśaḥ / uccaiḥ kuruṣva vai pāṇḍor yaśaś ca kumudojjvalam // 3.5.55
ity ukto mantrimukhyena tatheti vijayodyataḥ / vatsarājaḥ prakṛtiṣu prayāṇārambham ādiśat // 3.5.56
dadau vaidehadeśe ca rājyaṃ gopālakāya saḥ / satkārahetor nṛpatiḥ śvaśuryāyānugacchate // 3.5.57
kiṃ ca padmāvatībhrātre prāyacchat siṃhavarmaṇe / saṃmānya cediviṣayaṃ sainyaiḥ samam upeyuṣe // 3.5.58
ānāyayac ca sa vibhur bhillarājaṃ pulindakam / mittraṃ balair vyāptadiśaṃ prāvṛṭkālam ivāmbudaiḥ // 3.5.59
abhūc ca yātrāsaṃrambho rāṣṭre tasya mahāprabhoḥ / ākulatvaṃ tu śatrūṇāṃ hṛdi citram ajāyata // 3.5.60
yaugandharāyaṇaś cāgre cārān vārāṇasīṃ prati / prāhiṇod brahmadattasya rājño jñātuṃ viceṣṭitam // 3.5.61
tataḥ śubhe 'hani prīto nimittair jayaśaṃsibhiḥ / brahmadattaṃ prati prācyāṃ pūrvaṃ vatseśvaro yayau // 3.5.62
ārūḍhaḥ procchritacchattraṃ prottuṅgaṃ jayakuñjaram / giriṃ praphullaikataruṃ mṛgendra iva durmadaḥ // 3.5.63
prāptayā siddhidūtyeva śaradā dattasaṃmadaḥ / darśayantyātisugamaṃ mārgaṃ svalpāmbunimnagam // 3.5.64
pūrayan bahunādābhir vāhinībhir bhuvas talam / kurvann akāṇḍanirmeghavarṣāsamayasaṃbhramam // 3.5.65
tadā ca sainyanirghoṣapratiśabdākulīkṛtāḥ / parasparam ivācakhyus tadāgamabhayaṃ diśaḥ // 3.5.66
celuś ca hemasaṃnāhasaṃbhṛtārkaprabhā hayāḥ / tasya nīrājanaprītapāvakānugatā iva // 3.5.67
virejur vāraṇāś cāsya sitaśravaṇacāmarāḥ / vigaladgaṇḍasindūraśoṇadānajalāḥ pathi // 3.5.68
śaratpāṇḍupayodāṅkāḥ sadhāturasanirjharāḥ / yātrānupreṣitā bhītair ātmajā iva bhūdharaiḥ // 3.5.69
naivaiṣa rājā sahate pareṣāṃ prasṛtaṃ mahaḥ / itīva taccamūreṇur arkatejas tirodadhe // 3.5.70
padāt padaṃ ca dve devyau mārge tam anujagmatuḥ / nṛpaṃ nayaguṇākṛṣṭe iva kīrtijayaśriyau // 3.5.71
namatātha palāyadhvam ity ūce vidviṣām iva / pavanākṣiptavikṣiptais tasya senādhvajāṃśukaiḥ // 3.5.72
evaṃ yayau sa digbhāgān paśyan phullasitāmbujān / mahīmardabhayodbhrāntaśeṣotkṣiptaphaṇān iva // 3.5.73
atrāntare ca te cārā dhṛtakāpālikavratāḥ / yaugandharāyaṇādiṣṭāḥ prāpur vārāṇasīṃ purīm // 3.5.74
teṣāṃ ca kuhakābhijño jñānitvam upadarśayan / śiśriye gurutām ekaḥ śeṣās tacchiṣyatāṃ yayuḥ // 3.5.75
ācāryo 'yaṃ trikālajña iti vyājaguruṃ ca tam / śiṣyās te khyāpayām āsur bhikṣāśinam itas tataḥ // 3.5.76
yad uvācāgnidāhādi sa jñānī bhāvi pṛcchatām / tacchiṣyās tat tathā guptaṃ cakrus tena sa paprathe // 3.5.77
rañjitaṃ kṣudrasiddhyā ca tatratyaṃ nṛpavallabham / svīcakre sa kam apy ekaṃ rājaputram upāsakam // 3.5.78
tanmukhenaiva rājñaś ca brahmadattasya pṛcchataḥ / so 'bhūt tatra rahasyajñaḥ prāpte vatseśavigrahe // 3.5.79
athāsya brahmadattasya mantrī yogakaraṇḍakaḥ / cakāra vatsarājasya vyājān āgacchataḥ pathi // 3.5.80
adūṣayat pratipathaṃ viṣādidravyayuktibhiḥ / vṛkṣān kusumavalliś ca toyāni ca tṛṇāni ca // 3.5.81
vidadhe viṣakanyāś ca sainye paṇyavilāsinīḥ / prāhiṇot puruṣāṃś caiva niśāsu cchadmaghātinaḥ // 3.5.82
tac ca vijñāya sa jñānaliṅgī cāro nyavedayat / yaugandharāyaṇāyāśu svasahāyamukhais tadā // 3.5.83
yaugandharāyaṇo 'py etad buddhvā pratipadaṃ pathi / dūṣitaṃ tṛṇatoyādi pratiyogair aśodhayat // 3.5.84
apūrvastrīsamāyogaṃ kaṭake niṣiṣedha ca / avadhīd vadhakāṃs tāṃś ca labdhvā saha rumaṇvatā // 3.5.85
tad buddhvā dhvastamāyaḥ san sainyapūritadiṅmukham / vatseśvaraṃ brahmadatto mene durjayam eva tam // 3.5.86
saṃmantrya dattvā dūtaṃ ca śiroviracitāñjaliḥ / tataḥ sa nikaṭībhūtaṃ vatseśaṃ svayam abhyagāt // 3.5.87
vatsarājo 'pi taṃ prāptaṃ pradattopāyanaṃ nṛpam / prītyā saṃmānayām āsa śūrā hi praṇatipriyāḥ // 3.5.88
itthaṃ tasmiñ jite prācīṃ śamayan namayan mṛdūn / unmūlayaṃś ca kaṭhinān nṛpān vāyur iva drumān // 3.5.89
prāpa ca prabalaḥ prācyaṃ caladvīcivighūrṇitam / vaṅgāvajayavitrāsavepamānam ivāmbudhim // 3.5.90
tasya velātaṭānte ca jayastambhaṃ cakāra saḥ / pātālābhayayācñārthaṃ nāgarājam ivodgatam // 3.5.91
avanamya kare datte kaliṅgair agragais tataḥ / āruroha mahendrādriṃ yaśas tasya yaśasvinaḥ // 3.5.92
mahendrābhibhavād bhītair vindhyakūṭair ivāgataiḥ / gajair jitvāṭavīṃ rājñāṃ sa yayau dakṣiṇāṃ diśam // 3.5.93
tatra cakre sa niḥsārapāṇḍurān apagarjitān / parvatāśrayiṇaḥ śatrūñ śaratkāla ivāmbudān // 3.5.94
ullaṅghyamānā kāverī tena saṃmardakāriṇā / colakeśvarakīrtiś ca kāluṣyaṃ yayatuḥ samam // 3.5.95
na paraṃ muralānāṃ sa sehe mūrdhasu nonnatim / karair āhanyamāneṣu yāvat kāntākuceṣv api // 3.5.96
yat tasya saptadhā bhinnaṃ papur godāvarīpayaḥ / mātaṅgās tanmadavyājāt saptadhaivāmucann iva // 3.5.97
athottirya sa vatseśo revām ujjayinīm agāt / praviveśa ca tāṃ caṇḍamahāsenapuraskṛtaḥ // 3.5.98
sa mālyaślathadhammillaśobhād vaiguṇyaśālinām / mālavastrīkaṭākṣāṇāṃ yayau cātraiva lakṣyatām // 3.5.99
tasthau ca nirvṛtas tatra tathā śvaśurasatkṛtaḥ / visasmāra yathābhīṣṭān api bhogān svadeśajān // 3.5.100
āsīd vāsavadattā ca pituḥ pārśvavivartinī / smarantī bālabhāvasya saukhye 'pi vimanā iva // 3.5.101
rājā caṇḍamahāsenas tayā tanayayā yathā / tathaiva padmāvatyāpi nandati sma sam āgataḥ // 3.5.102
viśramya ca niśāḥ kāścit prīto vatseśvaras tataḥ / anvitaḥ śvāśuraiḥ sainyaiḥ prayayau paścimāṃ diśam // 3.5.103
tasya khaḍgalatā nūnaṃ pratāpānaladhūmikā / yaccakre lāṭanārīṇām udaśrukaluṣā dṛśaḥ // 3.5.104
asau mathitum ambhodhiṃ mā mām unmūlayiṣyati / itīva tadgajādhūtavano 'vepata mandaraḥ // 3.5.105
satyaṃ sa ko'pi tejasvī bhāsvadādivilakṣaṇaḥ / pratīcyām udayaṃ prāpa prakṛṣṭam api yajjayī // 3.5.106
tataḥ kuberatilakām alakāsaṅgaśaṃsinīm / kailāsahāsasubhagām āśām abhisasāra saḥ // 3.5.107
sindhurājaṃ vaśīkṛtya harisainyair anudrutaḥ / kṣapayām āsa ca mlecchān rāghavo rākṣasān iva // 3.5.108
turuṣkaturagavrātāḥ kṣubdhasyābdher ivormayaḥ / tadgajendraghaṭā velāvaneṣu dalaśo yayuḥ // 3.5.109
gṛhītārikaraḥ śrīmān pāpasya puruṣottamaḥ / rāhor iva sa ciccheda pārasīkapateḥ śiraḥ // 3.5.110
hūṇahānikṛtas tasya mukharīkṛtadiṅmukhā / kīrtir dvitīyā gaṅgeva vicacāra himācale // 3.5.111
nadantīṣv asya senāsu bhayastimitavidviṣaḥ / pratīpaḥ śuśruve nādaḥ śailarandhreṣu kevalam // 3.5.112
apacchattreṇa śirasā kāmarūpeśvaro 'pi tam / naman vicchāyatāṃ bheje yat tadā na tad adbhutam // 3.5.113
taddattair anvito nāgaiḥ samrāḍ vivavṛte 'tha saḥ / adribhir jaṅgamaiḥ śailaiḥ karīkṛtyārpitair iva // 3.5.114
evaṃ vijitya vatseśo vasudhāṃ saparicchadaḥ / padmāvatīpituḥ prāpa puraṃ magadhabhūbhṛtaḥ // 3.5.115
magadheśaś ca devībhyāṃ sahite 'sminn upasthite / sotsavo 'bhūn niśājyotsnāvati candra iva smaraḥ // 3.5.116
avijñātasthitām ādau punaś ca vyaktim āgatām / mene vāsavadattāṃ ca so 'dhikapraśrayāspadam // 3.5.117
tato magadhabhūbhṛtā sanagareṇa tenārcitaḥ samagrajanamānasair anugato 'nurāgāgataiḥ / nigīrṇavasudhātalo balabhareṇa lāvāṇakaṃ jagāma viṣayaṃ nijaṃ sa kila vatsarājo jayī // 3.5.118
tataḥ sa senāviśrāntyai tatra lāvāṇake sthitaḥ / rahasy uvāca vatseśo rājā yaugandharāyaṇam // 3.6.1
tvadbuddhyā nirjitāḥ sarve pṛthivyāṃ bhūbhṛto mayā / upāyasvīkṛtās te ca naiva vyabhicaranti me // 3.6.2
vārāṇasīpatis tv eṣa brahmadatto durāśayaḥ / jāne vyabhicaraty eko viśvāsaḥ kuṭileṣu kaḥ // 3.6.3
iti vatseśvareṇokta āha yaugandharāyaṇaḥ / na rājan brahmadattas te bhūyo vyabhicariṣyati // 3.6.4
ākrāntopanatas tv eṣa bhṛśaṃ saṃmānitas tvayā / śubhācārasya kaḥ kuryād aśubhaṃ hi sacetanaḥ // 3.6.5
kurvīta vā yas tasyaiva tadātmany aśubhaṃ bhavet / tathā ca śrūyatām atra kathāṃ te varṇayāmy aham // 3.6.6
babhūva padmaviṣaye purā ko'pi dvijottamaḥ / khyātimān agnidattākhyo bhūbhṛddattāgrahārabhuk // 3.6.7
tasyaikaḥ somadattākhyaḥ putro jyāyān ajāyata / dvitīyaś cābhavad vaiśvānaradattākhyayā sutaḥ // 3.6.8
ādyas tayor abhūn mūrkhaḥ svākṛtir durvinītakaḥ / aparaś cābhavad vidvān vinīto 'dhyayanapriyaḥ // 3.6.9
kṛtadārāv ubhau tau ca pitary astaṃ gate tataḥ / tadīyasyāgrahārāder ardham ardhaṃ vibhejatuḥ // 3.6.10
tanmadhyāt sa kanīyāṃś ca rājñā saṃmānito 'bhavat / jyeṣṭhas tu somadatto 'bhūc capalaḥ kṣatrakarmakṛt // 3.6.11
ekadā baddhagoṣṭhīkaṃ śūdraiḥ saha vilokya tam / somadattaṃ pitṛsuhṛddvijaḥ ko 'py evam abravīt // 3.6.12
agnidattasuto bhūtvā śūdravan mūrkha ceṣṭase / nijam evānujaṃ dṛṣṭvā rājapūjyaṃ na lajjase // 3.6.13
tac chrutvā kupitaḥ so 'tha somadattaḥ pradhāvya tam / vipraṃ pādaprahāreṇa jaghānojjhitagauravaḥ // 3.6.14
tatra vipraḥ sa kṛtvānyān sākṣiṇas tatkṣaṇaṃ dvijān / gatvā pādāhatikruddho rājānaṃ taṃ vyajijñapat // 3.6.15
rājāpi somadattasya bandhāya prāhiṇod bhaṭān / te ca nirgatya tanmittrair jaghnire śastrapāṇibhiḥ // 3.6.16
tato bhūyo balaṃ preṣyāvaṣṭabdhasyāsya bhūpatiḥ / krodhāndhaḥ somadattasya śūlāropaṇam ādiśat // 3.6.17
āropyamāṇaḥ śūlāyām athākasmāt sa ca dvijaḥ / prakṣipta iva kenāpi nipapāta tataḥ kṣitau // 3.6.18
rakṣanti bhāvi kalyāṇaṃ bhāgyāny eva yato 'sya te / andhībabhūvur vadhakāḥ punar āropaṇodyatāḥ // 3.6.19
tatkṣaṇaṃ śrutavṛttāntas tuṣṭo rājā kanīyasā / bhrātrāsya kṛtavijñaptir vadhād enam amocayat // 3.6.20
tato maraṇanistīrṇaḥ somadatto gṛhaiḥ saha / gantuṃ rājāvamānena deśāntaram iyeṣa saḥ // 3.6.21
yadā ca naicchan gamanaṃ sametās tasya bāndhavāḥ / tyaktarājāgrahārārdhāṃ pratipede tadā sthitim // 3.6.22
tato vṛttyantarābhāvāt kartuṃ sa cakame kṛṣim / tadyogyāṃ ca bhuvaṃ draṣṭuṃ śubhe 'hany aṭavīṃ yayau // 3.6.23
tatra lebhe śubhāṃ bhūmiṃ saṃbhāvya phalasaṃpadam / tanmadhye ca mahābhogam aśvatthatarum aikṣata // 3.6.24
taṃ kalyāṇaghanacchāyāc channasūryāṃśuśītalam / prāvṛṭkālam ivālokya kṛṣyarthī toṣam āpa saḥ // 3.6.25
yo 'dhiṣṭhātātra tasyaiva bhakto 'smīty abhidhāya ca / kṛtapradakṣiṇo 'śvatthavṛkṣaṃ taṃ praṇanāma saḥ // 3.6.26
saṃyojyātha balīvardayugaṃ racitamaṅgalaḥ / kṛtvā baliṃ tasya taror ārebhe kṛṣim atra saḥ // 3.6.27
tasthau tasyaiva cādhastād drumasya sa divāniśam / bhojanaṃ tasya cāninye tatraiva gṛhiṇī sadā // 3.6.28
kāle tatra ca pakveṣu tasya sasyeṣv aśaṅkitam / sā bhūmiḥ pararāṣṭreṇa daivād etya vyaluṇṭhyata // 3.6.29
tataḥ parabale yāte naṣṭe sasye sa sattvavān / āśvāsya rudatīṃ bhāryāṃ kiṃcic cheṣaṃ tadādadau // 3.6.30
prāgvat kṛtabalis tasthau tatraivātha taror adhaḥ / nisargaḥ sa hi dhīrāṇāṃ yad āpady adhikaṃ dṛḍhāḥ // 3.6.31
atha cintāvinidrasya sthitasyaikākino niśi / tasyāśvatthataros tasmād uccacāra sarasvatī // 3.6.32
bhoḥ somadatta tuṣṭo 'smi tava tad gaccha bhūpateḥ / ādityaprabhasaṃjñasya rāṣṭraṃ śrīkaṇṭhadeśagam // 3.6.33
tatra tasyānavarataṃ dvāradeśe mahīpateḥ / vadeḥ paṭhitvā saṃdhyāgnihotramantrān idaṃ vacaḥ // 3.6.34
phalabhūtir ahaṃ nāmnā vipraḥ śṛṇuta vacmi yat / bhadrakṛt prāpnuyād bhadram abhadraṃ cāpy abhadrakṛt // 3.6.35
evaṃ vadaṃś ca tatra tvaṃ mahatīm ṛddhim āpsyasi / saṃdhyāgnihotramantrāṃś ca matta eva paṭhādhunā // 3.6.36
ahaṃ ca yakṣa ity uktvā svaprabhāveṇa tatkṣaṇam / tam adhyāpya ca tān mantrān vaṭe vāṇī tirodadhe // 3.6.37
prātaḥ sa somadattaś ca pratasthe bhāryayā saha / phalabhūtir iti prāpya nāma yakṣakṛtaṃ kṛtī // 3.6.38
atikramyāṭavīs tās tā viṣamāḥ parivartinīḥ / durdaśā iva saṃprāpa śrīkaṇṭhaviṣayaṃ ca saḥ // 3.6.39
tatra saṃdhyāgnikāryādi paṭhitvā dvāri bhūpateḥ / yathāvan nāma saṃśrāvya phalabhūtir iti svakam // 3.6.40
so 'vādīd bhadrakṛd bhadram abhadraṃ cāpy abhadrakṛt / prāpnuyād iti lokasya kautukotpādakaṃ vacaḥ // 3.6.41
muhuś ca tadvadantaṃ taṃ tatrādityaprabho nṛpaḥ / buddhvā praveśayām āsa phalabhūtiṃ kutūhalī // 3.6.42
so 'pi praviśya tasyāgre tad eva muhur abravīt / jahāsa tena sa nṛpas tadā pārśvasthitaiḥ saha // 3.6.43
sasāmantaś ca vastrāṇi dattvā cābharaṇāni saḥ / grāmān rājā dadau tasmai na toṣo mahatāṃ mṛṣā // 3.6.44
evaṃ ca tatkṣaṇaṃ prāpa guhyakānugraheṇa saḥ / phalabhūtiḥ kṛśo bhūtvā vibhūtiṃ bhūbhṛdarpitām // 3.6.45
sadā tad eva ca vadan pūrvoktaṃ prāpa bhūpateḥ / vāllabhyam īśvarāṇāṃ hi vinodarasikaṃ manaḥ // 3.6.46
kramād rājagṛhe cāsmin rāṣṭreṣv antaḥpureṣu ca / rājapriya iti prītiṃ bahumānām avāpa saḥ // 3.6.47
kadācid atha so 'ṭavyāḥ kṛtvākheṭakam āgataḥ / ādityaprabhabhūpālaḥ sahasāntaḥpuraṃ yayau // 3.6.48
dvāḥsthasaṃbhramasāśaṅkaḥ praviśyaiva dadarśa saḥ / devīṃ devārcanavyagrāṃ nāmnā kuvalayāvalīm // 3.6.49
digambarām ūrdhvakeśīṃ nimīlitavilocanām / sthūlasindūratilakāṃ japaprasphuritādharām // 3.6.50
vicitravarṇakanyastamahāmaṇḍalamadhyagām / asṛksurāmahāmāṃsakalpitograbalikriyām // 3.6.51
sāpi praviṣṭe nṛpatau saṃbhramākalitāṃśukā / tena pṛṣṭā kṣaṇād evam avocad yācitābhayā // 3.6.52
tadaivodayalābhārthaṃ kṛtavaty asmi pūjanam / atra cāgamavṛttāntaṃ siddhiṃ ca śṛṇu me prabho // 3.6.53
purāhaṃ pitṛveśmasthā kanyā madhumahotsave / evam uktā vayasyābhiḥ sametyodyānavartinī // 3.6.54
astīha pramadodyāne tarumaṇḍalamadhyagaḥ / dṛṣṭaprabhāvo varado devadevo vināyakaḥ // 3.6.55
tam upāgatya bhaktyā tvaṃ pūjaya prārthitapradam / yena nirvighnam evāśu svocitaṃ patim āpsyasi // 3.6.56
tac chrutvā paryapṛcchyanta sakhyas tā maugdhyato mayā / kanyā labhante bhartāraṃ kiṃ vināyakapūjayā // 3.6.57
atha tāḥ pratyavocan māṃ kim etāvat tvayocyate / tasminn apūjite nāsti siddhiḥ kāpīha kasya cit // 3.6.58
tathā caitatprabhāvaṃ te varṇayāmo vayaṃ śṛṇu / ity uktvā ca vayasyā me kathām akathayann imām // 3.6.59
purā purāres tanayaṃ senānyaṃ prāptum icchati / tārakopadrute śakre dagdhe ca kusumāyudhe // 3.6.60
ūrdhvaretasam atyugraṃ sudīrghatapasi sthitam / gaurī kṛtatapāḥ prārthya prāpya ca tryambakaṃ patim // 3.6.61
ācakāṅkṣa sutaprāptiṃ madanasya ca jīvitam / na ca sasmāra siddhyarthaṃ sā vighneśvarapūjanam // 3.6.62
abhīṣṭābhyarthinīṃ tāṃ ca kāntām ity avadac chivaḥ / priye prajāpateḥ pūrvaṃ mānasād ajani smaraḥ // 3.6.63
kaṃ darpayāmīti madāj jātamātro jagāda ca / tena kaṃdarpanāmānaṃ taṃ cakāra caturmukhaḥ // 3.6.64
atidṛpto 'si cet putra tat trinetrasya laṅghanam / ekasya rakṣer mā nāma mṛtyuṃ tasmād avāpsyasi // 3.6.65
itthaṃ ca vedhasokto 'pi saṃkṣobhāyāgataḥ śaṭhaḥ / mayā dagdho na tasyāsti sadehasyodbhavaḥ punaḥ // 3.6.66
bhavatyās tu svaśaktyaiva putram utpādayāmy aham / na hi me madanotsāhahetukā lokavat prajā // 3.6.67
evaṃ vadata evāsya pārvatīṃ vṛṣalakṣmaṇaḥ / āvirbabhūva purato brahmā śatamakhānvitaḥ // 3.6.68
tena stutvā sa vijñaptas tārakāsuraśāntaye / aṅgīcakre śivaḥ sraṣṭuṃ devyām ātmajam aurasam // 3.6.69
anumene ca kāmasya janma cetasi dehinām / sargavicchedarakṣārtham amūrtasyaiva tadgirā // 3.6.70
dadau ca nijacitte 'pi so 'vakāśaṃ manobhuvaḥ / tena tuṣṭo yayau dhātā mudaṃ prāpa ca pārvatī // 3.6.71
tato yāteṣu divaseṣv ekadā rahasi sthitaḥ / siṣeve suratakrīḍām umayā saha śaṃkaraḥ // 3.6.72
yadā nābhūd ratānto 'sya gateṣv abdaśateṣv api / tadā tadupamardena cakampe bhuvanatrayam // 3.6.73
tato jagannāśabhayād ratavighnāya śūlinaḥ / vahniṃ smaranti sma surāḥ pitāmahanideśataḥ // 3.6.74
so 'py agniḥ smṛtamātraḥ sann adhṛṣyaṃ madanāntakam / matvā palāyya devebhyaḥ praviveśa jalāntaram // 3.6.75
tattejodahyamānāś ca tatra bhekā divaukasām / vicinvatāṃ śaśaṃsus tam agnim antarjalasthitam // 3.6.76
tatas tān anabhivyaktavācaḥ śāpena tatkṣaṇam / bhekān kṛtvā tirobhūya bhūyo 'gnir mandaraṃ yayau // 3.6.77
tatra taṃ koṭarāntasthaṃ devāḥ śambūkarūpiṇam / prāpur gajaśukākhyātaṃ sa caiṣāṃ darśanaṃ dadau // 3.6.78
kṛtvā jihvāviparyāsaṃ śāpena śukadantinām / pratipede ca devānāṃ sa kāryaṃ taiḥ kṛtastutiḥ // 3.6.79
gatvā ca svoṣmaṇā so 'gnir nivārya suratāc chivam / śāpabhītyā praṇamyāsmai devakāryaṃ nyavedayat // 3.6.80
śarvo 'py ārūḍhavego 'gnau tasmin vīryaṃ svam ādadhe / tad dhi dhārayituṃ śakto na vahnir nāmbikāpi vā // 3.6.81
na mayā tanayas tvattaḥ saṃprāpta iti vādinīm / khedakopākulāṃ devīm ity uvāca tato haraḥ // 3.6.82
vighno 'tra tava jāto 'yaṃ vinā vighneśapūjanam / tad arcayainaṃ yenāśu vahnau no janitā sutaḥ // 3.6.83
ity uktā śaṃbhunā devī cakre vighneśvarārcanam / analo 'pi sagarbho 'bhūt tena vīryeṇa dhūrjaṭeḥ // 3.6.84
tat tejaḥ śāṃbhavaṃ bibhrat sa tadā divaseṣv api / antaḥpraviṣṭatigmāṃśur iva saptārcir ābabhau // 3.6.85
udvavāma ca gaṅgāyāṃ tat tejaḥ so 'tha durdharam / gaṅgainam atyajan merau vahnikuṇḍe harājñayā // 3.6.86
tatra saṃrakṣyamāṇaḥ san sa garbhaḥ śāṃbhavair gaṇaiḥ / niḥsṛtyābdasahasreṇa kumāro 'bhūt ṣaḍānanaḥ // 3.6.87
tato gaurīniyuktānāṃ kṛttikānāṃ payodharān / ṣaṇṇāṃ ṣaḍbhir mukhaiḥ pītvā svalpaiḥ sa vavṛdhe dinaiḥ // 3.6.88
atrāntare devarājas tārakāsuranirjitaḥ / śiśriye meruśṛṅgāṇi durgāṇy ujjhitasaṃgaraḥ // 3.6.89
devāś ca sākam ṛṣibhiḥ ṣaṇmukhaṃ śaraṇaṃ yayuḥ / ṣaṇmukho 'pi surān rakṣann āsīt taiḥ parivāritaḥ // 3.6.90
tad buddhvā hāritaṃ matvā rājyam indro 'tha cakṣubhe / yodhayām āsa gatvā ca kumāraṃ sa samatsaraḥ // 3.6.91
tadvajrābhihatasyāṅgāt ṣaṇmukhasyodbabhūvatuḥ / putrau śākhaviśākhākhyāv ubhāv atulatejasau // 3.6.92
saputraṃ ca tam ākrāntaśatakratuparākramam / upetya tanayaṃ śarvaḥ svayaṃ yuddhād avārayat // 3.6.93
jāto 'si tārakaṃ hantuṃ rājyaṃ cendrasya rakṣitum / tat kuruṣva nijaṃ kāryam iti cainaṃ śaśāsa saḥ // 3.6.94
tataḥ praṇamya prītena tatkṣaṇaṃ vṛtravairiṇā / saināpatyābhiṣeko 'sya kumārasyopacakrame // 3.6.95
svayam utkṣiptakalaśastabdhabāhur abhūd yadā / tataḥ śakraḥ śucam agād athainam avadac chivaḥ // 3.6.96
na pūjito gajamukhaḥ senānyaṃ vāñchatā tvayā / tenaiṣa vighno jātas te tat kuruṣva tadarcanam // 3.6.97
tac chrutvā tat tathā kṛtvā muktabāhuḥ śacīpatiḥ / abhiṣekotsavaṃ samyak senānye niravartayat // 3.6.98
tato jaghāna na cirāt senānīs tarakāsuram / nananduḥ siddhakāryāś ca devā gaurī ca putriṇī // 3.6.99
tad evaṃ devi devānām api santi na siddhayaḥ / herambe 'narcite tasmāt pūjayainaṃ varārthinī // 3.6.100
ity uktāhaṃ vayasyābhir udyānaikāntavartinam / āryaputra purā gatvā vighnarājam apūjayam // 3.6.101
pūjāvasāne cāpaśyam akasmād gaganāṅgaṇe / utpatya viharantīs tāḥ svasakhīr nijasiddhitaḥ // 3.6.102
tad dṛṣṭvā kautukād vyomnaḥ samāhūyāvatārya ca / mayā siddhisvarūpaṃ tāḥ pṛṣṭāḥ sadyo 'bruvann idam // 3.6.103
imā nṛmāṃsāśanajā ḍākinīmantrasiddhayaḥ / kālarātrir iti khyātā brāhmaṇī gurur atra naḥ // 3.6.104
evaṃ sakhībhir uktāhaṃ khecarīsiddhilolubhā / nṛmāṃsāśanabhītā ca kṣaṇam āsaṃ sasaṃśayā // 3.6.105
atha tatsiddhilubdhatvād avocaṃ tāḥ sakhīr aham / upadeśo mamāpy eṣa yuṣmābhir dāpyatām iti // 3.6.106
tato madabhyarthanayā gatvā tatkṣaṇam eva tāḥ / āninyuḥ kālarātriṃ tāṃ tatraiva vikaṭākṛtim // 3.6.107
miladbhruvaṃ kātarākṣīṃ nyañcaccipiṭanāsikām / sthūlagaṇḍīṃ karālauṣṭhīṃ danturāṃ dīrghakaṃdharām // 3.6.108
lambastanīm udariṇīṃ vidīrṇotphullapādukām / dhātrā vairūpyanirmāṇavaidagdhīṃ darśitām iva // 3.6.109
sā māṃ pādānatāṃ snātāṃ kṛtavighneśvarārcanām / vivastrāṃ maṇḍale bhīmāṃ bhairavārcām akārayat // 3.6.110
abhiṣicya ca sā mahyaṃ tāṃs tān mantrān nijān dadau / bhakṣaṇāya nṛmāṃsaṃ ca devārcanabalīkṛtam // 3.6.111
āttamantragaṇā bhuktamahāmāṃsā ca tatkṣaṇam / nirambaraivotpatitā sasakhīkāham ambaram // 3.6.112
kṛtakrīḍāvatīryātha gaganād gurvanujñayā / gatābhūvam ahaṃ deva kanyakāntaḥpuraṃ nijam // 3.6.113
evaṃ bālye 'pi jātāhaṃ ḍākinīcakravartinī / bhakṣitās tatra cāsmābhiḥ sametya bahavo narāḥ // 3.6.114
asmin kathāntare caitāṃ mahārāja kathāṃ śṛṇu / viṣṇusvāmīty abhūt tasyāḥ kālarātryāḥ patir dvijaḥ // 3.6.115
sa ca tasminn upādhyāyo deśe nānādigāgatān / śiṣyān adhyāpayām āsa vedavidyāviśāradaḥ // 3.6.116
śiṣyamadhye ca tasyaiko nāmnā sundarako yuvā / babhūva śiṣyaḥ śīlena virājitavapurguṇaḥ // 3.6.117
tam upādhyāyapatnī sā kālarātrīḥ kadācana / vavre rahasi kāmārtā patyau kvāpi bahir gate // 3.6.118
nūnaṃ virūpair adhikaṃ hāsanaiḥ krīḍati smaraḥ / yat sānavekṣya svaṃ rūpaṃ cakre sundarakaspṛhām // 3.6.119
sa tu sarvātmanā naicchad arthyamāno 'pi viplavam / striyo yathā viceṣṭantāṃ niṣkampaṃ tu satāṃ manaḥ // 3.6.120
tataḥ sāpasṛte tasmin kālarātriḥ krudhā tadā / svam aṅgaṃ pāṭayām āsa svayaṃ dantanakhakṣataiḥ // 3.6.121
vikīrṇavastrakeśāntā rudatī tāvad āsta ca / gṛhaṃ yāvad upādhyāyo viṣṇusvāmī viveśa saḥ // 3.6.122
praviṣṭaṃ tam avādīc ca paśya sundarakeṇa me / avasthā vihitā svāmin balātkārābhilāṣiṇā // 3.6.123
tac chrutvā sa upādhyāyaḥ krudhā jajvāla tatkṣaṇam / pratyayaḥ strīṣu muṣṇāti vimarśaṃ viduṣām api // 3.6.124
sāyaṃ ca taṃ sundarakaṃ gṛhaprāptaṃ pradhāvya saḥ / saśiṣyo muṣṭibhiḥ pādair laguḍaiś cāpy atāḍayat // 3.6.125
kiṃ ca prahāraniśceṣṭaṃ śiṣyān ādiśya taṃ bahiḥ / tyājayām āsa rathyāyāṃ nirapekṣatayā niśi // 3.6.126
tataḥ śanaiḥ sundarakaḥ sa niśānilavījitaḥ / tathābhibhūtam ātmānaṃ paśyann evam acintayat // 3.6.127
aho strīpreraṇā nāma rajasā laṅghitātmanām / puṃsāṃ vātyeva sarasām āśayakṣobhakāriṇī // 3.6.128
yenāvicārya vṛddho 'pi vidvān api ca tat tathā / atikrodhād upādhyāyo viruddham akaron mayi // 3.6.129
athavā daivasaṃsiddhāv ā sṛṣṭer viduṣām api / kāmakrodhau hi viprāṇāṃ mokṣadvārārgalāv ubhau // 3.6.130
tathā hi kiṃ na munayaḥ svadārabhraṃśaśaṅkinaḥ / devadāruvane pūrvam api śarvāya cakrudhuḥ // 3.6.131
na cainaṃ vividur devaṃ kṛtakṣapaṇakākṛtim / umāyai darśayiṣyantam ṛṣīṇām apy aśāntatām // 3.6.132
dattaśāpāś ca te sadyas trijagatkṣobhakāraṇam / buddhvā taṃ devam īśānaṃ tam eva śaraṇaṃ yayuḥ // 3.6.133
tad evaṃ kāmakopādiripuṣaḍvargavañcitāḥ / munayo 'pi vimuhyanti śrotriyeṣu kathaiva kā // 3.6.134
iti sundarakas tatra dhyāyan dasyubhayān niśi / āruhya śūnyagovāṭaharmye tasthau samīpage // 3.6.135
tatraikadeśe yāvac ca kṣaṇaṃ tiṣṭhaty alakṣitaḥ / tāvat tatraiva harmye sā kālarātrir upāyayau // 3.6.136
ākṛṣṭavīracchurikā muktaphūtkārabhīṣaṇā / nayanānanavāntolkā ḍākinīcakrasaṃgatā // 3.6.137
tāṃ dṛṣṭvā tādṛśīṃ tatra kālarātrim upāgatām / sasmāra mantrān rakṣoghnān bhītaḥ sundarako 'tha saḥ // 3.6.138
tanmantramohitā cātha taṃ dadarśa na sā tadā / bhayasaṃpiṇḍitair aṅgair ekānte nibhṛtasthitam // 3.6.139
athotpatanamantraṃ sā paṭhitvā sasakhījanā / kālarātriḥ sagovāṭaharmyaivodapatan nabhaḥ // 3.6.140
taṃ ca mantraṃ sa jagrāha śrutvā sundarakas tadā / saharmyā sāpi nabhasā kṣipram ujjayinīṃ yayau // 3.6.141
tatrāvatārya harmyaṃ sā mantrataḥ śākavāṭake / gatvā smaśāne cikrīḍa ḍākinīcakramadhyagā // 3.6.142
tatkṣaṇaṃ ca kṣudhākrāntaḥ śākavāṭe 'vatīrya saḥ / tatra sundarakaś cakre vṛttim utkhātamūlakaiḥ // 3.6.143
kṛtakṣutpratighāte 'smin prāgvad govāṭam āśrite / pratyāyayau kālarātrī rātrimadhye niketanāt // 3.6.144
tato 'dhirūḍhagovāṭā pūrvavan mantrasiddhitaḥ / ākāśena saśiṣyā sā niśi svagṛham āyayau // 3.6.145
sthāpayitvā yathāsthānaṃ tac ca govāṭavāhanam / visṛjyānucarīs tāś ca śayyāveśma viveśa sā // 3.6.146
so 'pi sundarako nītvā tāṃ niśāṃ vighnavismitaḥ / prabhāte tyaktagovāṭo nikaṭaṃ suhṛdāṃ yayau // 3.6.147
tatrākhyātasvavṛttānto videśagamanonmukhaḥ / taiḥ samāśvāsito mittrais tanmadhye sthitim agrahīt // 3.6.148
upādhyāyagṛhaṃ tyaktvā bhuñjānaḥ sattrasadmani / uvāsa tatra viharan svacchandaḥ sakhibhiḥ saha // 3.6.149
ekadā nirgatā kretuṃ gṛhopakaraṇāni sā / dadarśa taṃ sundarakaṃ kālarātriḥ kilāpaṇe // 3.6.150
upetya ca jagādainaṃ punar eva smarāturā / bhaja sundarakādyāpi māṃ tvadāyattajīvitām // 3.6.151
evam uktas tayā so 'tha sādhuḥ sundarako 'bravīt / maivaṃ vadīr na dharmo 'yaṃ mātā me gurupatny asi // 3.6.152
tato 'bravīt kālarātrir dharmaṃ ced vetsi dehi tat / prāṇān me prāṇadānād dhi dharmaḥ ko 'bhyadhiko bhavet // 3.6.153
atha sundarako 'vādīn mātar maivaṃ kṛthā hṛdi / gurutalpābhigamanaṃ kutra dharmo bhaviṣyati // 3.6.154
evaṃ nirākṛtā tena tarjayantī ca taṃ ruṣā / pāṭayitvā svahastena svottarīyam agād gṛham // 3.6.155
paśya sundarakeṇedaṃ dhāvitvā pāṭitaṃ mama / ity uvāca patiṃ tatra darśayitvottarīyakam // 3.6.156
sa ca tasyāḥ patiḥ krodhād gatvā vadhyam udīrya ca / sattre sundarakasyāśu vārayām āsa bhojanam // 3.6.157
tataḥ sundarakaḥ khedāt taṃ deśaṃ tyaktum udyataḥ / jānann utpatane vyomni mantraṃ govāṭaśikṣitam // 3.6.158
tato 'varohe 'py aparaṃ śikṣitaṃ śrutavismṛtam / tad eva śūnyagovāṭaharmyaṃ niśi punar yayau // 3.6.159
tatra tasmin sthite prāgvat kālarātrir upetya sā / tathaivotpatya harmyasthā vyomnaivojjayinīṃ yayau // 3.6.160
tatrāvatārya mantreṇa govāṭaṃ śākavāṭake / jagāma rātricaryāyai punaḥ sā pitṛkānanam // 3.6.161
taṃ ca sundarako mantraṃ bhūyaḥ śrutvāpi nāgrahīt / vinā hi gurvādeśena saṃpūrṇāḥ siddhayaḥ kutaḥ // 3.6.162
tato 'tra bhuktvā katicin mūlakāny aparāṇi ca / netuṃ prakṣipya govāṭe tatra tasthau sa pūrvavat // 3.6.163
athaityārūḍhagovāṭā sā gatvā nabhasā niśi / viveśa kālarātriḥ svaṃ sadma sthāpitavāhanā // 3.6.164
so 'pi sundarakaḥ prātar govāṭān nirgatas tataḥ / yayau bhojanamūlyārthī vipaṇīm āttamūlakaḥ // 3.6.165
vikrīṇānasya tasyātra mūlakaṃ rājasevakāḥ / mālavīyā vinā mūlyaṃ jahrur dṛṣṭvā svadeśajam // 3.6.166
tataḥ sa kalahaṃ kurvan baddhvā suhṛdanudrutaḥ / pāṣāṇaghatadāyīti rājāgraṃ tair anīyata // 3.6.167
mālavāt katham ānīya kānyakubje 'tra mūlakam / vikrīṇīṣe sadety eṣa pṛṣṭo 'smābhir na jalpati // 3.6.168
hanti pratyuta pāṣāṇair ity uktas taiḥ śaṭhair nṛpaḥ / taṃ tad adbhutam aprākṣīt tatas tatsuhṛdo 'bruvan // 3.6.169
asmābhiḥ saha yady eṣa prāsādam adhiropyate / tadaitat kautukaṃ deva kṛtsnaṃ jalpati nānyathā // 3.6.170
tathety āropito rājñā saprāsādo 'sya paśyataḥ / utpapāta sa mantreṇa sadyaḥ sundarako nabhaḥ // 3.6.171
samitras tena gatvā ca prayāgaṃ prāpya ca kramāt / śrāntaḥ kam api rājānaṃ snātaṃ tatra dadarśa saḥ // 3.6.172
saṃstabhya cātra prāsādaṃ gaṅgāyāṃ khān nipatya ca / vismayodvīkṣitaḥ sarvais taṃ sa rājānam abhyagāt // 3.6.173
kas tvaṃ kiṃ cāvatīrṇo 'si gaganād iti śaṃsa naḥ / rājñā prahveṇa pṛṣṭaḥ sann evaṃ sundarako 'bravīt // 3.6.174
ahaṃ murajako nāma gaṇo devasya dhūrjaṭeḥ / prāpto mānuṣabhogārthī tvatsakāśaṃ tadājñayā // 3.6.175
tac chrutvā satyam āśaṅkya sasyāḍhyaṃ ratnapūritam / sastrīkaṃ sopakaraṇaṃ dadau tasmai puraṃ nṛpaḥ // 3.6.176
praviśyātha pure tasminn utpatya divi sānugaḥ / ciraṃ sundarakaḥ svecchaṃ nirdainyaṃ vicacāra saḥ // 3.6.177
śayāno hemaparyaṅke vījyamānaś ca cāmaraiḥ / sevyamāno varastrībhir aindraṃ sukham avāpa saḥ // 3.6.178
athaikadā dadau tasmai mantraṃ vyomāvarohaṇe / siddhaḥ ko'pi kilākāśacārī saṃjātasaṃstavaḥ // 3.6.179
prāptāvatāramantraḥ sa gatvā sundarakas tataḥ / kānyakubje nije deśe vyomamārgād avātarat // 3.6.180
sapuraṃ pūrṇalakṣmīkam avatīrṇaṃ nabhastalāt / buddhvā tatra svayaṃ rājā kautukāt tam upāyayau // 3.6.181
parijñātaś ca pṛṣṭaś ca rājāgre so 'tha kālavit / kālarātrikṛtaṃ sarvaṃ svavṛttāntaṃ nyavedayat // 3.6.182
tataś cānāyya papraccha kālarātriṃ mahīpatiḥ / nirbhayā sāpy avinayaṃ svaṃ sarvaṃ pratyapadyata // 3.6.183
kupite ca nṛpe tasyāḥ karṇau ca cchettum udyate / sā gṛhītāpi paśyatsu sarveṣv eva tirodadhe // 3.6.184
tataḥ svarāṣṭre vāso 'syās tatra rājñā nyaṣidhyata / tatpūjitaḥ sundarakaḥ śiśriye ca nabhaḥ punaḥ // 3.6.185
ity uktvā tatra bhartāram ādityaprabhabhūpatim / ābhāṣata punaś cainaṃ rājñī kuvalayāvalī // 3.6.186
bhavanty evaṃvidhā deva ḍākinīmantrasiddhayaḥ / etac ca matpitur deśe vṛttaṃ sarvatra viśrutam // 3.6.187
kālarātreś ca śiṣyāham ity ādau varṇitaṃ mayā / pativratātvāt siddhis tu tato 'py abhyadhikā mama // 3.6.188
bhavatā cādya dṛṣṭāhaṃ śreyo 'rthaṃ te kṛtārcanā / upahārāya puruṣaṃ mantreṇākraṣṭum udyatā // 3.6.189
tad asmadīye 'tra naye tvam api praviśādhunā / siddhiyogajitānāṃ ca rājñāṃ mūrdhni padaṃ kuru // 3.6.190
tac chrutvā kva mahāmāṃsabhojanaṃ ḍākinīnaye / kva ca rājatvam ity uktvā sa rājā niṣiṣedha tat // 3.6.191
prāṇatyāgodyatāyāṃ tu rājñyāṃ tat pratyapadyata / viṣayākṛṣyamāṇā hi tiṣṭhanti supathe katham // 3.6.192
tataḥ sā taṃ praveśyaiva maṇḍale pūrvapūjite / gṛhītasamayaṃ santaṃ rājānam idam abravīt // 3.6.193
ya eṣa phalabhūtyākhyaḥ sthito vipras tavāntike / sa mayātropahārārtham ākraṣṭum upakalpitaḥ // 3.6.194
ākarṣaṇaṃ ca sāyāsaṃ tat kaścit sūpakṛd varam / naye 'tra sthāpyatāṃ yas taṃ svayaṃ hanti pacaty api // 3.6.195
na kāryā ca ghṛṇā yasmāt tanmāsabalibhakṣaṇāt / samāpite 'rcane pūrṇā siddhiḥ syād uttamo hi saḥ // 3.6.196
ity uktaḥ priyayā rājā pāpabhīto 'pi tat punaḥ / aṅgīcakāra dhig aho kaṣṭāṃ strīṣv anurodhitām // 3.6.197
ānāyya sūpakāraṃ ca tataḥ sāhasikābhidham / viśvāsya dīkṣitaṃ kṛtvā daṃpatī tau sahocatuḥ // 3.6.198
rājā devīdvitīyo 'dya bhokṣyate tat tvarāṃ kuru / āhārasyeti yo 'bhyetya tvāṃ brūyāt taṃ nipātayeḥ // 3.6.199
tanmāṃsaiś ca rahaḥ kuryāḥ prātar nau svādu bhojanam / iti sūpakṛd ādiṣṭas tathety uktvā gṛhaṃ yayau // 3.6.200
prātaś ca phalabhūtiṃ taṃ prāptaṃ rājā jagāda saḥ / gaccha sāhasikaṃ brūhi sūpakāraṃ mahānase // 3.6.201
rājā devīdvitīyo 'dya bhokṣyate svādu bhojanam / atas tvaritam āhāram uttamaṃ sādhayer iti // 3.6.202
tatheti nirgataṃ taṃ ca phalabhūtiṃ bahis tadā / etya candraprabho nāma rājñaḥ putro 'bravīd idam // 3.6.203
anena śīghraṃ hemnā me kārayādyaiva kuṇḍale / yādṛśe bhavatā pūrvam āryatātasya kārite // 3.6.204
ity ukto rājaputreṇa phalabhūtis tadaiva saḥ / kṛtānurodhaḥ prahito yayau kuṇḍalayoḥ kṛte // 3.6.205
rājaputro 'py agāt svairaṃ kathitaṃ phalabhūtinā / rājādeśaṃ gṛhītvā tam ekāky eva mahānasam // 3.6.206
tatroktarājādeśaṃ taṃ sthitasaṃvit sa sūpakṛt / rājaputraṃ churikayā sadyaḥ sāhasiko 'vadhīt // 3.6.207
tanmāṃsaiḥ sādhitaṃ tena bhojanaṃ ca kṛtārcanau / abhuñjātām ajānantau tattvaṃ rājñī nṛpas tathā // 3.6.208
nītvā ca sānutāpas tāṃ rātriṃ rājā dadarśa saḥ / prātaḥ kuṇḍalahastaṃ taṃ phalabhūtim upāgatam // 3.6.209
bibhrāntaḥ kuṇḍaloddeśāt taṃ ca papraccha tatkṣaṇam / tenākhyātasvavṛttāntaḥ papāta ca bhuvas tale // 3.6.210
hā putreti ca cakranda nindan bhāryāṃ sahātmanā / pṛṣṭaś ca sacivaiḥ sarvaṃ yathātattvam avarṇayat // 3.6.211
uvāca caitad uktaṃ tat pratyahaṃ phalabhūtinā / bhadrakṛt prāpnuyād bhadram abhadraṃ cāpy abhadrakṛt // 3.6.212
kanduko bhittiniḥkṣipta iva pratiphalan muhuḥ / āpataty ātmani prāyo doṣo 'nyasya cikīrṣitaḥ // 3.6.213
pāpācārair yad asmābhir brahmahatyāṃ cikīrṣubhiḥ / svaputraghātanaṃ kṛtvā prāptaṃ tanmāṃsabhakṣaṇam // 3.6.214
ity uktvā bodhayitvā ca mantriṇaḥ svān adhomukhān / tam eva phalabhūtiṃ ca nije rājye 'bhiṣicya saḥ // 3.6.215
rājā pradattadānaḥ sann aputraḥ pāpaśuddhaye / sabhāryaḥ praviveśāgniṃ dagdho 'py anuśayāgninā // 3.6.216
phalabhūtiś ca tad rājyaṃ prāpya pṛthvīṃ śaśāsa saḥ / evaṃ bhadram abhadraṃ vā kṛtam ātmani kalpyate // 3.6.217
iti vatseśvarasyāgre kathayitvā kathām imām / yaugandharāyaṇo bhūyo bhūpatiṃ tam abhāṣata // 3.6.218
tasmāt tava sa rājendra jitvāpy ācarataḥ śubham / brahmadatto vikurvīta yadi hanyās tvam eva tam // 3.6.219
ity ukto mantrimukhyena tadvākyam abhinandya saḥ / utthāya dinakartavyaṃ vatseśo niravartayat // 3.6.220
anyedyuś ca sa saṃpannasarvadigvijayaḥ kṛtī / lāvāṇakād udacalat kauśāmbīṃ svapurīṃ prati // 3.6.221
krameṇa nagarīṃ prāpa kṣitīśaḥ saparicchadaḥ / utpatākābhujalatāṃ nṛtyantīm utsavād iva // 3.6.222
viveśa caināṃ paurastrīnayanotpalakānane / vitanvānaḥ pratipadaṃ pravātārambhavibhramam // 3.6.223
cāraṇodgīyamānaś ca stūyamānaś ca bandibhiḥ / nṛpaiḥ praṇamyamānaś ca rājā mandiram āyayau // 3.6.224
tato vinamreṣv adhiropya śāsanaṃ sa vatsarājo 'khiladeśarājasu / pūrvaṃ nidhānādhigataṃ kulocitaṃ prasahya siṃhāsanam āruroha tat // 3.6.225
tatkālamaṅgalasamāhatatāradhīra tūryāravapratiravaiś ca nabhaḥ pupūre / tanmantrimukhyaparitoṣitalokapāla dattair iva pratidiśaṃ samasādhuvādaiḥ // 3.6.226
vividham atha vitīrya vītalobho vasu vasudhāvijayārjitaṃ dvijebhyaḥ / akṛta kṛtamahotsavaḥ kṛtārthaṃ kṣitipatimaṇḍalam ātmamantriṇaś ca // 3.6.227
kṣetreṣu varṣati tadānuguṇaṃ narendre tasmin dhvanadghanamṛdaṅganināditāyām / saṃbhāvya bhāvi bahudhānyaphalaṃ jano 'pi tasyāṃ puri pratigṛhaṃ vihitotsavo 'bhūt // 3.6.228
evaṃ vijitya jagatīṃ sa kṛtī rumaṇvady augandharāyaṇaniveśitarājyabhāraḥ / tasthau yatheccham atha vāsavadattayātra padmāvatīsahitayā saha vatsarājaḥ // 3.6.229
kīrtiśriyor iva tayor ubhayoś ca devyor madhyasthitaḥ sa varacāraṇagīyamānaḥ / candrodayaṃ nijayaśodhavalaṃ siṣeve śatrupratāpam iva sīdhu papau ca śaśvat // 3.6.230
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 4.0.1
karṇatālabalāghātasīmantitakulācalaḥ / panthānam iva siddhīnāṃ diśañ jayati vighnajit // 4.1.1
tato vatseśvaro rājā sa kauśāmbyām avasthitaḥ / ekātapatrāṃ bubhuje jitām udayano mahīm // 4.1.2
vidhāya sarumaṇvatke bhāraṃ yaugandharāyaṇe / vihāraikarasaś cābhūd vasantakasakhaḥ sukhī // 4.1.3
svayaṃ sa vādayan vīṇāṃ devyā vāsavadattayā / padmāvatyā ca sahitaḥ saṃgītakam asevata // 4.1.4
devīkākaligītasya tadvīṇāninadasya ca / abhede vādanāṅguṣṭhakampo 'bhūd bhedasūcakaḥ // 4.1.5
harmyāgre nijakīrtyeva jyotsnayā dhavale ca saḥ / dhārāvigalitaṃ sīdhu papau madam iva dviṣām // 4.1.6
ājahruḥ svarṇakalaśais tasya vārāṅganā rahaḥ / smararājyābhiṣekāmbha iva rāgojjvalaṃ madhu // 4.1.7
āraktasurasasvaccham antaḥsphuritatanmukham / upaninye dvayor madhye sa svacittam ivāsavam // 4.1.8
īrṣyāruṣām abhāve 'pi bhaṅgurabhruṇi rāgiṇi / na mukhe tat tayo rājñyos taddṛṣṭis tṛptim āyayau // 4.1.9
samadhusphaṭikānekacaṣakā tasya pānabhūḥ / babhau bālātapāraktasitapadmeva padminī // 4.1.10
antarā ca miladvyādhaḥ palāśaśyāmakañcukaḥ / sa sabāṇāsano bheje svopamaṃ mṛgakānanam // 4.1.11
jaghāna paṅkakaluṣān varāhanivahāñ śaraiḥ / timiraughān aviralaiḥ karair iva marīcimān // 4.1.12
vitrastaprasṛtās tasmin kṛṣṇasārāḥ pradhāvite / babhuḥ pūrvābhibhūtānāṃ kaṭākṣāḥ kakubhām iva // 4.1.13
reje raktāruṇā cāsya mahī mahiṣaghātinaḥ / sevāgateva tacchṛṅgapātamuktā vanābjinī // 4.1.14
vyāttavaktrapatatprāsaproteṣv api mṛgāriṣu / sāntargarjitaniṣkrāntajīviteṣu tutoṣa saḥ // 4.1.15
śvānaḥ śvabhre vane tasmiṃs tasya vartmasu vāgurāḥ / sā svāyudhaikasiddhe 'bhūt prakriyā mṛgayārase // 4.1.16
evaṃ sukhopabhogeṣu vartamānaṃ tam ekadā / rājānam āsthānagataṃ nārado munir abhyagāt // 4.1.17
nijadehaprabhābaddhamaṇḍalo maṇḍanaṃ divaḥ / kṛtāvatāras tejasvijātiprītyāṃśumān iva // 4.1.18
sa tena racitātithyo muhuḥ prahveṇa bhūbhṛtā / prītaḥ kṣaṇam iva sthitvā rājānaṃ tam abhāṣata // 4.1.19
śṛṇu saṃkṣiptam etat te vatseśvara vadāmy aham / babhūva pāṇḍur iti te rājā pūrvapitāmahaḥ // 4.1.20
taveva tasya dve eva bhavye bhārye babhūvatuḥ / ekā kuntī dvitīyā ca mādrī nāma mahaujasaḥ // 4.1.21
sa pāṇḍuḥ pṛthivīm etāṃ jitvā jaladhimekhalām / sukhī kadācit prayayau mṛgayāvyasanī vanam // 4.1.22
tatra kindamanāmānaṃ sa muniṃ muktasāyakaḥ / jaghāna mṛgarūpeṇa sabhāryaṃ suratasthitam // 4.1.23
sa munir mṛgarūpaṃ tat tyaktvā kaṇṭhavivartibhiḥ / prāṇaiḥ śaśāpa taṃ pāṇḍuṃ viṣaṇṇaṃ muktakārmukam // 4.1.24
svairastho nirvimarśena hato 'haṃ yat tvayā tataḥ / bhāryāsaṃbhogakāle te madvan mṛtyur bhaviṣyati // 4.1.25
ity āptaśāpas tadbhītyā tyaktabhogaspṛho 'tha saḥ / patnībhyām anvitaḥ pāṇḍus tasthau śānte tapovane // 4.1.26
tatrastho 'pi sa śāpena preritas tena caikadā / akasmāc cakame mādrīṃ priyāṃ prāpa ca pañcatām // 4.1.27
tad evaṃ mṛgayā nāma pramādo nṛpa bhūbhṛtām / kṣapitā hy anayānye 'pi nṛpās te te mṛgā iva // 4.1.28
ghoranādāmiṣaikāgrā rūkṣā dhūmrordhvamūrdhajā / kuntadantā kathaṃ kuryād rākṣasīva hi sā śivam // 4.1.29
tasmād viphalam āyāsaṃ jahīhi mṛgayārasam / vanyavāhanahantṝṇāṃ samānaḥ prāṇasaṃśayaḥ // 4.1.30
tvaṃ ca tvatpūrvajaprītyā priyaḥ kalyāṇapātra me / putraś ca tava kāmāṃśo yathā bhāvī tathā śṛṇu // 4.1.31
purānaṅgāṅgasaṃbhūtyai ratyā stutibhir arcitaḥ / tuṣṭo rahasi saṃkṣepam idaṃ tasyāḥ śivo 'bhyadhāt // 4.1.32
avatīrya nijāṃśena bhūmāv ārādhya māṃ svayam / gaurī putrārthinī kāmaṃ janayiṣyaty asāv iti // 4.1.33
ataś caṇḍamahāsenasutā devī narendra sā / jātā vāsavadatteyaṃ saṃpannā mahiṣī ca te // 4.1.34
tad eṣā śaṃbhum ārādhya kāmāṃśaṃ soṣyate sutam / sarvavidyādharāṇāṃ yaś cakravartī bhaviṣyati // 4.1.35
ity uktenādṛtavacā rājñā pṛthvīṃ tadarpitām / pratyarpya tasmai sa yayau nāradarṣir adarśanam // 4.1.36
tasmin gate vatsarājaḥ sa tad vāsavadattayā / jātaputrecchayā sākaṃ ninye taccintayā dinam // 4.1.37
anyedyus taṃ sa vatseśam upetyāsthānavartinam / nityoditākhyaḥ pravaraḥ pratīhāro vyajijñapat // 4.1.38
śiśukadvayasaṃyuktā brāhmaṇī kāpi durgatā / dvāri sthitā mahārāja devadarśanakāṅkṣiṇī // 4.1.39
tac chrutvaivābhyanujñāte tatpraveśe mahībhṛtā / brāhmaṇī sā viveśātra kṛśapāṇḍuradhūsarā // 4.1.40
māneneva viśīrṇena vāsasā vidhurīkṛtā / duḥkhadainyanibhāv aṅke vibhratī bālakāv ubhau // 4.1.41
kṛtocitapraṇāmā ca sā rājānaṃ vyajijñapat / brāhmaṇī kulajā cāham īdṛśīṃ durgatiṃ gatā // 4.1.42
daivād yugapad etau ca jātau dvau tanayau mama / tad deva nāsti me stanyam etayor bhojanaṃ vinā // 4.1.43
teneha kṛpaṇā nātha śaraṇāgatavatsalam / prāptāsmi devaṃ śaraṇaṃ pramāṇam adhunā prabhuḥ // 4.1.44
tac chrutvā sadayo rājā sa pratīhāram ādiśat / iyaṃ vāsavadattāyai devyai nītvārpyatām iti // 4.1.45
tataś ca karmaṇā svena śubhenevāgrayāyinā / nītābhūn nikaṭaṃ devyāḥ pratīhāreṇa tena sā // 4.1.46
rājñā visṛṣṭāṃ buddhvā tāṃ pratīhārād upāgatām / devī vāsavadattā sā brāhmaṇīṃ śraddadhetarām // 4.1.47
yugmāpatyāṃ ca paśyantī dīnām etāṃ vyacintayat / aho vāmaikavṛttitvaṃ kimapy etat prajāpateḥ // 4.1.48
aho vastuni mātsaryam aho bhaktir avastuni / nādyāpy eko 'pi me jāto jātau tv asyāṃ yamāv imau // 4.1.49
evaṃ saṃcintayantī ca sā devī snānakāṅkṣiṇī / brāhmaṇyāś ceṭikās tasyāḥ snapanādau samādiśat // 4.1.50
snapitā dattavastrā ca tābhiḥ svādu ca bhojitā / brāhmaṇī sāmbusikteva taptā bhūḥ samudaśvasat // 4.1.51
samāśvastā ca sā yuktyā kathālāpaiḥ parīkṣitum / kṣaṇāntare nijagade devyā vāsavadattayā // 4.1.52
bho brāhmaṇi kathā kācit tvayā naḥ kathyatām iti / tac chrutvā sā tathety uktvā kathāṃ vaktuṃ pracakrame // 4.1.53
purābhūj jayadattākhyaḥ sāmānyaḥ ko'pi bhūpatiḥ / devadattābhidhānaś ca putras tasyodapadyata // 4.1.54
yauvanasthasya tasyātha vivāhaṃ tanayasya saḥ / vidhātum icchan nṛpatir matimān ity acintayat // 4.1.55
veśyeva balavadbhogyā rājaśrīr aticañcalā / vaṇijāṃ tu kulastrīva sthirā lakṣmīr ananyagā // 4.1.56
tasmād vivāhaṃ putrasya karomi vaṇijāṃ gṛhāt / rājye 'sya bahudāyāde yena nāpad bhaviṣyati // 4.1.57
iti niścitya putrasya kṛte vavre sa bhūpatiḥ / vaṇijo vasudattasya kanyāṃ pāṭaliputrakāt // 4.1.58
vasudatto 'pi sa dadau ślāghyasaṃbandhavāñchayā / dūradeśāntare 'py asmai rājaputrāya tāṃ sutām // 4.1.59
pūrayām āsa ca tathā ratnair jāmātaraṃ sa tam / agalad bahumāno 'sya yathā svapitṛvaibhave // 4.1.60
avāptāḍhyavaṇikputrīsahitenātha tena saḥ / tanayena samaṃ tasthau jayadattanṛpaḥ sukham // 4.1.61
ekadā tatra cāgatya sotkaḥ saṃbandhisadmani / sa vaṇig vasudattas tāṃ nināya svagṛhaṃ sutām // 4.1.62
tato 'kasmāt sa nṛpatir jayadatto divaṃ yayau / udbhūya gotrajais tasya tac ca rājyam adhiṣṭhitam // 4.1.63
tadbhītyā tasya tanayo jananyā nijayā niśi / devadattas tu nīto 'bhūd anyadeśam alakṣitaḥ // 4.1.64
tatrāha rājaputraṃ taṃ māta duḥkhitamānasā / devo 'sti cakravartī naḥ prabhuḥ pūrvadigīśvaraḥ // 4.1.65
tatpārśvaṃ vraja rājyaṃ te sādhayiṣyati vatsa saḥ / ity uktaḥ sa tadā mātrā rājaputro jagāda tām // 4.1.66
tatra māṃ niṣparikaraṃ gataṃ ko bahu maṃsyate / tac chrutvā punar apy evaṃ sā mātā tam abhāṣata // 4.1.67
śvaśurasya gṛhaṃ gatvā tvaṃ hi prāpya tato dhanam / kṛtvā parikaraṃ gaccha nikaṭaṃ cakravartinaḥ // 4.1.68
iti sa prerito mātrā salajjo 'pi nṛpātmajaḥ / kramāt pratasthe sāyaṃ ca prāpa tacchvāśuraṃ gṛham // 4.1.69
pitṛhīno vinaṣṭaśrīr bāṣpapātābhiśaṅkayā / akāle nāśakac cātra praveṣṭuṃ lajjayā niśi // 4.1.70
nikaṭe sattrabāhye 'tha sthitaḥ śvaśuramandirāt / naktaṃ rajjvāvarohantīm akasmāt striyam aikṣata // 4.1.71
kṣaṇāc ca bhāryāṃ svām eva tāṃ ratnadyutibhāsvarām / ulkām ivābhrapatitāṃ parijñāyābhyatapyata // 4.1.72
sā tu taṃ dhūsarakṣāmaṃ dṛṣṭvāpy aparijānatī / ko 'sīty apṛcchat tac chrutvā pāntho 'ham iti so 'bravīt // 4.1.73
tataḥ sā sattraśālāntaḥ praviveśa vaṇiksutā / anvagād rājaputro 'pi sa tāṃ guptam avekṣitum // 4.1.74
sā cātra puruṣaṃ kaṃcid upāgāt puruṣo 'pi tām / tvaṃ cireṇāgatāsīti pādaghātair atāḍayat // 4.1.75
tataḥ sā dviguṇībhūtarāgā pāpā prasādya tam / puruṣaṃ tena sahitā tatra tasthau yadṛcchayā // 4.1.76
tad dṛṣṭvā tu sa suprajño rājaputro vyacintayat / kopasyāyaṃ na kālo me sādhyam anyad dhi vartate // 4.1.77
kathaṃ ca prasaratv etac chastraṃ kṛpaṇayor dvayoḥ / śatruyogyaṃ striyām asyām asmin vā nṛpaśau mama // 4.1.78
kim etayā kuvadhvā vā kṛtyam etad dhi durvidheḥ / maddhairyālokanakrīḍānaipuṇye duḥkhavarṣiṇaḥ // 4.1.79
atulyakulasaṃbandhaḥ saiṣā kiṃ vāparādhyati / muktvā balibhujaṃ kākī kokile ramate katham // 4.1.80
ity ālocya sa tāṃ bhāryām upaikṣata sakāmukām / satāṃ gurujigīṣe hi cetasi strītṛṇaṃ kiyat // 4.1.81
tatkālaṃ ca ratāvegavaśāt tasyāḥ kilāpatat / vaṇiksutāyāḥ śravaṇāt san muktāḍhyaṃ vibhūṣaṇam // 4.1.82
tac ca sā na dadarśaiva suratānte ca satvarā / yayau yathāgataṃ geham āpṛcchyopapatiṃ tataḥ // 4.1.83
tasminn api gate kvāpi drutaṃ pracchannakāmuke / sa rājaputro dṛṣṭvā tadratnābharaṇam agrahīt // 4.1.84
sphuradratnaśikhājālaṃ dhātrā mohatamo 'paham / hastadīpam iva prattaṃ praṇaṣṭaśrīgaveṣaṇe // 4.1.85
mahārghaṃ ca tad ālokya rājaputraḥ sa tatkṣaṇam / nirgatya siddhakāryaḥ san kānyakubjaṃ tato yayau // 4.1.86
tatra bandhāya dattvā tat svarṇalakṣeṇa bhūṣaṇam / krītvā hastyaśvam agamat sa pārśvaṃ cakravartinaḥ // 4.1.87
taddattaiś ca balaiḥ sākam etya hatvā ripūn raṇe / prāpa tat paitṛkaṃ rājyaṃ kṛtī mātrābhinanditaḥ // 4.1.88
tac ca bandhād vinirmocya bhūṣaṇaṃ śvaśurāntikam / prāhiṇot prakaṭīkartuṃ rahasyaṃ tad aśaṅkitam // 4.1.89
so 'pi tacchvaśuro dṛṣṭvā svasutākarṇabhūṣaṇam / tat tathopāgataṃ tasyai saṃbhrāntaḥ samadarśayat // 4.1.90
sāpi pūrvaparibhraṣṭaṃ cāritram iva vīkṣya tat / buddhvā ca bhartrā prahitaṃ vyākulaiva samasmarat // 4.1.91
idaṃ me patitaṃ tasyāṃ rātrau sattragṛhāntare / yasyāṃ tatra sthito dṛṣṭaḥ sa ko'pi pathiko mayā // 4.1.92
tan nūnaṃ so 'tra bhartā me śīlajijñāsayāyayau / mayā tu sa na vijñātas tenedaṃ prāpi bhūṣaṇam // 4.1.93
ity evaṃ cintayantyāś ca durnayavyaktiviklavam / vaṇiksutāyā hṛdayaṃ tasyāḥ kātaram asphuṭat // 4.1.94
tatas tasyā rahasyajñāṃ pṛṣṭvā ceṭīṃ svayuktitaḥ / tatpitā sa vaṇig buddhvā tattvaṃ tatyāja tacchucam // 4.1.95
rājaputro 'tha saṃprāptarājyo labdhvā guṇārjitām / sa cakravartitanayāṃ bhāryāṃ bheje 'parāṃ śriyam // 4.1.96
tad itthaṃ sāhase strīṇāṃ hṛdayaṃ vajrakarkaśam / tad eva sādhvasāvegasaṃpāte puṣpapelavam // 4.1.97
tās tu kāścana sadvaṃśajātā muktā ivāṅganāḥ / yāḥ suvṛttācchahṛdayā yānti bhūṣaṇatāṃ bhuvi // 4.1.98
hariṇīva ca rājaśrīr evaṃ viplavinī sadā / dhairyapāśena banddhuṃ ca tām eke jānate budhāḥ // 4.1.99
tasmād āpady api tyājyaṃ na sattvaṃ saṃpadeṣibhiḥ / ayam evātra vṛttānto mamātra ca nidarśanam // 4.1.100
yan mayā vidhure 'py asmiṃś cāritraṃ devi rakṣitam / yuṣmaddarśanakalyāṇaprāptyā tat phalitaṃ hi me // 4.1.101
iti tasyā mukhāc chrutvā brāhmaṇyās tatkṣaṇaṃ kathām / devī vāsavadattā sā sādarā samacintayat // 4.1.102
brāhmaṇī kulavaty eṣā dhruvam asyā hy udāratām / bhaṅgiḥ svaśīlopakṣepe vacaḥprauḍhiś ca śaṃsati // 4.1.103
rājasaṃsatpraveśe 'syāḥ prāvīṇyam ata eva ca / iti saṃcintya devī tāṃ brāhmaṇīṃ punar abravīt: // 4.1.104
bhāryā tvaṃ kasya ko vā te vṛttāntaḥ kathyatāṃ tvayā / tac chrutvā brāhmaṇī bhūyaḥ sātha vaktuṃ pracakrame // 4.1.105
mālave devi ko 'py āsīd agnidatta iti dvijaḥ / nilayaḥ śrīsarasvatyoḥ svayam āttadhano 'rthibhiḥ // 4.1.106
tasya ca svānurūpau dvāv utpannau tanayau kramāt / jyeṣṭhaḥ śaṃkaradattākhyo nāmnā śāntikaro 'paraḥ // 4.1.107
tayoḥ śāntikaro 'kasmād vidyārthī svapitur gṛhāt / sa bāla eva nirgatya gataḥ kvāpi yaśasvini // 4.1.108
dvitīyaś ca sa tadbhrātā jyeṣṭho māṃ pariṇītavān / tanayāṃ yajñadattasya yajñārthabhṛtasaṃpadaḥ // 4.1.109
kālena tasya madbhartuḥ so 'gnidattābhidhaḥ pitā / vṛddho lokāntaraṃ yāto bhāryayānugataḥ svayā // 4.1.110
tīrthoddeśāc ca madbhartā dhṛtagarbhāṃ vimucya mām / gatvā sarasvatīpūre śokenāndho jahau tanum // 4.1.111
vṛttānte kathite cāsminn etya tatsahayāyibhiḥ / svajanebhyo mayā labdhaṃ nānugantuṃ sagarbhayā // 4.1.112
tato mayy ārdraśokāyām akasmād etya dasyubhiḥ / asmannivāsaḥ sakalo 'py agrahāro viluṇṭhitaḥ // 4.1.113
tatkṣaṇaṃ tisṛbhiḥ sārdhaṃ brāhmaṇībhir ahaṃ tataḥ / śīlabhraṃśabhayād āttasvalpavastrā palāyitā // 4.1.114
deśabhaṅgād vidūraṃ ca gatvā deśaṃ tadanvitā / māsamātraṃ sthitābhūvaṃ kṛcchrakarmopajīvinī // 4.1.115
śrutvā cānāthaśaraṇaṃ lokād vatseśvaraṃ tataḥ / sabrāhmaṇīkā śīlaikapātheyāham ihāgatā // 4.1.116
āgatyaiva prasūtāsmi yugapat tanayāv ubhau / sthitāsu cāsu tisṛṣu brāhmaṇīṣu sakhīṣv api // 4.1.117
śoko videśo dāridryaṃ dviguṇaḥ prasavo 'py ayam / aho apāvṛtaṃ dvāram āpadāṃ mama vedhasā // 4.1.118
tad etayor gatir nāsti bālayor vardhanāya me / ity ālocya parityajya lajjāṃ yoṣidvibhūṣaṇam // 4.1.119
mayā praviśya vatseśo rājā sadasi yācitaḥ / kaḥ śaktaḥ soḍhum āpannabālāpatyārtidarśanam // 4.1.120
tadādeśena ca prāptaṃ mayā tvaccaraṇāntikam / vipadaś ca nivṛttā me dvārāt pratihatā iva // 4.1.121
ity eṣa mama vṛttānto nāmnā piṅgalikāpy aham / ābālyāgnikriyādhūmair yan me piṅgalite dṛśau // 4.1.122
sa tu śāntikaro devi devaro me videśagaḥ / kutra tiṣṭhati deśe 'sāv iti nādyāpi budhyate // 4.1.123
evam uktasvavṛttāntāṃ kulīnety avadhārya tām / prītyenāṃ brāhmaṇīṃ devī sā vitarkyaivam abravīt // 4.1.124
iha śāntikaro nāma sthito 'smākaṃ purohitaḥ / vaideśikaḥ sa jāne 'haṃ devaras te bhaviṣyati // 4.1.125
ity uktvā brāhmaṇīm utkāṃ nītvā rātriṃ tadaiva tām / devī śāntikaraṃ prātar ānāyyāpṛcchad anvayam // 4.1.126
uktānvayāya tasmai ca sā saṃjātasuniścayā / iyaṃ te bhrātṛjāyeti brāhmaṇīṃ tām adarśayat // 4.1.127
jātāyāṃ ca parijñaptau jñātabandhukṣayo 'tha saḥ / brāhmaṇīṃ bhrātṛjāyāṃ tāṃ ninye śāntikaro gṛham // 4.1.128
tatrānuśocya pitarau bhrātaraṃ ca yathocitam / āśvāsayām āsa sa tāṃ bālakadvitayānvitām // 4.1.129
devī vāsavadattāpi tasyās tau bālakau sutau / purohitau svaputrasya bhāvinaḥ paryakalpayat // 4.1.130
jyeṣṭhas tayoḥ śāntisomo nāmnā vaiśvāgaro 'paraḥ / kṛtas tayaiva devyā ca vitīrṇabahusaṃpadā // 4.1.131
andhasyevāsya lokasya phalabhūmiṃ svakarmabhiḥ / purogair nīyamānasya hetumātraṃ svapauruṣam // 4.1.132
yad etya labdhavibhavās tatra sarve 'pi saṃgatāḥ / bālakau tau tayoḥ sā ca mātā śāntikaraś ca saḥ // 4.1.133
tato gacchatsu divaseṣv ekadā pañcabhiḥ sutaiḥ / sahāgatām upādāya śarāvān kumbhakārikām // 4.1.134
dṛṣṭvā svamandire kāṃcid devyā vāsavadattayā / sā brāhmaṇī piṅgalikā jagade pārśvavartinī // 4.1.135
pañcaitasyāḥ suto 'dyāpi naiko me sakhi dṛśyatām / puṇyānām īdṛśaṃ pātram īdṛśy api na mādṛśī // 4.1.136
tataḥ piṅgalikāvādīd devi duḥkhāya jāyate / prajeyaṃ pāpabhūyiṣṭhā daridreṣv eva bhūyasī // 4.1.137
yuṣmādṛśeṣu jāyeta yaḥ sa ko 'py uttamo bhavet / tad alaṃ tvarayā prāpsyasy acirāt svocitaṃ sutam // 4.1.138
iti piṅgalikoktāpi sotsukā sutajanmani / abhūd vāsavadattā sā taccintākrāntamānasā // 4.1.139
girīśārādhanaprāpyaṃ putraṃ te nārado 'bhyadhāt / tad devi varado 'vaśyam ārādhyaḥ sa śivo 'tra naḥ // 4.1.140
ity uktā vatsarājena tatkālaṃ cāgatena sā / devī labdhāśayenāśu cakāra vrataniścayam // 4.1.141
tasyām āttavratāyāṃ tu sa rājāpi samantrikaḥ / sarāṣṭraś cāpi vidadhe śaṃkarārādhanavratam // 4.1.142
trirātropoṣitau tau ca daṃpatī sa vibhus tataḥ / prasādaprakaṭībhūtaḥ svayaṃ svapne samādiśat // 4.1.143
uttiṣṭhataṃ sa yuvayoḥ kāmāṃśo janitā sutaḥ / nātho vidyādharāṇāṃ yo bhavitā matprasādataḥ // 4.1.144
iti vacanam udīrya candramaulau sapadi tirohitatāṃ gate prabudhya / adhigatavaram āśu daṃpatī tau pramadam akṛtrimam āpatuḥ kṛtārthau // 4.1.145
utthāya coṣasi tataḥ prakṛtīr vidhāya tatsvapnakīrtanasudhārasatarpitās tāḥ / devī ca sā narapatiś ca sabandhubhṛtyau baddhotsavau vidadhatur vratapāraṇāni // 4.1.146
katipayadivasāpagame tasyāḥ svapne jaṭādharaḥ puruṣaḥ / ko 'py atha devyā vāsavadattāyāḥ phalam upetya dadau // 4.1.147
tataḥ sa viniveditasphuṭatathāvidhasvapnayā saha pramuditas tayā samabhinandito mantribhiḥ / vicintya śaśimaulinā phalanibhena dattaṃ sutaṃ manoratham adūragaṃ gaṇayati sma vatseśvaraḥ // 4.1.148
atha vāsavadattāyā vatseśahṛdayotsavaḥ / saṃbabhūvācirād garbhaḥ kāmāṃśāvatarojjvalaḥ // 4.2.1
sā babhau lolanetreṇa mukhenāpāṇḍukāntinā / śaśāṅkeneva garbhasthakāmapremopagāminā // 4.2.2
āsīnāyāḥ patisnehād ratiprītī ivāgate / rejatuḥ pratime tasyā maṇiparyaṅkapārśvayoḥ // 4.2.3
bhāvividyādharādhīśagarbhasevārtham iṣṭadāḥ / mūrtā vidyā ivāyātāḥ sakhyas tāṃ paryupāsata // 4.2.4
vinīlapallavaśyāmamukhau sātha payodharau / sūnor garbhābhiṣekāya babhāra kalaśāv iva // 4.2.5
svacchasphuritasacchāyamaṇikuṭṭimaśobhinaḥ / sukhaśayyāgatā madhye mandirasya rarāja sā // 4.2.6
bhāvitattanayākrāntiśaṅkākampitavāribhiḥ / upetya sevyamāneva samantād ratnarāśibhiḥ // 4.2.7
tasyā vimānamadhyastharatnotthā pratimā babhau / vidyādharaśrīr nabhasā praṇāmārtham ivāgatā // 4.2.8
mantrasādhanasaṃnaddhasādhakendrakathāsu ca / babhūva sā dohadinī prasaṅgopanatāsu ca // 4.2.9
sarasārabdhasaṃgītā vidyādharavarāṅganāḥ / svapne tām ambarotsaṅgam ārūḍhām upatasthire // 4.2.10
prabuddhā sevituṃ sākṣāt tad evābhilalāṣa sā / nabhaḥkrīḍāvilasitaṃ lakṣyabhūtalakautukam // 4.2.11
taṃ ca dohadam etasyā devyā yaugandharāyaṇaḥ / yantramantrendrajālādiprayogaiḥ samapūrayat // 4.2.12
vijahāra ca sā tais taiḥ prayogair gaganasthitā / pauranārījanotpakṣmalocanāścaryadāyibhiḥ // 4.2.13
ekadā vāsakasthāyās tasyāś ca samajāyata / hṛdi vidyādharodārakathāśravaṇakautukam // 4.2.14
tatas tayārthito devyā tatra yaugandharāyaṇaḥ / tasyāḥ sarveṣu śṛṇvatsu nijagāda kathām imām // 4.2.15
asty ambikājanayitā nagendro himavān iti / na kevalaṃ girīṇāṃ yo gurur gaurīpater api // 4.2.16
vidyādharanivāse ca tasmin vidyādharādhipaḥ / uvāsa rājā jīmūtaketur nāma mahācale // 4.2.17
tasyābhūt kalpavṛkṣaś ca gṛhe pitṛkramāgataḥ / nāmnānvarthena vikhyāto yo manorathadāyakaḥ // 4.2.18
kadācic ca sa jīmūtaketū rājābhyupetya tam / udyāne devatātmānaṃ kalpadrumam ayācata // 4.2.19
sarvadā prāpyate 'smābhis tvattaḥ sarvam abhīpsitam / tad aputrāya me dehi deva putraṃ guṇānvitam // 4.2.20
tataḥ kalpadrumo 'vādīd rājann utpatsyate tava / jātismaro dānavīraḥ sarvabhūtahitaḥ sutaḥ // 4.2.21
tac chrutvā sa prahṛṣṭaḥ san kalpavṛkṣaṃ praṇamya tam / gatvā nivedya tad rājā nijāṃ devīm anandayat // 4.2.22
atha tasyācirād eva rājñaḥ sūnur ajāyata / jīmūtavāhanaṃ taṃ ca nāmnā sa vidadhe pitā // 4.2.23
tataḥ sahajayā sākaṃ sarvabhūtānukampayā / jagāma sa mahāsattvo vṛddhiṃ jīmūtavāhanaḥ // 4.2.24
kramāc ca yauvarājyasthaḥ paricaryāprasāditam / lokānukampī pitaraṃ vijane sa vyajijñapat // 4.2.25
jānāmi tāta yad bhāvā bhave 'smin kṣaṇabhaṅgurāḥ / sthiraṃ tu mahatām ekam ākalpam amalaṃ yaśaḥ // 4.2.26
paropakṛtisaṃbhūtaṃ tad eva yadi hanta tat / kim anyat syād udārāṇāṃ dhanaṃ prāṇādhikapriyam // 4.2.27
saṃpac ca vidyud iva sā lokalocanakhedakṛt / lolā kvāpi layaṃ yāti yā parānupakāriṇī // 4.2.28
tad eṣa kalpaviṭapī kāmado yo 'sti naḥ sa cet / parārthaṃ viniyujyeta tadāptaṃ tat phalaṃ bhavet // 4.2.29
tat tathāhaṃ karomīha yathaitasya samṛddhibhiḥ / adaridrā bhavaty eṣa sarvārthijanasaṃhatiḥ // 4.2.30
iti vijñāpya pitaraṃ tadanujñām avāpya saḥ / jīmūtavāhano gatvā taṃ kalpadrumam abravīt // 4.2.31
deva tvaṃ śaśvad asmākam abhīṣṭaṃ phaladāyakaḥ / tad ekam idam adya tvaṃ mama pūraya vāñchitam // 4.2.32
adaridrāṃ kuruṣvaitāṃ pṛthivīm akhilāṃ sakhe / svasty astu te pradatto 'si lokāya draviṇārthine // 4.2.33
ity uktas tena dhīreṇa kalpavṛkṣo vavarṣa saḥ / kanakaṃ bhūtale bhūri nananduś cākhilāḥ prajāḥ // 4.2.34
dayālur bodhisattvāṃśaḥ ko 'nyo jīmūtavāhanāt / śaknuyād arthisāt kartum api kalpadrumaṃ kṛtī // 4.2.35
iti jātānurāgāsu tato dikṣu vidikṣv api / jīmūtavāhanasyoccaiḥ paprathe viśadaṃ yaśaḥ // 4.2.36
tataḥ putraprathābaddhamūlaṃ rājyaṃ samatsarāḥ / dṛṣṭvā jīmūtaketos tadgotrajā vikṛtiṃ yayuḥ // 4.2.37
dānopayuktasatkalpavṛkṣayuktāspadaṃ ca tat / menire niṣprabhāvatvāj jetuṃ sukaram eva te // 4.2.38
tataḥ saṃbhūya yuddhāya kṛtabuddhiṣu teṣu ca / pitaraṃ tam uvācaivaṃ dhīro jīmūtavāhanaḥ // 4.2.39
yathā śarīram evedaṃ jalabudbudasaṃnibham / pravātadīpacapalās tathā kasya kṛte śriyaḥ // 4.2.40
tā apy anyopamardena manasvī ko 'bhivāñchati / tasmāt tata mayā naiva yoddhavyaṃ gotrajaiḥ saha // 4.2.41
rājyaṃ tyaktvā tu gantavyam itaḥ kvāpi vanaṃ mayā / āsatāṃ kṛpaṇā ete mā bhūt svakulasaṃkṣayaḥ // 4.2.42
ity uktavantaṃ jīmūtavāhanaṃ sa pitā tataḥ / jīmūtaketur apy evaṃ jagāda kṛtaniścayaḥ // 4.2.43
mayāpi putra gantavyaṃ kā hi vṛddhasya me spṛhā / rājye tṛṇa iva tyakte yūnāpi kṛpayā tvayā // 4.2.44
evam uktavatā sākaṃ sabhāryeṇa tatheti saḥ / pitrā jagāma jīmūtavāhano malayācalam // 4.2.45
tatrādhivāse siddhānāṃ candanacchannanirjhare / sa tasthāv āśramapade paricaryāparaḥ pituḥ // 4.2.46
atha siddhādhirājasya vaśī viśvāvasoḥ sutaḥ / mittraṃ mittrāvasur nāma tasyātra samapadyata // 4.2.47
tatsvasāraṃ ca so 'paśyad ekānte jātu kanyakām / janmāntarapriyatamāṃ jñānī jīmūtavāhanaḥ // 4.2.48
tatkālaṃ ca tayos tulyaṃ yūnor anyonyadarśanam / abhūn manomṛgāmandavāgurābandhasaṃnibham // 4.2.49
tato 'kasmāt samabhetya trijagatpūjyam ekadā / jīmūtavāhanaṃ prītaḥ sa mittrāvasur abhyadhāt // 4.2.50
kanyā malayavatyākhyā svasā me 'sti kanīyasī / tām ahaṃ te prayacchāmi mamecchāṃ mānyathā kṛthāḥ // 4.2.51
tac chrutvaiva sa jīmūtavāhano 'pi jagāda tam / yuvarāja mamābhūt sā bhāryā pūrve 'pi janmani // 4.2.52
tvaṃ ca tatraiva me jāto dvitīyaṃ hṛdayaṃ suhṛt / jātismaro 'smy ahaṃ sarvaṃ pūrvajanma smarāmi tat // 4.2.53
ity uktavantaṃ tatkālaṃ mittrāvasur uvāca tam / janmāntarakathāṃ tāvac chaṃsaitāṃ kautukaṃ hi me // 4.2.54
etan mittrāvasoḥ śrutvā tasmai jīmūtavāhanaḥ / sukṛtī kathayām āsa pūrvajanmakathām imām // 4.2.55
asti pūrvam ahaṃ vyomacārī vidyādharo 'bhavam / himavacchṛṅgamārgeṇa gato 'bhūvaṃ kadācana // 4.2.56
tataś cādhaḥ sthitas tatra krīḍan gauryā samaṃ haraḥ / śaśāpollaṅghanakruddho martyayonau pateti mām // 4.2.57
prāpya vidyādharīṃ bhāryāṃ niyojya svapade sutam / punar vaidyādharīṃ yoniṃ smṛtajātiḥ prapatsyase // 4.2.58
evaṃ niśamya śāpāntam uktvā śarve tirohite / acireṇaiva jāto 'haṃ bhūtale vaṇijāṃ kule // 4.2.59
nagaryāṃ valabhīnāmnyāṃ mahādhanavaṇiksutaḥ / vasudattābhidhānaḥ san vṛddhiṃ ca gatavān aham // 4.2.60
kālena yauvanasthaś ca pitrā kṛtaparicchadaḥ / dvīpāntaraṃ gato 'bhūvaṃ vaṇijyāyai tadājñayā // 4.2.61
āgacchantaṃ tato 'ṭavyāṃ taskarā vinipatya mām / hṛtasvam anayan baddhvā svapallīṃ caṇḍikāgṛham // 4.2.62
viloladīrghayā ghoraṃ raktāṃśukapatākayā / jighatsataḥ paśuprāṇān kṛtāntasyeva jihvayā // 4.2.63
tatrāham upahārārtham upanīto nijasya taiḥ / prabhoḥ pulindakākhyasya devīṃ pūjayato 'ntikam // 4.2.64
sa dṛṣṭvaivārdrahṛdayaḥ śabaro 'py abhavan mayi / vakti janmāntaraprītiṃ manaḥ snihyad akāraṇam // 4.2.65
tato māṃ mocayitvaiva vadhāt sa śabarādhipaḥ / aicchad ātmopahāreṇa kartuṃ pūjāsamāpanam // 4.2.66
maivaṃ kṛthāḥ prasannāsmi tava yācasva māṃ varam / ity ukto divyayā vācā prahṛṣṭaś ca jagāda saḥ // 4.2.67
tvaṃ prasannā varaḥ ko 'nyas tathāpy etāvad arthaye / janmāntare 'pi me sakhyam anena vaṇijāstv iti // 4.2.68
evam astv iti śāntāyāṃ vāci māṃ śabaro 'tha saḥ / pradattasaviśeṣārthaṃ prajighāya nijaṃ gṛham // 4.2.69
mṛtyor mukhāt pravāsāc ca tataḥ pratyāgate mayi / akaroj jñātavṛttāntaḥ pitā mama mahotsavam // 4.2.70
kālena tatra cāpaśyam ahaṃ sārthāvaluṇṭhanāt / vaṣṭabhyānāyitaṃ rājñā tam eva śabarādhipam // 4.2.71
tatkṣaṇaṃ pitur āvedya vijñapya ca mahīpatim / mocitaḥ svarṇalakṣeṇa sa mayā vadhanigrahāt // 4.2.72
prāṇadānopakārasya kṛtvaivaṃ pratyupakriyām / ānīya ca gṛhaṃ prītyā pūrṇaṃ saṃmānitaś ciram // 4.2.73
satkṛtya preṣitaś cātha hṛdayaṃ premapeśalam / nidhāya mayi pallīṃ svāṃ prāyāt sa śabarādhipaḥ // 4.2.74
tatra pratyupakārārthaṃ cintayan prābhṛtaṃ mama / svalpaṃ sa mene svādhīnaṃ muktākastūrikādy api // 4.2.75
tataḥ sātiśayaṃ prāptuṃ muktāsāraṃ sa matkṛte / dhanurdvitīyaḥ prayayau gajān hantuṃ himācalam // 4.2.76
bhramaṃś ca tatra tīrasthadevāgāraṃ mahat saraḥ / prāpa tulyaiḥ kṛtaprītis tadabjair mittrarāgibhiḥ // 4.2.77
tatrāśaṅkyāmbupānārtham āgamaṃ vanyahastinām / channaḥ sa tasthāv ekānte sacāpas tajjighāṃsayā // 4.2.78
tāvat tatra sarastīragataṃ pūjayituṃ haram / āgatām adbhutākārāṃ kumārīṃ siṃhavāhanām // 4.2.79
sa dadarśa tuṣārādrirājaputrīm ivāparām / paricaryāparāṃ śaṃbhoḥ kanyakābhāvavartinīm // 4.2.80
dṛṣṭvā ca vismayākrāntaḥ śabaraḥ sa vyacintayat / keyaṃ syād yadi martyastrī tat kathaṃ siṃhavāhanā // 4.2.81
atha divyā kathaṃ dṛśyā mādṛśais tad iyaṃ dhruvam / cakṣuṣoḥ pūrvapuṇyānāṃ mūrtā pariṇatir mama // 4.2.82
anayā yadi mittraṃ taṃ yojayeyam ahaṃ tataḥ / kāpy anyaiva mayā tasya kṛtā syāt pratyupakriyā // 4.2.83
tad etām upasarpāmi tāvaj jijñāsituṃ varam / ity ālocya sa mittraṃ me śabaras tām upāyayau // 4.2.84
tāvac ca sāvatīryaiva siṃhāc chāyāniṣādinaḥ / kanyāgatya saraḥ padmāny avacetuṃ pracakrame // 4.2.85
taṃ ca dṛṣṭvāntikaprāptaṃ śabaraṃ sā kṛtānatim / apūrvam atithiprītyā svāgatenānvarañjayat // 4.2.86
kas tvaṃ kiṃ cāgato 'sy etāṃ bhūmim atyantadurgamām / iti pṛṣṭavatīṃ tāṃ ca śabaraḥ pratyuvāca saḥ // 4.2.87
ahaṃ bhavānīpādaikaśaraṇaḥ śabarādhipaḥ / āgato 'smi ca mātaṅgamuktāhetor idaṃ vanam // 4.2.88
tvāṃ ca dṛṣṭvādhunātmīyo devi prāṇapradaḥ suhṛt / sārthavāhasutaḥ śrīmān vasudatto mayā smṛtaḥ // 4.2.89
sa hi tvam iva rūpeṇa yauvanena ca sundari / advitīyo 'sya viśvasya nayanāmṛtanirjharaḥ // 4.2.90
sā dhanyā kanyakā loke yasyās teneha gṛhyate / maittrīdānadayādhairyanidhinā kaṅkaṇī karaḥ // 4.2.91
tat tvadākṛtir eṣā cet tādṛśena na yujyate / vyarthaṃ vahati tat kāmaḥ kodaṇḍam iti me vyathā // 4.2.92
iti vyādhendravacanaiḥ sadyo 'pahṛtamānasā / sābhūt kumārī kaṃdarpamohamantrākṣarair iva // 4.2.93
uvāca taṃ ca śabaraṃ preryamāṇā manobhuvā / kva sa te suhṛd ānīya tāvan me darśyatām iti // 4.2.94
tac chrutvā ca tathety uktā tām āmantrya tadaiva saḥ / kṛtārthamānī muditaḥ pratasthe śabaras tataḥ // 4.2.95
prāpya svapallīm ādāya muktāmṛgamadādikam / bhūri bhāraśatair hāryam asmadgṛham athāyayau // 4.2.96
sarvaiḥ puraskṛtas tatra praviśya prābhṛtaṃ ca tat / matpitre sa bahusvarṇalakṣamūlyaṃ nyavedayat // 4.2.97
utsavena ca yāte 'smin dine rātrau sa me rahaḥ / kanyādarśanavṛttāntaṃ tam āmūlād avarṇayat // 4.2.98
ehi tatraiva gacchāva ity uktvā ca samutsukam / mām ādāya niśi svairaṃ sa prāyāc chabarādhipaḥ // 4.2.99
prātaś ca māṃ gataṃ kvāpi buddhvā saśabarādhipam / tatprītipratyayāt tasthau dhṛtim ālambya matpitā // 4.2.100
ahaṃ ca prāpito 'bhūvaṃ kramāt tena tarasvinā / śabareṇa tuṣārādriṃ kṛtādhvaparikarmaṇā // 4.2.101
tac ca prāpya saraḥ sāyaṃ snātvā svāduphalāśanau / ahaṃ ca sa ca tām ekāṃ vane tatroṣitau niśām // 4.2.102
latābhiḥ kīrṇakusumaṃ bhṛṅgīsaṃgītasundaram / śubhagandhavahaṃ hāri jvalitauṣadhidīpikam // 4.2.103
rates tad vāsaveśmeva viśrāntyai girikānanam / āvayor abhavan naktaṃ pibatos tatsarojalam // 4.2.104
tato 'nyedyuḥ pratipadaṃ tattadutkalikābhṛtā / pratyudgateva manasā mama tanmārgadhāvinā // 4.2.105
cakṣuṣā dakṣiṇenāpi sūcitāgamanāmunā / didṛkṣayeva sphuratā sā kanyātrāgatābhavat // 4.2.106
saṭālasiṃhapṛṣṭhasthā subhrūr dṛṣṭā mayā ca sā / śaradambhodharotsaṅgasaṅginīvendavī kalā // 4.2.107
vilasadvismayautsukyasādhvasaṃ paśyataś ca tām / mamāvartata tatkālaṃ na jāne hṛdayaṃ katham // 4.2.108
athāvatīrya siṃhāt sā puṣpāṇy uccitya kanyakā / snātvā sarasi tattīragataṃ haram apūjayat // 4.2.109
pūjāvasāne copetya sa sakhā śabaro mama / praṇamyātmānam āvedya tām avocat kṛtādarām // 4.2.110
ānītaḥ sa mayā devi suhṛd yogyo varas tava / manyase yadi tat tubhyaṃ darśayāmy adhunaiva tam // 4.2.111
tac chrutvā darśayety ukte tayā sa śabaras tataḥ / āgatya nikaṭaṃ nītvā māṃ tasyāḥ samadarśayat // 4.2.112
sāpi māṃ tiryag ālokya cakṣuṣā praṇayasrutā / madanāveśavaśagā śabareśaṃ tam abhyadhāt // 4.2.113
sakhā te mānuṣo nāyaṃ kāmaṃ ko 'py ayam āgataḥ / madvañcanāya devo 'dya martyasyaiṣākṛtiḥ kutaḥ // 4.2.114
tad ākarṇyoktavān asmi tāṃ pratyāyayituṃ svayam / satyaṃ sundari martyo 'haṃ kiṃ vyājenārjave jane // 4.2.115
ahaṃ hi sārthavāhasya valabhīvāsinaḥ sutaḥ / mahādhanābhidhānasya maheśvaravarārjitaḥ // 4.2.116
tapasyan sa hi putrārtham uddiśya śaśiśekharam / samādiśyata tenaivaṃ svapne devena tuṣyatā // 4.2.117
uttiṣṭhotpatsyate ko'pi mahātmā tanayas tava / rahasyaṃ paramaṃ caitad alam uktvātra vistaram // 4.2.118
etac chrutvā prabuddhasya tasya kālena cātmajaḥ / aham eṣa samutpanno vasudatta iti śrutaḥ // 4.2.119
ayaṃ ca śabarādhīśaḥ svayaṃvarasuhṛn mayā / deśāntaragatena prākprāptaḥ kṛcchraikabāndhavaḥ // 4.2.120
eṣa me tattvasaṃkṣepa ity uktvā virate mayi / ābhāṣatātha kanyā sa lajjayāvanatānanā // 4.2.121
asty etan māṃ ca jāne 'dya svapne 'rcitavatīṃ haraḥ / prātaḥ prāpsyasi bhartāram iti tuṣṭaḥ kilādiśat // 4.2.122
tasmāt tvam eva me bhartā bhrātāyaṃ ca bhavatsuhṛt / iti vāksudhayā sā mām ānandya viratābhavat // 4.2.123
saṃmantryātha tayā sākaṃ vivāhāya yathāvidhi / akārṣaṃ niścayaṃ gantuṃ samittro 'haṃ nijaṃ gṛham // 4.2.124
tataḥ sā siṃham āhūya vāhanaṃ taṃ svasaṃjñayā / atrārohāryaputreti mām abhāṣata sundarī // 4.2.125
athāhaṃ tena suhṛdānuyātaḥ śabareṇa tam / siṃham āruhya dayitām utsaṅge tāṃ gṛhītavān // 4.2.126
tataḥ prasthitavān asmi kṛtakṛtyo nijaṃ gṛham / kāntayā saha siṃhastho mitre tasmin puraḥsare // 4.2.127
tadīyaśaranirbhinnahariṇāmiṣavṛttayaḥ / krameṇa te vayaṃ sarve saṃprāptā valabhīṃ purīm // 4.2.128
tatra mām āgataṃ dṛṣṭvā siṃhārūḍhaṃ savallabham / sāścaryas tad drutaṃ gatvā mama pitre 'bravīj janaḥ // 4.2.129
so 'pi pratyudgato harṣād avatīrṇaṃ mṛgendrataḥ / pādāvanamraṃ dṛṣṭvā mām abhyanandat savismayaḥ // 4.2.130
ananyasadṛśīṃ tāṃ ca kṛtapādābhivandanām / paśyan mamocitāṃ bhāryāṃ na māti sma mudā kvacit // 4.2.131
praveśya mandiraṃ cāsmān vṛttāntaṃ paripṛcchya ca / praśaṃsañ śabarādhīśasauhārdaṃ cotsavaṃ vyadhāt // 4.2.132
tato mauhūrtikādeśād anyedyur varakanyakā / sā mayā pariṇītābhūn militākhilabandhunā // 4.2.133
tad ālokya ca so 'kasmān madvadhūvāhanas tadā / siṃhaḥ sarveṣu paśyatsu saṃpannaḥ puruṣākṛtiḥ // 4.2.134
kim etad iti vibhrānte jane tatra sthite 'khile / sa divyavastrābharaṇo naman mām evam abravīt // 4.2.135
ahaṃ citrāṅgado nāma vidyādhara iyaṃ ca me / sutā manovatī nāma kanyā prāṇādhikapriyā // 4.2.136
etām aṅke sadā kṛtvā vipinena bhramann aham / prāptavān ekadā gaṅgāṃ bhūritīratapovanām // 4.2.137
tapasvilaṅghanatrāsāt tasyā madhyena gacchataḥ / apatan mama daivāc ca puṣpamālā tadambhasi // 4.2.138
tato 'kasmāt samutthāya nārado 'ntarjalasthitaḥ / pṛṣṭhe tayā patitayā kruddho mām aśapan muniḥ // 4.2.139
auddhatyenāmunā pāpa gaccha siṃho bhaviṣyasi / himācale gataś caitāṃ sutāṃ pṛṣṭhena vakṣyasi // 4.2.140
yadā ca mānuṣeṇaiṣā sutā te pariṇeṣyate / tadā taddarśanād eva śāpād asmād vimokṣase // 4.2.141
ity ahaṃ muninā śaptaḥ siṃhībhūya himācale / atiṣṭhaṃ tanayām etāṃ harapūjāparāṃ vahan // 4.2.142
anantaraṃ yathā yatnāc chabarādhipater idam / saṃpannaṃ sarvakalyāṇaṃ tathā viditam eva te // 4.2.143
tat sādhayāmi bhadraṃ vas tīrṇaḥ śāpo mayaiṣa saḥ / ity uktvā so 'bhyudapatat sadyo vidyādharo nabhaḥ // 4.2.144
tatas tadvismayākrānto nandatsvajanabāndhavaḥ / ślāghyasaṃbandhahṛṣṭo me pitākārṣīn mahotsavam // 4.2.145
ko hi nirvyājamittrāṇāṃ caritaṃ cintayiṣyati / suhṛtsu naiva tṛpyanti prāṇair apy upakṛtya ye // 4.2.146
iti cātra na ko nāma sacamatkāram abhyadhāt / dhyāyan dhyāyann udāraṃ tac chabarādhipaceṣṭitam // 4.2.147
rājāpi tat tathā buddhvā tatratyas tasya sanmateḥ / atuṣyad asmatsnehena śabarādhipateḥ param // 4.2.148
tuṣṭaś ca tasmai matpitrā dāpitaḥ sahasaiva ca / aśeṣam aṭavīrājyaṃ ratnopāyanadāyinā // 4.2.149
tatas tayā manovatyā patnyā mittreṇa tena ca / kṛtārthaḥ śabarendreṇa tatrātiṣṭham ahaṃ sukhī // 4.2.150
sa ca ślathīkṛtātmīyadeśavāsarasas tataḥ / bhūyasāsmadgṛheṣv eva nyavasac chabarādhipaḥ // 4.2.151
parasparopakāreṣu sarvakālam atṛptayoḥ / sa dvayor agamat kālo mama tasya ca mittrayoḥ // 4.2.152
acirāc ca manovatyāṃ tasyām ajani me sutaḥ / bahiṣkṛtaḥ kulasyeva kṛtsnasya hṛdayotsavaḥ // 4.2.153
hiraṇyadattanāmā ca sa śanair vṛddhim āyayau / kṛtavidyo yathāvac ca pariṇīto 'bhavat tataḥ // 4.2.154
tad dṛṣṭvā jīvitaphalaṃ pūrṇaṃ matvā ca matpitā / vṛddho bhāgīrathīṃ prāyāt sadāro deham ujjhitum // 4.2.155
tato 'haṃ pitṛśokārtaḥ kathaṃcid bāndhavair dhṛtim / grāhito gṛhabhāraṃ svam udvoḍhuṃ pratipannavān // 4.2.156
tadā manovatīmugdhamukhadarśanam ekataḥ / anyataḥ śabarendreṇa saṃgamo māṃ vyanodayat // 4.2.157
tataḥ satputrasānandāḥ sukalatramanoramāḥ / suhṛtsamāgamasukhā gatās te divasā mama // 4.2.158
kālenātha pravṛddhaṃ mām agrahīc cibuke jarā / kiṃ gṛhe 'dyāpi putreti prītyeva bruvatī hitam // 4.2.159
tenāhaṃ sahasotpannavairāgyas tanayaṃ nijam / kuṭumbabhārodvahane vanaṃ vāñchann ayojayam // 4.2.160
sadāraś ca gato 'bhūvaṃ giriṃ kālañjaraṃ tataḥ / matsnehatyaktarājyena samaṃ śabarabhūbhṛtā // 4.2.161
tatra prāptena cātmīyā jātir vaidyādharī mayā / śāpaś ca prāptaparyantaḥ sa śārvaḥ sahasā smṛtaḥ // 4.2.162
tac ca patnyai manovatyai tadaivākhyātavān aham / sakhye ca śabarendrāya mumukṣur mānuṣīṃ tanum // 4.2.163
bhāryāmittre ime eva bhūyāstāṃ smarato mama / anyajanmany apīty uktvā hṛdi kṛtvā ca śaṃkaram // 4.2.164
mayā giritaṭāt tasmān nipatya prasabhaṃ tataḥ / tābhyāṃ svapatnīmittrābhyāṃ saha muktaṃ śarīrakam // 4.2.165
so 'haṃ tataḥ samutpanno nāmnā jīmūtavāhanaḥ / vidyādharakule 'muṣminn eṣa jātismaro 'dhunā // 4.2.166
sa cāpi śabarendras tvaṃ jāto mittrāvasuḥ punaḥ / tryakṣaprasādāt siddhānāṃ rājño viśvāvasoḥ sutaḥ // 4.2.167
sāpi vidyādharī mittra mama bhāryā manovatī / tava svasā samutpannā nāmnā valayavaty asau // 4.2.168
evaṃ me pūrvapatny eṣā bhaginī te bhavān api / pūrvamittram ato yuktā pariṇetum asau mama // 4.2.169
kiṃ tu pūrvam ito gatvā mama pitror nivedaya / tayoḥ pramāṇīkṛtayoḥ śiddhyaty etat tavepsitam // 4.2.170
itthaṃ niśamya jīmūtavāhanāt prītamānasaḥ / gatvā mittrāvasuḥ sarvaṃ tatpitṛbhyāṃ śaśaṃsa tat // 4.2.171
abhinanditavākyaś ca tābhyāṃ hṛṣṭas tadaiva saḥ / upagamya tam evārthaṃ svapitṛbhyāṃ nyavedayat // 4.2.172
tayor īpsitasaṃpattituṣṭayoḥ satvaraṃ ca saḥ / yuvarājo vivāhāya saṃbhāram akarot svasuḥ // 4.2.173
tato jagrāha vidhivat tasyā jīmūtavāhanaḥ / pāṇiṃ malayavatyāḥ sa siddharājapuraskṛtaḥ // 4.2.174
babhūva cotsavas tatra cañcaddyucaracāraṇaḥ / saṃmilatsiddhasaṃghāto valgadvidyādharoddhuraḥ // 4.2.175
kṛtodvāhas tatas tasthau tasmiñ jīmūtavāhanaḥ / malayādrau mahārheṇa vibhavena vadhūsakhaḥ // 4.2.176
ekadā ca śvaśuryeṇa sa mittrāvasunā saha / velāvanāni jaladher avalokayituṃ yayau // 4.2.177
tatrāpaśyac ca puruṣaṃ yuvānaṃ vignam āgatam / nivartayantaṃ jananīṃ hā putreti virāviṇīm // 4.2.178
apareṇa parityaktaṃ bhaṭenevānuyāyinā / puruṣeṇa pṛthūttuṅgaṃ prāpayyaikaṃ śilātalam // 4.2.179
kas tvaṃ kim īhase kiṃ ca mātā tvāṃ śocatīti tam / sa papraccha tataḥ so 'pi tasmai vṛttāntam abravīt // 4.2.180
purā kaśyapabhārye dve kadrūś ca vinatā tathā / mithaḥ kathāprasaṅgena vivādaṃ kila cakratuḥ // 4.2.181
ādyā śyāmān raver aśvān avādīd aparā sitān / anyonyadāsabhāvaṃ ca paṇam atra babandhatuḥ // 4.2.182
tato jayārthinī kadrūḥ svairaṃ nāgair nijātmajaiḥ / viṣaphūtkāramalinān arkasyāśvān akārayat // 4.2.183
tādṛśāṃś copadarśyaitān vinatāṃ chadmanā jitām / dāsīcakāra kaṣṭā hi strīṇām anyāsahiṣṇutā // 4.2.184
tad buddhvāgatya vinatātanayo garuḍas tadā / sāntvena mātur dāsatvamuktiṃ kadrūm ayācata // 4.2.185
tataḥ kadrūsutā nāgā vicintyaivaṃ tam abruvat / bho vainateya kṣīrābdhiḥ prārabdho mathituṃ suraiḥ // 4.2.186
tataḥ sudhāṃ samāhṛtya prativastu prayaccha naḥ / mātaraṃ svīkuruṣvātha bhavān hi balināṃ varaḥ // 4.2.187
etan nāgavacaḥ śrutvā gatvā ca kṣīravāridhim / sudhārthaṃ darśayām āsa garuḍo guru pauruṣam // 4.2.188
tataḥ parākramaprīto devas tatra svayaṃ hariḥ / tuṣṭo 'smi te varaṃ kaṃcid vṛṇīṣvety ādideśa tam // 4.2.189
nāgā bhavantu me bhakṣyā iti so 'pi hares tataḥ / vainateyo varaṃ vavre mātur dāsyena kopitaḥ // 4.2.190
tatheti hariṇādiṣṭo nijavīryārjitāmṛtaḥ / sa caivam atha śakreṇa gadito jñātavastunā // 4.2.191
tathā pakṣīndra kāryaṃ te yathā mūḍhair na bhujyate / nāgaiḥ sudhā yathā caināṃ tebhyaḥ pratyāharāmy aham // 4.2.192
etac chrutvā tathety uktvā sa vaiṣṇavavaroddhuraḥ / sudhākalaśam ādāya tārkṣyo nāgān upāyayau // 4.2.193
varaprabhāvabhītāṃś ca mugdhān ārāj jagāda tān / idam ānītam amṛtaṃ muktvāmbāṃ mama gṛhyatām // 4.2.194
bhayaṃ cet sthāpayāmy etad ahaṃ vo darbhasaṃstare / unmocyāmbāṃ ca gacchāmi svīkurudhvam itaḥ sudhām // 4.2.195
tathety ukte ca tair nāgaiḥ sa pavitre kuśāstare / sudhākalaśam ādhatta te cāsya jananīṃ jahuḥ // 4.2.196
dāsyamuktāṃ ca kṛtvaivaṃ mātaraṃ garuḍe gate / yāvad ādadate nāgā niḥśaṅkās tat kilāmṛtam // 4.2.197
tāvan nipatya sahasā tān vimohya svaśaktitaḥ / taṃ sudhākalaśaṃ śakro jahāra kuśasaṃstarāt // 4.2.198
viṣaṇṇās te 'tha nāgās taṃ lilihur darbhasaṃstaram / kadācid amṛtaścyotalepo 'py asmin bhaved iti // 4.2.199
tena pāṭitajihvās te vṛthā prāpur dvijihvatām / hāsyād ṛte kim anyat syād atilaulyavatāṃ phalam // 4.2.200
athālabdhāmṛtarasān nāgān vairī harer varāt / tārkṣyaḥ pravavṛte bhoktuṃ tān nipatya punaḥ punaḥ // 4.2.201
tadāpāte ca pātālaṃ trāsanirjīvarājilam / prabhṛṣṭagarbhiṇīgarbham abhūt kṣapitapannagam // 4.2.202
taṃ dṛṣṭvā cānvahaṃ tatra vāsukir bhujageśvaraḥ / kṛtsnam ekapade naṣṭaṃ nāgalokam amanyata // 4.2.203
tato durvāravīryasya sadyas tasya vicintya saḥ / samayaṃ prārthanāpūrvaṃ cakāraivaṃ garutmataḥ // 4.2.204
ekam ekaṃ pratidinaṃ nāgaṃ te preṣayāmy aham / āhārahetoḥ pakṣīndra payodhipulinācale // 4.2.205
ātāle tu praveṣṭavyaṃ na tvayā mardakāriṇā / nāgalokakṣayāt svārthas tavaiva hi vinaśyati // 4.2.206
iti vāsukinā proktas tatheti garuḍo 'nvaham / tatpreṣitam ihaikaikaṃ nāgaṃ bhoktuṃ pracakrame // 4.2.207
tena krameṇa cāsaṃkhyāḥ phaṇino 'tra kṣayaṃ gatāḥ / ahaṃ ca śaṅkhacūḍākhyo nāgo vāro mamādya ca // 4.2.208
ato 'haṃ garuḍāhārahetor vadhyaśilām imām / mātuś ca śocyatāṃ prāpto nāgarājanideśataḥ // 4.2.209
iti tasya vacaḥ śrutvā śaṅkhacūḍasya duḥkhitaḥ / sāntaḥkhedaḥ sa jīmūtavāhanas tam abhāṣata // 4.2.210
aho kim api niḥsattvaṃ rājatvaṃ bata vāsukeḥ / yat svahastena nīyante ripor āmiṣatāṃ prajāḥ // 4.2.211
kiṃ na prathamam ātmaiva tena datto garutmate / klībenābhyarthitā keyaṃ svakulakṣayasākṣitā // 4.2.212
utpadya kaśyapāt pāpaṃ tārkṣyo 'pi kurute kiyat / dehamātrakṛte mohaḥ kīdṛśo mahatām api // 4.2.213
tad ahaṃ tāvad adyaikaṃ rakṣāmi tvāṃ garutmataḥ / svaśarīrapradānena mā viṣādaṃ kṛthāḥ sakhe // 4.2.214
tac chrutvā śaṅkhacūḍo 'pi dhairyād etad uvāca tam / śāntam etan mahāsattva mā smaivaṃ bhāṣathāḥ punaḥ // 4.2.215
na kācasya kṛte jātu yuktā muktāmaṇeḥ kṣatiḥ / na cāpy ahaṃ gamiṣyāmi kathāṃ kulakalaṅkitām // 4.2.216
ity uktvā taṃ niṣidhy aiva sādhur jīmūtavāhanam / matvā garuḍavelāṃ ca sa kṣaṇāntaragāminīm // 4.2.217
śaṅkhacūḍo yayau tatra vāridhes tīravartinam / antakāle namaskartuṃ gokarṇākhyam umāpatim // 4.2.218
gate tasmin sa kāruṇyanidhir jīmūtavāhanaḥ / tattrāṇāyātmadānena bubudhe labdham antaram // 4.2.219
tatas tadvismṛtam iva kṣipraṃ kṛtvā svayuktitaḥ / kāryāpadeśād vyasṛjan nijaṃ mittrāvasuṃ gṛham // 4.2.220
tatkṣaṇaṃ ca samāsannatārkṣyapakṣānilāhatā / tatsattvadarśanāścaryād iva sā bhūr aghūrṇata // 4.2.221
tenāhiripum āyāntaṃ matvā jīmūtavāhanaḥ / parānukampī tāṃ vadhyaśilām adhyāruroha saḥ // 4.2.222
kṣaṇāc cātra nipatyaiva mahāsattvaṃ jahāra tam / āhatya cañcvā garuḍaḥ svacchāyāc chāditāmbaraḥ // 4.2.223
parisravadasṛgdhāraṃ cyutotkhātaśikhāmaṇim / nītvā bhakṣayituṃ cainam ārebhe śikhare gireḥ // 4.2.224
tatkālaṃ puṣpavṛṣṭiś ca nipapāta nabhastalāt / taddarśanāc ca kiṃ nv etad iti tārkṣyo visismiye // 4.2.225
tāvat sa śaṅkhacūḍo 'tra natvā gokarṇam āgataḥ / dadarśa rudhirāsārasiktaṃ vadhyaśilātalam // 4.2.226
hā dhiṅ madarthaṃ tenātmā datto nūnaṃ mahātmanā / tat kutra nītas tārkṣyeṇa kṣaṇe 'smin sa bhaviṣyati // 4.2.227
anviṣyāmi drutaṃ tāvat kadācit tam avāpnuyām / iti sādhuḥ sa tadraktadhārām anusaran yayau // 4.2.228
atrāntare ca hṛṣṭaṃ taṃ dṛṣṭvā jīmūtavāhanam / garuḍo bhakṣaṇaṃ muktvā savismayam acintayat // 4.2.229
kaścit kim anya evāyaṃ bhakṣyamāṇo 'pi yo mayā / vipadyate na tu paraṃ dhīraḥ pratyuta hṛṣyati // 4.2.230
ity antar vimṛśantaṃ ca tārkṣyaṃ tādṛgvidho 'pi saḥ / nijagāda nijābhīṣṭasiddhyai jīmūtavāhanaḥ // 4.2.231
pakṣirāja mamāsty eva śarīre māṃsaśoṇitam / tad akasmād atṛpto 'pi kiṃ nivṛtto 'si bhakṣaṇāt // 4.2.232
tac chrutvāścaryavaśagas taṃ sa papraccha pakṣirāṭ / nāgaḥ sādho na tāvat tvaṃ brūhi tat ko bhavān iti // 4.2.233
nāga evāsmi bhuṅkṣva tvaṃ yathārabdhaṃ samāpaya / ārabdhā hy asamāptaiva kiṃ dhīrais tyajyate kriyā // 4.2.234
iti yāvac ca jīmūtavāhanaḥ prativakti tam / tāvat sa śaṅkhacūḍo 'tra prāpto dūrād abhāṣata // 4.2.235
mā mā garutman naivaiṣa nāgo nāgo hy ahaṃ tava / tad enaṃ muñca ko 'yaṃ te jāto 'kāṇḍe bata bhramaḥ // 4.2.236
tac chrutvātīva vibhrānto babhūva sa khageśvaraḥ / vāñchitāsiddhikhedaṃ ca bheje jīmūtavāhanaḥ // 4.2.237
tato 'nyonyasamālāpakrandadvidyādharādhipam / buddhvā taṃ bhakṣitaṃ mohād garutmān abhyatapyata // 4.2.238
aho bata nṛśaṃsasya pāpam āpatitaṃ mama / kiṃ vā sulabhapāpā hi bhavanty unmārgavṛttayaḥ // 4.2.239
ślāghyas tv eṣa mahātmaikaḥ parārthaprāṇadāyinā / mameti mohaikavaśaṃ yena viśvam adhaḥkṛtam // 4.2.240
iti taṃ cintayantaṃ ca garuḍaṃ pāpaśuddhaye / vahniṃ vivikṣuṃ jīmūtavāhano 'tha jagāda saḥ // 4.2.241
pakṣīndra kiṃ viṣaṇṇo 'si satyaṃ pāpād bibheṣi cet / tad idānīṃ na bhūyas te bhakṣyā hīme bhujaṃgamāḥ // 4.2.242
kāryaś cānuśayas teṣu pūrvabhukteṣu bhogiṣu / eṣo 'tra hi pratīkāro vṛthānyac cintitaṃ tava // 4.2.243
ity uktas tena sa prītas tārkṣyo bhūtānukampinā / tatheti pratipede tadvākyaṃ tasya guror iva // 4.2.244
yayau cāmṛtam ānetuṃ nākāj jīvayituṃ javāt / kṣatāṅgaṃ tatra taṃ cānyān asthiśeṣān ahīn api // 4.2.245
tataś ca sākṣād āgatya devyā sikto 'mṛtena saḥ / jīmūtavāhano gauryā tadbhāryābhaktituṣṭayā // 4.2.246
tenādhikatarodbhūtakāntīny aṅgāni jajñire / tasya sānandagīrvāṇadundubhidhvanibhiḥ saha // 4.2.247
svasthotthite tatas tasminn ānīya garuḍo 'pi tat / kṛtsne velātaṭe 'py atra vavarṣāmṛtam ambarāt // 4.2.248
tena sarve samuttasthur jīvantas tatra pannagāḥ / babhau tac ca tadā bhūribhujaṃgakulasaṃkulam // 4.2.249
velāvanaṃ vinirmuktavainateyabhayaṃ tataḥ / pātālam iva jīmūtavāhanālokanāgatam // 4.2.250
tato kṣayeṇa dehena yaśasā ca virājitam / buddhvābhyanandat taṃ bandhujano jīmūtavāhanam // 4.2.251
nananda tasya bhāryā ca sajñātiḥ pitarau tathā / ko na prahṛṣyed dūḥkhena sukhatvaparivartinā // 4.2.252
visṛṣṭas tena ca yayau śaṅkhacūḍo rasātalam / svacchandam avisṛṣṭaṃ ca lokāṃs trīn api tadyaśaḥ // 4.2.253
tataḥ prītiprahvāmaranikaram āgatya garuḍaṃ praṇemus taṃ vidyādharatilakam abhyetya sabhayāḥ / svadāyādāḥ sarve himagirisutānugrahavaśān mataṅgākhyādyā ye suciram abhajann asya vikṛtim // 4.2.254
tair eva cārthyamānaḥ sukṛtī jīmūtavāhanaḥ sa tataḥ / malayācalād agacchan nijanilayaṃ tuhinaśailataṭam // 4.2.255
tatra pitṛbhyāṃ sahito mittrāvasunā ca malayavatyā ca / dhīraś cirāya bubhuje vidyādharacakravartipadam // 4.2.256
evaṃ sakalajagattrayahṛdayacamatkārakāricaritānām / svayam anudhāvanti sadā kalyāṇaparamparāḥ padavīm // 4.2.257
ity ākarṇya kathāṃ kila devī yaugandharāyaṇasya mukhāt / mumude vāsavadattā garbhabharodāradohadinī // 4.2.258
tadanu tadanuṣaṅgaprāptayā prītibhājām anavaratanideśapratyayād devatānām / nijapatinikaṭasthā bhāvividyādharendrasvatanayakathayā taṃ vāsaraṃ sā nināya // 4.2.259
tato vāsavadattā sā vatsarājaṃ samīpagam / vijane sacivair yuktam anyedyur idam abravīt // 4.3.1
yataḥ prabhṛti garbho 'yam āryaputra dhṛto mayā / tataḥ prabhṛti tadrakṣā tīvrā māṃ hṛdi bādhate // 4.3.2
adya taccintayā cāhaṃ suptā niśi kathaṃcana / jāne dṛṣṭavatī kaṃcit svapne puruṣam āgatam // 4.3.3
bhasmāṅgarāgasitayā śekharīkṛtacandrayā / piśaṅgajaṭayā mūrtyā śobhitaṃ śūlahastayā // 4.3.4
sa ca mām abhyupetyaiva sānukampa ivāvadat / putri garbhakṛte cintā na kāryā kācana tvayā // 4.3.5
ahaṃ tavainaṃ rakṣāmi datto hy eṣa mayaiva te / kiṃcānyac chṛṇu vacmy eva tava pratyayakāraṇam // 4.3.6
śvaḥ kāpi nārī vijñaptihetor yuṣmān upaiṣyati /
avaṣṭabhyaiva sākṣepam ākarṣantī nijaṃ patim / pañcabhis tanayair yuktā bahubandhujanāvṛtā // 4.3.7
sā ca duścāriṇī yoṣit svabāndhavabalāt patim / taṃ ghātayitum icchantī sarvaṃ mithyā bravīti tat // 4.3.8
tvaṃ cātra putri vatseśaṃ pūrvaṃ vijñāpayes tathā / tasyāḥ sakāśāt sa yathā sādhur mucyeta kustriyaḥ // 4.3.9
ity ādiśya gate tasminn antardhānaṃ mahātmani / prabuddhā sahasaivāhaṃ bibhātā ca vibhāvarī // 4.3.10
evam ukte tayā devyā śarvānugrahavādinaḥ / tatrāsan vismitāḥ sarve saṃvādāpekṣimānasāḥ // 4.3.11
tasminn eva kṣaṇe cātra praviśyārtānukampinam / vatsarājaṃ pratīhāramukhyo 'kasmād vyajijñapat // 4.3.12
āgatā deva vijñaptyai kāpi strī bāndhavair vṛtā / pañcaputrān gṛhītvā svam ākṣipya vivaśaṃ patim // 4.3.13
tac chrutvā nṛpatir devīsvapnasaṃvādavismitaḥ / praveśyatām ihaiveti pratīhāraṃ tam ādiśat // 4.3.14
svapnasatyatvasaṃjātasatputraprāptiniścayaḥ / devī vāsavadattāpi sā saṃprāpa parāṃ mudam // 4.3.15
atha dvāronmukhaiḥ sarvair vīkṣyamāṇā sakautukam / pratīhārājñayā yoṣid bhartṛyuktā viveśa sā // 4.3.16
praviśyāśritadainyā ca yathākramakṛtānatiḥ / atha saṃsadi rājānaṃ sadevīkaṃ vyajijñapat // 4.3.17
ayaṃ niraparādhāyā mama bhartā bhavann api / na prayacchaty anāthāyā bhojanācchādanādikam // 4.3.18
ity uktavatyāṃ tasyāṃ ca sa tadbhartā vyajijñapat / deva mithyā vadaty eṣā sabandhur madvadhaiṣiṇī // 4.3.19
ā vatsarāntaṃ sarvaṃ hi dattam asyā mayāgrataḥ / etadbandhava evānye taṭasthā me 'tra sākṣiṇaḥ // 4.3.20
evaṃ vijñāpitas tena rājā svayam abhāṣata / devīsvapne kṛtaṃ sākṣyaṃ devenaivātra śūlinā // 4.3.21
tat kiṃ sākṣibhir eṣaiva nigrāhyā strī sabandhavā / iti rājñodite 'vādīd dhīmān yaugandharāyaṇaḥ // 4.3.22
tathāpi sākṣivacanāt kāryaṃ deva yathocitam / loko hy etad ajānāno na pratīyāt kathaṃcana // 4.3.23
tac chrutvā sākṣiṇo rājñā tathety ānāyya tatkṣaṇam / pṛṣṭāḥ śaśaṃsus te cātra tāṃ mithyāvādinīṃ striyam // 4.3.24
tataḥ prakhyātasadbhartṛdrohām etāṃ sabāndhavām / saputrāṃ ca sa vatseśaḥ svadeśān niravāsayat // 4.3.25
visasarja ca taṃ sādhuṃ tadbhartāraṃ dayārdradhīḥ / vivāhāntaraparyāptaṃ vitīrya vipulaṃ vasu // 4.3.26
pumāṃsam ākulaṃ krūrā patitaṃ durdaśāvaṭe / jīvantam eva kuṣṇāti kākīva kukuṭumbinī // 4.3.27
snigdhā kulīnā mahatī gṛhiṇī tāpahāriṇī / tarucchāyeva margasthā puṇyaiḥ kasyāpi jāyate // 4.3.28
iti caitatprasaṅgena vadantaṃ taṃ mahīpatim / vasantakaḥ sthitaḥ pārśve kathāpaṭur avocata // 4.3.29
kiṃ ca deva virodho vā sneho vāpīha dehinām / prāgjanmavāsanābhyāsavaśāt prāyeṇa jāyate // 4.3.30
tathā ca śrūyatām atra katheyaṃ varṇyate mayā / āsīd vikramacaṇḍākhyo vārāṇasyāṃ mahīpatiḥ // 4.3.31
tasyābhūd vallabho bhṛtyo nāmnā siṃhaparākramaḥ / yo raṇeṣv iva sarveṣu dyūteṣv apy asamo jayī // 4.3.32
tasyābhavac ca vikṛtā vapuṣīvāśaye 'py alam / khyātā kalahakārīti nāmnānvarthena gehinī // 4.3.33
sa tasyāḥ satataṃ bhūri rājato dyūtatas tathā / prāpya prāpya dhanaṃ dhīraḥ sarvam eva samarpayat // 4.3.34
sā tu tasya samutpannaputratrayayutā śaṭhā / tathāpi kṣaṇam apy ekaṃ na tasthau kalahaṃ vinā // 4.3.35
bahiḥ pibasi bhuṅkṣe ca naiva kiṃcid dadāsi naḥ / ity āraṭantī sasutā sā taṃ nityam atāpayat // 4.3.36
prasādyamānāpy āhārapānavastrair aharniśam / durantā bhogatṛṣṇeva bhṛśaṃ jajvāla tasya sā // 4.3.37
tataḥ krameṇa tanmanyukhinnas tyaktvaiva tadgṛham / sa vindhyavāsinīṃ draṣṭum agāt siṃhaparākramaḥ // 4.3.38
sā taṃ svapne nirāhārasthitaṃ devī samādiśat / uttiṣṭha putra tām eva gaccha vārāṇasīṃ purīm // 4.3.39
tatra sarvamahān eko yo 'sti nyagrodhapādapaḥ / tanmūlāt khanyamānāt tvaṃ svairaṃ nidhim avāpsyasi // 4.3.40
tanmadhyāl lapsyase caikaṃ nabhaḥkhaṇḍam iva cyutam / pātraṃ garuḍamāṇikyamayaṃ nistriṃśanirmalam // 4.3.41
tatrārpitekṣaṇo drakṣyasy antaḥ pratimitām iva / sarvasya jantoḥ prāgjātiṃ yā syāj jijñāsitā tava // 4.3.42
tenaiva buddhvā bhāryāyāḥ pūrvajātiṃ tathātmanaḥ / avāptārthaḥ sukhī tatra gatakhedo nivatsyasi // 4.3.43
evam uktaś ca devyā sa prabuddhaḥ kṛtapāraṇaḥ / vārāṇasīṃ prati prāyāt prātaḥ siṃhaparākramaḥ // 4.3.44
gatvā ca tāṃ purīṃ prāpya tasmān nyagrodhamūlataḥ / lebhe nidhānaṃ tanmadhyāt pātraṃ maṇimayaṃ mahat // 4.3.45
apaśyac cātra jijñāsuḥ pātre pūrvatra janmani / ghorām ṛkṣīṃ svabhāryāṃ tām ātmānaṃ ca mṛgādhipam // 4.3.46
pūrvajātimahāvairavāsanāniścalaṃ tataḥ / buddhvā bhāryātmanor dveṣaṃ śokamohau mumoca saḥ // 4.3.47
atha bahvīḥ parijñātās tatra pātraprabhāvataḥ / prāgjanmabhinnajātīyāḥ parihṛtyaiva kanyakāḥ // 4.3.48
tulyāṃ janmāntare siṃhīṃ pariṇinye vicintya saḥ / bhāryāṃ dvitīyāṃ siṃhaśrīnāmnīṃ siṃhaparākramaḥ // 4.3.49
kṛtvā kalahakārīṃ ca tāṃ sa grāmaikabhāginīm / nidhānaprāptisukhitas tasthau navavadhūsakhaḥ // 4.3.50
itthaṃ dārādayo 'pīha bhavanti bhuvane nṛṇām / prāksaṃskāravaśāyātavairasnehā mahīpate // 4.3.51
ity ākarṇya kathāṃ citrāṃ vatsarājo vasantakāt / bhṛśaṃ tutoṣa sahito devyā vāsavadattayā // 4.3.52
evaṃ dineṣu gacchatsu rājñas tasya divāniśam / atṛptasya lasadgarbhadevīvaktrendudarśane // 4.3.53
mantriṇām udapadyanta sarveṣāṃ śubhalakṣaṇāḥ / krameṇa tanayās tatra bhāvikalyāṇasūcakāḥ // 4.3.54
prathamaṃ mantrimukhyasya jāyate sma kilātmajaḥ / yaugandharāyaṇasyaiva marubhūtir iti śrutaḥ // 4.3.55
tato rumaṇvato jajñe suto hariśikhābhidhaḥ / vasantakasyāpy utpede tanayo 'tha tapantakaḥ // 4.3.56
tato nityoditākhyasya pratīhārādhikāriṇaḥ / ityakāparasaṃjñasya putro 'jāyata gomukhaḥ // 4.3.57
vatsarājasutasyeha bhāvinaś cakravartinaḥ / mantriṇo 'mī bhaviṣyanti vairivaṃśāvamardinaḥ // 4.3.58
iti teṣu ca jāteṣu vartamāne mahotsave / tatrāśarīrā nabhaso niḥsasāra sarasvatī // 4.3.59
divaseṣv atha yāteṣu vatsarājasya tasya sā / devī vāsavadattābhūd āsannaprasavodayā // 4.3.60
adhyāsta sā ca tac citraṃ putriṇībhiḥ pariṣkṛtam / jātavāsagṛhaṃ sārkaśamīguptagavākṣakam // 4.3.61
ratnadīpaprabhāsaṅgamaṅgalair vividhāyudhaiḥ / garbharakṣākṣamaṃ tejo jvalayadbhir ivāvṛtam // 4.3.62
mantribhis tantritānekamantratantrādirakṣitam / jātaṃ mātṛgaṇasyeva durgaṃ duritadurjayam // 4.3.63
tatrāsūta ca sā kāle kumāraṃ kāntadarśanam / dyaur indum iva nirgacchadacchāmṛtamayadyutim // 4.3.64
yena jātena na paraṃ mandiraṃ tatprakāśitam / yāvad dhṛdayam apy asyā mātur niḥśokatāmasam // 4.3.65
tataḥ pramode prasaraty atrāntaḥpuravāsinām / vatseśaḥ sutajanmaitac chuśrāvābhyāntarāj janāt // 4.3.66
tasmai sa rājyam api yatprītaḥ priyanivedine / na dadau tadanaucityabhayena na tu tṛṣṇayā // 4.3.67
etya cāntaḥpuraṃ sadyo baddhautsukyena cetasā / cirāt phalitasaṃkalpaḥ sa dadarśa sutaṃ nṛpaḥ // 4.3.68
raktāyatādharadalaṃ calorṇācārukesaram / mukhaṃ dadhānaṃ sāmrājyalakṣmīlīlāmbujopamam // 4.3.69
prāg evānyanṛpaśrībhir bhityeva nijalāñchanaiḥ / ujjhitair aṅkitaṃ mṛdvoḥ padayoś chattracāmaraiḥ // 4.3.70
tato harṣabharāpūrapīḍanotphullayā dṛśā / sāsrayā sravatīvāsmin sutasnehaṃ mahīpatau // 4.3.71
nandatsv api ca yaugandharāyaṇādiṣu mantriṣu / gaganād uccacāraivaṃ kāle tasmin sarasvatī // 4.3.72
kāmadevāvatāro 'yaṃ rājañ jātas tavātmajaḥ / naravāhanadattaṃ ca jānīhy enam ihākhyayā // 4.3.73
anena bhavitavyaṃ ca divyaṃ kalpam atandriṇā / sarvavidyādharendrāṇām acirāc cakravartinā // 4.3.74
ity uktvā virataṃ vācā tatkṣaṇaṃ nabhasaḥ kramāt / puṣpavarṣair nipatitaṃ prasṛtaṃ dundubhisvanaiḥ // 4.3.75
tataḥ surakṛtārambhajanitābhyadhikādaram / sa rājā sutarāṃ hṛṣṭaś cakāra param utsavam // 4.3.76
babhramus tūryaninadā nabhasto mandirodgatāḥ / vidyādharebhyaḥ sarvebhyo rājajanmeva śaṃsitum // 4.3.77
saudhāgreṣv aniloddhūtāḥ śoṇarāgāḥ svakāntibhiḥ / patākā api sindūram anyonyam akirann iva // 4.3.78
bhuvi sāṅgasmarotpattitoṣād iva surāṅganāḥ / samāgatāḥ pratipadaṃ nanṛtur vārayoṣitaḥ // 4.3.79
adṛśyata ca sarvā sā samānavibhavā purī / rājño baddhotsavāt prāptair navavastravibhūṣaṇaiḥ // 4.3.80
tadā hy arthān nṛpe tasmin varṣaty arthyanujīviṣu / koṣād ṛte na tatratyo dadhau kaścana riktatām // 4.3.81
maṅgalyapūrvāḥ svācāradakṣiṇā nartitāparāḥ / satprābhṛtottarās tais taiḥ surakṣibhir adhiṣṭhitāḥ // 4.3.82
prasṛtātodyanirhrādāḥ sākṣād diśa ivākhilāḥ / samantād āyayuś cātra sāmantāntaḥpurāṅganāḥ // 4.3.83
ceṣṭā nṛttamayī tatra pūrṇapātramayaṃ vacaḥ / vyavahāro mahātyāgamayas tūryamayo dhvaniḥ // 4.3.84
cīnapiṣṭamayo lokaś cāraṇaikamayī ca bhūḥ / ānandamayyāṃ sarvasyām api tasyām abhūt puri // 4.3.85
evaṃ mahotsavas tatra bhūrivāsaravardhitaḥ / nivartate sma sa samaṃ pūrṇaiḥ pauramanorathaiḥ // 4.3.86
so 'pi vrajatsu divaseṣv atha rājaputro vṛddhiṃ śiśuḥ pratipad indur ivājagāma / pitrā yathāvidhiniveditadivyavāṇīnirdiṣṭapūrvanaravāhanadattanāmnā // 4.3.87
yāni sphuranmasṛṇamugdhanakhaprabhāṇi dvitrāṇi yāni ca khacaddaśanāṅkurāṇi / tāni skhalanti dadato vadataś ca tasya dṛṣṭvā niśamya ca padāni pitā tutoṣa // 4.3.88
atha tasmai mantrivarāḥ svasutān ānīya rājaputrāya / śiśave śiśūn mahīpatihṛdayānandān samarpayām āsuḥ // 4.3.89
yaugandharāyaṇaḥ prāṅ marubhūtiṃ hariśikhaṃ rumaṇvāṃś ca / gomukham ityakanāmā tapantakākhyaṃ vasantakaś ca sutam // 4.3.90
śāntikaro 'pi purodhā bhrātṛsutaṃ śāntisomam aparaṃ ca / vaiśvānaram arpitavān piṅgalikāputrakau yamajau // 4.3.91
tasmin kṣaṇe ca nabhaso nipapāta divyā nāndīninādasubhagā surapuṣpavṛṣṭiḥ / rājā nananda ca tadā mahiṣīsametaḥ satkṛtya tatra sacivātmajamaṇḍalaṃ tat // 4.3.92
bālye 'pi tair abhimatair atha mantriputraiḥ ṣaḍbhis tadekanirataiś ca sa rājaputraḥ / yuktaḥ sadaiva naravāhanadatta āsīd yukto guṇair iva mahodayahetubhūtaiḥ // 4.3.93
taṃ ca krīḍākalitalalitāvyaktanarmābhilāṣaṃ yāntaṃ prītipravaṇamanasām aṅkato 'ṅkaṃ nṛpāṇām / putraṃ smerānanasarasijaṃ sādaraṃ paśyatas te baddhvānandāḥ kim api divasā vatsarājasya jagmuḥ // 4.3.94
samāptaś cāyaṃ naravāhanadattajananalambakaś caturthaḥ /
caturdārikā nāma pañcamo lambakaḥ /
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 5.0.1
madaghūrṇitavakrotthaiḥ sindūraiś churayan mahīm / herambaḥ pātu vo vighnān svatejobhir dahann iva // 5.1.1
evaṃ sa devīsahitas tasthau vatseśvaras tadā / naravāhanadattaṃ tam ekaputraṃ vivardhayan // 5.1.2
tadrakṣākātaraṃ taṃ ca dṛṣṭvā rājānam ekadā / yaugandharāyaṇo mantrī vijanasthitam abravīt // 5.1.3
rājan na rājaputrasya kṛte cintādhunā tvayā / naravāhanadattasya vidhātavyā kadācana // 5.1.4
asau bhagavatā bhāvī bhargeṇa hi bhavadgṛhe / sarvavidyādharādhīśacakravartī vinirmitaḥ // 5.1.5
vidyāprabhāvād etac ca buddhvā vidyādharādhipāḥ / gatāḥ pāpecchavaḥ kṣobhaṃ hṛdayair asahiṣṇavaḥ // 5.1.6
tad viditvā ca devena rakṣārthaṃ śaśimaulinā / etasya stambhako nāma gaṇeśaḥ sthāpito nijaḥ // 5.1.7
sa ca tiṣṭhaty alakṣyaḥ san rakṣann etaṃ sutaṃ tava / etac ca kṣipram abhyetya nārado me nyavedayat // 5.1.8
iti tasmin vadaty eva mantriṇi vyomamadhyataḥ / kirīṭī kuṇḍalī divyaḥ khaḍgī cāvātarat pumān // 5.1.9
praṇataṃ kalpitātithyaṃ kṣaṇād vatseśvaro 'tha tam / kas tvaṃ kim iha te kāryam ity apṛcchat sakautukam // 5.1.10
so 'py avādīd ahaṃ martyo bhūtvā vidyādharādhipaḥ / saṃpannaḥ śaktivegākhyaḥ prabhūtāś ca mamārayaḥ // 5.1.11
so 'haṃ prabhāvād vijñāya bhāvy asmaccakravartinam / bhavatas tanayaṃ draṣṭum āgato 'smy avanīpate // 5.1.12
ity uktavantaṃ taṃ dṛṣṭabhaviṣyaccakravartinam / prītaṃ vatseśvaro hṛṣṭaḥ punaḥ papraccha vismayāt // 5.1.13
vidyādharatvaṃ prāpyeta kathaṃ kīdṛgvidhaṃ ca tat / tvayā ca tat kathaṃ prāptam etat kathaya naḥ sakhe // 5.1.14
tac chrutvā vacanaṃ rājñaḥ sa tadā vinayānataḥ / vidyādharaḥ śaktivegas tam evaṃ pratyavocata // 5.1.15
rājann ihaiva pūrve vā janmany ārādhya śaṃkaram / vidyādharapadaṃ dhīrā labhante tadanugrahāt // 5.1.16
tac cānekavidhaṃ vidyākhaḍgamālādisādhanam / mayā ca tad yathā prāptaṃ kathayāmi tathā śṛṇu // 5.1.17
evam uktvā svasaṃbaddhāṃ śaktivegaḥ sa saṃnidhau / devyā vāsavadattāyāḥ kathām ākhyātavān imām // 5.1.18
abhavad vardhamānākhye pure bhūtalabhūṣaṇe / nāmnā paropakārīti purā rājā paraṃtapaḥ // 5.1.19
tasyonnatimataś cābhūn mahiṣī kanakaprabhā / vidyuddhārādharasyeva sā tu nirmuktacāpalā // 5.1.20
tasyāṃ tasya ca kālena devyām ajani kanyakā / rūpadarpopaśāntyai yā lakṣmyā dhātreva nirmitā // 5.1.21
avardhata śanaiḥ sā ca lokalocanacandrikā / pitrā kanakarekheti mātṛnāmnā kṛtātmajā // 5.1.22
ekadā yauvanasthāyāṃ tasyāṃ rājā sa tatpitā / vijanopasthitāṃ devīṃ jagāda kanakaprabhām // 5.1.23
vardhamānā sahaivaitatsamānodvāhacintayā / eṣā kanakarekhā me hṛdayaṃ devi bādhate // 5.1.24
sthānaprāptivihīnā hi gītivat kulakanyakā / udvejinī parasyāpi śrūyamāṇaiva karṇayoḥ // 5.1.25
vidyeva kanyakā mohād apātre pratipāditā / yaśase na na dharmāya jāyetānuśayāya tu // 5.1.26
tat kasmai dīyate hy eṣā mayā nṛpataye sutā / ko 'syāḥ samaḥ syād iti me devi cintā garīyasī // 5.1.27
tac chrutvā sā vihasyaivaṃ babhāṣe kanakaprabhā / tvam evam āttha kanyā tu necchaty udvāham eva sā // 5.1.28
adyaiva narmaṇā sā hi kṛtakṛtrimaputrakā / vatse kadā vivāhaṃ te drakṣyāmīty uditā mayā // 5.1.29
sā tac chrutvaiva sākṣepam evaṃ māṃ pratyavocata / mā maivam amba dātavyā naiva kasmaicid apy aham // 5.1.30
madviyogo na cādiṣṭaḥ kanyaivāsmi suśobhanā / anyathā māṃ mṛtāṃ viddhi kiṃcid asty atra kāraṇam // 5.1.31
evaṃ tayoktā tvatpārśvaṃ rājan vignāham āgatā / tanniṣiddhavivāhāyāḥ kā varasya vicāraṇā // 5.1.32
iti rājñīmukhāc chrutvā samudbhrāntaḥ sa bhūpatiḥ / kanyakāntaḥpuraṃ gatvā tām avādīt tadā sutām // 5.1.33
prārthayante 'pi tapasā yaṃ surāsurakanyakāḥ / bhartṛlābhaḥ kathaṃ vatse sa niṣiddhaḥ kila tvayā // 5.1.34
etat pitur vacaḥ śrutvā bhūtalanyastalocanā / tadā kanakarekhā sā nijagāda nṛpātmajā // 5.1.35
tāta naivepsitas tāvad vivāho mama sāṃpratam / tat tātasyāpi kiṃ tena kāryaṃ kaś cātra vo grahaḥ // 5.1.36
ity uktaḥ sa tayā rājā duhitrā dhīmatāṃ varaḥ / paropakārī sa punar evam etām abhāṣata // 5.1.37
kanyādānād ṛte putri kiṃ syāt kilbiṣaśāntaye / na ca bandhuparādhīnā kanyā svātantryam arhati // 5.1.38
jātaiva hi parasyārthe kanyakā nāma rakṣyate / bālyād ṛte vinā bhartuḥ kīdṛk tasyāḥ pitur gṛham // 5.1.39
ṛtumatyāṃ hi kanyāyāṃ bāndhavā yānty adhogatim / vṛṣalī sā varaś cāsyā vṛṣalīpatir ucyate // 5.1.40
iti tenoditā pitrā rājaputrī manogatām / vācaṃ kanakarekhā sā tatkṣaṇaṃ samudairayat // 5.1.41
yady evaṃ tāta tad yena vipreṇa kṣatriyeṇa vā / dṛṣṭā kanakapuryākhyā nagarī kṛtinā kila // 5.1.42
tasmai tvayāhaṃ dātavyā sa me bhartā bhaviṣyati / nānyathā tāta mithyaiva kartavyā me kadarthanā // 5.1.43
evaṃ tayokte sutayā sa rājā samacintayat / diṣṭyodvāhasya tat tāvat prasaṅgo 'ṅgīkṛto 'nayā // 5.1.44
nūnaṃ ca kāraṇotpannā devīyaṃ kāpi madgṛhe / iyat kathaṃ vijānāti bālā bhūtvānyathā hy asau // 5.1.45
iti saṃcintya tatkālaṃ tathety uktvā ca tāṃ sutām / utthāya dinakartavyaṃ sa cakāra mahīpatiḥ // 5.1.46
anyedyur āsthānagato jagāda sa ca pārśvagān / dṛṣṭā kanakapuryākhyā purī yuṣmāsu kenacit // 5.1.47
yena dṛṣṭā ca sā tasmai viprāya kṣatriyāya vā / mayā kanakarekhā ca yauvarājyaṃ ca dīyate // 5.1.48
śrutāpi naiva sāsmābhir darśane deva kā kathā / iti te cāvadan sarve anyonyānanadarśinaḥ // 5.1.49
tato rājā pratīhāram ānīyādiśati sma saḥ / gaccha bhramaya kṛtsne 'tra pure paṭahaghoṣaṇām // 5.1.50
jānīhi yadi kenāpi dṛṣṭā sā nagarī na vā / ity ādiṣṭaḥ pratīhāraḥ sa tatheti viniryayau // 5.1.51
nirgatya ca samādiśya tatkṣaṇaṃ rājapūruṣān / bhrāmayām āsa paṭahaṃ kṛtaśravaṇakautukam // 5.1.52
vipraḥ kṣatrayuvā vā kanakapurīṃ yo 'tra dṛṣṭavān nagarīm / vadatu sa tasmai rājā dadāti tanayāṃ ca yauvarajyaṃ ca // 5.1.53
iti cetas tatas tatra nagare dattavismayam / tad aghoṣyata sarvatra paṭahānantaraṃ vacaḥ // 5.1.54
keyaṃ pure 'smin kanakapurīnāmādya ghoṣyate / yā vṛddhair api nāsmābhir dṛṣṭā jātu na ca śrutā // 5.1.55
ity evaṃ cāvadan paurāḥ śrutvā tāṃ tatra ghoṣaṇām / na punaḥ kaścid eko 'pi mayā dṛṣṭety abhāṣata // 5.1.56
tāvac ca tannivāsy ekaḥ śaktideva iti dvijaḥ / baladevatanūjas tām aśṛṇot tatra ghoṣaṇām // 5.1.57
sa yuvā vyasanī sadyo dyūtena vidhanīkṛtaḥ / acintayad rājasutāpradānākarṇanonmanāḥ // 5.1.58
dyūtahāritaniḥśeṣavittasya mama nādhunā / praveśo 'sti pitur gehe nāpi paṇyāṅganāgṛhe // 5.1.59
tasmād agatikas tāvad varaṃ mithyā bravīmy aham / mayā sā nagarī dṛṣṭety evaṃ paṭahaghoṣakān // 5.1.60
ko māṃ pratyety avijñānaṃ kena dṛṣṭā kadā hi sā / syād evaṃ ca kadācin me rājaputryā samāgamaḥ // 5.1.61
iti saṃcintya gatvā tān sa rājapuruṣāṃs tadā / śaktidevo mayā dṛṣṭā sā purīty avadan mṛṣā // 5.1.62
diṣṭyā tarhi pratīhārapārśvam ehīti tatkṣaṇam / uktavadbhiś ca taiḥ sākaṃ sa pratīhāram abhyagāt // 5.1.63
tasmai tathaiva cāśaṃsat tatpurīdarśanaṃ mṛṣā / tenāpi satkṛtya tato rājāntikam anīyata // 5.1.64
rājāgre 'py avikalpaḥ saṃs tathaiva ca tad abravīt / dyūtatāntasya kiṃ nāma kitavasya hi duṣkaram // 5.1.65
rājāpi niścayaṃ jñātuṃ brāhmaṇaṃ taṃ visṛṣṭavān / tasyāḥ kanakarekhāyā duhitur nikaṭaṃ tadā // 5.1.66
tayā ca sa pratīhāramukhāj jñātvāntikāgataḥ / kaccit tvayā sā kanakapurī dṛṣṭety apṛcchyata // 5.1.67
bāḍhaṃ mayā sā nagarī dṛṣṭā vidyārthinā satā / bhramatā bhuvam ity evaṃ so 'pi tāṃ pratyabhāṣata // 5.1.68
kena mārgeṇa tatra tvaṃ gatavān kīdṛśī ca sā / iti bhūyas tayā pṛṣṭaḥ sa vipro 'py evam abravīt // 5.1.69
ito harapuraṃ nāma nagaraṃ gatavān aham / tato 'pi prāptavān asmi purīṃ vārāṇasīṃ kramāt // 5.1.70
vārāṇasyāś ca divasair nagaraṃ pauṇḍravardhanam / tasmāt kanakapuryākhyāṃ nagarīṃ tāṃ gato 'bhavam // 5.1.71
dṛṣṭā mayā ca sā bhogabhūmiḥ sukṛtakarmaṇām / animeṣekṣaṇāsvādyaśobhā śakrapurī yathā // 5.1.72
tatrādhigatavidyaś ca kālenāham ihāgamam / iti tenāsmi gatavān pathā sāpi purīdṛśī // 5.1.73
evaṃ viracitoktau ca dhūrte tasmin dvijanmani / śaktideve sahāsaṃ sā vyājahāra nṛpātmajā // 5.1.74
aho satyaṃ mahābrahman dṛṣṭā sā nagarī tvayā / brūhi brūhi punas tāvat kenāsi gatavān pathā // 5.1.75
tac chrutvā sa yadā dhārṣṭyaṃ śaktidevo 'karot punaḥ / tadā taṃ rājaputrī sā ceṭībhir niravāsayat // 5.1.76
nirvāsite yayau cāsmin pituḥ pārśvaṃ tadaiva sā / kiṃ satyam āha vipro 'sāv iti pitrāpy apṛcchyata // 5.1.77
tataś ca sā rājasutā janakaṃ nijagāda tam / tāta rājāpi bhūtvā tvam avicāryaiva ceṣṭase // 5.1.78
kiṃ na jānāsi dhūrtā yad vañcayante janān ṛjūn / sa hi mithyaiva vipro māṃ pratārayitum īhate // 5.1.79
na punar nagarī tena dṛṣṭā sālīkavādinā / dhūrtair anekākārāś ca kriyante bhuvi vañcanāḥ // 5.1.80
śivamādhavavṛttāntaṃ tathā hi śṛṇu vacmi te / ity uktvā rājakanyā sā vyājahāra kathām imām // 5.1.81
asti ratnapuraṃ nāma yathārthaṃ nagarottamam / śivamādhavasaṃjñau ca dhūrtau tatra babhūvatuḥ // 5.1.82
parivārīkṛtānekadhūrtau tau cakratuś ciram / māyāprayoganiḥśeṣamuṣitāḍhyajanaṃ puram // 5.1.83
ekadā dvau ca tāv evaṃ mantraṃ vidadhatur mithaḥ / idaṃ nagaram āvābhyāṃ kṛtsnaṃ tāvad viluṇṭhitam // 5.1.84
ataḥ saṃprati gacchāmo vastum ujjayinīṃ purīm / tatra tu śrūyate rājñaḥ purodhāḥ sumahādhanaḥ // 5.1.85
śaṃkarasvāmināmā ca tasmād yuktyā hṛtair dhanaiḥ / mālavastrīvilāsānāṃ yāsyāmo 'tra rasajñatām // 5.1.86
āskandī dakṣinārdhasya sa tatra bhrukuṭīmukhaḥ / saptakumbhīnidhāno hi kīnāśo gīyate dvijaiḥ // 5.1.87
kanyāratnaṃ ca tasyāsti viprasyaikam iti śrutam / tad apy etatprasaṅgena dhruvaṃ tasmād avāpsyate // 5.1.88
iti niścitya kṛtvā ca mithaḥ kartavyasaṃvidam / śivamādhavadhūrtau tu purāt prayayatus tataḥ // 5.1.89
śanaiś cojjayinīṃ prāpya mādhavaḥ saparicchadaḥ / rājaputrasya veṣeṇa tasthau grāme kvacid bahiḥ // 5.1.90
śivas tv avikalaṃ kṛtvā varṇiveṣaṃ viveśa tām / nagarīm eka evāgre bahumāyāvicakṣaṇaḥ // 5.1.91
tatrādhyuvāsa siprāyā maṭhikāṃ tīrasīmani / dṛśyasthāpitamṛddarbhabhikṣābhāṇḍamṛgājinām // 5.1.92
sa ca prabhātakāleṣu ghanayāṅgaṃ mṛdālipat / avīcikardamālepasūtrapātam ivācaran // 5.1.93
sarittoye ca sa ciraṃ nimajjyāsīd avāṅmukhaḥ / kukarmajām ivābhyasyan bhaviṣyantīm adhogatim // 5.1.94
snānotthito 'rkābhimukhas tasthāv ūrdhvaṃ ciraṃ ca saḥ / śūlādhiropaṇaucityam ātmano darśayann iva // 5.1.95
tato devāgrato gatvā kuśakūrcakaro japan / āsta padmāsanāsīnaḥ sadambhacaturānanaḥ // 5.1.96
antarā hṛdayānīva sādhūnāṃ kaitavena saḥ / svacchāny āhṛtya puṣpāṇi purāriṃ paryapūjayat // 5.1.97
kṛtapūjaś ca bhūyo 'pi mithyā japaparo 'bhavat / dattāvadhānaḥ kusṛtiṣv iva dhyānaṃ tatāna saḥ // 5.1.98
aparāhṇe ca bhikṣārthī kṛṣṇasārājināmbaraḥ / puri tadvañcanāmāyākaṭākṣa iva so 'bhramat // 5.1.99
ādāya dvijagehebhyo maunī bhikṣātrayaṃ tataḥ / sadaṇḍājinakaś cakre triḥ satyam iva khaṇḍaśaḥ // 5.1.100
bhāgaṃ dadau ca kākebhyo bhāgam abhyāgatāya ca / bhāgena dambhabījena kukṣibhastrām apūrayat // 5.1.101
punaḥ sa sarvapāpāni nijāni gaṇayann iva / japann āvartayām āsa ciraṃ mithyākṣamālikām // 5.1.102
rajanyām advitīyaś ca sa tasthau maṭhikāntare / api sūkṣmāṇi lokasya marmasthānāni cintayan // 5.1.103
evaṃ pratidinaṃ kurvan kaṣṭaṃ vyājamayaṃ tapaḥ / sa tatrāvarjayām āsa nagarīvāsināṃ manaḥ // 5.1.104
aho tapasvī śānto 'yam iti khyātiś ca sarvataḥ / udapadyata tatrāsya bhaktinamre 'khile jane // 5.1.105
tāvac ca sa dvitīyo 'sya sakhā cāramukhena tam / vijñāya mādhavo 'py etannagarīṃ praviveśa tām // 5.1.106
gṛhītvā vasatiṃ cātra dūre devakulāntare / sa rājaputracchadmā san snātuṃ siprātaṭaṃ yayau // 5.1.107
snātvā sānucaro dṛṣṭvā devāgre japatatparam / taṃ śivaṃ paramaprahvo nipapātāsya pādayoḥ // 5.1.108
jagāda ca janasyāgre nāstīdṛk tāpaso 'paraḥ / asakṛd dhi mayā dṛṣṭas tīrthāny eṣa bhramann iti // 5.1.109
śivas tu taṃ vilokyāpi dambhastambhitakaṃdharaḥ / tathaivāsīt tataḥ so 'pi mādhavo vasatiṃ yayau // 5.1.110
rātrau militvā caikatra bhuktvā pītvā ca tāv ubhau / mantrayām āsatuḥ śeṣaṃ kartavyaṃ yad ataḥ param // 5.1.111
yāme ca paścime svairam āgāt svamaṭhikāṃ śivaḥ / mādhavo 'pi prabhāte svaṃ dhūrtam ekaṃ samādiśat // 5.1.112
etad gṛhītvā gaccha tvaṃ vastrayugmam upāyanam / śaṃkarasvāminaḥ pārśvam iha rājapurodhasaḥ // 5.1.113
rājaputraḥ parābhūto mādhavo nāma gotrajaiḥ / pitryaṃ bahu gṛhītvārtham āgato dakṣiṇāpathāt // 5.1.114
samaiḥ katipayair anyai rājaputrair anudrutaḥ / sa ceha yuṣmadīyasya rājñaḥ sevāṃ kariṣyati // 5.1.115
tena tvaddarśanāyāhaṃ preṣito yaśasāṃ nidhe / iti tvayā savinayaṃ sa ca vācyaḥ purohitaḥ // 5.1.116
evaṃ sa mādhavenoktvā dhūrtaḥ saṃpreṣitas tadā / jagāmopāyanakaro gṛhaṃ tasya purodhasaḥ // 5.1.117
upetyāvasare dattvā prābhūtaṃ vijane ca tat / tasmai mādhavasaṃdeśaṃ śaṃsati sma yathocitam // 5.1.118
so 'py upāyanalobhāt tac chraddadhe kalpitāyatiḥ / upapradānaṃ lipsūnām ekaṃ hy ākarṣaṇauṣadham // 5.1.119
tataḥ pratyāgate tasmin dhūrte 'nyedyuḥ sa mādhavaḥ / labdhāvakāśas tam agāt svayaṃ draṣṭuṃ purohitam // 5.1.120
dhṛtakārpaṭikākārai rājaputrāpadeśibhiḥ / vṛtaḥ pārśvacarair āttakāṣṭhakhaṇḍakalāñchanaiḥ // 5.1.121
purogāveditaś cainam abhyagāt sa purohitam / tenāpy abhyudgamānandasvāgatair abhyanandyata // 5.1.122
tatas tena saha sthitvā kathālāpaiḥ kṣaṇaṃ ca saḥ / āyayau tadanujñāto mādhavo vasatiṃ nijām // 5.1.123
dvitīye 'hni punaḥ preṣya prābhṛtaṃ vastrayor yugam / bhūyo 'pi tam upāgacchat purohitam uvāca ca // 5.1.124
parivārānurodhena kila sevārthino vayam / tena tvam āśrito 'smābhir arthamātrāsti naḥ punaḥ // 5.1.125
tac chrutvā prāptim āśaṅkya tasmāt so 'tha purohitaḥ / pratiśuśrāva tat tasmai mādhavāya samīhitam // 5.1.126
kṣaṇāc ca gatvā rājānam etadarthaṃ vyajijñapat / tadgauraveṇa rājāpi tat tathā pratyapadyata // 5.1.127
apare 'hni ca nītvā taṃ mādhavaṃ saparicchadam / nṛpāyādarśayat tasmai sa purodhāḥ sagauravam // 5.1.128
nṛpo 'pi mādhavaṃ dṛṣṭvā rājaputropamākṛtim / ādareṇānujagrāha vṛttiṃ cāsya pradiṣṭavān // 5.1.129
tato 'tra sevamānas taṃ nṛpaṃ tasthau sa mādhavaḥ / rātrau rātrau ca mantrāya śivena samagacchata // 5.1.130
ihaiva vasa madgehe iti tena purodhasā / so 'rthitaś cābhaval lobhād upacāropajīvinā // 5.1.131
tataḥ sahacaraiḥ sākaṃ tasyaivāśiśriyad gṛham / vināśahetur vāsāya madguḥ skandhaṃ taror iva // 5.1.132
kṛtvā kṛtrimamāṇikyamayair ābharaṇair bhṛtam / bhāṇḍaṃ ca sthāpayām āsa tadīye koṣaveśmani // 5.1.133
antarā ca tad udghāṭya tais tair vyājārdhadarśitaiḥ / jahārābharaṇais tasya śaṣpair iva paśor manaḥ // 5.1.134
viśvaste ca tatas tasmin purodhasi cakāra saḥ / māndyam alpatarāhārakṛśīkṛtatanur mṛṣā // 5.1.135
yāte katipayāhne ca taṃ śayyopāntavartinam / purohitaṃ sa vakti sma dhūrtarājo 'lpayā girā // 5.1.136
mama tāvac charīre 'smin vartate viṣamā daśā / tad vipravara kaṃcit tvaṃ brāhmaṇottamam ānaya // 5.1.137
yasmai dāsyāmi sarvasvam ihāmutra ca śarmaṇe / asthire jīvite hy āsthā kā dhaneṣu manasvinaḥ // 5.1.138
ity uktaḥ sa purodhāś ca tena dānopajīvakaḥ / evaṃ karomīty āha sma so 'patac cāsya pādayoḥ // 5.1.139
tataḥ sa brāhmaṇaṃ yaṃ yam ānināya purohitaḥ / viśeṣecchānibhāt taṃ taṃ śraddadhe na sa mādhavaḥ // 5.1.140
tad dṛṣṭvā tasya pārśvastho dhūrta eko 'bravīd idam / na tāvad asmai sāmānyo vipraḥ prāyeṇa rocate // 5.1.141
tad ya eṣa śivo nāma śiprātīre mahātapāḥ / sthitaḥ saṃprati bhāty asya na vety etan nirūpyatām // 5.1.142
tac chrutvā mādhavo 'vādīt kṛtārtis taṃ purohitam / hanta prasīdānaya taṃ vipro nānyo hi tādṛśaḥ // 5.1.143
ity uktas tena ca yayau sa śivasyāntikaṃ tataḥ / purodhās tam apaśyac ca racitadhyānaniścalam // 5.1.144
upāviśac ca tasyāgre tataḥ kṛtvā pradakṣiṇam / tatkṣaṇaṃ so 'pi dhūrto 'bhūc chanair utmīlitekṣaṇaḥ // 5.1.145
tataḥ praṇamya taṃ prahvaḥ sa uvāca purohitaḥ / na cet kupyasi tat kiṃcit prabho vijñāpayāmy aham // 5.1.146
tan niśamya ca tenoṣṭhapuṭonnamanasaṃjñayā / anujñātaḥ śivenaivaṃ tam avādīt purohitaḥ // 5.1.147
iha sthito dākṣiṇātyo rājaputro mahādhanaḥ / mādhavākhyaḥ sa cāsvasthaḥ sarvasvaṃ dātum udyataḥ // 5.1.148
manyase yadi tat tubhyaṃ sa sarvaṃ tat prayacchati / nānānarghamahāratnamayālaṃkaraṇojjvalam // 5.1.149
tac chrutvā sa śanair muktamaunaḥ kila śivo 'bravīt / brahman bhikṣāśanasyārthaiḥ ko 'rtho me brahmacāriṇaḥ // 5.1.150
tataḥ purohito 'py evaṃ sa taṃ punar abhāṣata / maivaṃ vādīr mahābrahman kiṃ na vetsy āśramakramam // 5.1.151
kṛtadāro gṛhe kurvan devapitratithikriyāḥ / dhanais trivargaṃ prāpnoti gṛhī hy āśramiṇāṃ varaḥ // 5.1.152
tataḥ so 'pi śivo 'vādīt kuto me dārasaṃgrahaḥ / na hy ahaṃ pariṇeṣyāmi kulād yādṛśatādṛśāt // 5.1.153
tac chrutvā sukhabhogyaṃ ca matvā tasya tathā dhanam / sa prāptāvasaro lubdhaḥ purodhās tam abhāṣata // 5.1.154
asti tarhi sutā kanyā vinayasvāminīti me / atirūpavatī sā ca tāṃ ca tubhyaṃ dadāmy aham // 5.1.155
yac ca pratigrahadhanaṃ tasmāt prāpnoṣi mādhavāt / tad ahaṃ tava rakṣāmi tad bhajasva gṛhāśramam // 5.1.156
ity ākarṇya sa saṃpannayatheṣṭārthaḥ śivo 'bravīt / brahman grahas tavāyaṃ cet tat karomi vacas tava // 5.1.157
hemaratnasvarūpe tu mugdha evāsmi tāpasaḥ / tvadvācaiva pravarte 'haṃ yathā vetsi tathā kuru // 5.1.158
etac chivavacaḥ śrutvā parituṣṭas tatheti tam / mūḍho nināya gehaṃ svaṃ tathaiva sa purohitaḥ // 5.1.159
saṃniveśya ca tatrainaṃ śivākhyam aśivaṃ tataḥ / yathākṛtaṃ śaśaṃsaitan mādhavāyābhinandate // 5.1.160
tadaiva ca dadau tasmai sutāṃ kleśavivardhitām / nijāṃ śivāya saṃpattim iva mūḍhatvahāritām // 5.1.161
kṛtodvāhaṃ tṛtīye 'hni pratigrahakṛte ca tam / nināya vyājamandasya mādhavasya tato 'ntikam // 5.1.162
atarkyatapasaṃ vande tvām ity avitathaṃ vadan / mādhavo 'py apatat tasya śivasyotthāya pādayoḥ // 5.1.163
dadau ca tasmai vidhivat koṣāgārāt tadāhṛtam / bhūrikṛtrimamāṇikyamayābharaṇabhāṇḍakam // 5.1.164
śivo 'pi pratigṛhyaitat tasya haste purodhasaḥ / nāhaṃ vedmi tvam evaitad vetsīty uktvā samarpayat // 5.1.165
aṅgīkṛtam idaṃ pūrvaṃ mayā cintā tavātra kā / ity uktvā tac ca jagrāha tatkṣaṇaṃ sa purohitaḥ // 5.1.166
kṛtāśiṣi tato yāte svavadhūvāsakaṃ śive / nītvā sa sthāpayām āsa tan nije koṣaveśmani // 5.1.167
mādhavo 'pi tad anyedyur māndyavyājaṃ śanais tyajan / rogopaśāntiṃ vakti sma mahādānaprabhāvataḥ // 5.1.168
tvayā dharmasahāyena samuttirṇo 'ham āpadaḥ / iti cāntikam āyāntaṃ praśaśaṃsa purohitam // 5.1.169
etatprabhāvād etan me śarīram iti kīrtayan / prakāśam eva cakre ca śivena saha mitratām // 5.1.170
śivo 'pi yāteṣu dineṣv avādīt taṃ purohitam / evam eva bhavadgehe bhokṣyate ca kiyan mayā // 5.1.171
tat kiṃ tvam eva mūlyena gṛhṇāsy ābharaṇaṃ na tat / mahārgham iti cen mūlyaṃ yathāsaṃbhavi dehi me // 5.1.172
tac chrutvā tad anarghaṃ ca matvā tanniṣkrayaṃ dadau / tatheti tasmai sarvasvaṃ śivāya sa purohitaḥ // 5.1.173
tadarthaṃ ca svahastena jīvaṃ lekhyam akārayat / svayaṃ cāpy akarod buddhvā tad dhanaṃ svadhanādhikam // 5.1.174
anyonyalikhitaṃ haste gṛhītvā sa purohitaḥ / pṛthag āsīt pṛthak so 'pi śivo bheje gṛhasthitim // 5.1.175
tataś ca sa śivaḥ so 'pi mādhavaḥ saṃgatāv ubhau / purohitārthān bhuñjānau yathecchaṃ tatra tasthatuḥ // 5.1.176
gate kāle ca mūlyārthī sa purodhāḥ kilāpaṇe / tato 'laṃkāraṇād ekaṃ vikretuṃ kaṭakaṃ yayau // 5.1.177
tatraitad ratnatattvajñāḥ parīkṣya vaṇijo 'bruvan / aho kasyāsti vijñānaṃ yenaitat kṛtrimaṃ kṛtam // 5.1.178
kācasphaṭikakhaṇḍā hi nānārāgoparañjitāḥ / rītibaddhā ime naite maṇayo na ca kāñcanam // 5.1.179
tac chrutvā vihvalo gatvā sa purodhās tadaiva tat / ānīyābharaṇaṃ gehāt kṛtsnaṃ teṣām adarśayat // 5.1.180
te dṛṣṭvā tadvad evāsya sarvaṃ kṛtrimam eva tat / ūcire ca sa tac chrutvā vajrāhata ivābhavat // 5.1.181
tataś ca gatvā tatkālaṃ sa mūḍhaḥ śivam abhyadhāt / gṛhṇīṣva svān alaṃkārāṃs tan me dehi nijaṃ dhanam // 5.1.182
kuto mamādyāpi dhanaṃ tad dhy aśeṣaṃ gṛhe mayā / kālena bhuktam iti taṃ śivo 'pi pratyabhāṣata // 5.1.183
tato vivadamānau tau pārśvāvasthitamādhavam / purodhaś ca śivaś cobhau rājānam upajagmatuḥ // 5.1.184
kācasphaṭikayoḥ khaṇḍai rītibaddhaiḥ surañjitaiḥ / racitaṃ deva dattvaiva vyājālaṃkaraṇaṃ mahat // 5.1.185
śivena mama sarvasvam ajānānasya bhakṣitam / iti vijñāpayām āsa nṛpatiṃ sa purohitaḥ // 5.1.186
tataḥ śivo 'bravīd rājann ā bālyāt tāpaso 'bhavam / anenaiva tad abhyarthya grāhito 'haṃ pratigraham // 5.1.187
tadaiva bhāṣitaṃ cāsya mugdhenāpi satā mayā / ratnādiṣv anabhijñasya pramāṇaṃ me bhavān iti // 5.1.188
ahaṃ sthitas tavātreti pratyapadyata caiṣa tat / pratigṛhya ca tat sarvaṃ haste 'syaiva mayārpitam // 5.1.189
tato 'nena gṛhītaṃ tat svecchaṃ mūlyena me prabho / vidyate cāvayor atra svahastalikhitaṃ mithaḥ // 5.1.190
idānīṃ caiva sāhāyyaṃ paraṃ jānāty ataḥ prabhuḥ / evaṃ śive samāptoktāv uvāca sa ca mādhavaḥ // 5.1.191
maivam ādiśa mānyas tvam aparādho mamātra kaḥ / na gṛhītaṃ mayā kiṃcid bhavato vā śivasya vā // 5.1.192
paitṛkaṃ dhanam anyatra ciraṃ nyāsīkṛtaṃ sthitam / tadā tad eva cānītaṃ mayā dattaṃ dvijanmane // 5.1.193
satyaṃ yadi na tat svarṇaṃ na ca ratnāni tāni tat / rītisphaṭikakācānāṃ pradānād astu me phalam // 5.1.194
nirvyājahṛdayatvena dāne ca pratyayo mama / dṛṣṭa evāvatīrṇo 'smi yad rogam atidustaram // 5.1.195
ity abhinnamukhacchāyam uktavaty atra mādhave / jahāsa mantrisahito rājā tasmai tutoṣa ca // 5.1.196
naivam anyāyataḥ kiṃcin mādhavasya śivasya vā / iti tatra sabhāsadbhiḥ sāntarhāsam udīrite // 5.1.197
purohitaḥ so 'tha yayau hāritārtho vilajjitaḥ / kāsāṃ hi nāpadāṃ hetur atilobhāndhabuddhitā // 5.1.198
tau ca dhūrtau tatas tatra tasthatuḥ śivamādhavau / parituṣṭanṛpāvāptaprasādasukhitau ciram // 5.1.199
evaṃ sūtraśatais tais tair jihvājālāni tanvate / jālopajīvino dhūrtā dhārāyāṃ dhīvarā iva // 5.1.200
tat tāta mithyā kanakapurīṃ dṛṣṭām iva bruvan / eṣo 'pi vañcayitvā tvāṃ vipro matprāptim icchati // 5.1.201
ataḥ saṃprati mā bhūt te madvivāhakṛte tvarā / sthitāsmi tāvat kanyaiva paśyāmo bhavitātra kim // 5.1.202
ity uktaḥ sutayā rājā tayā kanakarekhayā / paropakārī sa tadā tām evaṃ pratyabhāṣata // 5.1.203
yauvane kanyakābhāvaś ciraṃ putri na yujyate / mithyā vadanti doṣaṃ hi durjanā guṇamatsarāḥ // 5.1.204
uttamasya viśeṣeṇa kalaṅkotpādako janaḥ / harasvāmikathām atra śṛṇv etāṃ kathayāmi te // 5.1.205
gaṅgopakaṇṭhe kusumapuraṃ nāmāsti yat puram / harasvāmīti ko 'py āsīt tīrthārthī tatra tāpasaḥ // 5.1.206
sa bhaikṣavṛttir vipro 'tra gaṅgātīrakṛtoṭajaḥ / tapaḥprakarṣāl lokasya gauravāspadatāṃ yayau // 5.1.207
kadācic cātra taṃ dṛṣṭvā dūrād bhikṣāvinirgatam / janamadhye jagādaikas tadguṇāsahanaḥ khalaḥ // 5.1.208
api jānītha jāto 'yaṃ kīdṛk kapaṭatāpasaḥ / anenaivārbhakāḥ sarve nagare 'mutra bhakṣitāḥ // 5.1.209
tac chrutvā ca dvitīyo 'tra tatrāvocata tādṛśaḥ / satyaṃ śrutaṃ mayāpy etad ucyamānaṃ janair iti // 5.1.210
evam etad iti smāha tṛtīyo 'pi samarthayan / badhnāty āryaparīvādaṃ khalasaṃvādaśṛṅkhalā // 5.1.211
tenaiva ca krameṇaiva gataḥ karṇaparaṃparām / pravādo bahulībhāvaṃ sarvatrātra pure yayau // 5.1.212
paurāś ca sarve gehebhyo balād bālān na tatyajuḥ / harasvāmī śiśūn nītvā bhakṣayaty akhilān iti // 5.1.213
tataś ca brāhmaṇās tatra saṃtatikṣayabhīravaḥ / saṃbhūya mantrayām āsuḥ purāt tasya pravāsanam // 5.1.214
graseta kupitaḥ so 'smān iti sākṣād bhayān na te / yadā tasyāśakan vaktuṃ dūtān visasṛjus tadā // 5.1.215
te ca gatvā tadā dūtā dūrād eva tam abruvan / nagarād gamyatām asmād ity āhus tvāṃ dvijātayaḥ // 5.1.216
kiṃ nimittam iti proktā vismitenātha tena te / punar ūcus tvam aśnāsi bāladarśam iheti tam // 5.1.217
tac chrutvā sa harasvāmī svayaṃ pratyāyanecchayā / viprāṇāṃ nikaṭaṃ teṣāṃ bhītinaśyajjano yayau // 5.1.218
viprāś cāruruhus trāsāt taṃ dṛṣṭvaiva maṭhopari / pravādamohitaḥ prāyo na vicārakṣamo janaḥ // 5.1.219
atha dvijān harasvāmī tān ekaikam adhaḥ sthitaḥ / nāmagrāhaṃ samāhūya sa jagādopari sthitān // 5.1.220
ko 'yaṃ moho 'dya vo viprā nāvekṣadhvaṃ parasparam / kiyanto bālakāḥ kasya mayā kutra ca bhakṣitāḥ // 5.1.221
tac chrutvā yāvad anyonyaṃ viprāḥ parimṛśanti te / tāvat sarve 'pi sarveṣāṃ jīvanto bālakāḥ sthitāḥ // 5.1.222
kramān niyuktāś cānye 'pi paurās tatra tathaiva tat / pratyapadyanta sarve 'pi savipravaṇijo 'bruvan // 5.1.223
aho vimūḍhair asmābhiḥ sādhur mithyaiva dūṣitaḥ / jīvanti bālāḥ sarveṣāṃ tat kasyānena bhakṣitāḥ // 5.1.224
ity uktavatsu sarveṣu harasvāmī tadaiva saḥ / saṃpannaśuddhir nagarād gantuṃ pravavṛte tataḥ // 5.1.225
durjanotpāditāvadyaviraktīkṛtacetasi / avivekini durdeśe ratiḥ kā hi manasvinaḥ // 5.1.226
tato vaṇigbhir vipraiś ca prārthitaś caraṇānataiḥ / kathaṃcit sa harasvāmī tatra vastum amanyata // 5.1.227
itthaṃ saccaritāvalokanalasadvidveṣavācālitā mithyādūṣaṇam evam eva dadati prāyaḥ satāṃ durjanāḥ / kiṃcit kiṃ punar āpnuvanti yadi te tatrāvakāśaṃ manāg draṣṭuṃ tajjvalite 'nale nipatitaḥ prājyājyadhārotkaraḥ // 5.1.228
tasmād viśalyayitum icchasi māṃ yadi tvaṃ vatse tad unmiṣati nūtanayauvane 'smin / na sveccham arhasi ciraṃ khalu kanyakātvam āsevituṃ sulabhadurjanaduṣpravādam // 5.1.229
ity uktā narapatinā pitrā prāyeṇa kanakarekhā sā / nijagāda rājatanayā tam avasthitaniścayā bhūyaḥ // 5.1.230
dṛṣṭā kanakapurī sā vipreṇa kṣatriyeṇa vā yena / tarhi tam āsu gaveṣaya tasmai māṃ dehi bhāṣitaṃ hi mayā // 5.1.231
tac chrutvā dṛḍhaniścayāṃ vigaṇayañ jātismarāṃ tāṃ sutāṃ nāsyāś cānyam abhīṣṭabhartṛghaṭane paśyann upāyakramam / deśe tatra tataḥ prabhṛty anudinaṃ praṣṭuṃ navāgantukān bhūyo bhūmipatiḥ sa nityapaṭahaprodghoṣaṇām ādiśat // 5.1.232
yo vipraḥ kṣatriyo vā nanu kanakapurīṃ dṛṣṭavān so 'bhidhattām tasmai rājā kila svāṃ vitarati tanayāṃ yauvarājyena sākam / sarvatrāghoṣyataivaṃ punar api paṭahānantaraṃ cātra śaśvan na tv ekaḥ ko'pi tāvat kṛtakanakapurīdarśano labhyate sma // 5.1.233
atrāntare dvijayuvā śaktidevaḥ sa durmanāḥ / acintayad abhipretarājakanyāvamānitaḥ // 5.2.1
mayeha mithyākanakapurīdarśanavādinā / vimānanā paraṃ prāptā na tv asau rājakanyakā // 5.2.2
tad etatprāptaye tāvad bhramaṇīyā mahī mayā / yāvat sā nagarī dṛṣṭā prāṇair vāpi gataṃ mama // 5.2.3
tāṃ hi dṛṣṭvā purīm etya tatpaṇopārjitaṃ na cet / labheya rājatanayām enāṃ kiṃ jīvitena tat // 5.2.4
evaṃ kṛtapratijñaḥ san vardhamānapurāt tataḥ / dakṣiṇāṃ diśam ālambya sa pratasthe tadā dvijaḥ // 5.2.5
krameṇa gacchaṃś ca prāpa so 'tha vindhyamahāṭavīm / viveśa ca nijāṃ vāñchām iva tāṃ gahanāyatām // 5.2.6
tasyāṃ ca mārutādhūtamṛdupādapapallavaiḥ / vījayantyām ivātmānaṃ taptam arkakarotkaraiḥ // 5.2.7
bhūricauraparābhūtiduḥkhād iva divāniśam / krośantyāṃ tīvrasiṃhādihanyamānamṛgāravaiḥ // 5.2.8
svacchandīcchaladuddāmamahāmarumarīcibhiḥ / jigīṣantyām ivātyugrāṇy api tejāṃsi bhāsvataḥ // 5.2.9
jalasaṃhatihīnāyām apy aho sulabhāpadi / satatollaṅghyamānāyām api dūrībhavadbhuvi // 5.2.10
divasair dūram adhvānam atikramya dadarśa saḥ / ekānte śītalasvacchasalilaṃ sumahat saraḥ // 5.2.11
puṇḍarīkocchritacchattraṃ prollasaddhaṃsacāmaram / kurvāṇam iva sarveṣāṃ sarasām adhirājatām // 5.2.12
tasmin snānādi kṛtvā ca tatpārśve punar uttare / apaśyad āśramapadaṃ saphalasnigdhapādapam // 5.2.13
tatrāśvatthataror mūle niṣaṇṇaṃ tāpasair vṛtam / sa sūryatapasaṃ nāma sthaviraṃ munim aikṣata // 5.2.14
svavayobdaśatagranthisaṃkhyayevākṣamālayā / jarādhavalakarṇāgrasaṃśrayiṇyā virājitam // 5.2.15
praṇāmapūrvakaṃ taṃ ca munim abhyājagāma saḥ / tenāpy atithisatkārair muninā so 'bhyanandyata // 5.2.16
apṛcchyata ca tenaiva saṃvibhajya phalādibhiḥ / kutaḥ prāpto 'si gantāsi kva ca bhadrocyatām iti // 5.2.17
vardhamānapurāt tāvad bhagavann aham āgataḥ / gantuṃ pravṛttaḥ kanakapurīm asmi pratijñayā // 5.2.18
na jāne kva bhavet sā tu bhagavān vaktu vetti cet / iti taṃ śaktidevo 'pi sa prahvo munim abhyadhāt // 5.2.19
vatsa varṣaśatāny aṣṭau mamāśramapade tv iha / atikrāntāni na ca sā śrutāpi nagarī mayā // 5.2.20
iti tenāpi muninā gaditaḥ sa viṣādavān / punar evābravīt tarhi mṛto 'smi kṣmāṃ bhramann iha // 5.2.21
tataḥ krameṇa jñātārthaḥ sa munis tam abhāṣata / yadi te niścayas tarhi yad ahaṃ vacmi tat kuru // 5.2.22
asti kāmpilyaviṣayo yojanānāṃ śateṣv itaḥ / triṣu tatrottarākhyaś ca giris tatrāpi cāśramaḥ // 5.2.23
tatrāryo 'sti mama bhrātā jyeṣṭho dīrghatapā iti / tatpārśvaṃ vraja jānīyāt sa vṛddho jātu tāṃ purīm // 5.2.24
etac chrutvā tathety uktvā jātāsthas tatra tāṃ niśām / nītvā pratasthe sa prātaḥ śaktidevo drutaṃ tataḥ // 5.2.25
kleśātikrāntakāntāraśataś cāsādya taṃ cirāt / kāmpilyaviṣayaṃ tasminn ārurohottare girau // 5.2.26
tatra taṃ dīrghatapasaṃ munim āśramavartinam / dṛṣṭvā praṇamya ca prītaḥ kṛtātithyam upāyayau // 5.2.27
vyajijñapac ca kanakapurīṃ rājasutoditām / prasthito 'haṃ na jānāmi bhagavan kvāsti sā purī // 5.2.28
sā ca me 'vaśyagantavyā tatas tadupalabdhaye / ṛṣiṇā sūryatapasā preṣito 'smi tavāntikam // 5.2.29
ity uktavantaṃ taṃ śaktidevaṃ so 'py abravīn muniḥ / iyatā vayasā putra purī sādya śrutā mayā // 5.2.30
deśāntarāgataiḥ kaiḥ kair jātaḥ paricayo ca me / na ca tāṃ śrutavān asmi dūre taddarśanaṃ punaḥ // 5.2.31
jānāmy ahaṃ ca niyataṃ davīyasi tayā kvacit / bhāvyaṃ dvīpāntare vatsa tatropāyaṃ ca vacmi te // 5.2.32
asti vārinidher madhye dvīpam utsthalasaṃjñakam / tatra satyavratākhyo 'sti niṣādādhipatir dhanī // 5.2.33
tasya dvīpāntareṣv asti sarveṣv api gatāgatam / tena sā nagarī jātu bhaved dṛṣṭā śrutāpi vā // 5.2.34
tasmāt prayāhi jaladher upakaṇṭhapratiṣṭhitam / nagaraṃ prathamaṃ tāvad viṭaṅkapurasaṃjñakam // 5.2.35
tataḥ kenāpi vaṇijā samaṃ pravahaṇena tat / niṣādasyāspadaṃ gaccha dvīpaṃ tasyeṣṭasiddhaye // 5.2.36
ity uktas tena muninā śaktidevaḥ sa tatkṣaṇam / tathety uktvā tam āmantrya prayāti sma tadāśramāt // 5.2.37
kālena prāpya collaṅghya deśān krośān vahaṃś ca saḥ / vāridhes tīratilakaṃ tad viṭaṅkapuraṃ param // 5.2.38
tasmin samudradattākhyam utsthaladvīpayāyinam / anviṣya vaṇijaṃ tena saha sakhyaṃ cakāra saḥ // 5.2.39
tadīyaṃ yānapātraṃ ca samaṃ tenādhiruhya saḥ / tatprītipūrṇapātheyaḥ pratasthe 'mbudhivartmanā // 5.2.40
tato 'lpadeśe gantavye samuttasthāv aśaṅkitam / kālo vidyullatājihvo garjan parjanyarākṣasaḥ // 5.2.41
laghūn unnamayan bhāvān gurūn apy avapātayan / vavau vidher ivārambhaḥ pracaṇḍaś ca prabhañjanaḥ // 5.2.42
vātāhatāś ca jaladher udatiṣṭhan mahormayaḥ / āśrayābhibhavakrodhād iva śailāḥ sapakṣakāḥ // 5.2.43
yayau ca tat pravahaṇaṃ kṣaṇam ūrdhvam adhaḥ kṣaṇam / ucchrāyapātaparyāyaṃ darśayad dhaninām iva // 5.2.44
kṣaṇāntare ca vaṇijām ākrandais tīvrapūritam / bharād iva tad utpatya vahanaṃ samabhajyata // 5.2.45
bhagne ca tasmiṃs tatsvāmī sa vaṇik patito 'mbudhau / tīrṇaś ca phalakārūḍhaḥ prāpyānyad vahanaṃ cirāt // 5.2.46
śaktidevaṃ patantaṃ tu taṃ vyāttamukhakandaraḥ / aparikṣatasarvāṅgaṃ mahāmatsyo nigīrṇavān // 5.2.47
sa ca matsyo 'bdhimadhyena tatkālaṃ svecchayā caran / utsthaladvīpanikaṭaṃ jagāma vidhiyogataḥ // 5.2.48
tatra tasyaiva kaivartapateḥ satyavratasya saḥ / śapharagrāhibhir bhṛtyaiḥ prāpya daivād agṛhyata // 5.2.49
te ca taṃ sumahākāyaṃ ninyur ākṛṣya kautukāt / tadaiva dhīvarās tasya nijasya svāmino 'ntikam // 5.2.50
so 'pi taṃ tādṛśaṃ dṛṣṭvā tair eva sakutūhalaḥ / pāṭhīnaṃ pāṭayām āsa bhṛtyaiḥ satyavrato nijaiḥ // 5.2.51
pāṭitasyodarāj jīvañ śaktidevo 'tha tasya saḥ / anubhūtāparāścaryagarbhavāso viniryayau // 5.2.52
niryātaṃ ca kṛtasvastikāraṃ taṃ ca savismayaḥ / yuvānaṃ vīkṣya papraccha dāśaḥ satyavratas tataḥ // 5.2.53
kas tvaṃ kathaṃ kutaś caiṣā śapharodaraśāyitā / brahmaṃs tvayāptā ko 'yaṃ te vṛttānto 'tyantam adbhutaḥ // 5.2.54
tac chrutvā śaktidevas taṃ dāśendraṃ pratyabhāṣata / brāhmaṇaḥ śaktidevākhyo vardhamānapurād aham // 5.2.55
avaśyagamyā kanakapurī ca nagarī mayā / ajānānaś ca tāṃ dūrād bhrānto 'smi suciraṃ bhuvam // 5.2.56
tato dīrghatapovākyāt saṃbhāvya dvīpagāṃ ca tām / tajjñaptaye dāśapater utsthaladvīpavāsinaḥ // 5.2.57
pārśvaṃ satyavratasyāhaṃ gacchan vahanabhaṅgataḥ / magno 'mbudhau nigīrṇo 'haṃ matsyena prāpito 'dhunā // 5.2.58
ity uktavantaṃ taṃ śaktidevaṃ satyavrato 'bravīt / satyavrato 'ham evaitad dvīpaṃ tac cedam eva te // 5.2.59
kiṃ tu dṛṣṭā bahudvīpadṛśvanāpi na sā mayā / nagarī tvadabhipretā dvīpānteṣu śrutā punaḥ // 5.2.60
ity uktvā śaktidevaṃ ca viṣaṇṇaṃ vīkṣya tatkṣaṇam / punar abhyāgataprītyā taṃ sa satyavrato 'bhyadhāt // 5.2.61
brahman mā gā viṣādaṃ tvam ihaivādya niśāṃ vasa / prātaḥ kaṃcid upāyaṃ te vidhāsyāmīṣṭasiddhaye // 5.2.62
ity āśvāsya sa tenaiva dāśena prahitas tataḥ / sulabhātithisatkāraṃ dvijo vipramaṭhaṃ yayau // 5.2.63
tatra tadvāsinaikena kṛtāhāro dvijanmanā / viṣṇudattābhidhānena saha cakre kathākramam // 5.2.64
tatprasaṅgāc ca tenaiva pṛṣṭas tasmai samāsataḥ / nijaṃ deśaṃ kulaṃ kṛtsnaṃ vṛttāntaṃ ca śaśaṃsa saḥ // 5.2.65
tad buddhvā parirabhyainaṃ viṣṇudattaḥ sa tatkṣaṇam / babhāṣe harṣabāṣpāmbughargharākṣarajarjaram // 5.2.66
diṣṭyā mātulaputras tvam ekadeśabhavaś ca me / ahaṃ ca bālya eva prāk tasmād deśād ihāgataḥ // 5.2.67
tad ihaivāsva nacirāt sādhayiṣyati cātra te / iṣṭaṃ dvīpāntarāgacchadvaṇikkarṇaparamparā // 5.2.68
ity uktvānvayam āvedya viṣṇudatto yathocitaiḥ / taṃ śaktidevaṃ tatkālam upacārair upācarat // 5.2.69
śaktidevo 'pi saṃprāpa vismṛtādhvaklamo mudam / videśe bandhulābho hi marāv amṛtanirjharaḥ // 5.2.70
amaṃsta ca nijābhīṣṭasiddhim abhyarṇavartinīm / antarāpāti hi śreyaḥ kāryasaṃpattisūcakam // 5.2.71
tato rātrāv anidrasya śayanīye niṣeduṣaḥ / abhivāñchitasaṃprāptigatacittasya tasya saḥ // 5.2.72
śaktidevasya pārśvastho viṣṇudattaḥ samarthanam / vinodapūrvakaṃ kurvan kathāṃ kathitavān imām // 5.2.73
purābhūt sumahāvipro govindasvāmisaṃjñakaḥ / mahāgrahāre kālindyā upakaṇṭhaniveśini // 5.2.74
jāyete sma ca tasya dvau sadṛśau guṇaśālinaḥ / aśokadatto vijayadattaś ceti sutau kramāt // 5.2.75
kālena tatra vasatāṃ teṣām ajani dāruṇam / durbhikṣaṃ tena govindasvāmī bhāryām uvāca saḥ // 5.2.76
ayaṃ durbhikṣadoṣeṇa deśas tāvad vināśitaḥ / tan na śaknomy ahaṃ draṣṭuṃ suhṛdbāndhavadurgatim // 5.2.77
dīyate ca kiyat kasya tasmād annaṃ yad asti naḥ / tad dattvā mittrabandhubhyo vrajāmo viṣayād itaḥ // 5.2.78
vārāṇasīṃ ca vāsāya sakuṭumbāḥ śrayāmahe / ity uktayā so 'numato bhāryayānnam adān nijam // 5.2.79
sadārasutabhṛtyaś ca sa deśāt prayayau tataḥ / utsahante na hi draṣṭum uttamāḥ svajanāpadam // 5.2.80
gacchaṃś ca mārge jaṭilaṃ bhasmapāṇḍuṃ kapālinam / sārdhacandram ivīśānaṃ mahāvratinam aikṣata // 5.2.81
upetya jñāninaṃ taṃ ca natvā snehena putrayoḥ / śubhāśubhaṃ sa papraccha so 'tha yogī jagāda tam // 5.2.82
putrau te bhāvikalyāṇau kiṃ tv etena kanīyasā / brahman vijayadattena viyogas te bhaviṣyati // 5.2.83
tato 'syāśokadattasya dvitīyasya prabhāvataḥ / etena saha yuṣmākaṃ bhūyo bhāvī samāgamaḥ // 5.2.84
ity uktas tena govindasvāmī sa jñāninā tadā / sukhaduḥkhādbhutākrāntas tam āmantrya tato yayau // 5.2.85
prāpya vārāṇasīṃ tāṃ ca tadbāhye caṇḍikāgṛhe / dinaṃ tatrāticakrāma devīpūjādikarmaṇā // 5.2.86
sāyaṃ ca tatraiva bahiḥ sakuṭumbas taros tale / samāvasat kārpaṭikaiḥ so 'nyadeśāgataiḥ saha // 5.2.87
rātrau ca tatra supteṣu sarveṣv adhigatādhvasu / śrānteṣv āstīrṇaparṇādipānthaśayyāniṣādiṣu // 5.2.88
tadīyasya vibuddhasya tasyākasmāt kanīyasaḥ / sūnor vijayadattasya mahāñ śītajvaro 'jani // 5.2.89
sa tena sahasā bhāvibandhuviśleṣahetunā / bhayeneva jvareṇābhūd ūrdhvaromā savepathuḥ // 5.2.90
śītārtaś ca prabodhyaiva pitaraṃ svam uvāca tam / bādhate tāta tīvro mām iha śītajvaro 'dhunā // 5.2.91
tan me samidham ānīya śītaghnaṃ jvalayānalam / nānyathā mama śāntiḥ syān nayeyaṃ na ca yāminīm // 5.2.92
tac chrutvā taṃ sa govindasvāmī tadvedanākulaḥ / tāvat kuto 'dhunā vahnir vatseti ca samabhyadhāt // 5.2.93
nanv ayaṃ nikaṭe tāta dṛśyate 'gnir jvalann itaḥ / bhūyiṣṭhe 'traiva tad gatvā kiṃ nāṅgaṃ tāpayāmy aham // 5.2.94
tasmāt sakampaṃ haste māṃ gṛhītvā prāpaya drutam / ity uktas tena putreṇa punar vipro 'pi so 'bravīt // 5.2.95
śmaśānam etad eṣā ca citā jvalati tat katham / gamyate 'tra piśācādibhīṣaṇe tvaṃ hi bālakaḥ // 5.2.96
etac chrutvā pitur vākyaṃ vatsalasya vihasya saḥ / vīro vijayadattas taṃ sāvaṣṭambham abhāṣata // 5.2.97
kiṃ piśācādibhis tāta varākaiḥ kriyate mama / kim alpasattvaḥ ko 'py asmi tad aśaṅkaṃ nayātra mām // 5.2.98
ity āgrahād vadantaṃ taṃ sa pitā tatra nītavān / so 'py aṅgaṃ tāpayan bālaś citām upasasarpa tām // 5.2.99
jvalantīm analajvālādhūmavyākulamūrdhajām / nṛmāṃsagrāhiṇīṃ sākṣād iva rakṣo 'dhidevatām // 5.2.100
kṣaṇāt tatra samāśvasya so 'rbhakaḥ pitaraṃ ca tam / citāntar dṛśyate vṛttaṃ kim etad iti pṛṣṭavān // 5.2.101
kapālaṃ mānuṣasyaitac citāyāṃ putra dahyate / iti taṃ pratyavādīc ca so 'pi pārśvasthitaḥ pitā // 5.2.102
tataḥ svasāhaseneva dīptāgreṇa nihatya tam / kapālaṃ sphoṭayām āsa kāṣṭhenaikena so 'rbhakaḥ // 5.2.103
tenoccaiḥ prasṛtā tasmān mukhe tasyāpatad vasā / śmaśānavahninā naktaṃcarīsiddhir ivārpitā // 5.2.104
tadāsvādena bālaś ca saṃpanno 'bhūt sa rākṣasaḥ / ūrdhvakeśaḥ śikhotkhātakhaḍgo daṃṣṭrāviśaṅkaṭaḥ // 5.2.105
ākṛṣya ca kapālaṃ tad vasāṃ pītvā lileha saḥ / asthilagnānalajvālālolayā nijajihvayā // 5.2.106
tatas tyaktakapālaḥ san pitaraṃ nijam eva tam / govindasvāminaṃ hantum udyatāsir iyeṣa saḥ // 5.2.107
kapālasphoṭa bho deva na hantavyaḥ pitā tava / iti ehīti tatkālaṃ śmaśānād udabhūd vacaḥ // 5.2.108
tac chrutvā nāma labdhvā ca kapālasphoṭa ity adaḥ / sa baṭuḥ pitaraṃ muktvā rakṣobhūtas tirodadhe // 5.2.109
tatpitā so 'pi govindasvāmī hā putra hā guṇin / hā hā vijayadatteti muktākrandas tato yayau // 5.2.110
etya caṇḍīgṛhaṃ tac ca prātaḥ patnyai sutāya ca / jyāyase 'sokadattāya yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ // 5.2.111
tatas tābhyāṃ sahānabhravidyudāpātadāruṇam / yathā śokānalāveśam ājagāma sa tāpasaḥ // 5.2.112
tathā vārāṇasīsaṃstho devīsaṃdarśanāgataḥ / tatropetya jano 'py anyo yayau tatsamaduḥkhatām // 5.2.113
tāvac ca devīpūjārtham āgatyaiko mahāvaṇik / apaśyad atra govindasvāminaṃ taṃ tathāvidham // 5.2.114
samudradattanāmāsāv upetyāśvāsya taṃ dvijam / tadaiva svagṛhaṃ sādhur nināya saparicchadam // 5.2.115
snānādinopacāreṇa tatra cainam upācarat / nisargo hy eṣa mahatāṃ yadāpannānukampanam // 5.2.116
so 'pi jagrāha govindasvāmī patnyā samaṃ dhṛtim / mahāvrativacaḥ śrutvā jātāsthaḥ sutasaṃgame // 5.2.117
tataḥ prabhṛti caitasyāṃ vārāṇasyām uvāsa saḥ / abhyarthito mahāḍhyasya tasy aiva vaṇijo gṛhe // 5.2.118
tatraivādhītavidyo 'sya sa sutaḥ prāptayauvanaḥ / dvitīyo 'śokadattākhyo bāhuyuddham aśikṣata // 5.2.119
krameṇa ca yayau tatra prakarṣaṃ sa tathā yathā / ajīyata na kenāpi pratimallena bhūtale // 5.2.120
ekadā devayātrāyāṃ tatra mallasamāgame / āgād eko mahāmallaḥ khyātimān dakṣiṇāpathāt // 5.2.121
tenātra nikhilā mallā rājño vārāṇasīpateḥ / pratāpamukuṭākhyasya purato 'nye parājitāḥ // 5.2.122
tataḥ sa rājā mallasya yuddhe tasya samādiśat / ānāyyāśokadattaṃ taṃ śrutaṃ tasmād vaṇigvarāt // 5.2.123
so 'pi mallo bhujaṃ hatvā hastenārabhatāhavam / mallaṃ cāśokadattas tu bhujaṃ hatvā nyapātayat // 5.2.124
tatas tatra mahāmallanipātotthitaśabdayā / yuddhabhūmyāpi saṃtuṣya sādhuvāda ivodite // 5.2.125
sa rājāśokadattaṃ taṃ tuṣṭo ratnair apūrayat / cakāra cātmanaḥ pārśvavartinaṃ dṛṣṭavikramam // 5.2.126
so 'pi rājñaḥ priyo bhūtvā dinaiḥ prāpa parāṃ śriyam / śevadhiḥ śūravidyasya viśeṣajño viśāṃpatiḥ // 5.2.127
so 'tha jātu yayau rājā caturdaśyāṃ bahiḥ pure / supratiṣṭhāpitaṃ dūre devam arcayituṃ śivam // 5.2.128
kṛtārcanas tato naktaṃ śmaśānasyāntikena saḥ / āgacchann aśṛṇod etāṃ tanmadhyād udgatāṃ giram // 5.2.129
ahaṃ daṇḍādhipeneha mithyā badhyānukīrtanāt / dveṣeṇa viddhaḥ śūlāyāṃ tṛtīyaṃ divasaṃ prabho // 5.2.130
adyāpi na ca niryānti prāṇā me 'pāpakarmaṇaḥ / tad deva tṛṣito 'tyartham ahaṃ dāpaya me jalam // 5.2.131
tac chrutvā kṛpayā rājā sa pārśvastham uvāca tam / aśokadattam asyāmbhaḥ prahiṇotu bhavān iti // 5.2.132
ko 'tra rātrau vrajed deva tad gacchāmy aham ātmanā / ity uktvāśokadattaḥ sa gṛhītvāmbhas tato yayau // 5.2.133
yāte ca svapurīṃ rājñi sa vīro gahanāntaram / mahattareṇa tamasā sarvato 'ntaradhiṣṭhitam // 5.2.134
śivāvakīrṇapiśitaprattasaṃdhyāmahābali / kvacitkvaciccitājyotirdīpradīpaprakāśitam // 5.2.135
lasaduttālavetālatālavādyaṃ viveśa tat / śmaśānaṃ kṛṣṇarajanīnivāsabhavanopamam // 5.2.136
kenāmbho yācitaṃ bhūpād ity uccais tatra sa bruvan / mayā yācitam ity evam aśṛṇod vācam ekataḥ // 5.2.137
gatvā tadanusāreṇa nikaṭasthaṃ citānalam / dadarśa tatra śūlāgre viddhaṃ kaṃcit sa pūruṣam // 5.2.138
adhaś ca tasya rudatīṃ sadalaṃkārabhūṣitām / adṛṣṭapūrvāṃ sarvāṅgasundarīṃ striyam aikṣata // 5.2.139
kṛṣṇapakṣaparikṣīṇe gate 'staṃ rajanīpatau / citārohāya tadraśmiramyāṃ rātrim ivāgatām // 5.2.140
kā tvam amba kathaṃ ceha rudaty evam avasthitā / iti pṛṣṭā ca sā tena yoṣid evaṃ tam abravīt // 5.2.141
asyāhaṃ śūlaviddhasya bhāryā vigatalakṣaṇā / niścitāśā sthitāsmīha citārohe sahāmunā // 5.2.142
kaṃcit kālaṃ pratīkṣe ca prāṇānām asya niṣkramam / tṛtīye 'hni gate 'py adya yānty etasya hi nāsavaḥ // 5.2.143
yācate ca muhus toyam ānītaṃ ca mayeha tat / kiṃ tv ahaṃ nonnate śūle prāpnomy asya mukhaṃ sakhe // 5.2.144
iti tasyā vacaḥ śrutvā sa pravīro 'py uvāca tām / idaṃ tv asya nṛpeṇāpi haste me preṣitaṃ jalam // 5.2.145
tan me pṛṣṭhe padaṃ dattvā dehy etasyaitadānane / na parasparśamātraṃ hi strīṇām āpadi dūṣaṇam // 5.2.146
etac chrutvā tathety āttajalā dattvā padadvayam / śūlamūlāvanamrasya pṛṣṭhaṃ tasyāruroha sā // 5.2.147
kṣaṇād bhuvi svapṛṣṭhe ca raktabinduṣv aśaṅkitam / patatsu mukham unnamya sa vīro yāvad īkṣate // 5.2.148
tāvat striyam apaśyat tāṃ chittvā churikayā muhuḥ / khādantīṃ tasya māṃsāni puṃsaḥ śūlāgravartinaḥ // 5.2.149
tatas tāṃ vikṛtiṃ matvā krodhād ākṛṣya sa kṣitau / āsphoṭayiṣyañ jagrāha pāde raṇitanūpure // 5.2.150
sāpi taṃ tarasā pādam ākṣipyaiva svamāyayā / kṣipraṃ gaganam utpatya jagāma kvāpy adarśanam // 5.2.151
tasya cāśokadattasya tatpādān maṇinūpuram / tasmād ākarṣaṇasrastam avatasthe karāntare // 5.2.152
tatas tāṃ peśalām ādāv adhaḥkartrīṃ ca madhyataḥ / ante vikāraghorāṃ ca durjanair iva saṃgatim // 5.2.153
naṣṭāṃ vicintayan paśyan haste divyaṃ ca nūpuram / savismayaḥ sābhitāpaḥ saharṣaś ca babhūva saḥ // 5.2.154
tataḥ śmaśānatas tasmāt sa jagāmāttanūpuraḥ / nijagehaṃ prabhāte ca snāto rājakulaṃ yayau // 5.2.155
kiṃ tasya śūlaviddhasya dattaṃ vārīti pṛcchate / rājñe sa ca tathety uktvā taṃ nūpuram upānayat // 5.2.156
etat kuta iti svairaṃ pṛṣṭas tena sa bhūbhṛtā / tasmai svarātrivṛttāntaṃ śaśaṃsādbhutabhīṣaṇam // 5.2.157
tataś cānanyasāmānyaṃ sattvaṃ tasyāvadhārya saḥ / tuṣṭo 'py anyaguṇotkarṣāt tutoṣa sutarāṃ nṛpaḥ // 5.2.158
gṛhītvā nūpuraṃ taṃ ca gatvā devyai dadau svayam / hṛṣṭas tatprāptivṛttāntaṃ tasyai ca samavarṇayat // 5.2.159
sā tad buddhvā ca dṛṣṭvā ca taṃ divyaṃ maṇinūpuram / aśokadattaślāghaikatatparā mumude rahaḥ // 5.2.160
tato jagāda tāṃ rājā devi jātyeva vidyayā / satyeneva ca rūpeṇa mahatām apy ayaṃ mahān // 5.2.161
aśokadatto bhavyāyā bhartā ca duhitur yadi / bhaven madanalekhāyās tad bhadram iti me matiḥ // 5.2.162
varasyāmī guṇāḥ prekṣyā na lakṣmīḥ kṣaṇabhaṅginī / tad etasmai pravīrāya dadāmy etāṃ sutām aham // 5.2.163
iti bhartur vacaḥ śrutvā devī sā sādarāvadat / yuktam etad asau hy asyā yuvā bhartānurūpakaḥ // 5.2.164
sā ca tena madhūdyānadṛṣṭena hṛtamānasā / śūnyāśayā dineṣv eṣu na śṛṇoti na paśyati // 5.2.165
tatsakhītaś ca tad buddhvā sacintāhaṃ niśākṣaye / suptā jāne striyā svapne kayāpy uktāsmi divyayā // 5.2.166
vatse madanalekheyaṃ deyānyasmai na kanyakā / eṣa hy aśokadattasya bhāryā janmāntarārjitā // 5.2.167
tac ca śrutvā prabuddhyaiva gatvā pratyūṣa eva ca / svayaṃ tatpratyayād vatsāṃ samāśvāsitavaty aham // 5.2.168
idānīṃ cāryaputreṇa svayam eva mamoditam / tasmāt sametu tenāsau vṛkṣeṇevārtavī latā // 5.2.169
ity uktaḥ priyayā prītaḥ sa rājā racitotsavaḥ / āhūyāśokadattāya tasmai tāṃ tanayāṃ dadau // 5.2.170
tayoś ca so 'bhūd rājendraputrīviprendraputrayoḥ / saṃgamo 'nyonyaśobhāyai lakṣmīvinayayor iva // 5.2.171
tataḥ kadācid rājānaṃ taṃ devī vadati sma sā / aśokadattānītaṃ tad uddiśya maṇinūpuram // 5.2.172
āryaputrāyam ekākī nūpuro na virājate / anurūpas tad etasya dvitīyaḥ parikalpyatām // 5.2.173
tac chrutvā hemakārādīn ādideśa sa bhūpatiḥ / nūpurasyāsya sadṛśo dvitīyaḥ kriyatām iti // 5.2.174
te tan nirūpya jagadur nedṛśo deva śakyate / aparaḥ kartum etad dhi divyaṃ śilpaṃ na mānuṣam // 5.2.175
ratnānīdṛṃśi bhūyāṃsi na bhavanty eva bhūtale / tasmād eṣa yataḥ prāptas tatraivānyo gaveṣyatām // 5.2.176
etac chrutvā sadevīke viṣaṇṇe rājñi tatkṣaṇam / aśokadattas tatrasthas tad dṛṣṭvā sahasābravīt // 5.2.177
aham evānayāmy asya dvitīyaṃ nūpurasya te / evaṃ kṛtapratijñaś ca rājñā sāhasaśaṅkinā // 5.2.178
snehān nivāryamāṇo 'pi niścayān na cacāla saḥ / gṛhītvā nūpuraṃ tac ca śmaśānaṃ sa punar yayau // 5.2.179
niśi kṛṣṇacaturdaśyāṃ yatraiva tam avāptavān / praviśya tatra ca prājyacitādhūmamalīmasaiḥ // 5.2.180
pāśopaveṣṭitagalaskandhollambitamānuṣaiḥ / pādapair iva rakṣobhir ākīrṇe pitṛkānane // 5.2.181
apaśyan pūrvadṛṣṭāṃ tāṃ striyaṃ tannūpurāptaye / upāyam ekaṃ bubudhe sa mahāmāṃsavikrayam // 5.2.182
tarupāśād gṛhītvātha śavaṃ babhrāma tatra saḥ / vikrīṇāno mahāmāṃsaṃ gṛhyatām iti ghoṣayan // 5.2.183
mahāsattva gṛhītvaitad ehi tāvan mayā saha / iti kṣaṇāc ca jagade sa dūrād ekayā striyā // 5.2.184
tac chrutvā sa tathaivaitām upetyānusaran striyam / ārāt tarutale divyarūpāṃ yoṣitam aikṣata // 5.2.185
strībhir vṛtām āsanasthāṃ ratnābharaṇabhāsurām / asaṃbhāvyasthitiṃ tatra marāv ambhojinīm iva // 5.2.186
striyā tayopanītaś ca tām upetya tathāsthitām / nṛmāṃsam asmi vikrīṇe gṛhyatām ity uvāca saḥ // 5.2.187
bho mahāsattva mūlyena kenaitad dīyate tvayā / iti sāpi tadāha sma divyarūpā kilāṅganā // 5.2.188
tataḥ sa vīro hastasthaṃ tam ekaṃ maṇinūpuram / saṃdarśya skandhapṛṣṭhasthapretakāyo jagāda tām // 5.2.189
yo dadāty asya sadṛśaṃ dvitīyaṃ nūpurasya me / māṃsaṃ tasya dadāmy etad asty asau yadi gṛhyatām // 5.2.190
tac chrutvā sāpy avādīt tam asty anyo nūpuro mama / asau madīya evaiko nūpuro hi hṛtas tvayā // 5.2.191
saivāhaṃ yā tvayā dṛṣṭā śūlaviddhasya pārśvataḥ / kṛtānyarūpā bhavatā parijñātāsmi nādhunā // 5.2.192
tat kiṃ māṃsena yad ahaṃ vacmi te tat karoṣi cet / tad dvitīyaṃ dadāmy asya tulyaṃ tubhyaṃ svanūpuram // 5.2.193
ity uktaḥ sa tadā vīraḥ pratipadya tad abravīt / yat tvaṃ vadasi tat sarvaṃ karomy eva kṣaṇād iti // 5.2.194
tatas tasmai jagādaivam ā mūlāt sā manīṣitam / asti bhadra trighaṇṭākhyaṃ himavacchikhare puram // 5.2.195
tatrāsīl lambajihvākhyaḥ pravīro rākṣasādhipaḥ / tasya vidyucchikhā nāma bhāryāhaṃ kāmarūpiṇī // 5.2.196
sa caikasyāṃ sutāyāṃ me jātāyāṃ daivataḥ patiḥ / prabhoḥ kapālasphoṭasya purato nihato raṇe // 5.2.197
tato nijapuraṃ tan me prabhuṇā tena tuṣyatā / pradattaṃ tena ca sukhaṃ sthitāsmi sasutādhunā // 5.2.198
sā ca madduhitedānīm ārūḍhā navayauvanam / tatpravīravaraprāpticintā ca mama mānasam // 5.2.199
atas tadā samaṃ rājñā yāntaṃ tvām amunā pathā / dṛṣṭvā naktaṃ caturdaśyām ihasthāham acintayam // 5.2.200
ayaṃ bhavyo yuvā vīro yogyo me duhituḥ patiḥ / tad etatprāptaye kaṃcid upāyaṃ kiṃ na kalpaye // 5.2.201
iti saṃkalpya yācitvā śūlaviddhavacomiṣāt / jalaṃ madhye śmaśānaṃ tvam ānīto 'bhūr mayā mṛṣā // 5.2.202
māyādarśitarūpādiprapañcālīkavādinī / vipralabdhavatī cāsmi tatra tvāṃ kṣaṇamātrakam // 5.2.203
ākarṣaṇāya bhūyas te yuktyā caikaṃ svanūpuram / saṃtyajya śṛṅkhalāpāśam iva yātā tato 'py aham // 5.2.204
adya cetthaṃ mayā prāpto bhavāṃs tad gṛham etya naḥ / bhajasva me sutāṃ kiṃ ca gṛhāṇāparanūpuram // 5.2.205
ity uktaḥ sa niśācaryā tathety uktvā tayā saha / vīro gaganamārgeṇa tatsiddhyā tatpuraṃ yayau // 5.2.206
sauvarṇaṃ tad apaśyac ca śṛṅge himavataḥ puram / nabho 'dhvakhedaviśrāntam arkabimbam ivācalam // 5.2.207
rakṣo 'dhipasutāṃ tatra nāmnā vidyutprabhāṃ sa tām / svasāhasamahāsiddhim iva mūrtām avāptavān // 5.2.208
tayā ca saha tatraiva kaṃcit kālam uvāsa saḥ / aśokadattaḥ priyayā śvaśrūvibhavanirvṛtaḥ // 5.2.209
tato jagāda tāṃ śvaśrūṃ mahyaṃ tad dehi nūpuram / yataḥ saṃprati gantavyā purī vārāṇasī mayā // 5.2.210
tatra hy etat pratijñātaṃ svayaṃ narapateḥ puraḥ / ekatvannūpuraspardhidvitīyānayanaṃ mayā // 5.2.211
ity uktā tena sā śvaśrūr dvitīyaṃ taṃ svanūpuram / tasmai dattvā punaś caikaṃ suvarṇakamalaṃ dadau // 5.2.212
prāptābjanūpuras tasmāt sa purān niryayau tataḥ / aśokadatto vacasā niyamyāgamanaṃ punaḥ // 5.2.213
tayā śvaśrvaiva cākāśapathena punar eva tam / śmaśānaṃ prāpitaḥ so 'bhūn nijasiddhiprabhāvataḥ // 5.2.214
tarumūle ca tatraiva sthitvā sā taṃ tato 'bravīt / sadā kṛṣṇacaturdaśyām iha rātrāv upaimy aham // 5.2.215
tasyāṃ niśi ca bhūyo 'pi tvam eṣyasi yadā yadā / tadā tadā vaṭataror mūlāt prāpsyasi mām itaḥ // 5.2.216
etac chrutvā tathety uktvā tām āmantrya niśācarīm / aśokadattaḥ sa tato yayau tāvat pitur gṛham // 5.2.217
kanīyaḥsutaviśleṣaduḥkhadvaiguṇyadāyinā / tādṛśā tatpravāsena pitarau tatra duḥkhitau // 5.2.218
atarkitāgato yāvad ānandayati tatkṣaṇāt / tāvat sa buddhvā śvaśuras tatraivāsyāyayau nṛpaḥ // 5.2.219
sa taṃ sāhasikasparśabhītair iva sakaṇṭakaiḥ / aṅgaiḥ praṇatam āliṅgya mumude bhūpatiś ciram // 5.2.220
tatas tena samaṃ rājñā viveśa nṛpamandiram / aśokadattaḥ sa tadā pramodo mūrtimān iva // 5.2.221
dadau rājñe sa saṃyuktaṃ tad divyaṃ nūpuradvayam / kurvāṇam iva tadvīryastutiṃ jhaṇajhaṇāravaiḥ // 5.2.222
arpayām āsa tac cāsmai kāntaṃ kanakapaṅkajam / rakṣaḥkoṣaśriyo hastāl līlāmbujam ivāhṛtam // 5.2.223
pṛṣṭo 'tha kautukāt tena rājñā devīyutena saḥ / avarṇayad yathāvṛttaṃ svaṃ karṇānandadāyi tat // 5.2.224
vicitracaritollekhacamatkāritacetanam / prāpyate kiṃ yaśaḥ śubhram anaṅgīkṛtya sāhasam // 5.2.225
evaṃ vadaṃs tatas tena jāmātrā kṛtakṛtyatām / mene sa rājā devī ca prāptanūpurayugmakā // 5.2.226
utsavātodyanirhrādi tadā rājagṛhaṃ ca tat / aśokadattasya guṇānudgāyad iva nirbabhau // 5.2.227
anyedyuś ca sa rājā tat svakṛte surasadmani / hemābjaṃ sthāpayām āsa sadraupyakalaśopari // 5.2.228
ubhau kalaśapadmau ca śuśubhāte sitāruṇau / yaśaḥpratāpāv iva tau bhūpālāśokadattayoḥ // 5.2.229
tādṛśau ca vilokyaitau sa harṣotphullalocanaḥ / rājā māheśvaro bhaktirasāveśād abhāṣata // 5.2.230
aho vibhāti padmena tuṅgo 'yaṃ kalaśo 'munā / bhūtiśubhraḥ kapardīva jaṭājūṭena babhruṇā // 5.2.231
abhaviṣyad dvitīyaṃ ced īdṛśaṃ kanakāmbujam / asthāpayiṣyatāmuṣmin dvitīye kalaśe 'pi tat // 5.2.232
iti rājavacaḥ śrutvāśokadattas tato 'bravīt / āneṣyāmy aham ambhojaṃ dvitīyam api deva te // 5.2.233
tac chrutvā na mamānyena paṅkajena prayojanam / alaṃ te sāhaseneti rājāpi pratyuvāca tam // 5.2.234
divaseṣv atha yāteṣu hemābjaharaṇaiṣiṇi / aśokadatte sā bhūyo 'py agāt kṛṣṇacaturdaśī // 5.2.235
tasyāṃ cāsya suvarṇābjavāñchāṃ buddhvā bhayād iva / dyusaraḥsvarṇakamale yāte 'staśikharaṃ ravau // 5.2.236
saṃdhyāruṇābhrapiśitagrāsagarvād iva kṣaṇāt / tamorakṣaḥsu dhāvatsu dhūmadhūmreṣu sarvataḥ // 5.2.237
sphuraddīpāvalīdantamālābhāsvarabhīṣaṇe / jṛmbhamāṇe mahāraudre niśānaktaṃcarīmukhe // 5.2.238
prasuptarājaputrīkāt svairaṃ nirgatya mandirāt / aśokadattaḥ sa yayau śmaśānaṃ punar eva tat // 5.2.239
tatra tasmin vaṭataror mūle tāṃ punar āgatām / dadarśa rākṣasīṃ śvaśrūṃ vihitasvāgatādarām // 5.2.240
tayā ca saha bhūyas tad agamat tanniketanam / sa yuvā himavacchṛṅgaṃ mārgonmukhavadhūjanam // 5.2.241
kaṃcit kālaṃ samaṃ vadhvā tatra sthitvābravīc ca tām / śvaśrūṃ dehi dvitīyaṃ me kutaścit kanakāmbujam // 5.2.242
tac chrutvā sāpy avādīt taṃ kuto 'nyat paṅkajaṃ mama / etat kapālasphoṭasya vidyate 'smatprabhoḥ saraḥ // 5.2.243
atredṛśāni jāyante hemābjāni samantataḥ / tasmāt tad ekaṃ madbhartre prītyā padmaṃ sa dattavān // 5.2.244
evaṃ tayokte so 'vādīt tarhi tan māṃ sarovaram / naya yāvat svayaṃ tasmād ādāsye kanakāmbujam // 5.2.245
na śakyam etad rakṣobhir dāruṇais tad dhi rakṣyate / evaṃ niṣiddho 'pi tayā nirbandhaṃ na sa taṃ jahau // 5.2.246
tataḥ kathaṃcin nītaś ca tayā śvaśrvā dadarśa tat / dūrāt sarovaraṃ divyaṃ tuṅgādrikaṭakāśritam // 5.2.247
channaṃ nirantaroddaṇḍadīptahemasaroruhaiḥ / satatonmukhatāpītasaṃkrāntārkaprabhair iva // 5.2.248
gatvaiva tatra yāvac ca padmāny avacinoti saḥ / tāvat tadrakṣiṇo ghorā rurudhus taṃ niśācarāḥ // 5.2.249
saśastraḥ so 'vadhīc cainān anyān anye palāyya ca / gatvā kapālasphoṭāya svāmine tan nyavedayan // 5.2.250
sa tad buddhvaiva kupitas tatra rakṣaḥpatiḥ svayam / āgatyāśokadattaṃ tam apaśyal luṇṭhitāmbujam // 5.2.251
kathaṃ bhrātā mamāśokadattaḥ so 'yam ihāgataḥ / iti pratyabhyajānāc ca tatkṣaṇaṃ taṃ savismayaḥ // 5.2.252
tataḥ śastraṃ samutsṛjya harṣabāṣpāplutekṣaṇaḥ / dhāvitvā pādayoḥ sadyaḥ patitvā ca jagāda tam // 5.2.253
ahaṃ vijayadattākhyaḥ sodaryaḥ sa tavānujaḥ / āvāṃ dvijavarasyobhau govindasvāminaḥ sutau // 5.2.254
iyac ciraṃ ca jāto 'haṃ daivād īdṛṅ niśācaraḥ / citākapāladalanāt kapālasphoṭanāmakaḥ // 5.2.255
tvaddarśanād idānīṃ ca brāhmaṇyaṃ tat smṛtaṃ mayā / gataṃ ca rākṣasatvaṃ me mohācchāditacetanam // 5.2.256
evaṃ vijayadattasya vadataḥ parirabhya saḥ / yāvat kṣālayatīvāṅgaṃ rākṣasībhāvadūṣitam // 5.2.257
aśokadatto bāṣpāmbupūrais tāvad avātarat / prajñaptikauśiko nāma vidyādharagurur divaḥ // 5.2.258
sa tau dvāv apy upetyaiva bhrātarau gurur abravīt / yūyaṃ vidyādharāḥ sarve śāpād etāṃ daśāṃ gatāḥ // 5.2.259
adhunā ca sa śāpo vaḥ sarveṣāṃ śāntim āgataḥ / tad gṛhṇīta nijā vidyā bandhusādhāraṇīr imāḥ // 5.2.260
vrajataṃ ca nijaṃ dhāma svīkṛtasvajanau yuvām / ity uktvā dattavidyo 'sau tayor dyām udyayau guruḥ // 5.2.261
tau ca vidyādharībhūtau prabuddhau jagmatus tataḥ / vyomnā tad dhimavacchṛṅgaṃ gṛhītakanakāmbujau // 5.2.262
tatra cāśokadattas tāṃ rakṣaḥpatisutāṃ priyām / upāgāt sāpy abhūt kṣīṇaśāpā vidyādharī tadā // 5.2.263
tayā ca sākaṃ sudṛśā bhrātarau tāv ubhāv api / vārāṇasīṃ prayayatuḥ kṣaṇād gaganagāminau // 5.2.264
tatra copetya pitarau viprayogāgnitāpitau / niravāpayatāṃ sadyo darśanāmṛtavarṣiṇau // 5.2.265
adehabhede 'py ākrāntacitrajanmāntarau ca tau / na pitror eva lokasyāpy utsavāya babhūvatuḥ // 5.2.266
cirād vijayadattaś ca gāḍham āśliṣyataḥ pituḥ / bhujamadhyam ivātyarthaṃ manoratham apūrayat // 5.2.267
tatas tatraiva tad buddhvā pratāpamukuṭo 'pi saḥ / aśokadattaśvaśuro rājā harṣād upāyayau // 5.2.268
tatsatkṛtaś ca tadrājadhānīṃ sotkasthitapriyām / aśokadattaḥ svajanaiḥ sārdhaṃ baddhotsavām agāt // 5.2.269
dadau ca kanakābjāni rājñe tasmai bahūni saḥ / abhyarthitādhikaprāptihṛṣṭaḥ so 'py abhavan nṛpaḥ // 5.2.270
tato vijayadattaṃ taṃ sarveṣv atra sthiteṣu saḥ / pitā papraccha govindasvāmī sāścaryakautukaḥ // 5.2.271
tadā śmaśāne yāminyāṃ rākṣasatvaṃ gatasya te / abhavat kīdṛśo vatsa vṛttānto varṇyatām iti // 5.2.272
tato vijayadattas taṃ babhāṣe tāta cāpalāt / prasphoṭitacitādīptakapālo 'haṃ vidher vaśāt // 5.2.273
mukhapraviṣṭayā sadyas tadvasāchaṭayā tadā / rakṣobhūtas tvayā tāvad dṛṣṭo māyāvimohitaḥ // 5.2.274
kapālasphoṭa ity evaṃ nāma kṛtvā hi rākṣasaiḥ / tato 'nyair aham āhūtas tanmadhye milito 'bhavam // 5.2.275
taiś ca nīto nijasyāsmi pārśvaṃ rakṣaḥpateḥ kramāt / so 'pi dṛṣṭvaiva māṃ prītaḥ senāpatye nyayojayat // 5.2.276
tataḥ kadācid gandharvān abhiyoktuṃ madena saḥ / gato rakṣaḥpatis tatra saṅgrāme nihato 'ribhiḥ // 5.2.277
tadaiva pratipannaṃ ca tadbhṛtyair mama śāsanam / tato 'haṃ rakṣasāṃ rājyam akārṣaṃ tatpure sthitaḥ // 5.2.278
tatrākasmāc ca hemābjahetoḥ prāptasya darśanāt / āryasyāśokadattasya praśāntā sā daśā mama // 5.2.279
anantaraṃ yathāsmābhiḥ śāpamokṣavaśān nijāḥ / vidyāḥ prāptās tathāryo vaḥ kṛtsnam āvedayiṣyati // 5.2.280
evaṃ vijayadattena tena tatra nivedite / aśokadattaḥ sa tadā tad ā mūlād avarṇayat // 5.2.281
purā vidyādharau santau gaganād gālavāśrame / āvāṃ snāntīr apaśyāva gaṅgāyāṃ munikanyakāḥ // 5.2.282
tulyābhilāṣās tāś cātra vāñchantau sahasā rahaḥ / buddhvā tadbandhubhiḥ krodhāc chaptau svo divyadṛṣṭibhiḥ // 5.2.283
pāpācārau prajāyethāṃ martyayonau yuvām ubhau / tatrāpi viprayogaś ca vicitro vāṃ bhaviṣyati // 5.2.284
mānuṣāgocare deśe viprakṛṣṭe 'py upāgatam / ekaṃ dṛṣṭvā dvitīyo vāṃ yadā prajñānam āpsyati // 5.2.285
tadā vidyādharaguror vidyāṃ prāpya bhaviṣyathaḥ / punar vidyādharau yuktau śāpamuktau svabandhubhiḥ // 5.2.286
evaṃ tair munibhiḥ śaptau jātāv āvām ubhāv iha / viyogo 'tra yathā bhūtas tat sarvaṃ viditaṃ ca vaḥ // 5.2.287
idānīṃ padmahetoś ca śvaśrūsiddhiprabhāvataḥ / rakṣaḥpateḥ puraṃ gatvā prāpto 'yaṃ cānujo mayā // 5.2.288
tatraiva ca guroḥ prāpya vidyāḥ prajñaptikauśikāt / sadyo vidyādharībhūya vayaṃ kṣipram ihāgatāḥ // 5.2.289
ity uktvā pitarau ca tau priyatamāṃ tāṃ cātmajāṃ bhūpateḥ sadyaḥ śāpatamovimokṣamudito vidyāviśeṣair nijaiḥ / tais taiḥ saṃvyabhajad vicitracaritaḥ so 'śokadattas tadā yenaite sapadi prabuddhamanaso 'jāyanta vidyādharāḥ // 5.2.290
tatas tam āmantrya nṛpaṃ sa sākaṃ mātāpitṛbhyāṃ dayitādvayena / utpatya dhanyo nijacakravartidhāma dyumārgeṇa javī jagāma // 5.2.291
tatrālokya tam ājñāṃ prāpya ca tasmād aśokavega iti / nāma sa bibhrat so 'pi ca tadbhrātā vijayavega iti // 5.2.292
vidyādharavarataruṇau svajanānugatāv ubhau nijanivāsam / govindakūṭasaṃjñakam acalavaraṃ bhrātarau yayatuḥ // 5.2.293
so 'py āścaryavaśaḥ pratāpamukuṭo vārāṇasībhūpatiḥ svasmin devakule dvitīyakalaśanyastaikahemāmbujaḥ / taddattair aparaiḥ suvarṇakamalair abhyarcitatryambakas tatsaṃbandhamahattayā pramudito mene kṛtārthaṃ kulam // 5.2.294
evaṃ divyāḥ kāraṇenāvatīrṇā jāyante 'smiñ jantavo jīvaloke / sattvotsāhau svocitau te dadhānā duṣprāpām apy arthasiddhiṃ labhante // 5.2.295
tat sattvasāgara bhavān api ko'pi jāne devāṃśa eva bhavitā ca yatheṣṭasiddhiḥ / prāyaḥ kriyāsu mahatām api duṣkarāsu sotsāhatā kathayati prakṛter viśeṣam // 5.2.296
sāpi tvadīpsitā nanu divyā rājātmajā kanakarekhā / bālānyathā hi vāñchati kanakapurīdarśinaṃ kathaṃ hi patim // 5.2.297
iti rahasi niśamya viṣṇudattāt sarasakathāprakaraṃ sa śaktidevaḥ / hṛdi kanakapurīvilokanaiṣī dhṛtim avalambya nināya ca triyāmām // 5.2.298
tatas tatrotsthaladvīpe prabhāte taṃ maṭhasthitam / śaktidevaṃ sa dāśendraḥ satyavrata upāyayau // 5.3.1
sa ca prākpratipannaḥ sann upetyainam abhāṣata / brahmaṃs tvadiṣṭasiddhyartham upāyaś cintito mayā // 5.3.2
asti dvīpavaraṃ madhye ratnakūṭākhyam ambudheḥ / kṛtapratiṣṭhas tatrāste bhagavān harir abdhinā // 5.3.3
āṣāḍhaśukladvādaśyāṃ tatra yātrotsave sadā / āyānti sarvadvīpebhyaḥ pūjāyai yatnato janāḥ // 5.3.4
tatra jñāyeta kanakapurī sā jātucit purī / tad ehi tatra gacchāvaḥ pratyāsannā hi sā tithiḥ // 5.3.5
iti satyavratenoktaḥ śaktidevas tatheti saḥ / jagrāha hṛṣṭaḥ pātheyaṃ viṣṇudattopakalpitam // 5.3.6
tato vahanam āruhya sa satyavrataḍhaukitam / tenaiva sākaṃ tvaritaḥ prāyād vāridhivartmanā // 5.3.7
gacchaṃś ca tatra sa dvīpanibhanakre 'dbhutālaye / satyavrataṃ taṃ papraccha karṇadhāratayā sthitam // 5.3.8
ito dūraṃ mahābhogaṃ kim etad dṛśyate 'mbudhau / yadṛcchāprodgatodagrasapakṣagirivibhramam // 5.3.9
tataḥ satyavrato 'vādīd asau devo vaṭadrumaḥ / asyāhuḥ sumahāvartam adhastād vaḍavāmukham // 5.3.10
etaṃ ca parihṛtyaiva pradeśam iha gamyate / atrāvarte gatānāṃ hi na bhavaty āgamaḥ punaḥ // 5.3.11
iti satyavrate tasmin vadaty evāmbuvegataḥ / tasyām eva pravavṛte gantuṃ tadvahanaṃ diśi // 5.3.12
tad dṛṣṭvā śaktidevaṃ sa punaḥ satyavrato 'bravīt / brahman vināśakālo 'yaṃ dhruvam asmākam āgataḥ // 5.3.13
yad akasmāt pravahaṇaṃ paśyātraiva prayāty adaḥ / śakyate naiva roddhuṃ ca katham apy adhunā mayā // 5.3.14
tad āvarte gabhīre 'tra vayaṃ mṛtyor ivānane / kṣiptā evāmbunākṛṣya karmaṇeva balīyasā // 5.3.15
etac ca naiva me duḥkhaṃ śarīraṃ kasya hi sthiram / duḥkhaṃ tu yan na siddhas te kṛcchreṇāpi manorathaḥ // 5.3.16
tad yāvad vārayāmy etad ahaṃ pravahaṇaṃ manāk / tāvad asyāvalambethāḥ śākhāṃ vaṭataror drutam // 5.3.17
kadācij jīvitopāyo bhaved bhavyākṛtes tava / vidher vilāsān abdheś ca taraṅgān ko hi tarkayet // 5.3.18
iti satyavratasyāsya dhīrasattvasya jalpataḥ / babhūva nikaṭe tasya taroḥ pravahaṇaṃ tataḥ // 5.3.19
tatkṣaṇaṃ sa kṛtotphālaḥ śaktidevo visādhvasaḥ / pṛthulām agrahīc chākhāṃ tasyābdhivaṭaśākhinaḥ // 5.3.20
satyavratas tu vahatā dehena vahanena ca / parārthakalpitenātra viveśa vaḍavāmukham // 5.3.21
śaktidevaś ca śākhābhiḥ pūritāśasya tasya saḥ / āśrityāpi taroḥ śākhāṃ nirāśaḥ samacintayat // 5.3.22
na tāvat sā ca kanakapurī dṛṣṭā mayā purī / apade naśyatā tāvad dāśendro 'py eṣa nāśitaḥ // 5.3.23
yadi vā satatanyastapadā sarvasya mūrdhani / kāmaṃ bhagavatī kena bhajyate bhavitavyatā // 5.3.24
ity avasthocitaṃ tasya tataś cintayatas tadā / viprayūnas taruskandhe dinaṃ tat paryahīyata // 5.3.25
sāyaṃ ca sarvatas tasmin sa mahāvihagān bahūn / vaṭavṛkṣe praviśataḥ śabdāpūritadiktaṭān // 5.3.26
apaśyat pṛthutatpakṣavātadhūtārṇavūrmibhiḥ / gṛdhrān paricayaprītyā kṛtapratyudgamān iva // 5.3.27
tataḥ śākhāvilīnānāṃ sa teṣāṃ pakṣiṇāṃ mithaḥ / manuṣyavācā saṃlāpaṃ pattraughaiś chādito 'śṛṇot // 5.3.28
kaścid dvīpāntaraṃ kaścid giriṃ kaścid digantaram / tad ahaścaraṇasthānam ekaikaḥ samavarṇayat // 5.3.29
ekaś ca vṛddhavihagas teṣāṃ madhyād abhāṣata / ahaṃ vihartuṃ kanakapurīm adya gato 'bhavam // 5.3.30
prātaḥ punaś ca tatraiva gantāsmi carituṃ sukham / śramāvahena ko 'rtho me vidūragamanena hi // 5.3.31
ity akāṇḍasudhāsārasadṛśenāsya pakṣiṇaḥ / vacasā śāntatāpaḥ sañ śaktidevo vyacintayat // 5.3.32
diṣṭyā sāsty eva nagarī tatprāptyai cāyam eva me / upāyaḥ sumahākāyo vihago vāhanīkṛtaḥ // 5.3.33
ity ālocya śanair etya tasya suptasya pakṣiṇaḥ / pṛṣṭhapakṣāntare so 'tha śaktidevo vyalīyata // 5.3.34
prātaś cetas tatas teṣu gateṣv anyeṣu pakṣiṣu / sa pakṣī darśitāścarya pakṣapāto vidhir yathā // 5.3.35
dattāskando vahan pṛṣṭhe śaktidevam alakṣitam / kṣaṇād agacchat kanakapurīṃ tāṃ carituṃ punaḥ // 5.3.36
tatrodyānāntare tasminn ūpaviṣṭe vihaṃgame / sa śaktidevo nibhṛtaṃ tasya pṛṣṭhād avātarat // 5.3.37
apasṛtya sa tatpārśvād yāvad bhrāmyati tatra saḥ / dve puṣpāvacayavyagre tāvad aikṣata yoṣitau // 5.3.38
upagamya śanais te ca tadvilokanavismite / so 'pṛcchat kaḥ pradeśo 'yaṃ ke ca bhadre yuvām iti // 5.3.39
iyaṃ kanakapuryākhyā purī vidyādharāspadam / candraprabheti caitasyām āste vidyādharī sakhe // 5.3.40
tasyāś cāvām ihodyāne jānīhy udyānapālike / puṣpoccayas tadartho 'yam iti te ca tam ūcatuḥ // 5.3.41
tataḥ so 'py avadad vipro yuvāṃ me kurutaṃ tathā / yathāham api paśyāmi tāṃ yuṣmatsvāminīm iha // 5.3.42
etac chrutvā tathety uktvā nītavatyāv ubhe ca te / striyāv antar nagaryās taṃ yuvānaṃ rājamandiram // 5.3.43
so 'pi prāptas tad adrākṣīn maṇikyastambhabhāsvaram / sauvarṇabhitti saṃketaketanaṃ saṃpadām iva // 5.3.44
tatrāgataṃ ca dṛṣṭvā taṃ sarvaḥ parijano 'bravīt / gatvā candraprabhāyās tan mānuṣāgamanādbhutam // 5.3.45
sāpy ādiśya pratīhāram avilambitam eva tam / abhyantaraṃ svanikaṭaṃ vipraṃ prāveśayat tataḥ // 5.3.46
praviṣṭaḥ so 'py apaśyat tāṃ tatra netrotsavapradām / dhātur adbhutanirmāṇaparyāptim iva rūpiṇīm // 5.3.47
sā ca sadratnaparyaṅkād dūrād utthāya taṃ svayam / svāgatenādṛtavatī taddarśanavaśīkṛtā // 5.3.48
upaviṣṭam apṛcchac ca kalyāṇin kas tvam īdṛśaḥ / kathaṃ ca mānuṣāgamyām imāṃ prāpto bhavān bhuvam // 5.3.49
ity uktaḥ sa tayā candraprabhayā sakutūhalam / śaktidevo nijaṃ deśaṃ jātiṃ cāvedya nāma ca // 5.3.50
tatpurīdarśanapaṇāt prāptuṃ taṃ rājakanyakām / yathā kanakarekhākhyām āgatas tad avarṇayat // 5.3.51
tad buddhvā kim api dhyātvā dīrghaṃ niḥśvasya sā tataḥ / candraprabhā taṃ vijane śaktidevam abhāṣata // 5.3.52
śrūyatāṃ vacmi te kiṃcid idaṃ subhaga saṃprati / asty asyāṃ śaśikhaṇḍākhyo vidyādharapatir bhuvi // 5.3.53
vayaṃ tasya catāsraś ca jātā duhitaraḥ kramāt / jyeṣṭhā candraprabhety asmi candrarekheti cāparā // 5.3.54
śaśirekhā tṛtīyā ca caturthī ca śaśiprabhā / tā vayaṃ kramaśaḥ prāptā vṛddhim atra pitur gṛhe // 5.3.55
ekadā ca bhaginyo me snātuṃ tisro 'pi tāḥ samam / mayi kanyāvratasthāyāṃ jagmur mandākinītaṭam // 5.3.56
tatrāgryatapasaṃ nāma muniṃ yauvanadarpataḥ / toyair jalastham asicann ārabdhajalakelayaḥ // 5.3.57
atinirbandhinīs tāś ca muniḥ kruddhaḥ śaśāpa saḥ / kukanyakāḥ prajāyadhvaṃ martyaloke 'khilā iti // 5.3.58
tad buddhvā so 'smadīyena pitrā gatvā prasāditaḥ / pṛthak pṛthak sa śāpāntam uktvā tāsāṃ yathāyatham // 5.3.59
jātismaratvaṃ divyena vijñānenopabṛṃhitam / martyabhāvena sarvāsām ādideśa mahāmuniḥ // 5.3.60
tatas tāsu tanūs tyaktvā martyalokaṃ gatāsu saḥ / dattvā me nagarīm etāṃ pitā khedād gato vanam // 5.3.61
atheha nivasantīṃ māṃ devī svapne kilāmbikā / mānuṣaḥ putri bhartā te bhaviteti samādiśat // 5.3.62
tena vidyādharāṃs tāṃs tān varān uddiśato bahūn / pitur vidhāraṇaṃ kṛtvā kanyaivādyāpy ahaṃ sthitā // 5.3.63
idānīṃ cāmunāścaryamayenāgamanena te / vapuṣā ca vaśīkṛtya tubhyam evāham arpitā // 5.3.64
tad vrajāmi caturdaśyām āgāminyāṃ bhavatkṛte / kartuṃ tātasya vijñaptim ṛṣabhākhyaṃ mahāgirim // 5.3.65
tatra tasyāṃ tithau sarve milanti prativatsaram / devaṃ haraṃ pūjayituṃ digbhyo vidyādharottamāḥ // 5.3.66
tātas tatraiva cāyāti tadanujñām avāpya ca / ihāgacchāmy ahaṃ tūrṇaṃ tataḥ pariṇayasva mām // 5.3.67
tat tiṣṭha tāvad ity uktvā sā taṃ vidyādharocitaiḥ / candraprabhā śaktidevaṃ tais tair bhogair upācarat // 5.3.68
tasya cābhūt tathety atra tiṣṭhatas tat tadā sukham / yaddāvānalataptasya sudhāhradanimajjane // 5.3.69
prāptāyāṃ ca caturdaśyāṃ sā taṃ candraprabhābravīt / adya gacchāmi vijñaptyai tātasyāhaṃ bhavatkṛte // 5.3.70
sarvaḥ parijanaś cāyaṃ mayaiva saha yāsyati / tvayā caikākinā duḥkhaṃ na bhāvyaṃ divasadvayam // 5.3.71
ekena punar etasmin mandire 'py avatiṣṭhatā / madhyamā bhavatā bhūmir nāroḍhavyā kathaṃcana // 5.3.72
ity uktvā sā yuvānaṃ taṃ nyastacittā tadantike / tadīyacittānugatā yayau candraprabhā tataḥ // 5.3.73
so 'py ekākī tatas tatra sthitaś ceto vinodayan / sthānasthāneṣu babhrāma śaktidevo maharddhiṣu // 5.3.74
kiṃsvid atra niṣiddhaṃ me tayā pṛṣṭhe 'dhirohaṇam / vidyādharaduhitreti jātakautūhalo 'tha saḥ // 5.3.75
tasyaiva madhyamāṃ bhūmiṃ mandirasyāruroha tām / prāyo vāritavāmā hi pravṛttir manaso nṛṇām // 5.3.76
ārūḍhas tatra cāpaśyad guptāṃs trīn ratnamaṇḍapān / ekaṃ codghāṭitadvāraṃ tanmadhyāt praviveśa saḥ // 5.3.77
praviśya cāntaḥ sadratnaparyaṅke nyastatūlike / paṭāvaguṇṭhitatanuṃ śayānaṃ kaṃcid aikṣata // 5.3.78
vīkṣate yāvad utkṣipya paṭaṃ tāvan mṛtāṃ tathā / paropakārinṛpates tanayāṃ varakanyakām // 5.3.79
dṛṣṭvā cācintayat so 'tha kim idaṃ mahad adbhutam / kim aprabodhasupteyaṃ kiṃ vā bhrāntir abādhakā // 5.3.80
yasyāḥ kṛte pravāso 'yaṃ mama saiveha tiṣṭhati / asāv apagataprāṇā tatra deśe ca jīvati // 5.3.81
amlānakāntir asyāś ca tad vidhātrā mama dhruvam / kenāpi kāraṇenedam indrajālaṃ vitanyate // 5.3.82
iti saṃcintya nirgatya tāv anyau maṇḍapau kramāt / praviśyāntaḥ sa dadṛśe tadvad anye ca kanyake // 5.3.83
tato 'pi nirgatas tasya sāścaryo mandirasya saḥ / upaviṣṭaḥ sthito 'paśyad vāpīm atyuttamām adhaḥ // 5.3.84
tattīre ratnaparyāṇaṃ dadarśaikaṃ ca vājinam / tenāvatīryaiva tatas tatpārśvaṃ kautukād yayau // 5.3.85
iyeṣa ca tam āroḍhuṃ śūnyaṃ dṛṣṭvā sa tena ca / aśvenāhatya pādena tasyāṃ vāpyāṃ nicikṣape // 5.3.86
tannimagnaḥ sa ca kṣipraṃ vardhamānapurān nijāt / udyānadīrghikāmadhyād unmamajja sasaṃbhramaḥ // 5.3.87
dadarśa janmabhūmau ca sadyo vāpījale sthitam / ātmānaṃ kumudais tulyaṃ dīnaṃ candraprabhāṃ vinā // 5.3.88
vardhamānapuraṃ kvedaṃ kva sā vaidyādharī purī / aho kim etad āścaryamāyāḍambarajṛmbhitam // 5.3.89
kaṣṭaṃ kim api kenāpi mandabhāgyo 'smi vañcitaḥ / yadi vā ko 'tra jānāti kīdṛśī bhavitavyatā // 5.3.90
ity ādi cintayan so 'tha vāpīmadhyāt samutthitaḥ / savismayaḥ śaktidevo yayau pitṛgṛhaṃ nijam // 5.3.91
tatrāpadiṣṭapaṭahabhramaṇaḥ kṛtakaitavaḥ / pitrābhinanditas tasthau sotsavaiḥ svajanaiḥ saha // 5.3.92
dvitīye 'hni bahir gehān nirgataś cāśṛṇot punaḥ / ghoṣyamāṇaṃ sapaṭahaṃ pure tasminn idaṃ vacaḥ // 5.3.93
viprakṣatriyamadhyāt kanakapurī yena tattvato dṛṣṭā / vaktu sa tasmai tanayāṃ sayauvarājyāṃ dadāti nṛpaḥ // 5.3.94
tac chrutvaiva sa gatvā tān paṭahodghoṣakān kṛtī / mayā dṛṣṭā purī seti śaktidevo 'bravīt punaḥ // 5.3.95
tais tūrṇaṃ nṛpater agraṃ sa nīto 'bhūn nṛpo 'pi tam / prāgvan mene parijñāya punar vitathavādinam // 5.3.96
mithyā ced vacmi na mayā dṛṣṭa sā nagarī yadi / tad idānīṃ śarīrasya nigraheṇa paṇo mama // 5.3.97
adya sā rājaputrī māṃ pṛcchatv ity udite tataḥ / gatvā cānucarai rājā tatraivānāyayat sutām // 5.3.98
sā dṛṣṭā dṛṣṭapūrvaṃ taṃ vipraṃ rājānam abhyadhāt / tāta mithyaiva bhūyo 'pi kiṃcid vakṣyaty asāv iti // 5.3.99
śaktidevas tato 'vādīd ahaṃ satyaṃ mṛṣaiva vā / vacmi rājasute tvaṃ tu vadaivaṃ mama kautukam // 5.3.100
mayā kanakapuryāṃ tvaṃ paryaṅke gatajīvitā / dṛṣṭā ceha ca paśyāmi jīvantīṃ bhavatīṃ katham // 5.3.101
ity uktā śaktidevena sābhijñānaṃ nṛpātmajā / sadyaḥ kanakarekhā sā jagādaivaṃ pituḥ puraḥ // 5.3.102
tāta dṛṣṭāmunā satyaṃ nagarī sā mahātmanā / acirāc caiṣa bhartā me tatrasthāyā bhaviṣyati // 5.3.103
tatra madbhaginīś cānyās tisro 'yaṃ pariṇeṣyati / vidyādharādhirājyaṃ ca tasyāṃ puri kariṣyati // 5.3.104
mayā tv adya praveṣṭavyā svā tanuś ca purī ca sā / muneḥ śāpād ahaṃ hy atra jātābhūvaṃ bhavadgṛhe // 5.3.105
yadā kanakapuryāṃ te deham ālokya mānuṣaḥ / martyabhāvabhṛtas tattvapratibhedaṃ kariṣyati // 5.3.106
tadā te śāpamuktiś ca sa ca syān mānuṣaḥ patiḥ / iti me ca sa śāpāntaṃ punar evādiśan muniḥ // 5.3.107
jātismarā ca mānuṣye 'py ahaṃ jñānavatī tathā / tad vrajāmy adhunā siddhyai nijaṃ vaidyādharaṃ padam // 5.3.108
ity uktvā rājaputrī sā tanuṃ tyaktvā tirodadhe / tumulaś codabhūt tasminn ākrando rājamandire // 5.3.109
śaktidevo 'py ubhayato bhraṣṭas tais tair duruttaraiḥ / kleśaiḥ prāpyāpi na prāpte dhyāyaṃs te dve api priye // 5.3.110
nindan khinno 'pi cātmānam asaṃpūrṇamanorathaḥ / nirgatya rājabhavanāt kṣaṇād evam acintayat // 5.3.111
abhīṣṭaṃ bhāvi me tāvad uktaṃ kanakarekhayā / tat kimarthaṃ viṣīdāmi sattvādhīnā hi siddhayaḥ // 5.3.112
pathā tenaiva kanakapurīṃ gacchāmi tāṃ punaḥ / bhūyo 'py avaśyaṃ daivaṃ me tatropāyaṃ kariṣyati // 5.3.113
ity ālocyaiva sa prāyāc chaktidevaḥ purāt tataḥ / asiddhārthā nivartante na hi dhīrāḥ kṛtodyamāḥ // 5.3.114
gacchaṃś cirāc ca saṃprāpa jaladheḥ pulinasthitam / tad viṭaṅkapuraṃ nāma nagaraṃ punar eva saḥ // 5.3.115
tatrāpaśyac ca vaṇijaṃ taṃ saṃmukham upāgatam / yena sākaṃ gatasyābdhiṃ potam ādāv abhajyata // 5.3.116
so 'yaṃ samudradattaḥ syāt kathaṃ ca patito 'mbudhau / uttīrṇo 'yaṃ na vā citram aham eva nidarśanam // 5.3.117
ity ālocya sa yāvat tam abhyeti vaṇijaṃ dvijaḥ / tāvat sa taṃ parijñāya hṛṣṭaḥ kaṇṭhe 'grahīd vaṇik // 5.3.118
anaiṣīc ca nijaṃ gehaṃ kṛtātithyaś ca pṛṣṭavān / potabhaṅge tvam ambhodheḥ katham uttirṇavān iti // 5.3.119
śaktidevo 'pi vṛttāntaṃ tathā taṃ kṛtsnam abravīt / yathā matsyanigīrṇaḥ prāg utsthaladvīpam āpa saḥ // 5.3.120
anantaraṃ ca tam api pratyapṛcchad vaṇigvaram / kathaṃ tadā tvam apy abdhim uttirṇo varṇyatām iti // 5.3.121
athābravīt so 'pi vaṇik tadāhaṃ patito 'mbudhau / dinatrayaṃ bhramann āsam ekaṃ phalahakaṃ śritaḥ // 5.3.122
tatas tena pathākasmād ekaṃ vahanam āgatam / tatrasthaiś cāham ākrandan dṛṣṭvā cātrādhiropitaḥ // 5.3.123
ārūḍhaś cātra pitaraṃ svam apaśyam ahaṃ tadā / gatvā dvīpāntaraṃ pūrvaṃ cirāt tatkālam āgatam // 5.3.124
sa māṃ dṛṣṭvā parijñāya kṛtakaṇṭhagrahaḥ pitā / rudann apṛcchad vṛttāntam ahaṃ caivaṃ tam abruvam // 5.3.125
cirakālaprayāte 'pi tāta tvayy anupāgate / svadharma iti vāṇijye svayam asmi pravṛttavān // 5.3.126
tato dvīpāntaraṃ gacchann ahaṃ vahanabhaṅgataḥ / adyāmbudhau nimagnaḥ san prāpya yuṣmābhir uddhṛtaḥ // 5.3.127
evaṃ mayoktas tāto māṃ sopālambham abhāṣata / ārohasi kim arthaṃ tvam īdṛśān prāṇasaṃśayān // 5.3.128
dhanam asti hi me putra sthitaś cāhaṃ tadarjane / paśyānītaṃ mayedaṃ te vahanaṃ hemapūritam // 5.3.129
ity uktvāśvāsya tenaiva vahanena nijaṃ gṛham / viṭaṅkapuram ānītas tenaivedam ahaṃ tataḥ // 5.3.130
ity etad vaṇijas tasmāc chaktidevo niśamya saḥ / viśramya sa triyāmāṃ tām anyedyus tam abhāṣata // 5.3.131
gantavyam utsthaladvīpaṃ sārthavāha punar mayā / tat kathaṃ tatra gacchāmi sāṃprataṃ kathyatām iti // 5.3.132
gantuṃ pravṛttās tatrādya madīyā vyavahāriṇaḥ / tadyānapātram āruhya prayātu saha tair bhavān // 5.3.133
ity uktas tena vaṇijā sa tais tadvyavahāribhiḥ / sākaṃ tad utsthaladvīpaṃ śaktidevo yayau tataḥ // 5.3.134
yaḥ sa bandhur mahātmā me viṣṇudatto 'tra tiṣṭhati / prāgvat tasyaiva nikaṭaṃ vastum icchāmi tan maṭham // 5.3.135
iti saṃprāpya ca dvīpaṃ tatkālaṃ ca vicintya saḥ / vipaṇīmadhyamārgeṇa gantuṃ prāvartata dvijaḥ // 5.3.136
tāvac ca tatra daivāt taṃ dṛṣṭvā dāśapateḥ sutāḥ / satyavratasya tasyārāt parijñāyaivam abruvan // 5.3.137
tātena sākaṃ kanakapurīṃ cinvann itas tadā / brahmann agās tvam ekaś ca katham adyāgato bhavān // 5.3.138
śaktidevas tato 'vādīd amburāśau sa vaḥ pitā / patito 'mbubhir ākṛṣṭavahano vaḍavāmukhe // 5.3.139
tac chrutvā dāśaputrās te kruddhā bhṛtyān babhāṣire / badhnītainaṃ durātmānaṃ hato 'nena sa naḥ pitā // 5.3.140
anyathā katham ekasmin sati pravahaṇe dvayoḥ / vaḍavāgnau pated eko dvitīyaś cottaret tataḥ // 5.3.141
tad eṣa caṇḍikādevyāḥ purastāt pitṛghātakaḥ / asmābhir upahantavyaḥ śvaḥ prabhāte paśūkṛtaḥ // 5.3.142
ity uktvā dāśaputrās te bhṛtyān baddhvaiva taṃ tadā / śaktidevaṃ tato ninyur bhayakṛccaṇḍikāgṛham // 5.3.143
śaśvatkavalitānekajīvaṃ pravitatodaram / khacadghaṇṭāvalīdantamālaṃ mṛtyor ivānanam // 5.3.144
tatra baddhaḥ sthito rātrau saṃśayānaḥ svajīvite / sa śaktidevo devīṃ tāṃ caṇḍīm evaṃ vyajijñapat // 5.3.145
bālārkabimbanibhyā bhagavati mūrtyā tvayā paritrātam / nirbharapītapravisṛtarurudānavakaṇṭharudhirayeva jagat // 5.3.146
tan māṃ satatapraṇataṃ niṣkāraṇavidhuravargahastagatam / rakṣasva sudūrāgatam iṣṭajanaprāptitṛṣṇayā varade // 5.3.147
iti devīṃ sa vijñapya prāpya nidrāṃ kathaṃcana / apaśyad yoṣitaṃ svapne tadgarbhagṛhanirgatām // 5.3.148
sā divyākṛtir abhyetya sadayeva jagāda tam / bhoḥ śaktideva mā bhaiṣīr na te 'niṣṭaṃ bhaviṣyati // 5.3.149
asty eṣāṃ dāśaputrāṇāṃ nāmnā bindumatī svasā / sā prātar vīkṣya kanyā tvāṃ bhartṛtve 'bhyarthayiṣyati // 5.3.150
tac ca tvaṃ pratipadyethāḥ saiva tvāṃ mocayiṣyati / na ca sā dhīvarī sā hi divyā strī śāpataś cyutā // 5.3.151
etac chrutvā prabuddhasya tasya netrāmṛtacchaṭā / prabhāte dāśakanyā sā taddevīgṛham āyayau // 5.3.152
babhāṣe cainam abhyetya nivedyātmānam utsukā / ito 'haṃ mocayāmi tvāṃ tat kuruṣvepsitaṃ mama // 5.3.153
bhrātṝṇāṃ saṃmatā hy ete pratyākhyātā varā mayā / tvayi dṛṣṭe tu me prītiḥ saṃjātā tad bhajasva mām // 5.3.154
ity uktaḥ sa tayā bindumatyā dāśendrakanyayā / śaktidevaḥ smarasvapnaṃ hṛṣṭas tat pratyapadyata // 5.3.155
tayaiva mocitas tāṃ ca sumukhīṃ pariṇītavān / svapnalabdhāmbikādeśair bhrātṛbhir vihitepsitām // 5.3.156
tasthau ca sukhasiddhyeva tatra puṇyaikalabdhayā / rūpāntaropāgatayā sa tayā saha divyayā // 5.3.157
ekadā harmyapṛṣṭhastho dhṛtagomāṃsabhārakam / mārgāgataṃ sa caṇḍālaṃ dṛṣṭvā tām abravīt priyām // 5.3.158
vandyās trijagato 'py etā yāḥ kṛśodari dhenavaḥ / tāsāṃ piśitam aśnāti paśyāyaṃ pāpakṛt katham // 5.3.159
tac chrutvā sāpy avādīt taṃ patiṃ bindumatī tadā / acintyam āryaputraitat pāpam atra kim ucyate // 5.3.160
ahaṃ gavāṃ prabhāveṇa svalpād apy aparādhataḥ / jātā dāśakule 'muṣmin kā tv etasyātra niṣkṛtiḥ // 5.3.161
evam uktavatīm eva śaktidevo jagāda tām / citraṃ brūhi priye kā tvaṃ dāśajanma kathaṃ ca te // 5.3.162
atinirbandhataś caivaṃ pṛcchantaṃ tam uvāca sā / vadāmi gopyam apy etadvacanaṃ me karoṣi cet // 5.3.163
bāḍhaṃ priye karomīti tenokte śapathottaram / sā tadainaṃ jagādaivam ādau tāvat samīhitam // 5.3.164
asmin dvīpe dvitīyāpi bhāryā te bhavitādhunā / sā cāryaputra nacirād dhṛtagarbhā bhaviṣyati // 5.3.165
aṣṭame garbhamāse ca pāṭayitvodaraṃ tvayā / tasyāḥ sa garbhaḥ kraṣṭavyo naiva kāryā ghṛṇātra ca // 5.3.166
evam uktavatī tasmin kim etad iti vismite / lasadghṛṇe ca bhūyaḥ sā dāśendratanayābravīt // 5.3.167
ity etat tava kartavyaṃ hetoḥ kasyāpi madvacaḥ / athedaṃ śṛṇu yā cāhaṃ dāśajanma yathā ca me // 5.3.168
ahaṃ janmāntare 'bhūvaṃ kāpi vidyādharī purā / martyaloke ca śāpena paribhraṣṭāsmi sāṃpratam // 5.3.169
vidyādharatve ca yadā chittvā dantair ayojayam / vīṇāsu tantrīs teneha jātāhaṃ dāśaveśmani // 5.3.170
tad evaṃ vadane spṛṣṭe śuṣkeṇa snāyunā gavām / īdṛśy adhogatiḥ kā tu vārtā tanmāṃsabhakṣaṇe // 5.3.171
ity evaṃ kathayantyāṃ ca tatra tasyāṃ sasaṃbhramam / eko 'bhyupetya tadbhrātā śaktidevam abhāṣata // 5.3.172
uttiṣṭha sumahān eṣa kuto 'py utthāya sūkaraḥ / hatānekajano darpād ito 'bhimukham āgataḥ // 5.3.173
tac chrutvā so 'vatīryaiva śaktidevaḥ svaharmyataḥ / āruhya śaktihasto 'śvam adhāvat sūkaraṃ prati // 5.3.174
prajahāra ca dṛṣṭvaiva tasmin vīre 'bhidhāvati / palāyya vraṇitaḥ so 'pi varāhaḥ prāviśad bilam // 5.3.175
śaktidevo 'pi tatraiva tadanveṣī praviśya ca / kṣaṇād apaśyat sāvāsam udyānagahanaṃ mahat // 5.3.176
tatrasthaś ca dadarśaikāṃ kanyām atyadbhutākṛtim / sasaṃbhramam upāyātāṃ prītyeva vanadevatām // 5.3.177
tām apṛcchac ca kalyāṇi kā tvaṃ kiṃ saṃbhramaś ca te / tac chrutvā sāpi sumukhī tam evaṃ pratyabhāṣata // 5.3.178
asti dakṣiṇadiṅnātho nṛpatiś caṇḍavikramaḥ / tasyāhaṃ bindurekhākhyā sutā subhaga kanyakā // 5.3.179
ihākasmāc ca pāpo māṃ daityo jvalitalocanaḥ / apahṛtya cchalenādya pitur ānītavān gṛhāt // 5.3.180
sa cāmiṣārthī vārāhaṃ rūpaṃ kṛtvā bahir gataḥ / viddho 'dyaiva kṣudhārtaḥ sañ śaktyā vīreṇa kenacit // 5.3.181
viddhamātraḥ praviśyeha pañcatām āgataś ca saḥ / tadadūṣitakaumārā palāyyāhaṃ ca nirgatā // 5.3.182
tac chrutvā śaktidevas tām ūce kas tarhi saṃbhramaḥ / mayaiva sa varāho hi hataḥ śaktyā nṛpātmaje // 5.3.183
tataḥ sāpy avadat tarhi brūhi me ko bhavān iti / vipro 'haṃ śaktidevākhya iti pratyabravīc ca saḥ // 5.3.184
tarhi tvam eva me bhartety uditaḥ sa tayā tataḥ / tathety ādāya tāṃ vīro biladvāreṇa niryayau // 5.3.185
gṛhaṃ gatvā ca bhāryāyai bindumatyai nivedya tat / tacchraddhitaḥ kumārīṃ tāṃ bindurekhām udūḍhavān // 5.3.186
tatas tasya dvibhāryasya śaktidevasya tiṣṭhataḥ / tatraikā bindurekhā sā bhāryā garbham adhārayat // 5.3.187
aṣṭame garbhamāse ca tasyāḥ svairam upetya tam / ādyā bindumatī bhāryā śaktidevam uvāca sā // 5.3.188
vīra tat smara yan mahyaṃ pratiśrutam abhūt tvayā / so 'yaṃ dvitīyabhāryāyā garbhamāso 'ṣṭamas tava // 5.3.189
tad gatvā garbham etasyā vipāṭyodaram āhara / anatikramaṇīyaṃ hi nijaṃ satyavacas tava // 5.3.190
evam uktas tayā śaktidevaḥ snehakṛpākulaḥ / pratijñāparatantraś ca kṣaṇam āsīd anuttaraḥ // 5.3.191
jātodvegaś ca nirgatya bindurekhāntikaṃ yayau / sāpi khinnam upāyāntaṃ taṃ vilokyaivam abravīt // 5.3.192
āryaputra viṣaṇṇo 'si kim adya nanu vedmy aham / bindumatyā niyuktas tvaṃ garbhasyotpāṭane mama // 5.3.193
tac ca te 'vaśyakartavyaṃ kāryaṃ kiṃcid dhi vidyate / nṛśaṃsatā ca nāsty atra kācit tan mā ghṛṇāṃ kṛthāḥ // 5.3.194
tathā hi śṛṇu nāthātra devadattakathām imām / purābhūd dharidattākhyaḥ kambukākhye pure dvijaḥ // 5.3.195
tasya ca śrīmataḥ putraḥ kṛtavidyo 'pi śaiśave / devadattābhidhāno 'bhūd dyūtaikavyasanī yuvā // 5.3.196
dyūtahāritavastrādir gantuṃ nālaṃ pitur gṛham / ekadā ca viveśaikaṃ sa śūnyaṃ devatāgṛham // 5.3.197
tatra cāpaśyad ekākī sādhitānekakārmaṇam / japantaṃ jālapādākhyaṃ mahāvratinam ekakam // 5.3.198
cakāra ca śanais tasya praṇāmam upagamya saḥ / tenāpy apāstamaunena svāgatenābhyanandyata // 5.3.199
sthitaḥ kṣaṇāc ca tenaiva pṛṣṭo vaidhuryakāraṇam / śaśaṃsāsmai svavipadaṃ vyasanakṣīṇavittajām // 5.3.200
tatas taṃ sa jagādaivaṃ devadattaṃ mahāvratī / nāsti vyasanināṃ vatsa bhuvi paryāptaye dhanam // 5.3.201
icchā ca vipadaṃ hātuṃ yadi te kuru madvacaḥ / vidyādharatvaṃ prāptuṃ yatkṛtaḥ parikaro mayā // 5.3.202
tat sādhaya tvam apy etan mayā saha sulakṣaṇa / macchāsanaṃ tu pālyaṃ te naśyantu vipadas tava // 5.3.203
ity ukto vratinā tena pratiśrutya tatheti tat / sa devadattas tatpārśve tadaiva sthitim agrahīt // 5.3.204
anyedyuś ca śmaśānānte gatvā vaṭataror adhaḥ / vidhāya rajanau pūjāṃ paramānnaṃ nivedya ca // 5.3.205
balīn dikṣu ca vikṣipya saṃpāditatadarcanaḥ / taṃ pārśvavartinaṃ vipram uvāca sa mahāvratī // 5.3.206
evam eva tvayā kāryam iha pratyaham arcanam / vidyutprabhe gṛhāṇemāṃ pūjām ity abhidhāyinā // 5.3.207
ataḥ paraṃ ca jāne 'haṃ siddhiś caivaṃ dhruvāvayoḥ / ity uktvā sa yayau tena samaṃ svanilayaṃ vratī // 5.3.208
so 'pi nityaṃ taros tasya mūle gatvā tathaiva tat / devadatto 'rcanaṃ cakre tathaiva vidhinā tataḥ // 5.3.209
ekadā ca saparyānte dvidhābhūtāt taros tataḥ / akasmāt paśyatas tasya divyā nārī viniryayau // 5.3.210
ehy asmatsvāminī bhadra vakti tvām iti vādinī / sā taṃ praveśayām āsa tasyaivābhyantaraṃ taroḥ // 5.3.211
sa praviśya dadarśātra divyaṃ maṇimayaṃ gṛham / paryaṅkavartinīm ekāṃ tatra cāntar varastriyam // 5.3.212
rūpiṇī siddhir asmākam iyaṃ syād iti sa kṣaṇāt / yāvad dhyāyati tāvat sā kṛtātithyā varāṅganā // 5.3.213
raṇitābharaṇair aṅgair vihitasvāgatair iva / utthāya nijaparyaṅke tam upāveśayat svayam // 5.3.214
jagāda ca mahābhāga sutā yakṣapater aham / kanyā hi ratnavarṣasya khyātā vidyutprabhākhyayā // 5.3.215
ārādhayac ca mām eṣa jālapādo mahāvratī / tasyārthasiddhidaivāsmi tvaṃ prāṇeṣv api me prabhuḥ // 5.3.216
tasmād dṛṣṭānurāgiṇyāḥ kuru pāṇigrahaṃ mama / ity uktaḥ sa tayā cakre devadattas tatheti tat // 5.3.217
sthitvā ca kaṃcit kālaṃ sa garbhabhāre tayā dhṛte / jagāma punar āgantuṃ taṃ mahāvratinaṃ prati // 5.3.218
śaśaṃsa ca yathāvṛttaṃ taṃ tasmai sabhayaṃ tataḥ / so 'py evam ātmasiddhyarthī jagādainaṃ mahāvratī // 5.3.219
bhadra sādhu kṛtaṃ kiṃ tu gatvāsyā yakṣayoṣitaḥ / vipāṭyodaram ākṛṣya śīghraṃ garbhaṃ tam ānaya // 5.3.220
ity uktvā smārayitvā ca vratinā pūrvasaṃgaram / preṣitas tena bhūyas tāṃ devadatto 'py agāt priyām // 5.3.221
tatra tiṣṭhati yāvac ca tadvibhāvanadurmanāḥ / tāvad vidyutprabhā sā taṃ yakṣī svayam abhāṣata // 5.3.222
āryaputra viṣaṇṇo 'si kimarthaṃ viditaṃ mayā / ādiṣṭaṃ jālapādena tava madgarbhapāṭanam // 5.3.223
tad garbham etam ākarṣa pāṭayitvā mamodaram / na cet svayaṃ karomy etat kāryaṃ hy asty atra kiṃcana // 5.3.224
evaṃ tayoktaḥ sa yadā kartuṃ tan nāśakad dvijaḥ / tad ākṛṣṭavatī garbhaṃ sā svayaṃ pāṭitodarā // 5.3.225
taṃ ca kṛṣṭaṃ puras tyaktvā devadattaṃ tam abhyadhāt / bhoktur vidyādharatvasya kāraṇaṃ gṛhyatām ayam // 5.3.226
ahaṃ ca śāpād yakṣītve jātā vidyādharī satī / ayam īdṛk ca śāpānto mama jātismarā hy aham // 5.3.227
idānīṃ yāmi dhāma svaṃ saṃgamaś cāvayoḥ punaḥ / tatraivety abhidhāyaiṣā kvāpi vidyutprabhā yayau // 5.3.228
devadatto 'pi taṃ garbhaṃ gṛhītvā khinnamānasaḥ / jagāma jālapādasya tasya sa vratino 'ntikam // 5.3.229
upānayac ca taṃ garbhaṃ tasmai siddhipradāyinam / bhajanty ātmaṃbharitvaṃ hi durlabhe 'pi na sādhavaḥ // 5.3.230
so 'pi tat pācayitvaiva garbhamāṃsaṃ mahāvratī / vyasṛjad devadattaṃ taṃ bhairavārcākṛte 'ṭavīm // 5.3.231
tato dattabalir yāvad etya paśyati sa dvijaḥ / tāvan māṃsam aśeṣaṃ tad vratinā tena bhakṣitam // 5.3.232
kathaṃ sarvaṃ tvayā bhuktam iti cātrāsya jalpataḥ / jihmo vidyādharo bhūtvā jālapādaḥ kham udyayau // 5.3.233
vyomaśyāmalanistriṃśe hārakeyūrarājite / tasminn utpatite so 'tha devadatto vyacintayat // 5.3.234
kaṣṭaṃ kīdṛg anenāhaṃ vañcitaḥ pāpabuddhinā / yadi vātyantam ṛjutā na kasya paribhūtaye // 5.3.235
tad etasyāpakārasya katham adya pratikriyām / kuryāṃ vidyādharībhūtam apy enaṃ prāpnuyāṃ katham // 5.3.236
tan nāsty upāyo vetālasādhanād aparo 'tra me / iti niścitya sa yayau rātrau pitṛvanaṃ tataḥ // 5.3.237
tatrāhūya taror mūle vetālaṃ nṛkalevare / pūjayitvākarot tasya nṛmāṃsabalitarpaṇam // 5.3.238
atṛpyantaṃ ca vetālaṃ tam anyānayanāsaham / tarpayiṣyan svamāṃsāni cchettum ārabhate sma saḥ // 5.3.239
tatkṣaṇaṃ taṃ sa vetālo mahāsattvam abhāṣata / sattvenānena tuṣṭo 'smi tava mā sāhasaṃ kṛthāḥ // 5.3.240
tad bhadra kim abhipretaṃ tava yat sādhayāmi te / ity uktavantaṃ vetālaṃ sa vīraḥ pratyuvāca tam // 5.3.241
viśvastavañcako yatra jālapādo vratī sthitaḥ / vidyādharanivāsaṃ taṃ naya tannigrahāya mām // 5.3.242
tathety uktavatā tena vetālena sa tatkṣaṇāt / skandhe 'dhiropya nabhasā ninye vaidyādharaṃ padam // 5.3.243
tatrāpaśyac ca taṃ jālapādaṃ prāsādavartinam / sa vidyādhararājatvadṛptaṃ ratnāsanasthitam // 5.3.244
pratārayantaṃ tām eva labdhavidyādharīpadām / vidyutprabhām anicchantīṃ bhāryātve tattaduktibhiḥ // 5.3.245
dṛṣṭvaiva ca savetālo 'py abhyadhāvat sa taṃ yuvā / hṛṣyadvidyutprabhānetracakorāmṛtacandramāḥ // 5.3.246
jālapādo 'pi so 'kasmāt taṃ dṛṣṭvaivāgataṃ tathā / vitrāsād bhraṣṭanistriṃśo nipapātāsanād bhuvi // 5.3.247
devadatto 'pi tat khaḍgaṃ sa labdhvāpy avadhīn na tam / ripuṣv api hi bhīteṣu sānukampā mahāśayāḥ // 5.3.248
jighāṃsantaṃ ca vetālaṃ taṃ jagāda sa vārayan / pākhaṇḍinā kim etena kṛpaṇena hatena naḥ // 5.3.249
sthāpyatāṃ bhuvi nītvāyaṃ tasmāt svanilaye tvayā / āstāṃ tatraiva bhūyo 'pi pāpaḥ kāpālikā varam // 5.3.250
ity evaṃ vadatas tasya devadattasya tatkṣaṇam / divo 'vatīrya śarvāṇī devī pratyakṣatāṃ yayau // 5.3.251
sā jagāda ca taṃ prahvaṃ putra tuṣṭāsmi te 'dhunā / ananyasadṛśeneha sattvotkarṣeṇa saṃprati // 5.3.252
tad vidyādhararājatvaṃ mayā dattam ihaiva te / ity uktvārpitavidyā sā devī sadyas tiro 'bhavat // 5.3.253
jālapādaś ca nītvaiva vetālena sa bhūtale / vibhraṣṭasiddhir nidadhe nādharmaś ciram ṛddhaye // 5.3.254
devadatto 'pi sahitaḥ sa vidyutprabhayā tayā / vidyādharādhirājyaṃ tat prāpya tatra vyajṛmbhata // 5.3.255
ity ākhyāya kathāṃ patye śaktidevāya satvarā / sā bindurekhā bhūyas taṃ babhāṣe mṛdubhāṣiṇī // 5.3.256
itīdṛṃśi bhavanty eva kāryāṇi tad idaṃ mama / bindumatyuditaṃ garbhaṃ muktaśokaṃ vipāṭaya // 5.3.257
ity evaṃ bindurekhāyāṃ vadantyāṃ pāpaśaṅkite / śaktideve ca gaganād udabhūt tatra bhāratī // 5.3.258
bhoḥ śaktideva niḥśaṅkaṃ garbho 'syāḥ kṛṣyatāṃ tvayā / kaṇṭhe muṣṭyā gṛhīto hi khaḍgo 'sau te bhaviṣyati // 5.3.259
iti divyāṃ giraṃ śrutva pāṭitodaram āśu saḥ / garbhaṃ tasyāḥ samākṛṣya pāṇinā kaṇṭhato 'grahīt // 5.3.260
gṛhītamātro jajñe ca sa khaḍgas tasya hastagaḥ / ākṛṣṭaḥ sattvataḥ siddheḥ keśapāśa ivāyataḥ // 5.3.261
tato vidyādharaḥ kṣiprāt sa vipraḥ samajāyata / bindurekhā ca tatkālam adarśanam iyāya sā // 5.3.262
tad dṛṣṭvā ca sa gatvaiva dāśaputryai nyavedayat / bindumatyai dvitiyasyai patnyai sarvaṃ tathāvidhaḥ // 5.3.263
sā tam āha vayaṃ nātha vidyādharapateḥ sutāḥ / tisro bhaginyaḥ kanakapurītaḥ śāpataś cyutāḥ // 5.3.264
ekā kanakarekhā sā vardhamānapure tvayā / yasyā dṛṣṭaḥ sa śāpāntaḥ sā ca tāṃ svāṃ purīṃ gatā // 5.3.265
śāpānto hīdṛśas tasyā vicitro vidhiyogataḥ / aham eva tṛtīyā ca śāpāntaś cādhunaiva me // 5.3.266
mayā cādyaiva gantavyā nagarī sā nijā priya / vidyādharaśarīrāṇi tatraivāsmākam āsate // 5.3.267
candraprabhā ca bhaginī jyāyasī hi sthitātra naḥ / tad āyāhi tvam apy āśu khaḍgasiddhiprabhāvataḥ // 5.3.268
tatra hy asmāṃś catasro 'pi bhāryāḥ saṃprāpya cādhikāḥ / vanasthenārpitāḥ pitrā puri rājyaṃ kariṣyasi // 5.3.269
iti nijaparamārtham uktavatyā samam anayā punar eva bindumatyā / atha kanakapurīṃ sa śaktidevo gaganapathena tatheti tāṃ jagāma // 5.3.270
tasyāṃ ca yāni yoṣidvapūṃṣi paryaṅkatalpavartīni / nirjīvitāny apaśyat pūrvaṃ triṣu maṇḍapeṣu divyāni // 5.3.271
tāni yathāvat svātmabhir anupraviṣṭāḥ sa kanakarekhādyāḥ / prāpto bhūyaḥ praṇatā adrākṣīt tā nijapriyās tisraḥ // 5.3.272
tāṃ ca caturthīm aikṣata tajjyeṣṭhāṃ racitamaṅgalāṃ tatra / candraprabhāṃ pibantīṃ ciradarśanasotkayā dṛṣṭyā // 5.3.273
svasvaniyogavyāpṛtaparijanavanitābhinanditāgamanaḥ / vāsagṛhāntaḥ prāptaś candraprabhayā tayā jagade // 5.3.274
yā tatra kanakarekhā rājasutā subhaga vardhamānapure / dṛṣṭā bhavatā seyaṃ bhaginī me candrarekhākhyā // 5.3.275
yā dāśādhipaputrī bindumatī prathamam utsthaladvīpe / pariṇītābhūd bhavatā śaśirekhā matsvasā seyam // 5.3.276
yā tadanu bindurekhā rājasutā tatra dānavānītā / bhāryā ca te tad ābhūc chaśiprabhā seyam anujā me // 5.3.277
tad idānīm ehi kṛtinn asmatpitur antikaṃ sahāsmābhiḥ / tena prattāś caitā drutam akhilāḥ pariṇayasvāsmān // 5.3.278
iti kusumaśarājñāsapragalbhaṃ ca tasyāṃ tvaritam uditavatyām atra candraprabhāyām / api catasṛbhir ābhiḥ sākam etatpitus tan nikaṭam anuvanāntaṃ śaktidevo jagāma // 5.3.279
sa ca caraṇanatābhis tābhir āveditārtho duhitṛbhir akhilābhir divyavākpreritaś ca / yugapad atha dadau tāḥ śaktidevāya tasmai muditamatir aśeṣās tatra vidyādharendraḥ // 5.3.280
tadanu kanakapuryām ṛddham asyāṃ svarājyaṃ sapadi sa vitatāra svāś ca vidyāḥ samastāḥ / api ca kṛtinam enaṃ śaktivegaṃ svanāmnā vyadhita samucitena sveṣu vidyādhareṣu // 5.3.281
anyo na jeṣyati bhavantam atiprabhāvād vatseśvarāt punar udeṣyati cakravartī / yuṣmāsu yo 'tra naravāhanadattanāmā bhāvī vibhuḥ sa tava tasya natiṃ vidadhyāḥ // 5.3.282
ity ūcivāṃś ca visasarja mahāprabhāvo vidyādharādhipatir ātmatapovanāt tam / satkṛtya sapriyatamaṃ nijarājadhānīṃ jāmātaraṃ sa śaśikhaṇḍapadābhidhānaḥ // 5.3.283
atha so 'pi śaktivego rājā bhūtvā viveśa kanakapurīm / svavadhūbhiḥ saha gatvā vidyādharalokavaijayantīṃ tām // 5.3.284
tasyāṃ tiṣṭhan kanakaracanāvisphuranmandirāyām atyaunnatyād iva paṭupatatpiṇḍitārkaprabhāyām / vāmākṣībhiś catasṛbhir asau ratnasopānavāpīhṛdyodyāneṣv alabhata tarāṃ nirvṛtiṃ preyasībhiḥ // 5.3.285
iti kathayitvā caritaṃ nijam eva vicitram eṣa tatkālam / nijagāda śaktivego vāgmī vatseśvaraṃ bhūyaḥ // 5.3.286
taṃ māṃ śaśāṅkakulabhūṣaṇa śaktivegaṃ jānīhy upāgatam imaṃ khalu vatsarāja / utpannabhāvinijanūtanacakravarti yuṣmatsutāṅghriyugadarśanasābhilāṣam // 5.3.287
itthaṃ mayeha manujena satāpi labdhā vidyādharādhipatitā purajitprasādāt / gacchāmi cāham adhunā nṛpate svadhāma dṛṣṭaprabhur bhavatu bhadram abhaṅguraṃ vaḥ // 5.3.288
ity uktvā racitāñjalau ca vadati prāptābhyanujñe tatas tasminn utpatite mṛgāṅkamahasi dyāṃ śaktivege kṣaṇāt / devībhyāṃ sahitaḥ sabālatanayo vatseśvaro mantribhiḥ sākaṃ kām api tatra saṃmadamayīṃ bheje tadānīṃ daśām // 5.3.289
samāpto 'yaṃ caturdārikālambakaḥ pañcamaḥ /
madanamañcukā nāma ṣaṣṭho lambakaḥ /
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 6.0.1
tarjayann iva vighnaughān namitonnamitena yaḥ / muhur vibhāti śirasā sa pāyād vo gajānanaḥ // 6.1.1
namaḥ kāmāya yadbāṇapātair iva nirantaram / bhāti kaṇṭakitaṃ śaṃbhor apy umāliṅgitaṃ vapuḥ // 6.1.2
ityādidivyacaritaṃ kṛtvātmānaṃ kilānyavat / prāptavidyādharaiśvaryo yad ā mūlāt svayaṃ jagau // 6.1.3
naravāhanadatto 'tra sapatnīkair maharṣibhiḥ / pṛṣṭaḥ prasaṅge kutrāpi tad idaṃ śṛṇutādhunā // 6.1.4
atha saṃvardhyamāno 'tra pitrā vatseśvareṇa saḥ / naravāhanadatto 'bhūd vyutkrāntāṣṭamavatsaraḥ // 6.1.5
vinīyamāno vidyāsu krīḍann upavaneṣu ca / saha mantrisutair āsīd rājaputras tadā ca saḥ // 6.1.6
devī vāsavadattā ca rājñī padmāvatī tathā / āstām ekatamasnehāt tadekāgre divāniśam // 6.1.7
ārohadguṇanamreṇa reje sadvaṃśajanmanā / śanair āpūryamāṇena vapuṣā dhanuṣā ca saḥ // 6.1.8
pitā vatseśvaraś cāśya vivāhādimanorathaiḥ / āsannaphalasaṃpattikāntaiḥ kālaṃ nināya tam // 6.1.9
atrāntare kathāsaṃdhau yad abhūt tan niśamyatām / āsīt takṣaśilā nāma vitastāpuline purī // 6.1.10
tadambhasi babhau yasyāḥ pratimā saudhasaṃtateḥ / pātālanagarīvādhastacchobhālokanāgatā // 6.1.11
tasyāṃ kaliṅgadattākhyo rājā paramasaugataḥ / abhūt tārāvarasphītajinabhaktākhilaprajaḥ // 6.1.12
rarāja sā purī yasya caityaratnair nirantaraiḥ / mattulyā nāma nāstīti madaśṛṅgair ivoditaḥ // 6.1.13
prajānāṃ na paraṃ cakre yaḥ pitevānupālanam / yāvad gurur iva jñānam api svayam upādiśat // 6.1.14
tathā ca tasyāṃ ko 'py āsin nagaryāṃ saugato vaṇik / dhanī vitastādattākhyo bhikṣupūjaikatatparaḥ // 6.1.15
ratnadattābhidhānaś ca tasyābhūt tanayo yuvā / sa ca taṃ pitaraṃ śaśvat pāpa ity ājugupsata // 6.1.16
putra nindasi kasmān mām iti pitrā ca tena saḥ / pṛcchyamāno vaṇikputraḥ sābhyasūyam abhāṣata // 6.1.17
tāta tyaktatrayīdharmas tvam adharmaṃ niṣevase / yad brāhmaṇān parityajya śramaṇāñ śaśvad arcasi // 6.1.18
snānādiyantraṇāhīnāḥ svakālāśanalolupāḥ / apāstasaśikhāśeṣakeśakaupīnasusthitāḥ // 6.1.19
vihārāspadalābhāya sarve 'py adhamajātayaḥ / yam āśrayanti kiṃ tena saugatena nayena te // 6.1.20
tac chrutvā sa vaṇik prāha na dharmasyaikarūpatā / anyo lokottaraḥ putra dharmo 'nyaḥ sārvalaukikaḥ // 6.1.21
brāhmaṇyam api tat prāhur yad rāgādivivarjanam / satyaṃ dayā ca bhūteṣu na mṛṣā jātivigrahaḥ // 6.1.22
kiṃ ca darśanam etat tvaṃ sarvasattvābhayapradam / prāyaḥ puruṣadoṣeṇa na dūṣayitum arhasi // 6.1.23
upakārasya dharmatve vivādo nāsti kasyacit / bhūteṣv abhayadānena nānyā copakṛtir mama // 6.1.24
tad ahiṃsāpradhāne 'smin vatsa mokṣapradāyini / darśane 'tiratiś cen me tad adharmo mamātra kaḥ // 6.1.25
iti tenoditaḥ pitrā vaṇikputraḥ prasahya saḥ / na tathā pratipede tanninindābhyadhikaṃ punaḥ // 6.1.26
tataḥ sa tatpitā khedād gatvā dharmānuśāsituḥ / rājñaḥ kaliṅgadattasya purataḥ sarvam abravīt // 6.1.27
so 'pi rājā tam āsthāne yuktyānāyya vaṇiksutam / mṛṣāracitakopaḥ sann evaṃ kṣattāram ādiśat // 6.1.28
śrutaṃ mayā vaṇikputraḥ pāpo 'yam atiduṣkṛtī / nirvicāraṃ tad eṣo 'dya hanyatāṃ deśadūṣakaḥ // 6.1.29
ity ūcivāṃs tataḥ pitrā kṛtavijñāpanaḥ kila / nṛpatir dharmacaryārthaṃ dvau māsau vadhanigraham // 6.1.30
saṃvidhārya tadante ca punar ānayanāya saḥ / tasyaiva tatpitur haste nyastavāṃs taṃ vaṇiksutam // 6.1.31
so 'pi pitrā gṛhaṃ nīto vaṇikputro bhayākulaḥ / kiṃ mayāpakṛtaṃ rājño bhaved iti vicintayan // 6.1.32
akāraṇaṃ dvimāsānte maraṇaṃ bhāvi bhāvayan / anidro 'pacitāhāraklāntas tasthau divāniśam // 6.1.33
tato māsadvaye yāte rājāgre kṛśapāṇḍuraḥ / punaḥ svapitrā tenāsau vaṇiksūnur anīyata // 6.1.34
rājā taṃ ca tathābhūtaṃ vīkṣyāpannam abhāṣata / kim īdṛk tvaṃ kṛśībhūtaḥ kiṃ ruddhaṃ te mayāśanam // 6.1.35
tac chrutvā sa vaṇikputro rājānaṃ tam abhāṣata / ātmāpi vismṛto bhītyā mama kā tv aśane kathā // 6.1.36
yuṣmadādiṣṭanidhanaśravaṇāt prabhṛti prabho / mṛtyum āyāntam āyāntam anvahaṃ cintayāmy aham // 6.1.37
ity uktavantaṃ taṃ rājā sa vaṇikputram abravīt / bodhito 'si mayā vatsa yuktyā prāṇabhayaṃ svataḥ // 6.1.38
īdṛg eva hi sarvasya jantor mṛtyubhayaṃ bhavet / tadrakṣaṇopakārāc ca dharmaḥ ko 'bhyadhiko vada // 6.1.39
tad etat tava dharmāya mumukṣāyai ca darśitam / mṛtyubhīto hi yatate naro mokṣāya buddhimān // 6.1.40
ato na garhaṇīyo 'yam etaddharmā pitā tvayā / iti rājavacaḥ śrutvā prahvo 'vādīd vaṇiksutaḥ // 6.1.41
dharmopadeśād devena kṛtī tāvad ahaṃ kṛtaḥ / mokṣāyecchā prajātā me tam apy upadiśa prabho // 6.1.42
tac chrutvā taṃ vaṇikputraṃ prāpte tatra purotsave / tailapūrṇaṃ kare pātraṃ dattvā rājā jagāda saḥ // 6.1.43
idaṃ pātraṃ gṛhītvā tvam ehi bhrāntvā purīm imām / tailabindunipātaś ca rakṣaṇīyas tvayā suta // 6.1.44
nipatiṣyati yady ekas tailabindur itas tava / sadyo nipātayiṣyanti tvām ete puruṣās tataḥ // 6.1.45
evaṃ kiloktvā vyasṛjat taṃ bhrāmāya vaṇiksutam / utkhātakhaḍgān puruṣān dattvā paścāt sa bhūpatiḥ // 6.1.46
vaṇikputro 'pi sa bhayād rakṣaṃs tailalavacyutim / purīṃ tām abhito bhrāntvā kṛcchrād āgān nṛpāntikam // 6.1.47
nṛpo 'py agalitānītatailaṃ dṛṣṭvā tam abhyadhāt / kaścit purabhrame 'py adya dṛṣṭo 'tra bhramatā tvayā // 6.1.48
tac chrutvā sa vaṇikputraḥ provāca racitāñjaliḥ / yat satyaṃ na mayā deva dṛṣṭaṃ kiṃcin na ca śrutam // 6.1.49
ahaṃ hy ekāvadhānena tailaleśaparicyutam / khaḍgapātabhayād rakṣaṃs tadānīm abhramaṃ purīm // 6.1.50
evaṃ vaṇiksutenokte sa rājā nijagāda tam / dṛśyatailaikacittena na tvayā kiṃcid īkṣitam // 6.1.51
tat tenaivāvadhānena parānudhyānam ācara / ekāgro hi bahirvṛttinivṛttas tattvam īkṣate // 6.1.52
dṛṣṭatattvaś ca na punaḥ karmajālena badhyate / eṣa mokṣopadeśas te saṃkṣepāt kathito mayā // 6.1.53
ity uktvā prahito rājñā patitvā tasya pādayoḥ / kṛtārthaḥ sa vaṇikputro hṛṣṭaḥ pitṛgṛhaṃ yayau // 6.1.54
evaṃ kaliṅgadattasya prajās tasyānuśāsataḥ / tārādattābhidhānābhūd rājñī rājñaḥ kulocitā // 6.1.55
yayā sa rājā śuśubhe rītimatyā suvṛttayā / nānādṛṣṭāntarasiko bhāratyā sukavir yathā // 6.1.56
yā prakāśaguṇaślāghyā jyotsneva śaśalakṣmaṇaḥ / tasyāmṛtamayasyābhūd avibhinnaiva bhūpateḥ // 6.1.57
tayā devyā samaṃ tatra sukhinas tasya tiṣṭhataḥ / nṛpasya jagmur divasāḥ śacyeva divi vajriṇaḥ // 6.1.58
atrāntare kilaitasmin kathāsaṃdhau śatakratoḥ / kuto 'pi hetos tridive vartate sma mahotsavaḥ // 6.1.59
tatrāpsaraḥsu sarvāsu nartituṃ militāsv api / ekā surabhidattākhyā nādṛśyata varāpsarāḥ // 6.1.60
praṇidhānāt tataḥ śakras tāṃ dadarśa rahaḥsthitām / vidyādhareṇa kenāpi sahitāṃ nandanāntare // 6.1.61
tad dṛṣṭvā jātakopo 'ntaḥ sa vṛtrārir acintayat / aho etau durācārau madanāndhāv ubhāv api // 6.1.62
ekā yad ācaraty eva vismṛtyāsmān svatantravat / karoty avinayaṃ cānyo devabhūmau praviśya yat // 6.1.63
athavāsya varākasya doṣo vidyādharasya kaḥ / ākṛṣṭo hi vaśīkṛtya rūpeṇāyam ihānayā // 6.1.64
kāntayāntaḥ kilāpūrṇatuṅgastanataṭāntayā / lāvaṇyāmbutaraṅgiṇyā hṛtaḥ syād ātmanaḥ prabhuḥ // 6.1.65
cakṣubhe kiṃ na śarvo 'pi purā dṛṣṭvā tilottamām / dhātrā gṛhītvā racitām uttamebhyas tilaṃ tilam // 6.1.66
tapaś ca menakāṃ dṛṣṭvā viśvāmitro na kiṃ jahau / śarmiṣṭhārūpalobhāc ca yayātir nāptavāñ jarām // 6.1.67
ato vidyādharayuvā naivāyam aparādhyati / trijagatkṣobhaśaktena rūpeṇāpsarasā hṛtaḥ // 6.1.68
iyaṃ tu svarvadhūḥ pāpā hīnāsaktāparādhinī / praveśitaḥ surān hitvā yayāyam iha nandane // 6.1.69
ity ālocya vimucyainaṃ vidyādharakumārakam / ahalyākāmukaḥ so 'syai śāpam apsarase dadau // 6.1.70
pāpe prayāhi mānuṣyaṃ prāpya cāyonijāṃ sutām / divyaṃ kṛtvā ca kartavyam eṣyasi dyām imām iti // 6.1.71
atrāntare ca sā tasya rājñas takṣaśilāpuri / rājñī kaliṅgadattasya tārādattā yayāv ṛtum // 6.1.72
tasyāḥ surabhidattā sā śakraśāpacyutāpsarāḥ / saṃbabhūvodare devyā dehasaundaryadāyinī // 6.1.73
tadā ca nabhaso bhraṣṭāṃ jvālāṃ devī dadarśa sā / tārādattā kila svapne praviśantīṃ nijodare // 6.1.74
prātaś cāvarṇayat svapnaṃ bhartre taṃ sā savismayā / rājñe kaliṅgadattāya so 'pi prīto jagāda tām // 6.1.75
devi divyāḥ patanty eva śāpān mānuṣyayoniṣu / taj jāne devajātīyaḥ ko'pi garbhe tavārpitaḥ // 6.1.76
vicitrasadasatkarmanibaddhāḥ saṃcaranti hi / jantavas trijagaty asmiñ śubhāśubhaphalāptaye // 6.1.77
ity uktā bhūbhṛtā rājñī sā prasaṅgād uvāca tam / satyaṃ karmaiva balavad bhogadāyi śubhāśubham // 6.1.78
tathā cedam upodghātaṃ śrutaṃ vacmy atra te śṛṇu / abhavad dharmadattākhyaḥ kośalādhipatir nṛpaḥ // 6.1.79
nāgaśrīr iti tasyāsīd rājñī yā patidevatā / bhūmāv arundhatī khyātā rundhanty api satīdhuram // 6.1.80
kāle gacchati tasyāṃ ca devyāṃ tasya ca bhūpateḥ / aham eṣā samutpannā duhitāhitasūdana // 6.1.81
tato mayy atibālāyāṃ deva sā jananī mama / akasmāt pūrvajātiṃ svāṃ smṛtvā svapatim abravīt // 6.1.82
rājann akāṇḍa evādya pūrvajanma smṛtaṃ mayā / aprītyai tad anākhyātam ākhyātaṃ mṛtaye ca me // 6.1.83
aśaṅkitaṃ smṛtā jātiḥ syād ākhyātaiva mṛtyave / iti hy āhur ato deva mayy atīva viṣāditā // 6.1.84
ity uktaḥ sa tayā patnyā rājā tāṃ pratyabhāṣata / priye mayāpi prāg janma tvayeva sahasā smṛtam // 6.1.85
tan mamācakṣva tāvat tvaṃ kathayiṣyāmy ahaṃ ca te / yad astu ko 'nyathā kartuṃ śakto hi bhavitavyatām // 6.1.86
iti sā preritā tena bhartrā rājñī jagāda tam / nirbandho yadi te rājañ śṛṇu tarhi vadāmy aham // 6.1.87
ihaiva deśe viprasya mādhavākhyasya kasyacit / gṛhe 'ham abhavaṃ dāsī suvṛttā pūrvajanmani // 6.1.88
devadāsābhidhānaś ca patir atra mamābhavat / kasyāpy ekasya vaṇijaḥ sādhuḥ karmakaro gṛhe // 6.1.89
tāv āvām avasāvātra kṛtvā gehaṃ nijocitam / svasvasvāmigṛhānītapakvānnakṛtavartanau // 6.1.90
vāridhānī ca kumbhaś ca mārjanī mañcakas tathā / ahaṃ ca matpatiś ceti yugmatritayam eva nau // 6.1.91
akaliprasare gehe saṃtoṣaḥ sukhinor abhūt / devapitratithiprattaśeṣaṃ pramitam aśnatoḥ // 6.1.92
ekaikato 'dhikaṃ kiṃcid yad ācchādanam apy abhūt / sudurgatāya kasmaicit tad āvābhyām adīyata // 6.1.93
athātrodabhavat tīvro durbhikṣas tena cāvayoḥ / bhṛtyannam anvahaṃ prāpyam alpam alpam upānamat // 6.1.94
tataḥ kṣutkṣāmavapuṣoḥ śanair nāv avasīdatoḥ / kadācid āgād āhārakāle klānto 'tithir dvijaḥ // 6.1.95
tasmai niḥśeṣam āvābhyāṃ dvābhyām api nijāśanam / prāṇasaṃśayakāle 'pi dattaṃ yāvac ca yac ca tat // 6.1.96
bhuktvā tasmin gate prāṇā bhartāraṃ me tam atyajan / arthiny asyādaro nāsmāsv iti manyuvaśād iva // 6.1.97
tataś cāhaṃ samādhāya patye samucitāṃ citām / ārūḍhā cāvarūḍhaś ca vipadbhāro mamātmanaḥ // 6.1.98
atha rājagṛhe jātā jātāhaṃ mahiṣī tava / acintyaṃ hi phalaṃ sūte sadyaḥ sukṛtapādapaḥ // 6.1.99
ity uktaḥ sa tayā rājñā dharmadatto nṛpo 'bravīt / ehi priye sa evāhaṃ pūrvajanmapatis tava // 6.1.100
vaṇikkarmakaro 'bhūvaṃ devadāso 'ham eva saḥ / etad eva mayāpy adya prāktanaṃ janma hi smṛtam // 6.1.101
ity uktvā svāny abhijñānāny udīrya sa tayā saha / devyā viṣaṇṇo hṛṣṭaś ca rājā sadyo divaṃ gataḥ // 6.1.102
evaṃ tayoś ca matpitror lokāntaram upeyuṣoḥ / mātuḥ svasā vardhayituṃ mām anaiṣīn nijaṃ gṛham // 6.1.103
kanyāyāṃ mayi cābhyāgād ekas tatrātithir muniḥ / mātṛsvasā ca māṃ tasya śuśrūṣāyai samādiśat // 6.1.104
sa ca kunty eva durvāsā yatnenārādhito mayā / tadvarāc ca mayā prāpto dhārmikas tvaṃ patiḥ prabho // 6.1.105
evaṃ bhavanti bhadrāṇi dharmād eva yad ādarāt / pitṛbhyāṃ saha saṃprāpya rājyaṃ jātir api smṛtā // 6.1.106
etat sa tārādattāyā devyāḥ śrutvā vaco nṛpaḥ / kaliṅgadatto dharmaikasādaro nijagāda tām // 6.1.107
satyaṃ samyakkṛto 'lpo 'pi dharmo bhūriphalo bhavet / tathā ca prāktanīṃ devi saptadvijakathāṃ śṛṇu // 6.1.108
kuṇḍinākhye pure pūrvam upādhyāyasya kasyacit / brāhmaṇasyābhavañ śiṣyāḥ sapta brāhmaṇaputrakāḥ // 6.1.109
sa tāñ śiṣyān upādhyāyo dhenuṃ durbhikṣadoṣataḥ / gomataḥ śvaśurād ekāṃ yācituṃ prāhiṇot tataḥ // 6.1.110
te ca gatvānyadeśasthaṃ durbhikṣakṣāmakukṣayaḥ / taṃ tadgirā tacchvaśuraṃ tacchiṣyā gāṃ yayācire // 6.1.111
so 'pi vṛttikarīm ekāṃ dhenuṃ tebhyaḥ samarpayat / kṛpaṇaḥ kṣudhitebhyo 'pi na tu tebhyo 'śanaṃ dadau // 6.1.112
tatas te tāṃ gṛhītvā gām āyānto 'rdhapathe kṣudhā / udgāḍhapīḍitāḥ klāntā nipetur dharaṇītale // 6.1.113
upādhyāyagṛhaṃ dūraṃ dūre cāpadgatā vayam / durlabhaṃ sarvataś cānnaṃ tat prāṇair gatam eva naḥ // 6.1.114
evaṃ ca dhenur apy eṣā nistoyavanamānuṣe / araṇye 'smin vipannaiva gurvartho 'lpo 'pi kas tataḥ // 6.1.115
tad asyāḥ piśitaiḥ prāṇān saṃdhāryāśu gurūn api / saṃbhāvayām astaccheṣair āpatkālo hi vartate // 6.1.116
iti saṃmantrya saptāpi jaghnuḥ sabrahmacāriṇaḥ / śāstroktavidhinā dhenuṃ tāṃ paśūkṛtya tatra te // 6.1.117
iṣṭvā devān pitṝn bhuktvā tanmāṃsaṃ vidhivac ca tat / jagmur ādāya taccheṣam upādhyāyasya cāntikam // 6.1.118
tasmai praṇamya sarvaṃ te śasaṃsus tad yathā kṛtam / sa tebhyaḥ sāparādhebhyo 'py atuṣyat satyabhāṣaṇāt // 6.1.119
dinaiḥ saptāpi durbhikṣadoṣāt te ca vipedire / jātismarāś ca bhūyo 'pi tena satyena jajñire // 6.1.120
itthaṃ phalati śuddhena siktaṃ saṃkalpavāriṇā / puṇyabījam api svalpaṃ puṃsāṃ kṛṣikṛtām iva // 6.1.121
tad eva dūṣitaṃ devi duṣṭasaṃkalpapāthasā / phalaty aniṣṭam atredaṃ vacmy anyad api tac chṛṇu // 6.1.122
gaṅgāyāṃ tulyakālau dvau tapasy anaśane janau / eko vipro dvitīyaś ca caṇḍālas tasthatuḥ purā // 6.1.123
tayor vipraḥ kṣudhākrānto niṣādān vīkṣya tatragān / matsyān ādāya bhuñjānān evaṃ mūḍho vyacintayat // 6.1.124
aho dāsyāḥ sutā ete dhanyā jagati dhīvarāḥ / ye yathākāmam aśnanti pratyahaṃ śapharāmiṣam // 6.1.125
dvitīyas tu sa cāṇḍālo dṛṣṭvā tān eva dhīvarān / acintayad dhigas tv etān kravyādān prāṇighātinaḥ // 6.1.126
tat kim evaṃ sthitasyeha dṛṣṭair eṣāṃ mukhair mama / iti saṃmīlya netre sa tatrāsīt svātmani sthitaḥ // 6.1.127
kramāc cānaśanenobhau vipannau tau dvijāntyajau / dvijas tatra śvabhir bhuktaḥ śīrṇo gaṅgājale 'ntyajaḥ // 6.1.128
tato 'kṛtātmā kaivartakula evātra sa dvijaḥ / abhyajāyata tīrthasya guṇāj jātismaras tv abhūt // 6.1.129
caṇḍālo 'pi sa tatraiva gaṅgātīre mahībhujaḥ / gṛhe jātismaro jajñe dhīro 'nupahatātmakaḥ // 6.1.130
jātayoś ca tayor evaṃ prāgjanmasmarator dvayoḥ / eko 'nutepe dāsaḥ san rājā san mumude 'paraḥ // 6.1.131
iti dharmataror mūlam aśuddhaṃ yasya mānasam / śuddhaṃ yasya ca tadrūpaṃ phalaṃ tasya na saṃśayaḥ // 6.1.132
ity etad uktvā devīṃ tāṃ tārādattāṃ sa bhūpatiḥ / kaliṅgadattaḥ punar apy uvācaināṃ prasaṅgataḥ // 6.1.133
kiṃ ca sattvādhikaṃ karma devī yan nāma yādṛśam / phalāya tad yataḥ sattvam anudhāvanti saṃpadaḥ // 6.1.134
tathā ca kathayāmy atra śṛṇu citrām imāṃ kathām / astīha bhuvanakhyātāvantīṣūjjayinī purī // 6.1.135
rājate sitaharmyair yā mahākālanivāsabhūḥ / tatsevārasasaṃprāptakailāsaśikharair iva // 6.1.136
saccakravartipānīyaḥ praviśad vāhinīśataḥ / yadābhogo 'bdhigambhīraḥ sapakṣakṣmābhṛdāśritaḥ // 6.1.137
tasyāṃ vikramasiṃhākhyo babhūvānvarthayākhyayā / rājā vairimṛgā yasya naiva san saṃmukhāḥ kvacit // 6.1.138
sa ca niṣpratipakṣatvād alabdhasamarotsavaḥ / astreṣu bāhuvīrye ca sāvajño 'ntar atapyata // 6.1.139
atha so 'maraguptena tadabhirpāyavedinā / kathāntare prasaṅgena mantriṇā jagade nṛpaḥ // 6.1.140
deva dordaṇḍadarpeṇa śastravidyāmadena ca / āśaṃsatām api ripūn rājñāṃ doṣo na durlabhaḥ // 6.1.141
tathā ca pūrvaṃ bāṇena yuddhayogyam ariṃ haraḥ / darpād bhujasahasrasya tāvad ārādhya yācitaḥ // 6.1.142
yāvat prāpta tathābhūtatadvaraḥ sa murāriṇā / devena vairiṇā saṃkhye lūnabāhuvanaḥ kṛtaḥ // 6.1.143
tasmāt tvayāpi kartavyo nāsaṃtoṣo yudhaṃ vinā / kāṅkṣaṇīyo na cāniṣṭo vipakṣo 'pi kadācana // 6.1.144
śastraśikṣā svavīryaṃ ca darśanīyaṃ taveha cet / yogyabhūmāv aṭavyāṃ tanmṛgayāyāṃ ca darśaya // 6.1.145
rājñāṃ cākheṭakam api vyāyāmādikṛte matam / yuddhādhvani na śasyante rājāno hy akṛtaśramāḥ // 6.1.146
āraṇyāś ca mṛgā duṣṭāḥ śūnyām icchanti medinīm / tena te nṛpater vadhyā ity apy ākheṭam iṣyate // 6.1.147
na cāti te niṣevyante tatsevāvyasanena hi / gatā nṛpatayaḥ pūrvam api pāṇḍvādayaḥ kṣayam // 6.1.148
ity ukto 'maraguptena mantriṇā sa sumedhasā / rājā vikramasiṃho 'tra tatheti tad amanyata // 6.1.149
anyedyuś cāśvapādātasārameyamayīṃ bhuvam / vicitravāgurocchrāyamayīś ca sakalā diśaḥ // 6.1.150
saharṣamṛgayugrāmaninādamayam ambaram / kurvan sa mṛgayāhetor nagaryā niryayau nṛpaḥ // 6.1.151
nirgacchan gajapṛṣṭhastho bāhye śūnye surālaye / puruṣau dvāv apaśyac ca vijane sahitasthitau // 6.1.152
svairaṃ mantrayamāṇau ca mithaḥ kim api tāv ubhau / dūrāt sa tarkayan rājā jagāma mṛgayāvanam // 6.1.153
tatra protkhātakhaḍgeṣu vṛddhavyāghreṣu ca vyadhāt / toṣaṃ sa siṃhanādeṣu bhūbhāgeṣu nageṣu ca // 6.1.154
tāṃ sa vikramabījābhair mahīṃ tastāra mauktikaiḥ / siṃhānāṃ hastihantṝṇāṃ nihatānāṃ nakhacyutaiḥ // 6.1.155
tiryañcas tiryag evāsya petur vakraplutā mṛgaḥ / laghu nirbhidya tān pūrvaṃ harṣaṃ prāpad avakragaḥ // 6.1.156
kṛtākheṭaś ca suciraṃ rājāsau śrāntasevakaḥ / āgāc chithilitajyena cāpenojjayinīṃ punaḥ // 6.1.157
tasyāṃ devakule tasmiṃs tāvat kālaṃ tathaiva tau / sthitau dadarśa puruṣau nirgacchanyau sa dṛṣṭavān // 6.1.158
kāv etau mantrayete ca kiṃ svid evam iyac ciram / nūnaṃ cārāv imau dīrgharahasyālāpasevinau // 6.1.159
ity ālocya pratīhāraṃ visṛjyānāyayat sa tau / puruṣau dvāv avaṣṭabhya rājā baddhau cakāra ca // 6.1.160
dvitīye 'hani cāsthānaṃ tāv ānāyya sa pṛṣṭavān / kau yuvāṃ suciraṃ kaś ca mantrastāvān sa vāmiti // 6.1.161
tatas tayoḥ svayaṃ rājñā tatra paryanuyuktayoḥ / yācitābhayayor eko yuvā vaktuṃ pracakrame // 6.1.162
śrūyatāṃ varṇayāmy etad yathāvad adhunā prabho / abhūt karabhako nāma vipro 'syām eva vaḥ puri // 6.1.163
tasya pravīraputrecchakṛtāgnyārādhanodbhavaḥ / aham eṣa mahārāja vedavidyāvidaḥ sutaḥ // 6.1.164
tasmiṃś ca bhāryānugate pitari svargate śiśuḥ / adhītavidyo 'py ānāthyāt svamārgaṃ tyaktavān aham // 6.1.165
pravṛttaś cābhavaṃ dyūtaṃ śastravidyāś ca sevitum / kasya nocchṛṅkhalaṃ bālyaṃ guruśāsanavarjitam // 6.1.166
tena krameṇa cottīrṇe śaiśave jātadormadaḥ / aṭavīm ekadā bāṇān ahaṃ kṣeptuṃ gato 'bhavam // 6.1.167
tāvat tena pathā caikā nagaryā nirgatā vadhūḥ / āgāt karṇīrathārūḍhā janyair bahubhir anvitā // 6.1.168
akasmāc ca tadaivātra karī troṭitaśṛṅkhalaḥ / kuto 'py āgatya tām eva vadhūm abhyāpatan madāt // 6.1.169
tadbhayena ca sarve 'pi tyaktvā tām anuyāyinaḥ / tadbhartrāpi saha klībāḥ palāyyetas tato gatāḥ // 6.1.170
tad dṛṣṭvā sahasaivāhaṃ sasaṃbhramam acintayam / hā kathaṃ kātarair ebhis tyaktaikeyaṃ tapasvinī // 6.1.171
tad ahaṃ vāraṇād asmād rakṣyāmy aśaraṇām imām / āpannatrāṇavikalaiḥ kiṃ prāṇaiḥ pauruṣeṇa vā // 6.1.172
ity ahaṃ muktanādas taṃ gajendraṃ prati dhāvitaḥ / gajo 'pi tāṃ striyaṃ hitvā sa mām evābhyadudruvat // 6.1.173
tato 'haṃ bhītayā nāryā vīkṣyamāṇas tayā nadan / palāyamānaś ca gajaṃ taṃ dūram apakṛṣṭavān // 6.1.174
kramāt patraghanāṃ bhagnāṃ prāpya śākhāṃ mahātaroḥ / ātmānaṃ ca tayācchādya tarumadhyamagām aham // 6.1.175
tatrāgre sthāpayitvā tāṃ śākhāṃ tiryak sulāghavāt / palāyito 'haṃ hastī ca sa tāṃ śākhām acūrṇayat // 6.1.176
tato 'haṃ yoṣitas tasyāḥ samīpam agamaṃ drutam / śarīrakuśalaṃ caitām apṛccham iha bhīṣitām // 6.1.177
sāpi māṃ vīkṣya duḥkhārtā saharṣā cāvadattadā / kiṃ me kuśalametasmai dattā kāpuruṣāya yā // 6.1.178
īdṛśe saṃkaṭe yo māṃ tyaktvā kvāpi gataḥ prabho / etat tu kuśalaṃ yat tvam akṣataḥ punar īkṣitaḥ // 6.1.179
tan me sa katamo bhartā tvam idānīṃ patir mama / yenātmanirapekṣeṇa hṛtā mṛtyumukhād aham // 6.1.180
sa caiṣa dṛśyate bhṛtyaiḥ sahāgacchan patir mama / ataḥ svairaṃ tvam asmākaṃ paścād āgaccha sāṃpratam // 6.1.181
labdhe 'ntare hi milita yāsyāmo yatrakutracit / evaṃ tayoktas tad ahaṃ tatheti pratipannavān // 6.1.182
surūpāpy arpitātmāpi parastrīyaṃ kim etayā / iti dhairyasya mārgo 'yaṃ na tāruṇyasya saṅginaḥ // 6.1.183
kṣaṇād etya ca sā bhartrā bālā saṃbhāvitā satī / tena sākaṃ sabhṛtyena gantuṃ prāvartata kramāt // 6.1.184
ahaṃ ca gupta taddattapātheyaḥ paravartmanā / paścād alakṣitas tasya dūram adhvānam abhyagām // 6.1.185
sā ca hastibhayabhraṣṭabhaṅgāṅgajanitāṃ rujam / pathi mithyā vadantī taṃ patiṃ sparśe 'py avarjayat // 6.1.186
kasya raktonmukhī gāḍharūḍhāntarviṣaduḥsahā / tiṣṭhed anapakṛtya strī bhujagīva vikāritā // 6.1.187
kramāc ca lohanagaraṃ prāptāḥ smas te puraṃ vayam / vaṇijyājīvino yatra bhartus tasya gṛhaṃ striyāḥ // 6.1.188
sthitāḥ smas tad ahaś cātra sarve bāhye surālaye / tatra saṃmilitaś caiṣa dvitīyo brāhmaṇaḥ sakhā // 6.1.189
nave 'pi darśane 'nyonyam āśvāsaḥ samabhūc ca nau / cittaṃ jānāti jantūnāṃ prema janmāntarārjitam // 6.1.190
tato rahasyam ātmīyaṃ sarvam asmai mayoditam / tad buddhvaiva tadā svairaṃ mām evam ayam abravīt // 6.1.191
tuṣṇīṃ bhavāsty upāyo 'tra yatkṛte tvam ihāgataḥ / etasyā bhartṛbhaginī vidyate 'tra vaṇikstriyāḥ // 6.1.192
gṛhītārthā mayā sākam itaḥ sā gantum udyatā / tat kariṣye tadīyena sāhāyyena tavepsitam // 6.1.193
ity uktvā mām ayaṃ vipro gatvā tasyās tadā rahaḥ / vaṇigvadhū nanāndus tad yathāvastu nyavedayat // 6.1.194
anyedyuḥ kṛtasaṃvic ca sā nanāndā sametya tām / prāveśayad bhrātṛjāyāṃ tatra devagṛhāntare // 6.1.195
tatrāntaḥ sthitayor nau ca madhyād etaṃ tadaiva sā / mittraṃ me bhrātṛjāyāyās tasyā veṣam akārayat // 6.1.196
kṛtatadveṣam enaṃ ca gṛhītvā nagarāntaram / bhrātrā sahāviśad gehaṃ kṛtvā naḥ kāryasaṃvidam // 6.1.197
ahaṃ ca nirgatya tatas tayā puruṣaveṣayā / vaṇigvadhvā samaṃ prāptaḥ krameṇojjayinīm imām // 6.1.198
tan nanāndā ca sā rātrau tad ahaḥ sotsavāt tataḥ / mattasuptajanād gehād anena saha nirgatā // 6.1.199
tataś cāyaṃ gṛhītvā tāṃ vipracchannaiḥ prayāṇakaiḥ / āgato nagarīm etām athāvāṃ militāv iha // 6.1.200
ity āvābhyām ubhe bhārye prāpte pratyagrayauvane / nanāndṛbhrātṛjāye te svānurāgasamarpite // 6.1.201
ato nivāse sarvatra deva śaṅkāmahe vayam / kasyāśvasiti ceto hi vihitasvairasāhasam // 6.1.202
tadavasthānahetoś ca vittārthaṃ ca rahaś ciram / āvāṃ mantrayamāṇau hy o dṛṣṭau devena dūrataḥ // 6.1.203
dṛṣṭvānāyya ca saṃyamya sthāpitau cāraśaṅkayā / adya pṛṣṭau ca vṛttāntaṃ sa caiṣa kathito mayā // 6.1.204
devaḥ prabhavatīdānīm ity anenodite tadā / rājā vikramasiṃhas tau viprau dvāv apy abhāṣata // 6.1.205
tuṣṭo 'smi vāṃ bhayaṃ mā bhūd ihaiva puri tiṣṭhatam / aham eva ca dāsyāmi paryāptaṃ yuvayor dhanam // 6.1.206
ity uktvā sa dadau rājā yatheṣṭaṃ jīvanaṃ tayoḥ / tau ca bhāryānvitau tasya nikaṭe tasthatuḥ sukham // 6.1.207
itthaṃ kriyāsu nivasanty api yāsu tāsu puṃsāṃ śriyaḥ prabalasattvabahiṣkṛtāsu / evaṃ ca sāhasadhaneṣv atha buddhimatsu saṃtuṣya dānaniratāḥ kṣitipā bhavanti // 6.1.208
ity aihikena ca purāvihitena cāpi svenaiva karmavibhavena śubhāśubhena / śaśvad bhavet tadanurūpavicitrabhogaḥ sarvo hi nāma sasurāsura eṣa sargaḥ // 6.1.209
tat svapnavṛttanibhato nabhasaś cyutā yā jvālā tvayāntar udaraṃ viśatīha dṛṣṭā / sā kāpi devi surajātir asaṃśayaṃ te garbhaṃ kuto 'pi khalu karmavaśāt prapannā // 6.1.210
iti nijabhartur vadanāc chrutvā nṛpateḥ kaliṅgadattasya / devī tārādattā prāpa sagarbhā paraṃ pramadam // 6.1.211
tataḥ kaliṅgadattasya rājño garbhabharālasā / rājñī takṣaśilāyāṃ sā tārādattā śanair abhūt // 6.2.1
udeṣyac candralekhāṃ ca prācīm anucakāra sā / āsannaprasavā pāṇḍumukhī taralatārakā // 6.2.2
jajñe ca tasyā nacirād ananyasadṛśī sutā / vedhasaḥ sarvasaundaryasargavarṇakasaṃnibhā // 6.2.3
īdṛk putro na kiṃ jāta itīva snehaśālinaḥ / rakṣāpradīpās tatkrāntijitā vicchāyatāṃ yayuḥ // 6.2.4
pitā kaliṅgadattaś ca jātāṃ tāṃ tādṛśīm api / dṛṣṭvā tadrūpaputrāśāvaiphalyavimanā abhūt // 6.2.5
divyāṃ tām api saṃbhāvya sa putrecchur adūyata / śokakandaḥ ka kanyā hi kānandaḥ kāyavān sutaḥ // 6.2.6
tataś cetovinodāya khinno nirgatya mandirāt / yayau nānājinākāraṃ vihāraṃ sa mahīpatiḥ // 6.2.7
tatraikadeśe śuśrāva dharmapāṭhakabhikṣuṇā / janamadhyopaviṣṭena kathyamānam idaṃ vacaḥ // 6.2.8
arthapradānam evāhuḥ saṃsāre sumahattapaḥ / arthadaḥ prāṇadaḥ proktaḥ prāṇā hy artheṣu kīlitāḥ // 6.2.9
buddhena ca parasyārthe karuṇākulacetasā / ātmāpi tṛṇavaddattaḥ kā varāke dhane kathā // 6.2.10
tādṛśena ca dhīreṇa tapasā sa gataspṛhaḥ / saṃprāptadivyavijñāno buddho buddhatvam āgataḥ // 6.2.11
ā śarīram ataḥ sarveṣv iṣṭeṣv āśānivartanāt / prājñaḥ sattvahitaṃ kuryāt samyaksaṃbodhalabdhaye // 6.2.12
tathā ca pūrvaṃ kasyāpi kṛtanāmno mahīpateḥ / ajāyantātisubhagaḥ kramāt sapta kumārikāḥ // 6.2.13
bālā eva ca tās tyaktvā vairāgyeṇa pitur gṛham / śmaśānaṃ śiśriyuḥ pṛṣṭā jagaduś ca paricchadam // 6.2.14
asāraṃ viśvam evaitat tatrāpīdaṃ śarīrakam / tatrāpy abhīṣṭasaṃyogasukhādi svapnavibhramaḥ // 6.2.15
ekaṃ parihitaṃ tv atra saṃsāre sāram ucyate / tadenenāpi dehena kurmaḥ sattvahitaṃ vayam // 6.2.16
kṣipāmo jīvadevaitaccharīraṃ pitṛkānane / kravyād gaṇopayogāya kāntenāpi hy anena kim // 6.2.17
tathā ca rājaputro 'tra viraktaḥ ko 'py abhūt purā / sa yuvāpi sukānto 'pi parivrajyām aśiśriyat // 6.2.18
sa jātu bhikṣuḥ kasyāpi praviṣṭo vaṇijo gṛham / dṛṣṭas taruṇyā tatpatnyā padmapatrāyatekṣaṇaḥ // 6.2.19
sā tallocanalāvaṇyahṛtacittā tam abravīt / katham āttam idaṃ kaṣṭam īdṛśena tvayā vratam // 6.2.20
sā dhanyā strī tavānena cakṣuṣā yā nirīkṣyate / pratyuktaḥ sa tayā bhikṣuś cakṣur ekam apāṭayat // 6.2.21
ūce ca haste kṛtvā tanmātaḥ paśyed amīdṛśam / jugupsitam asṛṅmāṃsaṃ gṛhyatāṃ yadi rocate // 6.2.22
īdṛg eva dvitīyaṃ ca vada ramyaṃ kim etayoḥ / ity uktā tena tad dṛṣṭvā vyaṣīdat sā vaṇigvadhūḥ // 6.2.23
uvāca ca hahā pāpaṃ mayā kṛtam abhavyayā / yad ahaṃ hetutāṃ prāptā locanotpāṭane tava // 6.2.24
tac chrutvā bhikṣur avadan mā bhūd amba tava vyathā / mama tvayā hy upakṛtaṃ yataḥ śṛṇu nidarśanam // 6.2.25
āsīt ko'pi purā kānte kutrāpy upavane yatiḥ / anujāhnavi vairāgyaniḥśeṣanikaṣecchayā // 6.2.26
tapasyataś ca ko 'py asya rājā tatraiva daivataḥ / vihartum āgataḥ sākam avarodhavadhūjanaiḥ // 6.2.27
vihṛtya pānasuptasya pārśvād utthāya tasya ca / nṛpasya cāpalād rājñyas tadudyāne kilābhraman // 6.2.28
dṛṣṭvā tatraikadeśe ca taṃ samādhisthitaṃ munim / atiṣṭhan parivāryainaṃ kim etad iti kautukāt // 6.2.29
cirasthitāsu tāsv atra prabuddhaḥ so 'tha bhūpatiḥ / apaśyan dayitāḥ pārśve tata babhrāma sarvataḥ // 6.2.30
dadarśa cātra rājñīs tāḥ parivārya muniṃ sthitāḥ / kupitaś cerṣyayā tasmin khaḍgena prāharan munau // 6.2.31
aiśvaryam īrṣyā nairghṛṇyaṃ kṣībatvaṃ nirvivekitā / ekaikaṃ kiṃ na yat kuryāt pañcāṅgitve tu kā kathā // 6.2.32
tato gate nṛpe tasmin kṛttāṅgam api taṃ munim / akruddhaṃ prakaṭībhūya kāpy uvācātra devatā // 6.2.33
mahātman yena pāpena krodhenaitat kṛtaṃ tvayi / svaśaktyā tam ahaṃ hanmi manyate yadi tad bhavān // 6.2.34
tac chrutvā sa jagādarṣidevi mā smaivam ādiśaḥ / sa hi dharmasahāyo me na viprīyakaraḥ punaḥ // 6.2.35
tatprasādāt kṣamādharmaṃ bhagavatyāptavāhanam / kasya kṣameya kiṃ devi naivaṃ cet sa samācaret // 6.2.36
kaḥ kopo naśvarasyāsya dehasyārthe manasvinaḥ / priyāpriyeṣu sāmyena kṣamā hi brahmaṇaḥ padam // 6.2.37
ity uktā muninā sātha tapasā tasya toṣitā / aṅgāni devatā kṛtvā nirvraṇāni tirodadhe // 6.2.38
tad yathā so 'pi tasyarṣer upakārī mato nṛpaḥ / netrotkhananahetos tvaṃ tapovṛddhyā tathāmba me // 6.2.39
ity uktvā sa vaśī bhikṣur vinamrāṃ tāṃ vaṇigvadhūm / kānte 'pi vapuṣi svasminn anāsthaḥ siddhaye yayau // 6.2.40
tasmād bāle 'pi ramye 'pi kaḥ kāye gatvare grahaḥ / sattvopakāras tv etasmād ekaḥ prājñasya śasyate // 6.2.41
tad imā vayam etasmin nisargasukhasadmani / śmaśāne prāṇinām arthe vinyasyama śarīrakam // 6.2.42
ity uktvā parivāraṃ vāḥ sapta rājakumārikāḥ / tathaiva cakruḥ prāpuś ca saṃsiddhiṃ paramāṃ tataḥ // 6.2.43
evaṃ nije śarīre 'pi mamatvaṃ nāsti dhīmatām / kiṃ punaḥ sutadārādiparigrahatṛṇotkare // 6.2.44
ity ādi sa nṛpaḥ śrutvā vihāre dharmapāṭhakāt / kaliṅgadatto nītvā ca dinaṃ prāyāt svamandiram // 6.2.45
tatrānubādhyamānaś ca kanyājanmaśucā punaḥ / sa rājā gṛhavṛddhena kenāpy ūce dvijanmanā // 6.2.46
rājan kiṃ kanyakāratnajanmanā paritapyase / putre 'bhyo 'py uttamāḥ kanyāḥ śivāś ceha paratra ca // 6.2.47
rājyalubdheṣu kā teṣu putreṣv āsthā mahībhujām / ye bhakṣayanti janakaṃ bata markaṭakā iva // 6.2.48
nṛpās tu kuntibhojād yaḥ kuntyāditanayāguṇaiḥ / tīrṇā duḥsahadurvāsaḥprabhṛtibhyaḥ parābhavam // 6.2.49
phalaṃ yac ca sutādānāt kutaḥ putrāt paratra tat / sulocanākathām atra kiṃ ca vacmi niśamyatām // 6.2.50
āsīd rājā suṣeṇākhyaś citrakūṭācale yuvā / kāmo 'nya iva yo dhātrā nirmitas tryambakerṣyayā // 6.2.51
sa cakre divyam ārāmaṃ mūle tasya mahāgireḥ / suraṇāṃ nandanodyānavāsavairasyadāyinam // 6.2.52
tanmadhye ca cakāraikāṃ vāpīm utphallapaṅkajām / lakṣmīlīlāravindānāṃ navākaramahīm iva // 6.2.53
tasyās tasthau ca sadratnasopānāyās taṭe sadā / patnīnaṃ svānurūpāṇām abhāvād avadhūsakhaḥ // 6.2.54
ekadā tena mārgeṇa nabhasā surasundarī / rambhā jambhāribhavanād ājagāma yadṛcchayā // 6.2.55
sā taṃ dadarśa rājānaṃ tatrodyāne vihāriṇam / sākṣān madhum ivotphullapuṣpakānanamadhyagam // 6.2.56
vāpikāpadmapatitāṃ divo 'nu patitaḥ śriyam / candraḥ kim eṣa naitad vā śrīr asya hy anapāyinī // 6.2.57
nūnaṃ puṣpeṣur udyānaṃ puṣpecchuḥ so 'yam āgataḥ / kiṃ tu sā ratir etasya kva gatā sahacāriṇī // 6.2.58
ity autsukyakṛtollekhā sāvatīrya nabhontarāt / rambhā mānuṣarūpeṇa rājānaṃ tam upāgamat // 6.2.59
upetāṃ tāṃ ca sahasa dṛṣṭvā rājā savismayaḥ / acintayad aho keyam asaṃbhavyavapur bhavet // 6.2.60
na tāvan mānuṣī yena pādau nāsya rajaḥspṛśau / na cakṣuḥ sanimeṣaṃ vā tasmād divyaiva kāpy asau // 6.2.61
praṣṭavyā tu mayā neyaṃ palāyeta hi jātucit / ratibhedāsahāḥ prāyo divyāḥ kāraṇasaṃgatāḥ // 6.2.62
iti dhyāyan sa nṛpatiḥ kṛtasaṃbhāṣaṇas tayā / tatkrameṇaiva tatkālaṃ tatkaṇṭhāśleṣam āptavān // 6.2.63
cikrīḍa ca ciraṃ so 'tra sākam apsarasā tayā / divaṃ sāpi na sasmāra ramyaṃ prema na janmabhūḥ // 6.2.64
tatsakhīyakṣiṇīvṛṣṭair apūri svarṇarāśibhiḥ / sāsya bhūmir narendrasya dyaur meruśikharair iva // 6.2.65
kālena cāsya rājñaḥ sā suṣeṇasya varāpsarāḥ / asūtānanyasadṛśīṃ dhṛtagarbhā satī sutām // 6.2.66
prasūtamātraiva ca sā jagādainaṃ mahīpatim / rājan śāpo 'yam īdṛṅ me kṣīṇo jātaḥ sa cādhunā // 6.2.67
ahaṃ hi rambhā nākastrī tvayi dṛṣṭe 'nurāgiṇī / jāte ca garbhe muktvā taṃ gacchāmas tatkṣaṇaṃ vayam // 6.2.68
samayo hīdṛśo 'smākaṃ tadrakṣeḥ kanyakām imām / etadvivāhān nāke nau bhūyo bhāvī samāgamaḥ // 6.2.69
evam uktvāpsarā rambhā vivaśā sā tirodadhe / tadduḥkhāc ca sa rājābhūt tadā prāṇavyayodyataḥ // 6.2.70
nirāsthenāpi kiṃ tyaktaṃ viśvāmitreṇa jīvitam / menakāyāṃ prayātāyāṃ prasūyaiva śakuntalām // 6.2.71
ity ādi sacivair ukto jñātārthaḥ sa nṛpo dhṛtim / śanair ādatta kanyāṃ ca punaḥ saṃgamakāraṇam // 6.2.72
tāṃ ca bālāṃ tadekāgraḥ pitā sarvāṅgasundarīm / so 'tilocanasaundaryān nāmnā cakre sulocanām // 6.2.73
kālena yauvanaprāptām udyānasthaṃ dadarśa tām / yuvā yadṛcchayā bhrāmyan vatsākhyaḥ kāśyapo muniḥ // 6.2.74
sa taporāśirūpo 'pi dṛṣṭvaivaitāṃ nṛpātmajām / anurāgarasajño 'bhūd iti cātra vyacintayat // 6.2.75
aho rūpaṃ kim apy asyāḥ kanyāyāḥ paramādbhutam / nemāṃ prāpnoti ced bhāryāṃ kim anyat tapasaḥ phalam // 6.2.76
iti dhyāyan muniyuvā sa sulocanayā tayā / adarśi prajvalattejā vidhūma iva pāvakaḥ // 6.2.77
taṃ vīkṣya sāpi sapremā sākṣasūtrakamaṇḍalum / śāntaś ca kamanīyaś ca ko 'yaṃ syād ity acintayat // 6.2.78
varaṇāyeva copetya nayanotpalamālikām / kṣipantī tasya vapuṣi praṇāmam akaron muneḥ // 6.2.79
patiṃ samāpnuhīty āśīs tasyās tenābhyadhīyata / surāsuradurullaṅghyamanmathājñāvaśātmanā // 6.2.80
tato 'sāmānyatadrūpalobhaluṇṭhitalajjayā / tayāpy ūce sa vinamadvaktrayā munipuṃgavaḥ // 6.2.81
eṣā yadīcchā bhavato nirmālāpo na ced ayam / tad deva dātā nṛpatiḥ pitā me yacyatām iti // 6.2.82
athānvayaṃ parijanān munis tasyā niśamya saḥ / gatvā nṛpaṃ tatpitaraṃ suṣeṇaṃ tām ayācata // 6.2.83
so 'pi taṃ vīkṣya tapasā vapuṣā cātibhūmigam / uvāca racitātithyo rājā munikumārakam // 6.2.84
jātāpsarasi rambhāyāṃ kanyaiṣā bhagavan mama / asyā vivāhān nāke me tayā bhāvī samāgamaḥ // 6.2.85
evaṃ tayā vrajantyā dyāṃ rambhayaiva mamoditam / etat kathaṃ mahābhāga bhaved iti nirūpyatām // 6.2.86
tac chrutvā muniputro 'sau kṣaṇam evam acintayat / kiṃ purā menakodbhūtā sarpadaṣṭā pramadvarā // 6.2.87
dattvāyuṣo 'rdhaṃ muninā na bhāryā ruruṇā kṛtā / triśaṅkuḥ kiṃ na nīto dyāṃ viśvāmitreṇa lubdhakaḥ // 6.2.88
tad idaṃ svatapobhāgavyayāt kiṃ na karomy aham / ity alocya na bhāro 'yam ity uktvā so 'bravīn muniḥ // 6.2.89
he devatās tapoṃśena madīyenaiṣa bhūpatiḥ / saśarīro divaṃ yātu rambhāsaṃbhogasiddhaye // 6.2.90
ity ukte tena muninā śṛṇvantyāṃ rājasaṃsadi / evam astv iti suvyaktā divyā vāg udabhūt tataḥ // 6.2.91
tataḥ sulocanāṃ tasmai munaye kāśyapāya tām / vatsāya dattvā tanayāṃ sa rājā divam udyayau // 6.2.92
tatra divyatvam āsādya tayā śakraniyuktayā / sa reme rambhayā sākaṃ bhūyo divyānubhāvayā // 6.2.93
itthaṃ kṛtārthatāṃ deva suṣeṇaḥ prāpa kanyayā / kanyā yuṣmādṛśāṃ geheṣv īdṛśyo 'vataranti hi // 6.2.94
tad eṣā kāpi divyā te jāta śāpacyutā gṛhe / kanyā nūnam ato mā gāḥ śucaṃ taj janmanā vibho // 6.2.95
iti śrutvā kathāṃ rājā gṛhavṛddhād dvijanmanaḥ / kaliṅgadatto nṛpatir jahau cintāṃ tutoṣa ca // 6.2.96
tāṃ ca cakre nijasutāṃ nayanānandadāyinīm / nāmnā kaliṅgaseneti bālām indukalopamām // 6.2.97
sāpi tasya pitur gehe rājaputrī tataḥ kramāt / kaliṅgasenā vavṛdhe vayasyāmadhyavartinī // 6.2.98
vijahāra ca harmyeṣu sā gṛheṣu vaneṣu ca / krīḍārasamayasyeva laharī śaiśavāmbudheḥ // 6.2.99
kadācid atha harmyasthāṃ kelisaktāṃ dadarśa tām / māyāsurasutā yāntī vyomnā somaprabhābhidhā // 6.2.100
sā tām ālokya rūpeṇa munimānasamohinīm / somaprabhā nabhaḥsthaiva jātaprītir acintayat // 6.2.101
keyaṃ kim aindavī mūrtiḥ kāntis tasyā divā kutaḥ / ratir vā yadi kāmaḥ kva kanyakā tad avaimy aham // 6.2.102
atra rājagṛhe kāpi divyā śāpacyutā bhavet / jāne janmāntare cābhūn nūnaṃ sakhyaṃ mamaitayā // 6.2.103
etad dhi me vadaty asyām atisnehākulaṃ manaḥ / tadyuktaṃ kartum etāṃ me svayaṃ varasakhīṃ punaḥ // 6.2.104
iti saṃcintya bālāyās tasyāḥ saṃtrāsaśaṅkayā / somaprabhā sā aganādalakṣitam avātarat // 6.2.105
manuṣyakanyakābhāvam āśrityāśvāsakāraṇam / sāsyāḥ kaliṅgasenāyāḥ śanair upasasarpa ca // 6.2.106
diṣṭyā rājasutā kāpi svayam atyadbhutākṛtiḥ / asau samāgatā pārśvam uciteyaṃ sakhī mama // 6.2.107
iti taddarśanād eva vicintyotthāya cādarāt / kaliṅgasenāpy āliṅgat sā tāṃ somaprabhāṃ tadā // 6.2.108
upaveśya ca papraccha kṣaṇād anvayanāmanī / vakṣyāmi sarvaṃ tiṣṭheti tāṃ ca somaprabhābravīt // 6.2.109
tataḥ kathākrameṇaiva vācā sakhyam abadhyata / tābhyām ubhābhyam anyonyahastagrahapuraḥsaram // 6.2.110
atha somaprabhāvādīt sakhi tvaṃ rājakanyakā / rājaputraiḥ samaṃ sakhyaṃ kṛcchrād apy ativāhyate // 6.2.111
alpenāpy aparādhena te hi kupyanty amātrayā / rājaputravaṇikputrakathāṃ śṛṇv atra vacmi te // 6.2.112
nagaryāṃ puṣkarāvatyāṃ gūḍhasenābhidho nṛpaḥ / āsīt tasya ca jāto 'bhūd eka eva kilātmajaḥ // 6.2.113
sa rājaputro dṛptaḥ sann ekaputratayā śubham / aśubhaṃ vāpi yac cakre pitā tasyāsahiṣṭa tat // 6.2.114
bhrāmyatopavane jātu dṛṣṭas tenaikaputrakaḥ / vaṇijo brahmadattasya svatulyavibhavākṛtiḥ // 6.2.115
dṛṣṭvā ca sadyaḥ so 'nena svayaṃvarasuhṛtkṛtaḥ / tadaiva caikarūpau tau jātau rājavaṇiksutau // 6.2.116
sthātuṃ na śekatuḥ kṣipraṃ tāv anyonyam adarśanam / āśu badhnāti hi prema prāgjanmāntarasaṃstavaḥ // 6.2.117
nopabhuṅkte sma taṃ bhogaṃ rājaputraḥ kadācana / vaṇikputrasya yas tasya nādāv evopakalpitaḥ // 6.2.118
ekadā suhṛdas tasya niścityodvāham āditaḥ / ahicchatraṃ vivāhāya sa pratasthe nṛpātmajaḥ // 6.2.119
mittreṇa tena sākaṃ ca gajārūḍhaḥ sasainikaḥ / gacchann ikṣumatītīraṃ prāpya sāyaṃ samāvasat // 6.2.120
tatra candrodaye pānam āsevya śayanaṃ śritaḥ / arthito nijayā dhātryā kathāṃ vaktuṃ pracakrame // 6.2.121
upakrāntakatho jahre śrānto mattaś ca nidrayā / dhātrī ca tadvat so 'py āsīt snehāj jāgradvaṇiksutaḥ // 6.2.122
tataḥ supteṣu cānyeṣu strīṇām iva mithaḥ kathā / gagane śuśruve tena vaṇikputreṇa jāgratā // 6.2.123
anākhyāya kathāṃ suptaḥ pāpo 'yaṃ tac chapāmy aham / paridrakṣyaty asau hāraṃ prātastaṃ ced grahīṣyati // 6.2.124
kaṇṭhalagnena tenaiṣa tatkṣaṇaṃ mṛtyum āpsyati / ity uktvā virarāmaikā dvitīyā ca tato 'bravīt // 6.2.125
ato yady ayam uttīrṇas tad drakṣyaty āmrapādapam / viyokṣyate phalāny asya tataḥ prāṇair vimokṣyate // 6.2.126
ity uktvā vyaramat sāpi tṛtīyābhidhadhe tataḥ / yady etad api tīrṇo 'yaṃ tadvivāhakṛte gṛham // 6.2.127
praviṣṭaś cet tad evāsya hantuṃ pṛṣṭhe patiṣyati / uktveti nyavṛtat sāpi caturthī vyāharat tataḥ // 6.2.128
ato 'pi yadi nistīrṇas tan naktaṃ vāsaveśmani / praviṣṭaḥ śatakṛtvo 'yaṃ kṣutaṃ sadyaḥ kariṣyati // 6.2.129
śatakṛtvo 'pi yady asya jīveti na vadiṣyati / kaścid atra tataś caiṣa mṛtyor vaśam upaiṣyati // 6.2.130
yena cedaṃ śrutaṃ so 'sya rakṣārthaṃ yadi vakṣyati / tasyāpi bhavitā mṛtyur ity uktvā sā nyavartata // 6.2.131
vaṇiksutaś ca tat sarvaṃ śrutvā nirghātadāruṇam / sa tasya rājaputrasya snehodvigno vyacintayat // 6.2.132
upakrantām anākhyātāṃ dhik kathāṃ yady alakṣitāḥ / devataḥ śrotum āyātāḥ śapantyas tu kutūhalāt // 6.2.133
tad etasmin mṛte rājasute ko 'rtho mamāsubhiḥ / ato 'yaṃ rakṣaṇīyo mety uktyā prāṇasamaḥ suhṛt // 6.2.134
vṛttānto 'pi na vācyo 'sya mā bhūd doṣo mamāpy ataḥ / ity ālocya niśāṃ ninye sa kṛcchreṇa vaṇiksutaḥ // 6.2.135
rājaputro 'pi sa prātaḥ prasthitas tatsakhaḥ pathi / dadarśa purato hāraṃ tam ādātum iyeṣa ca // 6.2.136
tato 'bravīd vaṇikputro hāraṃ mā sma grahīḥ sakhe / māyeyam anyathā naite paśyeyuḥ sainikāḥ katham // 6.2.137
tac chrutvā taṃ parityajya gacchann agre dadarśa saḥ / āmravṛkṣaṃ phalāny asya bhoktuṃ caicchan nṛpātmajaḥ // 6.2.138
vaṇikputreṇa ca prāgvat tato 'pi sa nivāritaḥ / sāntaḥkhedaḥ śanair gacchan prāpa śvaśuraveśma tat // 6.2.139
tatrodvāhakṛte veśma viśan dvārān nivartitaḥ / tenaiva sakhyā yāvac ca tāvat tatpatitaṃ gṛham // 6.2.140
tataḥ kathaṃcid uttīrṇaḥ kiṃcit sapratyayo niśi / nivāsakaṃ viveśānyaṃ rājaputro vadhūsakhaḥ // 6.2.141
tatra tasmin vaṇikputre praviśyālakṣitasthite / śatakṛtvaḥ kṣutaṃ cakre śayanīyāśrito 'tha saḥ // 6.2.142
śatakṛtvo 'pi tasyātra nīcair jīvety udīrya saḥ / kṛtakāryo vaṇikputro hṛṣṭaḥ svairaṃ bahir yayau // 6.2.143
niryāntaṃ tam apaśyac ca rājaputro vadhūsakhaḥ / īrṣyāvismṛtatatsnehaḥ kruddho dvāḥsthān uvāca ca // 6.2.144
pāpātmāyaṃ rahaḥsthasya praviṣṭo 'ntaḥpuraṃ mama / tad baddhvā sthāpyatāṃ yāvat prabhāte 'sau nigṛhyate // 6.2.145
tad buddhvā rakṣibhir baddho niśāṃ ninye vaṇiksutaḥ / prātar vadhyabhuvaṃ taiś ca nīyamāno 'bravītsa tān // 6.2.146
ādau nayata māṃ tāvad rājaputrāntikaṃ yataḥ / vakṣyāmi kāraṇaṃ kiṃcit tataḥ kuruta me vadham // 6.2.147
ity uktais tena tair gatvā vijñaptaḥ sa nṛpātmajaḥ / sacivair bodhitaś cānyais tasyānayanam ādiśat // 6.2.148
ānītaḥ so 'bravīt tasmai vṛttāntaṃ rājasūnave / pratyayād gṛhapātotthān mene satyaṃ ca so 'pi tat // 6.2.149
tatas tuṣṭaḥ samaṃ sakhya vadhamuktena tena saḥ / āyayau rājatanayaḥ kṛtadāro nijāṃ purīm // 6.2.150
tatra so 'pi suhṛt tasya kṛtadāro vaṇiksutaḥ / stūyamānaguṇaḥ sarvair janair āsīd yathāsukham // 6.2.151
evam ucchṛṅkhalā bhūtvā svaniyantṛpramāthinaḥ / rājaputrā na manyante hitaṃ mattā gajā iva // 6.2.152
vetālais taiś ca kā maittrī ye vihasya haranty asūn / tad rājaputri sakhyaṃ me ma sma vyabhicaraḥ sadā // 6.2.153
iti śrutvā kathām etāṃ harmye somaprabhāmukhāt / kaliṅgasenā sasnehaṃ tāṃ sakhīṃ pratyabhāṣata // 6.2.154
ete piśācā na tv ete rājaputrā matāḥ sakhi / piśācadurgrahakathām aham ākhyāmi te śṛṇu // 6.2.155
yajñasthalākhye ko 'py āsīd agrahāre purā dvijaḥ / sa jātu durgataḥ kāṣṭhāny āhartum aṭavīṃ yayau // 6.2.156
tatra kāṣṭhaṃ kuṭhāreṇa pāṭyamānaṃ vidher vaśāt / āpatya tasya jaṅghāyāṃ bhittvāntaḥ praviveśa tat // 6.2.157
tataḥ sa prasravadrakto dṛṣṭvā kenāpi mūrcchitaḥ / utkṣipyānīyata gṛhaṃ puṃsāṃ pratyabhijānatā // 6.2.158
tatra vihvalayā patnyā tasya prakṣālya śoṇitam / āśvāsya tasya jaṅghāyāṃ nibaddho vraṇapaṭṭakaḥ // 6.2.159
tataś cikitsyamānaḥ san vraṇas tasya dine dine / na paraṃ na rurohaiva yāvan nāḍītvam āyayau // 6.2.160
tato nāḍīvraṇāt khinno daridro maraṇodyataḥ / abhyetya sakhyā vipreṇa kenāpi jagade rahaḥ // 6.2.161
sakhā me yajñadattākhyaś ciraṃ bhūtvātidurgataḥ / piśācasādhanaṃ kṛtvā dhanaṃ prāpya sukhī sthitaḥ // 6.2.162
tac ca tatsādhanaṃ tena mamāpy uktaṃ tvam apy ataḥ / piśācaṃ sādhaya sakhe sa te ropayitā vraṇam // 6.2.163
ity uktvākhyātamantro 'sāv uvācāsya kriyām imām / utthāya paścime yāme muktakeśo digambaraḥ // 6.2.164
anācāntaś ca muṣṭī dvau taṇḍulānāṃ yathākṣamam / dvābhyām ādāya hastābhyāṃ japan gaccheś catuṣpatham // 6.2.165
tatra taṇḍulamuṣṭī dvau sthāpayitvā tataḥ sakhe / maunenaiva tvam āgaccher mā vīkṣiṣṭhāś ca pṛṣṭhataḥ // 6.2.166
evaṃ kuru sadā yāvat piśāco vyaktatāṃ gataḥ / ahaṃ hi hanmi te vyādhim iti tvāṃ vakṣyati svayam // 6.2.167
tato 'bhinandes taṃ so 'tha tava rogaṃ hariṣyati / ity uktas tena mittreṇa sa dvijas tat tathākarot // 6.2.168
tataḥ siddhaḥ piśācaḥ sa tasyārtasya mahauṣadhīḥ / himācalendrād ānīya ropayām āsa taṃ vraṇam // 6.2.169
jagāda ca prahṛṣṭaṃ taṃ so 'tha lagnagraho dvijam / dehi vraṇaṃ dvitīyaṃ me yāvat taṃ ropayāmy aham // 6.2.170
na cet sṛjāmy anarthaṃ te śarīraṃ saṃharāmi vā / tac chrutvā sa dvijo bhītaḥ sadyo muktyai tam abhyadhāt // 6.2.171
vraṇaṃ dvitīyaṃ dāsyāmi saptabhis te dinair iti / tatas tenojjhitaḥ so 'bhūn nirāśo jīvite dvijaḥ // 6.2.172
ity uktvā viratā madhyād aślīlākhyānalajjayā / kaliṅgasenā bhūyaḥ sāvādīt somaprabhām idam // 6.2.173
tato vraṇāntarālābhād ārtaṃ vipram uvāca tam / dṛṣṭvā pṛṣṭvā ca duhitā vidagdhā mṛtabhartṛkā // 6.2.174
vañcaye 'haṃ piśācaṃ taṃ gaccha tvaṃ brūhi taṃ punaḥ / nāḍīvraṇo madduhitur bhavatā ropyatām iti // 6.2.175
tac chrutvā mudito gatvā tathaivoktvā ca sa dvijaḥ / anaiṣīd duhitus tasyāḥ piśācaṃ taṃ tato 'ntikam // 6.2.176
sā ca tasya piśācasya varāṅgaṃ svam adarśayat / ropayemaṃ vraṇaṃ bhadra mameti bruvatī rahaḥ // 6.2.177
sa ca mūḍhaḥ piśāco 'syā varāṅge satataṃ dadau / piṇḍīlepādi na tv āsīt sa taṃ ropayituṃ kṣamaḥ // 6.2.178
dinaiś ca khinnas tasyāḥ sa kṛtvā jaṅghe nijāṃsayoḥ / kiṃsvin na rohatīty evaṃ tadvarāṅgaṃ vyalokayat // 6.2.179
yāvad dvitīyaṃ tasyādhaḥ sa payuvraṇam aikṣata / taṃ dṛṣṭvaiva ca saṃbhrāntaḥ sa piśāco vyacintayat // 6.2.180
eko na ropito yāvad utpanno 'yaṃ vraṇo 'paraḥ / satyaḥ pravādo yacchidreṣv anarthā yānti bhūritām // 6.2.181
prabhavanti yato lokāḥ pralayaṃ yānti yena ca / saṃsāravartma vivṛtaṃ kaḥ pidhātuṃ tad īśvaraḥ // 6.2.182
ity ālocya viruddhārthasiddhyā bandhanaśaṅkayā / sa piśācas tato mūrkhaḥ palāyyādarśanaṃ yayau // 6.2.183
evaṃ ca vañcayitvā taṃ piśācaṃ mocitas tayā / duhitrā sa dvijas tasthau rogottīrṇo yathāsukham // 6.2.184
itthaṃ piśācās tat tulyā bālā rājasutāś ca ye / te siddhā apy anarthāya sakhi rakṣyās tu buddhibhiḥ // 6.2.185
rājaputryaḥ kulīnās tu naitādṛśyaḥ śrutāḥ kvacit / ato 'nyathā na bhāvyaṃ te sakhi matsaṃgataṃ prati // 6.2.186
evaṃ kaliṅgasenāyā mukhāc chrutvā yathākramam / sahāsacitramadhuraṃ toṣaṃ somaprabhā yayau // 6.2.187
ito me ṣaṣṭiyojanyāṃ gṛhaṃ yāti ca vāsaraḥ / ciraṃ sthitāsmi tat tanvi yāmīty etām uvāca ca // 6.2.188
tato 'stagiriśekharaṃ vrajati vāsareśe śanaiḥ sakhīṃ punar upāgamat praṇayinīṃ samāpṛcchya tām / kṣaṇaṃ janitavismayā gaganamārgam utpatya sā jagāma vasatiṃ nijāṃ prasabham eva somaprabhā // 6.2.189
vilokya ca tad adbhutaṃ bahuvitarkam atyadbhutaṃ praviśya samacintayat kila kaliṅgasenā ca sā / na vedmi kim asāv aho mama sakhī hi siddhāṅganā bhavet kim athavāpsarāḥ kim athavāpi vidyādharī // 6.2.190
divyā tāvad iyaṃ bhavaty avitathaṃ vyomāgrasaṃcāriṇī divyā yānti ca mānuṣībhir asamasnehāhṛtāḥ saṃgatim / bheje kiṃ nṛpateḥ pṛthos tanayayā sakhyaṃ na sārundhatī tatprītyā pṛthur ānināya surabhiṃ svargān na kiṃ bhūtale // 6.2.191
tatkṣīrāśanato na kiṃ punar asau bhraṣṭo 'pi yāto divaṃ saṃbhūtāś ca tataḥ prabhṛty avikalā gāvo na kiṃ bhūtale / tad dhanyāsmi śubhodayād upanatā divyā sakhīyaṃ mama prātaś cānvayanāmanī sunipuṇaṃ prakṣyāmi tām āgatām // 6.2.192
ity ādi rājatanayā hṛdi cintayantī tāṃ yāminīm anayad atra kaliṅgasenā / somaprabhā ca nijaveśmani bhūya eva taddarśanotsukamanā rajanīṃ nināya // 6.2.193
tataḥ somaprabhā prātas tadvinodopapādinīm / nyastadārumayānekam āyasadyantraputrikām // 6.3.1
karaṇḍināṃ samādāya sā nabhastalacāriṇī / tasyāḥ kaliṅgasenāyā nikaṭaṃ punar āyayau // 6.3.2
kaliṅgasenāpy ālokya tām ānandāśrunirbharā / utthāya kaṇṭhe jagrāha pārśvāsīnām uvāca ca // 6.3.3
tvadīyamukhapūrṇendudarśanena vinā sakhi / tamomayī triyāmādya śatayām eva me gatā // 6.3.4
tajjanmāntarasaṃbandhaḥ kīdṛśaḥ syāt tvayā mama / yasyāyaṃ pariṇāmo 'dya tvaṃ devī vetsi ced vada // 6.3.5
tac chrutvā rājaputrīṃ tām evaṃ somaprabhābravīt / īdṛṅ me nāsti vijñānaṃ na hi jātiṃ smarāmy aham // 6.3.6
na cātra munayo 'bhijñāḥ ke cit tu yadi jānate / taiḥ kṛtaṃ tādṛśaṃ pūrvaṃ paratattvavidaś ca te // 6.3.7
evam uktavatīṃ bhūyaḥ premaviśrambhapeśalam / kaliṅgasenā papraccha vijane tāṃ sakautukā // 6.3.8
brūhi me sakhi kasyeha devajāteḥ pitus tvayā / janmanālaṃkṛto vaṃśo muktayeva suvṛttayā // 6.3.9
jagatkarṇāmṛtaṃ kiṃ ca tava nāma sulakṣaṇe / karaṇḍikā kimartheyam asyām asti ca vastu kim // 6.3.10
evaṃ kaliṅgasenāyāḥ śrutvā sapraṇayaṃ vacaḥ / somaprabhā sā sarvaṃ tat kramād vaktuṃ pracakrame // 6.3.11
asti trijagati khyāto mayo nāma mahāsuraḥ / āsuraṃ bhāvam utsṛjya śauriṃ sa śaraṇaṃ śritaḥ // 6.3.12
tena dattābhayaś cakre sa ca vajrabhṛtaḥ sabhām / daityāś ca devapakṣo 'yam iti taṃ prati cukrudhuḥ // 6.3.13
tadbhayāt tena vindhyādrau māyāvivaramandiram / agamyam asurendrāṇāṃ bahvāścaryamayaṃ kṛtam // 6.3.14
tasyāvāṃ dve duhitarau mayasya brahmacāriṇī / jyeṣṭhā svayaṃprabhā nāma kumārī tadgṛhasthitā // 6.3.15
ahaṃ somaprabhā nāma kaniṣṭhā sā tv ahaṃ sakhi / nalakūbarasaṃjñāya dattā dhanadasūnave // 6.3.16
pitrā ca śikṣitāsmīha māyāyantrāṇy anekadhā / tvatprītyā ceyam ānītā pūrṇā tava karaṇḍikā // 6.3.17
ity uktvādarśayat tasyāḥ prodghāṭya bahukautukāḥ / somaprabhā kāṣṭhamayīḥ svamāyāyantraputrikāḥ // 6.3.18
kīlikāhatimātreṇa kācid gatvā vihāyasā / tadājñayā puṣpamālām ādāya drutam āyayau // 6.3.19
kācit tathaiva pānīyam ānināya yadṛcchayā / kācinn anarta kācic ca kathālāpam athākarot // 6.3.20
ity ādibhir mahāścaryaiḥ kaṃcit kālaṃ vinodya tām / surakṣitāṃ sthāpayitvā tāṃ ca yantrakaraṇḍikām // 6.3.21
kaliṅgasenām āmantrya sotkāṃ somaprabhā tataḥ / yayau bhartṛparāyattā nabhasā nijamandiram // 6.3.22
kaliṅgasenāpy āścaryadarśanadhvastayā kṣudhā / prahṛṣṭā tad ahas tasthau sarvāhāraparāṅmukhī // 6.3.23
tad dṛṣṭvā ca tatas tasyā jananī rogaśaṅkinī / ānandākhyena bhiṣajā nirūpyāvikaloditā // 6.3.24
kuto 'pi hetor harṣeṇa naṣṭāsyāḥ kṣun na rogataḥ / utphullanetraṃ vakty etad asyā hasad ivānanam // 6.3.25
ity uktā bhiṣajā harṣahetuṃ tajjananī ca sā / papraccha tāṃ yathāvṛttaṃ sāpi tasyai tad abravīt // 6.3.26
tataḥ ślāghyasakhī saṅgahṛṣṭāṃ matvābhinandya ca / āhāraṃ kārayām āsa jananī tāṃ yathocitam // 6.3.27
athānyedyur upāgatya viditārthā krameṇa sā / kaliṅgasenāṃ tām eva rahaḥ somaprabhābhyadhāt // 6.3.28
mayā tvatsakhyam āvedya tvatpārśvāgamane 'nvaham / anujñā jñānino bhartur gṛhītā viditārthataḥ // 6.3.29
tasmāt tvam apy anujñātā pitṛbhyāṃ bhava sāṃpratam / yena svairaṃ mayā sākaṃ niḥśaṅkā vihariṣyasi // 6.3.30
evam uktavatīṃ haste tāṃ gṛhītvaiva tatkṣaṇam / kaliṅgasenā svapitur mātuś ca nikaṭaṃ yayau // 6.3.31
tatra nāmānvayākhyānapūrvaṃ caitām adarśayat / pitre kaliṅgadattāya rājñe somaprabhāṃ sakhīm // 6.3.32
mātre ca tārādattāyai tathaivaitām adarśayat / tau ca dṛṣṭvā yathākhyānam enām abhinanandatuḥ // 6.3.33
ūcatuś cākṛtiprītau daṃpatī tāv ubhau tataḥ / satkṛtya duhitṛsnehāt tāṃ mahāsurasundarīm // 6.3.34
vatse kaliṅgaseneyaṃ haste tava samarpitā / tad idānīṃ yathakāmam ubhe viharatāṃ yuvām // 6.3.35
etat tayor vaco dve cāpy abhinandya nirīyatuḥ / samaṃ kaliṅgasenā ca sā ca somaprabhā tataḥ // 6.3.36
jagmatuś ca vihārāya vihāraṃ rājanirmitam / āninyatuś ca tāṃ tatra māyāyantrakaraṇḍikām // 6.3.37
tato yantramayaṃ yakṣaṃ gṛhītvā prāhiṇot tadā / somaprabhā svaprayogād buddhārcānayanāya sā // 6.3.38
sa yakṣo nabhasā gatvā dūram adhvānam āyayau / ādāya muktāsadratnahemāmburuhasaṃcayam // 6.3.39
tenābhipūjya sugatān bhasayām āsa tatra sā / somaprabhā sanilayān sarvāścaryapradāyinā // 6.3.40
tad buddhvāgatya dṛṣṭvā ca vismito mahiṣīsakhaḥ / rājā kaliṅgadattas tām apṛcchad yantraceṣṭitam // 6.3.41
tataḥ somaprabhāvādīd rājann etāny anekadhā / māyāyantrādiśilpāni pitrā sṛṣṭāni me purā // 6.3.42
yathā cedaṃ jagadyantraṃ pañcabhūtātmakaṃ tathā / yantrāṇy etāni sarvāṇi śṛṇu tāni pṛthak pṛthak // 6.3.43
pṛthvīpradhānaṃ yantraṃ yad dvārādi pidadhāti tat / pihitaṃ tena śaknoti na codghāṭayituṃ paraḥ // 6.3.44
ākāras toyayantrotthaḥ sajīva iva dṛśyate / tejomayaṃ tu yad yantraṃ taj jvalāḥ parimuñcati // 6.3.45
vātayantraṃ ca kurute ceṣṭā gatyāgamādikāḥ / vyaktīkaroti cālāpaṃ yantram ākāśasaṃbhavam // 6.3.46
mayā caitāny avāptāni tātāt kiṃ tvam ṛtasya yat / rakṣakaṃ cakrayantraṃ tat tāto jānāti nāparaḥ // 6.3.47
iti tasyā vadantyās tadvacaḥ śraddadhatām iva / madhyāhne pūryamāṇānāṃ śaṅkhānām udabhūd dhvaniḥ // 6.3.48
tataḥ svocitam āhāraṃ dātuṃ vijñāpya taṃ nṛpam / prāpy anujñāṃ vimāne tāṃ sānugāṃ yantranirmite // 6.3.49
kaliṅgasenām ādāya pratasthe gaganena sā / somaprabhā pitṛgṛhaṃ jyeṣṭhāyāḥ svasur antikam // 6.3.50
kṣaṇāc ca prāpya vindhyādrivarti tatpitṛmandiram / tasyāḥ svayaṃprabhāyāś ca pārśvaṃ tām anayat svasuḥ // 6.3.51
tatrāpaśyaj jaṭājūṭamālinīṃ tāṃ svayaṃprabhām / kaliṅgasenā lambākṣamālāṃ sā brahmacāriṇīm // 6.3.52
susitāmbarasaṃvītāṃ hasantīm iva pārvatīm / kāmabhogamahābhogagṛhītogratapaḥkriyām // 6.3.53
sāpi somaprabhākhyātāṃ praṇatāṃ tāṃ nṛpātmajām / svayaṃprabhā kṛtātithyā saṃvibheje phalāśanaiḥ // 6.3.54
sakhi bhuktaiḥ phalair etair jarā te na bhaviṣyati / vināśinyasya rūpasya padmasyeva himāhatiḥ // 6.3.55
etadartham iha snehād ānītā bhavatī mayā / iti somaprabhā caitāṃ rājaputrīm abhāṣata // 6.3.56
tataḥ kaliṅgasenātra tāny abhuṅkta phalāni sā / sadyo 'mṛtarasāsārasiktāṅgīva babhūva ca // 6.3.57
dadarśa ca purodyānaṃ bhramantī tatra kautukāt / sasuvarṇābjavāpīkaṃ sudhāsvāduphaladrumam // 6.3.58
haimacitrakhagākīrṇaṃ san maṇistambhavibhramam / bhittibuddhikaraṃ śūnye bhittau śūnyapratītidam // 6.3.59
jale sthaladhiyaṃ kurvat sthale ca jalabuddhikṛt / lokāntaram ivāpūrvaṃ mayamāyāvinirmitam // 6.3.60
praviṣṭapūrvaṃ plavagaiḥ purā sītāgaveṣibhiḥ / svayaṃprabhāprasādena cirāt saṃprāptanirgamaiḥ // 6.3.61
tatas tadadbhutapuraprakāmālokavismitām / ajarābhājanībhūtāṃ tām āpṛcchya svayaṃprabhām // 6.3.62
kaliṅgasenām āropya yantre bhūyo vihāyasā / somaprabhā takṣaśilām ānināya svamandiram // 6.3.63
tatra sā tad yathāvastu pitroḥ sarvam avarṇayat / kaliṅgasenā tau cāpi paraṃ saṃtoṣam īyatuḥ // 6.3.64
itthaṃ tayor dvayoḥ sakhyor gacchatsu divaseṣv atha / ūce kaliṅgasenāṃ tām evaṃ somaprabhaikadā // 6.3.65
yāvan na pariṇīta tvaṃ tāvat sakhyaṃ mama tvayā / tvadbhartṛbhavane paścān mama syād āgamaḥ kutaḥ // 6.3.66
na dṛśyo hi sakhībhartā nāṅgīkāryaḥ kathaṃcana / avervṛkīva snuṣāyāḥ śvaśrūr māṃsāni khādati // 6.3.67
tathā ca śṛṇu vacmy etāṃ kīrtisenākathāṃ tava // 6.3.68
pure pāṭaliputrākhye dhuryo dhanavatāṃ vaṇik / nāmnā yathārthena purā dhanapālita ity abhūt // 6.3.69
kīrtisenābhidhānā ca tasyājāyata kanyakā / rūpeṇānanyasadṛśī prāṇebhyo 'py adhikapriyā // 6.3.70
sā ca tena samānāya magadheṣu maharddhaye / devasenābhidhānāya dattābhūd vaṇije sutā // 6.3.71
tasya cātisuvṛttasya devasenasya durjanī / vipannajanakasyāsīj jananī svāminī gṛhe // 6.3.72
sā snuṣāṃ kīrtisenāṃ tāṃ paśyantī patisaṃmatām / krudhā jvalantī putrasya parokṣam akadarthayat // 6.3.73
kīrtisenā ca sā patyur vaktuṃ naiva śaśāka tat / kaṣṭā hi kuṭilaśvaśrūparatantravadhūsthitiḥ // 6.3.74
ekadā sa patis tasyā devaseno vaṇijyayā / gantuṃ pravavṛte bandhuprerito valabhīṃ purīm // 6.3.75
tataḥ sā kīrtisenā taṃ patim evam abhāṣata / iyac ciraṃ mayā naitad āryaputra tavoditam // 6.3.76
kadarthayati mām eṣā tavāmbā tvayy api sthite / tvayi tu proṣite kiṃ me kuryād iti na vedmy aham // 6.3.77
tac chrutvā sa samudbhrāntas tatsnehāt sabhayaḥ śanaiḥ / devasenas tadā gatvā mātaraṃ praṇato 'bravīt // 6.3.78
kīrtisenādhunā haste tavāmba prasthitasya me / nāsyā niḥsnehatā kāryā kulīnatanayā hy asau // 6.3.79
tac chrutvā kīrtisenāṃ tām āhūyodvartitekṣaṇā / taṃ devasenaṃ mātā sā tatkālaṃ samabhāṣata // 6.3.80
kṛtaṃ mayā kiṃ pṛcchaitām evaṃ tvāṃ prerayatyasu / gṛhabhedakarī putra mama tu dvau yuvāṃ samau // 6.3.81
śrutvaitac chāntacitto 'bhūt tatkṛte sa vaṇigvaraḥ / vyājasapraṇayair vākyair jananyā yo na vañcyate // 6.3.82
kīrtisenā tu sā tūṣṇīm āsīd udvegasasmitā / devasenas tu so 'nyedyuḥ pratasthe valabhīṃ vaṇik // 6.3.83
tatas tadvirahakleśajuṣas tasyāḥ krameṇa sā / tanmātā kīrtisenāyā dāsīḥ pārśvān nyavārayat // 6.3.84
kṛtvā ca gṛhacāriṇyā svaceṭyā saha saṃvidam / ānāyyābhyantaraṃ guptaṃ tāṃ vivastraṃ cakāra sā // 6.3.85
pāpe harasi me putram ity uktvā sakacagraham / pādair dantair nakhaiś caitāṃ ceṭyā samam apāṭayat // 6.3.86
cikṣepa caināṃ bhūgehe sapidhāne dṛḍhārgale / tatratye 'bhyuddhṛtāśeṣapūrvajātārthasaṃcaye // 6.3.87
nyadhāc ca tasyās tatrāntaḥ pratyahaṃ sā dinātyaye / pāpā tādṛgavasthāyā bhaktasyārdhaśarāvakam // 6.3.88
acintayac ca dūrasthe patyāv evaṃ mṛtā svayam / imāṃ vyutthāpya yāteti vakṣyāmi divasair iti // 6.3.89
itthaṃ bhūmigṛhe kṣiptā śvaśrvā pāpakṛtā tayā / sukhārhā rudatī tatra kīrtisenā vyacintayat // 6.3.90
āḍhyaḥ patiḥ kule janma saubhāgyaṃ sādhuvṛttatā / tad apy aho mama śvaśrūprasādād īdṛśī vipat // 6.3.91
etadarthaṃ ca nindanti kanyānāṃ janma bāndhavāḥ / śvaśrūn anandṛsaṃtrāsam asaubhāgyādidūṣitam // 6.3.92
iti śocanty akasmāt sā kīrtisenā khanitrakam / lebhe 'smād bhūgṛhād dhātrā manaḥ śalyam ivoddhṛtam // 6.3.93
ayomayena tenātra suruṅgāṃ nicakhāna sā / tāvad yāvat tayottasthe daivāt svād vāsaveśmanaḥ // 6.3.94
dadarśa ca pradīpena prāktanenātha tadgṛham / akṣīṇena kṛtālokā dharmeṇaiva nijena sā // 6.3.95
ādāyātaś ca vastrāṇi svaṃ varṇaṃ ca niśākṣaye / nirgatyaiva tato guptaṃ jagāma nagarād bahiḥ // 6.3.96
evaṃvidhāyā gantuṃ me na yuktaṃ pitṛveśmani / kiṃ vakṣye tatra lokaś ca pratyeṣyati kathaṃ mama // 6.3.97
ataḥ svayuktyā gantavyaṃ patyur evāntikaṃ mayā / ihāmutra ca sādhvīnāṃ patir ekā gatir yataḥ // 6.3.98
ity ālocya cakārātra taḍāgāmbukṛtāplavā / rājaputrasya veṣaṃ sā kīrtisenā subṛṃhitam // 6.3.99
tato gatvāpaṇe dattvā kiṃcin mūlyena kāñcanam / kasyāpi vaṇijo gehe dine tasminn uvāsa sā // 6.3.100
anyedyus tatra cakre ca valabhīṃ gantum icchatā / samudrasenanāmnā sā vaṇijā saha saṃstavam // 6.3.101
tena sākaṃ sabhṛtyena prāptuṃ prākprasthitaṃ patim / sadrājaputraveṣā sā pratasthe valabhīṃ prati // 6.3.102
jagāda taṃ ca vaṇijaṃ gotrajair asmi bādhitaḥ / tat tvayā saha gacchāmi valabhīṃ svajanāntikam // 6.3.103
tac chrutvā sa vaṇikputro mārge paryacarac ca tām / rājaputro dhruvaṃ bhavyaḥ ko 'py asāv iti gauravāt // 6.3.104
yayau ca sa vaṇiksārthaḥ puraskṛtyāṭavīpatham / bahuśulkabhayatyaktamārgāntarajanāśritam // 6.3.105
dinaiḥ prāpyāṭavīdvāraṃ sāyaṃ sārthe kṛtasthitau / cakre kṛtāntadūtīva śabdaṃ bhayakaraṃ śivā // 6.3.106
tadabhijñe vaṇigloke cauradyāpātaśaṅkini / haste gṛhītaśastreṣu sarvato ripur akṣiṣu // 6.3.107
dhvānte dhāvati dasyūnām agrayāyibalopame / kīrtisenā tad ālokya puṃveṣā sā vyacintayat // 6.3.108
aho duṣkṛtināṃ karma saṃtānenaiva vardhate / paśya śvaśrūkṛtā vyāpad ihāpi phalitā mama // 6.3.109
prathamaṃ mṛtyunevāhaṃ śvaśrūkopena bhakṣitā / praviṣṭā bhūgṛhaṃ paścād garbhavāsam ivāparam // 6.3.110
daivāt tato 'pi niṣkrāntā jāteva punar apy aham / ihādyāgatya saṃprāptā bhūyo jīvitasaṃśayam // 6.3.111
caurair yadi hatāsmīha tacchvaśrūr mama vairiṇī / anyāsaktā gatā kvāpīty abhidhāsyati te patim // 6.3.112
strīti jñātāsmi kenāpi hṛtavastrāntarā yadi / tato mṛtyur mama śreyān na punaḥ śīlaviplavaḥ // 6.3.113
tena cātmaiva me rakṣyo nāpekṣyo 'yaṃ suhṛdvaṇik / satīdharmo hi sustrīṇāṃ cintyo na suhṛdādayaḥ // 6.3.114
iti niścitya sā prāpa cinvatī tarumadhyagam / gartaṃ gṛhākṛtiṃ dattaṃ kṛpayevāntaraṃ bhuvā // 6.3.115
tatra praviśya cācchādya tṛṇaparṇādibhis tanum / tasthau saṃdhāryamāṇā sā patisaṃgamavāñchayā // 6.3.116
tato niśīthe sahasā nipatyaivodyatāyudhā / caurasenā sumahatī sārthaṃ vaiṣṭayati sma tam // 6.3.117
ninadad dasyukālābhraṃ śastrajvālāciraprabham / tataḥ sarudhirāsāraṃ tatrābhūd yuddhadurdinam // 6.3.118
hatvā samudrasenaṃ ca sānugaṃ taṃ vaṇikpatim / balino 'tha yayuś caurā gṛhītadhanasaṃcayāḥ // 6.3.119
tadā ca kīrtisenā sā śrutakolāhalā balāt / yan na muktāsubhis tatra kāraṇaṃ kevalo vidhiḥ // 6.3.120
tato niśāyāṃ yātāyām udite tigmatejasi / nirjagāma ca sā tasmād gartād viṭapamadhyataḥ // 6.3.121
kāmaṃ bhartrekabhaktānām aviskhalitatejasām / devatā eva sādhvīnāṃ trāṇam āpadi kurvate // 6.3.122
yat tatra nirjane 'raṇye siṃho dṛṣṭvāpi tāṃ jahau / na paraṃ yāvad abhyetya kutaścit ko'pi tāpasaḥ // 6.3.123
pṛṣṭodantāṃ samāśvāsya jalapānaṃ kamaṇḍaloḥ / dattvopadiśya panthānaṃ tasyāḥ kvāpi tirodhadhe // 6.3.124
tatas tṛptāmṛteneva kṣutpipāsāvinākṛtā / tāpasoktena mārgeṇa pratasthe sā pativrata // 6.3.125
athāstaśikharārūḍhaṃ prasāritakaraṃ ravim / rātrim ekāṃ kṣamasveti vadantam iva vīkṣya sā // 6.3.126
mahato 'raṇyavṛkṣasya gṛhābhaṃ mūlakoṭaram / viveśa pidadhe cāsya dvāram anyena dāruṇā // 6.3.127
pradoṣe ca dadarśātra dvāracchindrāntareṇa sā / rākṣasīm āgatāṃ ghorāṃ bālakair anvitāṃ sutaiḥ // 6.3.128
tīrṇāny avipad adyāham anayā bhakṣiteti sā / trastā yāvat tarau tāvad ārūḍhā tatra rākṣasī // 6.3.129
anvārūḍhāś ca tatputrās tatra tāṃ kila rākṣasīm / abruvann amba naḥ kiṃcid bhakṣyaṃ dehīti tatkṣaṇam // 6.3.130
tataḥ sā rākṣasī bālāṃs tān uvācādya putrakāḥ / mahāśmaśānaṃ gatvāpi bhakṣyaṃ nāsāditaṃ mayā // 6.3.131
yācito ḍākinīsaṃgho 'py atra bhāgam adān na me / tatkhedād atha vijñapya yācito bhairavo mayā // 6.3.132
sa ca nāmānvayau pṛṣṭvā devo mām evam ādiśat / bhayaṃkari kulīnāsi kharadūṣaṇavaṃśajā // 6.3.133
tad ito nātidūrasthaṃ masudattapuraṃ vraja / tatrāste vasudattākhyo rājā dharmaparo mahān // 6.3.134
yaḥ kṛtsnām aṭavīm etāṃ paryantastho 'bhirakṣati / svayaṃ gṛhṇāti śulkaṃ ca nigṛhṇāti ca taskarān // 6.3.135
tasyāṭavyāṃ ca mṛgayāśramasuptasya bhūpateḥ / ajñātaiva praviṣṭāntaḥ karṇe śatapadī laghu // 6.3.136
sā ca kālena bahuśaḥ prasutāsya śirontare / tena rogeṇa rājāsau snāyuśeṣo 'dya vartate // 6.3.137
vaidyāś cāsya na taṃ vyādhiṃ vidanty anyo 'pi ko'pi cet / na jñāsyati tataś caiṣa dinair alpair vipatsyate // 6.3.138
tasya māṃsāni bhuñjīthā vipannasya svamāyayā / bhakṣitais tarhi ṣaṇmāsān paritṛptā bhaviṣyasi // 6.3.139
itthaṃ me bhairaveṇāpi saṃvibhāgaḥ sasaṃśayaḥ / kālavāṃś cādya vihitas tatputrāḥ kiṃ karomy aham // 6.3.140
evaṃ tayoktā rākṣasyā putrās te tām athābruvan / jñātāpanīte roge 'smin kiṃ sa rājāmba jīvati // 6.3.141
kathaṃ ca tādṛśo rogo vada tasyāpanīyate / evam uktavatas tān sā tanayān rākṣasī jagau // 6.3.142
jñātāpanīte roge 'smiñ jīvaty eva sa bhūpatiḥ / śrūyatāṃ ca yathā so 'sya mahārogo 'panīyate // 6.3.143
śiraḥ pūrvaṃ ghṛtābhyaktaṃ tasya nyastoṣṇasarpiṣā / kṛtvā madhyāhnakaṭhine sthāpitasyātape ciram // 6.3.144
niveśya karṇakuhare suṣirāṃ vaṃśanāḍikām / śītāmbughaṭapṛṣṭhasthaśarāvacchidrasaṅginīm // 6.3.145
tena svedātapaklāntā nirgatyāsya śirontarāt / karṇarandhreṇa tenaiva vaṃśanāḍīṃ praviśya tām // 6.3.146
ghaṭe śītābhilāṣiṇyaḥ śatapadyaḥ patanti tāḥ / evaṃ sa nṛpatis tasmān mahārogād vimucyate // 6.3.147
ity uktvā rākṣasīṃ putrān vṛkṣasthān virarāma sā / kīrtisenā ca tat sarvam aśṛṇot koṭarasthitā // 6.3.148
śrutvā ca cintayām āsa nistariṣyāmi ced itaḥ / tad gatvaivaitayā yuktyā jīvayiṣyāmi taṃ nṛpam // 6.3.149
etām aivāṭavīṃ so 'lpaśulkaḥ prāntasthito 'vati / tatsaukaryāc ca vaṇijaḥ sarve yānty amunā pathā // 6.3.150
etat samudraseno 'pi svargāmī so 'bravīd vaṇik / tad etenaiva mārgeṇa sa me bhartāgamiṣyati // 6.3.151
ato gatvāṭavīprānte vasudattapure nṛpam / rogād uttārya tatrasthā pratīkṣe bhartur āgamam // 6.3.152
eyaṃ vicintayantī sā kṛcchrāt tām anayan niśām / prātar naṣṭeṣu rakṣaḥsu niragāt koṭarāt tataḥ // 6.3.153
kramāt tato 'ṭavīmadhye yāntī puruṣaveṣabhṛt / prāpte 'parāhṇe gopālam ekaṃ sādhuṃ dadarśa sā // 6.3.154
tatsaukumāryadūrādhvadarśanārdrīkṛtaṃ ca tam / papracchopetya sā ko 'yaṃ pradeśaḥ kathyatām iti // 6.3.155
so 'pi gopālako 'vādīd vasudattasya bhūpateḥ / vasudattapuraṃ nāma puram etatpuraḥ sthitam // 6.3.156
rājāpi sa mahātmātra mumūrṣur vyādhitaḥ sthitaḥ / tac chrutvā kīrtisenā taṃ gopālakam abhāṣata // 6.3.157
yadi māṃ nayate kaścid rājñas tasyāntikaṃ tataḥ / ahaṃ taṃ tasya jānāmi nivārayitum āmayam // 6.3.158
tac chrutvaivāvadad gopaḥ pure 'traiva vrajāmy aham / tad āyāhi mayā sākaṃ yāvad yatnaṃ karomi te // 6.3.159
tathety uktavatīṃ tāṃ ca kīrtisenāṃ tadaiva saḥ / vasudattapuraṃ gopaḥ puṃveṣāṃ nayati sma tām // 6.3.160
tac ca tatra tathā vastu nivedyātārya tatkṣaṇāt / pratīhārāya kalyāṇalakṣaṇāṃ tāṃ samarpayat // 6.3.161
pratīhāro 'pi rājānaṃ vijñapyaiva tadājñayā / praveśayām āsa sa tāṃ tasyāntikam aninditām // 6.3.162
rājā ca so 'tra rogārtas tāṃ dṛṣṭvaivādbhutākṛtim / āśvasto vasudatto 'bhūd vetty ātmaiva hitāhitam // 6.3.163
uvāca caitāṃ puṃveṣāṃ yadīmām apaneṣyasi / rujam etat pradāsyāmi rājyārdhaṃ te sulakṣaṇa // 6.3.164
jāne jahāra pṛṣṭhān me svapne strī kṛṣṇakambalam / tan niścitam imaṃ rogaṃ hariṣyati bhavān mama // 6.3.165
tac chrutvā kīrtisenā taṃ jagādādya dinaṃ gatam / deva śvaste 'paneṣyāmi rogaṃ mā smādhṛtiṃ kathāḥ // 6.3.166
ity uktvā mūrdhni rājño 'sya gavyaṃ ghṛtam adāpayat / tena tasyāyayau nidrā yayau sā cātivedanā // 6.3.167
bhiṣagrūpeṇa devo 'yaṃ puṇyair naḥ ko 'py upāgataḥ / iti tatra ca tāṃ sarve kīrtisenāṃ tato 'stuvan // 6.3.168
mahādevī ca tais tais tām upacārair upācarat / naktaṃ veśma pṛthak cāsyāḥ sadāsīkam akalpayat // 6.3.169
athāparedyur madhyāhne mantriṣv antaḥpureṣu ca / paśyatsu tasya bhūpasya kīrtisenā cakarṣa sā // 6.3.170
śirasaḥ karṇamārgeṇa sārdhaṃ śatapadīśatam / rākṣasyuditayā pūrvaṃ yuktyātyadbhutayā tayā // 6.3.171
sthāpayitvā ca ghaṭake sā tāḥ śatapadīs tataḥ / ghṛtakṣīrādisekena taṃ nṛpaṃ samatarpayat // 6.3.172
kramāt tasmin samāśvaste rogamukte mahīpatau / ghaṭe tān prāṇino dṛṣṭvā ko na tatra visismiye // 6.3.173
rājā ca sa vilokyaitān kukīṭān mūrdhanirgatān / tatrāsa dadhyau mumude mene janma nijaṃ punaḥ // 6.3.174
kṛtotsavaś ca sa snātaḥ kīrtisenām apūjayat / tām anādṛtarājyārdhāṃ grāmahastyaśvakāñcanaiḥ // 6.3.175
devī ca mantriṇaś caitāṃ hemnā vastrair apūrayan / prabhuprāṇaprado 'smākaṃ pūjyo bhiṣag asāv iti // 6.3.176
sā ca tasyaiva rājñas tān haste 'rthān saṃprati nyadhāt / kaṃcit kālaṃ vratastho 'ham ity uktvā bhartrapekṣiṇī // 6.3.177
tataḥ saṃmānyamānātra sarvaiḥ kāny apy ahāni sā / yāvat puruṣaveṣeṇa kīrtisenāvatiṣṭhate // 6.3.178
tavāc chuśrāva lokāt taṃ valabhītaḥ samāgatam / sārthavāhaṃ pathā tena devasenaṃ nijaṃ patim // 6.3.179
puri tatrātha taṃ sārthaṃ prāptaṃ buddhvaiva sābhyagāt / bhartāraṃ tam apaśyac ca mayūrīva navāmbudam // 6.3.180
citteneva cirautsukyasaṃtāpapravilāyinā / dattārghānandabāṣpeṇa pādayos tasya cāpatat // 6.3.181
so 'pi pratyabhyajānāc ca veṣacchannāṃ nirūpya tām / bhartā bhāsvatkarālakṣmyāṃ divā mūrtim ivaindavīm // 6.3.182
tasya tadvadanenduṃ ca candrakāntasya paśyataḥ / devasenasya hṛdayaṃ citraṃ na galati sma yat // 6.3.183
athāsyāṃ kīrtisenāyām evaṃ prakaṭitātmani / kim etad iti sāścaryaṃ sthite tasmiṃś ca tatpatau // 6.3.184
vismite ca vaṇiggrāme tad buddhvaiva savismayaḥ / sa rājā vasudatto 'tra svayam eva kilāyayau // 6.3.185
tena pṛṣṭā ca sā kīrtisenā patyuḥ puro 'khilam / śvaśrūduścaritotpannaṃ svavṛttāntam avarṇayat // 6.3.186
devasenaś ca tac chrutvā tadbhartā sa svamātari / parāṅmukho 'bhavat kopakṣamāvismayaharṣavān // 6.3.187
bhartṛbhaktir athārūḍhāḥ śīlasaṃnāharakṣitāḥ / dharmasārathayaḥ sādhvyo jayanti matihetayaḥ // 6.3.188
iti tatra sthito 'vādīd ākarṇyaiva tad adbhutam / caritaṃ kīrtisenāyāḥ sānandaḥ sakalo janaḥ // 6.3.189
rājāpy uvāca patyartham āśritakleśayānayā / sītādevy api rāmasya parikleśavahā jitā // 6.3.190
tad eṣā dharmabhaginī mama prāṇapradāyinī / ity uktavantaṃ taṃ bhūpaṃ kīrtisenātha sābravīt // 6.3.191
deva tvatprītidāyo yas tava haste mama sthitaḥ / grāmahastyaśvaratnādiḥ sa me bhartre samarpyatām // 6.3.192
evam uktas tayā rājā dattvā grāmādi tasya tat / tadbhartur devasenasya prītaḥ paṭṭaṃ babandha saḥ // 6.3.193
atha narapatidattais tair vaṇijyārjitaiś ca prasabhabharitakoṣo devaseno dhanoghaiḥ / parihṛtajananīkaḥ saṃstuvan kīrtisenāṃ kṛtavasatir amuṣminn eva tasthau pure saḥ // 6.3.194
sukham apagatapāpaśvaśrukaṃ kīrtisenāpy asamacaritalabdhakhyātir āsādya tatra / nyavasad akhilabhogaiśvaryabhāgāntikasthā sukṛtaphalasamṛddhir dehabaddhveva bhartuḥ // 6.3.195
evaṃ viṣahya vidhurasya vidher niyogam āpatsu rakṣitacaritradhanā hi sādhvyaḥ / guptāḥ svasattvavibhavena mahattamena kalyāṇam ādadhati patyur athātmanaś ca // 6.3.196
itthaṃ ca pārthivakumāri bhavanti doṣāḥ śvaśrūn anāndṛvihitā bahavo vadhūnām / tadbhartṛveśma tava tādṛśam arthaye 'haṃ śvaśrūr na yatra na ca yatra śaṭhā nanāndā // 6.3.197
itīdam ānandikathādbhutaṃ sā mukhān niśamyāsurarājaputryāḥ / somaprabhāyā manujendraputrī kaliṅgasenā parituṣyati sma // 6.3.198
tato vicitrārthakathāvasānaṃ dṛṣṭveva gantuṃ m ihire pravṛtte / sotkāṃ samāliṅgya kaliṅgasenāṃ somaprabhā svaṃ bhavanaṃ jagāma // 6.3.199
tataḥ svasadma yātāyāḥ paścān mārgam avekṣitum / somaprabhāyāḥ snehena mārgaharmyāgram āsthitām // 6.4.1
kaliṅgasenām ārāt tāṃ dadarśa gaganāgataḥ / daivān madanavegākhyo yuvā vidyādharādhipaḥ // 6.4.2
sa tāṃ dṛṣṭvaiva rūpeṇa jagattritayamohinīm / kṣobhaṃ jagāma kāmaindrajālikasyeva picchikām // 6.4.3
alaṃ vidyādharastrībhiḥ kā kathāpsarasām api / yatredṛg etad etasyā mānuṣyā rūpam adbhutam // 6.4.4
tad eṣā yadi me na syād bhāryā kiṃ jīvitena tat / kathaṃ ca mānuṣīsaṅgaṃ kuryāṃ vidyādharo 'pi san // 6.4.5
ity ālocya sa dadhyau ca vidyāṃ prajñaptisaṃjñikām / sā cāvirbhūya sākārā tam evam avadattadā // 6.4.6
tattvato mānuṣī neyam eṣā śāpacyutāpsarāḥ / jātā kaliṅgadattasya gṛhe subhaga bhūpateḥ // 6.4.7
ity ukte vidyayā so 'tha hṛṣṭo gatvā svadhāmani / vidyādharo 'nyavimukhaḥ kāmārtaḥ samacintayat // 6.4.8
haṭhād yadi harāmy etāṃ tad etan me na yujyate / strīṇāṃ haṭhopabhoge hi mama śāpo 'sti mṛtyudaḥ // 6.4.9
tad etatprāptaye śaṃbhur ārādhyas tapasā mayā / tapo 'dhīnāni hi śreyāṃsy upāyo 'nyo na vidyate // 6.4.10
iti niścitya cānyedyur gatvā ṛṣabhaparvatam / ekapādasthitas tepe nirāhāras tapāṃsi saḥ // 6.4.11
atha tuṣṭo 'cirāt tīvrais tapobhir dattadarśanaḥ / evaṃ madanavegaṃ tam ādideśāmbikāpatiḥ // 6.4.12
eṣā kaliṅgasenākhyā khyātā rūpeṇa bhūtale / kanyā nāsyāś ca bhartāpi sadṛśo rūpasaṃpadā // 6.4.13
ekas tu vatsarājo 'sti sa caitām abhivāñchati / kiṃ tu vāsavadattāyā bhītyā nārthayate sphuṭam // 6.4.14
eṣāpi rūpalubdhā taṃ śrutvā somaprabhāmukhāt / svayaṃvarāya vatseśaṃ rājaputry abhivāñchati // 6.4.15
tatra yāvad vivāho 'syā na bhavet tāvad antarā / kṛtvā kālāsahasyeva rūpaṃ vatseśvarasya tat // 6.4.16
gatvā gāndharvavidhinā bhāryāṃ kuryād bhavān imām / evaṃ kaliṅgasenāsau tava setsyati sundarī // 6.4.17
ity ādiṣṭaḥ sa śarveṇa praṇipatyātha taṃ yayau / gṛhaṃ madanavegaḥ svaṃ kālakūṭagires taṭam // 6.4.18
atrāntare pratiniśaṃ gacchantyā nijamandiram / pratiprabhātam āyāntyā yantreṇa vyomagāminā // 6.4.19
tayā takṣaśilāpuryāṃ sā somaprabhayā saha / kaliṅgasenā krīḍantī tāṃ jagādaikadā rahaḥ // 6.4.20
sakhi vācyaṃ na kasyāpi tvayā yat te bravīmy aham / vivāho mama saṃprāpta iti jāne yataḥ śṛṇu // 6.4.21
iha māṃ yācituṃ dūtāḥ preṣitā bahubhir nṛpaiḥ / te ca tātena saṃvṛtya tathaiva preṣitā itaḥ // 6.4.22
yas tu prasenajinnāma śrāvastyām asti bhūpatiḥ / tadīyaḥ kevalaṃ dūtaḥ sādaraṃ tena satkṛtaḥ // 6.4.23
mantritaṃ cāmbayāpy etat tan manye madvaro nṛpaḥ / sa tātasya tathāmbāyāḥ kulīna iti saṃmataḥ // 6.4.24
sa hi tatra kule jāto yatrāmbāmbālikādikāḥ / pitāmahyaḥ kurūṇāṃ ca pāṇḍavānāṃ ca jajñire // 6.4.25
tat prasenajite tasmai sakhi dattāsmi sāṃpratam / tātena rājñe śrāvastyāṃ nagaryām iti niścayaḥ // 6.4.26
etat kaliṅgasenātaḥ śrutvā somaprabhā śucā / sṛjantīvāparaṃ hāraṃ sadyo dhārāśruṇārudat // 6.4.27
jagāda caitāṃ pṛcchantīṃ vayasyām aśrukāraṇam / dṛṣṭaniḥśeṣabhūloka sā mayāsuraputrikā // 6.4.28
vayo rūpaṃ kulaṃ śīlaṃ vittaṃ ceti varasya yat / mṛgyate sakhi tatrādyaṃ vayo vaṃśādikaṃ tataḥ // 6.4.29
prasenajic ca pravayāḥ sa dṛṣṭo nṛpatir mayā / jātīpuṣpasya jātyeva jīrṇasyāsya kulena kim // 6.4.30
himaśubhreṇa tena tvaṃ heman teneva padminī / parimlānāmbujamukhī yuktā śocyā bhaviṣyasi // 6.4.31
ato jāto viṣādo me praharṣas tu bhaven mama / yadi syād vatsarājas te kalyāṇy udayanaḥ patiḥ // 6.4.32
tasya nāsti hi rūpeṇa lāvaṇyena kulena ca / śauryeṇa ca vibhūtyā ca tulyo 'nyo nṛpatir bhuvi // 6.4.33
tena ced yujyase bhartrā sadṛśena kṛśodari / dhātuḥ phalati lāvaṇyanirmāṇaṃ tad idaṃ tvayi // 6.4.34
iti somaprabhākḷptair vakyair yantrair iveritam / yayau kaliṅgasenāyā mano vatseśvaraṃ prati // 6.4.35
tataś ca sā tāṃ papraccha rājakanyā mayātmajām / kathaṃ sa vatsarājākhyaḥ sakhi kiṃvaṃśasaṃbhavaḥ // 6.4.36
kathaṃ codayano nāmnā tvayā me kathyatām iti / sātha somaprabhāvādīc chṛṇu tat sakhi vacmi te // 6.4.37
vatsa ity asti vikhyāto deśo bhūmer vibhūṣaṇam / purī tatrāsti kauśāmbī dvitīyevāmarāvatī // 6.4.38
tasyāṃ sa kurute rājyaṃ yato vatseśvaras tataḥ / vaṃśaṃ ca tasya kalyāṇi kīrtyamānaṃ mayā śṛṇu // 6.4.39
pāṇḍavasyārjunasyābhūd abhimanyuḥ kilātmajaḥ / cakravyūhabhidā yena nītā kurucamūḥ kṣayam // 6.4.40
tasmāt parīkṣid abhavad rājā bharatavaṃśabhṛt / sarpasattrapraṇetābhūt tato 'pi janamejayaḥ // 6.4.41
tato 'bhavac chatānīkaḥ kauśāmbīm adhyuvāsa yaḥ / yaś ca devāsuragaṇe daityān hatvā vyapadyata // 6.4.42
tasmād rājā jagacchlāghyaḥ sahasrānīka ity abhūt / yaḥ śakrapreṣitaratho divi cakre gatāgatam // 6.4.43
tasya devyāṃ mṛgāvatyām asāv udayano 'jani / bhūṣaṇaṃ śaśino vaṃśe jagannetrotsavo nṛpaḥ // 6.4.44
nāmno nimittam apy asya śṛṇu sā hi mṛgāvatī / antarvatnī sati rājño janany asya sujanmanaḥ // 6.4.45
utpannarudhirasnānadohadā pāpabhīruṇā / bhartrā racitalākṣādirasavāpīkṛtāplavā // 6.4.46
pakṣiṇā tārkṣyavaṃśyena nipatyāmiṣaśaṅkayā / nītvā vidhivaśāt tyaktā jīvantyevodayācale // 6.4.47
tatra cāśvāsitā bhūyo bhartṛsaṃgamavādinā / jamadagnyarṣiṇā dṛṣṭā sthitāsau tatra cāśrame // 6.4.48
avajñājaniterṣyāyāḥ kaṃcit kālaṃ hi tādṛśaḥ / śāpas tilottamāto 'bhūt tadbhartus tadviyogadaḥ // 6.4.49
divasaiḥ sā ca tatraiva jamadagnyāśrame sutam / udayādrau prasūte sma dyaur indum iva nūtanam // 6.4.50
asāv udayano jātaḥ sārvabhaumo mahīpatiḥ / janiṣyate ca putro 'sya sarvavidyādharādhipaḥ // 6.4.51
ity uccāryāmbarād vāṇīm aśarīrāṃ tadā kṛtam / nāgodayana ity asya devair udayajanmataḥ // 6.4.52
so 'pi śāpāntabaddhāśaḥ kālaṃ mātalibodhitaḥ / kṛcchrāt sahasrānīkas tāṃ vinānaiṣīn mṛgāvatīm // 6.4.53
prāpte śāpāvasāne tu śabarād vidhiyogataḥ / udayādrer upāyātāt prāpyābhijñānam ātmanaḥ // 6.4.54
āveditārthas tatkālaṃ gaganodgatayā girā / śabaraṃ taṃ puraskṛtya jagāmaivodayācalam // 6.4.55
tatra vāñchitasaṃsiddhim iva prāpya mṛgāvatīm / bhāryām udayanaṃ taṃ ca manorājyam ivātmajam // 6.4.56
tau gṛhītvātha kauśāmbīm āgatyaivābhiṣiktavān / yauvarājye tanūjaṃ taṃ tadguṇotkarṣatoṣitaḥ // 6.4.57
yaugandharāyaṇādīṃś ca tasmai mantrisutān dadau / tenāttabhāro bubhuje bhogān bhāryāsakhaś ciram // 6.4.58
kālenāropya rājye ca tam evodayanaṃ sutam / vṛddhaḥ sabhāryāsacivo yayau rājā mahāpatham // 6.4.59
evaṃ sa pitryaṃ rājyaṃ tat prāpya jitvā tato 'khilām / yaugandharāyaṇasakhaḥ praśāsty udayano mahīm // 6.4.60
ity āśu kathayitvā sā kathāṃ somaprabhā rahaḥ / sakhīṃ kaliṅgasenāṃ tāṃ punar evam abhāṣata // 6.4.61
evaṃ vatseṣu rājatvād vatsarājaḥ sugātri saḥ / pāṇḍavān vayasaṃ bhūtyā somavaṃśodbhavas tathā // 6.4.62
nāmnāpy udayanaḥ prokto devair udayajanmanā / rūpeṇa cātra saṃsāre kaṃdarpo 'pi na tādṛśaḥ // 6.4.63
sa ekas tava tulyo 'sti patis trailokyasundari / sa ca vāñchati lāvaṇyalubdhas tvāṃ prārthitāṃ dhruvam // 6.4.64
kiṃ tu caṇḍamahāsenamahīpatitanūdbhavā / asti vāsavadattākhyā tasyāgryamahiṣī sakhi // 6.4.65
tathā sa ca vṛtas tyaktvā bāndhavān atiraktayā / uṣāśakuntalādīnāṃ kanyānāṃ hṛtalajjayā // 6.4.66
naravāhanadattākhyas tasyāṃ jāto 'sya cātmajaḥ / ādiṣṭaḥ kila devair yo bhāvī vidyādharādhipaḥ // 6.4.67
atas tasyāḥ sa vatseśo bibhyat tvāṃ neha yācate / sā ca dṛṣṭā mayā na tvāṃ spardhate rūpasaṃpadā // 6.4.68
evam uktavatīṃ tāṃ ca sakhīṃ somaprabhāṃ tadā / kaliṅgasenā vatseśa sotsukā nijagāda sā // 6.4.69
jāne 'ham etadvaśyāyāḥ pitroḥ śakyaṃ tu kiṃ mama / sarvajñā saprabhāvāc ca tattvam evātra me gatiḥ // 6.4.70
daivāyattam idaṃ kāryaṃ tathā cātra kathāṃ śṛṇu / somaprabhā tām ity uktvā śaśaṃsyāsyai kathām imām // 6.4.71
rājā vikramasenākhya ujjayinyām abhūt purā / tasya tejasvatīty āsīd rūpeṇāpratimā sutā // 6.4.72
tasyāś cābhimataḥ kaścit prāyo nābhūd varo nṛpaḥ / ekadā ca dadarśaikaṃ puruṣaṃ sā svaharmyagā // 6.4.73
tena svākṛtinā daivāt saṃgatiṃ vāñchati sma sā / svābhiprāyaṃ ca saṃdiśya tasmai svāṃ vyasṛjat sakhīm // 6.4.74
sā gatvā tatsakhī tasya puṃsaḥ sāhasaśaṅkinaḥ / anicchato 'pi prārthyaivaṃ yatnāt saṃketakaṃ vyadhāt // 6.4.75
etad devakulaṃ bhadra viviktaṃ paśyasīha yam / atra rātrau pratīkṣethā rājaputryās tvam āgamam // 6.4.76
ity uktvā sā tam āmantrya gatvā tasyai tad abhyadhāt / tejasvatyai tataḥ sāpi tasthau sūryāvalokinī // 6.4.77
pumāṃś ca so 'numānyāpi bhayāt kvāpy anyato yayau / na bhekaḥ kokanadinīkiṃjalkāsvādakovidaḥ // 6.4.78
atrāntare ca ko 'py atra rājaputraḥ kulodgataḥ / mṛte pitari tanmittraṃ rājānaṃ draṣṭum āyayau // 6.4.79
sa cātra sāyaṃ saṃprāptaḥ somadattābhidho yuvā / dāyādahṛtarājyādir ekākī kāntadarśanaḥ // 6.4.80
viveśa daivāt tatraiva netuṃ devakule niśām / rājaputryāḥ sakhī yatra puṃsaḥ saṃketam ādiśat // 6.4.81
taṃ tatra sthitam abhyetya rājaputry avibhāvya sā / niśāyām anurāgāndhā svayaṃvarapatiṃ vyadhāt // 6.4.82
so 'py abhyananda tūṣṇīṃ tāṃ prajño vidhisamarpitām / saṃsūcayantīṃ bhāvinyā rājalakṣmyā samāgamam // 6.4.83
tataḥ kṣaṇād rājasutā sā vilokyaivam eva tam / kamanīyatamaṃ mene dhātrātmānam avañcitam // 6.4.84
anantaraṃ kathāṃ kṛtvā yathāsvaṃ saṃvidā tayoḥ / ekā svamandiram agād anyas tatrānayan niśām // 6.4.85
prātar gatvā pratīhāramukhenāvedya nāma saḥ / rājaputraḥ parijñāto rājñaḥ prāviśad antikam // 6.4.86
tatroktarājyahārādiduḥkhasya sa kṛtādaraḥ / aṅgīcakre sahāyatvaṃ rājā tasyārimardane // 6.4.87
matiṃ cakre ca tāṃ tasmai dātuṃ prāgditsitāṃ sutām / mantribhyaś ca tadaivaitam abhiprāyaṃ śaśaṃsa saḥ // 6.4.88
ahai tasmai ca rājñe taṃ sutāvṛttāntam abhyadhāt / devī svābodhitā pūrvaṃ tayaivāptasakhīmukhaiḥ // 6.4.89
asiddhān iṣṭasiddheṣṭakākatālīyavismitam / tatas taṃ tatra rājānam eko mantrī tadābravīt // 6.4.90
vidhir eva hi jāgarti bhavyānām arthasiddhiṣu / asaṃcetayamānānāṃ sadbhṛtyaḥ svāminām iva // 6.4.91
tathā ca kathayāmy etāṃ rājann atra kathāṃ śṛṇu / babhūva hariśarmākhyaḥ ko'pi grāme kvacid dvijaḥ // 6.4.92
sa daridraś ca mūrkhaś ca vṛttyabhāvena duḥsthitaḥ / pūrvaduṣkṛtabhogāya jāto 'tibahubālakaḥ // 6.4.93
sakuṭumbo bhraman bhikṣāṃ prāpyaikaṃ nagaraṃ kramāt / śiśriye sthūladattākhyaṃ gṛhasthaṃ sa mahādhanam // 6.4.94
gavādirakṣakān putrān bhāryāṃ karmakarīṃ nijām / tasya kṛtvā gṛhābhyarṇe praiṣyaṃ kurvann uvāsa saḥ // 6.4.95
ekadā sthūladattasya sutāpariṇayotsavaḥ / tasyābhūd āgatān ekajanyayātrājanākulaḥ // 6.4.96
tadā ca hariśarmātra tadgṛhe sakuṭumbakaḥ / ākaṇṭhaghṛtamāṃsādibhojanāsthāṃ babandha saḥ // 6.4.97
tadvelāṃ vīkṣamāṇo 'tha smṛtaḥ kenāpi nātra saḥ / tato 'nāhāranirviṇṇo bhāryām ity abravīn niśi // 6.4.98
dāridryād iha maurkhyāc ca mamedṛśam agauravam / tad atra kṛtrimaṃ yuktyā vijñānaṃ prayunajmy aham // 6.4.99
yenāsya sthūladattasya bhaveyaṃ gauravāspadam / tvaṃ prāpte 'vasare cāsmai jñāninaṃ māṃ nivedaya // 6.4.100
ity uktvā tāṃ vicintyātra dhiyā supte jane hayaḥ / sthūladattagṛhāt tena jahre jāmātṛvāhanaḥ // 6.4.101
dūre pracchannam etena sthāpitaṃ prātar atra tam / itas tato vicinvanto 'py aśvaṃ janyā na lebhire // 6.4.102
athāmaṅgalavitrastaṃ hayacauragaveṣiṇam / hariśarmavadhūr etya sthūladattam uvāca sā // 6.4.103
bhartā madīyo vijñānī jyotirvidyādikovidaḥ / aśvaṃ vo lambhayaty enaṃ kimarthaṃ sa na pṛcchyate // 6.4.104
tac chrutvā sthūladattas taṃ hariśarmāṇam āhvayat / hyo vismṛto hṛteśve tu smṛto 'smy adyeti vādinam // 6.4.105
vismṛtaṃ naḥ kṣamasveti prārthitaṃ brāhmaṇaṃ ca saḥ / papraccha kenāpahṛto hayo naḥ kathyatām iti // 6.4.106
hariśarmā tato mithyā rekhāḥ kurvann uvāca saḥ / ito dakṣiṇasīmānte cauraiḥ saṃsthāpito hayaḥ // 6.4.107
pracchannastho dinānte ca dūraṃ yāvan na nīyate / tāvad ānīyatāṃ gatvā tvaritaṃ sa turaṃgamaḥ // 6.4.108
tac chrutvā dhāvitaiḥ prāpya kṣaṇāt sa bahubhir naraiḥ / āninye 'śvaḥ praśaṃsadbhir vijñānaṃ hariśarmaṇaḥ // 6.4.109
tato jñānīti sarveṇa pūjyamāno janena saḥ / uvāsa hariśarmātra sthūladattārcitaḥ sukham // 6.4.110
atha gacchatsu divaseṣv atra rājagṛhāntarāt / hemaratnādi caureṇa bhūri kenāpy anīyata // 6.4.111
nājñāyata yadā cauras tadā jñāniprasiddhitaḥ / ānāyayām āsa nṛpo hariśarmāṇam āśu tam // 6.4.112
sa cānītaḥ kṣipan kālaṃ vakṣye prātar iti bruvan / vāsake sthāpito jñānavigno rājñāsurakṣitaḥ // 6.4.113
tatra rājakule cāsīn nāmnā jihveti ceṭikā / yayā bhrātrā samaṃ tac ca nītam abhyantarād dhanam // 6.4.114
sā gatvā niśi tatrāsya vāsake hariśarmaṇaḥ / jijñāsayā dadau dvāri karṇaṃ tajjñānaśaṅkitā // 6.4.115
hariśarmā ca tatkālam ekako 'bhyantare sthitaḥ / nijāṃ jihvāṃ ninindaivaṃ mṛṣāvijñānavādinīm // 6.4.116
bhogalampaṭayā jihve kim idaṃ vihitaṃ tvayā / durācāre sahasva tvam idānīm iha nigraham // 6.4.117
tac chrutvā jñāninānena jñātāsmīti bhayena sā / jihvākhyā ceṭikā yuktyā praviveśa tadantikam // 6.4.118
patitvā pādayos tasya jñānivyañjanam abravīt / brahmann iyaṃ sā jihvāhaṃ tvayā jñātārthahāriṇī // 6.4.119
nītvā tac ca mayāsyaiva mandirasyeha pṛṣṭhataḥ / udyāne dāḍimasyādho nikhātaṃ bhūtale dhanam // 6.4.120
tad rakṣa māṃ gṛhāṇemaṃ kiṃcin me hema hastagam / etac chrutvā sagarvaṃ sa hariśarmā jagāda tām // 6.4.121
gaccha jānāmy ahaṃ sarvaṃ bhūtaṃ bhavyaṃ bhavat tathā / tvāṃ tu nodghāṭayiṣyāmi kṛpaṇāṃ śaraṇāgatām // 6.4.122
yac ca hastagataṃ te 'sti tad dāsyasi punar mama / ity uktā tena sā ceṭī tathety āśu tato yayau // 6.4.123
hariśarmā ca sa tato vismayād ity acintayat / asādhyaṃ sādhayaty arthaṃ helayābhimukho vidhiḥ // 6.4.124
yad ihopasthite 'narthe siddho 'rtho 'śaṅkitaṃ mama / svajihvāṃ nindato jihvā caurī me patitā puraḥ // 6.4.125
śaṅkayaiva prakāśan te bata pracchannapātakāḥ / ity ādy ākalayan so 'tra hṛṣṭo rātriṃ nināya tām // 6.4.126
prāyaś cālīkavijñānayuktyā nītvā sa taṃ nṛpam / tatrodyāne nikhātasthaṃ prāpayām āsa tad dhanam // 6.4.127
cauraṃ cāpy apanītāṃśaṃ śaśaṃsa prapalāyitam / tatas tuṣṭo nṛpas tasmai grāmān dātuṃ pracakrame // 6.4.128
kahaṃ syān mānuṣāgamyaṃ jñānaṃ śāstraṃ vinedṛśam / tan nūnaṃ caurasaṃketakṛteyaṃ dhūrtajīvikā // 6.4.129
tasmād eṣo 'nyayā yuktyā vāram ekaṃ parīkṣyatām / deva jñānīti karṇe taṃ mantrī rājānam abhyadhāt // 6.4.130
tato 'ntaḥ kṣiptamaṇḍūkaṃ sapidhānaṃ navaṃ ghaṭam / svairam ānāyya rājā taṃ hariśarmāṇam abravīt // 6.4.131
brahman yad asmin ghaṭake sthitaṃ jānāsi tad yadi / tad adya te kariṣyāmi pūjāṃ sumahatīm aham // 6.4.132
tac chrutvā nāśakālaṃ taṃ matvā smṛtvā tato nijam / pitrā krīḍākṛtaṃ bālye maṇḍūka iti nāma saḥ // 6.4.133
vidhātṛpreritaḥ kurvaṃs tenātra paridevanam / brāhmaṇo hariśarmātra sahasaivaivam abravīt // 6.4.134
sādhor eva tu maṇḍūka tavākāṇḍe ghaṭo 'dhunā / avaśasya vināśāya saṃjāto 'yaṃ haṭhād iha // 6.4.135
tac chrutvāho mahājñānī bheko 'pi vidito 'munā / iti jalpan nanāndātra prastutārthānvayāj janaḥ // 6.4.136
tatas tatprātibhajñānaṃ manvāno hariśarmaṇe / tuṣṭo rājā dadau grāmān sahemacchatravāhanān // 6.4.137
kṣaṇāc ca hariśarmā sa jajñe sāmantasaṃnibhaḥ / itthaṃ daivena sādhyante sadarthāḥ śubhakarmaṇām // 6.4.138
tat somadattaṃ sadṛśaṃ daivenaivābhisāritā / nivāryāsadṛśaṃ rājaṃs tava tejasvatī sutā // 6.4.139
iti mantrimukhāc chrutvā tasmai rājasutāya tām / rājā vikramaseno 'tha dadau lakṣmīm ivātmajām // 6.4.140
tataḥ śvaśurasainyena gatvā jitvā ripūṃś ca saḥ / somadattaḥ svarājyasthas tasthau bhāryāsakhaḥ sukham // 6.4.141
evaṃ vidher bhavati sarvam idaṃ viśeṣāt tvām īdṛśīṃ ghaṭayituṃ ka iha kṣameta / vatseśvareṇa sadṛśena vinaiva daivaṃ kuryām ahaṃ sakhi kim atra kaliṅgasene // 6.4.142
itthaṃ kathāṃ rahasi rājasutā niśamya somaprabhāvadanato 'tra kaliṅgasenā / tatprārthinī śithilabandhubhayatrapā sā vatseśasaṃgamasamutkamanā babhūva // 6.4.143
athāstam upayāsyati tribhuvanaikadīpe ravau prabhātasamayāgamāvadhi kathaṃcid āmantrya tām / sakhīm abimatodyamasthitamatiṃ khamārgeṇa sā mayāsurasutā yayau nijagṛhāya somaprabhā // 6.4.144
tato 'nyedyurupetāṃ tāṃ prātaḥ somaprabhāṃ sakhīm / kaliṅgasenā viśrambhātkatāṃ kurvatyuvāca sā // 6.5.1
māṃ prasenajite rājñe tāto dāsyati niścitam / etac chrutaṃ mayāmbāto dṛṣṭo vṛddhaḥ sa ca tvayā // 6.5.2
vatseśastu yathā rūpe tvay aiva kathitastathā / śrutimārgapraviṣṭena hṛtaṃ tena yathā manaḥ // 6.5.3
tatprasenajitaṃ pūrvaṃ pradarśya naya tatra mām / āste vatseśvaro yatra kiṃ tātena kimambayā // 6.5.4
evam uktavatīṃ tāṃ ca sotkāṃ somaprabhābravīt / gantavyaṃ yadi tadyāmo yantreṇa vyomagāminā // 6.5.5
kiṃ tu sarvaṃ gṛhāṇa tvaṃ nijaṃ parikaraṃ yataḥ / dṛṣṭvā vatseśvaraṃ bhūyo nāgantum iha śakṣyasi // 6.5.6
na ca tvaṃ drakṣyasi punaḥ pitarau na smariṣyasi / dūrasthāṃ prāptadayitā vismariṣyasi mām api // 6.5.7
nahyevam ahameṣyāmi bhartṛveśmani te sakhi / tac chrutvā rājakanyā sā rudatī tām abhāṣata // 6.5.8
tarhi vatseśvaraṃ taṃ tvam ihaivānaya me sakhi / notsahe tatra hi sthātuṃ kṣaṇam ekaṃ tvayā vinā // 6.5.9
nāninye cāniruddhaḥ kimupāyāccitralekhayā / jānatyapi tathā caitāṃ mattastvaṃ tatkathāṃ śṛṇu // 6.5.10
bāṇāsurasya tanayā babhūvoṣeti viśrutā / tasyāścārādhitā gaurī patiprāptyai varaṃ dadau // 6.5.11
svapne prāpsyasi yatsaṅgaṃ sa te bhartā bhaved iti / tato devakumārābhaṃ kaṃcitsvapne dadarśa sā // 6.5.12
gāndharvavidhinā tena pariṇītā tathaiva ca / prāptatatsatyasaṃbhogā prābudhyata niśākṣaye // 6.5.13
adṛṣṭvā taṃ patiṃ dṛṣṭaṃ dṛṣṭvā saṃbhogalakṣaṇam / smṛtvā gaurīvaraṃ sābhūtsātaṅkabhayavismayā // 6.5.14
tāmyantī ca tataḥ sā taṃ svapne dṛṣṭaṃ priyaṃ vinā / pṛcchantyai citralekhāyai sakhyai sarvaṃ śaśaṃsa tat // 6.5.15
sāpi nāmādyabhijñānaṃ na kiṃcittasya jānatī / yogeśvarī citralekhā tāmuṣām evam abravīt // 6.5.16
sakhi devīvarasyāyaṃ prabhāvo 'tra kimucyate / kiṃ tv abhijñānaśūnyas te so 'nveṣṭavyaḥ priyaḥ katham // 6.5.17
parijānāsi cettaṃ te sasurāsuramānuṣam / jagallikhāmi tanmadhye taṃ me darśaya yena saḥ // 6.5.18
ānīyate mayety uktā sā tathety udite tayā / citralekhā kramādviśvamalikhadvarnavartibhiḥ // 6.5.19
tatroṣā so 'yamityasyā hṛṣṭāṅgulyā sakampayā / dvārāvatyāṃ yadukulādaniruddhamadarśayat // 6.5.20
citralekhā tato 'vādītsakhi dhanyāsi yattvayā / bhartāniruddhaḥ prāpto 'yaṃ pautro bhagavato hareḥ // 6.5.21
yojanānāṃ sahasreṣu ṣaṣṭau vasati sa tvitaḥ / acchrutvā sādhikautsukyavaśāttām abravīduṣā // 6.5.22
nādya cetsakhi tasyāṅkaṃ śraye śrīkhaṇḍaśītalam / tadatyuddāmakāmāgninirdagdhāṃ viddhi māṃ mṛtām // 6.5.23
śrutvaitaccitralekhā sā tāmāśvāsya priyāṃ sakhīm / tadaivotpatya nabhasā yayau dvāravatīṃ purīm // 6.5.24
dadarśa ca pṛthūttuṃgairmandirairabdhimadhyagām / kurvatī taṃ punaḥ kṣiptamanthādriśikharabhramam // 6.5.25
tasyāṃ suptaṃ niśi prāpya sāniruddhaṃ vibodhya ca / uṣānurāgaṃ taṃ tasmai śaśaṃsa svapnadarśanāt // 6.5.26
ādāya cāttatadrūpasvapnavṛttāntam eva tam / sotkaṃ siddhiprabhāveṇa kṣaṇenaivāyayau tataḥ // 6.5.27
etya cāvekṣamāṇāyās tasyāḥ sakhyāḥ svavartmanā / prāveśayaduṣāyāstaṃ guptamantaḥpuraṃ priyam // 6.5.28
sā dṛṣṭvaivāniruddhaṃ tamuṣā sākṣādupāgatam / amṛtāṃśumivāmbhodhivelā nāṅgeṣv avartata // 6.5.29
tatas tena samaṃ tasthau sakhīdattena tatra sā / jīviteneva mūrtena vallabhena yathāsukham // 6.5.30
tajjñānātpitaraṃ cāsyāḥ kruddhaṃ bāṇaṃ jigāya saḥ / aniruddhaḥ svavīryeṇa pitāmahabalena ca // 6.5.31
tato dvāravatīṃ gatvā tāvabhinnatanū ubhau / uṣāniruddhau jajñāte girijāśaṃkarāviva // 6.5.32
ity uṣāyāḥ priyo 'hnaiva melitaścitralekhayā / tvaṃ saprabhāvāpyadhikā tato 'pi sakhi me matā // 6.5.33
tanmamānaya vatseśam iha mā sma ciraṃ kṛthāḥ / evaṃ kaliṅgasenātaḥ śrutvā somaprabhābravīt // 6.5.34
citralekhā surastrī sā samutkṣipyānayatparam / mādṛśī kiṃ vidadhyāttu parasparśādyakurvatī // 6.5.35
tattvāṃ nayāmi tatraiva yatra vatseśvaraḥ sakhi / prākprasenajitaṃ taṃ te darśayitvā tvadarthinam // 6.5.36
iti somaprabhoktā sā tathety uktvā tayā saha / kaliṅgasenā tatkḷptaṃ māyāyantravimānakam // 6.5.37
tadaivaruhya nabhasā sakoṣā saparicchadā / kṛtaprāsthānikā prāyātpitroraviditā tataḥ // 6.5.38
na hi paśyati tuṅgaṃ vā śvabhraṃ vā strījano 'grataḥ / smareṇa nītaḥ paramāṃ dhārāṃ vājīva sādinā // 6.5.39
śrāvastīṃ prāpya pūrvaṃ ca taṃ prasenajitaṃ nṛpam / mṛgayānirgataṃ dūrājjarāpāṇḍuṃ dadarśa sā // 6.5.40
vṛddhādvrajāsmād iti tāṃ dūrādiva niṣedhatā / uddhūyamānena muhuścāmareṇopalakṣitam // 6.5.41
so 'yaṃ prasenajidrājā pitrāsmai tvaṃ praditsitā / paśyeti somaprabhayā darśitaṃ sopahāsayā // 6.5.42
jarayāyaṃ vṛto rājā kā vṛṇīte 'parā tvamum / taditaḥ sakhi śīghraṃ māṃ naya vatseśvaraṃ prati // 6.5.43
iti somaprabhāṃ coktvā tatkṣaṇaṃ sā tayā saha / kaliṅgasenā vyomnaiva kauśāmbīṃ nagarīṃ yayau // 6.5.44
tatrodyānagataṃ sā taṃ vatseśaṃ sakhyudīritam / dadarśa dūrāt sotkaṇṭhā cakorīvāmṛtatviṣam // 6.5.45
sā tadutphullayā dṛṣṭyā hṛnnyastena ca pāṇinā / praviṣṭo 'yaṃ pathānena māmatretyabravīd iva // 6.5.46
sakhi saṃgamayādy aiva vatsarājena mām iha / enaṃ vilokya hi sthātuṃ na śaktā kṣaṇam apy aham // 6.5.47
iti coktavatīṃ tāṃ sā sakhī somaprabhābravīt / adyāśubhaṃ mayā kiṃcinnimittamupalakṣitam // 6.5.48
tadidaṃ divasaṃ tūṣṇīmudyāne 'sminnalakṣitā / adhitiṣṭhasva mā kārṣīḥ sakhi dūraṃ gatāgatam // 6.5.49
prātarāgatya yuktiṃ vā ghaṭayiṣyāmi saṃgame / adhunā gantumicchāmi bhartuścittagṛhe gṛham // 6.5.50
ity uktvā tām avasthāpya yayau somaprabhā tataḥ / vatsarājo 'pi codyānātsvamandiramathāviśat // 6.5.51
tataḥ kaliṅgasenā sā tatrasthā svamahattaram / yathātattvaṃ svasaṃdeśaṃ dattvā vatseśvaraṃ prati // 6.5.52
prāhiṇotprāṅniṣiddhāpi svasakhyā śakunajñayā / svatantro 'bhinavārūḍho yuvatīnāṃ manobhavaḥ // 6.5.53
sa ca gatvā pratīhāramukhenāvedya tatkṣaṇam / mahattaraḥ praviśy aivaṃ vatsarājaṃ vyajijñapat // 6.5.54
rājan kaliṅgadattasya rājñas takṣaśilāpateḥ / sutā kaliṅgasenākhyā śrutvā tvāṃ rūpavattaram // 6.5.55
svayaṃvarārtham iha te saṃprāptā tyaktabāndhavā / māyāyantravimānena sānugā vyomagāminā // 6.5.56
ānītā guhyacāriṇyā sakhyā somaprabhākhyayā / mayāsurasyātmajayā nalakūbarabhāryayā // 6.5.57
tayā vijñāpanāyāhaṃ preṣitaḥ svīkuruṣva tām / yuvayorastu yogo 'yaṃ kaumudīcandrayor iva // 6.5.58
evaṃ mahattarāc chrutvā taṃ tathety abhinandya ca / prahṛṣṭo hemavastrādyair vatsarājo 'bhyapūjayat // 6.5.59
āhūya cābravīnmantrimukhyaṃ yaugandharāyaṇam / rājñaḥ kaliṅgadattasya khyātarūpā kṣitau sutā // 6.5.60
svayaṃ kaliṅgasenākhyā varaṇāya mam āgatā / tadbrūhi śīghramatyājyāṃ kadā pariṇayāmi tām // 6.5.61
ity ukto vatsarājena mantrī yaugandharāyaṇaḥ / asyāyatihitāpekṣī kṣaṇam evam acintayat // 6.5.62
kaliṅgasenā sā tāvatkhyātarūpā jagattraye / nāstyanyā tādṛśī tasyai spṛhayanti surā api // 6.5.63
tāṃ labdhvā vatsarājo 'yaṃ sarvamanyatparityajet / devī vāsavadattā ca tataḥ prāṇair viyujyate // 6.5.64
naravāhanadatto 'pi naśyedrājasutas tataḥ / padmāvatyapi tatsnehāddevī jīvati duṣkaram // 6.5.65
tataś caṇḍamahāsenapradyotau pitarau dvayoḥ / devyorvimuñcataḥ prāṇān vikṛtiṃ vāpi gacchataḥ // 6.5.66
evaṃ ca sarvanāśaḥ syānna ca yuktaṃ niṣedhanam / rājño 'sya vyasanaṃ yasmādvāritasyādhikībhavet // 6.5.67
tasmādanupraveśasya siddhyai kālaṃ harāmy aham / ity ālocya sa vatseśaṃ prāha yaugandharāyaṇaḥ // 6.5.68
deva dhanyo 'si yaṣyaiṣā svayaṃ te gṛham āgatā / kaliṅgasenā bhṛtyatvaṃ prāptaścaitatpitā nṛpaḥ // 6.5.69
tat tvayā gaṇakān pṛṣṭvā sulagne 'syā yathāvidhi / kāryaḥ pāṇigraho rājño bṛhato duhitā hy asau // 6.5.70
adyāsyā dīyatāṃ tāvadyogyaṃ vāsagṛhaṃ pṛthak / dāsīdāsā visṛjyantāṃ vastrāṇyābharaṇāni ca // 6.5.71
ity ukto mantrimukhyena vatsarājastatheti tat / prahṛṣṭahṛdayaḥ sarvaṃ saviśeṣaṃ cakāra saḥ // 6.5.72
kaliṅgasenā ca tataḥ praviṣṭā vāsaveśma tat / svamanorathamāsannaṃ matvā prāpa parāṃ mudam // 6.5.73
yaugandharāyaṇaḥ so 'pi kṣaṇādrājakulātataḥ / nirgatya svagṛhaṃ gatvā dhīmānevam acintayat // 6.5.74
prāyo 'śubhasya kāryasya kālahāraḥ pratikriyā / tathā ca vṛtraśatrau prāgbrahmahatyāpalāyite // 6.5.75
devarājyamavāptena nahuṣeṇabhivāñchitā / rakṣitā devaguruṇā śacī śaraṇamāśritā // 6.5.76
adya prātar upaiti tvāmity uktvā kālahārataḥ / yāvatsa naṣṭo nahuṣo huṃkārādbrahmaśāpataḥ // 6.5.77
prāptaś ca pūrvavacchakraḥ sa punardevarājatām / evaṃ kaliṅgasenārte kālaḥ kṣepyo mayā prabhoḥ // 6.5.78
iti saṃcintya sarveṣāṃ gaṇakānāṃ sa saṃvidam / dūralagnapradānāya mantrī guptaṃ vyadhāttadā // 6.5.79
atha vijñāya vṛttāntaṃ devyā vāsavadattayā / āhūya sa mahāmantrī svamandiramanīyata // 6.5.80
tatra praviṣṭaṃ praṇataṃ rudatī sā jagāda tam / ārya pūrvaṃ tvayoktaṃ me yathā devi mayi sthite // 6.5.81
padmāvatyā ṛte nānyā sapatnī te bhaviṣyati / kaliṅgasenāpy adyaiṣā paśyeha pariṇeṣyate // 6.5.82
sā ca rūpavatī tasyāmāryaputraś ca rajyati / ato vitathavādī tvaṃ jāto 'haṃ ca mṛtādhunā // 6.5.83
tac chrutvā tām avocatsa mantrī yaugandharāyaṇaḥ / dhīrā bhava kathaṃ hy etaddevi syānmama jīvataḥ // 6.5.84
tvayā tu nātra kartavyā rājño 'sya pratikūlatā / pratyutālambya dhīratvaṃ darśanīyānukūlatā // 6.5.85
nāturaḥ pratikūloktair vaśe vaidyasya vartate / vartate tvanukūloktaiḥ sāmnaivācarataḥ kriyām // 6.5.86
pratīpaṃ kṛṣyamāṇo hi nottareduttarennaraḥ / vāhyamāno 'nukūlaṃ tu nodyogādvyasanāttathā // 6.5.87
ataḥ samīpamāyāntaṃ rājānaṃ tvamavikriyā / upacārairupacareḥ saṃvṛtyākāramātmanaḥ // 6.5.88
kaliṅgasenāsvīkāraṃ śraddadhyās tasya sāṃpratam / vṛddhiṃ bruvāṇā rājyasya sahāye tatpitaryapi // 6.5.89
evaṃ kṛte ca mahātmyaguṇaṃ dṛṣṭvā paraṃ tava / pravṛddhasnehadākṣiṇyo rājāsau bhavati tvayi // 6.5.90
matvā kaliṅgasenāṃ ca svādhīnāṃ notsuko bhavet / vāryamāṇasya vāñchā hi viṣayeṣv abhivardhate // 6.5.91
devī padmāvatī caitacchikṣaṇīyā tvayānaghe / evaṃ sa rājā kārye 'smin kālakṣepaṃ saheta naḥ // 6.5.92
ataḥ paraṃ ca jāne 'haṃ paśyeryuktibalaṃ mama / saṃkaṭe hi parīkṣyante prājñāḥ śūrāś ca saṃgare // 6.5.93
taddevi mā viṣaṇṇā bhūriti devīṃ prabodhya tām / tayādṛtoktiḥ sa yayau tato yaugandharāyaṇaḥ // 6.5.94
vatseśvaraś ca tadahar na divā na rātrau devyordvayor api sa vāsagṛhaṃ jagāma / tādṛk svayaṃvararasopanamatkaliṅgasenāsamānanavasaṃgamasotkacetāḥ // 6.5.95
rātriṃ ca durlabharasotsukatātigāḍha cintāmahotsavamayīm iva tāṃ tatas te / ninyuḥ svasadmasu pṛthakpṛthageva devī vatseśatatsacivamukhyakaliṅgasenā // 6.5.96
tataḥ pratīkṣamāṇaṃ taṃ vatsarājamupetya saḥ / yaugandharāyaṇo dhūrtaḥ prātarmantrī vyajijñapat // 6.6.1
lagnaḥ kaliṅgasenāyā devasya ca śubhāvahaḥ / vivāhamaṅgalāyeha kiṃ nādy aiva vilokyate // 6.6.2
tac chrutvā so 'bravīdrājā mamāpyevaṃ hṛdi sthitam / tāṃ vinā hi muhūrtaṃ me sthātuṃ na sahate manaḥ // 6.6.3
ity uktvaiva sa tatkālaṃ pratīhāraṃ puraḥsthitam / ādiśyānāyayām āsa gaṇakānsaralāśayaḥ // 6.6.4
tena pṛṣṭā mahāmantripūrvasthāpitasaṃvidaḥ / ūcurlagno 'nukūlo sti rājño māseṣu ṣaṭsvitaḥ // 6.6.5
tac chrutvaiva mṛṣā kopaṃ kṛtvā yaugandharāyaṇaḥ / ajñā ime dhig ity uktvā rājānaṃ nipuṇo 'bravīt // 6.6.6
yo 'sau jñānīti devena pūjito gaṇakaḥ purā / sa nāgato 'dya taṃ pṛṣṭvā yathāyuktaṃ vidhīyatām // 6.6.7
etanmantrivacaḥ śrutvā vatseśo gaṇakaṃ tadā / tam apy ānāyayām āsa dolārūḍhena cetasā // 6.6.8
so 'py asya kālahārāya sthitasaṃvit tathaiva tam / lagnaṃ pṛṣṭo 'bravīddhyātvā ṣaṇmāsānte vyavasthitam // 6.6.9
tato rājānamudvigna iva yaugandharāyaṇaḥ / jagāda deva kartavyaṃ kimatrādiśyatāmiti // 6.6.10
rājāpyutkaḥ sulagnaiṣī sa vimṛśya tato 'bhyadhāt / kaliṅgasenā praṣṭavyā sā kimāhetavekṣyatām // 6.6.11
tac chrutvā sā tathety uktvā gṛhītvā gaṇakadvayam / pārśvaṃ kaliṅgasenāyā yayau yaugandharāyaṇaḥ // 6.6.12
tayā kṛtādaro dṛṣṭvā tadrūpaṃ sa vyacintayat / prāpyemāṃ vyasanādrājā sarvaṃ rājyaṃ tyajed iti // 6.6.13
uvāca cainām udvāhalagnaṃ te gaṇakaiḥ saha / niścetum āgato 'smy etair janmarkṣaṃ tan nivedyatām // 6.6.14
tac chrutvā janmanakṣatraṃ tasyāḥ parijanoditam / gaṇakāste mṛṣā kṛtvā vicāraṃ mantrisaṃvidā // 6.6.15
lagnaṃ tam eva tatrāpi māsaṣaṭkāntavartinam / nārvāgataḥ puro 'stīti vadantaḥ punarabhyadhuḥ // 6.6.16
śrutvā dūrataraṃ taṃ ca lagnamāvignacetasi / tataḥ kaliṅgasenāyāṃ tanmahattarako 'bhyadhāt // 6.6.17
prekṣyo lagno 'nukūlaḥ prāgyena syādetayoḥ śubham / yāvatkālaṃ hi daṃpatyoḥ kiṃ cireṇācireṇa vā // 6.6.18
etanmahattaravacaḥ śrutvā sarve 'pi tatkṣaṇam / saduktam evam evaitad iti tatra babhāṣire // 6.6.19
yaugandharāyaṇo 'py āha hā kulagne kṛte ca naḥ / kaliṅgadattaḥ saṃbandhī rājā khedaṃ vrajed iti // 6.6.20
tataḥ kaliṅgasenāpi sarvāṃstānavaśā satī / yathā bhavanto jānantīty uktvā tūṣṇīṃ babhūva sā // 6.6.21
tadeva ca vacas tasyā gṛhītvāmantrya tāṃ tataḥ / yaugandharāyaṇo rājñaḥ pārśvaṃ sagaṇako yayau // 6.6.22
tatra tasmai tadāvedya vatseśāya tathaiva saḥ / yuktyā ca tamavasthāpya sa jagāma nijaṃ gṛham // 6.6.23
siddhakālātipātaś ca kāryaśeṣāya tatra saḥ / yogeśvarākhyaṃ suhṛdaṃ sasmāra brahmarākṣasam // 6.6.24
sa pūrvapratipannastaṃ svairaṃ dhyānādupasthitaḥ / rākṣaso mantriṇaṃ natvā kiṃ smṛto 'smīty avocata // 6.6.25
tataḥ sa mantrī tasmai taṃ kṛtsnaṃ vyasanadaṃ prabhoḥ / kaliṅgasenāvṛttāntam uktvā bhūyo jagāda tam // 6.6.26
kālo mayā hṛto mittra tanmadhye tvaṃ svayuktitaḥ / vṛttaṃ kaliṅgasenāyāḥ pracchanno 'syā nirūpayeḥ // 6.6.27
vidyādharādayastāṃ hi channaṃ vāñchanti niścitam / yato 'nyā tādṛśī nāsti rūpeṇāsmiñjagattraye // 6.6.28
ataḥ kenāpi siddhena saṅgaṃ vidyādhareṇa vā / gacchetsā yadi tac ca tvaṃ paśyestadbhadrakaṃ bhavet // 6.6.29
anyarūpāgataś cātra lakṣyaste divyakāmukaḥ / svāpakāle yato divyāḥ suptāḥ sve rūpa āsate // 6.6.30
evaṃ tvaddṛṣṭitas tasyā doṣo 'smābhir vilokyate / tasyāṃ rājā virajyec ca tatkāryaṃ nirvahec ca naḥ // 6.6.31
ity ukto mantriṇā tena so 'bravīdbrahmarākṣasaḥ / yuktyāham eva kiṃ naitāṃ dhvaṃsayāmi nihanmi vā // 6.6.32
tac chrutvaiva mahāmantrī taṃ sa yaugandharāyaṇaḥ / uvāca naitatkartavyam adharmo hi mahān bhavet // 6.6.33
yaś ca dharmamabādhitvā svena saṃsarate pathā / tasyopayāti sāhāyyaṃ sa evābhīṣṭasiddhiṣu // 6.6.34
tattasyāḥ svotthito doṣaḥ prekṣaṇīyastvayā sakhe / yenāsmābhirbhavanmaitryā rājakāryaṃ kṛtaṃ bhavet // 6.6.35
iti mantrivarādiṣṭaḥ sa gatvā brahmarākṣasaḥ / gṛhaṃ kaliṅgasenāyā yogacchannaḥ praviṣṭavān // 6.6.36
atrāntare sakhī tasyāḥ sā mayāsuraputrikā / āgāt kaliṅgasenāyāḥ pārśvaṃ somaprabhā punaḥ // 6.6.37
sā pṛṣṭvā rātrivārtāṃ tāṃ yuktabandhuṃ mayātmajā / rājaputrīm uvācaivaṃ tasmiñ śṛṇvati rākṣase // 6.6.38
adya pūrvāhṇa evāhaṃ vicitya tvām ihāgatā / channā tvatiṣṭhaṃ tvatpārśve dṛṣṭvā yaugandharāyaṇam // 6.6.39
śrutaś ca yuṣmadālāpaḥ sarvaṃ cāvagataṃ mayā / tatkiṃ tvayā hy a evaitadārabdhaṃ manniṣiddhayā // 6.6.40
avyapohyānimittaṃ hi kāryaṃ cāvagataṃ mayā / tadaniṣṭāya kalpteta tathā cemāṃ kathāṃ śṛṇu // 6.6.41
antarvedyām abhūt pūrvaṃ vasudatta iti dvijaḥ / visṇudattābhidhānaś ca putras tasyodapadyata // 6.6.42
sa viṣṇudatto vayasā pūrṇaṣoḍaśavatsaraḥ / gantuṃ pravavṛte vidyāprāptaye valabhīṃ purīm // 6.6.43
milanti sma ca tasyānye sapta viprasutāḥ samāḥ / saptāpi te punarmūkhāḥ sa vidvānsatkulodgataḥ // 6.6.44
kṛtvānyonyaparityāgaśapathaṃ taiḥ samaṃ tataḥ / viṣṇudattaḥ pratasthe sa pitroravidito niśi // 6.6.45
prasthitaś cāgrato 'kasmād animittam upasthitam / dṛṣṭvā so 'tra vayasyāṃstānsahaprasthāyino 'bhyadhāt // 6.6.46
animittamidaṃ hanta yuktamadya nivartitum / punar eva prayasyāmaḥ siddhaye śakunānvitāḥ // 6.6.47
tac chrutvaiva sakhāyastaṃ mūrkhāḥ saptāpi te 'bruvan / mṛṣā mājīgaṇaḥ śaṅkāṃ nahyato bibhimo vayam // 6.6.48
tvaṃ cedbibheṣi tanmā gā vayaṃ yāmo 'dhunaiva tu / prātarviditaghṛttāntā nāsmāṃstyakṣyanti bāndhavāḥ // 6.6.49
ity uktavadbhirajñaistaiḥ sākaṃ śapathayantritaḥ / viṣṇudatto yayāveva sa smṛtvāghaharaṃ harim // 6.6.50
rātryante ca vilokyānyadanimittaṃ punarvadan / mūrkhaistaiḥ sakhibhiḥ sarvaiḥ sa evaṃ nirabhartsyata // 6.6.51
etadevānimittaṃ naḥ kimanyenādhvamīluka / yattvamasmābhirānītaḥ kākaśaṅkī pade pade // 6.6.52
ityādi bhartsanāṃ kṛtvā gacchadbhis taiḥ samaṃ ca saḥ / vivaśaḥ prayayau viṣṇudattas tūṣṇīṃ babhūva ca // 6.6.53
nopadeśo vidhātavyo mūrkhasya svābhicāriṇaḥ / saṃskāro 'vaskarasyeva tiraskarakaro hi saḥ // 6.6.54
eko bahūnāṃ mūrkhāṇāṃ madhye nipatato budhaḥ / padmaḥ pāthastaraṅgāṇām iva viplavate dhruvam // 6.6.55
tasmādeṣāṃ na vaktavyaṃ mayā bhūyo hitāhitam / tūṣṇīm eva prayātavyaṃ vidhiḥ śreyo vidhāsyati // 6.6.56
ity ādyākalayanmūrkhaiḥ prakramaṃstaiḥ samaṃ pathi / viṣṇudatto dinasyānte śabaragrāmamāpa saḥ // 6.6.57
tatra bhrāntvā niśi prāpa taruṇyādhiṣṭhitaṃ striyā / gṛham ekaṃ yayāce ca nivāsaṃ so 'tha tāṃ striyam // 6.6.58
tayā datte 'pavarake sahānyaistair viveśa saḥ / sakhibhiste ca saptāpi tatra nidrāṃ kṣaṇaṃ yayuḥ // 6.6.59
sa eko jāgradevāsīdamanuṣyagṛhāśrayāt / svapantyajñā hi niśceṣṭāḥ kuto nidrā vivekinām // 6.6.60
tāvac ca tatra puruṣaḥ ko 'py eko nibhṛtaṃ yuvā / abhyantaragṛhaṃ tasyāḥ praviveśāntikaṃ striyāḥ // 6.6.61
tena sākaṃ ca sā reme ciraṃ guptābhibhāṣiṇī / ratiśrāntau ca tau devānnidrāṃ dvāvapi jagmatuḥ // 6.6.62
tac ca dīpaprakāśena sarvaṃ dvārāntareṇa saḥ / viṣṇudatto viloky aivaṃ sanirvedamacintayat // 6.6.63
kaṣṭaṃ kathaṃ praviṣṭāḥ smo duścāriṇyāḥ striyā gṛham / dhruvaṃ jñāto 'yam etasyā na kaumāraḥ patiḥ punaḥ // 6.6.64
nānyathā hi bhavatyeṣā saśaṅkanibhṛtā gatiḥ / mayā capalacitteyamādāveva ca lakṣitā // 6.6.65
anyālābhāt praviṣṭāḥ smaḥ kiṃ tv atrānyonyasākṣiṇaḥ / ity evaṃ cintayañ śabdaṃ janānāṃ so 'śṛṇod bahiḥ // 6.6.66
dadarśa praviśantaṃ ca svasvasthānasthitānugam / yuvānamabhipaśyantaṃ sakhaḍgaṃ śabarādhipam // 6.6.67
ke yūyamiti pṛcchantaṃ matvā gṛhapatiṃ sa tam / bhītaḥ pānthāḥ sma ityāha viṣṇudattaḥ pulindapam // 6.6.68
sa cāntaḥ śabaro gatvā dṛṣṭvā bhāryāṃ tathāsthitām / ciccheda tasya suptasya tajjārasyāsinā śiraḥ // 6.6.69
bhāryā tu nigṛhītā na tena sā nāpi bodhitā / bhuvi nyastāsinānyatra paryaṅke suptam eva tu // 6.6.70
tad dṛṣṭvā sapradīpe 'tra viṣṇudatto vyacintayat / yuktaṃ strīti na yadbhāryā hatā dāraharo hataḥ // 6.6.71
kiṃ tu kṛtvedṛśaṃ karma yadanenātra supyate / visrabdhaṃ tadaho citraṃ vīryamudriktacetasām // 6.6.72
ity atra cintayatyeva viṣṇudatte prabudhya sā / kustrī dadarśa jāraṃ svaṃ hataṃ suptaṃ ca taṃ patim // 6.6.73
utthāya ca gṛhītvā tatskandhe jārakabandhakam / hastenaikena cādāya tacchiraḥ sā viniryayau // 6.6.74
gatvā bahiś ca nikṣipya bhasmakūṭāntare drutam / kabandhaṃ saśiraskaṃ tamāyayau nibhṛtaṃ tataḥ // 6.6.75
viṣṇudattaś ca nirgatya sarvaṃ dūrādvilokya tat / madhye sakhīnāṃ suptānāṃ praviśyāsīttathaiva saḥ // 6.6.76
sā cāgatya praviśyāntaḥ patyuḥ suptasya durjanī / tenaiva tatkṛpāṇena tasya mūrdhānamacchinat // 6.6.77
nirgatya śrāvayantī ca bhṛtyāñ śabdaṃ cakāra sā / hā hatāsmi hato bhartā mamaibhiḥ pathikair iti // 6.6.78
tataḥ parijanāḥ śrutvā pradhāvyālokya taṃ prabhum / hataṃ tānviṣṇudattādīnabhyadhāvannudāyudhāḥ // 6.6.79
etaiścāhanyamāneṣu teṣu trastotthiteṣv atha / anyeṣu tatsahāyeṣu viṣṇudatto 'bravīddrutam // 6.6.80
alaṃ vo brahmahatyābhirnaivāsmābhiridaṃ kṛtam / etay aiva kṛtaṃ hy etatkustriyānyaprasaktayā // 6.6.81
mayā cāpāvṛtadvāramārgeṇā mūlamīkṣitam / nirgatya ca bahirdṛṣṭaṃ kṣamadhvaṃ yadi vacmi tat // 6.6.82
ity uktvā tānsa śabarānviṣṇudatto nivārya ca / tebhyo niḥśeṣamā mūlādvṛttāntaṃ tamavarṇayat // 6.6.83
nītvā cādarśayatteṣāṃ kabandhaṃ taṃ śironvitam / sadyo hataṃ tayā kṣiptaṃ striyā tasminn avaskare // 6.6.84
tataḥ svena vivarṇena mukhenāṅgīkṛte tayā / kulaṭāṃ tāṃ tiraskṛtya sarve tatraivamabruvan // 6.6.85
smarākṛṣṭā tanotyeva yā sāhasamaśaṅkitā / sā parasvīkṛtā kustrī kṛpāṇīva na hanti kam // 6.6.86
ity uktvā viṣṇudattādīnsarvāṃste mumucustata / viṣṇudattaṃ ca saptānye sahāyāste 'tha tuṣṭuvuḥ // 6.6.87
rakṣāratnapradīpastvaṃ jāto naḥ svapatāṃ niśi / tvatprasādena tīrṇāḥ smo mṛtyumadyānimittajam // 6.6.88
stutvaivaṃ viṣṇudattaṃ taṃ śamayitvā ca durvacaḥ / praṇatāste yayuḥ prātaḥ svakāryāy aiva tadyutāḥ // 6.6.89
itthaṃ kaliṅgasenāyāḥ kathayitvā kathāṃ mithaḥ / somaprabhā sā kauśāmbyāṃ sakhīṃ punaruvāca tām // 6.6.90
evaṃ kāryapravṛttānāmanimittamupasthitam / vilambadyapratihataṃ sakhyaniṣṭaṃ prayacchati // 6.6.91
tataś cātrānutapyante prājñavākyāvamāninaḥ / pravartamānā rabhasātparyante mandabuddhayaḥ // 6.6.92
ato 'śubhe nimitte hy o vatseśaṃ prati yattvayā / ātmagrahāya prahito dūto yuktaṃ na tatkṛtam // 6.6.93
tadavighnaṃ vivāhaṃ ca vidadhātu vidhis tava / kulagnenāgatā gehādvivāhastena dūrataḥ // 6.6.94
devā api ca lubhyanti tvayi rakṣyamidaṃ tataḥ / cintyaś ca nītinipuṇo mantrī yaugandharāyaṇaḥ // 6.6.95
rājavyasanaśaṅkī sanso 'tra vighnaṃ samācaret / vihite 'pi vivāhe vā doṣamutpādayettava // 6.6.96
dhārmikaḥ sanna kuryādvā doṣaṃ tad api te sakhi / sapatnī sarvathā cintyā kathāṃ vacmyatra te śṛṇu // 6.6.97
astīhekṣumatī nāma purī tasyāś ca pārśvataḥ / nadī tadabhidhānaiva viśvāmitrakṛte ubhe // 6.6.98
tatsamīpe mahaccāsti vanaṃ tatra kṛtāśramaḥ / ūrdhvapādastapaścakre munirmaṅkaṇakābhidhaḥ // 6.6.99
tapasyatā ca tenātra gaganenāgatāpsaraḥ / adarśi menakā nāma vātena calitāmbarā // 6.6.100
tato labdhāvakāśena kāmena kṣobhitātmanaḥ / nūtane kadalīgarbhe vīryaṃ tasyāpatanmuneḥ // 6.6.101
jajñe tataś ca kanyā sā sadyaḥ sarvāṅgasundarī / amoghaṃ hi maharṣīnāṃ vīryaṃ phalati tatkṣaṇam // 6.6.102
saṃbhūtā kadalīgarbhe yasmāttasmāccakāra tām / nāmnā sa kadalīgarbhāṃ pitā maṅkaṇako muniḥ // 6.6.103
tasyāśrame sā vavṛdhe gautamasya kṛpī yathā / droṇabhāryā purā rambhādarśanacyutavīryajā // 6.6.104
ekadā ca viveśaitamāśramaṃ mṛgayārasāt / dṛḍhavarmā hṛto 'svena madhyadeśabhavo nṛpaḥ // 6.6.105
sa tāṃ dadarśa kadalīgarbhāṃ prāvṛtavalkalām / munikanyocitenātra veṣeṇātyantaśobhitām // 6.6.106
sā ca dṛṣṭvāsya nṛpateḥ svīcakre hṛdayaṃ tathā / yathāvakāśo 'pi hṛtas tatrāntaḥpurayoṣitām // 6.6.107
apīmāṃ prāpnuyāṃ bhāryāṃ kasyāpīha sutāmṛṣeḥ / duṣyanta iva kaṇvasya muneḥ kanyāṃ śakuntalām // 6.6.108
iti saṃcintayanneva saṃgṛhītasamitkuśam / so 'trāpaśyattamāyāntaṃ muniṃ maṅkaṇakaṃ nṛpaḥ // 6.6.109
vavande cainamabhyetya pādayorbhuktavāhanaḥ / pṛṣṭaścātmānametasmai munaye sa nyavedayat // 6.6.110
tataḥ sa kadalīgarbhāṃ munir ādiśati sma tām / vatse rājño 'titherasya tvayārghyaṃ kalpyatāmiti // 6.6.111
tatheti kalpitātithyastayā rājā sa namrayā / īdṛkkutaste kanyeyamiti papraccha taṃ munim // 6.6.112
muniś ca sa tatas tasyāstāmutpattiṃ ca nāma ca / anvarthaṃ kadalīgarbhetyasmai rājñe nyavedayat // 6.6.113
tatas tāṃ sa muneḥ kanyāṃ menakābhāvanodbhavām / matvāpsarasamatyutko rājā tasmādayācata // 6.6.114
so 'py etāṃ kadalīgarbhāṃ dadau tasmai sutāmṛṣiḥ / divyānubhāvaṃ pūrveṣāmavicāryaṃ hi ceṣṭitam // 6.6.115
tac ca buddhvā prabhāveṇa tatrābhyetya surāṅganāḥ / menakāprītitas tasyāś cakrur udvāhamaṇḍanam // 6.6.116
dattvā ca sarṣapān haste jagadus tāṃ tadaiva tāḥ / yāntī mārge vapasvaitāṃs tvam abhijñānasiddhaye // 6.6.117
yadi bhartra kṛtāvajñā kadācittvam ihaiṣyasi / tajjātairebhirāyāntī panthānaṃ putri vetsyati // 6.6.118
ity uktāṃ tābhirāropya kṛtodvāhāṃ svavājini / sa rājā kadalīgarbhāṃ dṛḍhavarmā yayau tataḥ // 6.6.119
prāptānvāgatasainyo 'tha vapantyā sarṣapān pathi / vadhvā tayā saha prāpa rājadhānīṃ nijāṃ ca saḥ // 6.6.120
tatrānyapatnīvimukhaḥ kadalīgarbhayā tayā / samaṃ sa tasthāvākhyātatadvṛttāntaḥ svamantriṣu // 6.6.121
tatas tasya mahādevī tadīyaṃ mantriṇaṃ rahaḥ / smārayitvopakārānsvāñjagādātyantaduḥkhitā // 6.6.122
rājñā nūtanabhāryaikasaktenādāhamujjhitā / tattathā kuru yenaiṣā sapatnī me nivartate // 6.6.123
tac chrutvā so 'bravīnmantrī devi kartuṃ na yujyate / mādṛśānāṃ praboḥ patnyā vināśo 'tha viyojanam // 6.6.124
eṣa pravrājakastrīṇāṃ viṣayaḥ kuhakādiṣu / prayogeṣv abhiyuktānāṃ saṃgatānāṃ tathāvidhaiḥ // 6.6.125
tā hi kaitavatāpasyaḥ praviśyaivānivāritāḥ / gṛheṣu māyākuśalāḥ karma kiṃ kiṃ na kurvate // 6.6.126
ity uktā tena sā devī vinatevāha taṃ hriyā / alaṃ tarhi mamānena garhitena satāmiti // 6.6.127
tadvaco hṛdi kṛtvā tu taṃ visṛjya ca mantriṇam / kāṃcitpravrājikāṃ ceṭīmukhenānayati sma sā // 6.6.128
tasyāḥ śaśaṃsa cāmūlāttatsarvaṃ svamanīṣitam / aṅgīcakāra dātuṃ ca siddhe kārye dhanaṃ mahat // 6.6.129
sāpyarthalobhād ārtāṃ tām ity uvāca kutāpasī / devī kiṃ nāma vastv etad ahaṃ te 'sadhayāmy adaḥ // 6.6.130
nānāvidhān hi jānāmi prayogān subahūn aham / evam āśvāsya tāṃ devīṃ sātha pravrājikā yayau // 6.6.131
maṭhikāṃ prāpya ca nijāṃ bhītevetthamacintayat / aho atīva bhogāśā kaṃ nāma na viḍambayet // 6.6.132
yan mayā sahasā devyāḥ pratijñā purataḥ kṛtā / vijñānaṃ cātra tādṛṅ me samyak kiṃcin na vidyate // 6.6.133
anyatr eva ca na vyājaṃ kartuṃ rājagṛhe kṣamam / jñātvā jātu hi kurvīrannigrahaṃ prabhaviṣṇavaḥ // 6.6.134
ekas tatrābhyupāyaḥ syād yat suhṛn me 'sti nāpitaḥ / idṛgvijñānakuśalaḥ sa cetkuryādihodyamam // 6.6.135
ity ālocy aiva sā tasya nāpitasyāntikaṃ yayau / tasmai manīṣitaṃ sarvaṃ tacchaśaṃsārthasiddhidam // 6.6.136
tataḥ sa nāpito vṛddho dhūrtaścaivamacintayat / upasthitamidaṃ diṣṭyā lābhasthānaṃ mamādhunā // 6.6.137
tanna bādhyā navā rājavadhū rakṣyā tu sā yataḥ / divyadṛṣṭiḥ pitā tasya sarvaṃ prakhyāpayedidam // 6.6.138
viśliṣyaitāṃ tu nṛpaterdevīṃ saṃprati bhuñjmahe / kurahasyasahāye hi bhṛte bhṛtyāyate prabhuḥ // 6.6.139
saṃśleṣya kāle rājñe ca vācyametattathā mayā / yathā syādupajīvyo me rājā sā cārṣikanyakā // 6.6.140
evaṃ ca nātipāpaṃ syādbhaveddirghā ca jīvikā / ity ālocya sa tāṃ prāha nāpitaḥ kūṭatāpasīm // 6.6.141
amba sarvaṃ karomyetatkiṃ tu yogabalena cet / eṣā rājño navā bhāryā hanyate tanna yujyate // 6.6.142
buddhvā kadācid rājā hi sarvān asmān vināśayet / strīhatyāpātakaṃ ca syāttatpitā ca muniḥ śapet // 6.6.143
tasmādbuddhibalenaiṣā rājño viśleṣyate param / yena devī sukhaṃ tiṣṭhed arthaprāptir bhavec ca naḥ // 6.6.144
etac ca me kiyat kiṃ hi na buddhyā sādhayāmy aham / prajñānaṃ māmakīnaṃ ca śrūyatāṃ varṇayāmi te // 6.6.145
abhūd asya pitā rājño duḥśīlo dṛḍhavarmaṇaḥ / ahaṃ ca dāsas tasyeha rājñaḥ svocitakarmakṛt // 6.6.146
sa kadācid iha bhrāmyan bhāryām aikṣata māmakīm / tasyāṃ tasya surūpāyāṃ taruṇyāṃ ca mano yayau // 6.6.147
nāpitastrīti cābodhi pṛṣṭvā parijanaṃ sa tām / kiṃ nāpitaḥ karotīti praviśy aiva sa me gṛham // 6.6.148
upabhujy aiva tāṃ svecchaṃ madbhāryāṃ kunṛpo yayau / ahaṃ ca tadahardaivādgṛhādāsaṃ bahiḥ kvacit // 6.6.149
anyedyuś ca praviṣṭena dṛṣṭā sānyādṛśī mayā / pṛṣṭā bhāryā yathāvṛttaṃ sābhimāneva me 'bhyadhāt // 6.6.150
tatkrameṇaiva tāṃ bhāryām aśaktasya niṣedhane / nityam evopabhuñjānaḥ sa mamottabdhavān nṛpaḥ // 6.6.151
kuto gamyamagamyaṃ vā kuśīlonmādinaḥ prabhoḥ / vātodbhūtasya dāvāgneḥ kiṃ tṛṇaṃ kiṃ ca kānanam // 6.6.152
tato yāvad gatir me 'sti na kācit tannivāraṇe / tāvatsvalpāśanakṣāmo māndyavyājamaśiśriyam // 6.6.153
tādṛśaś ca gato 'bhūvaṃ rājñas tasyāham antikam / svavyāpāropasevārthaṃ niḥśvasankṛśapāṇḍuraḥ // 6.6.154
tatra mandamivālokya sābhiprāyaḥ sa māṃ nṛpaḥ / papraccha re kimīdṛktvaṃ saṃjātaḥ kathyatāmiti // 6.6.155
nirbandhapṛṣṭas taṃ cāhaṃ vijane yācitābhayaḥ / pratyavocaṃ nṛpaṃ deva bhāryāsti mama ḍākinī // 6.6.156
sā ca suptasya me 'ntrāṇi gudenākṛṣya cūṣati / tathaiva cāntaḥ kṣipati tenāhaṃ kṣāmatāṃ gataḥ // 6.6.157
poṣaṇāya ca me nityaṃ bṛṃhaṇaṃ bhojanaṃ kutaḥ / ity uktaḥ sa mayā rājā jātāśaṅko vyacintayat // 6.6.158
kiṃ satyaṃ ḍākinī sā syāttenāhaṃ kiṃ hṛtastathā / kiṃsvidāharapuṣṭasya cūṣedantraṃ mamāpi sā // 6.6.159
tadadya tām ahaṃ yuktyā jijñāsiṣye svayaṃ niśi / iti saṃcintya rājā me so 'trāhāramadāpayat // 6.6.160
tato gatvā gṛhaṃ tasyā bhāryāyāḥ saṃnidhāvaham / aśrūṇyamuñca pṛṣṭaś ca tayā tām evam abravam // 6.6.161
priye na vācyaṃ kasyāpi tvayā śṛṇu vadāmi te / asya rājño gude jātā dantā vajrāśrisaṃnibhāḥ // 6.6.162
tac ca bhagno 'dya jātyo 'pi kṣuro me karma kurvataḥ / evaṃ cātra mamedānīṃ kṣurastruṭyetpade pade // 6.6.163
tannavaṃ navamāneṣye kuto nityam ahaṃ kṣuram / ato rodimi naṣṭā hi jīvikeyaṃ gṛhe mama // 6.6.164
ity uktā sā mayā bhāryā matimādhādupaiṣyataḥ / rātrau rājño 'sya suptasya gudadantādbhutekṣaṇe // 6.6.165
ā saṃsārādadṛṣṭaṃ tadasatyaṃ na tvabodhi sā / vidadhā api vañcyante viṭavarṇanayā striyaḥ // 6.6.166
athaitya tāṃ ni śi svairaṃ madbhāryāmupabhujya saḥ / rājā śramādivālīkaṃ suptavānmadvacaḥ smaran // 6.6.167
madbhāryāpyatha taṃ suptaṃ matvā tasya śanaiḥ śanaiḥ / hastaṃ prasārayām āsa gude dantopalabdhaye // 6.6.168
gudaprāpte ca tatpāṇāvutthāya sahasaiva saḥ / ḍākinī ḍākinīty uktvā trasto rājā tato yayau // 6.6.169
tataḥ prabhṛti sā tena bhītyā tyaktā nṛpeṇa me / bhāryā gṛhītasaṃtoṣā madekāyattatāṃ gatā // 6.6.170
ekaṃ pūrvaṃ nṛpādbuddhyā gṛhiṇī mocitā mayā / iti tāṃ tāpasīmuktvā nāpitaḥ so 'bravītpunaḥ // 6.6.171
tadetatprajñayā kāramārye yuṣmanmanīṣitam / yathā ca kriyate mātastadidaṃ vacmi te śṛṇu // 6.6.172
ko 'py antaḥpuravṛddho 'tra svīkāryo yo bravītyamum / jāyā te kadalīgarbhā ḍākinīti nṛpaṃ rahaḥ // 6.6.173
āraṇyakāyā nahyasyāḥ kaścitparijanaḥ svakaḥ / sarvaḥ paro bhedasaho lobhātkurvīta kiṃ na yat // 6.6.174
tato 'smin rājñi sāśaṅke śravaṇān niśi yatnataḥ / hastapādādi kadalīgarbhādhāmni nidhīyate // 6.6.175
tatprabhāte viloky aiva rājā satyamavetya tat / vṛddhoktaṃ kadalīgarbhāṃ bhītastāṃ tyakṣyati svayam // 6.6.176
evaṃ sapatnīvirahāddevī sukhamavāpnuyāt / tvāṃ ca sā bahu manyeta lābhaḥ kaścidbhavec ca naḥ // 6.6.177
ity uktā tāpasī tena nāpitena tatheti sā / gatvā rājño mahādevyai yathāvastu nyavedayat // 6.6.178
devī ca tattathā cakre sā tadyuktyā nṛpo 'pi tām / pratyakṣaṃ vīkṣya kadalīgarbhāṃ duṣṭeti tāṃ jahau // 6.6.179
tuṣṭayā ca tato devyā tayā guptamadāyi yat / pravrājikā tadbubhuje sā yatheṣṭaṃ sanāpita // 6.6.180
tyaktā ca kadalīgarbhā sā tena dṛḍhavarmaṇā / rājñābhiśāpasaṃtaptā niryayau rājamandirāt // 6.6.181
yenājagāma tenaiva prayayau piturāśramam / pūrvoptajātasiddhārthasābhijñānena sā pathā // 6.6.182
tatra tām āgatāṃ dṛṣṭvā so 'kasmāttatpitā muniḥ / tasyā duścaritāśaṅkī tasthau maṅkaṇakaḥ kṣaṇam // 6.6.183
praṇidānāc ca taṃ kṛtsnaṃ tadvṛttāntamavetya saḥ / āśvāsya ca svayaṃ snehāttāmādāya yayau tataḥ // 6.6.184
etya tasmai yadācakyau svayaṃ prahvāya bhūbhṛte / devyā sapatnīdoṣeṇa kṛtaṃ kapaṭanāṭakam // 6.6.185
tatkālaṃ svayamabhyetya rājñe tasmai sa nāpitaḥ / yathāvṛttaṃ tadācaṣṭa punar evamuvāca ca // 6.6.186
itthaṃ viśleṣya kadalīgarbhā rājñī mayā prabho / abhicāravaśādyuktyā devīṃ saṃtoṣya rakṣitā // 6.6.187
tac chrutvā niścayaṃ dṛṣṭvā munīndravacanasya saḥ / jagrāha kadalīgarbhāṃ saṃjātapratyayo nṛpaḥ // 6.6.188
anuvrajya muniṃ taṃ ca saṃvibheje sa nāpitam / bhakto mamāyamityarthairdhūrtairbhojyā bateśvarāḥ // 6.6.189
tatas tayā samaṃ tasthau kadalīgarbhay aiva saḥ / rājā svadevīvimukho dṛḍhavarma sunirvṛtaḥ // 6.6.190
evaṃvidhānvidadhate subahūnsapatnyo doṣānmṛṣāpyanavamāṅgi kaliṅgasene / tvaṃ kanyakā ca cirabhāvivivāhalagnā vāñchantyacintyagatayaś ca surā api tvām // 6.6.191
tatsarvataḥ sāṃpratam ātmanā tvam ātmānam ekaṃ jagadekaratnam / vatseśvaraikārpitam atra rakṣer vairaṃ tavāyaṃ hi nijaḥ prakarṣaḥ // 6.6.192
ahaṃ hi neṣyāmi sakhi tvadantikaṃ sthitādhunā tvaṃ patimandire yataḥ / sakhīpateḥ sadma na yānti satstriyaḥ sugātri bhartādya nivāritāsmi ca // 6.6.193
na ca guptam ihāgamaḥ kṣamo me tvadatisnehavaśāt sa divyadṛṣṭiḥ / tadavaiti hi matpatiḥ kathaṃcit tamanujñāpya kilāgatāhamadya // 6.6.194
iha nāstyadhunā hi māmakīnaṃ sakhi kāryaṃ tava yāmi tadgṛhāya / yadi māmanumaṃsyate ca bhartā tadihaiṣyāmi punarvilaṅghya lajjām // 6.6.195
itthaṃ sabāṣpamabhidhāya kaliṅgasenāṃ tām aśrudhautavadanāṃ manujendraputrīm / āśvāsya cāhni vigalatyasurendraputrī somaprabhā svabhavanaṃ nabhasā jagāma // 6.6.196
tataḥ somaprabhāṃ yātāṃ smarantī tāṃ priyāṃ sakhīm / kaliṅgasenā saṃtyaktanijadeśasvabāndhavā // 6.7.1
sā vilambita vatseśapāṇigrahamahotsavā / naredrakanyā kauśāmbyāṃ mṛgīvāsīdvanacyutā // 6.7.2
kaliṅgasenāvivāhavilambanavicakṣaṇān / gaṇakān prati sāsūya iva vatseśvaro 'pi ca // 6.7.3
autsukyavimanāstasmin dine ceto vinodayan / devyā vāsavadattāyā nivāsabavanaṃ yayau // 6.7.4
tatra sā taṃ patiṃ devī nirvikārā viśeṣataḥ / upācarat svopacāraiḥ prāṅmantrivaraśikṣitā // 6.7.5
kaliṅgasenāvṛttānte khyāte 'py avikṛtā katham / devīyamiti sa dhyātvā rājā jijñāsurāha tām // 6.7.6
kaccidevi tvayā jñātaṃ svayaṃvarakṛte mama / kaliṅgasenā nāmaiṣā rājaputrī yad āgatā // 6.7.7
tac chrutvaivāvibhinnena mukharāgeṇa sābravīt / jñātaṃ mayātiharṣo me lakṣmīḥ sā hy āgateha naḥ // 6.7.8
vaśage hi mahārāje tatprāptyā tatpitary api / kaliṅgadatte pṛthvī te sutarāṃ vartate vaśe // 6.7.9
ahaṃ ca tvadvibhūtyaiva sukhitā tvatsukhena ca / āryaputra tavaitac ca viditaṃ prāgapi sthitam // 6.7.10
tanna dhanyāsmi kiṃ yasyā mama bhartā tvamīdṛśaḥ / yaṃ rājakanyā vāñchanti vāñchyamānā nṛpāntaraiḥ // 6.7.11
evaṃ vatseśvaraḥ prokto devyā vāsavadattayā / yaugandharāyaṇaprattaśikṣayāntastutoṣa saḥ // 6.7.12
tay aiva ca sahāsevya pānaṃ tadvāsake niśi / tasyāṃ suṣvāpa madhye ca prabuddhaḥ samacintayat // 6.7.13
kiṃsvinmahānubhāvetthaṃ devī māmanuvartate / kaliṅgasenām api yatsapatnīmanumanyate // 6.7.14
kathaṃ vā śaknuyādetāṃ soḍhuṃ saiṣā tapasvinī / padmāvatīvivāhe 'pi yā daivānna jahāvasṛn // 6.7.15
tadasyāścedaniṣṭaṃ syātsarvanāśastato bhavet / etadālambanāḥ putraśvaśuryaśvaśurāś ca me // 6.7.16
padmāvatī ca rājyaṃ ca kimabhyadhikamucyate / ataḥ kaliṅgasenaiṣā pariṇeyā kathaṃ mayā // 6.7.17
evamālocya vatseśo niśānte nirgatas tataḥ / aparāhṇe yayau devyāḥ padmāvatyāḥ sa mandiram // 6.7.18
sāpyenam āgataṃ dattaśikṣā vāsavadattayā / tathaivopācarattadvatpṛṣṭāvocattathaiva ca // 6.7.19
tato 'nyedyustayordevyorekaṃ cittaṃ vacaś ca tat / yaugandharāyaṇāyāsau śaśaṃsa vimṛśannṛpaḥ // 6.7.20
so 'pi taṃ vīkṣya rājānaṃ vicārapatitaṃ śanaiḥ / kālavedī jagādaivaṃ mantrī yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.21
jāne 'haṃ naitadetāvadabhiprāyo 'tra dāruṇaḥ / devībhyāṃ jīvitatyāgadārḍhyāduktaṃ hi tattathā // 6.7.22
anyāsakte gate ca dyāṃ striyo maraṇaniścitāḥ / bhavantyadainyagambhīrāḥ sādhvyaḥ sarvatra niḥspṛhāḥ // 6.7.23
asahyaṃ hi puraṃdhrīṇāṃ premṇo gāḍhasya khaṇḍanam / tathā ca rājaṃs tatraitāṃ śrutasainakathāṃ śṛṇu // 6.7.24
abhūd dakṣiṇabhūmau prāggokarṇākhye pure nṛpaḥ / śrutasena iti khyātaḥ kulabhūṣāśrutānvitaḥ // 6.7.25
tasya caikābhavac cintā rājñaḥ saṃpūrṇasaṃpadaḥ / ātmānurūpāṃ bhāryāṃ yat sa na tāvad avāptavān // 6.7.26
ekadā ca nṛpaḥ kurvaścintāṃ tāṃ tatkathāntare / agniśarmābhidhānena jagade so 'grajanmanā // 6.7.27
āścarye dve mayā dṛṣṭe te rājanvarṇaye śṛṇu / tīrthayātrāgataḥ pañcatīrthīṃ tām ahamāptavān // 6.7.28
yasyāmapsarasaḥ pañca grāhatvamṛṣiśāpataḥ / prāptāḥ satīrudaharattirthayātrāgato 'rjunaḥ // 6.7.29
tatra tīrthavare snātvā pañcarātropavāsinām / nārāyaṇānucaratādāyini snāyināṃ nṛṇām // 6.7.30
yāvadvrajāmi tāvac ca lāṅgalollikhitāvanim / gāyantaṃ kaṃcidadrākṣaṃ kārṣikaṃ kṣetramadhyagam // 6.7.31
sa pṛṣṭaḥ kārṣiko mārgaṃ mārgāyātena kenacit / pravrājakena sadvākyaṃ nāśṛṇodgītatatparaḥ // 6.7.32
tataḥ sa tasmai cukrodha parivrāḍ vidhuraṃ bruvan / so 'pi gītaṃ vimucyātha kārṣikas tam abhāṣata // 6.7.33
aho pravrājako 'si tvaṃ dharmasyāśaṃ na vetsyasi / mūrkheṇāpi mayā jñātaṃ sāraṃ dharmasya yatpunaḥ // 6.7.34
tac chrutvā kiṃ tvayā jñātam iti tena ca kautukāt / pravrājakena pṛṣṭaḥ san kārṣikaḥ sa jagāda tam // 6.7.35
ihopaviśa pracchāye śṛṇu yāvad vadāmi te / asmin pradeśe vidyante brāhmaṇā bhrātaras trayaḥ // 6.7.36
brahmadattaḥ somadatto viśvadattaś ca puṇyakṛt / teṣāṃ jyeṣṭhau dāravantau kaniṣṭhastvaparigrahaḥ // 6.7.37
sa tayor jyeṣṭhayor ājñāṃ kurvan karmakaro yathā / mayā sahāsīd akrudhyann ahaṃ teṣāṃ hi kārṣikaḥ // 6.7.38
tau ca jyeṣṭhāvabudhyetāṃ mṛduṃ taṃ buddhivarjitam / sādhumatyaktasanmārgamṛjumāyāsavarjitam // 6.7.39
ekadā bhrātṛjāyābhyāṃ sakāmābhyāṃ raho 'rthitaḥ / kaniṣṭho viśvadatto 'tha mātṛvatte nirākarot // 6.7.40
tatas te nijayorbhartrorubhe gatvā mṛṣocatuḥ / vāñchatyāvāṃ rahasyeṣa kanīyānyuvayoriti // 6.7.41
tena taṃ prati tau jyeṣṭhau sāntaḥkopau babhūvatuḥ / sadasadvā na vidatuḥ kustrīvacanamohitau // 6.7.42
athaitau bhrātarau jātu viśvadattaṃ tamūcatuḥ / gaccha tvaṃ kṣetramadhyasthaṃ valmīkaṃ taṃ samīkuru // 6.7.43
tathety āgatya valmīkaṃ kuddālenākhanatsa tam / mā m aivaṃ kṛṣṇasarpo 'tra vasatītyudito mayā // 6.7.44
tac chrutvāpi sa valmīkam akhanad yad bhavatv iti / pāpaiṣiṇor apy ādeśaṃ jyeṣṭhabhrātror alaṅghayan // 6.7.45
khanyamānāt tataḥ prāpa kalaśaṃ hemapūritam / na kṛṣṇasarpaṃ dharmo hi sāṃnidhyaṃ kurute satām // 6.7.46
taṃ ca nītvā sa kalaśaṃ bhrātṛbhyāṃ sarvamarpayat / nivāryamāṇo 'pi mayā jyeṣṭhābhyāṃ dṛḍhabhaktitaḥ // 6.7.47
tau punastata evāṃśaṃ dattvā prerya ca ghātakān / tasyācchedayatāṃ pāṇipādaṃ dhanajihīrṣayā // 6.7.48
tathāpi na sa cukrodha nirmanyurbhrātarau prati / tena satyena tasyātra hastapādamajāyata // 6.7.49
tadāprabhṛti tad dṛṣṭvā tyaktaḥ krodho 'khilo mayā / tvayā tu tāpasenāpi krodho 'dyāpi na mucyate // 6.7.50
akrodhena jitaḥ svargaḥ paśyaitadadhunaiva bhoḥ / ity uktvaiva tanuṃ tyaktvā kārṣikaḥ sa divaṃ gataḥ // 6.7.51
ity āścaryaṃ mayā dṛṣṭaṃ dvitīyaṃ śṛṇu bhūpate / ity uktvā śrutasenaṃ sa nṛpaṃ vipro 'bravītpunaḥ // 6.7.52
tato 'pi tīrthayātrārthaṃ paryaṭannambudhestaṭe / ahaṃ vasantasenasya rājño rāṣṭramavāptavān // 6.7.53
tatra bhoktuṃ praviṣṭaṃ māṃ rājasattre 'bruvan dvijāḥ / brahman pathāmunā mā gāḥ sthitā hy atra nṛpātmajā // 6.7.54
vidyuddyotābhidhānā tāṃ paśyedapi muniryadi / sa kāmaśaranirbhinnaḥ prāpyonmādaṃ na jīvati // 6.7.55
tato 'haṃ pratyavocaṃ tānnaitaccitraṃ sadā hy aham / paśyāmyaparakandarpaṃ śrutasenamahīpatim // 6.7.56
yātrādau nirgate yasmin rakṣibhir dṛṣṭigocarāt / utsāryante satīvṛttabhaṅgabhītyā kulāṅganāḥ // 6.7.57
ity uktavantaṃ vijñāya bhāvatkaṃ bhojanāya mām / nṛpāntikaṃ nītavantau sattrādhipapurohitau // 6.7.58
tatra sā rājatanayā vidyudyotā mayekṣitā / kāmasyeva jaganmohamantravidyā śarīriṇī // 6.7.59
cirāttaddarśanakṣobhaṃ niyamyāhamacintayam / asmatprabhoś ced bhāryeyaṃ bhaved rājyaṃ sa vismaret // 6.7.60
tathāpi kathanīyo 'yamudantaḥ svāmine mayā / unmādinīdevasenavṛttānto hy anyathā bhavet // 6.7.61
devasenasya nṛpateḥ purā rāṣṭre vaṇiksutā / unmādinītyabhūtkanyā jagadunmādakāriṇī // 6.7.62
āveditāpi sā pitrā na tenāttā mahībhṛtā / vipraiḥ kulakṣaṇety uktā tasya vyasanarakṣibhiḥ // 6.7.63
pariṇītā tadīyena mantrimukhyena sā tataḥ / vātāyanāgrād ātmānaṃ rājñe 'smai jātv adarśayat // 6.7.64
tayā bhujaṃgyā rājendro durāddṛṣṭiviṣāhataḥ / muhurmumūrccha na ratiṃ lebhe nāhāramāharat // 6.7.65
prārthito 'pi a tadbhartṛpramukhaiḥ so 'tha mantribhiḥ / dhārmikastāṃ na jagrāha tatsaktaś ca jahāvasūn // 6.7.66
tadīdṛśe pramāde 'tra vṛtte drohaḥ kṛto bhavet / ity ālocya mayoktaṃ te citrametya tato 'dya tat // 6.7.67
śrutvaitatsa dvijāttasmānmadanājñānibhaṃ vacaḥ / vidyuddyotāhṛtamanāḥ śrutasenanṛpo 'bhavat // 6.7.68
tatkṣaṇaṃ ca visṛjy aiva tatra vipraṃ tam eva saḥ / tathākarodyathānīya śīghraṃ tāṃ pariṇītavān // 6.7.69
tataḥ sā nṛpates tasya vidyuddyotā nṛpātmajā / śarīrāvyatiriktāsīdbhāskarasya prabhā yathā // 6.7.70
atha svayaṃvarāyāgāt taṃ nṛpaṃ rūpagarvitā / kanyakā mātṛdattākhyā mahādhanavaṇiksutā // 6.7.71
adharmabhītyā jagrāha sa rājā tāṃ vaṇiksutām / vidyuddyotātha tad buddhvā hṛtsphoṭena vyapadyata // 6.7.72
rājāpy āgata tāṃ kāntāṃ paśyann eva tathā gatām / aṅke kṛtvā sa vilapan sadyaḥ prāṇair vyayujyata // 6.7.73
tato vaṇiksutā vahniṃ mātṛdattā viveśa sā / itthaṃ praṇaṣṭaṃ sarvaṃ tad api rāṣṭraṃ sarājakam // 6.7.74
ato rājan prakṛṣṭasya bhaṅgaḥ premṇaḥ suduḥsahaḥ / viśeṣeṇa manasvinyā devyā vāsavadattayā // 6.7.75
tasmātkaliṅgaseṇaiṣā pariṇītā yadi tvayā / devī vāsavadattā tatprāṇāñjahyānna saṃśayaḥ // 6.7.76
devī padmāvatī tadvattayorekaṃ hi jīvitam / naravāhanadattaś ca putraste syātkathaṃ tataḥ // 6.7.77
tañca devasya hṛdayaṃ soḍhuṃ jāne na śaknuyāt / evam ekapade sarvamidaṃ naśyenmahīpate // 6.7.78
devyoryaccoktigāmbhīryaṃ tadeva kathayatyalam / hṛdayaṃ jīvitatyāgagāḍhaniścitaniḥspṛham // 6.7.79
tatsvārtho rakṣaṇīyaste tiryañco 'pi hi jānate / svarakṣāṃ kiṃ punardeva buddhimanto bhavādṛśāḥ // 6.7.80
iti mantrivarāc chrutvā svairaṃ yaugandharāyaṇāt / samyagvivekapadavīṃ prāpya vatseśvaro 'bravīt // 6.7.81
evametanna saṃdeho naśyetsarvamidaṃ mama / tasmātkaliṅgasenāyāḥ ko 'rthaḥ pariṇayena me // 6.7.82
ukto lagnaś ca dūre yat tad yuktaṃ gaṇakaiḥ kṛtam / svayaṃvarāgatātyāgād adharmo vā kiyān bhavet // 6.7.83
ity ukto vatsarājena hṛṣṭo yaugandharāyaṇaḥ / cintayām āsa kāryaṃ naḥ siddhaprāyaṃ yathepsitam // 6.7.84
upāyarasasaṃsiktā deśakālopabṛṃhitā / seyaṃ nītimahāvallīṃ kiṃ nāma na phaletphalam // 6.7.85
iti saṃcintya sa dhyāyandeśakālau praṇamya tam / rājānaṃ prayayau mantrī gṛhaṃ yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.86
rājāpi racitātithyagūḍhakārāmupetya saḥ / devīṃ vāsavadattāṃ tāṃ sāntvayannevam abravīt // 6.7.87
kimarthaṃ vacmi jānāsi tvam eva hariṇākṣi yat / vāri vāriruhasyeva tvatprema mama jīvitam // 6.7.88
nāmāpi hi kimanyasyā grahītumahamutsahe / kaliṅgasenā tu haṭhādupāyātā gṛhaṃ mama // 6.7.89
prasiddhaṃ cātra yadrambhā tapaḥsthena nirākṛtā / pārthena ṣaṇḍhatāśāpaṃ dadau tasyai haṭhāgatā // 6.7.90
sa śāpastiṣṭhatā tena varṣaṃ vairāṭaveśmani / strīveṣeṇa mahāścaryarūpeṇāpyativāhitaḥ // 6.7.91
ataḥ kaliṅgasenaiṣā niṣiddhā na tadā mayā / vinā tvadicchayāhaṃ tu na kiṃcidvaktumutsahe // 6.7.92
ity āśvāsyopalabhyātha hṛdayeneva rāgiṇā / mukhārpitena madyena satyaṃ krūraṃ tadāśayam // 6.7.93
tay aiva saha rātriṃ tāṃ rājñā vāsavadattayā / mantrimukhyamatiprauḍhituṣṭo vatseśvaro 'vasat // 6.7.94
atrāntare ca yaṃ pūrvaṃ divārātrau prayuktavān / kaliṅgasenāvṛttāntajñaptyai yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.95
sa brahmarākṣaso 'bhyetya suhṛdyogeśvarābhidhaḥ / tasyām eva niśi svairaṃ taṃ mantrivaramabhyadhāt // 6.7.96
kaliṅgasenāsadane sthito 'smy antarbahiḥ sadā / divyānāṃ mānuṣāṇāṃ vā paśyāmi na tathāgamam // 6.7.97
adyāvyakto mayā śabdaḥ śruto 'kasmānnabhastale / pracchannenātra harmyāgrasaṃnikarṣe niśāmukhe // 6.7.98
prabhāvaṃ tasya vijñātuṃ prayuktāpi tato mama / vidyā na prābhavattena vimṛśyāhamacintayam // 6.7.99
ayaṃ divyaprabhāvasya śabdaḥ kasyāpi niścitam / kaliṅgasenālāvaṇyalubdhasya bhramato 'mbare // 6.7.100
yena na kramate vidyā tadvīkṣe kiṃcidantaram / na duṣprāpaṃ paracchidraṃ jāgradbhirnipuṇairyataḥ // 6.7.101
divyānāṃ vāñchitaiṣeti proktaṃ mantrivareṇa ca / somaprabhā sakhī cāsyā vadantyetan mayā śrutā // 6.7.102
iti niścitya tat tubhyam ihāhaṃ vaktum āgataḥ / idaṃ prasaṅgāt pṛcchāmi tan me tāvat tvayocyatām // 6.7.103
tiryañco 'pi hi rakṣanti svātmānam iti yat tvayā / ukto rajā tad aśrauṣaṃ yogād aham alakṣitaḥ // 6.7.104
nidarśanaṃ ced atrāsti tan me kathaya sanmate / iti yogeśvareṇoktaḥ smāha yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.105
asti mittraṃ tathā cātra kathāmākhyāmi te śṛṇu / vidiśānagarībāhye nyagrodho 'bhūtpurā mahān // 6.7.106
catvāraḥ prāṇinas tatra vasanti sma mahātarau / nakulolūkamārjāramūṣakāḥ pṛthagālayāḥ // 6.7.107
bhinne bhinne bile mūla āstāṃ nakulamūṣakau / mārjāro madhyabhāgasthe tarormahati koṭare // 6.7.108
ulūkastu śirobhāge 'nanyalabhye latālaye / mūṣako 'tra tribhirvadhyo mārjāreṇa trayo 'pare // 6.7.109
annāya mārjārabhayānmūṣako nakulastathā / svabhāvenāpyulūkaś ca paribhremurniśi trayaḥ // 6.7.110
mārjāraś ca divārātrau nirbhayaḥ prabhramaty asau / tatrāsanne yavakṣetre sadā muṣakalipsayā // 6.7.111
ye 'nye 'pi yuktyā jagmustatsvakāle 'nnābhivāñchayā / ekadā lubdhakas tatra caṇḍālaḥ kaścidāyayau // 6.7.112
sa mārjārapadaśreṇiṃ dṛṣṭvā tatkṣetragāminīm / tadvadhāyābhitaḥ kṣetraṃ pāśāndattvā tato yayau // 6.7.113
tatra rātrau ca mārjāraḥ sa mūṣakajighāṃsayā / etya praviṣṭas tatpāśaiḥ kṣetre tasminn abadhyata // 6.7.114
mūṣako 'pi tato 'nnārthī sa tatra nibhṛtāgataḥ / baddhaṃ taṃ vīkṣya mārjāraṃ jaharṣa ca nanarta ca // 6.7.115
yāvadviśati tatkṣetraṃ dūrādekena vartmanā / tatra tau tāvadāyātābulūkanakulāvapi // 6.7.116
dṛṣṭamārjārabandhau ca mūṣakaṃ labdhumaicchatām / mūṣako 'pi ca tad dṛṣṭvā dūrādvigno vyacintayat // 6.7.117
nakulolūkabhayadaṃ mārjāraṃ saṃśraye yadi / baddho 'py ekaprahāreṇa śatru rmām eṣa mārayet // 6.7.118
mārjārāddūragaṃ hanyādulūko nakulaś ca mām / tacchatrusaṃkaṭagataḥ kva gacchāmi karomi kim // 6.7.119
hanta mārjāram eveha śrayāmy āpadgato hy ayam / ātmatrāṇāya māṃ rakṣetpāśacchedopayoginam // 6.7.120
ity ālocya śanairgatvā mārjāraṃ mūṣako 'bravīt / baddhe tvayyatiduḥkhaṃ me tatte pāśaṃ chinadbhyaham // 6.7.121
ṛjūnāṃ jāyate snehaḥ sahavāsādripuṣvapi / kiṃ tu me nāsti viśvāsastava cittamajānataḥ // 6.7.122
tac chrutvovāca mārjāro bhadra viśvasyatāṃ tvayā / adya prabhṛti me mittraṃ bhavān prāṇapradāyakaḥ // 6.7.123
iti śrutvaiva mārjārāttasyotsaṅgaṃ sa śiśriye / tad dṛṣṭvā nakulolūkau nirāśau yayatus tataḥ // 6.7.124
tato jagāda mārjāro mūṣakaṃ pāśapīḍitaḥ / gataprāyā niśā mittra tatpāśāṃśchindhi me drutam // 6.7.125
mūṣako 'pi śanaiśchindallubdhakāgamanonmukhaḥ / mṛṣā kaṭakaṭāyadbhir daśanair akaroc ciram // 6.7.126
kṣaṇādrātrau prabhātāyāṃ lubdhake nikaṭāgate / mārjāre 'rthayamāne drākpāśāṃściccheda mūṣakaḥ // 6.7.127
chinnapāśe 'tha mārjāre lubdhakatrāsavidrute / mūṣako mṛtyumuktaḥ san palāyya prāviśad bilam // 6.7.128
nāśvasatpunarāhūto mārjāreṇa jagāda ca / kālayuktyā hy arirmittraṃ jāyate na ca sarvadā // 6.7.129
evaṃ bahubhyaḥ śatrubhyaḥ prajñayātmābhirakṣitaḥ / mūṣakena tiraścāpi kiṃ punarmānuṣeṣu yat // 6.7.130
etaduktastadā rājā mayā yattattvayā śrutam / buddhyā kāryaṃ nijaṃ rakṣeddevi saṃrakṣaṇād iti // 6.7.131
buddhirnāma ca sarvatra mukhyaṃ mittraṃ na pauruṣam / yogeśvara tathā caitām atrāpi tvaṃ kathāṃ śṛṇu // 6.7.132
śrāvastītyasti nagarī tasyāṃ pūrvaṃ prasenajit / rājābhūttatra cābhyāgāt ko 'py apūrvo dvijaḥ puri // 6.7.133
so śūdrānnabhugekena vaṇijā guṇavāniti / brāhmaṇasya gṛhe tatra kasyacitsthāpito dvijaḥ // 6.7.134
tatraiva tena śuṣkānnadakṣiṇādibhiranvaham / āpūryata tato 'nyaiśca śanairbuddhvā vaṇigvaraiḥ // 6.7.135
tenāsau hemadīnārasahasraṃ kṛpaṇaḥ kramāt / saṃcitya gatvāraṇye tan nihatya kṣiptavān bhuvi // 6.7.136
ekākī pratyahaṃ gatvā tac ca sthānamavaikṣata / ekadā hemaśūnyaṃ tatkhātaṃ vyāttaṃ ca dṛṣṭavān // 6.7.137
śūnyaṃ tatkhātakaṃ tasya paśyato hatacetasaḥ / na paraṃ hṛdi saṃkrāntā citraṃ dikṣv api śūnyatā // 6.7.138
athopāgāc ca vilapaṃstaṃ vipraṃ yadgṛhe sthitaḥ / pṛṣṭastaṃ ca svavṛttāntaṃ tasmai sarvaṃ nyavedayat // 6.7.139
gatvā tīrthamabhuñjānaḥ prāṇāṃstyaktumiyeṣa ca / buddhvā ca so 'nnadātāsya vaṇiganyaiḥ sahāyayau // 6.7.140
sa taṃ jagāda kiṃ brahmanvittahetormumūrṣasi / akālameghavadvittamakasmād eti yāti ca // 6.7.141
ity ādyukto 'pi tenāsau na jahau maraṇagraham / prāṇebhyo 'py arthamātrā hi kṛpaṇasya garīyasī // 6.7.142
tataś ca mṛtaye tīrthaṃ gacchato 'sya dvijanmanaḥ / svayaṃ prasenajidrājā tad buddhvāntikamāyayau // 6.7.143
papraccha cainaṃ kiṃ kiṃcid asti tatropalakṣaṇam / yatra bhūmau nikhātāste dīnārā brāhmaṇa tvayā // 6.7.144
tac chrutva sa dvijo 'vādīdasti kṣudro 'tra pādapaḥ / aṭavyāṃ deva tanmūle nikhātaṃ tanmayā dhanam // 6.7.145
ity ākarṇyābravīdrājā dāsyāmyanviṣya tattava / dhanaṃ svakoṣādathavā mā tyākṣīrjīvitaṃ dvija // 6.7.146
ity uktvā maraṇodyogānnivārya vinidhāya ca / dvijaṃ taṃ vaṇijo haste sa rājābhyantaraṃ gataḥ // 6.7.147
tatrādiśya pratīhāraṃ śirortivyapadeśataḥ / vaidyānānāyayatsarvāndattvā paṭahaghoṣaṇām // 6.7.148
āturāste kiyanto 'tra kasyādāḥ kiṃ tvamauṣadham / ity upānīya papraccha tānekaikaṃ viviktagaḥ // 6.7.149
te 'pi tasmai tadaikaikaḥ sarvamūcurmahīpateḥ / eko 'tha vaidyas tanmadhyāt kramapṛṣṭo 'bravīd idam // 6.7.150
vaṇijo mātṛdattasya deva nāgabalā mayā / asvasthasyopadiṣṭādya dvitīyaṃ dinamoṣadhiḥ // 6.7.151
tac chrutvā sa tamāhūya rājā vaṇijamabhyadhāt / nanu nāgabalā kena tavānītocyatāmiti // 6.7.152
deva karmakareṇeti tenokte vaṇijā tadā / kṣipramānāyya taṃ rājā sa karmakaram abravīt // 6.7.153
tvayā nāgabalāhetoḥ khanatā śākhinastalam / dīnārajātaṃ yallabdhaṃ brahmasvaṃ tatsamarpaya // 6.7.154
ity ukto bhūbhṛtā bhītaḥ pratipady aiva tatkṣaṇam / sa tānānīya dīnārāṃs tatra karmakaro jahau // 6.7.155
rājāpy upoṣitāyāsmai dvijāyāhūya tān dadau / dīnārān hāritaprāptān prāṇān iva bahiś carān // 6.7.156
evaṃ sa labdhavān buddhyā nītaṃ mūlatalāttaroḥ / dvijārthaṃ bhūpatir jānann oṣadhiṃ tāṃ tadudbhavām // 6.7.157
tadevaṃ sarvadā buddheḥ prādhānyaṃ jitapauruṣam / īdṛśeṣu ca kāryeṣu kiṃ vidadhyātparākramaḥ // 6.7.158
tadyogeśvara kurvīthāstvam api prajñayā tathā / yathā kaliṅgasenāyā doṣo jñāyata kaścana // 6.7.159
asti caitadyathā tasyāṃ lubhyantīha surāsurāḥ / tathā ca divi kasyāpi niśi śabdaḥ śrutastvayā // 6.7.160
labdhe 'tha doṣe tasyāś ca bhavedakuśalaṃ na naḥ / nopayaccheta tāṃ rājā na cādharmaḥ kṛto bhavet // 6.7.161
ity udāradhiyaḥ śrutvā sarvaṃ yaugandharāyaṇāt / yogeśvarastaṃ saṃtuṣya jagāda brahmarākṣasaḥ // 6.7.162
kastvayā sadṛśo nītāvanyo devādbṛhaspateḥ / ayaṃ tvamṛtaseko 'sya tvanmantro rājyaśākhinaḥ // 6.7.163
so 'haṃ kaliṅgasenāyā jijñāsiṣye gatiṃ sadā / buddhyā śaktyāpi cety uktvā tato yogeśvaro yayau // 6.7.164
tatkālaṃ sā ca harmyādau paryaṭantaṃ svaharmyagā / kaliṅgasenā vatseśaṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā sma tāmyati // 6.7.165
tanmanāḥ smarasaṃtaptā mṛṇālāṅgadahāriṇī / sā śrīkhaṇḍāṅgarāgā ca na lebhe nirvṛtiṃ kvacit // 6.7.166
atrāntare sa tāṃ pūrvaṃ dṛṣṭvā vidyādharādhipaḥ / tasthau madanavegākhyo gāḍhānaṅgaśarārditaḥ // 6.7.167
tatprāptaye tapaḥ kṛtvā vare labdhe 'pi śaṃkarāt / sānyāsaktānyadeśasthā sukhaprāpyāsya nābhavat // 6.7.168
yatastenāntaraṃ labdhumasau vidyādhareśvaraḥ / rajanīṣu divi bhrāmyannāsīttanmandiropari // 6.7.169
saṃsmṛtya tu tamādeśaṃ tapastuṣṭasya dhūrjaṭeḥ / ekasyāṃ niśi vatseśarūpaṃ cakre svavidyayā // 6.7.170
tadrūpaś ca viveśāsya mandiraṃ dvāḥsthavanditaḥ / kālakṣepākṣamo guptaṃ mantriṇāṃ sa ivāgataḥ // 6.7.171
kaliṅgasenāpy uttasthau taṃ dṛṣṭvotkampaviklavā / na so 'yamiti sā rāvair vāryamāṇeva bhūṣaṇaiḥ // 6.7.172
tato vatseśarūpeṇa kramādviśvāsya tena sā / bhāryā madanavegena gāndharvavidhinā kṛtā // 6.7.173
tatkālaṃ ca praviṣṭastad dṛṣṭvā yogādalakṣitaḥ / yogeśvaro viṣaṇṇo 'bhūd vatseśālokanabhramāt // 6.7.174
yaugandharāyaṇāyaitadgatvoktvā tannideśataḥ / yuktyā vāsavadattāyā vatseśaṃ vīkṣya pārśvagam // 6.7.175
hṛṣṭo mantrivaroktyaiva rūpaṃ suptasya veditum / kaliṅgasenāpracchannakāminaḥ so 'gamatpunaḥ // 6.7.176
gatvā kaliṅgasenāyāḥ suptāyāḥ śayanīyake / suptaṃ madanavegaṃ taṃ svarūpe sthitamaikṣata // 6.7.177
chatradhvajāṅkanirdhūlipādābjaṃ divyamānuṣam / svāpāntarhitatadvidyāvītarūpavivartanam // 6.7.178
tatra gatvā yathādṛṣṭaṃ niveśa paritoṣavān / yogeśvaro jagādāsau hṛṣṭo yaugandharāyaṇam // 6.7.179
na vetti mādṛśaḥ kiṃcidvetsi tvaṃ nīticakṣuṣā / tava mantreṇa duḥsādhyaṃ siddhaṃ kāryamidaṃ prabhoḥ // 6.7.180
kiṃ vā vyoma vinārkeṇa kiṃ toyena vinā saraḥ / kiṃ mantreṇa vinā rājyaṃ kiṃ satyena vinā vacaḥ // 6.7.181
ity uktavantam āmantrya prīto yogeśvaraṃ tataḥ / prātar vatseśvaraṃ draṣṭumāgādyaugandharāyaṇaḥ // 6.7.182
tamupetya yathāvac ca kathāprastāvato 'bravīt / nṛpaṃ kaliṅgasenārthe pṛṣṭakāryaviniścayam // 6.7.183
svacchandāsau na te rājan pāṇisparśam ihārhati / eṣā hi svecchayā draṣṭuṃ prasenajitam āgatā // 6.7.184
viraktā vīkṣya taṃ vṛddhaṃ tvāṃ prāptā rūpalobhataḥ / tadanyapuruṣāsaṅgam api svecchaṃ karoty asau // 6.7.185
tac chrutvā kulakanyeyaṃ katham evaṃ samācaret / śaktiḥ kasya praveṣṭuṃ vā madīyāntaḥpurāntare // 6.7.186
iti rājñodite 'vādīddhīmānyaugandharāyaṇaḥ / ady aiva darśayāmyetatpratyakṣaṃ niśi deva te // 6.7.187
divyās tām abhivāñchanti siddhādyā mānuṣo 'tra kaḥ / divyānāṃ ca gatī roddhuṃ rājan keneha śakyate // 6.7.188
tadehi sākṣāt paśyeti vādinā tena mantriṇā / saha gantuṃ matiṃ cakre tatra rātrau sa bhūpatiḥ // 6.7.189
padmāvatyā ṛte rājñyā na vivāhyapareti yat / proktaṃ devi pratijñātaṃ mayā nirvyūḍham adya tat // 6.7.190
ity athābhyetya tāṃ devīm uktvā yaugandharāyaṇaḥ / kaliṅgasenāvṛttāntaṃ taṃ tasyai sarvam uktavān // 6.7.191
tvadīyaśikṣānuṣṭhānaphalam etan mameti sā / devī vāsavadattāpi praṇatābhinananda tam // 6.7.192
tato niśīthe saṃsupte jane vatseśvaro yayau / gṛhaṃ kaliṅgasenāyāḥ sa ca yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.193
adṛṣṭaś ca praviṣṭo 'tra tasyā nidrājuṣo 'ntike / suptaṃ madanavegaṃ taṃ svarūpasthaṃ dadarśa saḥ // 6.7.194
hantumicchati yāvac ca sa taṃ sāhasikaṃ nṛpaḥ / tāvatsa vidyayā vidyādharo 'bhūtpratibodhitaḥ // 6.7.195
prabuddhaś ca sa nirgatya jhagityudapatannabhaḥ / kṣaṇātkaliṅgasenāpi sā prabuddhābhavat tataḥ // 6.7.196
śūnyaṃ śayanamālokya jagāda ca kathaṃ hi mām / pūrvaṃ prabudhya vatseśaḥ suptāṃ muktvaiva gacchati // 6.7.197
tadākarṇya sa vatseśamāha yaugandharāyaṇaḥ / eṣā vidhvaṃsitānena śṛṇu tvadrūpadhāriṇā // 6.7.198
saiṣa yogabalājjñātvā sākṣātte darśito mayā / kiṃ tu divyaprabhāvatvādasau hantuṃ na śakyate // 6.7.199
ity uktvā sa ca rājā ca saha tāmupajagmatuḥ / kaliṅgasenā sāpyetau dṛṣṭvā tasthau kṛtādarā // 6.7.200
adhunaiva kva gatvā tvaṃ rājan prāptaḥ samantrikaḥ / iti bruvāṇām avadattāṃ sa yaugandharāyaṇaḥ // 6.7.201
kaliṅgasene kenāpi māyā vatseśarūpiṇā / saṃmohya pariṇītāsi na tvaṃ matsvamināmunā // 6.7.202
tac chrutvā sātisaṃbhrāntā viddheva hṛdi pattriṇā / kaliṅgasenā vatseśaṃ jagādodaśrulocanā // 6.7.203
gāndharvavidhināhaṃ te pariṇītāpi vismṛtā / kiṃsvidrājanyathā pūrvaṃ duṣyantasya śakuntalā // 6.7.204
ity uktaḥ sa tayā rājā tāmuvācānatānanaḥ / satyaṃ na pariṇītāsi mayādyaivāgato hy aham // 6.7.205
ity uktavantaṃ vatseśaṃ mantrī yaugandharāyaṇaḥ / ehīty uktvā tataḥ svairamanaiṣīdrājamandiram // 6.7.206
tataḥ samantrike rājñi gate sātra videśagā / mṛgīva yūthavibhraṣṭā parityaktasvabāndhavā // 6.7.207
saṃbhogavidalatpatramukhābjā gajapīḍitā / padminīva parikṣiptakabarībhramarāvaliḥ // 6.7.208
vinaṣṭakanyakābhāvā nirupāyakramā satī / kaliṅgasenā gaganaṃ vīkṣamāṇedam abravīt // 6.7.209
vatseśarūpiṇā yena pariṇītāsmi kenacit / prakāśaḥ so 'stu kaumāraḥ sa eva hi patir mama // 6.7.210
evaṃ tayokte gaganāt so 'tra vidyādharādhipaḥ / avātarad divyarūpo hārakeyūrarājitaḥ // 6.7.211
ko bhavāniti pṛṣṭaś ca tay aivaṃ sa jagāda tām / ahaṃ madanavegākhyas tanvi vidyādharādhipaḥ // 6.7.212
mayā ca prāgvilokya tvāṃ purā pitṛgṛhe sthitām / tvatprāptidastapaḥ kṛtvā varaḥ prāpto maheśvarāt // 6.7.213
vatseśvarānuraktā ca tadrūpeṇa mayā drutam / avṛttatadvivāhaiva pariṇītāsi yuktitaḥ // 6.7.214
iti vāksudhayā tasya śrutimārgapraviṣṭayā / kiṃcitkaliṅgasenābhūd ucchvāsitahṛdambujā // 6.7.215
atha sa madanavegastāṃ samāśvāsya kāntāṃ vihitadhṛtivitīrṇasvarṇarāśiḥ sa tasyai / ucita iti tayāntarbaddhasadbhartṛbhaktiḥ punarupagamanāya dyāṃ tadaivotpapāta // 6.7.216
divyāspadaṃ svapatisadma na martyagamyaṃ kāmāt pitur bhavanam ujjhitam ity avekṣya / tatraiva vastumatha sāpi kaliṅgasena cakre dhṛtiṃ madanavegakṛtābhyanujñā // 6.7.217
tataḥ kaliṅgasenāyāḥ smarannanupamaṃ vapuḥ / ekadā manmathāviṣṭo niśi vatseśvaro 'bhavat // 6.8.1
utthāya khaḍgahastaḥ san gatvaiva praviveśa saḥ / ekākī mandiraṃ tasyāḥ kṛtātithyādarastayā // 6.8.2
tatra prārthayamānas tāṃ bhāryārthe sa mahīpatiḥ / parapatnyahamasmīti pratyākhyātastayābravīt // 6.8.3
tṛtīyaṃ puruṣaṃ prāptā yatastvamasi bandhakī / paradāragato doṣo na me tvadgamane tataḥ // 6.8.4
evaṃ kaliṅgasenā sā rājñoktā pratyuvāca tam / tvadartham āgatā rājannahaṃ vidyādhareṇa hi // 6.8.5
vyūḍhā madanavegena svairaṃ tvadrūpadhāriṇā / sa evaikaś ca bhartā me tatkasmādasmi bandhakī // 6.8.6
kiṃ vātikrāntabandhūnāṃ svecchācārahatātmanām / imāstā vipadaḥ strīṇāṃ kumārīṇāṃ kathaiva kā // 6.8.7
dṛṣṭāśakunayā sakhyā niṣiddhāpi vyasarjayam / tvatpārśvaṃ yadahaṃ dūtaṃ tasya cedaṃ phalaṃ mama // 6.8.8
tatspṛśyasi balānmāṃ cet prāṇāṃstyakṣyāmy ahaṃ tataḥ / kā nāma kulajā hi strī bhartṛdrohaṃ kariṣyati // 6.8.9
tathā ca kathayāmy atra tava rājan kathāṃ śṛṇu / purābhūd indradattākhyaś cedideśamahīpatiḥ // 6.8.10
sa pāpaśodhane tīrthe kīrtyai devakulaṃ mahat / cakre yaśaḥśarīrārthī śarīraṃ vīkṣya bhaṅguram // 6.8.11
tac ca bhaktirasācchaśvadīkṣituṃ sa yayau nṛpaḥ / sarvaś ca tīrthasnānāya sadā tatrāyayau janaḥ // 6.8.12
ekadā ca dadarśaikāṃ tīrthasnānārtham āgatām / sa rājātra vaṇigbhāryāṃ pravāsasthitabhartṛkām // 6.8.13
svacchakāntisudhāsiktāṃ citrarūpavibhūṣaṇām / jaṅgamām iva kaṃdarparājadhānīṃ manoramām // 6.8.14
tvayāhaṃ vijaye viśvamiti prītyeva pādayoḥ / āśliṣṭāṃ pañcabāṇasya tūṇīradvayaśobhayā // 6.8.15
sā dṛṣṭaiva manas tasya jahāra nṛpatestathā / yathānviṣya gṛhaṃ tasyāḥ sa yayau vivaśo niśi // 6.8.16
tāṃ ca prārthayamānaḥ sañjagade sa tayā nṛpaḥ / rakṣitā tvaṃ na yuktaṃ te paradārābhimarśanam // 6.8.17
haṭhāt spṛśasi vā māṃ ced adharmas te mahān bhavet / mariṣyāmi ca sadyo 'haṃ na sahiṣye ca dūṣaṇam // 6.8.18
ity ukte 'pi tayā tasmin balaṃ rājñi cikīrṣati / śīlabhraṃśabhayāttasyāḥ sadyo hṛdayamasphuṭat // 6.8.19
tad dṛṣṭvā sapadi hrītaḥ sa gatvaiva yathāgatam / dinaistenānutāpena rājā pañcatvamāyayau // 6.8.20
ity ākhyāya kathāmetāṃ sabhayapraśrayānatā / bhūyaḥ kaliṅgasenā sā vatseśvaramabhāṣata // 6.8.21
tasmādadharme matprāṇaharaṇe mā matiṃ kṛthāḥ / ihāśritāyā vastuṃ me dehi yāmyanyato 'nyathā // 6.8.22
etatkaliṅgasenātaḥ śrutvā vatseśvaro 'tha saḥ / vicārya virato bhūtvā dharmajñastām abhāṣata // 6.8.23
rājaputri vasa svecchaṃ bhartrā samam ihādhunā / nāhaṃ vakṣyāmi te kiṃcididānīṃ mā bhayaṃ kṛthāḥ // 6.8.24
ity uktvaiva gate tasmin svairaṃ rājñi svamandiram / śrutvā madanavegastannabhaso 'vatatāra saḥ // 6.8.25
priye sādhu kṛtaṃ naivamakariṣyaḥ śubhe yadi / nābhaviṣyacchubhaṃ yasmānnāsahiṣyata tanmayā // 6.8.26
ity uktvā sāntvayitvā tāṃ niśāṃ nītvā tayā saha / tatraiva gacchann āgacchann āsīd vidyādharo 'tha saḥ // 6.8.27
kaliṅgasenāpi ca sā patyau vidyādhareśvare / tatrāsta martyabhāve 'pi divyabhogasukhānvitā // 6.8.28
vatsarājo 'pi taccintāṃ muktvā mantrivacaḥ smaran / nananda labdhaṃ manvāno devīṃ rājyaṃ sutaṃ tathā // 6.8.29
devī vāsavadattā ca mantrī yaugandharāyaṇaḥ / abhūtāṃ nirvṛtau siddhe nītikalpalatāphale // 6.8.30
atha gacchatsu divaseṣvāpāṇḍumukhapaṅkajā / dadhre kaliṅgasenā sā garbhamutpannadohadā // 6.8.31
tuṅgau virejatus tasyāḥ stanāvāśyāmacūcukau / nidhānakumbhau kāmasya madamudrāṅkitāviva // 6.8.32
tato madanavegastāmupetya patirabhyadhāt / kaliṅgasene divyānāmasmākaṃ samayo 'sty ayam // 6.8.33
jātaṃ mānuṣagarbhaṃ yan muktvā yāmo vidūrataḥ / kaṇvāśrame na tatyāja menakā kiṃ śakuntalām // 6.8.34
tvaṃ yadyapyapsarāḥ pūrvaṃ tadapyavinayānnijāt / śakraśāpena saṃprātā mānuṣyaṃ devi sāṃpratam // 6.8.35
tenaiva bandhakīśabdo jātaḥ sādhvyā apīha te / tasmādapatyaṃ rakṣestvaṃ sthānaṃ yāsyāmy ahaṃ nijam // 6.8.36
smariṣyasi yadā māṃ ca saṃnidhāsye tadā tava / evaṃ kaliṅgasenāṃ tāmuktvā sāśruvilocanām // 6.8.37
samāśvāsyātha dattvā ca tasyai tadratnasaṃcayam / taccittaḥ samayākṛṣṭo yayau vidyādhareśvaraḥ // 6.8.38
kaliṅgasenāpy atrāsīd apatyāśāṃ sakhīm iva / ālambya vatsarājasya bhujacchāyāmapāśritā // 6.8.39
atrāntare kṛtavatīṃ sāṅgabhartrāptaye tapaḥ / ādideśa ratiṃ bharyāmanaṅgasyāmbikāpatiḥ // 6.8.40
vatsarājagṛhe jāto dagdhapūrvaḥ sa te patiḥ / naravāhanadattākhyo 'yonijo madvilaṅghanāt // 6.8.41
madārādhanatastvaṃ tu martyaloke 'py ayonijā / janiṣyase tatas tena bhartrā sāṅgena yokṣyase // 6.8.42
evam uktvā ratiṃ śaṃbhuḥ prajāpatimathādiśat / kaliṅgasenā tanayaṃ soṣyate divyasaṃbhavam // 6.8.43
taṃ hṛtvā māyayā tasyāstatsthāne tvamimāṃ ratim / nirmāya mānuṣīṃ kanyāṃ tyaktadivyatanuṃ kṣipeḥ // 6.8.44
itīśvarājñām ādāya mūrdhni vedhasyatho gate / kaliṅgasenā prasavaṃ prāpte kāle cakāra sā // 6.8.45
jātamātraṃ sutaṃ tasyā hṛtvaivātra svamāyayā / ratiṃ tāṃ kanyakāṃ kṛtvā nyadhādvidhiralakṣitam // 6.8.46
sarvaś ca tatra tām eva kanyāṃ jātām alakṣata / divāpyakāṇḍapratipaccandralekhāmivoditām // 6.8.47
kāntidyotitatadvāsagṛhāṃ nirjitya kurvatīm / ratnadīpaśikhāśreṇīrlajjitā iva niṣprabhāḥ // 6.8.48
kaliṅgasenā tāṃ dṛṣṭvā jātām asadṛśīṃ sutām / putrajanmādhikaṃ toṣādutsavaṃ vitatāna sā // 6.8.49
atha vatseśvaro rājā sadevīkaḥ samantrikaḥ / kanyāṃ kaliṅgasenāyā jātāṃ śuśrāva tādṛśīm // 6.8.50
śrutvā ca sa nṛpo 'kasmāduvāceśvaracoditaḥ / devīṃ vāsavadattāṃ tāṃ stite yaugandharāyaṇe // 6.8.51
jāne kaliṅgasenaiṣā divyā strī śāpataścyutā / asyāṃ jātā ca kanyevaṃ divyaivāścaryarūpadhṛk // 6.8.52
tadasau kanyakā tulyā rūpeṇa tanayasya me / naravāhanadattasya mahādevītvamarhati // 6.8.53
tac chrutvā jagade rājā devyā vāsavadattayā / mahārāja kim evaṃ tvamakasmādadya bhāṣase // 6.8.54
kuladvayaviśuddho 'yaṃ kva putraste bata kva sā / kaliṅgasenātanayā bandhakīgarbhasaṃbhavaḥ // 6.8.55
śrutvaitad vimṛśan rājā so 'bravīn na hy ahaṃ svataḥ / vadāmy etat praviśyāntaḥ ko'pi jalpayatīva mām // 6.8.56
naravāhanadattasya kanyeyaṃ pūrvanirmitā / bhāryety evaṃ vadantīṃ ca śṛṇomīva giraṃ divaḥ // 6.8.57
kaliṅgasenā kiṃ cāsāv ekapatnī kulodgatā / pūrvakarmavaśāt tv asyā bandhakīśabdasaṃbhavaḥ // 6.8.58
iti rājñodite prāha mantrī yaugandharāyaṇaḥ / śrūyate deva yaccakre ratirdagdhe smare tapaḥ // 6.8.59
martyalokāvatīrṇena saśarīreṇa saṃgamaḥ / martyabhāvagatāyāste svena bhartrā bhaviṣyati // 6.8.60
iti cādādvaraṃ śarvo ratyai svapatimīpsave / kāmāvatāraś coktaḥ prāgdivyavācā sutas tava // 6.8.61
ratyāvataraṇīyaṃ ca martyabhāve harājñayā / garbhagrāhikayā cādya mam aivaṃ varṇitaṃ rahaḥ // 6.8.62
mayā kaliṅgasenāyā garbhaḥ prāggarbhaśayyayā / yukto dṛṣṭastadaivānyadapaśyaṃ tadvivarjitam // 6.8.63
tadāścaryaṃ vilokyāhaṃ tavākhyātum ihāgatā / iti striyā tayoktaṃ me jātaiṣā pratibhāpi te // 6.8.64
tajjāne māyayā devaiḥ saiṣā ratirayonijā / kaliṅgasenātanayā garbhacauryeṇa nirmitā // 6.8.65
bhāryā kāmāvatārasya putrasya tava bhūpate / tathā cātra kathāmetāṃ yakṣasaṃbandhinīṃ śṛṇu // 6.8.66
bhṛtyo vaiśravaṇasyābhūd virūpākṣa iti śrutaḥ / yakṣo nidhānalakṣāṇāṃ pradhānādhyakṣatāṃ gataḥ // 6.8.67
mathurāyāṃ bahiḥsaṃsthaṃ nidhānaṃ sa ca rakṣitum / yakṣaṃ niyuktavānekaṃ śilāstambhamivācalam // 6.8.68
tatra taṃ nagarīvāsī kaścitpāśupato dvijaḥ / nidhānānveṣaṇāyāgāt khanyavādī kadācana // 6.8.69
sa mānuṣavasādīpahasto yāvatparīkṣate / sthānaṃ tattāvadasyātra karāddīpaḥ papāta saḥ // 6.8.70
lakṣaṇena ca tenātra sthitaṃ nidhimavetya saḥ / udghāṭayitumārebhe sahānyaiḥ sakhibhirdvijaiḥ // 6.8.71
atha yo 'sau niyukto 'bhūd yakṣo rakṣāvidhau sa tat / dṛṣṭvā gatvā yathāvastu virūpākṣaṃ vyajijñapat // 6.8.72
gaccha vyāpādaya kṣipraṃ kṣudrāṃs tān khanyavādinaḥ / ity ādideśa taṃ yakṣaṃ virūpākṣaḥ sa kopanaḥ // 6.8.73
tataḥ sa yakṣo gatvaiva svayuktyā nijaghāna tān / nidhānavādino viprānasaṃprāptamanorathān // 6.8.74
tad buddhvā dhanadaḥ kruddho virūpākṣam uvāca tam / brahmahatyā kathaṃ pāpa kāritā sahasā tvayā // 6.8.75
durgato vārtikajano lobhāt kiṃ nāma nācaret / nivāryate sa vitrāsya vighnaistaistair na hanyate // 6.8.76
ity uktvātha śaśāpainaṃ virūpākṣaṃ dhanādhipaḥ / martyayonau prajāyasva duṣkṛtācaraṇād iti // 6.8.77
prāptaśāpo 'tha kasyāpi bhūtale brāhmaṇasya saḥ / virūpākṣaḥ suto jāto brāhmaṇasyāgrahāriṇaḥ // 6.8.78
tato 'sya yakṣiṇī patnī dhanādhyakṣaṃ vyajijñapat / deva yatra sa bhartā me kṣiptas tatraiva māṃ kṣipa // 6.8.79
prasīda na hi śaknomi viyuktā tena jīvitum / evaṃ tayā sa vijñaptaḥ sādhvyā vaiśravaṇo 'bhyadhāt // 6.8.80
tasya viprasya sadane jāto bhartā sa te 'naghe / tasyaiva dāsyā gehe tvaṃ nipatiṣyasyayonijā // 6.8.81
tatra tena samaṃ bhartrā saṃgamaste bhaviṣyati / tvatprasādātsa śāpaṃ ca tīrtvā matpārśvameṣyati // 6.8.82
iti vaiśravaṇādeśāt sādhvī sā patitā tataḥ / dāsyās tasyā gṛhadvāri kanyā bhūtvaiva mānuṣī // 6.8.83
akasmāc ca tayā dāsyā kanyā dṛṣṭādbhutākṛtiḥ / gṛhītvā darśitā cāsya svāmino 'tra dvijanmanaḥ // 6.8.84
divyeyaṃ kanyakā kāpi niḥsaṃdehamayonijā / ity ātmā mama vaktīhānaya tāṃ tvamaśaṅkitam // 6.8.85
iyaṃ hi mama putrasya manye bhāryātvamarhati / iti so 'pi dvijo dāsīṃ tāmuvāca nananda ca // 6.8.86
kramādatra vivṛddhā sā kanyā viprātmajaś ca saḥ / anyonyadarśanābaddhagāḍhasnehau babhūvatuḥ // 6.8.87
tataḥ kṛtavivāhau tau tena vipreṇa daṃpatī / ajātismaraṇe 'py āstāmuttīrṇavirahāviva // 6.8.88
atha kālena dehānte tayā so 'nugataḥ patiḥ / tattapaḥkṣatapāpaḥ sanyakṣaḥ svaṃ prāptavān padam // 6.8.89
itīhāvatarantyeva nirāgastvādayonijāḥ / bhūtale kāraṇavaśāddivyā daivatanirmitāḥ // 6.8.90
kulaṃ kiṃ nṛpate te 'syās tasmād bhārya sutasya te / kaliṅgasenāputrīyaṃ yathoktaṃ d aivanirmitā // 6.8.91
yaugandharāyaṇenaivam ukte vatseśvaraś ca tat / devī vāsavadattā ca tatheti hṛdi cakratuḥ // 6.8.92
tatas tasmin gṛhaṃ yāte mantrimukhye sa bhūpatiḥ / pānādikrīḍayā ninye sabhāryastaddinaṃ sukhī // 6.8.93
tato dineṣu gacchatsu mohabhraṣṭasvakasmṛtiḥ / kaliṅgasenātanayā sā samaṃ rūpasaṃpadā // 6.8.94
krameṇa vavṛdhe nāmnā kṛtā madanamañcukā / sutā madanavegasyetyato mātrā janena ca // 6.8.95
nūnaṃ sā śiśriye rūpaṃ sarvānyavarayoṣitām / anyathā tāḥ puras tasyā virūpā jajñire katham // 6.8.96
śrutvā rūpavatīṃ tāṃ ca kautukātsvayam ekadā / devi vāsavadattā tāmānināyātmano 'ntikam // 6.8.97
tatra dhātryā mukhāsaktāṃ vatsarājo dadarśa tām / yaugandharāyaṇādyāś ca varterdīpaśikhām iva // 6.8.98
dṛṣṭvā cādṛṣṭapūrvaṃ tat tasyā netrāmṛtaṃ vapuḥ / ratir evāvatīrṇeyam iti mene na tatra kaḥ // 6.8.99
tataś cānāyayāṃcakre devyā vāsavadattayā / naravāhanadatto 'tra jagannetrotsavaḥ sutaḥ // 6.8.100
so 'tra phullamukhāmbhoje dīprāṃ madanamañcukām / tām apaśyannavāṃ saurīm iva padmākaraḥ prabhām // 6.8.101
sāpi taṃ locanānandaṃ paśyantī vikacānanā / na tṛptimāyayau bālā cakorīvāmṛtatviṣam // 6.8.102
tataḥprabhṛti tau bālāvapi sthātuṃ na śekatuḥ / dṛṣṭipāśairivābaddhau pṛthagbhūtāvapi kṣaṇam // 6.8.103
dinairniścitya saṃbandhaṃ devanirmitam eva tu / vivāhavidhaye buddhiṃ vyadhād vatseśvarastayoḥ // 6.8.104
kaliṅgasenā tad buddhvā nananda ca babandha ca / naravāhanadatte 'smiñ jāmātṛprītito dhṛtim // 6.8.105
saṃmantrya mantribhiḥ sārdhaṃ tataś cākārayatpṛthak / vatsarājaḥ svaputrasya tasya svam iva mandiram // 6.8.106
tataḥ saṃbhṛtya saṃbhārān putraṃ rājā sa kālavit / yauvarājye 'bhyaṣiñcat taṃ dṛṣṭaślāghyaguṇagraham // 6.8.107
pūrvaṃ tasyāpatanmūrdhni pitrorānandabāṣpajam / tataḥ śrautamahāmantrapūtaṃ sattīrthajaṃ payaḥ // 6.8.108
abhiṣekāmbubhis tasya dhaute vadanapaṅkaje / citraṃ nirmalatāṃ prāpurmukhāni kukuhām api // 6.8.109
maṅgalyāmālyapuṣpeṣu tasya kṣipteṣu mātṛbhiḥ / mumoca divyamālyaughavarṣaṃ dyaur api tatkṣanam // 6.8.110
devadundubhinirhrādaspardhayeva jajṛmbhire / ānandatūryanirghoṣapratiśabdā nabhastale // 6.8.111
praṇanāmābhiṣiktaṃ taṃ yuvarājaṃ na tatra kaḥ / svaprabhāvād ṛte tenaivonnanāma tadā hi saḥ // 6.8.112
tato vatseśvaras tasya sūnorbālasakhīnsataḥ / svamantriputrān āhūya sacivatve samādiśat // 6.8.113
yaugandharāyaṇasutaṃ mantritve marubhūtikam / senāpatye hariśikhaṃ rumaṇvattanayaṃ tataḥ // 6.8.114
vasantakasutaṃ krīḍāsakhitve tu tapantakam / gomukhaṃ ca pratīhāradhurāyāmityakātmajam // 6.8.115
paurohitye ca pūrvoktāvubhau piṅgalikāsutau / vaiśvānaraṃ śāntisomaṃ bhrātuḥ putrau purodhasaḥ // 6.8.116
ity ājñapteṣu putrasya sācivye teṣu bhūbhṛtā / gamanādudabhūd vāṇī puṣpavṛṣṭipuraḥsara // 6.8.117
sarvārthasādhakā ete bhaviṣyantyasya mantriṇaḥ / śarīrād avibhinno 'sya gomukhastu bhaviṣyati // 6.8.118
ity ukto divyayā vācā hṛṣṭo vatseśvaraś ca saḥ / sarvān saṃmānayām āsa vastrair ābharaṇaiś ca tān // 6.8.119
anujīviṣu tasmiṃś ca vasu varṣati rājani / daridraśabdasyaikasya nāsīt tatrārthasaṃgatiḥ // 6.8.120
pavanollāsitākṣiptapatākāpaṭapaṅktibhiḥ / āhūtair iva sāpūri nartakīcāraṇaiḥ purī // 6.8.121
āgādvaidyādharī sākṣāllakṣmīs tasyaiva bhāvinī / kaliṅgasenājāmātur utsave 'tra bhaviṣyataḥ // 6.8.122
tato vāsavadattā ca sā ca padmāvatī tathā / harṣeṇa nanṛtustisro militā iva śaktayaḥ // 6.8.123
mārutāndolitalatāḥ pranṛtyanniva sarvataḥ / udānataravo 'py atra cetaneṣu kathaiva kā // 6.8.124
tataḥ kṛtābhiṣekaḥ sannāruhya jayakuñjaram / naravāhanadattaḥ sa yuvarājo viniryayau // 6.8.125
avākīryata cotkṣiptairnetrairnīlasitāruṇaiḥ / paurastrībhiḥ sa nīlābjalājapadmāñjaliprabhaiḥ // 6.8.126
dṛṣṭvā ca tatpurīpūjyadevatā bandimāgadhaiḥ / stūyamānaḥ sasacivaḥ sa viveśa svamandiram // 6.8.127
tatra divyāni bhojyāni tathā pānānyupāharat / kaliṅgasenā tasyādau svavibhūtyadhikāni sā // 6.8.128
dadau tasmai suvastrāṇi divyānyābharaṇāni ca / samantrisakhibhṛtyāya jāmātṛsnehakātarā // 6.8.129
evaṃ mahotsavenāsāvamṛtāsvādasundaraḥ / eṣāṃ vatseśvarādīnāṃ sarveṣāṃ vāsaro yayau // 6.8.130
tato niśāyāṃ prāptāyāṃ sutodvāhavimarśinī / kaliṅgasenā sasmāra tāṃ sā somaprabhāṃ sakhim // 6.8.131
etayā smṛtamātrāṃ tāṃ mayāsurasutāṃ tadā / bhavyāṃ bhartā mahājñānī jagāda nalakūbaraḥ // 6.8.132
kaliṅgasenā tvāmadya sotsukā smarati priye / tadgaccha divyamudyānaṃ kuru caitatsutākṛte // 6.8.133
ity uktvā bhāvi bhūtaṃ ca kathayitvā catadgatam / tadaiva preṣayām āsa patnīṃ somaprabhāṃ patiḥ // 6.8.134
sā cāgatya cirotkaṇṭhākṛtakaṇṭhagrahāṃ sakhīm / kaliṅgasenāṃ kuśalaṃ pṛṣṭvā somaprabhābravīt // 6.8.135
vidyādhareṇa tāvattvaṃ pariṇītā maharddhinā / avatīrṇā ratiste ca sutā śārvādanugrahāt // 6.8.136
kāmāvatārasyaiṣā ca vatseśāl labdhajanmanaḥ / naravāhanadattasya pūrvabhāryā vinirmitā // 6.8.137
vidyādharādhirājyaṃ sa divyaṃ kalpaṃ kariṣyati / tasyaiṣānyāvarodhānāṃ mūrdhni mānyā bhaviṣyati // 6.8.138
tvaṃ cāvatīrṇā bhūloke śakraśāpacyutāpsaraḥ / niṣpannakāryaśeṣā ca śāpamuktimavāpsyasi // 6.8.139
etan me sarvamākhyātaṃ bhartrā jñānavatā sakhi / tasyāccintā na te kāryā bhāvi sarvaṃ śubhaṃ tava // 6.8.140
ahaṃ ceha karomyeṣā divyaṃ tvattanayākṛte / udyānaṃ nāsti pātāle na bhūmau yanna vā divi // 6.8.141
ity uktvā divyamudyānaṃ sā nirāya svamāyayā / kaliṅgasenām āmantrya sotkāṃ somaprabhā yayau // 6.8.142
tato niśi prabhātāyāmakasmānnandanaṃ divaḥ / bhūmāviva cyutaṃ loko dadarśodyānamatra tat // 6.8.143
buddhvāta rājā vatseśaḥ sabhāryaḥ sacivaiḥ saha / naravāhanadattaś ca sānugo 'tra samāyayau // 6.8.144
dadṛśuste tamudyānaṃ sadā puṣpaphaladrumam / nānāmaṇimayastambhabhittibhūbhāgavāpikam // 6.8.145
suvarṇavarṇavihagaṃ divyasaurabhamārutam / devādeśāvatīrṇaṃ tatsvargāntaram iva kṣitau // 6.8.146
dṛṣṭvā tadadbhutaṃ rājā kimetad iti pṛṣṭavān / kaliṅgasenām ātithyavyagrāṃ vatseśvarastadā // 6.8.147
sā pratyuvāca sarveṣu śṛnvatsu nṛpatiṃ ca tam / viśvakarmāvatāro 'sti mayo nāma mahāsuraḥ // 6.8.148
yudhiṣṭhirasya yaś cakre puraṃ ramyaṃ ca vajriṇaḥ / tasya somaprabhā nāma tanayāsti sakhī mama // 6.8.149
tayā rātrāvihāgatya matsamīpaṃ svamāyayā / prītyā kṛtamidaṃ divyamudyānaṃ matsutākṛte // 6.8.150
ity uktvā yac ca saskhyāsyā bhūtaṃ bhāvyuditaṃ tayā / tattayaivoktamity uktvā tadā sarvaṃ śaśaṃsa sā // 6.8.151
tataḥ kaliṅgasenoktiṃ sasaṃvādāmavekṣya tām / nirastasaṃśayāḥ sarve toṣaṃ tatrātulaṃ yayuḥ // 6.8.152
kaliṅgasenāthithyena nināya divasaṃ ca tam / udyāne 'traiva vatseśo bhāryāputrādibhiḥ saha // 6.8.153
anyedyurnirgato draṣṭuṃ devaṃ devakule ca saḥ / dadarśa nṛpatirbahnīḥ suvastrābharaṇāḥ striyaḥ // 6.8.154
kā yūyamiti pṛṣṭāś ca tena tāstaṃ babhāṣire / vayaṃ vidyāḥ kalāścaitāstvatputrārtham ihāgatāḥ // 6.8.155
gatvā viśāma khastāntarity uktvā tāstiro 'bhavan / savismayaḥ sa rājāpi vatseśo 'bhyantaraṃ yayau // 6.8.156
tatra vāsavadattāyai devyai mantrigaṇāya ca / tacchaśaṃsābhyanandaṃste devatānugrahaṃ ca tam // 6.8.157
tato rājanideśena viṇā vāsavadattayā / naravāhanadatte 'tra praviṣṭe jagṛhe kṣaṇāt // 6.8.158
vādayantīṃ tatas tāṃ ca mātaraṃ vinayena saḥ / rājaputro 'bravīdvīṇā cyutā sthānādasāviti // 6.8.159
tvaṃ vādaya gṛhāṇaitām iti pitrodite 'tha saḥ / vīṇām avādayat kurvan gandharvān api vismitān // 6.8.160
evaṃ sarvāsu vidyāsu kalāsu ca parīkṣitaḥ / pitrā yāvadvṛtastābhiḥ svayaṃ sarvaṃ viveda saḥ // 6.8.161
vīkṣya taṃ saguṇaṃ putraṃ vatseśastām aśikṣayat / kaliṅgasenātanayāṃ nṛttaṃ madanamañcukām // 6.8.162
yathā yathā pūrṇakalā sābhūttanurivandavī / naravāhanadattābdhiścakṣubhe sa tathā tathā // 6.8.163
araṃsta tāṃ ca gāyantīṃ nṛtyantīṃ ca vilokayan / paṭhantīm iva kāmājñāmaṅgādyabhinayair vṛtām // 6.8.164
sāpi kṣaṇamapaśyantī tamudaśruḥ sudhāmayam / kāntamāsīduṣaḥkāle jalārdr eva kumudvatī // 6.8.165
satataṃ cāsahaḥ sthātuṃ tanmukhālokanaṃ vinā / naravāhanadatto 'sau tattadudyānamāyayau // 6.8.166
tatra pārśvaṃ tayānīya sutāṃ madanamañcukām / kaliṅgasenayā prītyā rajyamānaḥ sa tasthivān // 6.8.167
gomukhaś cāsya cittajñaḥ svāmino 'tra cirasthitim / icchan kaliṅgasenāyai tāṃ tām akathayat kathām // 6.8.168
cittagraṇeṇa tenāsyā rājaputrastutoṣa saḥ / hṛdayānupraveśo hi prabhoḥ saṃvananaṃ param // 6.8.169
nṛttādiyogyāṃ kurute tasmin madanamañcukām / tatra svayaṃ ca saṃgītaveśmanyudyānavartini // 6.8.170
naravāhanadattaḥ sa hrepayanvaracāraṇān / tasyāṃ priyāyāṃ nṛtyantyāṃ sarvātodyānyavādayat // 6.8.171
jigāya cāgatān digbhyo vividhān paṇḍitāṃs tathā / gajāśvarathaśastrāstracitrapustādikovidaḥ // 6.8.172
evaṃ viharato vidyāsvayaṃvaravṛtasya te / naravāhanadattasya śaiśave vāsarā yayuḥ // 6.8.173
ekadā cātra yātrāyām udyānaṃ sa priyāsakhaḥ / yayau nāgavanaṃ nāma rājaputraḥ samantrikaḥ // 6.8.174
tatrābhilāṣiṇī kācidvaṇigbhāryā nirākṛtā / iyeṣa gomukhaṃ hantuṃ saviṣāhṛtapānakā // 6.8.175
tadviveda ca tatsakhyā mukhādatra sa gomukhaḥ / nādade pānakaṃ tac ca striya evaṃ nininda ca // 6.8.176
aho dhātrā purā sṛṣṭaṃ sāhasaṃ tadanu striyaḥ / naitāsāṃ duṣkaraṃ kiṃcin nisargād iha vidyate // 6.8.177
nūnaṃ strī nāma sṛṣṭeyamamṛtena viṣeṇa ca / anuraktāmṛtaṃ sā hi viraktā viṣam eva ca // 6.8.178
jñāyate kāntavadanā kena pracchannapātakā / kustrī praphullakamalā gūḍhanakr eva padminī // 6.8.179
divaḥ patati kācittu guṇacakrapracodinī / bhartṛślāhāsahā sustrī prabhā bhānorivāmalā // 6.8.180
hantyevāśu gṛhītānyā pararaktā gataspṛhā / pāpā virāgaviṣabhṛdbhartāraṃ bhujagīva sā // 6.8.181
tathā hi kutracidgrāme śatrughna iti ko 'py abhūt / puruṣas tasya bhāryā ca babhūva vyabhicāriṇī // 6.8.182
sa dadarśaikadā sāyaṃ bhāryāṃ tāṃ jārasaṃgatām / jaghāna taṃ ca tajjāraṃ khaḍgenāntargṛhasthitam // 6.8.183
rātryapekṣī ca tasthau sa dvāri bhāryāṃ nirudhya tām / tatkālaṃ ca nivāsārthī tamatra pathiko 'bhyagāt // 6.8.184
dattvā tasyāśrayaṃ yuktyā tenaiva saha taṃ hatam / pāradārikamādāya rātrau tatrāṭavīṃ yayau // 6.8.185
tatrāndhakūpe yāvatsa śavaṃ kṣipati taṃ tayā / tāvadāgatayā paścātkṣiptaḥ so 'py atra bhāryayā // 6.8.186
evaṃ kuyoṣitkurute kiṃ kiṃ nāma na sāhasam / iti strīcaritaṃ bālo 'py anindatso 'tra gomukhaḥ // 6.8.187
tato nāgavane tatra nāgānabhyarcya sa svayam / naravāhanadatto 'gāt svāvāsaṃ saparicchadaḥ // 6.8.188
tatra jijñāsur anyedyuḥ sacivān gomukhādikān / jānann api sa papraccha rājanīteḥ samuccayam // 6.8.189
sarvajñastvaṃ tathāpyetadbrūmaḥ pṛṣṭā vayaṃ tvayā / ity uktvā sāramanyonyaṃ te niścityaivamabruvan // 6.8.190
āruhya nṛpatiḥ pūrvamindriyāśvānvaśīkṛtān / kāmakrodhādikāñjitvā ripūnābhyantarāṃś ca tān // 6.8.191
jayedātmānamevādau vijayāyānyavidviṣām / ajitātmā hi vivaśī vaśīkuryātkathaṃ param // 6.8.192
tato jānapadatvādiguṇayuktāṃś ca mantriṇaḥ / purohitaṃ cātharvajñaṃ kuryād dakṣaṃ taponvitam // 6.8.193
upādhibhirbhaye lobhe dharme kāme parīkṣitān / yogyeṣv amātyān kāryeṣu yuñjītāntaravittamaḥ // 6.8.194
satyaṃ dveṣaprayuktaṃ vā snehoktaṃ svarthasaṃhatam / vacasteṣāṃ parīkṣeta mithaḥ kāryeṣu jalpatām // 6.8.195
satye tuṣyed asatye tu yathārhaṃ daṇḍam ācaret / jijñāseta pṛthak caiṣāṃ cārair ācaritaṃ sadā // 6.8.196
ity anāvṛtadṛk paśyan kāryāṇy utkhāya kaṇṭakān / upārjya koṣadaṇḍādi sādhayed baddhamūlatām // 6.8.197
utsāhaprabhutāmantraśaktitrayayutas tataḥ / paradeśajigīṣuḥ syādvicārya svaparāntaram // 6.8.198
āptaiḥ śrutānvitaiḥ prājñairmantraṃ kuryādanāyatam / tairniścitaṃ svabuddhyā tatsarvāṅgaṃ pariśodhayet // 6.8.199
sāmadānādyupāyajño yogakṣemaṃ prasādhayet / prayuñjīta tataḥ saṃdhivigrahādīn guṇāṃś ca ṣaṭ // 6.8.200
evaṃ vitandro vidadhatsvadeśaparadeśayoḥ / cintāṃ rājā jayatyeva na punarjātu jīyate // 6.8.201
ajñastu kāmalobhāndho vṛthā mārgapradarśibhiḥ / nītvā śvabhreṣu nikṣipya muṣyate dhūrtaceṭakaiḥ // 6.8.202
naivāvakāśaṃ labhate rājñas tasyāntike 'paraḥ / dhūrtair nibaddhavāṭasya śāler iva kṛṣīvalaiḥ // 6.8.203
antarbhūya rahasyeṣu tair vaśīkriyate hi saḥ / tataḥ śrīraviśeṣajñātkhinnā tasmātpalāyate // 6.8.204
tasmājjitātmā rājā syādyuktadaṇḍo viśeṣavit / prajānur āgād evaṃ hi sa bhavedbhājanaṃ śriyaḥ // 6.8.205
pūrvaṃ ca śūrasenākhyo bhṛtyaikapratyayo nṛpaḥ / sacivaiḥ peṭakaṃ kṛtvā bhujyate sma vaśīkṛtaḥ // 6.8.206
yas tasya sevako rājñastasmai tanmantriṇo 'tra te / dātuṃ naicchaṃstṛṇam api ditsatyapi ca bhūpatau // 6.8.207
teṣāṃ tu sevako yo 'tra dadustasmai svayaṃ ca te / te ca vijñapya rājānamanarhāyāpyadāpayan // 6.8.208
tad dṛṣṭvā sa nṛpo buddhvā śanaistaddhūrtapeṭakam / anyonyaṃ prajñayā yuktyā sacivāṃstānabhedayat // 6.8.209
bhinneṣu teṣu naṣṭeṣu mithaḥ paiśunyakāriṣu / samyak chaśāsa rājyaṃ tat sa rājānyair avañcitaḥ // 6.8.210
harisiṃhaś ca rājābhūtsāmātyo nītitattvavit / kṛtabhaktabudhāmātyaḥ sadurgaḥ sārthasaṃcayaḥ // 6.8.211
anuraktāḥ prajāḥ kṛtvā ceṣṭate sma yathā tathā / cakravartyabhiyukto 'pi na jagāma parābhavam // 6.8.212
evaṃ vicāraś cintā ca sāraṃ rājye 'dhikaṃ nu kim / ity ādyuktvā yathāsvaṃ te viremurgomukhādayaḥ // 6.8.213
naravāhanadattaśca teṣāṃ śraddhāya tadvacaḥ / cintye puruṣakartavye 'py acintyaṃ d aivamabhyadhāt // 6.8.214
tataś cotthāya tair eva sākaṃ tāṃ prekṣituṃ yayau / sa vilambakṛtotkaṇṭhāṃ priyāṃ madanamañcukām // 6.8.215
prāpte tanmandiraṃ tasminn āsanasthe kṛtādarā / kṣaṇaṃ kaliṅgasenātra gomukhaṃ vismitābravīt // 6.8.216
naravāhanadatte 'tra rājasūtāvanāgate / utsukā padavīmasya draṣṭuṃ madanamañcukā // 6.8.217
harmyāgrabhūmim ārūḍhā gomukhānugatā mayā / yāvattāvatpumāneko nabhaso 'trāvatīrṇavān // 6.8.218
sa kirīṭī ca khaḍgī ca māṃ divyākṛtirabravīt / ahaṃ mānasavegākhyo rājā vidyāhareśvaraḥ // 6.8.219
svaḥstrī surabhidattākhyā tvaṃ ca śāpacyutā bhuvi / sutā ca tava divyeyametan me viditaṃ kila // 6.8.220
taddehi me sutāmetāṃ saṃbandhaḥ sadṛśo hy ayam / ity ukte tena sahasā vihasyāhaṃ tam abravam // 6.8.221
naravāhanadatto 'syā bhartā devair vinirmitaḥ / sarveṣāṃ yo 'tra yuṣmākaṃ cakravartī bhaviṣyati // 6.8.222
ity uktaḥ sa mayotpatya vyoma vidyādharo gataḥ / matputrīnayanodvegākāṇḍavidyullatopamaḥ // 6.8.223
tac chrutvā gomukho 'vādījjāte 'smin svāminīha naḥ / rājaputre 'ntarikṣokterbuddhvāmuṃ bhāvinaṃ prabhum // 6.8.224
pāpaṃ vidhātum apy aicchansadyo vidyādharā hi te / ucchṛṅkhalo niyantāraṃ ka icchedbalinaṃ prabhum // 6.8.225
tato 'yaṃ rakṣitaḥ sākṣādgaṇānādiśya śaṃbhunā / nāradoktiriyaṃ tātenocyamānā śrutā mayā // 6.8.226
ato vidyādharāḥ saṃpratyete 'smākaṃ virodhinaḥ / śrutvā kaliṅgasenaitatsvavṛttāntabhiyābravīt // 6.8.227
māyayā tarhi no yāvanmadvanmadanamañcukā / vañcyate rājaputreṇa kiṃ na tāvadvivāhyate // 6.8.228
etatkaliṅgasenātaḥ śrutvā tāṃ gomukhādayaḥ / ūcustvay aiva kārye 'smin vatseśaḥ preryatāmiti // 6.8.229
tatas tadgatadhīstasminn udyāne vyāharaddinam / naravāhanadattastāṃ paśyanmadanamañcukām // 6.8.230
utphullapadmavadanāṃ dalatkuvalayekṣaṇām / bandhūkakamanīyauṣṭhīṃ mandārastabakastanīm // 6.8.231
śirīṣasukumārāṅgīṃ pañcapuṣpamayīm iva / ekām eva jagajjetrīṃ smareṇa vihitāmiṣum // 6.8.232
kaliṅgasenāpy anyedyur gatvā vatseśvaraṃ svayam / sutāvivāhahetostadyathābhīṣṭaṃ vyajijñapat // 6.8.233
vatseśo 'pi visṛjyaitāmāhūya nijamantriṇaḥ / devyāṃ vāsavadattāyāṃ sthitāyāṃ nijagāda tān // 6.8.234
kaliṅgasenā tvarate sutodvāhāya tatkatham / kurmo yadbandhakītyetāṃ loko vaktyuttamāmiti // 6.8.235
lokaś ca sarvadā rakṣyastatpravādena kiṃ purā / rāmabhadreṇa śuddhāpi tyaktā devī na jānakī // 6.8.236
ambā hṛtāpi bhīṣmeṇa yatnādbhrātuḥ kṛte tathā / pratīpaṃ kiṃ na vā tyaktā vṛtapūrvānyabhartṛkā // 6.8.237
evaṃ kaliṅgasenaiṣā svayaṃvaravṛte mayi / vyūḍhā madanavegena tenaitāṃ garhate janaḥ // 6.8.238
ato 'syāstanayāmetāṃ gāndharvavidhinā svayam / naravāhanadatto 'sāv udvahatv anurūpikām // 6.8.239
ity ukte vatsarājena smāha yaugandharāyaṇaḥ / icchetkaliṅgasenaitadanaucityaṃ kathaṃ prabho // 6.8.240
divyaiṣā hi na sāmānyā sasutetyasakṛdgatam / mittreṇa caitaduktaṃ me jñāninā brahmarakṣasā // 6.8.241
ity ādi tatra te yāvadvimṛśanti parasparam / evaṃ māheśvarī tāvadvāṇī prādurabhūd divaḥ // 6.8.242
mannetrānaladagdhasya sṛṣṭasyāta manobhuvaḥ / naravāhanadattasya may aivaiṣā vinirmitā // 6.8.243
tapastuṣṭena bhāryāsya ratirmadanamañcukā / etayā sahitaścāyaṃ sarvāntaḥpuramukhyayā // 6.8.244
vidyādharādhirājyaṃ sa divyaṃ kalpaṃ kariṣyati / matprasādādvijityārīnity uktvā virarāma vāk // 6.8.245
śrutvaitāṃ bhagavadvāṇīṃ vatseśaḥ saparicchadaḥ / taṃ praṇamya sudodvāhe sanando niścayaṃ vyadhāt // 6.8.246
atha sa sacivamukhyaṃ pūrvavijñātatattvaṃ narapatirabhinandyāhūya mauhūrtikāṃśca / śubhaphaladamapṛcchallagnamūcustu te taṃ katipayadinamadhye bhāvinaṃ prāptapūjāḥ // 6.8.247
kālaṃ manāganubhaviṣyati kaṃcidatra putro viyogamanayā saha bhāryayā te / jānīmahe vayamidaṃ nijaśāstradṛṣṭyā vatseśvareti jagadurgaṇakāḥ punaste // 6.8.248
tataḥ sa sūnor nijavaibhavocitaṃ vivāhasaṃbhāravidhiṃ vyadhān nṛpaḥ / tathā yathāsya svapurī na kevalaṃ pṛthivyapi kṣobhamagāt tadudyamāt // 6.8.249
prāpte vivāhadivase 'tha kaliṅgasenā pitrā nisṛṣṭanijadivyavibhūṣaṇāyāḥ / tasyāḥ prasādhanavidhiṃ duhituścakāra somaprabhā patinideśavaśāgatā ca // 6.8.250
kṛtadivyakautukā sā sutarāmatha madanamañcukā vibabhau / nanvevam eva kāntā candratanuḥ kārtikānugatā // 6.8.251
divyāṅganāś ca tasyā harājñayā śrūyamāṇagītaravāḥ / tadrūpajitācchannā hrītā iva maṅgalaṃ vidadhuḥ // 6.8.252
bhaktānukampini jayādrisute tvayādya ratyās tapaḥ svayamupetya kṛtaṃ kṛtārtham / ity ādi divyavaracāraṇavādyamiśra vākyānumeyam api saṃdadhate 'tra gauryāḥ // 6.8.253
atha naravāhanadattaḥ praviveśa sa madanamañcukādhyuṣitam / kṛtavarakautukaśobhī vividhamahātodyabhṛdvivāhagṛham // 6.8.254
nirvartya tatra bahalodyatavipramattavīvāhamaṅgalavidhiṃ ca vadhūvarau tau / vedīṃ samāruruhaturjvalitāgnimuccai rājñāṃ śirobhuvamivāmalaratnadīpām // 6.8.255
yadi yugapad ihendumūrtibhānū kanakagiriṃ bhramato 'bhitaḥ kadācit / bhavati tadupamā tayostadānīṃ jagati vadhūvarayoḥ pradakṣiṇe 'gneḥ // 6.8.256
yathā vivāhotsavatūryanādān apothayan dundubhayo 'ntarikṣe / tathā vadhūtsāritahomalājāḥ surojjhitāḥ kausumavṛṣṭayo 'tra // 6.8.257
tataḥ kanakarāśibhirmaṇimayaiś ca jāmātaraṃ samarcayadudāradhīḥ kila kaliṅgasenā tathā / yathātra bubudhe janair api sudurgato 'syāḥ puraḥ sa kāmamalakāpatiḥ kṛpaṇabhūbhṛto 'nye tu ke // 6.8.258
niṣpannatādṛśacirābhimatānurūpapāṇigrahotsavavidhī ca vadhūvarau tau / abhyantaraṃ viviśatuḥ pramadoparuddhaṃ lokasya mānasamivāmalacitrabhakti // 6.8.259
sadvāhinīparigatair api viśvavandya śauryāś citair api jitāvanatairnarendraiḥ / sā vārirāśibhirivāśu purī pupūre vatseśvarasya sadupāyanaratnahastaiḥ // 6.8.260
anujīvijanāya so 'pi rājā vyakiraddhema tathā mahotsave 'smin / yadi paramabhavanna jātarūpā jananīgarbhagatā yathāsya rāṣṭre // 6.8.261
varacāraṇanartakīsamūhair vividhadigantasamāgatais tadātra / paritaḥ stavanṛttagītavādyair bubudhe tanmaya eva jīvalokaḥ // 6.8.262
vātoddhūtapatākābāhulatā cotsave 'tra kauśāmbī / sāpi nanarteva purī paurastrīracitamaṇḍanābharaṇā // 6.8.263
evaṃ ca sa pratidinaṃ parivardhamāno nirvartyate sma sucireṇa mahotsavo 'tra / sarvaḥ sad aiva ca suhṛtsvajano janaś ca hṛṣṭas tataḥ kim api pūrṇamanoratho 'bhūt // 6.8.264
sa ca naravāhanadatto yuvarājo madanamañcukāsahitaḥ / bhajate sma sucirakāṅkṣitamudayaiṣī jīvalokasukham // 6.8.265
samāptaś cāyaṃ madanamañcukālambakaḥ ṣaṣṭhaḥ /
ratnaprabhā nāma saptamo lambakaḥ /
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 7.0.1
kelikeśagrahavyagragaurīkaranakhāvṛtam / śivāyānekacandrāḍhyam iva śārvaṃ śiro 'stu vaḥ // 7.1.1
karaṃ dānāmbhasārdraṃ yaḥ kuñcitāgraṃ prasārayan / dadatsiddhimivābhāti sa pāyādvo gajānanaḥ // 7.1.2
evaṃ sa tatra kauśāmbyāṃ putro vatseśvarasya tām / pariṇīya yuvā prāṇasamāṃ madanamañcukām // 7.1.3
naravāhanadattaḥ svaiḥ sacivairgomukhādibhiḥ / samaṃ tasthau yathākāmaṃ paripūrṇamanorathaḥ // 7.1.4
ekadā collasanmattakokilārāvarājite / pravartitalatālāsyavalganmalayamārute // 7.1.5
pragītabhṛṅgasubhage saṃprāpte ca madhūtsave / yayau vihartumudyānaṃ rājaputraḥ samantrikaḥ // 7.1.6
tatra bhrāntvāgato 'kasmād upetya nijagāda tam / praharṣotphullanayanaḥ svavayasyastapantakaḥ // 7.1.7
yuvarāja mayā dṛṣṭā kāpīto nātidūrataḥ / kanyāvatīrya gaganāt sthitāśokataroradhaḥ // 7.1.8
tay aiva preṣitaścāhamupetya sasakhīkayā / svakāntidyotitadiśā tvadāhvānāya kanyayā // 7.1.9
tac chrutvā sa svasacivaiḥ sākaṃ taddarśanotsukaḥ / naravāhanadattastattarumūlamagāddrutam // 7.1.10
dadarśa tatra tāṃ kāntāṃ lolalocanaṣaṭpadām / śoṇauṣṭhapallavāṃ pīnastanastabakaśobhitām // 7.1.11
parāgapuñjagaurāṅgīṃ chāyayā tāpahāriṇīm / āttocitākṛtiṃ sākṣādivopavanadevatām // 7.1.12
upāyayau ca praṇatāṃ sa tām abhinananda ca / divyakanyāṃ nṛpasutastadrūpāpahṛtekṣaṇaḥ // 7.1.13
atha tatsacivaḥ sarveṣūpaviṣṭeṣu gomukhaḥ / tām apṛcchacchubhe kā tvaṃ kimarthaścāgamo 'tra te // 7.1.14
tac chrutvā sā durullaṅghyamanmathājñojjhitatrapā / naravāhanadattasya vadanāmbhoruhaṃ muhuḥ // 7.1.15
paśyantī cakṣuṣā tiryagasamapraṇavasrutā / vistareṇātmavṛttāntakathām evam avarṇayat // 7.1.16
asti trijagati khyāto nagendro himavāniti / bhūriśṛṅgasya tasyaikaṃ śṛṅgaṃ gaurīpatergiriḥ // 7.1.17
bhāsvanmaṇiprabhāmālī vilasattuhinadyutiḥ / gaganābhoga iva yaḥ paricchetuṃ na śakyate // 7.1.18
haraprasādalabhyānāṃ jarāmṛtyubhayacchidām / siddhīnāmoṣadhīnāṃ ca nidhānaṃ yasya sānavaḥ // 7.1.19
yena vidyādharavrātaśarīrarucipiñjaraiḥ / śikharair amarādrīndraśṛṅgaśobhābhibhūyate // 7.1.20
tatra kāñcanaśṛṅgākhyamasti hemamayaṃ puram / bhābhiḥ prabhākarasthānam iva yadbhāti bhāsuram // 7.1.21
bahuyojanavistīrṇe tasmin vidyādhareśvaraḥ / āste hemaprabho nāma dṛḍhabhaktirumāpatau // 7.1.22
tasya cāsti mahādevī patnīṣu bahuṣu priyā / alaṃkāraprabhā nāma rohiṇīva himatviṣaḥ // 7.1.23
tayā saha sa rājā ca prātar utthāya dhārmikaḥ / snātvārcayitvā vidhivadgaurīyuktaṃ maheśvaram // 7.1.24
etya mānuṣalokaṃ ca ratnamiśraṃ dine dine / brāhmaṇebhyo daridrebhyaḥ svarṇalakṣaṃ prayacchati // 7.1.25
tataś cāgatya dharmeṇa rājakṛtyānyavekṣya saḥ / karotyāhārapānādi munivanniyatavrataḥ // 7.1.26
evaṃ diveṣu gacchatsu tasyodghātavaśātkila / aputratākṛtā rājñaś cintā jātūdapadyata // 7.1.27
tayātidurmanaskaṃ ca dṛṣṭvā papraccha taṃ priyā / alaṃkāraprabhā devī daurmanasyasya kāraṇam // 7.1.28
tataḥ sa rājāvādīt tāṃ sarvasaṃpattirasti me / ekaṃ tu putro nāstīti duḥkhaṃ māṃ devi bādhate // 7.1.29
yā mayā prāgaputrasya puṃsaḥ sattvavataḥ kathā / śrutā tatsmaraṇodghātāccintaiṣā codgatā mama // 7.1.30
kīdṛśī sā kathā devety ukto devā tayā ca saḥ / rājā tasyai kathām evaṃ saṃkṣepāttām avarṇayat // 7.1.31
nagare citrakūṭākhye brāhmaṇārcanatatparaḥ / babhūva brāhmaṇavaro nāmnānvartho mahīpatiḥ // 7.1.32
tasyāsītsattvaśīlākhyo jayī yuddhaikasevakaḥ / māse māse ca lebhe sa tasmātsvarṇaśataṃ nṛpāt // 7.1.33
paryāptyai tac ca naivābhūttyāginas tasya kāñcanam / aputratvāc ca dānaikavinodāsaktacetasaḥ // 7.1.34
putro vinodaheturme dattastāvanna vedhasā / dattaṃ ca dānavyasanaṃ tadapyarthavinākṛtam // 7.1.35
varaṃ jīrṇasya śuṣkasya tarorjanmopalasya vā / na saṃsāre daridrasya tyāgaikavyasanasya ca // 7.1.36
iti saṃcintayan nityaṃ sattvaśīlaḥ sa jātucit / udyāne saṃcaran prāpa nidhiṃ daivāt kadācana // 7.1.37
sabhṛtyaś ca tamādāya bhūrikāñcana bhāsvaram / mahārgharatnaruciraṃ nināya prasabhaṃ gṛham // 7.1.38
tataḥ sa bhogān bhuñjāno brāhmaṇebhyo dadadvasu / bhṛtyebhyaś ca suhṛdbhyaś ca yāvad āste 'tra sāttvikaḥ // 7.1.39
tāvaddṛṣṭvā tadabhyūhyaṃ nidhilābhaḥ sa gotrajaiḥ / tasya rājakule gatvā svairaṃ rājñe niveditaḥ // 7.1.40
atha rājñā samāhūtaḥ pratīhāranideśataḥ / kṣaṇaṃ rājāṅgaṇaikānte sattvaśīlaḥ sa tasthivān // 7.1.41
tatra hastasthayā līlāvajramuṣṭyā khanan kṣitim / sa lebhe tāmrakumbhīsthaṃ nidhānaṃ cāparaṃ mahat // 7.1.42
dattvedaṃ rañjanīyaste rājeti hṛdayaṃ nijam / vidhinā sattvatuṣṭena prakāśam iva darśitam // 7.1.43
tathaivācchādayām āsa mṛdā tac ca viveśa ca / āveditaḥ pratīhāreṇāntikaṃ nṛpates tataḥ // 7.1.44
jñātaṃ mayā nidhirlabdhastvayā taṃ naḥ samarpaya / iti tatra sa rājñā ca praṇato jagade svayam // 7.1.45
kimarpayāmi devādyaṃ kimadyatanamucyatām / so 'pi tatreti rājānaṃ sattvaśīlo jagāda tam // 7.1.46
arpayābhinavaprāptam ity uktaś ca sa bhūbhṛtā / gatvā rājāṅgaṇaikānte nidhiṃ tasmai samarpayat // 7.1.47
ādyaṃ nidhiṃ yathecchaṃ tvaṃ bhuṅkṣveti preṣito 'tha saḥ / nṛpeṇa nidhituṣṭena sattvaśīlo 'gamadgṛham // 7.1.48
tatrāsīddānabhogābhyāṃ tanvannāmno yathārthatām / nudaṃścāputratāduḥkhadaurmanasyaṃ kathaṃcana // 7.1.49
ity etatsattvaśīlasya vṛttaṃ pūrvaṃ śrutaṃ mayā / saṃsmṛtya sthīyate duḥkhaṃ putrāsadbhāvacintayā // 7.1.50
iti vidyādharendreṇa bhāryā hemaprabheṇa sā / alaṃkāraprabhā devī gaditā nijagāda tam // 7.1.51
satyam evaṃ susattvānāṃ sāhāyyaṃ bhajate vidhiḥ / kiṃ nāparo nidhirlabdhaḥ sattvaśīlena saṃkaṭe // 7.1.52
tatsvasattvaprabhāveṇa tvam api prāptsyasīpsitam / śṛṇu vikramatuṅgasya kathāṃ cātra nidarśanam // 7.1.53
asti pāṭaliputrākhyaṃ bhuvo 'laṃkaraṇaṃ puram / pūrṇavarṇavyavasthānaistaistaiḥ sanmaṇibhiścitam // 7.1.54
tatra vikramatuṅgākhyo rājābhūt sattvavān purā / yo 'bhūt parāṅmukho dāne nārthināṃ na yudhi dviṣām // 7.1.55
sa jātu mṛgayāhetoḥ praviṣṭo nṛpatirvanam / bilvairhomaṃ vidadhataṃ tatra brāhmaṇamaikṣata // 7.1.56
taṃ dṛṣṭvā praṣṭukāmo 'pi parihṛtya tadantikam / yayau sa dūraṃ mṛgayārasena sabalas tataḥ // 7.1.57
utpatadbhiḥ patadbhiś ca hanyamānaiḥ svapāṇinā / ciraṃ mṛgaiśca siṃhaiś ca krīḍitvā kandukair iva // 7.1.58
āvṛttastaṃ tathaivātra dṛṣṭvā homaparaṃ dvijam / upetya natvā papraccha nāma homaphalaṃ ca saḥ // 7.1.59
tataḥ sa brāhmaṇo bhūpaṃ kṛtāśīstam abhāṣata / vipro 'haṃ nāgaśarmākhyo home ca śṛṇu me phalam // 7.1.60
anena bilvahomena prasīdati yadānalaḥ / hiraṇmayāni bilvāni tadā niryānti kuṇḍataḥ // 7.1.61
tato 'gniḥ prakaṭībhūya varaṃ sākṣātprayacchati / vartate mama bhūyāṃś ca kālo bilvāni juhvataḥ // 7.1.62
mandapuṇyasya nādyāpi tuṣyatyeva sa pāvakaḥ / tiyukte tena rājā taṃ dhīrasattvo 'bhyabhāṣata // 7.1.63
tarhi me dehi bilvaṃ tvam ekaṃ yāvajjuhomi tat / prasādayāmi ca brahmannadhunaiva tavānalam // 7.1.64
kathaṃ prasādayasi taṃ vahnimaprayato 'śuciḥ / yo mam aivaṃ vratasthasya pūtasyāpi natuṣyati // 7.1.65
ity uktas tena vipreṇa rājā tamavadatpunaḥ / m aivaṃ prayaccha me bilvaṃ paśyāścaryaṃ kṣaṇād iti // 7.1.66
tataḥ sa rājñe vipro 'smai dadau bilcaṃ sakautukaḥ / rājā ca sa tadā tatra dṛḍhasattvena cetasā // 7.1.67
hutenānena bilvena na cettuṣyati tacchiraḥ / tvayyagne svaṃ juhomīti dhyātvā tasmiñjuhāva tat // 7.1.68
āvirāsīc ca saptārciḥ kuṇḍādbilvaṃ hiraṇmayam / svayamādāya tattasya phalaṃ sattvataror iva // 7.1.69
jagāda ca sa sākṣāttaṃ jātavedā mahīpatim / sattvenānena tuṣṭo 'smi tadgṛhāṇa varaṃ nṛpa // 7.1.70
tac chrutvā sa mahāsattvo rājā taṃ praṇato 'bravīt / ko mamānyo varo dehi dvijāyāsmai yathepsitam // 7.1.71
iti rājño vacaḥ śrutvā suprīto 'gnirjagāda tam / rājanmaghādhanapatirbrāhmaṇo 'yaṃ bhaviṣyati // 7.1.72
tvam apy akṣīṇakoṣaśrīrmatprasādādbhaviṣyasi / evaṃ dattavaraṃ vahniṃ brāhmaṇaḥ sa vyajijñapat // 7.1.73
āvirbhūto 'si sahasā rājñaḥ svecchāvihāriṇaḥ / na me saniyamasyāpi kimetadbhagavanniti // 7.1.74
tato 'gnirvaradaḥ prāha nādāsyaṃ darśanaṃ yadi / ahoṣyadeva svaśirastīvrasatto nṛpo mayi // 7.1.75
tīvrasattvasya nacirādbhavantyeva hi siddhayaḥ / mandasattvasya tu cirādbrahmanyuṣmādṛśasya tāḥ // 7.1.76
ity uktvāntarhite vahnau nṛpam āmantrya sa dvijaḥ / nāgaśarmā tato gatvā krameṇābhūn mahādhanaḥ // 7.1.77
nṛpo 'pi dṛṣṭasattvaḥ sa stūyamāno 'nuyāyibhiḥ / yayau vikramatuṅgaḥ svaṃ puraṃ pāṭaliputrakam // 7.1.78
tatra sthitamakasmāttaṃ praviśya prabhum ekadā / rahaḥ śatruṃjayo nāma pratīhāro vyajijñapat // 7.1.79
vijane deva vijñaptiṃ cikīrṣurbrāhmaṇo baṭuḥ / dattaśarmeti nāma svaṃ bruvāṇo dvāri tiṣṭhati // 7.1.80
praveśayeti bhūpena tenādiṣṭe praveśitaḥ / svastipūrvaṃ sa rājānaṃ praṇamyopāviśadbaṭuḥ // 7.1.81
vyajijñapac ca devāhaṃ cūrṇayuktyā kayācana / sadyaḥ sāhayituṃ jāne tāmrātkanakamuttamam // 7.1.82
guruṇā hy upadiṣṭā sā yuktirmama mayā ca tat / dṛṣṭaṃ sākṣāttayā yukyā saṃsiddhaṃ tasya kāñcanam // 7.1.83
ity ukte baṭunā tena tāmramānāyayannṛpaḥ / vilīne ca kṛte tasmin sa baṭuścūrṇamakṣipat // 7.1.84
kṣipyamāṇaṃ ca taccūrṇamadṛśyaḥ ko 'py apāharat / yakṣastaṃ ca dadarśaikaḥ sa rājā tuṣṭapāvakaḥ // 7.1.85
aprāptacūrṇaṃ tāmraṃ ca na suvarṇībabhūva tat / evaṃ triḥ kurvatas tasya baṭormoghaḥ śramo 'bhavat // 7.1.86
tato viṣaṇṇād ādāya rājā tasmād baṭoḥ svayam / cūrṇaṃ vilīne cikṣepa tāmre tejasvināṃ varaḥ // 7.1.87
tasya tannāharaccūrṇaṃ yakṣaḥ smitvā yayau tu saḥ / tena taccūrṇasaṃyogāt tāmraṃ kanakatām agāt // 7.1.88
vismitāya tatas tasmai baṭave paripṛcchate / sa rājā yakṣavṛttāntaṃ yathādṛṣṭaṃ śaśaṃsa tam // 7.1.89
śikṣitvā cūrṇayuktiṃ ca baṭostasmāttadaiva tām / nṛpaścakre kṛtārthaṃ taṃ kṛtadāraparigraham // 7.1.90
bheje ca pūrṇakoṣaśrīr hemnā tadyuktijanmanā / sāvarodho 'samān bhogān adaridrīkṛtadvijaḥ // 7.1.91
tadevaṃ bhīta iva vā parituṣṭa ivāthavā / dadāti tīvrasattvānāmiṣṭamīśvara eva hi // 7.1.92
tvattaś ca dhīrasattvo 'nyaḥ ko 'sti dātā ca deva tat / dāsyatyārādhitaḥ śaṃbhuḥ putraṃ te mā śucaṃ kṛthāḥ // 7.1.93
ity udāramalaṃkāraprabhādevīmukhādvacaḥ / śrutvā hemaprabho rājā śraddadhe ca tutoṣa ca // 7.1.94
mene ca tanayaprāptiṃ gaurīśārādhanāddhruvam / sūcitāṃ hṛdayenaiva nijenotsāhaśālinā // 7.1.95
tato 'nyedyuḥ sadevīkaḥ snāto 'bhyarcitaśaṃkaraḥ / navakāñcanakoṭīś ca viprebhyaḥ pratipādya saḥ // 7.1.96
tanayārthaṃ tapastepe nirāhāro harāgrataḥ / dehastyakto mayā śarvastoṣito veti niścitaḥ // 7.1.97
tapasthaś ceti tuṣṭāva varadaṃ girijāpatim / helāvitīrṇadugdhābdhiṃ prapannāyopamanyave // 7.1.98
namaste 'stu jagatsargasthitisaṃhārahetave / gaurīśa tattadvyomādibhedabhinnāṣṭamūrtaye // 7.1.99
namaste satatotphullahṛtkuśeśayaśāyine / viśuddhamānasāvāsakalahaṃsāya śaṃbhave // 7.1.100
namo divyaprakāśāya nirmalāya jalātmane / prakṣīṇadoṣair dṛśyāya somāyātyadbhutāya te // 7.1.101
dehārdhadhṛtakāntāya kevalabrāhmacāriṇe / icchānirmitaviśvāya namo viśvamayāya te // 7.1.102
evaṃ kṛtastutiṃ taṃ ca rājānaṃ girijāpatiḥ / trirātropoṣitaṃ svapne sākṣādbhūyedam abravīt // 7.1.103
uttiṣṭha rājan bhāvī te vīro vaṃśadharaḥ sutaḥ / gaurīprasādā tkanyāpi bhaviṣyatyuttamā tava // 7.1.104
naravāhanadattasya yuṣmākaṃ cakravartinaḥ / bhaviṣyato bhavitrī yā mahiṣī mahasāṃ nidheḥ // 7.1.105
ity uktvāntarhite śarve so 'tha vidyādhareśvaraḥ / hemaprabhaḥ prabubudhe prahṛṣṭo rajanīkṣaye // 7.1.106
ānandayad alaṃkāraprabhāṃ svapnaṃ nivedya saḥ / gauryā svapne tathaivoktāṃ bhāryāṃ saṃvādaśaṃsinīm // 7.1.107
utthāya ca tataḥ snātaḥ sa rājārcitadhūrjaṭiḥ / cakāra dattadānaḥ sannutsavaṃ kṛtapāraṇaḥ // 7.1.108
divaseṣv atha yāteṣu devī katipayeṣu sā / alaṃkāraprabhā tasya rājño garbhamadhārayat // 7.1.109
ānandayām āsa ca taṃ mukhena madhugandhinā / lolanetrālinā kāntaṃ paṅkajeneva pāṇḍunā // 7.1.110
ākhyātaślāghyajanmānamudārairgarbhadohadaiḥ / asūta tanayaṃ kāle dyaurarkam iva sā tataḥ // 7.1.111
yena jātena sahajaistejobhiravabhāsitam / sindūrāruṇatāṃ nītam api tajjātavāsakam // 7.1.112
pitā ca taṃ śiśuṃ rājā śatrugotrabhayāvaham / divyavāgupadiṣṭena nāmnā vajraprabhaṃ vyadhāt // 7.1.113
tataḥ sa vavṛdhe bālaḥ pārvaṇendur iva kramāt / kalābhiḥ pūryamāṇaḥ sanvṛddhihetoḥ kulāmbudheḥ // 7.1.114
athācirātpunas tasya rājño hemaprabhasya sā / alaṃkāraprabhā rājñī sagarbhā samapadyata // 7.1.115
sagarbhā cāśrayodbhūtasaviśeṣadyutistathā / satyaṃ hemāsanārūḍhā bheje 'ntaḥpuraratnatām // 7.1.116
vidyākalpitasatpadmavimānena nabhastale / babhrāma ca tathābhūtavilasadgarbhadohadā // 7.1.117
prāpte ca samaye tasyā devyāḥ kanyājaniṣṭa sā / paryāptaṃ varṇanaṃ yasyā janma gaurīprasādataḥ // 7.1.118
naravāhanadattasya bhāryeyaṃ bhāvinīti vāk / tadāśrāvi harādeśavacaḥsaṃvādinī divaḥ // 7.1.119
tato rāja sutotpattinirviśeṣakṛtotsavaḥ / tāṃ sa hemaprabho 'kārṣīnnāmnā ratnaprabhāṃ sutām // 7.1.120
svavidyāsaṃskṛtā sā ca tasya ratnaprabhā pituḥ / avardhata gṛhe dikṣu prakāśastūdapadyata // 7.1.121
tataḥ sa rājā taṃ varmaharaṃ vajraprabhaṃ sutam / kṛtadārakriyaṃ kṛtvā yauvarājye 'bhiṣiktavān // 7.1.122
vinyastarājyabhāraś ca tasmin nāsīt sa nirvṛtaḥ / sutāvivāhacintā tu tasyaikābhūttadā hṛdi // 7.1.123
ekadā so 'ntikāsīnāṃ pradeyāṃ vīkṣya tāṃ sutām / rājābravīdalaṃkāraprabhāṃ devīṃ samīpagām // 7.1.124
kulālaṃkārabhūtāpi paśya devi jagattraye / kanyā nāma mahadduḥkhaṃ dhigaho mahatām api // 7.1.125
vinītāpyāptavidyāpi rūpayauvanavatyapi / ratnaprabhā varaprāptyā vinaiṣā yaddunoti mām // 7.1.126
nāravāhanadattasya bhāryoktā daivatairiyam / tatkiṃ na diyate tasmai bhāvyasmaccakravartine // 7.1.127
iti coktastayā devyā sa rājā punarabravīt / bāḍhaṃ sā kanyakā dhanyā yā taṃ varamavāpnuyāt // 7.1.128
sa hi kāmāvatāro 'tra kiṃ tu nādyāpi divyatām / prāptas tena mayā tasya vidyāprāptiḥ pratīkṣyate // 7.1.129
ity evaṃ vadatas tasya sadyastair vacanaiḥ pituḥ / karṇapraviṣṭaiḥ kaṃdarpamohamantrapadopamaiḥ // 7.1.130
bhrāntevāviṣṭacitteva supteva lihiteva ca / abhūd ratnaprabhā tena hṛtacittā vareṇa sā // 7.1.131
tataḥ kathaṃcitpitarau praṇamyāntaḥpuraṃ nijam / gatvā cintāturā nidrāṃ cireṇa katham apy agāt // 7.1.132
prātaḥ śubhaṃ dinaṃ putri tatsa vatseśvarātmajaḥ / draṣṭavyaḥ svavaro gatvā kauśāmbīṃ nagarīṃ tvayā // 7.1.133
tataśva svapure 'muṣminnānīya tvatpitā svayam / tava tasya ca kalyāṇi vivāhaṃ saṃvidhāsyati // 7.1.134
iti svapne 'tha taṃ gaurī sānukampā samādiśat / prabudhya sā ca taṃ svapnaṃ prātarmātre nyavedayat // 7.1.135
tataḥ sā tadanujñātā buddhvā vidyāprabhāvataḥ / udyānasthaṃ varaṃ draṣṭuṃ prāvartata nijātpurāt // 7.1.136
tāmāryaputra māmetāṃ vettha ratnaprabhāmiti / prāptāmutkāṃ kṣaṇenādya vittha yūyamataḥ param // 7.1.137
etattasyā vacaḥ śrutvā mādhuryanyakkatāmṛtam / vilokya netrapīyūṣaṃ vidyādharyā vapuś ca tat // 7.1.138
naravāhanadatto 'ntarvidhātāraṃ nininda saḥ / śrotranetramayaṃ kṛtsnamakarotkiṃ na māmiti // 7.1.139
jagāda tāṃ ca dhanyo 'haṃ janmādya saphalaṃ mama / yo 'ham evaṃ svayaṃ tanvi snehādabhisṛtastvayā // 7.1.140
ity anyonyanavapremakṛtasaṃlāpayostayoḥ / akasmāddadṛśe tatra vidyādharabalaṃ divi // 7.1.141
tāto 'yam āgato 'treti drāgratnaprabhayodite / rājā hemaprabho vyomnaḥ saputro 'vatatāra saḥ // 7.1.142
upāyayau ca putreṇa saha vajraprabheṇa saḥ / naravāhanadattaṃ taṃ vihitasvāgatādaram // 7.1.143
anyonyaracitācārā yāvattiṣṭhanti te kṣaṇāt / tāvattatrāyayau buddhvā vatsarājaḥ samantrikaḥ // 7.1.144
kṛtātithyanidhiṃ taṃ ca nṛpaṃ hemaprabho 'tha saḥ / yathā ratnaprabhoktaṃ taṃ vṛttāntaṃ samabodhayat // 7.1.145
jagāda ca mayā ceyaṃ jñātā vidyāprabhāvataḥ / ihāgatā sutā sarvaṃ vṛttāntaṃ cātra vedmy aham // 7.1.146
cakravartivimānaṃ hi bhāvyagre 'muṣya tādṛśam // 7.1.147
anumanyasva taddrakṣyasyacirādetamātmajam / ratnaprabhāvadhūyuktaṃ yuvarājam ihāgatam // 7.1.148
evaṃ vatseśamabhyarthya tenānumatavāñchitaḥ / saputraḥ kalpayitvā tadvimānaṃ nijavidyayā // 7.1.149
tatrāropya trapānamramukhaṃ ratnaprabhāyutam / naravāhanadattaṃ taṃ sahitaṃ gomukhādibiḥ // 7.1.150
yaugandharāyaṇenāpi pitrānupreṣitena saḥ / hemaprabho nināya svaṃ puraṃ kāñcanaśṛṅgakam // 7.1.151
naravāhanadattaś ca dadarśa prāpya tatpuram / śvāśuraṃ kāñcanamayaṃ hemaprākārabhāsuram // 7.1.152
raśmipratānair niryadbhir alaṃkṛtam ivābhitaḥ / prasāritānekabhujaṃ jāmātṛprītisaṃbhramāt // 7.1.153
tatra tāṃ vidhivattasmai rājā hemaprabho dadau / ratnaprabhāṃ mahārambho haraye 'bdhir iva śriyam // 7.1.154
prāyacchadratnarāśīṃś ca tadā tasmai sa bhāsvarān / pradīptānekavīvāhavahnivibhramaśālinaḥ // 7.1.155
sotsavasya pure cāsya rājño vittāni varṣataḥ / labdhavastrā iva babhuḥ sapatākā gṛhā api // 7.1.156
naravāhanadattaś ca nirvyūḍhodvāhamaṅgalaḥ / divyabhogabhugatrāsta sa ratnaprabhayā samam // 7.1.157
reme ca divyānyudyānavāpīdevakulāni saḥ / paśyaṃstayā samāruhya tadvidyābalato nabhaḥ // 7.1.158
evaṃ ca tatra katiciddivasānuṣitvā vidyādharādhipapure sa vadhūsahāyaḥ / vatseśvarasya tanayaḥ svapurīṃ prayātuṃ yaugandharāyaṇamatena matiṃ cakāra // 7.1.159
śvaśrvā tato racitamaṅgalasaṃvidhānaḥ saṃpūjitaḥ sasacivaḥ śvaśureṇa bhūyaḥ / tenaiva putrasahitena saha pratasthe kāntāsakhastadadhiruhya punarvimānam // 7.1.160
prāpyāśu tāṃ pramadanirbhara vatsarāja baddhotsavāṃ sa jananīnayanāmṛtaughaḥ / ratnaprabhāṃ dadhad atha svapurīṃ viveśa hemaprabheṇa sasutena sahānugaiśca // 7.1.161
vatseśvaro 'pi saha vāsavadattayā taṃ pādānataṃ samabhinandya sutaṃ vadhūṃ ca / hemaprabhaṃ satanayaṃ vibhavānurūpaṃ saṃbandhinaṃ navamapūjayadūrjitaśrīḥ // 7.1.162
atha vidyādhararāje tasminn āpṛcchya vatsarājādīn / utpatya nabhaḥ sasute gatavati hemaprabhe svapuram // 7.1.163
naravāhanadatto 'sau ratnaprabhayā samadanamañcukayā / saha sukhitas tadanaiṣīd divasaṃ sakhibhir nijair yuktaḥ // 7.1.164
evaṃ vidyādharīṃ bhāryāṃ bhavyāṃ ratnaprabhāṃ navām / tasya prāptavato 'nyedyustadveśmani tayā saha // 7.2.1
naravāhanadattasya sthitasya prātarāyayuḥ / darśanārthamupadvāraṃ sacivā gomukhādayaḥ // 7.2.2
dvāḥsthayā kṣaṇaruddheṣu teṣv atrāvediteṣv atha / praviṣṭeṣv ādṛteṣv etāṃ dvāḥsthāṃ ratnaprabhābhyadhāt // 7.2.3
dvārameṣāṃ na roddhavyam iha praviśatāṃ punaḥ / āryaputravayasyānāṃ svaṃ śarīramamī hi naḥ // 7.2.4
rakṣā cāntaḥpureṣvīdṛṅnaivametan mataṃ mama / iti dvāḥsthāmuditvā sā svapatiṃ tamathābravīt // 7.2.5
āryaputra prasaṅgena vadāmi tava tac chṛṇu / nītimātramahaṃ manye strīṇāṃ rakṣāniyantraṇam // 7.2.6
īrṣyākṛto 'thavā mohaḥ kāryaṃ tena na kiṃcana / mahattareṇa rakṣyante śīlenaiva kulastriyaḥ // 7.2.7
dhātāpi na prabhuḥ prāyaścapalānāṃ tu rakṣaṇe / mattā nadī ca nārī ca niyantuṃ kena pāryate // 7.2.8
tathā ca śrūyatām atra kathāṃ vaḥ kathayāmy aham / astīha ratnakūṭākhyaṃ dvīpaṃ madhye 'mbudhermahat // 7.2.9
tatra rājā mahotsāhaḥ purā paramavaiṣṇavaḥ / yathārthenābhidhānena ratnādhipatirityabhūt // 7.2.10
sa rājā vijayaṃ pṛthvyāḥ sarvarājātmajāstathā / bhāryāḥ prāptuṃ tapastepe viṣṇorārādhanaṃ mahat // 7.2.11
saṃtuṣṭas tapasā sākṣādbhagavānādideśa tam / uttiṣṭha rājaṃs tuṣṭo 'smi tadidaṃ vacmi te śṛṇu // 7.2.12
kaliṅgaviṣaye ko'pi gandharvo muniśāpataḥ / samutpanno gajaḥ śvetaḥ śvetaraśmiriti śrutaḥ // 7.2.13
pūrvajanmatapaḥ siddhiyogānmadbhaktitastathā / jñānī gaganagāmī ca gajo jātismaraś ca saḥ // 7.2.14
dattādeśo mayā svapne sa ca hastī mahāṃstava / etya svayaṃ dyumārgeṇa vāhanatvaṃ prapatsyate // 7.2.15
tamāruhya gajaṃ śvetaṃ surebham iva vajrabhṛt / vyomamārgeṇa yaṃ yaṃ tvaṃ rājānamabhiyāsyasi // 7.2.16
sa sa divyānubhāvāya bhītastubhyaṃ pradāsyati / svapne may aiva dattājñaḥ kanyādānanibhātkaram // 7.2.17
evaṃ vijeṣyase kṛtsnāṃ pṛthvīmantaḥpurāṇi ca / rājaputrīsahasrāṇi tvamaśītimavāpyasi // 7.2.18
ity uktvāntarhite viṣṇau sa rājā kṛtapāraṇaḥ / anyedyurāgataṃ vyomnā taṃ dadarśa gajaṃ śubham // 7.2.19
āruhyopanataṃ taṃ ca yathādiṣṭaḥ sa viṣṇunā / tathā vijitya pṛthivīmājahre rājakanyakāḥ // 7.2.20
sahasrāśītisaṃkhyābhistatas tābhiḥ samaṃ ca saḥ / uvāsa rātnakūṭe 'tra yathecchaṃ viharannṛpaḥ // 7.2.21
śāntyarthaṃ śītaraśmeś ca tasya divyasya dantinaḥ / pratyahaṃ bhojayām āsa viprāṇāṃ śatapañcakam // 7.2.22
kadācic ca tamāruhya paribhramya sa bhūpatiḥ / dvīpāntarāṇi svaṃ dvīpaṃ ratnādhipatirāyayau // 7.2.23
tatrāvataratas tasya gaganāt tu gajottamam / cañcvā tārkṣyodbhavaḥ pakṣī mūrdhnī daivād atāḍayat // 7.2.24
sa ca pakṣī pradudrāva rājñā tīkṣṇāṅkuśāhataḥ / hastī tu bhūmāv apatac cañcvāghātena mūrcchitaḥ // 7.2.25
nṛpe 'vatīrṇe sa gajo labhasaṃjño 'pi nāśakat / utthāpyamāno 'py utthātuṃ nirastakavalagrahaḥ // 7.2.26
pañcāhāni tathaivāsminvāraṇe patitasthite / duḥkhitaḥ sa nirāhāro rājā cāpy evam abravīt // 7.2.27
bho lokapālā vrūtāsminnupāyaṃ saṃkaṭe mama / anyathopahariṣyāmi chittvāhaṃ svaśiro 'dya vaḥ // 7.2.28
ity uktvaivāttakhaḍgaṃ taṃ svaśiraśchettumudyatam / aśarīrā jagādaivaṃ vāṇī tatkṣaṇamambarāt // 7.2.29
mā sāhasaṃ kṛthā rājansādhvī kācitkaroti cet / hastasparśaṃ gajasyāsya taduttiṣṭhati nānyathā // 7.2.30
tac chrutvaivāmṛtalatāṃ nāma hṛṣṭaḥ sa bhūpatiḥ / mukhyāmānāyayām āsa nijāṃ devīṃ surakṣitām // 7.2.31
tayā spṛṣṭaḥ sa hastena nodatiṣṭhadgajo yadā / tadā so 'nyā nijāḥ sarvā devīrānāyayannṛpaḥ // 7.2.32
tābhiḥ kṛtakarasparśaḥ samastābhir api sphuṭam / dṛṣṭvā vilajjitānyeva sa rājā janasaṃnidhau // 7.2.33
antaḥpurasahastrāṇi tām āśītim api sphuṭam / dṛṣṭvā vilajjitānyeva sa rājā janasaṃnidhau // 7.2.34
vilakṣaḥ svapurāttasmādānāyya nikhilāḥ striyaḥ / krameṇa hastinas tasya hastasparśamakārayat // 7.2.35
tathāpi yatsa nottasthau gajendrastatsa bhūpatiḥ / kaṣṭaṃ pure me sādhvī strī naikāpīti trapāṃ yayau // 7.2.36
tāvac ca harṣaguptākhyās tāmraliptyāḥ samāgataḥ / vaṇik tatrāyayau buddhvā vṛttāntaṃ taṃ sakautukaḥ // 7.2.37
tasya karmakarī paścādājagāma pativratā / ekā śīlavatī nāma sā tad dṛṣṭvā tam abravīt // 7.2.38
spṛśāmy ahaṃ kareṇaitaṃ svabhartuścāparo mayā / manasāpi na ceddhyātastaduttiṣṭhatvayaṃ dvipaḥ // 7.2.39
ity uktvopetya hastena sā ca pasparśa taṃ jagam / udatiṣṭhatsa ca svasthaḥ kavalaṃ ca tato 'grahīt // 7.2.40
imās tā viralāḥ sādhvyaḥ kāścideveśvaropamāḥ / sargapālanasaṃhārasamarthā jagato 'sya yāḥ // 7.2.41
iti śīlavatīṃ tatra kṛtakolāhalo janaḥ / tāṃ tuṣṭāva tadā dṛṣṭvā śvetaraśmiṃ tamutthitam // 7.2.42
rājāpi ratnādhipatiḥ parituṣyābhinandya tām / so 'pūrayadasaṃkhyātai ratnaiḥ śīlavatīṃ satīm // 7.2.43
tatsvāminaṃ ca vaṇijaṃ harṣaguptaṃ tathaiva tam / apūjayaddadau cāsya gṛhaṃ rājagṛhāntike // 7.2.44
parivarjitasaṃsparśā nijabhāryāstathaiva saḥ / piṇḍācchādanamātraikabhāginīrakarot tataḥ // 7.2.45
athānāyya kṛtāhāro harṣaguptasya saṃnidhau / sādhvīṃ śīlavatīṃ tāṃ sa jagāda vijane nṛpaḥ // 7.2.46
śīlavaty asti te kācitkanyā pitṛkulād iti / tāṃ me dāpaya jāne hi sāpi syāttvādṛśī dhruvam // 7.2.47
ity uktā tena sā rājñā śīlavatyabravīttadā / rājadatteti nāmnāsti tāmraliptyāṃ svasā mama // 7.2.48
upayacchasva tāṃ deva ślāghyarūpāṃ yadīcchasi / ity uktaḥ sa tayā rājñā pratipede tatheti tat // 7.2.49
niścitya ca tadanyedyuḥ śīlavatyā tayā saha / tenāpi harṣaguptena tamāruhya svagāminam // 7.2.50
śvetaraśmiṃ svayaṃ gatvā tāmraliptīṃ sa bhūpatiḥ / viveśa harṣaguptasya vaṇijas tasya mandiram // 7.2.51
tatra papraccha tadaharlagnaṃ śīlavatīsvasuḥ / vivāhe rājadattāyā gaṇakānātmanastathā // 7.2.52
gaṇakāścobhayoḥ pṛṣṭvā nakṣatrāṇyevam abruvan / lagno vāṃ śobhano rājannasti māseṣvitastriṣu // 7.2.53
adya vā vidyate yādṛktenaiṣā cedvivāhyate / rājadattā tato 'vaśyam asādhvī bhavati prabho // 7.2.54
gaṇakair evam ukto 'pi kamanīyavadhūtsukaḥ / ekākī ciramasthāsnuḥ sa rājā samacintayat // 7.2.55
alaṃ vicāreṇādyaiva rājadattām ihodvahe / śīlavatyāḥ svasā hy eṣā nirdarpā nāsatī bhavet // 7.2.56
yattatsamudramadhye 'sti dvīpakhaṇḍamamānuṣam / ekaśūnyacatuḥśālaṃ tatraitāṃ sthāpayāmi ca // 7.2.57
durgame 'tra parīvāraṃ strīrevāsyāḥ karomi ca / puruṣādarśanādevam asatī syādiyaṃ katham // 7.2.58
iti niścitya tadahaḥ pariṇinye sa bhūpatiḥ / tāṃ rājadattāṃ sahasā śīlavatya samarpitām // 7.2.59
kṛtodvāhaḥ kṛtācāro harṣaguptena tāṃ vadhūm / ādāya tenaiva samaṃ śīlavatyā tayā ca saḥ // 7.2.60
śvetaraśmiṃ tamāruhya kṣaṇena nabhasā nijam / mārgonmukhajanaṃ dvīpaṃ ratnakūṭaṃ tadāyayau // 7.2.61
saṃvibheje ca tāṃ bhūyastathā śīlavatīṃ yathā / prāptasādhvīvrataphalā kṛtārthā samapādi sā // 7.2.62
tatas tatraiva kariṇi śvetaraśmau nabhaścare / āropya tāṃ navavadhūṃ rājadattāṃ sa cintite // 7.2.63
nītvā tatrābdhimadhyasthe dvīpe mānuṣadurgame / āsthāpayaccatuḥśāle nārīmayaparicchadām // 7.2.64
yadyadvastūpayuktaṃ ca tasyāstattadaviśvasan / vyomnaiva prāpayām āsa tatra tena gajena saḥ // 7.2.65
svayaṃ tadanuraktaś ca tatraivāsīt sadā niśi / āyayau rājakāyārthaṃ ratnakūṭaṃ divā punaḥ // 7.2.66
ekadā sa tayā sākaṃ pratyūṣe rājadattayā / rājā pratighnan duḥsvapnaṃ siṣeve pānamaṅgalam // 7.2.67
tena mattām amuñcantīm api muktvā sa tāṃ yayau / ratnakūṭaṃ svakāryārthaṃ nityasnigdhā hi rājatā // 7.2.68
tatra tasthau saśaṅkena kurvan kāryāṇi cetasā / kṣībā kim ekakā muktā sā tvayetīva śaṃsatā // 7.2.69
tāvac ca rājadattā sā sthāne tatrātidurgame / mahānasādivyagrāsu dāsīṣvekākinī sthitā // 7.2.70
dvāre vidhimivānyaṃ tattadrakṣāvijigīṣayā / āgataṃ puruṣaṃ kaṃciddadarśāścaryadāyakam // 7.2.71
kastvaṃ kathamidaṃ sthānamagamyaṃ cāgato bhavān / iti taṃ cāntikaprāptaṃ kṣībā papraccha sā kila // 7.2.72
tataḥ sa dṛṣṭabahulakleśastāṃ puruṣo 'bravīt / mugdhe pavanasenākhyo vaṇikputro 'smi māthuraḥ // 7.2.73
hṛtasvo gotrajaiḥ so 'hamanāthaḥ pramayātpituḥ / gatvā videśe kṛpaṇāṃ parasevāmaśiśriyam // 7.2.74
tataḥ kṛcchreṇa saṃprāpya dhanaleśaṃ vaṇijyayā / gacchandeśāntaraṃ mārge muṣito 'smy etya taskaraiḥ // 7.2.75
tato bhikṣāṃ bhramaṃstulyaiḥ sahānyairgatavānaham / ratnānāmākarasthānaṃ kanakakṣetrasaṃjñakam // 7.2.76
tatrāṅgīkṛtya bhūpasya bhāgaṃ saṃvatsarāvadhi / khāte khanan kṣitiṃ ratnaṃ naikam apy asmi labdhavān // 7.2.77
nandatsu labdharatneṣu madvidheṣv apareṣu ca / gatvābdhitīre duḥkhārtaḥ kāṣṭhānyahamupāharam // 7.2.78
agnipraveśāya citāṃ yāvattatra karomi taiḥ / jīvadattābhidhastāvatko 'py atra vaṇigāyayau // 7.2.79
nivārya maraṇāttena dattvā vṛttiṃ dayālunā / gṛhīto 'haṃ pravahaṇe svarṇadvīpaṃ yiyāsatā // 7.2.80
tato 'kasmātpravahaṇenābdhimadhyena gacchatām / pañcasvahaḥsu yāteṣu megho 'kasmādadṛśyata // 7.2.81
pravṛṣṭe sthūladhārābhirmeghe 'smin mārutena tat / aghūrṇata pravahaṇaṃ mattahastiśiro yathā // 7.2.82
kṣaṇānnimajjya bhagne 'smin yānapātre vidhervaśāt / ekaḥ phalahakaḥ prāptastatkālaṃ majjatā mayā // 7.2.83
tadārūḍhas tataḥ śānte meghāṭope vidhervaśāt / imaṃ pradeśaṃ prāyāhamuttīrṇaḥ sāṃprataṃ vane // 7.2.84
vīkṣya cedaṃ catuḥśālaṃ praviśyābhyantaraṃ mayā / dṛṣṭā dṛṣṭisudhāvṛṣṭistvaṃ tāpaśamanī śubhe // 7.2.85
ity uktavantaṃ paryaṅke niveśyaivāliliṅga tam / mohitā rājadattā sā madena madanena ca // 7.2.86
strītvaṃ kṣībatvam ekāntaḥ puṃso lābho 'niyantraṇā / yatra pañcāgnayas tatra vārtā śīlatṛṇasya kā // 7.2.87
na caivaṃ kṣamate nārī vicāraṃ māramohita / yadiyaṃ cakame rājñī tamakāmyaṃ vipadgatam // 7.2.88
tāvac ca ratnādhipatiḥ sa rājā ratnakūṭataḥ / ājagāmotsukastūrṇaṃ dyucaradvipavāhanaḥ // 7.2.89
praviśaṃś cātra so 'paśyattādṛśenāpi tena tām / puruṣeṇa samaṃ bhāryāṃ rājadattāṃ ratisthitām // 7.2.90
dṛṣṭvā jighāṃsitam api kṣitīśaḥ puruṣaṃ sa tam / nāvadhītpādapatitaṃ bruvāṇaṃ kṛpaṇā giraḥ // 7.2.91
bhāryāṃ bhītāṃ ca mattāṃ tāṃ sa vīkṣy aivamacintayat / madye māraikasuhṛdi prasaktā strī satī kutaḥ // 7.2.92
niyantuṃ capalā nārī rakṣayāpi na śakyate / kiṃ nāmotpātavātālī bāhubhyāṃ jātu badhyate // 7.2.93
na kṛtaṃ gaṇakoktaṃ yattadidaṃ tasya me phalam / vipākakaṭukaṃ tasya nāptavākyāvadhīraṇam // 7.2.94
śīlavatyāḥ svasetīmāṃ jānato bata vismṛtā / sudhāyāḥ sahajā sā me kālakūṭaviṣacchaṭā // 7.2.95
athavā kaḥ samarthaḥ syādasaṃbhāvyaṃ viceṣṭitam / jetuṃ puruṣakāreṇa vidheradbhutakarmaṇaḥ // 7.2.96
ity ālocya na cukrodha kasmaicittaṃ jahau ca saḥ / pṛṣṭodantaṃ vaṇikputraṃ rājā pracchannakāmukam // 7.2.97
so 'pi muktas tato 'paśyan gatiṃ kāṃcid vaṇiksutaḥ / nirgatyābdhau pravahaṇaṃ dūrād āgacchad aikṣata // 7.2.98
tataḥ phalahakaṃ bhūyas tam evāruhya so 'mbudhau / bhraman pūtkṛtya cakranda mām uddharata bho iti // 7.2.99
tena taṃ krodhavarmākhyo vaṇik tadyānapātragaḥ / samuddhṛtya vaṇikputraṃ cakārāntikavartinam // 7.2.100
yasya yadvihitaṃ dhātrā karma nāśāya tasya tat / padavīṃ yatra tatrāpi dhāvato 'py anudhāvati // 7.2.101
yatsas tatra sthito mūḍhastatpatnyā saṃgato rahaḥ / vilokya vaṇijā tena kṣepito 'bdhau vyapadyata // 7.2.102
tāvac ca ratnādhipatiḥ sa rājā saparicchadām / āropya śvetaraśmau tāṃ rājadattām akopanaḥ // 7.2.103
prāpayya ratnakūṭaṃ ca śīlavatyāḥ samarpya ca / tasyai ca sacivebhyaś ca tadvṛttāntamavarṇayat // 7.2.104
jagāda ca kiyadduḥkhamanubhūtamaho mayā / asāraviraseṣveṣu bhogeṣvāsaktacetasā // 7.2.105
tadidānīṃ vanaṃ gatvā hariṃ śaraṇamāśraye / yena syāṃ naiva duḥkhānāṃ bhājanaṃ punarīdṛśām // 7.2.106
ity ūcivānsa sacivair vāryamāṇo 'pi duḥkhitaḥ / śīlavatyā ca vairāgyān niścayaṃ naiva tajjahau // 7.2.107
tato 'rdhamarpayitvādāvekaṃ sādhvyai svakoṣataḥ / śīlavatyai dvijebhyo 'rdhaṃ dattvānyadbhoganispṛhaḥ // 7.2.108
pāpabhañjanasaṃjñāya brāhmaṇāya yathāvidhi / dadau guṇagariṣṭhāya nijaṃ rājyaṃ sa bhūpatiḥ // 7.2.109
dattarājyaś ca nabhasā sa gamiṣyaṃstapovanam / ānāyayac chvetaraśmiṃ paurāṇāṃ sāśru paśyatām // 7.2.110
ānītamātraḥ sa karī śarīraṃ pravimucya tat / puruṣo divyarūpo 'bhūd dhārakeyūrarājitaḥ // 7.2.111
ko bhavān kim idaṃ ceti pṛṣṭo rājñā jagāda saḥ / gandharvau bhrātarāv āvām ubhau malayavāsinau // 7.2.112
ahaṃ somaprabho nāma jyeṣṭho devaprabhaś ca saḥ / tasya caikaiva madbhrāturbhāryā sā cātivallabhā // 7.2.113
sa tāṃ rājavatīṃ nāma kṛtvotsaṅge paribhraman / ekadā siddhavāsākhyaṃ sthānaṃ prāyānmayā saha // 7.2.114
keśavāyatane tatra vayamabhyarcitācyutāḥ / prāvartāmahi sarve 'pi gātuṃ bhagavataḥ puraḥ // 7.2.115
tāvadāgatya tatraikaḥ siddhastāṃ śravyagāyinīm / dṛśā rājavatīṃ paśyannatiṣṭhadanimeṣayā // 7.2.116
siddho 'pi sābhilāṣaḥ kiṃ paranārīṃ nirīkṣase / iti serṣyaḥ sa madbhrātā kruddhaḥ siddhaṃ tam abravīt // 7.2.117
tataḥ sa siddhaḥ kupitaḥ śaptum evaṃ tam abhyadhāt / gītāścaryānmayā mūḍha vīkṣiteyaṃ na kāmataḥ // 7.2.118
tanmartyayonāvīrṣyāluḥ pata tvamanayā saha / paśyaitām eva bhāryāṃ tvaṃ sākṣāttatrānyasaṃgatām // 7.2.119
ity ūcivānmayā so 'tha bālyāttacchāpakopataḥ / hastasthenāhataḥ krīḍāmṛṇmayaśvetahastinā // 7.2.120
tataḥ sa māṃ samaśapadyenāhaṃ bhavatāhataḥ / tādṛkśveto gajo bhūmau bhavān utpadyatām iti // 7.2.121
athānunīto madbhrātrā tena devaprabheṇa saḥ / siddhaḥ kṛpāluḥ śāpāntam evam asmākam abravīt // 7.2.122
hareḥ prasādān martyo 'pi bhūtvā dvīpeśvaro bhavān / gajībhūtamimaṃ prāpsyasyanujaṃ divyavāhanam // 7.2.123
antaḥpurasahasrāṇi tvam aśītim avāpsyasi / teṣāṃ vetsyasi dauḥśīlyaṃ sarveṣāṃ janasaṃnidhau // 7.2.124
athaitāṃ mānuṣībhūtāṃ svabhāryāṃ pariṇeṣyasi / pratyakṣamenām api ca drakṣyasyanyena saṃgatām // 7.2.125
tato viraktahṛdayo dattvā rājyaṃ dvijanmane / devaprabha yadā śānto vanaṃ gantuṃ pravatsyasi // 7.2.126
tadā prathamamukte 'smin gajatvādanuje tava / anayā bhāryayā sākaṃ śapāttvam api mokṣyase // 7.2.127
iti siddhoktaśāpāntā vayaṃ prākkarmabhedataḥ / evaṃ jātāḥ pṛthagyogācchāpāntaḥ saiṣa cādya naḥ // 7.2.128
evaṃ somaprabheṇokte sa ratnādhipatirnṛpaḥ / jātiṃ smṛtvābravīddhanta saiṣa devaprabho hy aham // 7.2.129
eṣāpi rājadattā sā patnī rājavatī mama / ity uktvā sa tayā sākaṃ bhāryayā tāṃ tanuṃ jahau // 7.2.130
kṣaṇātsarve 'pi gandharvā bhutvā lokasya paśyataḥ / khamutpatya nijaṃ dhāma yayuste malayācalam // 7.2.131
śīlavatyapi śīlasya māhātmyātprāpya saṃpadam / tāmraliptīṃ purīṃ gatvā tasthau dharmopasevinī // 7.2.132
iti jagati narakṣituṃ samarthaḥ kvacidapi kaścid api prasahya nārīm / avati tu satataṃ viśuddha ekaḥ kulayuvatīṃ nijasattvapāśabandhaḥ // 7.2.133
evaṃ cerṣyā nāma duḥkhaikahetur doṣaḥ puṃsāṃ dveṣadāyī pareṣām / yo 'yaṃ mā bhūd rakṣaṇāyāṅganānām atyautsukyaṃ pratyutāsāṃ karoti // 7.2.134
iti naravāhanadatto ratnaprabhayā svabhāryayā kathitām / sa niśamya kathāmarthyāṃ sacivaiḥ sārdhaṃ paraṃ mumude // 7.2.135
evaṃ ratnaprabhākhyātakathākramavaśādatha / naravāhanadattaṃ taṃ sacivo gomukho 'bravīt // 7.3.1
satyaṃ sādhvyaḥ praviralāścapalāstu sadā striyaḥ / aviśvāsyāstathā caitām api deva kathāṃ śṛṇu // 7.3.2
ihāsyujjayinī nāma nagarī viśvaviśrutā / tasyāṃ niścayadattākhyo vaṇikputro 'bhavatpurā // 7.3.3
sa dyūtakāro dyūtena dhanaṃ jitvā dine dine / snātvā siprājale 'bhyarcya mahākālamudāradhīḥ // 7.3.4
dattvā dānaṃ dvijātibhyo dīnānāthebhya eva ca / vyadhādvilepanāhāratāmbūlādyaviśeṣataḥ // 7.3.5
sadā snānārcanādyante mahākālālayāntike / gatvā vyalimpadātmānaṃ śmaśāne ccandanādinā // 7.3.6
tatrasthe ca śilāstambhe sa vinyasya vilepanam / vililepa kaṣan pṛṣṭhaṃ yuvā pratyaham ekakaḥ // 7.3.7
tena stambhaḥ sa suślakṣṇaḥ kālenābhavadekataḥ / athāgācitrakṛttena pathā rūpakṛtā saha // 7.3.8
sa stambhaṃ vīkṣya suślakṣṇaṃ tatra gaurīṃ samālikhat / rūpakāro 'pi śastreṇa krīḍayaivollilekha tām // 7.3.9
tatas tayorgatavatormahākālāranāgatā / vidyādharasutaikātra stambhe devīṃ dadarśa tām // 7.3.10
sulakṣaṇatvāt sāṃnidhyaṃ tasyāṃ matvā kṛtārcanā / adṛśyā viśramāyaitaṃ śilāstambhaṃ viveśa sā // 7.3.11
tāvanniścayadattaḥ sa tatrāgatya vaṇiksutaḥ / sāścaryaḥ stambhamadhye tāṃ dadarśollikhitāmumām // 7.3.12
vilipyāṅgāni tatstambhabhāge 'nyatrānulepanam / nyasya pṛṣṭhaṃ samalābdhuṃ prārebhe nikaṣaṃś ca saḥ // 7.3.13
tadvilokya vilolākṣī sā vidyādharakanyakā / stambhāntarasthā tadrūpahṛtacittā vyacintayat // 7.3.14
īdṛśasyāpi ko 'py asya nāsti pṛṣṭhānulepakaḥ / tadahaṃ tāvadadyāsya pṛṣṭhameṣā samālabhe // 7.3.15
ity ālocya prasāry aiva karaṃ stambhāntarāt tataḥ / vyalipattasya sā pṛṣṭhaṃ snehādvidyādharī tadā // 7.3.16
tatkṣaṇaṃ labdhasaṃsparśaḥ śrutakaṅkaṇaniḥsvanaḥ / jagrāha hastaṃ hastena sa tasyāstaṃ vaṇiksutaḥ // 7.3.17
mahābhāgāparāddhaṃ te kiṃ mayā muñca me karam / ity adṛśyaiva taṃ vidyādharī stambhād uvāca sā // 7.3.18
pratyakṣā brūhi me kā tvaṃ tato mokṣyāmi te karam / iti niścayadatto 'pi pratyuvāca sa tāṃ tataḥ // 7.3.19
pratyakṣadṛśyā sarvaṃ te vacmīti śapathottaram / vidyādharyā tayokto 'tha karaṃ tasyā mumoca saḥ // 7.3.20
atha stambhādvinirgatya sākṣātsarvāṅgasundarī / tanmukhāsaktanayanā taṃ jagādopaviśya sā // 7.3.21
asti prāleyaśailāgre nagarī puṣkarāvatī / nāmnā vindhyaparas tasyāmāste vidyādharādhipaḥ // 7.3.22
anurāgaparā nāma tasyāhaṃ kanyakā sutā / mahākālārcanāyātā viśrāntāsmīha saṃprati // 7.3.23
tāvac ca tvam ihāgatya kurvan pṛṣṭhavilepanam / dṛṣṭaḥ stambhe 'tra mārīyamohanāstropamo mayā // 7.3.24
tataḥ prāganurāgeṇa rañjitaḥ svāntavānmama / paścātpṛṣṭhavilepinyā aṅgarāgeṇa te karaḥ // 7.3.25
ataḥ paraṃ te viditaṃ tatpiturdhāma saṃprati / gacchāmīti tayokto 'tha vaṇikputro jagāda saḥ // 7.3.26
svīkṛtaṃ tanmayā caṇḍi na svāntaṃ bhavatīhṛtam / amuktasvīkṛtasvāntā katham evaṃ tu gacchasi // 7.3.27
iti tenoditā sā ca laghurāgavaśīkṛtā / saṃgamiṣye tvayā kāmameṣyasyasmatpurīṃ yadi // 7.3.28
durgamā sā na te nātha setsyate te samīhitam / na hi duṣkaramastīha kiṃcidadhyavasāyinām // 7.3.29
ity udīrya khamutpatya sānurāgaparā yayau / agānniścayadatto 'pi sa tadgatamanā gṛham // 7.3.30
smarandrumādiva stambhādudbhinnaṃ karapallavam / hā dhiktasyā gṛhītvāpi nāptaḥ pāṇigraho mayā // 7.3.31
tadvrajāmyantikaṃ tasyāḥ purīṃ tāṃ puṣkarāvatīm / prāṇāṃstyakṣyāmi daivaṃ vā sāhāyyaṃ me kariṣyati // 7.3.32
iti saṃcintayannītvā smarārtaḥ so 'tra taddinam / pratiṣṭhita tataḥ prātaravalambyottarāṃ diśam // 7.3.33
tataḥ prakrāmatas tasya trayo 'nye sahayāyinaḥ / milanti sma vaṇikputrā uttarāpathagāminaḥ // 7.3.34
taiḥ samaṃ samatikrāman puragrāmāṭavīnadīḥ / kramād uttaradigbhūmiṃ prāpa sa mlecchabhūyasīm // 7.3.35
tatra tair eva sahitaḥ pathi prāpy aiva tājikaiḥ / nītvāparasmai mūlyena datto 'bhūttājikāya saḥ // 7.3.36
tenāpi tāvad bhṛtyānāṃ haste kośalikākṛte / muravārābhidhānasya turuṣkasya vyasṛjyata // 7.3.37
tatra nītaḥ sa tadbhṛtyairyuktastairaparaistribhiḥ / muravāraṃ mṛtaṃ buddhvā tatputrāya nyavedyata // 7.3.38
pituḥ kośalikā hy eṣā mittreṇa preṣitā mama / tattasyaivāntike prātaḥ khāte kṣepyā ime mayā // 7.3.39
ity ātmanā caturthaṃ taṃ tatputro 'pi sa tāṃ niśām / saṃyamya sthāpayām āsa turuṣko nigaḍairdṛḍham // 7.3.40
tato 'tra bandhane rātrau maraṇatrāsakātarān / sakhīnniścayadattastānsa jagāda vaṇiksutān // 7.3.41
kā viṣādena vaḥ siddhirdhairyamālambya tiṣṭhata / bhītā iva hi dhīrāṇaṃ yānti dūre vipattayaḥ // 7.3.42
smarataikāṃ bhagavatīṃ durgāmāpadvimocinīm / iti tān dhīrayan bhaktyā devīṃ tuṣṭāva so 'tha tām // 7.3.43
namastubhyaṃ mahādevi pādau te yāvakāṅkṣitau / mṛditāsuralagnāsrapaṅkāviva namāmy aham // 7.3.44
jitaṃ śaktyā śivasyāpi viśvaiśvaryakṛtā tvayā / tvadanuprāṇitaṃ cedaṃ ceṣṭate bhuvanatrayam // 7.3.45
paritrātāstvayā lokā mahiṣāsurasūdini / paritrāyasva māṃ bhaktavatsale śaraṇāgatam // 7.3.46
ity ādi samyag devīṃ tāṃ stutvā sahacaraiḥ saha / so 'tha niścayadatto 'tra śrānto nidrāmagāddrutam // 7.3.47
uttiṣṭhata sutā yāta vigataṃ bandhanaṃ hi vaḥ / ity ādideśa sā svapne devī taṃ cāparāṃś ca tān // 7.3.48
prabudhya ca tadā rātrau dṛṣṭvā bandhānsvataścyutān / anyonyaṃ svapnam ākhyāya hṛṣṭās te niryayus tataḥ // 7.3.49
gatvā dūramathādhvānaṃ kṣīṇāyāṃ niśi te 'pare / ūcurniścayadattaṃ taṃ dṛṣṭatrāsā vaṇiksutāḥ // 7.3.50
āstāṃ bahumlecchatayā digeṣā dakṣiṇāpatham / vayaṃ yāmaḥ sakhe tvaṃ tu yathābhimatamācara // 7.3.51
ity uktastairanujñāya yatheṣṭāgamanāya tān / ucīcīm eva tāmāśāmavalambya punaś ca saḥ // 7.3.52
eko niścayadatto 'tha pratasthe prasabhaṃ pathi / anurāgaparāpremapāśakṛṣṭo nirastadhīḥ // 7.3.53
krameṇa gacchanmilitaḥ sa mahāvratikaiḥ saha / caturbhiḥ prāpya saritaṃ vitastāmuttatāra saḥ // 7.3.54
uttīrya ca kṛtāhāraḥ sūrye 'stācalacumbini / viveśa tair eva samaṃ vanaṃ mārgavaśāgatam // 7.3.55
tatra cāgrāgatāḥ kecittamūcuḥ kāṣṭhabhārikāḥ / kva gacchatha dine yāte grāmaḥ ko 'py asti nāgrataḥ // 7.3.56
ekastu vipine 'muṣminnasti śūnyaḥ śivālayaḥ / tatra tiṣṭhati yo rātrāvantarvā bahir eva vā // 7.3.57
taṃ śṛṅgotpādinī nāma śṛṅgotpādanapūrvakam / mohayitvā paśūkṛtya bhakṣayatyeva yakṣiṇī // 7.3.58
etac chrutvāpi sāvajñāste mahāvratinastadā / ūcurniścayadattaṃ te catvāraḥ sahayāyinaḥ // 7.3.59
ehi kiṃ kurute 'smākaṃ varākī sātra yakṣiṇī / teṣu teṣu śmaśāneṣu niśāsu hi vayaṃ sthitāḥ // 7.3.60
ity uktavadbhis taiḥ sākaṃ gatvā prāpya śivālayam / śūnyaṃ niścayadattastāṃ rātriṃ netuṃ viveśa saḥ // 7.3.61
tatrāṅgaṇe vidhāyāśu bhasmanā maṇḍalaṃ mahat / praviśya cāntare tasya prajvālyāgniṃ sahendhanaiḥ // 7.3.62
dhīro niścayadattaḥ sa te mahāvratinastathā / manttraṃ japanto rakṣārthaṃ sarva evāvatasthire // 7.3.63
athāyayau vādayantī dūrātkaṅkālakiṃnarīm / nṛtyantī yakṣiṇī tatra sā śṛṅgotpādinī niśi // 7.3.64
etya teṣu caturṣvekaṃ sā mahāvratinaṃ prati / dattadṛṅmanttramapaṭhatsanṛttaṃ maṇḍalādvahiḥ // 7.3.65
tena mantreṇa saṃjātaśṛṅgo mohita utthitaḥ / nṛtyaṃstasmiñjvalatyagnau sa mahāvratiko 'patat // 7.3.66
patitaṃ cārdhadagdhaṃ tamākṛṣyaivāgnimadhyataḥ / sā śṛṅgotpādinī hṛṣṭā bhakṣayām āsa yakṣiṇī // 7.3.67
tato dvitīye vratini nyastadṛṣṭistathaiva sā / taṃ śṛṅgotpādanaṃ mantraṃ papāṭha ca nanarta ca // 7.3.68
so 'pi dvitīyas tanmantrajātaśṛṅgaḥ pranartitaḥ / patito 'gnau tayākṛṣya paśyatsvanyeṣv abhakṣyata // 7.3.69
evaṃ krameṇa saṃmohya tānmahāvratino niśi / tayābhakṣyanta yakṣiṇyā catvāro 'pi saśṛṅgakāḥ // 7.3.70
caturthaṃ bhakṣayantyā ca tayā māṃsāsramattayā / svayaṃ kiṃnarikātodyaṃ daivādbhūmau nyadhīyata // 7.3.71
tāvac ca kṣipram utthāya tadgṛhītvaiva vādayan / dhīro niścayadatto 'pi pranṛtyan vihasan bhraman // 7.3.72
taṃ śṛṅgotpādanaṃ mantramasakṛcchrutaśikṣitam / pāpaṭhyate sma yakṣiṇyās tasyā nyastekṣaṇo mukhe // 7.3.73
tatprayogaprabhāveṇa vivaśā mṛtyuśaṅkinī / utthātukāmaśṛṅgī sā prahvā taṃ prāha yakṣiṇī // 7.3.74
mā vadhīstvaṃ mahāsattva striyaṃ māṃ kṛpaṇāmimām / idānīṃ śaraṇaṃ tvaṃ me mantrapāṭhādi saṃhara // 7.3.75
rakṣa māṃ vedmy ahaṃ sarvamīpsitaṃ sādhayāmi te / anurāgaparā yatra tatra tvaṃ prāpayāmy aham // 7.3.76
iti saprayayaṃ proktastayā dhīrastatheti saḥ / cakre niścayadatto 'tra mantrapāṭhādisaṃhṛtim // 7.3.77
tataḥ sa tasyā yakṣiṇyāḥ skandhamāruhya tadgirā / nīyamānastayā vyomnā pratasthe tāṃ priyāṃ prati // 7.3.78
prabhātāyāṃ ca rajanau prāpyaikaṃ girikānanam / namrā niścayadattaṃ taṃ kuhyakī sā vyajijñapat // 7.3.79
sūryodaye 'dhunā gantuṃ śaktir nāsi mamopari / tad asmin kānane kānte gamayedaṃ dinaṃ prabho // 7.3.80
phalāni bhuṅkṣva svādūni nirjharāmbhaḥ śubhaṃ piba / ahaṃ yāmi nijaṃ sthānameṣyāmi ca niśāgame // 7.3.81
neṣyāmi ca tadaiva tvāmanurāgaparāntikam / maulimālāṃ himagirernagarīṃ puṣkarāvatīm // 7.3.82
ity uktvā tadanujñātā skandhāttatrāvatārya tam / yakṣiṇī punarāgantuṃ satyasaṃdhā jagāma sā // 7.3.83
tato niścayadatto 'syāṃ gatāyāmaikṣatātra saḥ / agādhamantaḥ saviṣaṃ svacchaśītaṃ bahiḥ saraḥ // 7.3.84
rāginstrīcittametādṛgityarkeṇa nidarśanam / prasāritakareṇeva prakaṭīkṛtya darśitam // 7.3.85
sa tadviṣāktaṃ gandhena buddhvā mānuṣakṛtyataḥ / tyaktvāmbhorthī tṛṣārtaḥ sandivye tatrābhramadgirau // 7.3.86
bhramannunnatabhūbhāge padmarāgamaṇī iva / sphurantau dvāv apaśyac ca bhuvaṃ tāṃ nicakhāna ca // 7.3.87
apāstamṛttikaścāsya jīvato markaṭasya saḥ / śiro dadarśa te cāsya padmarāgāvivākṣiṇī // 7.3.88
tato vismayate yāvatkimetad iti cintayan / tāvanmanuṣyavācāsau markaṭastam abhāṣata // 7.3.89
mānuṣo markaṭībhūto vipro 'haṃ māṃ samuddhara / kathayiṣyāmi te sādho svavṛttāntaṃ tato 'khilam // 7.3.90
etac chrutvaiva sāścaryo mṛttikāmapanīya saḥ / bhūmerniścayadattastamujjahārātha markaṭam // 7.3.91
uddhṛtaḥ pādapatitastaṃ bhūyo 'pi sa markaṭaḥ / uvāca dattāḥ prāṇā me kṛcchrāduddharatā tvayā // 7.3.92
tad ehi yāvac chrāntas tvam upayuṅkṣva phalāmbunī / tvatprasādādahaṃ cāpi kariṣye pāraṇaṃ cirāt // 7.3.93
ity uktvā tamanaiṣītsa dūraṃ girinadītaṭam / kapiḥ svādhīnasusvāduphalasacchāyapādapam // 7.3.94
tatra snātvopabhuktāmbuphalaḥ sa kṛtapāraṇam / kapiṃ niścayadattastaṃ pratyāgatya tato 'bravīt // 7.3.95
kathaṃ tvaṃ markaṭībhūto mānuṣo 'py ucyatāmiti / tataḥ sa markaṭo 'vādīcchṛṇvidānīṃ vadāmyadaḥ // 7.3.96
candrasvāmīti nāmnāsti vārāṇasyāṃ dvijottamaḥ / tasya patnyāṃ suvṛttāyāṃ jāto 'smyeṣa sutaḥ sakhe // 7.3.97
somasvāmīti pitrā ca kṛtanāmā kramādaham / ārūḍho madanavyālagajaṃ madaniraṅkuśam // 7.3.98
taṃ māṃ kadācidadrākṣīddūrādvātāyanāgragā / śrīgarbhākhyasya vaṇijastatpurīvāsinaḥ sutā // 7.3.99
taruṇī bandhudattākhyā māthurasya vaṇikpateḥ / bhāryā varāhadattasya piturveśmanyavasthitā // 7.3.100
sā madālokasaṃjātamanmathānviṣya nāma me / vayasyāṃ prāhiṇodāptāṃ mahyaṃ matsaṃgamārthinī // 7.3.101
sā tadvayasyā kāmāndhāmupagamya janāntikam / ākhyātatadabhiprāyā māmanaiṣīnnijaṃ gṛham // 7.3.102
tatra māṃ sthāpayitvā ca gatvā guptaṃ tadaiva sā / tāṃ bandhudattām ānaiṣīd autsukyāgaṇitatrapām // 7.3.103
ānītaiva ca sā me 'tra kaṇṭhāśleṣam upāgamat / ekavīro hi nārīṇāmatibhūmiṃ gataḥ smaraḥ // 7.3.104
evaṃ dine dine svairam āgatyātra piturgṛhāt / araṃsta bandhudattā sā mayā saha sakhīgṛhe // 7.3.105
ekadā tāṃ nijagṛhaṃ netuṃ tatra cirasthitām / āgataḥ sa patis tasyā mathurāto mahāvaṇik // 7.3.106
tataḥ pitrābhyanujñātā patyā tena ninīṣitā / rahasyajñāṃ dvitīyāṃ sā bandhudattābravītsakhīm // 7.3.107
niścitaṃ sakhi netavyā bhartrāhaṃ mathurāṃ purīm / na ca jīvāmy ahaṃ tatra somasvāmivinākṛtā // 7.3.108
tadatra ko 'bhyupāyo me kathayetyuditā tayā / sakhī sukhaśayā nāma yoginī tāṃ jagāda sā // 7.3.109
dvau sto mantraprayogau me yayorekena sūtrake / kaṇṭhabaddhe jhagityeva mānuṣo markaṭo bhavet // 7.3.110
dvitīyena ca mukte 'smin sūtrake saiṣa mānuṣaḥ / punarbhavetkapitve ca nāsya prajñā vilupyate // 7.3.111
tadyadīcchati suśroṇi somasvāmī priyaḥ sa te / tadetaṃ markaṭaśiśuṃ saṃpratyeva karomy aham // 7.3.112
tataḥ krīḍānibhādetaṃ gṛhītvā mathurāṃ vraja / mantrayuktidvayaṃ caitad bhavatīṃ śikṣayāmy aham // 7.3.113
saṃvidhāsyasi yenainaṃ pārśvasthaṃ markaṭākṛtim / rahaḥsthāne ca puruṣaṃ priyaṃ saṃpādayiṣyasi // 7.3.114
evam uktā tayā sakhyā bandhudattā tathaiva sā / rahasyānāyya sasnehaṃ tadarthaṃ māmabodhayat // 7.3.115
kṛtānujñaṃ ca māṃ baddhamantrasūtraṃ gale kṣaṇāt / tatsakhī sā sukhaśayā vyadhānmarkaṭapotakam // 7.3.116
tadrūpeṇa svabhartre sā bandhudattopanīya mām / sakhyā mahyaṃ vinodāya datto 'sāv ity adarśayat // 7.3.117
atuṣyatsa ca māṃ dṛṣṭvā krīḍanīyaṃ tadaṅkagam / ahaṃ ca kapirevāsaṃ prājño 'pi vyaktavāgapi // 7.3.118
aho strīcaritaṃ citramityantaś ca hasannapi / tathātiṣṭhamahaṃ ko hi kāmena na viḍambyate // 7.3.119
sakhyā śikṣitatanmantrā bandhudattāhnyathāpare / mathurāṃ prati sā prāyādbhartrā saha piturgṛhāt // 7.3.120
māṃ cāpy ekasya bhṛtyasya skandhamāropayattadā / sa bhartā bandhudattāyāḥ pathi tatpriyakāmyayā // 7.3.121
tato vayaṃ te sarve 'pi yānto madhye pathi sthitam / dinairdvitrair vanaṃ prāptā bahumarkaṭabhīṣaṇam // 7.3.122
tato 'bhyadhāvan dṛṣṭvā māṃ markaṭā gaṇaśo 'bhitaḥ / kṣiptaṃ kilakilārāvairāhvayantaḥ parasparam // 7.3.123
āgatya khādituṃ te ca prārabhanta plavaṃgamāḥ / durvārāstaṃ vaṇigbhṛtyaṃ yasya skandhe 'hamāsitaḥ // 7.3.124
sa tena vihvalaḥ skandhāttyaktvaiva bhuvi māṃ bhayāt / palāyito 'bhūd atha mām agṛhṇaṃs te 'tra markaṭāḥ // 7.3.125
matsnehād bandhudattā ca tadbhartā tasya cānugāḥ / pāṣāṇair laguḍair ghnanto jetuṃ tān nāśakan kapīn // 7.3.126
tatas te markaṭā mūḍhasyāṅge 'ṅge loma loma me / nakhair vyalumpan dantaiś ca kukarmakupitā iva // 7.3.127
kaṇṭhasūtrasya māhātmyācchaṃbhoś ca smaraṇāt tataḥ / ahaṃ labdhabalastebhyo bandhamunmucya vidrutaḥ // 7.3.128
praviśya gahane teṣāṃ vyatīto dṛṣṭigocarāt / kramādvanādvanaṃ gacchannidaṃ prāpto 'smi kānanam // 7.3.129
bhraṣṭasya bandhudattāyā janmanyatraiva te katham / markaṭatvaphalo jātaḥ paradārasamāgamaḥ // 7.3.130
iti duḥkhatamondhasya bhramataḥ prāvṛṣīha me / duḥkhāntaram api prattamasaṃtuṣṭena vedhasa // 7.3.131
yanmāmakasmād āgatya karākrāntaṃ kareṇukā / meghāmbhaḥplutavalmīkakardamāntarnyaveśayat // 7.3.132
bhavitavyaniyuktā ca jāne sā kāpi devatā / yadyatnānnāśakaṃ tasmātpaṅkāccalitum apy alam // 7.3.133
āśvāsyamāne caitasmin na mṛto 'smi na kevalam / yāvajjñānaṃ mamotpannamaniśaṃ dhyāyato haram // 7.3.134
tāvatkālaṃ ca naivāsītkṣuttṛṣṇā ca sakhe mama / yāvadadyoddhṛtaḥ śuṣkapaṅkakūṭādahaṃ tvayā // 7.3.135
jñāne prāpte 'pi śaktirme tāvatī naiva vidyate / mocayeyaṃ yayātmānamito markaṭabhāvataḥ // 7.3.136
kaṇṭhasūtraṃ yadā kāpi tanmantreṇaiva mokṣyati / yoginī me tadā bhūyo bhavitāsmīha mānuṣaḥ // 7.3.137
ity eṣa mama vṛttāntastvaṃ tvagamyamidaṃ vanam / kim āgataḥ kathaṃ ceti brūhīdānīṃ vayasya me // 7.3.138
evaṃ markaṭarūpeṇa somasvāmidvijena saḥ / ukto niścayadattaḥ svaṃ tasmai vṛttāntam abravīt // 7.3.139
yathā vidyādharīhetorujjayinyāḥ sam āgataḥ / ānīto dhairyajitayā yakṣiṇyā ca tayā niśi // 7.3.140
tataḥ śrutatadāścaryavṛttāntaḥ kapirūpadhṛt / dhīmānniścayadattaṃ taṃ somasvāmī jagāda saḥ // 7.3.141
anubhūtaṃ tvayā duḥkhaṃ may aiva strīkṛte mahat / na ca śriyaḥ striyaśceha kadācitkasyacitsthirāḥ // 7.3.142
saṃdhyāvatkṣaṇarāgiṇyo nadīvatkuṭilāśayāḥ / bhujagīvadaviśvāsyā vidyudvaccapalāḥ striyaḥ // 7.3.143
tatsā vidyādharī raktāpyanurāgaparā kṣaṇāt / prāpya kaṃcitsvajātīyaṃ virajyettvayi mānuṣe // 7.3.144
tadalaṃ strīnimittena prayāsenāmunādhunā / kiṃpākaphalatulyena viṣākavirasena te // 7.3.145
mā gā vidyādharapurīṃ tāṃ sakhe puṣkarāvatīm / yakṣiṇīskandhamāruhya tāmebojjayinīṃ vraja // 7.3.146
kuru madvacanaṃ mittraṃ pūrvaṃ mittravaco mayā / na kṛtaṃ rāgiṇā tena paritapye 'dhunāpyaham // 7.3.147
bandhudattānuraktaṃ hi susnigdho brāhmaṇas tadā / vārayan bhavaśarmākhyaḥ suhṛn mām evam abravīt // 7.3.148
striyāḥ sakhe vaśaṃ mā gāḥ strīcittaṃ hy atidurgamam / tathā ca mama yadvṛttaṃ tad idaṃ vacmi te śṛṇu // 7.3.149
vārāṇasyām ihaivāsīttaruṇī rūpaśālinī / brāhmaṇī somadā nāma capalā guptayoginī // 7.3.150
tayā ca saha me daivātsamabhūtsaṃgamo rahaḥ / tatsaṃgamakramāttasyāṃ mama prītiravardhata // 7.3.151
ekadā tām ahaṃ svairamīrṣyākopādatāḍayam / taccāsahiṣṭa sā krūrā kopaṃ pracchādya tatkṣaṇam // 7.3.152
anyedyuḥ praṇayakrīḍāvyājāc ca mama sūtrakam / gale 'badhnādahaṃ dāntastatkṣaṇaṃ balado 'bhavam // 7.3.153
tato 'haṃ baladībhūtastayā dāntoṣṭrajīvinaḥ / ekasya puṃso vikrīto gṛhītābhīṣṭamūlyayā // 7.3.154
tenāropitabhāraṃ māṃ kliśyamānamavaikṣata / badhamocanikā nāma yoginyatra kṛpānvitā // 7.3.155
sā jñānataḥ somadayā viditvā māṃ paśūkṛtam / mumoca kaṇṭhāt sūtraṃ me madgosvāminyapaśyati // 7.3.156
tato 'haṃ mānuṣībhūtaḥ sa ca kṣiprādvilokayan / palāyitaṃ māṃ manvāno matsvāmī prābhramaddiśaḥ // 7.3.157
ahaṃ ca bandhamocinyā tayā saha tato vrajan / daivādāgatayā dūrāddṛṣṭaḥ somadayā tayā // 7.3.158
sā krodhena jvalantī tāṃ jñāninīṃ bandhamocinīm / avādītkimayaṃ pāpastiryaktvānmocitastvayā // 7.3.159
dhikprāpsyasi durācāre phalamasya kukarmaṇaḥ / prātastvāṃ nihaniṣyāmi sahitāṃ pāpmanāmunā // 7.3.160
ity uktvaiva gatāyāṃ ca tasyāṃ sā siddhayoginī / tatpratīghātahetormāmavocadbandhamocinī // 7.3.161
hantuṃ māṃ kṛṣṇaturagīrūpeṇaiṣābhyupaiṣyati / mayā ca śoṇavaḍavārūpamatrāśrayiṣyate // 7.3.162
tato yuddhe pravṛtte nau pṛṣṭhataḥ khaḍgapāṇinā / somadāyāṃ prahartavyaṃ tvayāsyāmapramādinā // 7.3.163
evametāṃ haniṣyāvastatprātastvaṃ gṛhe mama / āgaccherityuditvā sā gṛhaṃ me svamadarśayat // 7.3.164
tatra tasyāṃ praviṣṭāyāmahaṃ nijagṛhānagām / anubhūtādbhutānekajanāmutraiva janmani // 7.3.165
prātaḥ kṛpāṇapāṇiś ca gatavānasmi tadgṛham / athāgāt somadā sātra kṛṣṇāśvārūpadhāriṇī // 7.3.166
sāpi śoṇahayārūpamakarodbandhamocinī / khuradantaprahāraiś ca tato yuddhamabhūttayoḥ // 7.3.167
mayā pradattanistriṃśaprahārā kṣudraśākinī / nihatā bandhamocinyā tayā sā somadā tataḥ // 7.3.168
athāhaṃ nirbhayībhūtastīrṇatiryaktvadurgatiḥ / na kustrīsaṃgamaṃ bhūyo manasā samacintayam // 7.3.169
cāpalaṃ sāhasikatā śākinīśambarādayaḥ / doṣāḥ strīṇāṃ trayaḥ prāyo lokatrayabhayāvahāḥ // 7.3.170
tacchākinīsakhīṃ bandhudattāṃ kimanudhāvasi / sneho yasyā na patyau sve tasyāstu tvayy asau kutaḥ // 7.3.171
evam ukto 'py ahaṃ tena mitreṇa bhavaśarmaṇā / nākārṣaṃ vacanaṃ tasya prāpto 'smīmāṃ gatiṃ tataḥ // 7.3.172
atastvāṃ vacmi mā kārṣīranurāgaparāṃ prati / kleśaṃ sā hi svajātīye prāpte tvāṃ tyakṣyati dhruvam // 7.3.173
bhṛṅgīva puṣpaṃ puruṣaṃ strī vāñchati navaṃ navam / ato 'nutāpo bhavitā mam eva bhavataḥ sakhe // 7.3.174
ity etatkapirūpasthasomasvāmivaco hṛdi / tasya niścayadattasya nāviśadrāganirbhare // 7.3.175
uvāca sa kapiṃ taṃ hi na sā vyabhicarenmayi / vidyādharādhipakule śuddhe jātā hy asāviti // 7.3.176
evaṃ tayorālapatoḥ saṃdhyārakto 'stabhūdharam / yayau niścayadattasya priyecchur iva bhāskaraḥ // 7.3.177
athāgatāyāṃ rajanāvagradūtyāmivāyayau / sā śṛṅgotpādinī tasya nikaṭaṃ tatra yakṣiṇī // 7.3.178
yayau niścayadattastatskandhārūḍhaḥ priyāṃ prati / prayātum āpṛcchya kapiṃ smartavyo 'smīti vādinam // 7.3.179
niśīthe ca himādrau tām anurāgaparā pituḥ / purīṃ vidyādharapateḥ prāptavān puṣkarāvatīm // 7.3.180
tāvatprabhāvato buddhvā tadabhyāgamanāya sā / tato nagaryā niragādanurāgaparā bahiḥ // 7.3.181
iyamāyāti te kāntā niśi netrotsavapradā / indumūrtirdvitīyeva tadidānīṃ vrajāmy aham // 7.3.182
ity uktvā darśayitvā tāmaṃsāgrādavatāritam / natvā niścayadattaṃ tamatha sā yakṣiṇī yayau // 7.3.183
tataḥ sāpi cirautsukyasaṃrambhāliṅganādibhiḥ / upagamyābhyanandattamanurāgaparā priyam // 7.3.184
so 'py āśliṣya bahukleśalabdhatatsaṃgamotsavaḥ / avartamānaḥ sve dehe tanuṃ tasyā ivāviśat // 7.3.185
tena gāndharvavidhinā bhāryā bhūtvātha tasya sā / anurāgaparā sadyo vidyayā nirmame puram // 7.3.186
tasmin niścayadatto 'sau bāhye tasthau tayā saha / tadvidyācchannadṛṣṭibhyāṃ tatpitṛbhyāmatarkitaḥ // 7.3.187
pṛṣṭas tāṃs tādṛśāṃs tasyai mārgakleśāñ śaśaṃsa yat / tena sā bahu mene taṃ bhogaiś ceṣṭair upācarat // 7.3.188
atha tanmarkaṭībhūtasīmasvāmikathādbhutam / so 'tra niścayadattosyai vidyādharyai nyavedayat // 7.3.189
jagāda caitan mittraṃ me tvatprayatnena kenacit / tiryaktvādyadi mucyeta tatpriye sukṛtaṃ bhavet // 7.3.190
ity uktā tena sāvocad anurāgaparāpi tam / yoginyā mantramārgo 'yaṃ nāsmākaṃ viṣayaḥ punaḥ // 7.3.191
tathāpi sādhayiṣyāmi priyametadahaṃ tava / abhyarthya bhadrarūpākhyāṃ vayasyāṃ siddhayoginīm // 7.3.192
tac chrutvā sa vaṇikputro hṛṣṭastām avadatpriyām / tarhi taṃ paśya manmittramehi yāva tadantikam // 7.3.193
tadety ukte tayānyedyustadutsaṅgasthitaś ca saḥ / vyomnā niścayadatto 'gāt sakhyus tasyāspadaṃ vanam // 7.3.194
tatra taṃ suhṛdasṃ dṛṣṭvā kapirūpamupetya saḥ / praṇamatpriyayā sākamapṛcchatkuśalaṃ tadā // 7.3.195
adya me kuśalaṃ yattvamanurāgaparāyutaḥ / dṛṣṭo mayeti so 'py uktvā somasvāmikapiḥ kila // 7.3.196
tam abhyanandatpradadau tatpriyāyai tathāśiṣam / tataḥ sarve 'py upāvikṣaṃs tatra ramye śilātale // 7.3.197
cakruś ca tatkathālāpaṃ tattattasya kapeḥ kṛte / ādau niścayadattena cintitaṃ kāntayā saha // 7.3.198
tatas taṃ kapimāpṛcchya preyasīsadanaṃ ca tat / yayau niścayadatto dyāmutpatyāṅke dhṛtastayā // 7.3.199
anyedyustām avādīc ca so 'nurāgaparāṃ punaḥ / ehi tasyāntikaṃ sakhyuḥ kṣaṇaṃ yāva kaperiti // 7.3.200
tataḥ sāpi tamāha sma tvamevādya vraja svayam / gṛhāṇotpatanīṃ vidyāṃ matto 'vataraṇīṃ tathā // 7.3.201
ity uktaḥ sa tadādāya tadvidyādvitayaṃ tataḥ / vyomnā niścayadatto 'gāt sakhyus tasyāntikaṃ kapeḥ // 7.3.202
tatra yāvatsa kurute tena sākaṃ ciraṃ kathāḥ / sānurāgaparā tāvadudyānaṃ niryayau gṛhāt // 7.3.203
tatratasyāṃ niṣaṇṇāyāṃ vidyādharakumārakaḥ / ko 'py ājagāma nabhasā paribhrāmyanyadṛcchayā // 7.3.204
sa dṛṣṭvaiva smarāveśavivaśastāmupāyayau / vidyādharīṃ sa tāṃ buddhvā vidyayā martyabhartṛkām // 7.3.205
sāpy upetaṃ tam ālokya subhagaṃ vinatānanā / kastvaṃ kim āgato 'sīti śanaiḥ papraccha kautukāt // 7.3.206
tataḥ sa pratyavocattāṃ svavidyājñānaśālinam / viddhi vidyādharaṃ mugdhe nāmnā māṃ rājabhañjanam // 7.3.207
so 'haṃ saṃdarśanādeva sahasā hariṇekṣaṇe / manobhuvā vaśīkṛtya tubhyam eva samarpitaḥ // 7.3.208
tadalaṃ devi sevitvā martyaṃ dharaṇigocaram / pitā vetti na yāvatte tāvattulyaṃ bhajasva mām // 7.3.209
iti tasmin bruvāṇe sā kaṭākṣārdhavilokinī / acintayadayaṃ yukto mameti capalāśayā // 7.3.210
tato labdhvāśayaṃ cakre bhāryā tenaiva tatra sā / apekṣate dvayoraikacittye kiṃ rahasi smaraḥ // 7.3.211
atha vidyādhare tasmin saṃpratyapasṛte tataḥ / āgānniścayadatto 'tra somasvāmisamīpataḥ // 7.3.212
āgatasya na sā cakre viratkāliṅganādikam / anurāgaparā tasya vyapadiśya śirorujam // 7.3.213
sa tu tadvyājamavidannṛjuḥ snehavimohitaḥ / asvāsthyam eva matvāsyā duḥkhaṃ tadanayaddinam // 7.3.214
prātaś ca durmanā bhūyastaṃ kapiṃ suhṛdaṃ prati / sa somasvāminaṃ prāyānnabhasā vidyayorbalāt // 7.3.215
yāte tasminn upāgāt tāṃ so 'nurāgaparāṃ punaḥ / kāmī vidyādharo rātrikṛtonnidrastayā vinā // 7.3.216
niśāvirahasotkaṇṭhāṃ kaṇṭhe tām avalambya ca / suratāntapariśrānto nidrākrānto babhūva saḥ // 7.3.217
sāpyaṅkasuptaṃ pracchādya priyaṃ vidyābalena tam / rātrijāgaraṇānnidrāmanurāgaparā yayau // 7.3.218
tāvanniścayadatto 'pi prāpa tasyāntikaṃ kapeḥ / so 'pi papraccha taṃ kṛtvā svāgataṃ vānaraḥ suhṛt // 7.3.219
durmanaskamivādya tvāṃ kiṃ paśyāmyucyatāmiti / tato niścayadatto 'pi sa taṃ vānaram abravīt // 7.3.220
anurāgaparātyarthamasvasthā mittra vartate / tenāsmi duḥsthitaḥ sā hi prāṇebhyo 'pi priyā mama // 7.3.221
ity uktas tena sa jñānī markaṭastam abhāṣata / gaccha suptāmidānīṃ tāṃ sthitāṃ kṛtvāṅgavartinīm // 7.3.222
taddattavidyayā vyomnā tāmānaya madantikam / yāvanmahadihāścaryaṃ darśayāmyadhunaiva te // 7.3.223
tac chrutvā khena gatvaiva so 'nurāgaparāṃ tataḥ / dṛṣṭvā niścayadattastāṃ suptām aṅke 'grahīllaghu // 7.3.224
taṃ tu vidyādharaṃ tasyā nāṅge lagnaṃ dadarśa saḥ / suptaṃ vidyābalenādāvadṛśyaṃ vihitaṃ tayā // 7.3.225
utpatya cāntarikṣaṃ tām anurāgaparāṃ kṣaṇāt / ānināya kapes tasya sa somasvāmino 'ntikam // 7.3.226
sa kapirdivyadṛktasmai tadā yogamupādiśat / yena vidyādharaṃ tasyāḥ kaṇṭhe lagnaṃ dadarśa saḥ // 7.3.227
dṛṣṭvā ca hā dhigetatkimiti taṃ vādinaṃ kapiḥ / sa eva tattvadarśī tadyathāvṛttam abodhayat // 7.3.228
kruddhe niścayadatte 'tha tasmin vidyādharo 'tra saḥ / prabuddhastatpriyākāmī khamutpatya tirodadhe // 7.3.229
sāpi prabuddhā tatkālamanurāgaparātmanaḥ / rahasyabhedaṃ taṃ dṛṣṭvā hriyā tasthavadhomukhī // 7.3.230
tato niścayadattastāmuvācodaśrulocanaḥ / viśvasto 'haṃ kathaṃ pāpe tvay aivaṃ bata vañcitaḥ // 7.3.231
ayantacañcalasyeha pāradasya nibandhane / kāmaṃ vijñāyate yuktir na strīcittasya kācana // 7.3.232
iti bruvati tasmin sānuttarā rudatī śanaiḥ / anurāgaparotpatya divaṃ dhāma nijaṃ yayau // 7.3.233
tato niścayadattaṃ taṃ suhṛnmarkaṭako 'bravīt / etāṃ yadanvadhāvastvaṃ vārito 'pi mayā priyām // 7.3.234
tasyedaṃ tīvrarāgāgneḥ phalaṃ yadanutapyase / ko hi saṃpatsu capalāsvāśvāso vanitāsu ca // 7.3.235
tadalaṃ paritāpena tavedānīṃśamaṃ kuru / bhavitavyaṃ hi dhātrāpi na śakyamativartitum // 7.3.236
iti tasmātkapeḥ śrutvā śokamohaṃ vihāya tam / yayau niścayadatto 'tra viraktaḥ śaraṇaṃ śivam // 7.3.237
atha tatravane suhṛdā kapinā saha tiṣṭhatastato nikaṭam / tasyājagāma daivāttapasvinī mokṣadā nāma // 7.3.238
sā taṃ krameṇa dṛṣṭvā praṇataṃ papraccha mānuṣasya sataḥ / citraṃ katham iha jāto mittraṃ te markaṭo 'yamiti // 7.3.239
tataḥ svaṃ vṛttāntaṃ tadanu ca sa mittrasya caritaṃ samācakhyau tasyai kṛpaṇamatha tām evam avadat / prayogaṃ mantraṃ vā yadi bhagavatī vetti tad imaṃ kapitvātsanmittraṃ suhṛdamadhunā mocayatu me // 7.3.240
tac chrutvā sā tasya bāḍhaṃ kapes tat sūtraṃ kaṇṭhān mantrayuktyā mumoca / so 'tha tyaktvā mārkaṭīmākṛtiṃ tāṃ somasvāmī pūrvavanmānuṣo 'bhūt // 7.3.241
tasyāṃ tataś ca taḍitīva tirohitāyāṃ divyaprabhāvabhṛti bhūri tapo vidhāya / kālena tatra kila niścayadattasomasvāmidvijau prayayatuḥ paramāṃ gatiṃ tau // 7.3.242
evaṃ nisargacapalā lalanā vivekavairāgyadāyibahuduścaritaprabandhāḥ / sādhvī tu kācidapi tāsu kulaṃ viśālaṃ yālaṃkarotyabhinavā khamivendulekhā // 7.3.243
ity etāṃ naravāhanadattaḥ sacivasya gomukhasya mukhāt / citrāmākarṇya kathāṃ tutoṣa ratnaprabhāsahitaḥ // 7.3.244
gomukhīyakathātuṣṭaṃ dṛṣṭvā tatspardhayā kila / naravāhanadattaṃ taṃ marubhūtirathābravīt // 7.4.1
prāyeṇa capalāḥ kāmaṃ striyo naikāntataḥ punaḥ / veśyā api ca dṛśyante sattvāḍhyāḥ kimutāparāḥ // 7.4.2
tathā ca deva vikhyātāmimāmatra kathāṃ śṛṇu / vikramāditya ityāsīdrājā pāṭaliputrake // 7.4.3
tasyābhūtām abhiprete mittre hayapatirnṛpaḥ / rājā gajapatiścobhau bahvaśvagajasādhanau // 7.4.4
śatrurnarapatirbhūripādātas tasya cābhavat / mānino narasiṃhākhyaḥ pratiṣṭhāneśvaro balī // 7.4.5
taṃ ripuṃ prati sāmarṣaḥ sa mittrabalagarvitaḥ / cakāra vikramādityaḥ pratijñāṃ rabhasādimām // 7.4.6
tathā mayā vijetavyo rājā narapatiryathā / sa bandimāgadhairdvāri sevako me nivedyate // 7.4.7
evaṃ kṛtapratijñaste mittre hayagajādhipau / samānīya samaṃ tābhyāṃ hastyaśvakṣobhitakṣitiḥ // 7.4.8
abhiyoktuṃ narapatiṃ narasiṃhaṃ prasahya tam / sa yayau vikramādityo rājākhilabalānvitaḥ // 7.4.9
prāpte tasmin pratiṣṭhānanikaṭaṃ so 'py avetya tat / narasiṃho narapatiḥ saṃnahyāgre 'sya niryayau // 7.4.10
tatas tayorabhūd yuddhaṃ rājñorjanitavismayam / gajāśvena samaṃ yatra yudhyante sma padātayaḥ // 7.4.11
kramāc ca narasiṃhasya koṭisaṃkhyapadātibhiḥ / bhagnaṃ tadvikramādityabalaṃ narapaterbalaiḥ // 7.4.12
bhagnaś ca vikramādityaḥ puraṃ pāṭaliputrakam / yayau palāyya tanmitre svaṃ svaṃ deśaṃ ca jagmatuḥ // 7.4.13
narasiṃho narapatirjitaśatrurnijaṃ puram / praviveśa pratiṣṭhānaṃ bandibhiḥ stutavikramaḥ // 7.4.14
tataḥ sa vikramādityo 'siddhakāryo vyacintayat / śastrairajeyaṃ śatruṃ taṃ jayāmi prajñayā varam // 7.4.15
kāmaṃ kecidvigarhantāṃ mā pratijñānyathā tu bhūt / iti saṃcintya nikṣipya rājyaṃ yogyeṣu mantriṣu // 7.4.16
nirgatya nagarādguptaṃ mukhyenaikena mantriṇā / saha buddhivarākhyeṇa rājaputravaraistathā // 7.4.17
pañcabhiḥ kulajaiḥ śūraiḥ sa kārpaṭikaveṣabhṛt / bhūtvā puraṃ nijaripoḥ pratiṣṭhānaṃ jagāma tat // 7.4.18
tatra vāravilāsinyā narendrasadanopamam / yayau madanamāleti khyātāyā varamandiram // 7.4.19
kṛtāhvānam iva prāṃśuprākāraśikharocchritaiḥ / dhvajāṃśukairmṛdumarudvikṣiptākṣiptapallavaiḥ // 7.4.20
pradhāne pūrvadigdvāre vividhāyudhaśālinām / guptaṃ sahasraviṃśatyā padātīnāṃ divāniśam // 7.4.21
anyāsu dikṣu tisṛṣu dvāri dvāri madoddhataiḥ / daśabhirdaśabhiḥ śūrasahasrairabhirakṣitam // 7.4.22
āveditaḥ pratīhāraistathābhūtaḥ praviśya ca / kvacitpravitatānekavarāśvaśreṇiśobhitam // 7.4.23
kvacidābaddhamātaṅgaghaṭāsaṃghaṭṭasaṃcaram / kvacidāyudhasaṃdarbhagambhīrākāragumbhitam // 7.4.24
kvacidratnaprabhābhāsvadbahukoṣagṛhojjvalam / kvacitsevakasaṃghātasaṃtatābaddhamaṇḍalam // 7.4.25
kvaciduccaiḥ paṭhadbandivṛndakolāhalākulam / kvacinnibaddhasaṃgītamṛdaṅgadhvanināditam // 7.4.26
saptakakṣyāvibhaktaṃ tatsa paśyansaparicchadaḥ / prāpanmadanamālāyā vāsaprāsādamunnatam // 7.4.27
sā taṃ kakṣyāsu sākūtanirvarṇitahayādikam / śrutvā parijanānmatvā pracchannaṃ kaṃciduttamam // 7.4.28
pratyudgamya praṇamyātha sābhilāṣaṃ sakautukam / rājocite praveśyāntarupāveśayadāsane // 7.4.29
so 'pi tadrūpalāvaṇyavinayāhṛtacetanaḥ / tām abhyanandadātmānam aprakāśyaiva bhūpatiḥ // 7.4.30
tato madanamālā sā snānapuṣpānulepanaiḥ / vastrairābharaṇairbhūpaṃ mahārhaistamamānayat // 7.4.31
dattvā divasavṛttiṃ ca teṣāṃ tadanuyāyinām / āhāraistaṃ sasacivaṃ nānārūpairupācarat // 7.4.32
nināya ca samaṃ tena dinaṃ pānādilīlayā / ātmānaṃ cārpayattasmai sā darśanavaśīkṛtā // 7.4.33
tathaivārādhyamāno 'tha cchanno 'py aharahastayā / sa tasthau vikramādityaścakravartyucitaiḥ kramaiḥ // 7.4.34
yācakebhyo dadau nityaṃ vittaṃ yāvac ca yac ca saḥ / dṛṣṭā madanamālā sā tattasmai svamupānayat // 7.4.35
tenopabhujyamānaṃ ca sā śarīraṃ dhanaṃ tathā / mene kṛtārtham anyasmin puṃsyarthe ca parāṅmukhī // 7.4.36
tatpremṇā hy api tatratyam anuraktaṃ narādhipam / āyāntaṃ narasiṃhaṃ taṃ vārayām āsa yuktibhiḥ // 7.4.37
evaṃ tayā sevyamānaḥ kadācinmantriṇaṃ rahaḥ / rājā sahacaraṃ so 'tra taṃ buddhivaramabhyadhāt // 7.4.38
arthārthinī na kāme 'pi veśyā rajyati taṃ vinā / tāsāṃ lobho hi vidhinā datto nirmāya yācakān // 7.4.39
iyaṃ madanamālā tu bhujyamāne dhane mayā / na virajyatyatisnehanmayi pratyuta tuṣyati // 7.4.40
tadasyāḥ saṃprati kathaṃ karomi pratyupakriyām / yena kāmaṃ pratijñāpi krameṇa mama setsyati // 7.4.41
tac chrutvā taṃ bravīti sma mantrī buddhivaro nṛpam / yadyevaṃ tadanarghāṇi yāni ratnānyupāharat // 7.4.42
prapañcabuddhir bhikṣus te tebhyo 'syai dehi kānicit / ity ukto mantriṇā tena rājā taṃ pratyabhāṣata // 7.4.43
dattaiḥ samagrair api tair nāsyaḥ kiṃcit kṛtaṃ bhavet / etadvṛttāntasaṃśliṣṭā kiṃ tvasyānyatra niṣkṛtiḥ // 7.4.44
tac chrutvā so 'bravīn mantrī deva kiṃ tena bhikṣuṇā / tvatsevā sā kṛtetyeṣa tadvṛttāntas tvayocyatām // 7.4.45
ity ukto mantriṇā tena rājā buddhivareṇa saḥ / jagāda śṛṇu tatraitāṃ tatkathāṃ varṇayāmi te // 7.4.46
pūrvaṃ pāṭaliputre me praviśyāsthānamanvaham / bhikṣuḥ prapañcabuddhyākhyaḥ samudgakamupānayat // 7.4.47
ahaṃ tathaiva satataṃ varṣamātraṃ samarpayan / bhāṇḍāgārikahaste tadanudghāṭitam eva sat // 7.4.48
ekadā bhikṣuṇā tena ḍhaukitaṃ tatsamudgakam / daivātpāṇermama pataddvidhābhūtam abhūd bhuvi // 7.4.49
niragāc ca mahāratnaṃ tasmādanalabhāsuram / prāṅmayevāparijñātaṃ hṛdayaṃ tena darśitam // 7.4.50
tad dṛṣṭvādāya cānyāni tānyānāyya vibhajya ca / samudgakāni sarvebhyo ratnānyahamavāptavān // 7.4.51
tataḥ prapañcabuddhiṃ tamaprākṣaṃ vismayādaham / kimaho sevase ratnair evaṃ māmīdṛśairiti // 7.4.52
athātra vijanaṃ kṛtvā sa bhikṣurmāmavocata / asyāṃ kṛṣṇacaturdaśyāmāgāminyāṃ niśāgame // 7.4.53
śmaśāne sādhanīyā me vidyā kācittato bahiḥ / tatra sāhāyake vīra tvadāgamanamarthaye // 7.4.54
vīrasāhāyyanirvighnāḥ sukhalabhyā hi siddhayaḥ / ity ukto bhikṣuṇā tena tadahaṃ pratipannavān // 7.4.55
atha hṛṣṭe gate tasmin dinaiḥ kṛṣṇacaturdaśī / āgāt sā śramaṇasyāsya tasyāsmārṣamahaṃ vacaḥ // 7.4.56
tataḥ kṛtāhniko bhūtvā pradoṣaṃ pratipālayan / kṛtasaṃdhyāvidhirdaivātkṣipraṃ nidrāmagāmaham // 7.4.57
tatkṣaṇaṃ garuḍārūḍho bhagavān bhaktavatsalaḥ / hariḥ padmāṅkitotsaṅgaḥ svapne mām evam ādiśat // 7.4.58
prapañcabuddhiranvarthanāmāyaṃ maṇḍalārcane / putra śmaśāne nītvā tvāmupahārīkariṣyati // 7.4.59
ato vakṣyati yatsa tvāṃ jighāṃsurmā sma tatkṛthāḥ / tvaṃ pūrvaṃ kuru śikṣitvā kariṣyāmīti taṃ vadeḥ // 7.4.60
tatas tathā taṃ kurvāṇaṃ tacchidreṇaiva tatkṣaṇam / hanyās tvaṃ tadabhipretā siddhis tava bhaviṣyati // 7.4.61
ity uktvāntarhite viṣṇau prabuddho 'hamacintayam / hareranugrahājjñāto vadhyo māyī mayādya saḥ // 7.4.62
evaṃ vicintya yāminyāḥ prathame prahare gate / kṛpāṇapāṇir ekākī tacchmaśānam agām aham // 7.4.63
tatra dṛṣṭvā tam abhyāgāṃ bhikṣumarcitamaṇḍalam / so 'pi vīkṣyābhyanandanmām abravīc ca tadā śaṭhaḥ // 7.4.64
mīlitākṣaḥ prasāryāṅgaṃ pata bhūmāvavāṅmukhaḥ / rājannevaṃ bhavetsiddhirdvayorapyāvayoriti // 7.4.65
tato haṃ pratyavocaṃ taṃ tvam evaṃ prathamaṃ kuru / mahyaṃ darśaya śikṣitvā vidhāsyāmi tathaiva tat // 7.4.66
tac chrutvā śramaṇo mūḍhastathā bhuvi sa cāpapat / chinnaṃ tasya ca nistriṃśaprahāreṇa mayā śiraḥ // 7.4.67
athāntarikṣādudabhūd bhāratī sāhu bhūpate / tvayā hi bhikṣuḥ pāpo 'yamupahārīkṛto 'dya yat // 7.4.68
yāsya sādhyā bhavetsā te siddhādya gagane gatiḥ / ahaṃ dhairyeṇa tuṣṭaste kāmacārī dhanādhipaḥ // 7.4.69
tadasmatto vṛṇīṣvānyaṃ varaṃ yamabhivāñchasi / ity uktvā prakaṭībhūtaṃ praṇamyāhaṃ tam abravam // 7.4.70
yadā tvāmarthayiṣye 'hamupayuktaṃ tadā varam / saṃsmṛtopasthito bhūtvā bhagavanme pradāsyasi // 7.4.71
evam astviti māmuktvā tiro 'bhūtsa dhanādhipaḥ / labdhasiddhiś ca rabhasātsvamandiramagāmaham // 7.4.72
ity uktaste svavṛttāntastatkuberavareṇa me / kāryā madanamālāyāstenāsyāḥ pratyupakriyā // 7.4.73
tadbuddhivara gaccha tvaṃ tāvatpāṭaliputrakam / veṣacchannaṃ samādāya rājaputraparicchadam // 7.4.74
ahaṃ ca kṛtvā pratyagrā priyāyāḥ pratyupakriyām / punarāgamanāyeha tatraivaiṣyāmi saṃprati // 7.4.75
evam uktvā sa sacivaṃ vikramādityabhūpatiḥ / dinakṛtyaṃ sa kṛtvā taṃ vyasṛjatsaparicchadam // 7.4.76
tatheti ca gate tasmiṃstāṃ nināya niśāṃ nṛpaḥ / bhāviviśleṣasotkaṇṭhaḥ samaṃ madanamālayā // 7.4.77
sāpi dūrībhavantaṃ taṃ śaṃsatevāntarātmanā / āliṅgatī muhuḥ sotkā nāsyāṃ nidrāmagānniśi // 7.4.78
tataḥ prātaḥ sa rājā tu vihitāvaśyakakriyaḥ / nityadevārcanāgāraṃ viveśaiko japacchalāt // 7.4.79
tatra vaiśravaṇaṃ devaṃ saṃsmṛtopasthitaṃ ca saḥ / varaṃ prākpratipannaṃ taṃ praṇamy aivamayācata // 7.4.80
prayaccha deva tenādya vareṇāṅgīkṛtena me / sauvarṇān pañca mahataḥ puruṣāṃs tān ihākṣayān // 7.4.81
yeṣāmiṣṭopabhogāya cchidyamānānyanāratam / tādṛśānyeva jāyante tānyaṅgāni punaḥ punaḥ // 7.4.82
evaṃ bhavantu tadrūpāḥ puruṣāste yathecchasi / ity uktvā sa dhanādhyakṣo jagāmādarśanaṃ kṣaṇāt // 7.4.83
rājāpi tatkṣaṇaṃ so 'tra devagāre dadarśa tān / sthitān akasmāt sauvarṇānmahataḥ pañca pūruṣān // 7.4.84
tataḥ praviṣṭo niragāt svāṃ pratijñāmavismaran / dyāmupatya yayau tāvatpuraṃ pāṭaliputrakam // 7.4.85
tatrābhinandito 'mātyaiḥ paurairantaḥpuraiś ca saḥ / tasthau kāryāṇi kurvāṇaḥ pratiṣṭhānasthayā dhiyā // 7.4.86
tāvac cātra pratiṣṭhāne prāviśattasya sā priyā / cirapraviṣṭaṃ taṃ kāntaṃ vīkṣituṃ devasadma tat // 7.4.87
praviṣṭā tatra nādrākṣīt priyaṃ taṃ nṛpatiṃ kvacit / adrākṣīt tu mahocchrāyān sauvarṇān pañca pūruṣān // 7.4.88
tāndṛṣṭvā tamanāsādya duḥkhitā sā vyacintayat / nūnaṃ vidyādharaḥ ko'pi gandharvo vā sa me priyaḥ // 7.4.89
yaḥ saṃvibhajya māmebhiḥ pumbhirutpatya khaṃ gataḥ / tadetairbhāratulyaiḥ kiṃ tadviyuktā karomy aham // 7.4.90
iti saṃcintya pṛcchantī nijaṃ parijanaṃ muhuḥ / tatpravṛttiṃ vinirgatya tatra babhrāma sarvataḥ // 7.4.91
na ca lebhe ratiṃ kvāpi harmyodyānagṛhādiṣu / vilapantī viyogārtā śarīratyāgasaṃmukhī // 7.4.92
mā viṣādaṃ kṛthā devi ko'pi kāmacaro hi saḥ / devo yadṛcchayā bhūyo bhavyāṃ tvāmabhyupaiṣyati // 7.4.93
ity ādibhiḥ pradattāsthair vākyaiḥ parijanena sā / āśvāsitā katham api pratijñāmakarodimām // 7.4.94
ṣaṇmāsamadhye yadi me na sa dāsyati darśanam / dattasarvasvayā vahnau praveṣṭavyaṃ tato mayā // 7.4.95
iti pratijñayātmānaṃ saṃstabhyābhūttataś ca sā / anvahaṃ dadatī dānaṃ dhyāyantī taṃ svavallabham // 7.4.96
ekadā svarṇapuṃsāṃ ca teṣām ekasya sā bhujau / chedayitvā dvijātibhyo dadau dānaikatatparā // 7.4.97
dvitīye 'hni ca sādrākṣīttādṛśāveva tasya tau / rātrimadhye samutpannau bhujau saṃjātavismayā // 7.4.98
tataḥ krameṇa sānyeṣāṃ bhujau dānārthamacchinat / utpedire ca sarveṣāṃ punasteṣāṃ tathaiva te // 7.4.99
atha tānakṣayāndṛṣṭvā viprebhyo vedasaṃkhyayā / adhyetṛbhyo dadau chittvā tadbhujānsā śubhānvaham // 7.4.100
dinaścālpairgatāṃ dikṣu śrutvā tāṃ khyātimāyayau / tatra saṅgrāmadattākhyo vipraḥ pāṭaliputrakāt // 7.4.101
sa daridraścaturvedo guṇairyuktastadantikam / pratigrahārthī prāvikṣattadā dvāḥsthaniveditaḥ // 7.4.102
sā tasmai vedasaṃkhyākāndadau sauvarṇapuṃbhujān / arcitāya vratakṣāmairaṅgair virahapāṇḍuraiḥ // 7.4.103
tataḥ sa vipro duḥkhārtāc chrutvā tatparivāritaḥ / tadvṛttāntaṃ mahāghorapratijñātamaśeṣataḥ // 7.4.104
hṛṣṭo viṣaṇṇaś cāropya sauvarṇānuṣṭrayordvayoḥ / bhujānetānnivāsaṃ svaṃ yayau pāṭaliputrakam // 7.4.105
arājarakṣite kṣemaṃ nāsminme kāñcane bhavet / iti tatra sa saṃcintya praviśyāsthānavartinam // 7.4.106
nṛpatiṃ vikramādityaṃ brāhmaṇaḥ sa vyajijñapat / ihaivāsmi mahārāja vāstavyo nagare dvijaḥ // 7.4.107
so 'haṃ daridro vittārthī prayāto dakṣiṇāpatham / prāptaḥ paraṃ pratiṣṭhānaṃ narasiṃhasya bhūpateḥ // 7.4.108
tatra pratigrahārthī san prakhyātayaśaso gṛham / ahaṃ madanamālāyā gaṇikāyā gato 'bhavam // 7.4.109
tasyāḥ sakāśe divyo hi ko 'py uṣitvā ciraṃ pumān / gataḥ kvāpy akṣayān dattvā puruṣān pañca kāñcanān // 7.4.110
tatas tadviprayogārtā jīvitaṃ viṣavedanām / dehaṃ niṣphalamāyāsa nāhāraṃ caurayātanām // 7.4.111
manyamānā gatadhṛtiḥ kathaṃcidanujīvibhiḥ / āśvāsyamānā vyadhita pratijñāṃ sā manasvinī // 7.4.112
yadi ṣaṇmāsamadhye māṃ na sa saṃbhāvayiṣyati / tanmayāgnau praveṣṭavyaṃ daurbhāgyopahatātmanā // 7.4.113
iti baddhapratijñā sā maraṇādhyavasāyinī / dadātyanudinaṃ dānaṃ sumahatsukṛtaiṣiṇī // 7.4.114
sā ca dṛṣṭā mayā deva viśṛṅkhalapadasthitiḥ / anahārakṛśenāpi śarīreṇātiśobhitā // 7.4.115
dānatoyārdritakarā militālikulākulā / duḥsthitā kāmakariṇo madāvastheva dehinī // 7.4.116
manye nindyaś ca vandyaś ca sa kāmī yo jahāti tām / kānto yena vinā sā cā ca tnuṃ tyajati sundarī // 7.4.117
tayātra mahyaṃ catvāraḥ svarṇāḥ puruṣabāhavaḥ / caturvedāya vidhivatpradattā vedasaṃkhyayā // 7.4.118
tatsusattragṛhaṃ kṛtvā svadharmam iha sevitum / icchāmi tatra devena sāhāyyaṃ me vidhīyatām // 7.4.119
iti tasya mukhāc chrutvā priyāvārtāṃ dvijasya saḥ / sadyo 'bhūd vikramādityas tadākṣiptamanā nṛpaḥ // 7.4.120
ādiśya ca pratīhāraṃ dvijasyāsyeṣṭasiddhaye / vicintya dṛḍharāgāṃ ca tāṃ tṛṇīkṛtajīvitām // 7.4.121
pratijñāsiddhisāhāyye sahasotkaḥ svakāminīm / gaṇayitvālpaśeṣaṃ ca tasyā dehavyayāvadhim // 7.4.122
satvaraṃ mantrinikṣiptarājyo gatvā vihāyasā / pratiṣṭhānaṃ sa nṛpatiḥ priyāveśma viveśa tat // 7.4.123
tatra jyotsnacchavasanāṃ vibudhārpitavaibhavām / kṛśām apaśyat kāntāṃ tāṃ parvaṇīndukalām iva // 7.4.124
sāpi netrasudhāsāramatarkitamupasthitam / dṛṣṭvā madanamālā tamudbhrāntevābhavatkṣaṇam // 7.4.125
āliṅgantī tato bhūyaḥ palāyanabhayād iva / kaṇṭhe bhujalatāpāśam arpayām āsa tasya sā // 7.4.126
kiṃ māmanāgasaṃ tyaktvā gatavānasi niṣkṛpa / ity uvāca ca taṃ bāṣpaghargharākṣarayā girā // 7.4.127
ehi vakṣyāmi rahasīty uktvā so 'bhyantaraṃ rahaḥ / tayā saha yayau rājā parivārābhinanditaḥ // 7.4.128
tatrātmānaṃ prakāśyāsyi svavṛttāntamavarṇayat / narasiṃhanṛpaṃ yuktyā jetumatrāgamadyathā // 7.4.129
yathā prapañcabuddhiṃ ca hatvā khecaratāṃ yayau / yathā varaṃ dhanādhyakṣātprāpya saṃvyabhajac ca tām // 7.4.130
yathā ca brāhmaṇādvārtāṃ śrutvā tatrāgataḥ punaḥ / tatsarvamā pratijñārthāduktvā bhūyo jagāda tām // 7.4.131
tatpriye narasiṃho 'yamajeyo 'tibalī balaiḥ / dvandvayuddhena ca mayā sākameṣa niyudhyate // 7.4.132
bhūcaraṃ dyucaro bhūtvā na cainaṃ hatavānaham / adharmayuddhena jayaṃ ko hīcchetkṣattriyo bhavan // 7.4.133
tan me pratijñāsādhyaṃ yadbandibhirdvāravartinaḥ / āvedanaṃ nṛpasyāsya tatra sāhāyakaṃ kuru // 7.4.134
etac chrutvaiva dhanyāsmīty uktvā rājñāmunā saha / saṃmantrya gaṇikātha svānāhūyovāca bandinaḥ // 7.4.135
narasiṃho yadā rājā gṛhameṣyati me tadā / dvārasaṃnihitairbhāvyaṃ bhavadbhirdattadṛṣṭibhiḥ // 7.4.136
deva bhakto 'nuraktaś ca narasiṃhanṛpastvayi / iti vācyaṃ ca yuṣmābhis tasya praviśato muhuḥ // 7.4.137
kaḥ sthito 'treti yadi ca prakṣyatyutprekṣya tatkṣaṇam / sthito 'tra vikramāditya iti vaktavya eva saḥ // 7.4.138
ity uktvā tānvisṛjyātha pratīhārīṃ jagāda sā / narasiṃho na rājātra niṣedhyaḥ praviśanniti // 7.4.139
evaṃ kṛtvā punaḥ prāptaprāṇanāthā yathāsukham / tasthau madanamālā sā niḥsaṃkhyaṃ dadatī vasu // 7.4.140
tataḥ śrutvātidānaṃ tatsauvarṇapuruṣodbhavam / narasiṃhanṛpo hitvāpyāgāddraṣṭuṃ sa tadgṛham // 7.4.141
pratīhārāniṣiddhasya tasya praviśato 'tra ca / ā bahirdvāratastāramūcuḥ sarve 'pi bandinaḥ // 7.4.142
narasiṃho nṛpo deva praṇato bhaktimāniti / tac ca śṛṇvansa māmarṣaḥ saśaṅkaścābhavannṛpaḥ // 7.4.143
pṛṣṭvā ca kaḥ sthito 'treti buddhvā tatra sthitaṃ ca tam / rājānasṃ vikramādityaṃ kṣaṇam evam acintayat // 7.4.144
tadidaṃ prākpratijñātaṃ dvāri madvinivedanam / nirvyūḍhamamunā rājñā prasahyāntaḥ praviśya me // 7.4.145
aho rājāyamojasvī yenādy aivamahaṃ jitaḥ / na ca vadhyo balenāsāvekākī me gṛhāgataḥ // 7.4.146
tattāvatpraviśāmīti narasiṃho vicintya saḥ / viveśābhyantaraṃ rājā bandivṛndaniveditaḥ // 7.4.147
praviṣṭaṃ taṃ ca dṛṣṭvaiva sasmitaṃ sasmitānanaḥ / utthāya vikramādityaḥ kaṇṭhe jagrāha bhūpatim // 7.4.148
athopaviṣṭau tau dvāvapyanyonyakuśalaṃ nṛpau / tasyāṃ madanamālāyāṃ pārśvasthāyāmapṛcchatām // 7.4.149
kathākramāc ca papraccha vikramādityam atra saḥ / narasiṃhaḥ kuto 'treme suvarṇapuruṣā iti // 7.4.150
tato 'tra vikramādityo nihataśramaṇādhamam / sādhitākāśagamanaṃ vitteśvaravareṇa ca // 7.4.151
saṃprāptākṣayasauvarṇamahāpuruṣapañcakam / kṛtsnaṃ kathitavānasmai svavṛttāntaṃ tamadbhutam // 7.4.152
narasiṃho 'tha matvā taṃ mahāśaktiṃ nabhaścaram / apāpabuddhiṃ vṛtavānmitravāya nṛpo nṛpam // 7.4.153
pratipannasuhṛttvaṃ ca kṛtācāravidhiṃ tadā / rājadhānīṃ nijāṃ nītvā svopacārairupācarat // 7.4.154
saṃmānya prahitas tena rājñā ca sa nṛpaḥ punaḥ / gṛhaṃ madanamālāyā vikramāditya āyayau // 7.4.155
atha sa nijaujaḥ pratimāsaṃpāditadustarapratijñārthaḥ / gantuṃ cakāra ceto nijanagaraṃ vikramādityaḥ // 7.4.156
tena samaṃ sā jigamiṣur asahā virahasya madanamālāpi / tyakṣyantī taṃ deśaṃ brāhmaṇasādakṛtavasatiṃ svām // 7.4.157
tatas tayā sākamananyacittayā tadīyahastyaśvapadātyanudrutaḥ / sa vikramādityanarendracandramā nijaṃ puraṃ pāṭaliputrakaṃ yayau // 7.4.158
tatra tena saha baddhasauhṛdas tasthivānsa narasiṃhabhūbhṛtā / anvito madanamālayā tayā premamuktanijadeśayā sukham // 7.4.159
iti deva bhavatyudārasattvo dṛḍharaktaś ca vilāsinījano 'pi / avarodhasamo mahīpatīnāṃ kimutānyaḥ kulajaḥ puraṃdhrilokaḥ // 7.4.160
itthaṃ niśamya marubhūtimukhādudārām etāṃ kathāṃ sa naravāhanadattabhūpaḥ / vidyādharottamakulaprabhavā ca sāsya ratnaprabhā navavadhurvyadhita pramodam // 7.4.161
evaṃ kathitavatyatra marubhūtau camūpatiḥ / naravāhanadattasya puro hariśikho 'bravīt // 7.5.1
satyam eva na sustrīṇāṃ bharturanyatparāyaṇam / tathā ca śrūyatāmeṣāpyatra citratarā kathā // 7.5.2
vardhamānapuraṃ nāma yadasti nagaraṃ bhuvi / tatra vīrabhujākhyo 'bhūd rājā dharmabhṛtāṃ varaḥ // 7.5.3
antaḥpuraśate tasya vidyamāne 'py abhūtprabhoḥ / ekā guṇavarā nāma rājñī prāṇādhikapriyā // 7.5.4
patnīśatasya madhye ca na tāvadd aivayogataḥ / ekasyām api kasyāṃcit putras tasyodapadyata // 7.5.5
tena vaidyaṃ sa papraccha śrutavardhanasaṃjñakam / kaccidastyauṣadhaṃ tādṛgyena syātputrasaṃbhavaḥ // 7.5.6
tac chrutvā so 'bravīdvaidyo devaitatsādhayāmy aham / vanyacchagalakaḥ kiṃ tu devenānāyyatāṃ mama // 7.5.7
ity ākarṇya bhiṣagvākyaṃ pratīhāraṃ sa bhūpatiḥ / ādiśyānāyayām āsa tasya cchagalakaṃ vanāt // 7.5.8
taṃ chāgaṃ rājasūdebhyaḥ samarpya sa bhiṣaktataḥ / tanmāṃsaiḥ sādhayām āsa rājñarthaṃ rasakottamam // 7.5.9
ādiśyaikatra rājñīnāṃ melakaṃ devam arcitum / gate rājñi milanti sma devya ekatra tatra tāḥ // 7.5.10
ekā tu militā nāsīdrājño guṇavarātra sā / rājño devārcanasthasya tatkālaṃ nikaṭe sthitā // 7.5.11
militābhyaś ca tābhyastatpānārthaṃ cūrṇamiśritam / avibhāvy aiva rasakaṃ niḥśeṣaṃ sa dadau bhiṣak // 7.5.12
kṣaṇātkṛtārcanaḥ so 'tra rājāgatya priyāyutaḥ / vīkṣyāśeṣopayuktaṃ taddravyaṃ vaidyaṃ tam abhyadhāt // 7.5.13
aho na sthāpitaṃ kiṃcittvayā guṇavarākṛte / yatpradhāno 'yamārambhastadeva tava vismṛtam // 7.5.14
ity uktvā sa vilakṣaṃ taṃ vaidyaṃ sūdānnṛpo 'bravīt / kiṃ tasya cchagalasyāsti māṃsaśeṣo 'tra kaścana // 7.5.15
śṛṅge pare sta ity ukte sūdair vaidyo 'tha so 'bravīt / sādhu tarhyuttamaṃ hi syādrasakaṃ śṛṅgagarbhajam // 7.5.16
ity uktvā kārayitvaiva tat tataḥ śṛṅgamāṃsataḥ / tasyai guṇavarāyai sa cūrṇamiśraṃ bhiṣagdadau // 7.5.17
tatas tasyātha navatirdevyo rājño navādhikāḥ / āsansagarbhāḥ kāle ca sarvāḥ suṣuvire sutān // 7.5.18
arvāgupāttagarbhā ca sā sarvottamalakṣaṇam / prāsūta sma mahādevī paścādguṇavarā sutam // 7.5.19
śṛṅgamāṃsarasotpannaṃ nāmnā śṛṅgabhujaṃ ca tam / pītā vīrabhujaścakre rājā kṛtamahotsavaḥ // 7.5.20
vardhamānaḥ sahānyaistairbhrātṛbhirvayasā param / kaniṣṭhaḥ so 'bhavatteṣāṃ guṇairjyeṣṭhatamastvabhūt // 7.5.21
kramātsa rājaputraś ca rūpe kāmasamo 'bhavat / dhanurvede 'rjunasamo bhīmasenasamo bale // 7.5.22
tataḥ saputrāṃ sutarāṃ dṛṣṭvā vīrabhujasya tām / priyāṃ guṇavarāṃ rājño devyo 'nyā matsaraṃ yayuḥ // 7.5.23
atha tāsvayaśolekhā nāma rājñī durāśayā / saṃmantrya tābhiranyābhiḥ saha kṛtvā ca saṃvidam // 7.5.24
samastābhiḥ sapatnībhistaṃ rājānaṃ gṛhāgatam / mṛṣādhṛtamukhaglāniḥ pṛcchantaṃ kṛcchrato 'bravīt // 7.5.25
āryaputra kathaṃ nāma sahase gṛhadūṣaṇam / parasya rakṣitāvadyaṃ na rakṣasyātmanaḥ katham // 7.5.26
yaḥ surakṣitanāmāyamantaḥpurapatiryuvā / tatsaktā hi tvadīyaiṣa rājñī guṇavarā kila // 7.5.27
tadanyasya na lābho 'sti sauvidallābhirakṣite / antaḥpure 'tra puṃso yadato 'sau tena saṃgatā // 7.5.28
sarvatrāntaḥpure caitatprasiddham iha gīyate / ity uktaḥ sa tayā rājā dadhyau ca vimamarśa ca // 7.5.29
gatvā caikaikaśo rājñīranyāḥ papraccha tāḥ kramāt / tāś ca tasmai tathaivocuḥ sarvā racitakaitavāḥ // 7.5.30
tataḥ sa matimānrājā jitakrodho vyacintayat / tayoḥ saṃbhāvyate naitatpravādaścāyamīdṛśaḥ // 7.5.31
tadāniścitya kāryo me pratibhedo na kasyacit / yuktyā tu parihāryau tau saṃpratyantamavekṣitum // 7.5.32
iti niścitya so 'nyedyur āsthāne 'ntaḥ purādhipam / surakṣitaṃ tam āhūya kṛtakopaḥ samabhyadhāt // 7.5.33
brāhmahatyā tvayā pāpa kṛtetyavagataṃ mayā / tattvāmakṛtasattīrthayātraṃ na draṣṭumutsahe // 7.5.34
tac chrutvā taṃ samudbhrāntaṃ brahmahatyā kuto mayā / kṛtā deveti jalpantaṃ sa rājā punarabravīt // 7.5.35
mā sma dhārṣṭyaṃ kṛthā gaccha kāśmīrān pāpanāśanān / yatra tadvijayakṣetraṃ nandikṣetraṃ ca pāvanam // 7.5.36
vārāhaṃ yatra ca kṣetraṃ ye pūtāścakrapāṇinā / dhatte nāma vitasteti vahantī yatra jāhnavī // 7.5.37
yatra tanmaḍavakṣetraṃ yatra cottaramānasam / tattīrthayātrāpūto māṃ punar drakṣyasi nānyathā // 7.5.38
evam uktvā tamavaśaṃ visasarja surakṣitam / sa yuktyā tīrthayātrāyāṃ dūraṃ vīrabhujo nṛpaḥ // 7.5.39
tato guṇavarādevyāḥ pūrvaṃ tasyā jagāma saḥ / sasnehaś ca sakopaś ca savimarśaś ca bhūpatiḥ // 7.5.40
tatra sā khinnamanasaṃ taṃ dṛṣṭvāpṛcchadākulā / āryaputra kimady aivamakasmaddurmanāyase // 7.5.41
tac chrutvā sa mahībhṛttām evaṃ kṛtakamabhyadhāt / adyāgatya mahājñānī devī māṃ ko 'py abhāṣata // 7.5.42
rājan guṇavarā devī kālaṃ kaṃcana bhūgṛhe / sthāpanīyā tvayā bhāvyaṃ svayaṃ ca brahmacāriṇā // 7.5.43
rājyabhraṃśo 'nyathā te syānmṛtyus tasyāś ca niścitam / ity uktvā sa gato jñānī viṣādo 'yaṃ tato mama // 7.5.44
evaṃ tenodite rājñā rājñī guṇavarā tu sā / bhayānurāgavibhrāntā taṃ jagāda pativrata // 7.5.45
tarhy āryaputra nādyaiva kiṃ māṃ kṣipasi bhūgṛhe / dhanyā hy asmi yadi prāṇair api syān me hitaṃ tava // 7.5.46
mama vā mṛtyurastveva tava mā bhūd anirvṛtiḥ / ihāmutra ca nārīṇāṃ paramā hi gatiḥ patiḥ // 7.5.47
iti tasyā vacaḥ śrutvā sāśruḥ so 'cintayatprabhuḥ / śaṅke na pāpametasyāṃ na ca tasmin surakṣite // 7.5.48
sa hy amlānamukhacchāyo nirāśaṅko mayekṣitaḥ / kaṣṭaṃ tathāpi jijñāse pravādasyāsya niścayam // 7.5.49
ity ālocya sa tāṃ rājā rājñīmāha sma duḥkhitaḥ / tadihaiva varaṃ dehi bhūgṛhaṃ kriyatāmiti // 7.5.50
tatheti ca tayā proktas tatraivāntaḥpure sugam / vidhāya bhūgṛhaṃ rājā devīṃ tāṃ nidadhe 'tha saḥ // 7.5.51
putraṃ śṛṅgabhujaṃ tasyā viṣaṇṇaṃ pṛṣtakāraṇam / āśvāsayat tad evoktvā rājñīṃ tāṃ sa yad uktavān // 7.5.52
sāpi rājño hitamiti svargaṃ mene dharāgṛham / svasukhaṃ nāsti sādhvīnāṃ tāsāṃ bhartṛsukhaṃ sukham // 7.5.53
evaṃ kṛte 'yaśolekhā tasya rājñyaparātha sā / nirvāsabhujanāmānaṃ svairaṃ svasutam abhyadhāt // 7.5.54
rājñāsmadvidhurā tāvatkhāte guṇavarārpitā / etatputraś ca deśāccedito gacchetsukhaṃ bhavet // 7.5.55
tat sa śṛṅgabhujo deśān nirvāsyetācirād yathā / tāṃ putra cintayer yuktiṃ tvam anyair bhrātṛbhiḥ saha // 7.5.56
iti mātroditaḥ so 'nyān bhrātṝn uktvā samatsaraḥ / āste sma nirvāsabhujas tatropāyaṃ vicintayan // 7.5.57
ekadā te mahāstrāṇi prayuñjānāṃ nṛpātmajāḥ / prāsādāgre mahākāyaṃ sarve 'pi dadṛśurbakam // 7.5.58
vikṛtaṃ pakṣiṇaṃ taṃ ca paśyatastānsavismayān / jñānī kṣapaṇakaḥ ko'pi pathā tenāgato 'bravīt // 7.5.59
rājaputrā bako nāyaṃ rūpeṇānena rākṣasaḥ / bhramatyagniśikhākhyo 'yaṃ nagarāṇi vināśayan // 7.5.60
tadvidhyatainaṃ kāṇḍena yāvadgacchatvito hataḥ / etatkṣapaṇakāc chrutvā navatiste navādhikāḥ // 7.5.61
kāṇḍāni cikṣipur jyeṣṭhā naiko 'py āhatavān bakam / tato nagnakṣapaṇakaḥ punas tān abravīc ca saḥ // 7.5.62
ayaṃ kanīyān yuṣmākaṃ bhrātā śṛṅgabhujo bakam / śaknoti hantumetaṃ tadgṛhṇātveṣa kṣamaṃ dhanuḥ // 7.5.63
tac chrutvaiva smaranmātustallabdhāvasaraṃ vacaḥ / sa nirvāsabhujo jālmastatkṣaṇaṃ samacintayat // 7.5.64
so 'yaṃ śṛṅgabhujasyāsya syādupāyaḥ pravāsane / tad arpayāmas tātasya saṃbandhyasmai dhanuḥśaram // 7.5.65
sauvarṇaṃ taccharaṃ hṛtvā viddho yāsyati cedbakaḥ / paścādeṣo 'pi gantāsya mārgastvasmāsu taṃ śaram // 7.5.66
yadā ca lapsyate naitaṃ cinvanrakṣobakaṃ tadā / sthāsyatītastato bhrāmyannaiṣyatīha śaraṃ vinā // 7.5.67
ity ālocya dadau tasmai pāpaḥ śṛṅgabhujāya saḥ / bakaghātāya saśaraṃ pitṛsaṃbandhi kārmukam // 7.5.68
sa gṛhītvā tadākṛṣya tena svarṇaśareṇa tam / ratnapuṅkhena vivyādha bakaṃ śṛṅgabhujo balī // 7.5.69
sa viddhamātras taṃ kāyalagnamādāya sāyakam / bakaḥ sravadasṛgdhāraḥ palāyy aiva tato yayau // 7.5.70
tataḥ śṛṅgabhujaṃ vīraṃ sa nirvāsabhujaḥ śaṭhaḥ / tatsaṃjñāpreritāste ca bhrātaro 'nye tamabruvan // 7.5.71
dehi hemamayaṃ taṃ nastātasaṃbandhinaṃ śaram / anyathādya śarīrāṇi tyakṣyāmaḥ puratastava // 7.5.72
tātas tena vinā hy asmānito irvāsayiṣyati / na ca kartuṃ grahītuṃ vā śakyaṃ tatpratirūpakam // 7.5.73
tac chrutvaiva sa jihmāṃstānvīraḥ śṛṅgabhujo 'bravīt / dhīrā bhavata mā bhūd vo bhayaṃ kārpaṇyamujjhata // 7.5.74
āneṣyāmi śaraṃ gatvā hatvā taṃ rākṣasādhamam / ity uktvā saśaraṃ cāpaṃ nijaṃ śṛṅgabhujo 'grahīt // 7.5.75
yayau ca tāṃ samuddiśya diśaṃ yāṃ sa bako gataḥ / patitāṃ tadasṛgdhārāṃ bhūmāvanusarañjavāt // 7.5.76
hṛṣṭeṣu teṣu cānyeṣu mātṛpārśvaṃ gateṣv atha / gacchansa kramaśaḥ prāpa dūrāṃ śṛṅgabhujo 'tavīm // 7.5.77
tasyāṃ dadarśa cinvāno vanasyāntarmahatpuram / bhogāyopanataṃ kāle phalaṃ puṇyataror iva // 7.5.78
tatrodyānatarormūle sa viśrāntaḥ kṣaṇād iva / āścaryarūpām āyāntīm atra kanyāmavaikṣata // 7.5.79
virahe jīvitaharāṃ saṃgame prāṇadāyinīm / vicitrāṃ nirmitāṃ dhārā viṣāmṛtamayīm iva // 7.5.80
śanairupagatāṃ tāṃ ca cakṣuṣā premavarṣiṇā / paśyantīṃ tadgatamanāḥ sa papraccha nṛpātmajaḥ // 7.5.81
kiṃnāmadheyaṃ kasyedaṃ puraṃ hariṇalocane / tvaṃ ca kā kiṃ tavehāyamāgamaḥ kahyatāmiti // 7.5.82
tataḥ sācīkṛtamukhī nyastaddṛṣṭirmahītale / sā taṃ jagāda sudatī madhurasnigdhayā girā // 7.5.83
idaṃ dhūmapuraṃ nāma sarvasaṃpadgṛhaṃ puram / asminvasatyagniśikho nāma rākṣasapuṃgavaḥ // 7.5.84
tasya rūpaśikhāṃ nāma sadṛśīṃ viddhi māṃ sutām / ihāgatām asāmānyatvadrūpāhṛtamānasām // 7.5.85
tvaṃ bhrūhi me 'dhunā ko 'si kim ihābhyāgato 'si ca / evam ukte tayā tasyai sarvaṃ śṛṅgabhujaṃ kṣaṇam // 7.5.86
yo 'sau yannāmadheyaś ca yasya putro mahīpateḥ / yayā śaranimittena taddhūmapuram āgataḥ // 7.5.87
tato viditavṛttāntā sā taṃ rūpaśikhābhyadhāt / na tvayā sudṛganyo 'sti trailokye 'pi dhanurdharaḥ // 7.5.88
yena tāto 'py asau viddho bakarūpo maheṣunā / sa ca hemamayo bāṇaḥ svīkṛtaḥ krīḍayā mayā // 7.5.89
tātastu nirvraṇaḥ sadyo mahādaṃṣṭreṇa mantriṇā / viśalyakaraṇīmukhyamahauṣadhividā kṛtaḥ // 7.5.90
tadyāmi tātaṃ saṃbodhya nayāmyabhyantaraṃ drutam / tvāmāryaputra nyasto hi tvayyātmāyaṃ mayādhunā // 7.5.91
ity uktvā tamavasthāpya tatra śṛṅgabhujaṃ kṣaṇam / yayau rūpaśikhā pārśvaṃ pituragniśikhasya sā // 7.5.92
tāta śṛṅgabhujo nāma rājasūnurihāgataḥ / ko 'py ananyasamo rūpakulaśīlavayoguṇaiḥ // 7.5.93
jāne ko 'py avatīrṇo 'tra devāṃśo na sa mānuṣaḥ / sa cedbhartā na me syāttattyajeyaṃ jīvitaṃ dhruvam // 7.5.94
ity uktaḥ sa tayā tatra pitā tāṃ rākṣaso 'bravīt / mānuṣāḥ putri bhakṣyā nastathāpi yadi te grahaḥ // 7.5.95
tadastu rājaputraṃ tam ihaivānāyya darśaya / tac chrutvā sā yayau rūpaśikhā śṛṅgabhujāntikam // 7.5.96
uktvā yathā kṛtaṃ tac ca taṃ nināyāntikaṃ pituḥ / so 'pi taṃ namramādṛtya tatpitāgniśikho 'bravīt // 7.5.97
dadāmi rājaputraitāṃ tubhyaṃ rūpaśikhāmaham / yadi madvacanaṃ kiṃcinnātikrāmasi jātucit // 7.5.98
ity uktavantaṃ taṃ so 'pi prahvaḥ śṛṅgabhujo 'bravīt / bāḍhamullaṅghayiṣyāmi naivājñāvacanaṃ tava // 7.5.99
iti śṛṅgabhujenoktastuṣṭaḥ so 'gniśikho 'bhyadhāt / uttiṣṭha tarhi snātvā tvamāgaccha snānaveśmanaḥ // 7.5.100
tam evam uktvāvādīt tāṃ sutāṃ rūpaśikhāṃ ca saḥ / tvaṃ gaccha sarvā bhaginīrādāyāgaccha satvaram // 7.5.101
evam agniśikhenoktau tena nirjagmatus tataḥ / tatheti tāvubhau śṛṅgabhujo rūpaśikhā ca sā // 7.5.102
tatas taṃ sā sudhīḥ śṛṅgabhujaṃ rūpaśikhābhyadhāt / āryaputra kumārīṇāṃ svasṝṇāmasti me śatam // 7.5.103
sarvā vayaṃ sadṛśyaś ca tulyābharaṇavāsasaḥ / sarvāsāṃ santi kaṇṭheṣu tuyā hāralatāś ca naḥ // 7.5.104
tattāto melayitvāsmāṃs tvāṃ vimohayituṃ priya / āsāṃ madhyādabhīṣṭāṃ vaṃ vṛṇīsveti vadiṣyati // 7.5.105
jānāmy etam ahaṃ tasya vyājābhiprāyam īdṛśam / sarvāḥ saṃghaṭayaty asmān kimartham ayam anyathā // 7.5.106
tadā mūrdhni kariṣye ca kaṇṭhād dhāralatām aham / tadabhijñānalabdhāyāṃ vanamālāṃ mayi kṣipeḥ // 7.5.107
bhautaprāyaś ca tāto 'yaṃ buddhirnāsya vivekinī / tathā mayyapi mārgo 'sya jātisiddhaḥ kva gacchati // 7.5.108
tadeṣa vañcanārthaṃ te yadyatkiṃcidvadiṣyati / aṅgīkṛtya tvayā tattadvācyaṃ me vedmy ahaṃ param // 7.5.109
ity uktvā bhaginīnāṃ sā pārśvaṃ rūpaśikhā yayau / tathety uktvā ca gatavānsnātuṃ śṛṅgabhujo 'pi saḥ // 7.5.110
athāgāt svasṛbhiḥ sākaṃ pārśva rūpaśikhā pituḥ / so 'pi śṛṅgabhujaśceṭīsnapito 'trāyayau punaḥ // 7.5.111
āsāṃ madhyānnijeṣṭāyāḥ prayacchaitāmiti bruvan / vanamālāṃ dadau śṛṅgabhujāyāgniśikho 'tha saḥ // 7.5.112
so 'py ādāyaiva tāṃ rūpaśikhāyāḥ kṣiptavān gale / prāṅmūrdhanyastasaṃketahārayaṣṭer nṛpātmajaḥ // 7.5.113
tataḥ so 'gniśikho rūpaśikhāṃ śṛṅgabhujānvitām / nijagāda vidhāsye vāṃ prātar udvāhamaṅgalam // 7.5.114
ity uktvā tau ca tāścānyā visasarja sutā gṛham / kṣaṇāc ca taṃ śṛṅgabhujaṃ samāhūy aivam abravīt // 7.5.115
gacchedaṃ dāntayugalaṃ samādāya purādbahiḥ / rāśisthaṃ bhuvi tatrādya tilakhārīśataṃ vapa // 7.5.116
tac chrutvā sa tathety uktvā gatvā śṛṅgabhujo 'bravīt / vigno rūpaśikhāyāstatsāpyevaṃ nijagāda tam // 7.5.117
āryaputra na kāryaste viṣādo 'tra manāgapi / gaccha tvaṃ sādhayāmyetadahaṃ kṣipraṃ svamāyayā // 7.5.118
tac chrutvā tatra gatvā sa dṛṣṭvā rājasutastilān / rāśisthānvihvalo yāvadaptuṃ prakramate kṛṣan // 7.5.119
tāvad dadarśa bhūmiṃ tāṃ kṛṣṭam uptāṃś ca tāṃs tilān / priyāmāyābalāt sarvān krameṇaiva suvismitaḥ // 7.5.120
gatvā cāgniśikhāyaitatkṛtaṃ kāryaṃ nyavedayat / tataḥ sa vañcako bhūyastam abhāṣata rākṣasaḥ // 7.5.121
na mamoptaistilaiḥ kāryaṃ gaccha rāśīkuruṣva tān / tac chrutvopetya tadrūpaśikhāyai so 'bravītpunaḥ // 7.5.122
sā taṃ visṛjya bhūmiṃ tāṃ sṛṣṭvāsaṃkhyāḥ pipīlikāḥ / tābhiḥ saṃghaṭayām āsa tilāṃstānnijamāyayā // 7.5.123
tad dṛṣṭvaiva punargatvā tasmai so 'gniśikhāya tān / nyavedayacchṛṅgabhujastilānrāśīkṛtānapi // 7.5.124
tataḥ so 'gniśikho mūrkhaḥ śaṭho bhūyo 'py uvāca tam / ito dakṣiṇato gatvā yojanadvayamātrakam // 7.5.125
asti devakulaṃ śūnyamaraṇye bhadra śāṃbhavam / tasmin dhūmaśikho nāma bhrātā vasati me priyaḥ // 7.5.126
tatredānīṃ vrajaivaṃ ca veder devakulāgrataḥ / bho dhūmaśikha dūtas te sānugasya nimantraṇe // 7.5.127
prahito 'gniśikhenāhaṃ śīghramāgamyatāṃ tvayā / bhāvī rūpaśikhāyā hi prātaḥ pariṇayotsavaḥ // 7.5.128
etāvad uktvaivātra tvam ihāyāhyadya satvaram / prātaḥ pariṇayasvaitāṃ sutāṃ rūpaśikhāṃ mama // 7.5.129
ity uktas tena pāpena tathety uktvā tathaiva ca / gatvā rūpaśikhāyāstatsarvaṃ śṛṅgabhujo 'bravīt // 7.5.130
sā sādhvī mṛttikāṃ toyaṃ kaṇṭakānagnim eva ca / dattvā tasmai varāśvaṃ ca nijam evaṃ jagāda tam // 7.5.131
etamāruhya turagaṃ natvā devakulaṃ ca tat / drutaṃ dhūmaśikhasyoktvā tattātoktaṃ nimantraṇam // 7.5.132
āgantavyaṃ tvayā śīghramaśvenānena dhāvatā / pṛṣṭhato vīkṣitavyaṃ ca muhurvalitakaṃdharam // 7.5.133
paścāttam āgataṃ dhūmaśikhaṃ drakṣyasi cet tataḥ / tanmārge mṛttikaiṣā te prakṣeptavyātmapṛṣṭhataḥ // 7.5.134
tato 'pi paścād āgacchet sa te dhūmaśikho yadi / tathaiva pṛṣṭhatastyājyaṃ toyam evaṃ tvayāntarā // 7.5.135
tadapyeṣyati cetkṣepyāstadvadete 'sya kaṇṭakāḥ / tathāpi cetso 'nupatettanmadhye 'gnimimaṃ kṣipeḥ // 7.5.136
evaṃ kṛte hi nirdainyastvam ihaiṣyasi mā ca te / vikalpo bhūd vraja drakṣyasyadya vidyābalaṃ mama // 7.5.137
ity uktaḥ sa tayā śṛṅgabhujo dhṛtamṛdādikaḥ / tatheti taddhayārūḍho 'raṇye devakulaṃ yayau // 7.5.138
tatra vāmasthagaurīkaṃ dakṣiṇasthavināyakam / dṛṣṭvā natvā ca viśveśamuktaivāgniśikhoditam // 7.5.139
nimantraṇavacas tasya tūrṇaṃ dhūmaśikhasya tat / tataś cacāla caturaṃ pradhāvitaturaṃgamaḥ // 7.5.140
kṣaṇāc ca pṛṣṭhato yāvadvīkṣate valitānanaḥ / tāvaddhumaśikhaṃ paścādāgataṃ taṃ dadarśa saḥ // 7.5.141
cikṣepa cāśu mārge 'sya mṛttikāṃ tāṃ svapṛṣṭhataḥ / kṣiptayātra tayā madhye sadyo 'bhutparvato mahān // 7.5.142
tamullaṅghya kathaṃcittam āgataṃ vīkṣya rākṣasam / tathaiva pṛṣṭhatastoyaṃ tatsa rājasuto 'kṣipat // 7.5.143
tena tatrāntarā jajñe velladvīcirmahānadī / tām apy utīrya katham apy āgate 'sminniśācare // 7.5.144
śīghraṃ śṛṅgabhujaḥ paścātkaṇṭakāṃstānavākirat / tair udbabhūva gahanaṃ vanaṃ madhye sakaṇṭakam // 7.5.145
tato 'pi nirgate tasmin rakṣasyagniṃ svapṛṣṭhataḥ / jahau tena sa jajvāla mārgaḥ satṛṇakānanaḥ // 7.5.146
taṃ vīkṣya khāṇḍavam iva jvalitaṃ duratikramam / yayau dhūmaśikhaḥ khinno bhītaś ca sa yathāgatam // 7.5.147
tadā rūpaśikhāmāyāmohitaḥ sa hi rākṣasaḥ / padbhyāmāgādagāccaiva na sasmāra nabhogatim // 7.5.148
atha praśaṃsann antas tatpriyāmāyāvijṛmbhitam / gatabhīrāyayau dhūmapuraṃ śṛṅgabhujaḥ sa tat // 7.5.149
tato rūpaśikhāyai taṃ samarpyāśvaṃ nivedya ca / yathā kṛtaṃ sa hṛṣṭāyai jagāmāgniśikhāntikam // 7.5.150
nimantrito mayā gatvā bhrātā dhūmaśikhastava / ity uktavantaṃ taṃ so 'tra saṃbhranto gniśikho 'bravīt // 7.5.151
yadi tatra gato 'bhūstvamabhijñānaṃ taducyatām / iti tenoditaḥ śṛṅgabhujo jihmaṃ jagāda tam // 7.5.152
śṛṇvidaṃ vacmyabhijñānaṃ tatra devakule vibhoḥ / vāme 'sti pārvatī pārśve dakṣiṇe ca vināyakaḥ // 7.5.153
tac chrutvā vismitaḥ so 'gniśikhaḥ kṣaṇam acintayat / kathaṃ gato 'pi madbhrātrā śakito naiṣa khāditum // 7.5.154
tajjāne mānuṣo nāyaṃ devo 'yaṃ ko'pi niścitam / anurūpas tad eṣo 'stu bhartāsyā duhiturmama // 7.5.155
iti saṃcintya taṃ śṛṅgabhujaṃ rūpaśikhāntikam / kṛtārthaṃ vyasṛjatsvaṃ tu nāṅgabhedaṃ viveda saḥ // 7.5.156
sa ca śṛṅgabhujas tatra gatvā pariṇayotsukaḥ / bhuktapītastayā sākaṃ kathaṃcidanayanniśām // 7.5.157
prātaś cāgniśikhas tasmai tāṃ sa rūpaśikhāṃ dadau / ṛddhyā svasiddhyucitayā vidhivadvahnisākṣikam // 7.5.158
kva rākṣasasutā kutra rājaputraḥ kva caitayoḥ / vivāho bata citraiva gatiḥ prāktanakarmaṇām // 7.5.159
sa reje rājasūnustāṃ prāpya rakṣaḥsutāṃ priyām / peśalāṃ paṅkasaṃbhūtāṃ rājahaṃso 'bjinīm iva // 7.5.160
tasthau ca sa tayā tatra tadekamanasā saha / bhuñjāno vividhān bhogān rakṣaḥ siddhyupakalpitān // 7.5.161
gateṣv atha dineṣv atra tāṃ sa rūpaśikhāṃ rahaḥ / avādīdehi gacchāvo vardhamānapuraṃ priye // 7.5.162
sā hi svā rājadhānī nas tasyāścaivaṃ pravāsanam / paraiḥ soḍhuṃ na śaknomi mānaprāṇā hi mādṛśāḥ // 7.5.163
tanmuñca janmabhūmiṃ tvamatyājyām api matkṛte / āvedaya pitustaṃ ca haste hemaśaraṃ kuru // 7.5.164
iti śṛṅgabhujenoktā sā taṃ rūpaśikhābravīt / yadādiśasi tatkāryamāryaputra mayādhunā // 7.5.165
kā janmabhūḥ kaḥ svajanaḥ sarvametadbhavānmama / na pativyatirekeṇa sustrīṇāmaparā gatiḥ // 7.5.166
tātasyāvedanīyaṃ tu naitatso 'smān hi na tyajet / tasmād aviditaṃ tasya gantavyaṃ krodhanasya naḥ // 7.5.167
āgamiṣyati cetpaścādbuddhvā parijanāt tataḥ / mohayiṣyāmyabuddhiṃ taṃ bhautatulyaṃ svavidyayā // 7.5.168
iti tasyā vacaḥ śrutvā prahṛṣṭaḥ so 'pare 'hani / dattarājyārdhayānargharatnapūrṇasamudgayā // 7.5.169
tayaivānītataccārusuvarṇaśarayā saha / āruhya śaravegākhyaṃ tadīyaṃ turagottamam // 7.5.170
vañcayitvā parijanaṃ svairodyānabhramacchalāt / tataḥ śṛṅgabhujaḥ prāyād vardhamānapuraṃ prati // 7.5.171
gatayordūramadhvānaṃ buddhvā so 'gniśikhastayoḥ / daṃpatyorāyayau paścānnabhasā rākṣasaḥ krudhā // 7.5.172
tasyāgamanavegotthaṃ śabdaṃ śrutvā ca dūrataḥ / mārge rūpaśikhā sātha taṃ śṛṅgabhujam abravīt // 7.5.173
āryaputrāgatastāto nivartayitumeṣa naḥ / tattvamāsveha niḥśaṅkaḥ paśyainaṃ vañcaye katham // 7.5.174
naiṣa drakṣyati sāśvaṃ tvāṃ vidyayācchāditaṃ mayā / ity uktvāśvāvatīrṇā sā puṃrūpaṃ māyayākarot // 7.5.175
ihāyāti mahadrakṣastattvaṃ tūṣṇīṃ kṣaṇaṃ bhava / ity uktvā kāṣṭhikaṃ cātra dārvarthaṃ vanam āgatam // 7.5.176
tatkuṭhāreṇa kāṣṭhāni pāṭayantī kilāsta sā / tadā rūpaśikhā śṛṅgabhuje paśyati sasmite // 7.5.177
tāvatso 'gniśikhas tatra prāpyaitāṃ kāṣṭhikākṛtim / dṛṣṭvāvatīrya gaganānmūḍhaḥ papraccha rākṣasaḥ // 7.5.178
kiṃ bho dṛṣṭau pathānena yāntau strīpuruṣāviti / tataḥ kathaṃcit khinneva puṃveṣā sā tam abravīt // 7.5.179
na dṛṣṭau kaucidāvābhyāṃ svinnadṛgbhyāṃ pariśramāt / rakṣaḥpater mṛtasyādya dāhāyāgniśikhasya hi // 7.5.180
āvāṃ kāṣṭhāni bhūyāṃsi pāṭayantāviha sthitau / tac chrutvā rākṣasaḥ so 'tra mūḍhabuddhirvyacintayat // 7.5.181
aho kathaṃ vipanno 'haṃ tatkiṃ me sutayā tayā / gacchāmi tāvat pṛcchāmi gṛhe parijanaṃ nijam // 7.5.182
iti saṃcintya sa gṛhaṃ tūrṇam agniśikho yayau / bhartrā samaṃ hasantī sā prāgvatprāsthita tatsutā // 7.5.183
kṣaṇāc ca punarapyāgāt sāntarhāsātparicchadāt / pṛṣṭājjīvantamātmānaṃ śrutvā hṛṣṭaḥ sa rākṣasaḥ // 7.5.184
buddhvā ghoreṇa śabdena dūrāttaṃ punarāgatam / hayāvatīrṇā pracchādya māyayā pūrvavatpatim // 7.5.185
mārgāgatasya kasyāpi lekhahārasya has tataḥ / lekhamādāya puṃrūpaṃ cakre rūpaśikhā punaḥ // 7.5.186
tāvac ca pūrvavatprāptatadrūpāṃ tāṃ sa rākṣasaḥ / papraccha pathi sastrīkastvayā dṛṣṭaḥ pumāniti // 7.5.187
tataḥ puruṣarūpā sā śvasantī nijagāda tam / na tvarāhṛtacittena tādṛkko 'pīkṣito mayā // 7.5.188
ahamagniśikhenādya raṇe śatruhatena hi / kiṃciccheṣāsunā rājyaṃ svamarpayitumicchatā // 7.5.189
āhvānāya svanagare sthitenocchṛṅkhalasthiteḥ / bhrāturdhūmaśikhasyeha prahito lekhahārakaḥ // 7.5.190
tac chrutvāgniśikhaḥ so 'tra kiṃ hato 'haṃ parairiti / saṃbhrāntaḥ prayayau bhūyaḥ svagṛhaṃ tadavekṣitum // 7.5.191
ko hataḥ svastha eṣo 'ham ity abodhi tu naiva saḥ / ko 'py aho tāmasaś citro mūḍhasargaḥ prajāpateḥ // 7.5.192
gṛhaṃ prāptaśca tadbuddhvāpyasatyaṃ lokahāsanam / punaḥ sa nāyayau mohaśrānto vismṛtya tāṃ sutām // 7.5.193
sāpi saṃmohya pitaraṃ prāgvadrūpaśikhā patim / tam abhyagāt patihitādanyatsādhvyo na jānate // 7.5.194
tatas tayā samaṃ śṛṅgabhujaḥ patnyā sa satvaram / āścaryaturagārūḍho vardhamānapuraṃ yayau // 7.5.195
tatra buddhvā tamāyāntaṃ yuktaṃ śṛṅgabhujaṃ tayā / pitā vīrabhujas tasya hṛṣṭo 'gre niryayau nṛpaḥ // 7.5.196
sa dṛṣṭvā śobhitaṃ vadhvā taṃ śaurim iva bhāmayā / prāptāṃ tadā navāṃ mene narendro rājyasaṃpadam // 7.5.197
aśvāvatīrṇamenaṃ ca pādalagnaṃ savallabham / utthāpyāliṅgya tanayaṃ harṣabāṣpāmbu bibhratā // 7.5.198
cakṣuṣeva kṛtodāranirvicchamanamaṅgalaḥ / prāveśayad rājadhānīṃ sa tato vihitotsavaḥ // 7.5.199
kva gato 'bhūstvamityatra tena pṛṣṭaḥ suto 'tha saḥ / nijamāmūlataḥ śṛṅgabhujo vṛttāntam abravīt // 7.5.200
āhūya tatsamakṣaṃ ca bhrātṛbhyastatsamarpayat / sa nirvāsabhujādibhyastebhyo hemamayaṃ śaram // 7.5.201
tatsa buddhvā ca pṛṣṭvā ca teṣu vīrabhujo nṛpaḥ / vyarajyadanyeṣu suteṣvekaṃ mene ca taṃ sutam // 7.5.202
tataḥ sa rājā matimān samyag evam acintayat / jāne yathaiṣa vidveṣād abhūd ebhiḥ pravāsitaḥ // 7.5.203
pāpairniraparādho 'pi śatrubhirbhrātṛnāmabhiḥ / tathaiva nūnameteṣāṃ jananībhirmama priyā // 7.5.204
mātāsya sā guṇavarā nirdoṣā dūṣitā mṛṣā / tatkiṃ cireṇa paśyāmi yāvadady aiva niścayam // 7.5.205
ity ālocya yathāvattadīnaṃ nītvābhyagānniśi / jijñāsurayaśolekhāṃ rājñīṃ tāṃ sa nṛpo 'parām // 7.5.206
tadabhyāgamahṛṣṭā sā madyaṃ tenātipāyitā / ratāntasuptā vyalapadrājñi tasmin sajāgare // 7.5.207
mithyā guṇavarāyāścennāvadiṣyāma dūṣaṇam / tatkim evamupāyāsyadayaṃ rājādya mām iha // 7.5.208
iti tasyā vacaḥ śrutvā suptāyā duṣṭacetasaḥ / utpannaniścayo rājā krodhādutthāya niryayau // 7.5.209
gatvā svāvāsamānāyya sa jagāda mahattarān / uddhṛtya tāṃ guṇavarāṃ snātāmānayata drutam // 7.5.210
ayaṃ kṣaṇo hy adyatano jñānināniṣṭaśāntaye / tasyā bhūgṛhavāsasya kathito 'bhūtkilāvadhiḥ // 7.5.211
tac chrutvā taistathety uktvā gatvā snātā vibhūṣitā / rājñī guṇavarā kṣipramāninye sā tadantikam // 7.5.212
tatas tau daṃpatī tīrṇavirahārṇavanirvṛtau / anyonyāliṅganātṛptau ninyatustāṃ vibhāvarīm // 7.5.213
avarṇayatsa rājātra devyai tasyai mudā tadā / taṃ śṛṅgabhujavṛttāntaṃ tadeva nijasūnave // 7.5.214
sātha prabuddhā rājānaṃ gataṃ buddhvā savākchalam / saṃbhāvyaivāyaśolekhā viṣādam agamat param // 7.5.215
prātaś ca sa nṛpo vīrabhujo guṇavarāntikam / ānāyayacchṛṅgabhujaṃ sutaṃ rūpaśikhāyutam // 7.5.216
so 'bhyetya mātaraṃ dṛṣṭvā hṛṣṭo bhūgṛhanirgatām / tayorvavande caraṇau pitrornavavadhūyutaḥ // 7.5.217
adhvottīrṇaṃ tamāśliṣya putraṃ guṇavarāpi sā / tāṃ ca snuṣāṃ tathā prāptāmutsavādutsavaṃ yayau // 7.5.218
tataḥ pitur nideśāt sa tasyai śṛṅgabhujo 'bravīt / vistareṇa svavṛttāntaṃ yac ca rūpaśikhākṛtam // 7.5.219
tato guṇavarā rājñī sā prahṛṣṭā jagāda tam / kiṃ kiṃ na rūpaśikhayā kṛtaṃ putra tavānayā // 7.5.220
hitvā svajīvitaṃ bandhundeśaṃ ceha yadetayā / trīṇyetāni pradattāni tubhyaṃ citracaritrayā // 7.5.221
tvadarthamavatīrṇaiṣā kāpi devī vidhervaśāt / pativratānāṃ sarvāsāṃ yayā mūrdhni padaṃ kṛtam // 7.5.222
evam ukte tayā rājñā tadvākyamabhinandati / rājñi rūpaśikhāyāṃ ca vinayānatamūrdhani // 7.5.223
āyayau sa tay aiva prāgayaśolekhayā mṛṣā / dūṣito 'ntaḥpurādhyakṣo bhrāntatīrthaḥ surakṣitaḥ // 7.5.224
kṣatrā niveditaṃ taṃ ca prahṛṣṭaṃ caraṇānatam / jñātārtho 'pujayadrājā bhṛśaṃ vīrabhujo 'tha saḥ // 7.5.225
tenaivānāyya cānyāstā rājñīratraiva durjanīḥ / tamevovāca gacchaitā bhūgṛhe nikhilāḥ kṣipa // 7.5.226
tac chrutvā tāsu bhītāsu kṣiptāsu kṛpayā nṛpam / taṃ sā guṇavarā devī pādalagnā vyajijñapat // 7.5.227
deva mām eva bhūyo 'pi ciraṃ sthāpaya bhūgṛhe / prasīda naivametā hi bhītāḥ śaknomi vīkṣitum // 7.5.228
iti prārthya nṛpaṃ tāsāṃ bandhanaṃ sā nyavārayat / mahatāmanukampā hi viruddheṣu pratikriyā // 7.5.229
tatas tāḥ preṣitā rājñā lajjitāḥ svagṛhānyayuḥ / aniṣṭam api vāñchantyo dīyamānaṃ bhujāntaram // 7.5.230
tāṃ ca rājā guṇavarāṃ bahu mene mahāśayām / ātmānaṃ ca tayā patnyā kṛtapuṇyamamanyata // 7.5.231
athānāyya sutānanyānsa nirvāsabhujādikān / nirvāsayiṣyan yuktyā tān rājā kṛtakamabhyadhāt // 7.5.232
śrutaṃ mayā vaṇikpāpairbhavadbhiḥ pathiko hataḥ / tadbhrāntuṃ sarvatīrthāni yāta mā smeha tiṣṭhata // 7.5.233
tac chrutvā taṃ na śekuste nṛpaṃ bodhayituṃ nṛpāḥ / prabhau haṭhapravṛtte hi kasya pratyāyanā bhavet // 7.5.234
tatas tān gacchato dṛṣṭvā bhrātṝñ śṛṅgabhujo 'tha saḥ / kṛpodbhutāśrupūrṇākṣaḥ pitaraṃ taṃ vyajijñapat // 7.5.235
tātāparādham ekaṃ tvaṃ kṣamasvaiṣāṃ kṛpāṃ kuru / ity uktvā pādayos tasya nipapāta sa bhūpateḥ // 7.5.236
so 'pi matvā narendras taṃ bhūbhṛtbhārasahaṃ sutam / yaśodayāśritaṃ bālye 'py avatāraṃ harer iva // 7.5.237
gūḍhāśayo vairarakṣī vacas tasya tathākarot / te 'pi taṃ bhrātaraṃ sarve prāṇadaṃ menire nijam // 7.5.238
sarvāḥ prakṛtayo 'py atra tasya śṛṅgabhujasya tam / guṇātiśayamālokya dadhustadanurāgitām // 7.5.239
tato 'nyedyurguṇajyeṣṭhaṃ tajjyeṣṭheṣv api satsu saḥ / pitā vīrabhujo rājā yauvarājye 'bhiṣiktavān // 7.5.240
sa ca prāptābhiṣekaḥ san digjayāya yayau tataḥ / vijñapya pitaraṃ sarvair balaiḥ śṛṅgabhujaḥ saha // 7.5.241
bāhuvīryajitāśeṣavasudhādhipamaṇḍalam / ādāya cāyayau dikṣu pravikīrya yaśaḥśriyam // 7.5.242
tato vahan rājyabhāraṃ praṇatair bhrātṛbhiḥ saha / niścintabhogasukhitau rañjayan pitarau kṛtī // 7.5.243
dānaṃ dadad brāhmaṇebhyas tasthau śṛṅgabhujaḥ sukhī / rūpavatyārthasiddhyeva sa rūpaśikhayā saha // 7.5.244
ity ananyāḥ patiṃ sādhvyaḥ sarvākāramupāsate / ete gunavarārūpaśikhe śvaśrūsnuṣe yathā // 7.5.245
iti naravāhanadatto hariśikhamukhataḥ kathāmimāṃ śrutvā / ratnaprabhāsametaḥ sādhviti jalpaṃstutoṣa param // 7.5.246
utthāya cāhnikamathāśu vidhāya gatvā vatseśvarasya nikaṭaṃ sa pituḥ sabhāryaḥ / bhuktvāparāhṇamativāhya ca gītavādyaiḥ svāntaḥpure sadayito rajanīṃ nināya // 7.5.247
tataḥ prātaḥ punā ratnaprabhāsadmani taṃ sthitam / naravāhanadattaṃ te gomukhādyā upāgaman // 7.6.1
marubhūtiḥ sa tu manākpītāsavamadālasaḥ / baddhapuṣpo 'nuliptaś ca vilambita upāyayau // 7.6.2
praskhalatpadayā gatyā hāsayaṃstaṃ girā tadā / tannītirañjitamukho narmaṇovāca gomukhaḥ // 7.6.3
yaugandharāyaṇasuto bhūtvā nītiṃ na vetsi kim / prātaḥ pibasi madyaṃ yanmattaḥ prabhumupaiṣi ca // 7.6.4
tac chrutvā taṃ krudhā kṣībo marubhūtir jagāda saḥ / etan me prabhuṇā vācyamamunā guruṇāpi vā // 7.6.5
tvaṃ tu kaḥ śikṣayasi māmityakātmaja re vada / ity uktavantaṃ taṃ bhūyo hasannāha sa gomukhaḥ // 7.6.6
bhartsayantyavinītaṃ kiṃ svavācā prabhaviṣṇavaḥ / avaśyaṃ tasya vaktavyaṃ tatpārśvasthairyathocitam // 7.6.7
satyaṃ cetyakaputro 'haṃ tvaṃ mantrivṛṣabhaḥ punaḥ / vakti te jāḍyam evaitadviṣāṇe staḥ paraṃ na te // 7.6.8
ity ukto gomukhenātra marubhūtirabhāṣata / tav aiva vṛṣabhatvaṃ hi gomukhasyopapadyate // 7.6.9
tathāpi yadadānto 'si so 'yaṃ te jātisaṃkaraḥ / etac chrutvātra sarveṣu hasatsūvāca gomukhaḥ // 7.6.10
marubhūtirayaṃ ratnaṃ jātu yatnaśatairapi / avedhyaṃ vajrametasmin guṇaṃ ko hi praveśayet // 7.6.11
anyatpuruṣaratnaṃ tadyadayatnena vedhyate / sikatāsetuvṛttāntaṃ śṛṇu cātra nidarśanam // 7.6.12
āsīt ko'pi pratiṣṭhāne tapodatta iti dvijaḥ / sa pitrā kleśyamāno 'pi vidyā nādhyaita śaiśave // 7.6.13
anantaraṃ garhyamāṇaḥ sarvairanuśayānvitaḥ / sa vidyāsiddhaye taptuṃ tapo gaṅgātaṭaṃ yayau // 7.6.14
tatrāśritogratapasas tasya taṃ vīkṣya vismitaḥ / vārayiṣyandvijacchadmā śakro nikaṭamāyayau // 7.6.15
āgatya ca sa gaṅgāyāstaṭāccikṣepa vāriṇi / uddhṛtyoddhṛtya sikatāḥ paśyatas tasya sormiṇi // 7.6.16
tad dṛṣṭvā muktamaunas taṃ tapodattaḥ sa pṛṣṭavān / aśrāntaḥ kim idaṃ brahman karoṣīti sakautukam // 7.6.17
nirbandhapṛṣṭaḥ sa ca taṃ śakro 'vādīddvijākṛtiḥ / setuṃ badhnāmi gaṅgāyāṃ tārāya prāṇināmiti // 7.6.18
tato 'bravīttapodattaḥ setuḥ kiṃ mūrkha badhyate / gaṅgāyāmoghahāryābhiḥ sikatābhiḥ kadācana // 7.6.19
tac chrutvā tam uvācaivaṃ śakro 'tha dvijarūpadhṛk / yadyevaṃ vetsi tadvidyāṃ vinā pāṭhaṃ vinā śrutam // 7.6.20
kasmādvratopavāsādyaistvaṃ sādhayitumudyataḥ / iyaṃ śaśaviṣāṇecchā vyomni vā citrakalpanā // 7.6.21
anakṣaro lipinyāso yadvidyādhyayanaṃ vinā / evaṃ yadi bhavedetannahyadhīyīta kaścana // 7.6.22
ity uktaḥ sa tapodattaḥ śakreṇa dvijarūpiṇā / vicārya tattathā matvā tapastyaktvā gṛhaṃ yayau // 7.6.23
evaṃ sudhīḥ sukhaṃ bodhyo marubhūtistu durmatiḥ / na śakyate bodhayituṃ bodhyamānaś ca kupyati // 7.6.24
ity ukte gomukhenātra madhye hariśikho 'bhyadhāt / bhavanti sukhasaṃbodhyāḥ satyaṃ deva sumedhasaḥ // 7.6.25
tathā ca pūrvamabhavad vārāṇasyāṃ dvijottamaḥ / kaścidvirūpaśarmākhyo virūpo nirdhanastathā // 7.6.26
sa cavairūpyadaurgatyanirviṇṇastattapovanam / gatvā tīvraṃ tapaścakre rūpadraviṇakāṅkṣayā // 7.6.27
tataḥ surapatiḥ kṛtvā vikṛtavyādhitākṛteḥ / jambukasyādhamaṃ rūpametyāgre tasya tasthivān // 7.6.28
taṃ vilokya parītāṅgamakṣikābhiralakṣaṇam / virūpaśarmā śanakairmanasā vimamarśa saḥ // 7.6.29
īdṛśā api jāyante saṃsāre pūrvakarmabhiḥ / tanmamālpamidaṃ dhātrā kṛtaṃ yannedṛśaḥ kṛtaḥ // 7.6.30
ko daivalikhitaṃ bhogaṃ laṅghayed ity avetya saḥ / virūpaśarmā śanakais tapaḥsthānād yayau gṛham // 7.6.31
itthaṃ subuddhiralpena deva yatnena bodhyate / na kṛcchreṇāpi mahatā nirvicāramatiḥ punaḥ // 7.6.32
evaṃ hariśikhenokte śraddhadhāne ca gomukhe / marubhūtiranātmajñaḥ kṣībo 'tikupito 'bravīt // 7.6.33
balaṃ gomukha vācyeva na tu bāhvorbhavādṛśām / vācālaiḥ kalahaḥ klībaistrapākṛdbāhuśālinām // 7.6.34
iti bruvāṇaṃ yuddhecchuṃ marubhūtiṃ smitānanaḥ / naravāhanadatto 'tha prabhuḥ svayamasāntvayat // 7.6.35
visṛjya taṃ ca svagṛhaṃ taṃ bālasakhivatsalaḥ / kurvandivasakāryāṇi nināya tadahaḥ sukham // 7.6.36
prātaś ca sarveṣv āyāteṣv eṣu mantriṣu taṃ priyā / ratnaprabhā jagādaivaṃ marubhūtau trapānate // 7.6.37
tvamāryaputra sukṛtī yasya te sacivā ime / ābālyasnehanigaḍanibaddhāḥ śuddhacetasaḥ // 7.6.38
ete ca dhanyā yeṣāṃ tvamīdṛksnehaparaḥ prabhuḥ / prākkarmopārjitā yūyamanyonyasya na saṃśayaḥ // 7.6.39
evam ukte tayā rājñyā vasantakasuto 'bravīt / naravāhanadattasya narmamittraṃ tapantakaḥ // 7.6.40
satyaṃ purvārjito 'yaṃ naḥ svāmī sarvaṃ hi tiṣṭhati / pūrvakarmavaśādeva tathā ca śrūyatāṃ kathā // 7.6.41
abhucchrīkaṇṭhanilaye vilāsapuranāmani / pure vinayaśīlākhyo nāmnānvarthena bhūpatiḥ // 7.6.42
tasya prāṇasamā devī babhūva kamalaprabhā / tayā sākaṃ ca bhogaikasaktas tasthau cirāya saḥ // 7.6.43
atha kālena bhūpasya jarā saundaryahāriṇī / tasyāvirāsīt tāṃ dṛṣṭvā sa cāsīdatiduḥkhitaḥ // 7.6.44
himāhatamivāmbhojaṃ palitamlānamānanam / darśayāmi kathaṃ devyai hā dhiṅme maraṇaṃ varam // 7.6.45
ityādi cintayan so 'tha sadasyāhūya bhūpatiḥ / vaidyaṃ taruṇacandrākhyaṃ nijagāda kṛtādaraḥ // 7.6.46
bhadra bhaktastvamasmāsu kuśalaś ceti pṛcchyase / apy asti kācid yuktiḥ sā yayeyaṃ vāryate jarā // 7.6.47
tac chrutvaiva kalāmātrasāro vāñchansa pūrṇatām / vakrastaruṇacandro 'ntaḥ satyanāmā vyacintayat // 7.6.48
mūrkho 'yaṃ nṛpatirbhojyo mayā vetsyāmi ca kramāt / iti saṃcintya sa bhiṣaktam evam avadannṛpam // 7.6.49
ekastvaṃ bhūgṛhe māsānaṣṭau yadidamauṣadham / upayuṅkṣe tato deva jarāmapanayāmi te // 7.6.50
etac chrutvaiva sa nṛpastadbhūgṛhamakārayat / kṣamante na vicāraṃ hi mūrkhā viṣayalolupāḥ // 7.6.51
rājansattvena pūrveṣāṃ tapasā ca damena ca / rasāyanāni siddhāni prabhāveṇa yugasya ca // 7.6.52
adyatve ca śrutānyeva rasānyetāni bhūpate / sāmagryabhāvāt kurvanti yatpratyuta viparyayam // 7.6.53
tanna yuktamidaṃ dhūrtāḥ krīḍantyeva hi bāliśaiḥ / kiṃ deva samatikrāntamāgacchati punarvayaḥ // 7.6.54
ity ādi mantriṇāṃ vākyaṃ na lebhe tasya cāntaram / āvṛte hṛdaye rājño gāḍhayā bhogatṛṣṇayā // 7.6.55
viveśa ca girā tasya bhiṣajastatsa bhūgṛham / ekākī vāritāśeṣarājocitaparicchadaḥ // 7.6.56
eko vaidyaḥ svabhṛtyena sahaikenaiva tasya saḥ / tatrauṣadhādicaryāyāṃ babhūva paricārakaḥ // 7.6.57
tasthau ca tatra sa nṛpo bhūmigarbhe tamomaye / ajñāna iva bhūyastvātprasṛte hṛdayādbahiḥ // 7.6.58
gateṣu cātra māseṣu ṣaṇmātreṣv asya bhūpateḥ / vilokyābhyadhikībhūtāṃ tāṃ jarāṃ sa śaṭho bhiṣak // 7.6.59
ājahāra kam apy ekaṃ puruṣaṃ tādṛśākṛtim / rājānaṃ tvāṃ karomīti yuvānaṃ kṛtasaṃvidam // 7.6.60
tataḥ suraṅgāṃ bhūgehe dūrāddattvātra taṃ nṛpam / suptaṃ hatvā tayā nītvā so 'ndhakūpe 'kṣipanniśi // 7.6.61
tay aiva puruṣaṃ taṃ ca taruṇaṃ tatra bhūgṛhe / praveśya sthāpayām āsa suraṅgāṃ pidadhe ca tām // 7.6.62
saṃprāpya mūḍhabuddhīnāmavakāśaṃ nirargalam / ucchṛṅkhalamatiḥ kuryātprākṛtaḥ kiṃ na sāhasam // 7.6.63
tataḥ sa sarvāḥ prakṛtīr vaidyo 'nyedyur abhāṣata / ajaro 'yaṃ kṛtas tāvat ṣaḍbhir māsair mayā nṛpaḥ // 7.6.64
māsadvayena caitasya rūpamanyadbhaviṣyati / taddūrātkiṃcidātmānamasmai darśayatādhunā // 7.6.65
ity uktvā bhūgṛhadvāri sarvānānīya darśayan / tasmai nyavedayadyūne sa teṣāṃ nāmakarmaṇī // 7.6.66
ity antaḥpuraparyantaṃ māsadvitayamanvaham / bhūgṛhe 'bodhayadyuktyā yuvānaṃ puruṣaṃ sa tam // 7.6.67
prāpte ca samaye taṃ sa bhogapuṣṭaṃ dharāgṛhāt / ujjahārājaraḥ so 'yaṃ jāto rājetyudāharan // 7.6.68
tataś cauṣadhisaṃsiddhiḥ saiṣa rājeti tatra saḥ / paryavāryata hṛṣṭābhiḥ pumān prakṛtibhir yuvā // 7.6.69
atha snātastathā labdharājyo rājocitāḥ kriyāḥ / cakāra sa sahāmātyaiḥ sotsavastaruṇaḥ pumān // 7.6.70
tadāprabhṛti tasthau ca kurvanrājyaṃ sukhena saḥ / nāmājara iti prāpya krīḍannantaḥpuraiḥ saha // 7.6.71
sarve caitamasaṃbhāvyavaidyavṛttāviśaṅkinaḥ / rasāyanaparāvṛttarūpaṃ svaṃ menire prabhum // 7.6.72
prītyānurañjya prakṛtīrdevīṃ ca kamalaprabhām / so 'tha svamitrairajaro rājābhuṅkta saha śriyam // 7.6.73
mittraṃ bheṣajacandrākhyaṃ tathānyaṃ padmadarśanam / ubhe ātmasame cakre hasyaśvagrāmapūrite // 7.6.74
vaidyaṃ taruṇacandraṃ tu prakriyārthamamānayat / na tu tasmin viśaśvāsa satyadharmacyutātmani // 7.6.75
ekadā ca sa vaidyastaṃ svairaṃ rājānam abravīt / kiṃ māmagaṇayitvaiva svātantryeṇa viceṣṭase // 7.6.76
tadvismṛtaṃ yadā rājā bhavāniha mayā kṛtaḥ / tac chrutvaiva sa rājā tamajaro vaidyamabhyadhāt // 7.6.77
aho mūrkho 'si kaḥ kasya kartā dātāpi vā pumān / prāktanaṃ karma hi sakhe karoti ca dadāti ca // 7.6.78
atastvaṃ mā kṛthā darpaṃ tapaḥsiddhamidaṃ hi me / etac ca darśayiṣyāmi pratyakṣamacireṇa te // 7.6.79
ity uktas tena sa trasta iva vaidyo vyacintayat / aho kim apy adhṛṣṭo 'yaṃ dhīro jñānīva bhāṣate // 7.6.80
yadrahasyāntaraṅgatvaṃ svāmisaṃvananaṃ param / tad api kṣamate nāsminnanuvartyastadeṣa me // 7.6.81
paśyāmi tāvatkimayaṃ sākṣānme darśayiṣyati / ity ālocya tathety evaṃ bhiṣaktūṣṇīṃ babhūva saḥ // 7.6.82
anyedyuścājaro rājā paribhrāntuṃ sa niryayau / krīḍaṃstaruṇacandrādyaiḥ sevyamānāḥ suhṛtsakhaḥ // 7.6.83
bhrāmyan prāpto nadītīraṃ yasyā madhye dadarśa saḥ / pravāhe vahadāyātaṃ sauvarṇaṃ padmapañcakam // 7.6.84
ānāyayac ca bhṛtyaistadgṛhītvā pravilokya ca / vaidyaṃ taruṇacandraṃ taṃ jagāda nikaṭasthitam // 7.6.85
nadītīreṇa gaccha tvamupariṣṭādito 'munā / utpattisthānam eteṣāṃ paṅkajānāṃ gaveṣaya // 7.6.86
tac ca dṛṣṭvā tvamāgaccheḥ sumahatkautukaṃ hi me / adbhuteṣveṣu padmeṣu tvaṃ ca dakṣaḥ suhṛnmama // 7.6.87
ity uktvā preṣitas tena rājñā sa vivaśo bhiṣak / yathādiṣṭena mārgeṇa tatheti prayayau tataḥ // 7.6.88
rājāpyayāsīt svapuraṃ sa ca gacchan bhiṣak kramāt / prāpadāyatanaṃ śaivaṃ nadyās tasyās taṭasthitam // 7.6.89
tadagre tatsarittīrthataṭe vaṭamahātarum / apaśyal lambamānaṃ ca tasminnarakaraṅkakam // 7.6.90
tataḥ śrāntaḥ kṛtasnāno devam abhyarcya tatra saḥ / yāvattiṣṭhati megho 'tra tāvadāgatya vṛṣṭavān // 7.6.91
meghābhivṛṣṭāt tasmāc ca vaṭaśākhāvalambinaḥ / mānuṣāsthikaraṅkādye nyapataṃstoyabindavaḥ // 7.6.92
nadyāstīrthajale tasyāstebhyastāni dadarśa saḥ / jāyamānāni padmāni sauvarṇāni kṣaṇādbhiṣak // 7.6.93
aho kimidamāścaryaṃ kaṃ pṛcchāmyajane vane / yadi vā veda kaḥ sargaṃ bahvāścaryamayaṃ vidheḥ // 7.6.94
dṛṣṭastāvanmayā so 'yaṃ kanakāmbhoruhākaraḥ / tadetatprakṣipāmyatra tīrthe narakalevaram // 7.6.95
dharmo 'stu vaitatpṛṣṭhe ca jāyantām ambujāni vā / ity ālocya sa vṛkṣāgrāt tataḥ kaṅkālamakṣipat // 7.6.96
nītvā ca taddinaṃ tatra siddhakaryo 'pare 'hani / pratyāvartiṣṭa sa tato bhiṣagdeśaṃ nijaṃ prati // 7.6.97
dinaiḥ katipayaḥ prāpa tadvilāsapuraṃ ca saḥ / tasyājarasya nikaṭaṃ rājño 'dhvakṛśadhūsaraḥ // 7.6.98
dvāḥsthenāvedito yāvatpraviśya caraṇānataḥ / sa pṛṣṭakuśalo rājñā vṛttāntaṃ vakti taṃ bhiṣak // 7.6.99
tāvat sa vijanaṃ kṛtvā rājā taṃ svayam abhyadhāt / dṛṣṭaṃ hemāmbujotpattisthānaṃ tadbhavatā sakhe // 7.6.100
tatkṣetramuttamaṃ caivaṃ tatra dṛṣṭastvayā ca saḥ / karaṅko vaṭavṛkṣe tāṃ prāktanīṃ viddhi me tanum // 7.6.101
tadūrdhvapādena mayā lambamānena kurvatā / tapas tatra purā tyaktamupaśoṣya kalevaram // 7.6.102
tapasas tasya māhātmyātkaraṅkātpracyutais tataḥ / meghāmbubhis te jāyante padmās tatra hiraṇmayāḥ // 7.6.103
sa karaṅkaś ca yatkṣiptastīrthe tatra mama tvayā / yuktaṃ tadvihitaṃ tvaṃ hi mittraṃ me pūrvajanmani // 7.6.104
eṣa bheṣajacandraś ca tathāsau padmadarśanaḥ / etāvapi ca tajjanmasaṃgatau suhṛdau mama // 7.6.105
tattasya tapaso mittra prāktanasya prabhāvataḥ / jātismaratvaṃ jñānaṃ ca rājyaṃ copanataṃ mama // 7.6.106
tadetaddarśitaṃ tubhyaṃ yuktyā pratyakṣato mayā / bhavatkṣiptāsthisaṃghātaṃ sābhijñānaṃ ca varṇitam // 7.6.107
tasmāttubhyaṃ mayā rājyamadāyīti mama tvayā / ahaṃkāro na kartavyaḥ sthāpyaṃ ceto na duḥsthitam // 7.6.108
vinā hi prāktanaṃ karma na dātā ko'pi kasyacit / agarbhājjanturaśnāti pūrvakarmataroḥ phalam // 7.6.109
ity uktaḥ sa bhiṣaktena rājñā dṛṣṭvā tathaiva tat / asaṃtoṣaṃ punarnaiva tatsevāsukhito 'bhyagāt // 7.6.110
so 'pi rājājaro jātismarastaṃ bhiṣajaṃ tataḥ / saṃmānyārthapradānena yathocitamudāradhīḥ // 7.6.111
antaḥpuraiḥ suhṛdbhiś ca sākaṃ nayajitāṃ mahīm / bhuñjānaḥ sukṛtaprāptāṃ sukhamāstāpakaṇṭakām // 7.6.112
evaṃ bhavati loke 'smin deva sarvasya sarvadā / prākkarmopārjitaṃ jantoḥ sarvam eva śubhāśubham // 7.6.113
tasmāttvam api naḥ svāmī manye janmāntarārjitaḥ / satsv anyeṣv evam asmākaṃ prasanno 'sy anyathā katham // 7.6.114
ity apūrvaramaṇīyavicitrāṃ kāntayā saha tapantakavaktrāt / saṃniśamya sa kahāmudatiṣṭhat snātum atra naravāhanadattaḥ // 7.6.115
kṛtasnāno gatvā nikaṭamatha vatseśanṛpateḥ pitur muñcan mātur muhur amṛtavarṣaṃ nayanayoḥ / kṛtāhāras tābhyāṃ saha sadayito mantrisahitaḥ sukhair āpānādyair dinam anayad etāṃ ca rajanīm // 7.6.116
tataḥ sa ratnaprabhayā samaṃ tadvāsaveśmani / sthito 'nyedyuḥ kathāḥ kurvaṃstāstāḥ sa sacivaiḥ saha // 7.7.1
naravāhanadatto 'tra mandiraprāṅgaṇe bahiḥ / akasmātpuruṣasyeva śuśrāvākranditadhvanim // 7.7.2
kim evam iti kasmiṃścit pṛcchatyāgatya ceṭikāḥ / abruvan kañcukī krandaty eṣa dharmagiriḥ prabho // 7.7.3
ihāgatya hi mūrkheṇa mittreṇa kathito 'dhunā / tīrthayātrāgato 'muṣya bhrātā deśāntare mṛtaḥ // 7.7.4
tena rājakulastho 'smīty asmarañ śokamohitaḥ / sākrandaḥ san gṛhaṃ nītaḥ saṃpraty eṣa bahir janaiḥ // 7.7.5
tac chrutvā yuvarāje 'smiñ jātaduḥkhe 'nukampayā / rājñī ratnaprabhā tatra viṣaṇṇeva jagāda sā // 7.7.6
priyabandhuviyogotthamaho duḥkhaṃ durutsaham / kaṣṭaṃ kiṃ na kṛto dhātrā jano 'yamajarāmaraḥ // 7.7.7
iti rājñīvacaḥ śrutvā marubhūtiruvāca tām / martyeṣvetatkuto devi tathāhīmāṃ kathāṃ śṛṇu // 7.7.8
cirāyurnāmni nagare cirāyurnāma bhūpatiḥ / pūrvaṃ cirāyurevāsītketanaṃ sarvasaṃpadām // 7.7.9
tasya nāgārjuno nāma bodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ / dayālurdānaśīlaś ca mantrī vijñānavānabhūt // 7.7.10
yaḥ sarvauṣadhiyuktijñaścakre siddharasāyanaḥ / ātmānaṃ taṃ ca rājānaṃ vijaraṃ cirajīvitam // 7.7.11
kadācinmantriṇas tasya bālaḥ pañcatvamāyayau / nāgārjunasya putreṣu sarveṣu dayitaḥ sutaḥ // 7.7.12
sa tena dṛṣṭasaṃtāpo martyānāṃ mṛtyuśāntaye / amṛtaṃ saṃdadhe dravyaistapodānaprabhāvataḥ // 7.7.13
śeṣauṣadhasya tvekasya kālayogaṃ sa melane / yāvatpratīkṣate tāvadindreṇa tadabudhyata // 7.7.14
indraḥ sam āmantrya surairaśvināvevamādiśat / gatvā nāgārjunaṃ brūtamidaṃ madvacanādbhuvi // 7.7.15
ko 'yaṃ kartum ihārabdho mantriṇāpyanayastvayā / kiṃ tvaṃ prajāpatiṃ jetumudyato bata sāṃpratam // 7.7.16
martyā maraṇadharmāṇas tena ye kila nirmitāḥ / sādhayitvāmṛtaṃ yat tān amarān kartum icchasi // 7.7.17
evaṃ kṛte viśeṣo hi kaḥ syād devamanuṣyayoḥ / yaṣṭavyayājakābhāvādbhajyate ca jagatsthitiḥ // 7.7.18
tadasmadvacanādetatsaṃharāmṛtasādhanam / anyathā kupitā devāḥ śāpaṃ dāsyanti te dhruvam // 7.7.19
yacchokādeṣa yatnaste sa svarge tvatsutaḥ sthitaḥ / iti saṃdiśya śakrastau prajighāyāśvināvubhau // 7.7.20
tau cāgatya gṛhītārghau tadāgamanatoṣiṇe / ūcatuḥ śakrasaṃdeśaṃ tasmai nāgārjunāya tam // 7.7.21
putraṃ jagadatuścāsya divi devaiḥ samaṃ sthitam / tato nāgārjunaḥ so 'tra viṣaṇṇaḥ sannacintayat // 7.7.22
na karomīndravakyaṃ ceddevāstattāvadāsatām / imāveva na kiṃ śāpamaśvinau me prayacchataḥ // 7.7.23
tadetadāstām amṛtaṃ na siddho me manorathaḥ / putraś ca me prāksukṛtairaśocyāṃ sa gato gatim // 7.7.24
ity ālocyāśvinau devau so 'tra nāgārjuno 'bravīt / anuṣṭhitā mayendrājñā saṃharāmyamṛtakriyām // 7.7.25
pañcāhenāmṛte siddhe kṛtaivaiṣājarāmarā / mayābhaviṣyatpṛthivī yuvāṃ cennāgamiṣyatam // 7.7.26
ity uktvā tatsamakṣaṃ tattadvākhyānnicakhāna saḥ / dharaṇyāmamṛtaṃ siddhaprāyaṃ nāgārjunastadā // 7.7.27
tato 'śvinau tam āpṛcchya gatvā śakrāya taddivi / ācakhyatuḥ kṛtaṃ kāryaṃ nanandātha ca devarāṭ // 7.7.28
tāvaccāra cirāyuḥ sa rājā nāgārjunaprabhuḥ / putraṃ jīvaharaṃ nāma yauvarājye 'bhiṣiktavān // 7.7.29
abhiṣiktaṃ ca taṃ mātā prāṇāmārthamupāgatam / rājñī dhanaparā nāma hṛṣṭaṃ dṛṣṭvābravītsutam // 7.7.30
yauvarājyamidaṃ prāpya putra hṛṣyasi kiṃ mṛṣā / rājyaprāptyai kramo hy eṣa tapasā ca na vidyate // 7.7.31
yuvarājā hi bahavo gatāḥ putrāḥ pitustava / na rājyaṃ kenacitprāptaṃ prāptaṃ sarvair viḍambanam // 7.7.32
nāgārjunena dattaṃ hi tadrājñe 'smai rasāyanam / vayo varṣaśataṃ yena prāptamasyedamaṣṭamam // 7.7.33
ko jānāti kiyantyanyānyapi prāpsyanti ca kramāt / yuvarājānnṛpasyāsya kurvato 'lpāyuṣaḥ sutān // 7.7.34
etac chrutvā viṣaṇṇaṃ taṃ putraṃ sā punarabravīt / yadi rājyena te kṛtyaṃ tadupāyamimaṃ kuru // 7.7.35
eṣa nāgārjuno mantrī pratyahaṃ vihitāhnikaḥ / āhārasamaye dātā karotyudghoṣaṇāmimām // 7.7.36
ko 'rthī prārthayate kaḥ kiṃ tasmai kiṃ dīyatāmiti / svaśiro me prayaccheti tatkālaṃ bruhi gaccha tam // 7.7.37
satyavāci tatas tasmiṃśchinnamūrdhni mṛte nṛpaḥ / tacchokātpañcatāṃ yāyādvanaṃ vaiṣa samāśrayet // 7.7.38
tataḥ prāpsyasi rājyaṃ tvamupāyo 'nyo 'tra nāsti te / iti māturvacaḥ śrutvā rājaputrastutoṣa saḥ // 7.7.39
tatheti tadvidhātuṃ ca cakār aiva sa niścayam / kaṣṭo hi bāndhavasnehaṃ rājyalobho 'tivartate // 7.7.40
atha rājasuto 'nyedyuḥ svairaṃ jīvaharo yayau / tasya bhojanavelāyāṃ gṛhaṃ nāgārjunasya saḥ // 7.7.41
kaḥ kiṃ yācata ityādi tadā tatra ca mantriṇam / vadantaṃ taṃ praviśy aiva sa mūrdhānamayācata // 7.7.42
āścaryaṃ vatsa śirasā kiṃ karoṣi mamāmunā / māṃsāsthikeśasaṃgho hi kvopayujyata eṣa te // 7.7.43
tathāpyarthastavānena yadi cchittvā gṛhāṇa tat / ity uktvopānayattasmai sa ca mantrī śirodharām // 7.7.44
rasāyanadṛḍhāyāṃ ca tasyāṃ praharataściram / rājasūnoryayuḥ khaḍgā bahavas tasya khaṇḍaśaḥ // 7.7.45
tāvadbuddhvaitadāyāntaṃ rājānaṃ taṃ cirāyuṣam / vārayantaṃ śirodānātso 'tra nāgārjuno 'bravīt // 7.7.46
jātismaro 'haṃ nṛpate navatiṃ ca navādhikām / janmāni svaśiro dattaṃ mayā janmani janmani // 7.7.47
idaṃ śatatamaṃ janma śirodānāya me prabho / tanmā sma vocaḥ kiṃcittvaṃ vimukho 'rthī na yāti me // 7.7.48
tadidānīṃ dadāmyasyai tvatputrāya nijaṃ śiraḥ / tvanmukhālokanāyaiṣa kṛpāṇaṃ tena tasya saḥ // 7.7.49
ityuktvāśliṣya taṃ bhūpaṃ cūrṇamānāyya koṣataḥ / alipadrājaputrasya kṛpāṇaṃ tena tasya saḥ // 7.7.50
tatkṛpāṇaprahāreṇa so 'tha tasya nṛpātmajaḥ / nāgārjunasya ciccheda śiro nālādivāmbujam // 7.7.51
athotthite mahākrande prāṇatyāgonmukhe nṛpe / ity uccacāra gaganādaśarīrātra bhāratī // 7.7.52
akāryaṃ mā kṛthā rājannaśocyo hy eṣa te sakhā / nāgārjuno 'punarjanmā gato buddhasamāṃ gatim // 7.7.53
etac chrutvā sa virataścirāyurmaraṇānnṛpaḥ / dattadānaḥ śucā tyaktarājyo vanamaśiśriyat // 7.7.54
tatra kālena tapasā sa prāpa paramāṃ gatim / tatputro 'py adhitasthau tadrājyaṃ jīvaharo 'tra saḥ // 7.7.55
prāptarājyaś ca nacirādrāṣṭrabhedaṃ vidhāya saḥ / hato nāgārjunasutaiḥ smaradbhistadvadhaṃ pituḥ // 7.7.56
tacchokād atha tanmātus tasyā hṛdayamasphuṭat / anāryajuṣṭena pahā pravṛttānāṃ śivaṃ kutaḥ // 7.7.57
rājye ca rājñyām anyasyāṃ jātas tasya cirāyuṣaḥ / śatāyur nāma putras tair mantrimukhyair nyaveśyata // 7.7.58
evaṃ nāgārjunārabdhaṃ martyānāṃ mṛtyunāśanam / na soḍhuṃ daivatairyāvatso 'pi mṛtyuvaśaṃ gataḥ // 7.7.59
tasmādvidhātṛvihito 'yamanitya eva durvāraduḥkhabahulo nanu jīvalokaḥ / śakyaṃ na kartum api yatnaśatais tadatra kenāpi kiṃcid api necchati yadvidhātā // 7.7.60
ityākhyāya kathāṃ kila virate marubhūtike samaṃ sacivaiḥ / naravāhanadatto nijamutthāya cakāra divasakartavyam // 7.7.61
tato 'hani pare prāptaḥ sotkāṃ ratnaprabhāṃ priyām / śīghraṃ pratyāgamiṣyāmītyāśvāsyākheṭakāya saḥ // 7.8.1
vatseśena samaṃ pitrā vayasyaiścāṭavīṃ yayau / naravāhanadatto 'śvairgajaiś ca parivāritaḥ // 7.8.2
tatra bhinnebhakumbhānāṃ nakhodaraparicyutaiḥ / siṃhānāṃ hatasuptānāmuptabījeva mauktikaiḥ // 7.8.3
vyāghrāṇāṃ bhallalūnānāṃ daṃṣtrābhiḥ sāṅkur eva ca / sapallaveva kṣatajair hariṇānāṃ parisrutaiḥ // 7.8.4
nimagnakaṅkapatrāṅkaiḥ kroḍaiḥ stabakiteva ca / śarīraiḥ śarabhāṇāṃ ca patitaiḥ phaliteva ca // 7.8.5
babhūva tasya nipataddhanaśabdaśilīmukhā / prītaye mṛgayālīlālatā śobhitakānanā // 7.8.6
śanaiḥ śrāntaḥ sa viśramya praviveśa vanāntaram / hayārūdhaḥ sahaikena gomukhenāśvasādinā // 7.8.7
tatrārebhe ca gulikākrīḍāṃ kām api tatkṣaṇam / tāvac ca tāpasī kāpi pathā tena kilāyayau // 7.8.8
tasyās tasya karādbhraṣṭā gulikā mūrdhni cāpatat / tato vihasya kiṃcitsā tāpasī tam abhāṣata // 7.8.9
evam eva mado 'yaṃ cettava tadyadyavāpsyasi / jātu karpūrikāṃ bhāryāṃ tataḥ kīdṛgbhaviṣyati // 7.8.10
etac chrutvāvaruhy aiva turagāccaraṇānataḥ / naravāhanadattastāṃ tāpasīṃ nijagāda saḥ // 7.8.11
tvaṃ na dṛṣṭā mayā daivādgulikā cātra me gatā / pradīda tadbhagavati kṣamasva skhalitaṃ mama // 7.8.12
tac chrutvā nāsti me putra kopa ityabhidhāya ca / tāpasī sā jitakrodhā tamāśīrbhirasāntvayat // 7.8.13
tataś ca vaśinīṃ matvā prabuddhāṃ satyatāpasīm / naravāhanadattastāṃ papraccha vinayena saḥ // 7.8.14
kaiṣā karpūrikā nāma bhagavatyudita tvayā / etādādiśi tuṣṭāsi mayi cetkautukaṃ hi me // 7.8.15
ity uktavantaṃ praṇataṃ tāpasī taṃ jagāda sā / asti pārembudhi paraṃ nāmnā karpūrasaṃbhavam // 7.8.16
anvarthas tatra rājāsti karpūraka iti śrutaḥ / tasya karpūrikā nāma sutāsti varakanyakā // 7.8.17
ekāṃ vilokya kamalāṃ nirmathyāpahṛtāṃ suraiḥ / yā dvitīyeva nikṣipya tatra gopāyitābdhinā // 7.8.18
puruṣadveṣinī sā ca vivāhaṃ nābhivāñchati / tvayy upete yadi paraṃ bhaviṣyati tadarthinī // 7.8.19
tattatra gaccha putra tvaṃ tāṃ ca prāpsyasi sundarīm / gacchataś cātra te 'ṭavyāṃ mahākleśo bhaviṣyati // 7.8.20
mohas tatra na kāryas te sarvaṃ svantaṃ hi bhāvi tat / ity uktvaiva kham utpatya tāpasī sā tirodadhe // 7.8.21
naravāhanadatto 'tha tadvāṇīmadanājñayā / ākṛṣṭaḥ sa tamāha sma gomukhaṃ pārśvavartinam // 7.8.22
ehi karpūrikāpārśvaṃ puraṃ karpūrasaṃbhavam / gacchāvastām adṛṣṭvā hi na kṣaṇaṃ sthātumutsahe // 7.8.23
tac chrutvā gomukho 'vādīddevālaṃ sāhasena te / kva tvaṃ kvābdhiḥ puraṃ tatkva kva so 'dhvā kanyakā kva sā // 7.8.24
nāmni śrute kim ekākī tyaktadivyāṅganājanaḥ / nirabhiprāyasaṃdigdhāmabhidhāvasi mānuṣīm // 7.8.25
evaṃ sa gomukhenokto vatsarājasutastadā / abravītsiddhatāpasyā na tasyā vacanaṃ mṛṣā // 7.8.26
tanmayāvaśyagantavyaṃ prāptuṃ tāṃ rājakanyakām / ity uktvā sa hayārūḍhaḥ pratasthe tatkṣaṇaṃ tataḥ // 7.8.27
anvagāt sa ca taṃ tūṣṇīmanicchannapi gomukhaḥ / akurvanvacanaṃ bhṛtyairanugamyaḥ paraṃ prabhuḥ // 7.8.28
tāvad vatseśvaro 'py āgāt kṛtākheṭo nijāṃ purīm / manvānaḥ sa tamāyāntaṃ sutaṃ svabalamadhyagam // 7.8.29
svabalaṃ tac ca tasyāgānmarubhūtyādibhiḥ saha / purīṃ tām eva matvā taṃ sainyamadhyasthitaṃ prabhum // 7.8.30
tatra prāptā vicinvantaste buddhvā tamanāgatam / vatseśvarādayo jagmuḥ sarve ratnaprabhāntikam // 7.8.31
sā cādau tac chrutenārtā dhyātayā nijavidyayā / ākhyātadayitodantā vignaṃ śvaśuram abravīt // 7.8.32
karpūrikāṃ rājasutāṃ tāpasyā kathitāṃ vane / āryaputro gataḥ prāptuṃ puraṃ karpūrasaṃbhavam // 7.8.33
śīghraṃ ca kṛtakāryaḥ sann ihaiṣyati sagomukhaḥ / tadalaṃ cintayaitad dhi vidyāto 'dhigataṃ mayā // 7.8.34
ity uktvāśvāsayatsā taṃ vatseśaṃ saparicchadam / ratnaprabhānyāṃ vidyāṃ ca bhartuḥ prāyuṅkta tasya sa // 7.8.35
naravāhanadattasya pathi kleśopaśāntaye / neṣyāṃ bhartṛhitaiṣiṇyo gaṇayanti hi sustriyaḥ // 7.8.36
tāvac ca dūramadhvānaṃ sa yayau vājipṛṣṭhagaḥ / naravāhanadatto 'syām aṭavyāṃ gomukhānvitaḥ // 7.8.37
athākasmādupetyāta kumārī pathyuvāca tam / ahaṃ māyāvatī nāma vidyā ratnaprabheritā // 7.8.38
rakṣāmyadṛśyā mārge tvāṃ niścintastadvrajādhunā / ity uktvā rupiṇī vidyā tiro 'bhūtsāsya paśyataḥ // 7.8.39
tatprabhāvāt tataḥ śāntakṣuttṛṣṇaḥ pathi sa vrajan / naravāhanadattastāṃ stuvanratnaprabhāṃ priyām // 7.8.40
sāyaṃ svacchasaraḥ prāpya vanaṃ svādutaraiḥ phalaiḥ / jalaiścāhārapānādi snātaścakre sagomukhaḥ // 7.8.41
naktaṃ ca tatra saṃyamya dattaghāsau hayāvadhaḥ / mantridvitīyo vāsārthamāruroha mahātarum // 7.8.42
tasyoruśākhāsaṃviṣṭo vitrastahayaheṣitaiḥ / prabuddhaḥ so 'ntarādhastādapaśyatsiṃham āgatam // 7.8.43
dṛṣṭvā cāvatitīrṣuṃ tam aśvārthe gomukho 'bravīt / aho dehānapekṣaḥ sann amantreṇaiva ceṣṭase // 7.8.44
śarīramūlā hi nṛpā mantramūlā ca rājatā / yuyutsase tat tīryagbhir nakhadaṃṣṭrāyudhaiḥ katham // 7.8.45
etadrakṣārthamevāvām ihārūḍhau hi saṃprati / iti gomukhavāgruddho yuvarājaḥ sa tatkṣaṇam // 7.8.46
siṃhaṃ taṃ turagaṃ ghnantaṃ dṛṣṭvā churikayā drutam / ājaghāna taroḥ pṛṣṭhātkṣiptayā sa nimagnayā // 7.8.47
sa tathā tena viddho 'pi taṃ hatvaiva hayaṃ balī / siṃho vyāpādayām āsa dvitīyam api vājinam // 7.8.48
tato vatseśvarasutaḥ khaḍgamādāya gomukhāt / tena kṣiptena madhye taṃ siṃhaṃ dvedhā cakāra saḥ // 7.8.49
avatīrya ca saṃgṛhya kṛpāṇīṃ siṃhadehataḥ / khaḍgaṃ cāruhya so 'traiva vṛkṣe rātrimuvāsa tām // 7.8.50
prātastato 'vatīrṇaś ca pratasthe gomukhānvitaḥ / naravāhanadatto 'tastāṃ sa karpūrikāṃ prati // 7.8.51
atha padbhyāṃ prayāntaṃ taṃ siṃhena hatavāhanam / dṛṣṭvā vinodayannevamuvāca pathi gomukhaḥ // 7.8.52
deva prāsaṅgikīmetāṃ kathāmākhyāmi te śṛṇu / astīhairāvatī nāma nagarī vijitālakā // 7.8.53
tasyāmabhūtparityāgaseno nāma mahīpatiḥ / babhūvatuś ca tasya dve devyau prāṇasame priye // 7.8.54
ekā svamantritanayā nāmato 'dhikasaṃgamā / nāmnā tu kāvyālaṃkārā dvitīyā rājavaṃśajā // 7.8.55
tābhyāṃ samaṃ ca so 'putro rājā putrārthamambikām / ārādhayannirāhāro darbhaśāyī vyadhāttapaḥ // 7.8.56
tataḥ sā taṃ tapastuṣṭā svapne dattvā phaladvayam / divyaṃ samādiśatsākṣādbhavānī bhaktavatsalā // 7.8.57
uttiṣṭha dehi dārebhyo bhakṣyam etat phaladvayam / tato rājan pravīrau te janiṣyete sutāv ubhau // 7.8.58
ity uktvāntardadhe gaurī prabuddhaḥ sa ca bhūpatiḥ / nananda prātar utthāya haste paśyannubhe phale // 7.8.59
svapnena tena cānandya varṇitena parigraham / snāto mṛḍānīm abhyarcya cakāra vratapāraṇam // 7.8.60
naktaṃ copetya tāṃ pūrvaṃ rājñīmadhikasaṃgamām / phalam ekaṃ dadau tasyai sā ca tadbubhuje tadā // 7.8.61
tatas tanmandire tasyām uvāsa sa nṛpo niśi / tatpiturmantrimukhyasya nijasya kila gauravāt // 7.8.62
tac cātra nidadhe saṃpratyātmaśayyāśirontike / dvitīyasyāḥ kṛte devyā dvitīyaṃ kalpitaṃ phalam // 7.8.63
suptasyātra nṛpasyātha rājñī sādhikasaṃgamā / utthāyātmana eva dvāvicchantī sadṛśau sutau // 7.8.64
śīrṣāntādbhakṣayām āsa dvitīyam api tatphalam / nisargasiddho nārīṇāṃ sapatnīṣu hi matsaraḥ // 7.8.65
prātaś cotthāya cinvānaṃ tatphalaṃ taṃ mahīpatim / mayaiva tatphalaṃ bhuktaṃ dvitīyamiti sābravīt // 7.8.66
tataḥ sa rājā vimanā nirgatyātītya vāsaram / naktaṃ tasyā dvitīyasyā devyā vāsagṛhaṃ yayau // 7.8.67
tatra tatphalam ekaṃ tāṃ yācamānāṃ ca so 'bravīt / suptasya me tadapyaśnātsapatnī te chalād iti // 7.8.68
tataḥ sā tanayotpattihetumaprāpya tatphalam / babhūva kāvyālaṃkārā rājñī tūṣṇīṃ suduḥkhitā // 7.8.69
gacchatsvastha dineṣv atra rājñī sādhikasaṃgamā / sagarbhābhūd asūtātha kāle dvau yugapatsutau // 7.8.70
rājāpi sa tadutpattiphalitasvamanorathaḥ / nandati sma parityāgasenaḥ kṛtamahotsavaḥ // 7.8.71
tayoś ca sutayorjyeṣṭhamindīvaranibhekṣaṇam / nāmnendīvarasenaṃ sa nṛpaścakre 'dbhutākṛtim // 7.8.72
vidadhe ca kanīyāṃsamanicchāsenamākhyayā / tajjananyā yato bhuktaṃ phalaṃ tattadanicchayā // 7.8.73
athātra tasya rājñī sā dvitīyā bhūmipasya tat / ālokya kāvyālaṃkārā sāmarṣā samacintayat // 7.8.74
aho ahaṃ sutaprāpteḥ sapatnyā vañcitaitayā / tadetasyā mayāvaśyaṃ kāryā manyupratikriyā // 7.8.75
vināśyau tanayāvetāvetadīyau svayuktitaḥ / iti saṃcintya sā tasthau tadupāyaṃ vicinvatī // 7.8.76
yathā yathā ca tau tatra vavṛdhāte nṛpātmajau / tathā tathāsyā vavṛdhe hṛdaye vairapādapaḥ // 7.8.77
krameṇa yauvanasthau ca tau vijñāpayataḥ sma tam / rājaputrau svapitaraṃ jigīṣū bhujaśālinau // 7.8.78
astreṣu śikṣitau tāvad āvāṃ saṃprāptayauvanau / tadbhujān viphalān etān bibhratau katham āsvahe // 7.8.79
kṣatriyasyājigīṣasya dhigbāhū dhik ca yauvanam / ato 'nujānīhy adhunā tāta digvijayāya nau // 7.8.80
iti sūnvorvacaḥ śrutvā rājā hṛṣṭo 'numanya saḥ / yātrārambhaṃ parityāgasenaḥ saṃvidadhe tayoḥ // 7.8.81
yadyatra saṃkaṭaṃ jātu yuvayoḥ syāttadāmbikā / smartavyārtiharā devī tayā dattau hi me yuvām // 7.8.82
ity uktvā ca sa tau rājā yātrāyai prāhiṇotsutau / yuktau sainyaiḥ sasāmantairjananyā kṛtamaṅgalau // 7.8.83
nijaṃ mantripradhānaṃ ca paścānmātām ahaṃ tayoḥ / prajñāsahāyaṃ vyasṛjannāmnā prathamasaṃgamam // 7.8.84
atha tau rājaputrau dvau sabalau bhrātarau kramāt / gatvā prācīṃ diśaṃ pūrvaṃ jigyatuḥ prājyavikramau // 7.8.85
tato 'pratihatau vīrau militānekapārthivau / jetuṃ siddhapratāpau tau jagmaturdakṣiṇāṃ diśam // 7.8.86
tāṃ ca vārtāṃ tayoḥ śrutvā pitarau tau nanandatuḥ / jajvālāparamātā tu sāntarvidveṣavahninā // 7.8.87
etābhyāṃ bhujadarpeṇa pṛthvīṃ jitvā nihatya mām / rājyaṃ madīyaṃ svīkartuṃ matputrābhyāṃ vicintitam // 7.8.88
tadyūyaṃ mayi bhaktāścettadetāvatra matsutau / avicāry aiva yuṣmābhirnihantavyāvubhāvapi // 7.8.89
iti tatkaṭakasthebhyaḥ sāmantebhyas tataḥ śaṭhā / rājādeśaṃ tadā rātrī tannāmnaivābhilikhya sā // 7.8.90
saṃdhivigrahakāyasthenāhṛtenārthasaṃcayaiḥ / upāṃśu kāvyālaṃkārā vyasṛjallekhahārakam // 7.8.91
sa ca guptaṃ tayorgatvā kaṭakaṃ rājaputrayoḥ / sāmantebhyo dadau tebhyastāṃllekhāṃllekhahārakaḥ // 7.8.92
te vācayitvā tānsarve rājanītiṃ sukarkaśām / vicintya tāṃ prabhorājñāmanullaṅghyāmavetya ca // 7.8.93
rātrau militvā saṃmantrya nihatuṃ tau nṛpātmajau / vivaśā niścayaṃ cakrustadguṇāvarjitā api // 7.8.94
tac ca buddhv aiva tanmadhyādekasya suhṛdo mukhāt / tau sa mātāmaho mantrī rājaputrau saha sthitaḥ // 7.8.95
bhodhayitvā yathātattvam āropya varavājinoḥ / apasāritavān guptaṃ tatkālaṃ kaṭakāt tataḥ // 7.8.96
tenāpasāritau tau ca vrajantau niśi tadyutau / vindhyāṭavīṃ viviśaturmārgājñānānnṛpātmajau // 7.8.97
tatra rātrāvatītāyāṃ kramātprakrāmyatostayoḥ / madhyāhne 'titṛṣākrāntau hayau pañcatvamāpatuḥ // 7.8.98
sa ca mātāmaho vṛddhaḥ kṣuttṛṣṇāśuṣkatālukaḥ / vyapadyatātapaklāntaḥ śrāntayoḥ paśyatostayoḥ // 7.8.99
anāgasau kathaṃ pitrā gamitau svo daśāmimām / sakāmāṃ kurvatā tāṃ nau duṣṭāmaparamātaram // 7.8.100
iti tau tatra śocantau duḥkhitau bhrātarau tataḥ / prākpitraivopadiṣṭāṃ tāṃ devīṃ dadhyaturambikām // 7.8.101
tasyā dhyānaprabhāveṇa śaraṇyāyāstadaiva tau / vigatakṣutklamatṛṣau balinau ca babhūvatuḥ // 7.8.102
tatas tatpratyayāśvastāvavijñātapathaśramau / tām eva yayaturdraṣṭuṃ vindhyakāntāravāsinīm // 7.8.103
tatra prāptau tadagre ca bhrātarau tāvubhāvapi / prārabhetāṃ nirāhārau tāmārādhayituṃ tapaḥ // 7.8.104
atrāntare ca te tatra sāmantāḥ kaṭake sthitāḥ / saṃbhūya yāvadāyānti tayoḥ pāpaṃ cikīrṣavaḥ // 7.8.105
tāvatkvacinna dadṛśurvicinvanto 'pi sarvataḥ / tau samātāmahau kvāpi rājaputrau palāyitau // 7.8.106
tataś cāśaṅkya taṃ mantrabhedaṃ sarve 'pi te bhayāt / rājñas tasya parityāgasenasyāntikamāyayuḥ // 7.8.107
pradarśya tasmai lekhāṃś ca yathāvṛttaṃ tamabruvan / so 'tha buddhvā tadudbhrāntaḥ kruddhastānevam abravīt // 7.8.108
naite matprahitā lekhā indrajālaṃ kim apy adaḥ / yūyaṃ ca na kimetāvadapi jānītha bāliśāḥ // 7.8.109
yadanalpatapaḥprāptāvahaṃ hanmi kathaṃ sutau / yuṣmābhistau hatāveva sukṛtaiḥ svaistu rakṣitau // 7.8.110
mātāmahena ca tayor darśitaṃ mantritāphalam / ity uktvā tān sa sāmantān kāyasthaṃ kūṭalekhakam // 7.8.111
taṃ palāyitam apy āśu svaśaktyānāyya bhūpatiḥ / samyakpṛṣṭvā yathāvṛttaṃ yathāvannigṛhītavān // 7.8.112
bhāryāṃ ca kāvyālaṃkārāṃ tādṛkkāryavidhāyinīm / bhūgṛhe sa nicikṣepa pāpāṃ tāṃ putraghātinīm // 7.8.113
avicārya tu paryantamatidveṣāndhayā dhiyā / sahasā hi kṛtaṃ pāpaṃ kathaṃ mā bhūd vipattaye // 7.8.114
ye ca te rājaputrābhyāṃ saha gatvābhyupāgatāḥ / sāmantāstānnivāryānyāṃstatpade sa nṛpo vyadhāt // 7.8.115
tasthau ca vārtām anviṣyan satataṃ putrayos tayoḥ / tanmātrā saha duḥkhārto dharmāsakto 'mbikāṃ smaran // 7.8.116
tāvac ca rājaputrasya tapasā sānujasya sā / tasyendīvarasenasya tuṣṭābhūd vindhyavāsinī // 7.8.117
dattvā ca khaḍgaṃ svapne sā sākṣādevaṃ tamādiśat / asya prabhāvāt khaḍgasya śatrūñjeṣyasi durjayān // 7.8.118
cintayiṣyasi yatkiṃcittac ca saṃpatsyate tava / dvāvapyetena ca yuvāmiṣṭasiddhimavāpsyathaḥ // 7.8.119
ity uktvāntarhitāyāṃ ca devyaṃ tasyāṃ prabudhya saḥ / tatrendīvarasenastaṃ hastasthaṃ khaḍgamaikṣata // 7.8.120
atha khaḍgena tatsvapnavarṇanena ca so nujam / āśvāsya cakre tadyuktaḥ prātarvanyena pāraṇam // 7.8.121
tataḥ praṇamya devīṃ tāṃ tatprasādahṛtaklamaḥ / hṛṣṭastatkhaḍgahastaś ca samaṃ bhrātrā yayau tataḥ // 7.8.122
gatvā ca dūraṃ sa prāpadekaṃ puravaraṃ mahat / kurvāṇaṃ meruśikharabhrāntiṃ hemamayairgṛhaiḥ // 7.8.123
tatra raudraṃ dadarśaikaṃ pratolīdvāri rākṣasam / papraccha taṃ ca vīro 'sya purasyākhyāṃ patiṃ ca saḥ // 7.8.124
idaṃ śailapuraṃ nāma nagaraṃ rākṣasādhipaḥ / adhyāste yamadaṃṣṭrākhyaḥ svāmī naḥ śatrumardanaḥ // 7.8.125
ity ukte rakṣasā tena yamadaṃṣṭrajighāṃsayā / tatrendīvaraseno 'tha sa praveṣṭuṃ pravṛttavān // 7.8.126
nirundhantaṃ ca taṃ dvāḥsthaṃ rākṣasaṃ sa mahābhujaḥ / ekakhaḍgaprahāreṇa śiraśchittvā nyapātayat // 7.8.127
taṃ hatvā rājabhavanaṃ praviśyāntardadarśa saḥ / śūraḥ siṃhāsanasthaṃ taṃ yamadaṃṣṭraṃ niśācaram // 7.8.128
daṃṣṭrāghoramukhaṃ vāmapārśvasthitavarāṅganam / āśritetarapārśvaṃ ca kumāryā divyarūpayā // 7.8.129
dṛṣṭvā ca so 'mbikādattakhaḍgahasto raṇāya tam / āhūtavānsa cottasthau khaḍgamākṛṣya rākṣasaḥ // 7.8.130
pravṛtte ca tayoryuddhe chinnaśchinno 'tha rakṣasaḥ / tasyendīvarasenena mūrdhā muhurajāyata // 7.8.131
tāṃ tasya māyām ālokya tatpārśvasthitayā tayā / kurmāyā kṛtasaṃjñaḥ sandarśanenānuraktayā // 7.8.132
sa rājaputraś chittvaiva rakṣasas tasya tacchiraḥ / bhūyaḥ khaḍgaprahāreṇa laghuhasto dvidhākarot // 7.8.133
tayāsya naṣṭamāyasya rakṣasaḥ pratimāyayā / nājāyata punarmūrdhā tena rakṣo vyapādi tat // 7.8.134
hate tasmin prahṛṣṭe te tadvarastrīkumārike / sānujo rājaputro 'sāv upaviśyātha pṛṣṭavān // 7.8.135
āsīt kim īdṛśe 'muṣmin pure dvāḥsthaikarakṣitaḥ / rākṣaso 'yaṃ yuvāṃ ke ca hate 'smin kiṃ ca hṛṣyathaḥ // 7.8.136
etac chrutvā tayor madhyāt kumārī sā jagāda tam / asmiñ śailapure vīrabhujo nāmābhavan nṛpaḥ // 7.8.137
eṣā madanadaṃṣṭreti bhāryā tasya sa cāmunā / māyayā rākṣasenaitya yamadaṃṣṭreṇa bhakṣitaḥ // 7.8.138
grastaḥ paricchadaścāsya surūpeti na bhakṣitā / ekā madanadaṃṣṭraiṣā bhāryā ca vihitātmanaḥ // 7.8.139
tato vivikte ramye 'smin pure nirmāya kāñcanān / gṛhāneṣo 'nayā krīḍannāstāpāstaparicchadaḥ // 7.8.140
ahaṃ ca khaḍgadaṃṣṭrākhyā kanīyasyasya rakṣasaḥ / bhaginī kanyakā dṛṣṭe tvayi sadyo 'nurāgiṇī // 7.8.141
ato hate 'smin hṛṣṭeyam ahaṃ ca tadihādhunā / upayacchasva māmāryaputra premasamarpitām // 7.8.142
evam uktavatīṃ khaḍgadaṃṣṭrā sa pariṇītavān / tāmindīvaraseno 'tha gāndharvavidhinā tadā // 7.8.143
tasthau cātraiva nagare devīkhaḍgaprabhāvataḥ / cintitopanamadbhogaḥ kṛtadāro 'nujānvitaḥ // 7.8.144
ekadā ca kanīyāṃsaṃ bhrātaraṃ vyomagāmini / svakhaḍgacintāratnasya prabhāvāddhyānanirmite // 7.8.145
vimāne vīramāropya so 'nicchāsenamaśramāt / prāhiṇodantikaṃ pitroḥ svodantāvedanāya tam // 7.8.146
so 'pi gatvā vimānena tena kṣiprādvihāyasā / purīm anicchāsenas tāṃ pituḥ prāpadirāvatīm // 7.8.147
tatra tau nandayām āsa pitarau darśanena saḥ / tīvraduḥkhātapaklāntau cakoraviva candramāḥ // 7.8.148
upetya cāṅghripatitaḥ paryāyāliṅgitastayoḥ / nirāsa pṛcchatoḥ śaṅkāṃ bhrātṛkalyāṇavārtayā // 7.8.149
śaśaṃsa taṃ ca vṛttāntametayoḥ purato 'khilam / āpātaduḥkhaṃ saukhyāntaṃ bhraturātmana eva ca // 7.8.150
śuśrāva cātra vihitaṃ tādṛśaṃ pāpayā tayā / dveṣeṇāparamātrā tadātmanāśāya kaitavam // 7.8.151
tataḥ pitrotsavavatā yukto mātrā ca nirvṛtaḥ / tasthāv anicchāseno 'tra pūjyamāno janena sa // 7.8.152
yāte katipayāhe ca dṛṣṭaduḥsvapnaśaṅkitaḥ / bhrātaraṃ prati sotkaś ca pitaraṃ sa vyajijñapat // 7.8.153
gacchāmi yuṣmadutkaṇṭhāmabhidhāyānayāmy aham / āryendīvarasenaṃ tamanujānīhi tāta mām // 7.8.154
tac chrutvānumatas tena pitrā putrotsukena saḥ / jananyā ca vimānaṃ svaṃ tadevāruhya satvaraḥ // 7.8.155
prāyād anicchāsenas tadvyomnā śailapuraṃ puram / prātaś ca tatra prāvikṣatsvabhrātus tasya mandiram // 7.8.156
dadarśa tatra niḥsaṃjñaṃ patitasthitamagrajam / rudatyorantike khaḍgadaṃṣṭrāmadanadaṃṣṭrayoḥ // 7.8.157
kimetad iti saṃbhrāntaṃ pṛcchantaṃ tamadhomukhī / jagāda khaḍgadaṃṣṭrā sā ninditāparayā tayā // 7.8.158
tvayyasthite mayi snātuṃ gatāyām ekadānayā / tvadbhrātāyaṃ sahāraṃsta raho madanadaṃṣṭrayā // 7.8.159
kṣaṇātsnātvāgatā cāhaṃ sākṣādenaṃ tathā sthitam / etayā yuktamadrākṣaṃ vācā ca nirabhartsayam // 7.8.160
tato 'nunītāpy etena niyatyevāvilaṅghyayā / īrṣyayā mohitātyarthamaham evam acintayam // 7.8.161
aho agaṇayitvaiva māmayaṃ bhajate 'parām / jāne 'sya khaḍgamāhātmyakṛtto darpo 'yamīdṛśaḥ // 7.8.162
tad asya gopayāmy enam iti saṃcintya mūḍhayā / etatkhaḍgo niśi kṣiptaḥ supte 'smin dahane mayā // 7.8.163
kalaṅkitaś ca khaḍgo 'sau gataś caiṣa daśām imām / anutaptāsmi cākruṣṭā tato madanadaṃṣtrayā // 7.8.164
ahaitasyāṃ ca mayi ca dvayoḥ śokāndhacetasoḥ / maraṇādhyavasāyinyorāgatastvam ihādhunā // 7.8.165
tadgṛhāṇa tvam evaitatkhaḍgaṃ nistriṃśakarmikām / atyaktajātidharmāṃ māmetenaiva nipātaya // 7.8.166
ity uktaḥ sa tayānicchāseno 'tra bhrātṛjāyayā / tāpādavadhyāṃ matvā tāṃ chettum aicchan nijaṃ śiraḥ // 7.8.167
m aivaṃ kārṣīrmṛto nāyaṃ rājaputra tavāgrajaḥ / khaḍgapramādakopena devyā tveṣa vimohitaḥ // 7.8.168
asyāṃ ca khaḍgadaṃṣṭrāyāṃ mantavyā nāparādhitā / yataḥ śāpāvatīrṇānāmetaddhastavijṛmbhitam // 7.8.169
ete cāsya tava bhrātuḥ pūrvabhārye ubhe api / tatprasādaya tām eva devīmabhimatāptaye // 7.8.170
iti tatkālamudbhūtām antarikṣātsarasvatīm / śrutvā nivavṛte 'nicchāsenaḥ sa maraṇodyamāt // 7.8.171
āruhy aiva vimānaṃ tadgṛhītvāgnikalaṅkitam / khaḍgaṃ taṃ vindhyavāsinyāḥ pādamūlaṃ jagāma saḥ // 7.8.172
tatra mūrdhopahāreṇa toṣayiṣyannupoṣitaḥ / devīṃ tāmudgatāmetāṃ gaganādaśṛṇodgiram // 7.8.173
mā putra sāhasaṃ kārṣīrgaccha jīvatu te 'grajaḥ / jāyatāṃ nirmalaḥ khaḍgo bhaktyā tuṣṭā hy ayaṃ tava // 7.8.174
etaddivyaṃ vacaḥ śrutvā tatkṣaṇaṃ niṣkalaṅkatām / prāptaṃ dṛṣṭvā kare khaḍgaṃ kṛtvā tasyāḥ pradakṣiṇam // 7.8.175
manorathamivāruhya vimānaṃ siddhamāśugam / ājagāmotsuko 'nicchāsenaḥ śailapuraṃ sa tat // 7.8.176
tatra dṛṣṭotthitaṃ sadyo labdhasaṃjñaṃ tamagrajam / jagrāha pādayoḥ sāśruḥ kaṇṭhe so 'py enamagrahīt // 7.8.177
tvayā nau rakṣito bhartetyubhe te pādayos tataḥ / nipatya bhrātṛjāye tamanicchāsenamūcatuḥ // 7.8.178
athendīvarasenāya pṛcchate so 'grajāya tat // 7.8.179
nākrudhyatkhaḍgadaṃṣṭrāyai bhrātaryasmiṃstutoṣa ca // 7.8.180
śuśrāva caitasya mukhātpitarau darśanotsukau / māyāmaparamātrā ca kṛtāṃ tāṃ tadviyogadām // 7.8.181
tato bhrātrārpitaṃ khaḍgaṃ gṛhītvā tatprabhāvataḥ / dhyātopanatamāruhya vimānaṃ sumahac ca saḥ // 7.8.182
sahemamandiro bhāryādvayena saha sānujaḥ / tāmindīvarasenaḥ svāṃ purīmāgādirāvatīm // 7.8.183
tatrāvatīrya nabhaso vismayālokito janaiḥ / rājaveśma pituḥ pārśvaṃ viveśa saparicchadaḥ // 7.8.184
tathabhūtaś ca pitaraṃ taṃ dṛṣṭvā mātaraṃ ca saḥ / papāta pādayoścāśrudhārādhautamukhastayoḥ // 7.8.185
tau ca taṃ sahasā dṛṣṭaṃ putramāśliṣya sānujam / amṛteneva siktāṅgau tāpanirvāṇamīyatuḥ // 7.8.186
divyarūpe ca tadbhārye kṛtapādābhivandane / snuṣe ubhe te paśyantau hṛṣāvabhinanandatuḥ // 7.8.187
kathāprasaṅgād buddhvā ca tasya te pūrvanirmite / divyavākkathite bhārye yayatustau parāṃ mudam // 7.8.188
vimānagatisauvarṇamandirānayanādinā / prabhāveṇa sutasyāsya vismayena nanandatuḥ // 7.8.189
tatas tābhyāṃ sa sahitaḥ pitṛbhyāṃ saparigrahaḥ / āstendīvaraseno 'tra pradattajanatotsavaḥ // 7.8.190
ekadā ca parityāgasenaṃ taṃ janakaṃ nṛpam / vijñapya sānujaḥ prāyātpunardigvijayāya saḥ // 7.8.191
khaḍgaprabhāvāj jitvā ca pṛthvīṃ kṛtsnāṃ mahābhujaḥ / āyayau hemahastyaśvaratnānyāhṛtya bhūbhujām // 7.8.192
avāpa nagarīṃ tāṃ ca nijāṃ vijitayā bhayāt / anuyāta ivodbhūtasainyadhūlinibhādbhuvā // 7.8.193
praviśya rājadhānīṃ ca pitrā pratyudgato 'tha saḥ / jananīṃ nandayām āsa sanujo 'dhikasaṃgamām // 7.8.194
saṃmānya rājalokaṃ ca svabhāryāsvajanānvitaḥ / tatrendīvarasenastatpramodenānayaddinam // 7.8.195
anyedyustatkaradvāreṇārpayitvā ca medinīm / pitre sa rājaputraḥ svāmakasmājjātimasmarat // 7.8.196
tataḥ suptaprabuddhābho janakaṃ tam uvāca ca / mayā jātiḥ smṛtā tāta tadidaṃ śṛṇu vacmi te // 7.8.197
asti muktāpuraṃ nāma sānau himavataḥ puram / tatrāsti muktāsenākhyo rājā vidyādhareśvaraḥ // 7.8.198
kambuvatyabhidānāyāṃ devyāṃ tasya sutau kramāt / jātau dvau padmasenaś ca rūpasenaś ca sadguṇau // 7.8.199
padmasenaṃ tayoḥ premṇā svayaṃ vṛtavatī patim / kanyādityaprabhā nāma vidyādharavarātmajā // 7.8.200
tad buddhvā tadvayasyāpi nāmnā candravatī svayam / etyāvṛṇīta kāmārtā taṃ vidyādharakanyakā // 7.8.201
dvibhāryaḥ sa tadā padmaseno nityamakhidyata / sapatnīserṣyayādityaprabhayā bhāryayā tayā // 7.8.202
īrṣyāndhabhāryākalahaṃ soḍhuṃ śaknomi nānvaham / tapovanāya gacchāmi nirvedasyāsya śāntaye // 7.8.203
tattāta dehi me 'nujñāmiti nirbandhato muhuḥ / janakaṃ padmasenaḥ svaṃ muktāsenaṃ jagāda saḥ // 7.8.204
so 'pi taṃ tadgrahakruddhaḥ sabhāryamaśapatpitā / kiṃ te tapovanaṃ gatvā martyalokamavāpnuhi // 7.8.205
tatraiṣā kalahāsaktā bhārtyādityaprabhā tava / rākṣasīṃ yonimāsādya tvadbhāry aiva bhaviṣyati // 7.8.206
dvitīyā candravatyeṣā tvayi raktātivallabhā / rājastrī rākṣasī bhūtvā bhūmau tvāṃ prāpsyati priyam // 7.8.207
sābhilāṣo 'nusartuṃ tvāṃ jyeṣṭhaṃ yallakṣito mayā / tadeṣa rūpaseno 'pi bhāvī bhrātaiva tatra te // 7.8.208
dvibhāryatvakṛtaṃ kiṃcidduḥkhaṃ tatrāpyavāpsyasi / evam uktvā viramyetthaṃ śāpāntamakarotsa naḥ // 7.8.209
rājaputro bhuvaṃ jitvā pṛthvīṃ pitroḥ pradāsyasi / yadā tadā sahāmībhirjātiṃ smṛtvā vimokṣyase // 7.8.210
iti pitroditas tena padmaseno nijena saḥ / tatkālaṃ saha tairanyairmartyalokamavātarat // 7.8.211
sa padmasenas tātāyam ahaṃ jātaḥ sutastava / nāmnendīvaraseno 'tra kartavyaṃ ca kṛtaṃ mayā // 7.8.212
yo 'paro rūpasenaś ca vidyādharakumārakaḥ / anicchāsena ityeva jātaḥ so 'nuja eva me // 7.8.213
yā sādityaprabhā bhāryā yā ca candrāvatīti me / viddhi te dve ime khaḍgadaṃṣṭrāmadanadaṃṣṭrike // 7.8.214
idānīṃ cāyamavadhiḥ prāptaḥ śāpasya so 'sya naḥ / tadvrajāmo vayaṃ tāta nijaṃ vaidyādharaṃ padam // 7.8.215
ity uktvā sa samaṃ bhāryābhrātṛbhiḥ smṛtajātibhiḥ / tyaktvaiva mānuṣīṃ mūrtiṃ bhūtvā vidyādharākṛtiḥ // 7.8.216
praṇamya pitroścaraṇau kṛtvāṅke dayitādvayam / sānujaḥ prayayau vyomnā nijaṃ vaidyādharaṃ puram // 7.8.217
tatrābhinanditaḥ pitrā muktāsenena sanmatiḥ / mātṛnetrotsavo bhrātrā rūpasenena saṃgataḥ // 7.8.218
uvāsa padmaseno 'sau bhūyo 'nāviṣkṛterṣyayā / ādityaprabhayā candravatyā ca saha nirvṛtaḥ // 7.8.219
ity etāṃ gomukho ramyāṃ kathayitvā kathāṃ pathi / naravāhanadattaṃ tam uvāca sacivaḥ punaḥ // 7.8.220
itthaṃ syānmahatām eva mahākleśastathodayaḥ / anyeṣāṃ tu kiyāndeva kleśo vāpyudayo 'pi vā // 7.8.221
tvaṃ tu ratnaprabhādevīvidyāśaktyānupālitaḥ / karpūrikāṃ rājasutām akleśāttām avāpsyasi // 7.8.222
iti naravāhanadattaḥ śrutvā sumukhasya gomukhasya mukhāt / prākrāmatpathi tasminn ajñātapariśramaḥ sa tatsahitaḥ // 7.8.223
gacchaṃś ca tatra kalakūjitarāj ahaṃ samacchaṃ sudhāsarasaśītalabhūrivāri / āmrāvalīpanasadāḍimaramyarodhaḥ sāyaṃ saro vikacavārijamāsasāda // 7.8.224
tasmin snātvā himagirisutākāntam abhyarcya bhaktyā kṛtvāhāraṃ surabhimadhurāsvādahṛdyaiḥ phalais taiḥ / sakhyā sārdhaṃ mṛdukisalayāstīrṇaśayyāprasuptas tattīre tāṃ rajanimanayasto 'tra vatseśasūnuḥ // 7.8.225
tataḥ prātaḥ sarastīrāttasmādutthāya mantriṇam / naravāhanadattastaṃ gomukhaṃ prasthito 'bravīt // 7.9.1
vayasya jāne kāpyadya rātryante dhavalāmbarā / kumārī divyarūpā māmetya svapne 'bhyadhādidam // 7.9.2
niścinto bhava vatsa tvamitaḥ śīghramavāpsyasi / abdhestīre vanāntaḥsthamāścaryaṃ nagaraṃ mahat // 7.9.3
viśrāntas tatra cākleśātprāpya karpūrasaṃbhavam / puraṃ karpūrikāṃ prāpsyasyatra tāṃ rājakanyakām // 7.9.4
ity uktvā māṃ tiro 'bhūtsā prabuddhaścāsmi tatkṣaṇam / evaṃ tamuktavantaṃ ca prītaḥ provāca gomukhaḥ // 7.9.5
devairanugṛhītastvaṃ deva kiṃ te 'sti duṣkaram / tanniścitamakṛcchreṇa tava setsyatyabhīpsitam // 7.9.6
evam uktavatā tena gomukhena samaṃ pathi / naravāhanadatto 'tra sa prāyātsatvaras tataḥ // 7.9.7
kramātprāpac ca jaladherupakaṇṭhagataṃ sa tat / adrikūṭanibhāṭṭālapratolīgopurānvitam // 7.9.8
mervābhasarvasauvarṇarājamandirarājitam / nagaraṃ vipulābhogaṃ bhūmaṇḍalamivāparam // 7.9.9
praviśya tatra vipaṇīmārgeṇa sa dadarśa ca / kāṣṭhayantramayaṃ sarvaṃ ceṣṭamānaṃ sajīvavat // 7.9.10
vaṇigvilāsinīpaurajanaṃ janitavismayam / vijñāyamānaṃ nirjīva iti vāgvirahātparam // 7.9.11
kramāc ca gomukhasakhaḥ so 'ntikaṃ rājaveśmanaḥ / prāpa tādṛśamevātra hastyaśvādi vilokayan // 7.9.12
viveśa cāsya sauvarṇapuramastakaśobhinaḥ / abhyantaraṃ sasacivaḥ sāścaryo rājasadmanaḥ // 7.9.13
tatra yantrapratīhāravāranārīpariśritam / jaḍānāṃ spandane hetuṃ teṣāṃ cetanam ekakam // 7.9.14
indriyāṇāmivāmānamadhiṣṭhātṛtayā sthitam / ratnasiṃhāsanāsīnaṃ bhavyaṃ puruṣamaikṣata // 7.9.15
so 'pi taṃ puruṣo dṛṣṭvā cottamākṛtimutthitaḥ / vidhāya svāgataṃ svasminnupāveśayadāsane // 7.9.16
papraccha copaviśyāgre kaḥ kathaṃ kimamānuṣām / kṣmāmātmanā dvitīyaḥ sannimāṃ prāpto bhavāniti // 7.9.17
tataḥ so 'pi svavṛttāntaṃ nivedya tamaśeṣataḥ / naravāhanadattastaṃ prahvaṃ papraccha pūruṣam // 7.9.18
kastvaṃ kiṃ cedamāścaryaṃ puraṃ te bhadra kahyatām / tac chrutvā sa pumānvaktuṃ svodantamupacakrame // 7.9.19
asti kāñcīti nagarī garīyoguṇagumphitā / kāñcīva vasudhāvadhvāḥ sadalaṃkṛtitāṃ gatā // 7.9.20
tasyāṃ bāhubalākhyo 'sti kāñcyāṃ khyāto mahīpatiḥ / koṣe baddhvā kṛtā yena calāpi śrīrbhujārjitā // 7.9.21
tasya rāṣṭre nṛpasyāvāṃ takṣāṇau bhrātarāvubhau / mayapraṇītadārvādimāyāyantravicakṣaṇau // 7.9.22
jyeṣṭhaḥ prāṇadharo nāma veśyāvyasanaviplutaḥ / ahaṃ kaniṣṭhas tadbhakto nāmnā rājyadharaḥ prabho // 7.9.23
tena bhuktvā dhanaṃ pitryaṃ madbhartrā svaṃ ca kiṃcana / bhuktaṃ madarjitam api snehārdreṇārpitaṃ mayā // 7.9.24
tato 'pi so 'tivyasanī veśyārthārthajihīrṣayā / rajjuyantravahaṃ dārumayaṃ haṃsayugaṃ vyadhāt // 7.9.25
taddhaṃsayugalaṃ rajjughaṭṭanapreritaṃ niśi / rājño bāhuvalasyātra kośādyantraprayogataḥ // 7.9.26
gavākṣeṇa praviśyāntaś cañcvā paṭalake sthitam / ādāyābharaṇaṃ tasya madbhrātur gṛham āgamat // 7.9.27
tac ca vikrīya so 'bhuṅkta majjyeṣṭhaḥ saha veśyayā / tathaivāharniśaṃ koṣamamuṣṇātsa ca bhūpateḥ // 7.9.28
vāryamāṇo 'pi ca mayā nākāryādvyaramat tataḥ / ko hi mārgamamārgaṃ vā vyasanāndho nirīkṣate // 7.9.29
tathā ca muṣyamāṇe 'pi rātriṣvacalitārgale / nirmūṣake rājagañje dināni katicidbhayāt // 7.9.30
vicinvan pratyahaṃ tūṣṇīṃ paritapto 'dhikādhikam / tadbhāṇḍagāriko gatvā sphuṭaṃ rājñe nyavedayat // 7.9.31
rājāpi taṃ tathānyāṃś ca rakṣakāñjāgrato niśi / koṣāntaḥ sthāpayām āsa tatra tatvamavekṣitum // 7.9.32
te niśīthe praviṣṭau tau gavākṣeṇātra rakṣakāḥ / madbhrātṛyantrahaṃsau dvāv apaśyan rajjughaṭṭitau // 7.9.33
yantrayuktiparibhrāntau cañcūpāttavibhūṣaṇau / chinnarajjū agṛhṇaṃś ca rājñe darśayituṃ prage // 7.9.34
tatkālaṃ ca sa madbhrātā jyeṣṭho 'vādītsasaṃbhramaḥ / bhrātargṛhītau haṃsau dvau madīyau gañjarakṣibhiḥ // 7.9.35
rajjur hi śithilībhūtā yantre srastā ca kīlikā / tasmādito 'pasartavyamadhunaivāvayordvayoḥ // 7.9.36
caurāviti nigṛhṇīyātprātarbuddhvā nṛpo hi nau / āvām eva hi vikhyātau māyāyantravidāvubhau // 7.9.37
vātayantravimānaṃ ca tanmamāstīha maṅkṣu yat / yojanāṣṭaśatī yāti sakṛtprahatakīlikam // 7.9.38
tena dūraṃ vrajāvo 'dya videśam api duḥkhadam / pāpe karmaṇyavajñātahitavākye kutaḥ sukham // 7.9.39
yanmayā na kṛtaṃ vākyaṃ tava duṣkṛtabuddhinā / tasyaiṣa pākaḥ prasṛto yo 'yaṃ tvayyapyapāpini // 7.9.40
evam uktvā samārohadvimānaṃ vyomagāmi tat / sa me prāṇadharo bhrātā tadaiva sakuṭumbakaḥ // 7.9.41
ahaṃ tūkto 'pi tenātra nārohaṃ bahubhirvṛte / tatas tena khamutpatya sa prāyātkvāpi dūrataḥ // 7.9.42
gate prāṇadhare tasminn ahamanvarthanāmani / prabhāte bhāvi saṃbhāvya rājato bhayam ekakaḥ // 7.9.43
āruhya svakṛte 'nyasminvātayantravimānake / drutaṃ tato gato 'bhūvaṃ yojanānāṃ śatadvayam // 7.9.44
preritena punas tena vimānena khagāminā / tato 'pi yojanaśatadvayamanyadagāmaham // 7.9.45
tataḥ samudranaikaṭyaśaṅkātyaktavimānakaḥ / padbhyāṃ vrajanniha prāptaḥ śūnyaṃ puramidaṃ kramāt // 7.9.46
kautukāc ca praviṣṭo 'haṃ devedaṃ rājamandiram / vastrābharaṇaśayyādirājopakaraṇānvitam // 7.9.47
sāyaṃ codyānavāpyambhaḥ snāto bhuktvā phalānyaham / rājaśayyāgato rātrāv ekākī samacintayam // 7.9.48
nirjane kiṃ karomīha tatprātaryatra kutracit / vrajāmīto gataṃ me hi bhayaṃ bāhubalānnṛpāt // 7.9.49
iti saṃcintya saṃsuptaṃ niśānte divyarūpadhṛt / puruṣo barhiṇārūḍhaḥ svapne mām evam abhyadhāt // 7.9.50
ihaiva bhadra vastavyaṃ gantavyaṃ nānyatastvayā / āhārakāle cāruhya sthātavyaṃ madhyame pure // 7.9.51
ity uktvāntarhite tasmin prabuddho 'hamacintayam / kumāranirmitamidaṃ divyasthānaṃ suniścitam // 7.9.52
kṛtaś ca tena me svapne pūrvapuṇyairanugrahaḥ / utthito 'smīha nūnaṃ hi śreyo 'sti vasato 'tra me // 7.9.53
iti baddhāsthamutthāya kṛtvāhnikamahaṃ sthitaḥ / āruhya yāvadāhārakāle 'smin madhyame pure // 7.9.54
tāvaddhiraṇmayeṣv agre pātreṣūpanateṣu me / apatatkhāddhṛtakṣīraśālibhaktādibhojanam // 7.9.55
cintitaṃ cintitaṃ cānyanmama bhojyamupānamat / tadbhuktvā cāhamabhavaṃ devātīveha nirvṛtaḥ // 7.9.56
tato gṛhītaiva mayā sthitir asmin pure prabho / cintitopanamadrājabhogena prativāsaram // 7.9.57
bhāryā paricchado vā me cintitastu na tiṣṭhati / tena yantramayo 'trāyaṃ janaḥ sarvaḥ kṛto mayā // 7.9.58
itīhāgatya takṣāpi devaikākī karomy aham / rājño līlāyituṃ rājyadharo nāma vidhervaśāt // 7.9.59
tad devanirmite 'muṣmin bhavanto 'dya pure dinam / viśrāmyantu yathāśakti paricaryapare mayi // 7.9.60
ity uktvā tatpurodyānaṃ tena rājyadhareṇa saḥ / naravāhanadatto 'tra nīyate sma sagomukhaḥ // 7.9.61
tatra vāpījalasnāto vārijārcitadhūrjaṭiḥ / tāṃ madhyamapurāhārabhūmiṃ ca prāpito 'bhavat // 7.9.62
bubhuje tatra cāhārān dhyātopasthāpitāñ śubhān / tena rājyadhareṇāgrasthitena sa samantrikaḥ // 7.9.63
tataḥ kenāpyadṛṣṭena pramṛṣṭāhārabhūmikaḥ / anu tāmbūlabhogaṃ sa tasthau pītāsavaḥ sukham // 7.9.64
atha cintāmaṇiprakhyapuramāhātmyavismitaḥ / bhukte rājyadhare naktaṃ sa bheje śayanottamam // 7.9.65
karpūrikānavautsukyavinidraṃ cātra tatkathām / pṛcchantam abravīdrājyadharo 'tha śayanasthitaḥ // 7.9.66
kiṃ na nidrāsi kalyāṇin prāpsyasy evepsitāṃ priyām / udārasattvaṃ vṛṇute svayaṃ hi śrīr ivāṅgana // 7.9.67
pratyakṣadṛṣṭamatredaṃ tathā ca śṛṇu vacmi te / yaḥ sa kāñcīpatirbāhubalo rājā mayoditaḥ // 7.9.68
tasyānvartho 'rthalobhākhyaḥ pratīhāro 'rthavānabhūt / tasya mānaparā nāma bhāryābhūd rūpaśālinī // 7.9.69
so 'rthalobho vaṇigdharmāllobhādbhṛtyeṣv aviśvasan / vaṇijyāvyavahāreṣu madhye bhāryāṃ nyayuṅkta tām // 7.9.70
sānicchantyapi tadvaśya vaṇigbhiḥ saṃvyavāharat / madhureṇāhṛtajanā rūpeṇa vacanena ca // 7.9.71
gajāśvaratnavastrādivikrayaṃ yaṃ vyadhatta sā / taṃ taṃ sopacayaṃ dṛṣṭvā so 'rthalobho 'nvamodata // 7.9.72
ekadā cātra ko 'py āgāddūrāddeśāntarādvaṇik / mahānsukhadhano nāma prabhūtāśvadibhāṇḍadhṛt // 7.9.73
taṃ buddhvaivāgataṃ bhāryāmarthalobho 'bravītsa tām / vaṇiksukhadhano nāma prāpto deśāntarādiha // 7.9.74
priye vājisahasrāṇi tenānītāni viṃśatiḥ / cīnadeśajasadvastrayugmānyagaṇanāni ca // 7.9.75
tadgatvaśvasahasrāṇi pañca tasmāttvamānaya / krītvā sadvastrayugmānāṃ sahasrāṇi tathā daśa // 7.9.76
yāvadaśvasahasraiḥ svaistathā taiścāpi pañcabhiḥ / karomi darśanaṃ rājño vaṇijyāṃ vidadhāmi ca // 7.9.77
evam uktvārthalobhena preṣitā tena pāpmana / āgānmānaparā tasya pārśvaṃ sukhadhanasya sā // 7.9.78
mārgati sma ca mūlyena tān vastrasahitān hayān / racitasvāgatāt tasmāt tadrūpāhṛtacakṣuṣaḥ // 7.9.79
sa ca tāṃ kāmavivaśo nītvaikānte 'bravīdvaṇik / mūlyena vastram ekaṃ te hayaṃ vā na dadāmy aham // 7.9.80
vatsyasyekāṃ niśāṃ sākaṃ mayā cettaddadāmi te / śatāni vājināṃ pañcasahasrāṇi ca vāsasām // 7.9.81
ity uktvā so 'dhikenāpi tāṃ prārthayata sundarīm / strīṣvanargalaceṣṭāsu kasyecchā nopajāyate // 7.9.82
tataḥ sā pratyavocattam evaṃ pṛcchāmy ahaṃ patim / atrāpi hi sa jāne māṃ prerayedatilobhataḥ // 7.9.83
ity uktvā svagṛhaṃ gatvā patye tasmai tad abravīt / yaduktā tena vaṇijā rahaḥ sukhadhanena sā // 7.9.84
so 'tha pāpo 'rthalobhastaṃ kīnāśaḥ patirabravīt / priye vastrasahasrāṇi pañca vājiśatāni ca // 7.9.85
ekayā yadi labhyante rātryā doṣastadatra kaḥ / tadgaccha pārśvaṃ tasyādya prabhāte drutameṣyasi // 7.9.86
etac chrutvā vacas tasya bhartuḥ kāpuruṣasya sā / hṛdi mānaparā jātavicikitsā vyacintayat // 7.9.87
dāravikrayiṇaṃ pāpaṃ hīnasattvaṃ dhig astv imam / lobhabhāvanayā nityaṃ bata tan mayatāṃ gatam // 7.9.88
varaṃ sa eva bhartā me yo māmaśvaśatairniśām / cīnapaṭṭasahasraiś ca krīṇātyekāmudāradhīḥ // 7.9.89
ity ālocya na me doṣa ityanujñāpya taṃ tataḥ / kubhartāramagāt tasya gṛhaṃ sukhadhanasya sā // 7.9.90
sa ca tām āgatāṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvā buddhvā ca tattathā / citrīyamāṇas tatprāpteramaṃstātmani dhanyatām // 7.9.91
prāhiṇoccārthalobhāya tasmai tatpataye drutam / tacchulkabhūtān aśvāṃś ca vastrāṇi ca yathoditam // 7.9.92
uvāsa ca tayā sākaṃ pūrṇakāmaḥ sa tāṃ niśām / mūrtayeva ciraprāptanijasaṃpatphalaśriyā // 7.9.93
prātaś cāhvayakān bhṛtyān arthalobhena nisrapam / klībena tena prahitān sātha mānaparābravīt // 7.9.94
vikrītā saṃgatānyena bhūtvā tasya kathaṃ punaḥ / bhāryā bhavāmi nirlajjaḥ sa yahā kimahaṃ tathā // 7.9.95
yūyam eva mama brūta yadyetacchobhate 'dhunā / tadyāta yena krītāsmi sa eva hi patirmama // 7.9.96
ity uktāste tayā bhṛtyāstato gatvā tathaiva tat / abruvannarthalobhāya vākyaṃ tasyā adhomukhāḥ // 7.9.97
sa tac chrutvā balādaicchadānetuṃ tāṃ narādhamaḥ / tato harabalo nāma vayasyastam abhāṣata // 7.9.98
na sā sukhadhanāt tasmād ānetuṃ śakyate tvayā / pravīrasya na tasyāgre tava paśyāmi dhīratām // 7.9.99
sa hi tyāgānurāgiṇyā nāryā śūrīkṛtas tayā / balī ca balibhiścānyairyukto mittraiḥ sahāgataḥ // 7.9.100
tvaṃ tu kārpaṇyavikrītaviviktadayitojjhitaḥ / avamānanirutsāho garhitaḥ klībatāṃ gataḥ // 7.9.101
na ca svato balī tādṛṅ na ca mittrabalānvitaḥ / tatkathaṃ tvaṃ samarthaḥ syās tasya pratyarthino jaye // 7.9.102
rājā ca kupyed buddhvā te dāravikrayaduṣkṛtam / tattūṣṇīṃ bhava bhūyo 'pi mā kṛthā hāsyavibhramam // 7.9.103
iti sakhyā niṣiddho 'pi krodhāgatvā sasainikaḥ / yāvad ruṇaddhy arthalobho gṛhaṃ sukhadhanasya saḥ // 7.9.104
tāvattasya samittrasya sainyaiḥ sukhadhanasya tat / sainyaṃ tadīyaṃ nirgatya kṛtsnaṃ bhagnamabhūtkṣaṇāt // 7.9.105
tataḥ palāyitaḥ prāyātso 'rthalobho nṛpāntikam / dārāḥ sukhadhanākhyena vaṇijā deva me hṛtāḥ // 7.9.106
iti vyajijñapaccātra nṛpaṃ nihnutadurnayaḥ / nṛpo 'py aicchadavaṣṭabdhuṃ sa taṃ sukhadhanaṃ ruṣā // 7.9.107
tataḥ saṃdhānanāmā taṃ mantrī rājānam abravīt / yathātathā na śakyo 'sav avaṣṭabdhuṃ vaṇikprabho // 7.9.108
tasyaikādaśabhirmittraiḥ sahāyātairyutasya hi / lakṣamabhyadhikaṃ deva vartate varavājinām // 7.9.109
tattvaṃ ca nātra vijñātaṃ nahyetatsyādakāraṇam / tatpreṣya dūtaṃ praṣṭavyaḥ kiṃ tāvatso 'tra jalpati // 7.9.110
iti mantrivacaḥ śrutvā rājā bāhubalas tataḥ / praṣṭuṃ tatprāhiṇoddūtaṃ tasmai sukhadhanāya saḥ // 7.9.111
sa dūtastaṃ tadādeśād gatvā yāvac ca pṛcchati / tāvanmānaparā sāsmai svavṛttāntaṃ tam abhyadhāt // 7.9.112
śrutvaiva ca tadāścaryaṃ rūpaṃ tasyāś ca vīkṣitum / gṛhaṃ sukhadhanasyāgāt sārthalobho mahīpatiḥ // 7.9.113
tatrāpaśyatsukhadhane prahve mānaparāṃ sa tām / vidhātur api lāvaṇyalakṣmya vismayadāyinīm // 7.9.114
pādānatāyāḥ so 'syāś ca pṛṣṭāyāś ca svayaṃ mukhāt / aśṛṇottadyathāvṛttamarthalobhasya śṛṇvataḥ // 7.9.115
śrutvā ca matvā satyaṃ tadarthalobhe niruttare / tām apṛcchatsa sumukhīṃ kimidānīṃ bhavatviti // 7.9.116
tataḥ sā niścitāvādīddeva yenāsmyanāpadi / vikrītānyasya niḥsattvaṃ lubdhaṃ kathamupaimi tam // 7.9.117
etac chrutvā nṛpe tasmin sādhūktamiti vādini / avocatso 'rthalobho 'tra kāmakrodhatrapākulaḥ // 7.9.118
ayaṃ sukhadhano rājannahaṃ cānubalaṃ vinā / yudhyāvahe svasainyābhyāṃ sattvāsattvamavekṣyatām // 7.9.119
ity arthalobhasya vacaḥ śrutvā sukhadhano 'bhyadhāt / tarhi yudhyāvahe hy āvāṃ dvāveva kimu sainikaiḥ // 7.9.120
yaḥ prāpsyati jayaṃ mānaparā tasya bhaviṣyati / śrutvaitadbāḍhamastvevamiti rājāpyabhāṣata // 7.9.121
tato mānaparāyāṃ ca rājñi cāvekṣamāṇayoḥ / yuddhabhūmiṃ hayārūḍhau tāvavātaratāmubhau // 7.9.122
pravṛtte cāhave tatra kuntāghātotpataddhayam / arthalobhaṃ sukhadhanaḥ paryāsthadvasudhātale // 7.9.123
tathaiva vārāṃ strīn anyān hatāśvaṃ patitaṃ kṣitau / dhīrayandharmayodhī sa na taṃ sukhadhano 'vadhīt // 7.9.124
vāre tu pañcame 'śvena patitvopari tāḍitaḥ / arthalobhaḥ sa niśceṣṭastato bhṛtyairanīyata // 7.9.125
tataḥ sukhadhanaṃ sarvaiḥ sādhuvādābhipūjitam / sa taṃ bāhubalo rājā yathocitamamānayat // 7.9.126
prābhṛtaṃ ca tadānītaṃ tasma eva samarpayat / aharaccārthalobhasya sarvasvamaśubhārjitam // 7.9.127
tatpade cāparaṃ kṛtvā tuṣṭaḥ prāyātsvamandiram / nivṛttapāpasaṃparkāḥ santo yānti hi nirvṛtim // 7.9.128
so 'pi prasahya viharann āsīt sukhadhanaḥ sukham / sahito mānaparayā bhāryayā cānuraktayā // 7.9.129
evaṃ dārāḥ palāyante hīnasattvāddhanāni ca / susattvasyopatiṣṭhante svayametya yatas tataḥ // 7.9.130
tadalaṃ cintayā nidrāṃ bhajasva nacireṇa hi / rājaputrīmavāptāsi tvaṃ tāṃ karpūrikāṃ prabho // 7.9.131
iti rājyadharāc chrutvā rātrau tatrārthavadvacaḥ / naravāhanadattaḥ sa bheje nidrāṃ sagomukhaḥ // 7.9.132
prātaś cātra kṛtāhāraḥ kṣaṇaṃ yāvatsa tiṣṭhati / tāvatsa gomukho dhīmāṃstaṃ rājyadharamabhyadhāt // 7.9.133
kuru yantravimānaṃ tanmatprabhorasya yena tat / karpūrasaṃbhavapuraṃ prāpya prāpnoty asau priyām // 7.9.134
etac chrutvā sa takṣāsmai vātayantravimānakam / naravāhanadattāya pūrvakḷptamaḍhaukayat // 7.9.135
tatrāruhya manaḥśīghre khagāmini sagomukhaḥ / taddhairyālokasollāsamivocchalitavīcikam // 7.9.136
makarākaramullaṅghya prāpa tattīravarti saḥ / naravāhanadattastatpuraṃ karpūrasaṃbhavam // 7.9.137
tatrāvatīrṇānnabhaso vimānādavaruhya saḥ / purāntaḥ paribabhrāma kautukena sagomukhaḥ // 7.9.138
pṛṣṭāc ca lokato buddhvā tadevābhīpsitaṃ puram / prāptaṃ niḥsaṃśayaṃ hṛṣṭo yayau rājakulāntikam // 7.9.139
tatraikaṃ ruciraṃ veśma vṛddhayādhiṣṭhitaṃ striyā / sa viveśa nivāsāya namrayānumatastayā // 7.9.140
yuktiṃ jijñāsamānaś ca kṣaṇāt papraccha tāṃ striyam / ārye kimabhidhāno 'tra rājāpatyaṃ ca tasya kim // 7.9.141
rūpaṃ ca tasya naḥ śaṃsa yato vaideśikā vayam / ity uktā tena vṛddhā sā taṃ vilokyottamākṛtim // 7.9.142
pratyuvāca mahābhāga śṛṇu sarvaṃ vadāmi te / iha karpūrako nāma rājā karpūrasaṃbhave // 7.9.143
sa cānapatyaḥ saṃtānahetoruddiśya śaṃkaram / buddhikāryā samaṃ devyā nirāhāro 'karottapaḥ // 7.9.144
trirātropoṣitaṃ devo haraḥ svapne tamādiśat / uttiṣṭha putrābhyadhikā sā te kanyā janiṣyate // 7.9.145
vidyādharāṇāṃ sāmrājyaṃ yasyāḥ patiravāpsyati / ity ādiṣṭo hareṇāsau prataḥ prābuddha bhūpatiḥ // 7.9.146
nivedya buddhikāryai ca devyai svapnaṃ tamutthitaḥ / prahṛṣṭo 'tha tayā sākaṃ cakāra vratapāraṇam // 7.9.147
tatas tasyācirādrājño rājñī garbhamadhatta sā / kāle cāsūta saṃpūrṇe kanyāṃ sarvāṅgasundarīm // 7.9.148
yayā prabhājitās tatra jātaveśmani dīpakāḥ / kajjalodgāramiṣato niḥśvāsanamucann iva // 7.9.149
karpūriketi tasyāś ca nijaṃ nāma tataḥ pitā / eṣa karpūriko rājā vyadhatta vihitotsavaḥ // 7.9.150
kramāc ca vṛddhiṃ prāptā sā lokalocanacandrikā / karpūrikā rājaputrī yauvanasthādya vartate // 7.9.151
pitā ceha nṛpas tasyā vivāhamabhikāṅkṣati / puruṣadveṣiṇī sā tu taṃ necchati manasvinī // 7.9.152
kanyājanmaphalaṃ kasmādvivāhaṃ sakhi necchasi / iti matsutayā sā ca sakhyā pṛṣṭedam abravīt // 7.9.153
sakhi jātismarāyā me prāgvṛttaṃ śṛṇu kāraṇam / asti tīre mahāmbhodhermahāṃścandanapādapaḥ // 7.9.154
tasyāsti nikaṭe phullanalinālaṃkṛtaṃ saraḥ / tatrāhamabhavaṃ haṃsī pūrvajanmani karmataḥ // 7.9.155
sāhamabdhitaṭājjātu tasmiṃścandanapādape / akārṣaṃ rājahaṃsena svena bhartrā sahālayam // 7.9.156
tatrālaye vasantyā me prajātān potakān sutān / akasmād etya balavān samudrormir apāharat // 7.9.157
hṛteṣv apatyeṣv oghena krandanty aham anaśnatī / āsaṃ śucābdhitīrasthaśivaliṅgāgravartinī // 7.9.158
tataḥ sa rājahaṃso māmupetya patirabhyadhāt / uttiṣṭha kimapatyāni vyatītānyanuśocasi // 7.9.159
anyāni nau bhaviṣyanti sarvaṃ jīvadbhir āpyate / iti tadvākśareṇāhaṃ hṛdi viddhā vyacintayam // 7.9.160
dhig aho puruṣāḥ pāpā bālāpatyeṣv apīdṛśāḥ / niḥsnehā niṣkṛpāścaiva strīṣu bhaktimatīṣvapi // 7.9.161
tanme kimamunā patyā kiṃ vā dehena duḥkhinā / ity ālocya haraṃ natvā kṛtvā bhaktyā ca taṃ hṛdi // 7.9.162
tatraiva puratas tasya patyur haṃsasya paśyataḥ / jātismarā rājaputrī bhūyāsaṃ jananāntare // 7.9.163
iti saṃkalpya tatkṣiptaṃ śarīraṃ jaladhau mayā / tato 'haṃ sakhi jātādya tathābhūteha janmani // 7.9.164
pūrvajātau ca tasyāṃ tāṃ bhartus tasya nṛśaṃsatām / saṃsmarantyā na kasmiṃścidvare rajyati me manaḥ // 7.9.165
ato vivāhaṃ necchāmi daivāyattamataḥ param / ity uktaṃ rājasutayā matsutāyai tayā rahaḥ // 7.9.166
tayā matsutayāpyetan mahyam āgatya varṇitam / tadevaṃ te mayā khyātaṃ putra yatpṛṣṭavānasi // 7.9.167
tav aiva bhāvinī bhāryā nūnaṃ caiṣā nṛpātmajā / sarvavidyādharāṇāṃ hi bhaviṣyaccakravartinaḥ // 7.9.168
mahiṣīyaṃ samādiṣṭā pūrvaṃ devena śaṃbhunā / tallakṣaṇaiś ca yuktaṃ tvāṃ paśyāmi tilakādibhiḥ // 7.9.169
kiṃsvittadarthamānītaḥ ko'pi tvam iha vedhasā / uttiṣṭha tāvan madgehe drakṣyāmaḥ kiṃ bhaviṣyati // 7.9.170
ity uktvopahṛtāhāro vṛddhayātra tayā niśām / naravāhanadattastām anaiṣīdgomukhānvitaḥ // 7.9.171
prātaḥ saṃmantrya kāryaṃ ca gomukhena samaṃ rahaḥ / mahāvratikaveṣaṃ ca kṛtvā vatseśvarātmajaḥ // 7.9.172
taddvitīyo 'tra hā haṃsi hā haṃsīti vadanmuhuḥ / gatvā rājakuladvāri babhrāma janatekṣitaḥ // 7.9.173
tathābhūtaṃ ca taṃ dṛṣṭvā tatra gatvaiva ceṭikāḥ / karpūrikāṃ rājasutāṃ tamavocansavismayāḥ // 7.9.174
siṃhadvāre yuvā devi dṛṣṭo 'smābhir mahāvratī / sadvitīyo 'pi yo dhatte saundaryeṇādvitīyatām // 7.9.175
nārījanamahāmohadāyinaṃ mantramadbhutam / uccārayati hā haṃsi hā haṃsīti divāniśam // 7.9.176
tac chrutvā pūrvahaṃsī sā rājaputrī sakautukā / ānāyayattametābhistadrūpaṃ pārśvamātmanaḥ // 7.9.177
dadarśa caitamuddāmarūpālaṃkṛtabhūmikam / śaṃkarārādhanopāttavrataṃ navam iva smaram // 7.9.178
nijagāda ca paśyantī vismayotphullayā dṛśā / kimetadeva hā haṃsi hā haṃsītyucyate tvayā // 7.9.179
evaṃ tayokte 'pi tadā hā haṃsītyeva so 'bravīt / tataḥ sahasthitas tasya gomukhaḥ pratyuvāca tam // 7.9.180
ahaṃ te kathayāmyetac chṛṇu devi samāsataḥ / pūrvajanmani haṃso 'yamabhavatkarmayogataḥ // 7.9.181
tatraiṣa jaladhestīre mahataḥ sarasastaṭe / kṛtālayaḥ samaṃ haṃsyā tasthau candanapādape // 7.9.182
tasmin daivādapatyeṣu samudrorm ihṛteṣu sā / etasya haṃsī śokārtā tatraivātmānamakṣipat // 7.9.183
tato 'sau tadviyogārtaḥ pakṣijātau viraktimān / tyaktukāmaḥ śarīraṃ tatsaṃkalpamakaroddhṛdi // 7.9.184
jātismaro 'haṃ bhūyāsaṃ rājaputro 'nyajanmani / eṣā ca tatra me bhāryā bhūyājjātismarā satī // 7.9.185
iti saṃkalpya taṃ dehaṃ tadā saṃsmṛtya śaṃkaram / virahānalasaṃtaptaḥ samudrāmbhasyapātayat // 7.9.186
tato 'yaṃ vatsarājasya kauśāmbyāṃ tanayo 'dhunā / naravāhanadattākhyo jāto jātismaraḥśubhe // 7.9.187
asau vidyādharendrāṇāṃ cakravartī bhaviṣyati / iti vāgudabhūd divyā jātasyāsya sphuṭaṃ tadā // 7.9.188
krameṇa yauvarājyasthaḥ pitrāyaṃ pariṇāyitaḥ / divyāṃ kāraṇasaṃbhūtāṃ devīṃ madanamañcukām // 7.9.189
tato hemaprabhākyasya vidyādharapateḥ sutā / etya svayaṃ vṛtavatī kanyā ratnaprabhetyamum // 7.9.190
tathāpi tāṃ smaran haṃsīṃ nāyaṃ bhajati nirvṛtim / etac ca bālabhṛtyāya mahyam etena varṇitam // 7.9.191
athāsya mṛgayāyātasyāsītsaṃdarśanaṃ vane / kayāpi siddhatāpasyā maddvitīyasya daivataḥ // 7.9.192
kathāprasaṅgāt sā caitam evaṃ sānugrahābravīt / karmayogāt purā putra kāmo haṃsatvam āgataḥ // 7.9.193
tasya cāmbudhitīrasthacandanadrumavāsinaḥ / priyā bhāryābhavaddhaṃsī divyastrī śāpataścyutā // 7.9.194
velājalahṛtāpatyaśokāttasyāṃ ca vāridhau / kṣiptātmani sa haṃso 'pi tatraivātmānamakṣipat // 7.9.195
so 'dya śaṃbhoḥ prasādāttvaṃ jāto vatseśvarātmajaḥ / pūrvajātiṃ ca tāṃ vatsa vetsi jātismaro hy asi // 7.9.196
sā haṃsyapyevamevābdheḥ pāre karpūrasaṃbhave / pure karpūrikā nāma jātā rājasutādhunā // 7.9.197
tadgaccha tatra putra tvaṃ priyāṃ bhāryāmavāpsyasi / ity uktvā sā khamutpatya tiro 'bhūtsiddhatāpasī // 7.9.198
ayaṃ cāsmatprabhurjñātapravṛttistatkṣaṇaṃ tataḥ / ito 'bhimukhamāgantuṃ prāvartata mayā saha // 7.9.199
tvatsnehāskṛṣyamāṇaś ca paṇīkṛtya svajīvitam / uttīrya kāntāraśataṃ prāpa deśo 'mbudhestaṭam // 7.9.200
tatra hemapurastho 'smai takṣā rājyadharābhidhaḥ / maddvitīyāya militaḥ pradādyantravimānakam // 7.9.201
tasminn āruhya bhayade hā mūrta iva sāhase / abdhikāntāramullaṅghya prāptāvāvāmidaṃ puram // 7.9.202
etadarthamasāvevaṃ hā haṃsīti vadanniha / bhrānto devi mama svāmī yāvatprāptastvadantike // 7.9.203
idānīṃ tvanmukhodārarākāramaṇadarśanāt / asaṃkhyaduḥkhasāṃnidhyatamopahnutim aśnute // 7.9.204
taddṛṣṭinīlanalinasrajārcaya mahātithim // 7.9.205
evaṃ vaco viracitaṃ gomukhasya niśamya sā / saṃvādapratyayātsatyaṃ mene karpūrikā tadā // 7.9.206
aho mayyāryaputrasya sneho 'muṣya mudhaiva me / viraktatābhūd ity antaḥ premārdrā vimamarśa ca // 7.9.207
uvāca cāhaṃ satyaṃ sā haṃsī dhanyā ca yatkṛte / evaṃ janmadvaye kleśamāryaputro 'nubhūtavān // 7.9.208
tadahaṃ vo 'dhunā dāsī premakrīteti vādinī / naravāhanadattaṃ taṃ snānādyaiḥ samamānayat // 7.9.209
tataḥ parīvāramukhenaitat sarvam abodhayat / pitaraṃ svaṃ sa copāgat tadbudhaiva tadantikam // 7.9.210
tatrotpannavivāhecchāṃ sutām tāṃ tadvaraṃ tathā / naravāhanadattaṃ taṃ saṃprāptam ucitaṃ cirāt // 7.9.211
vidyādharamahācakravartilakṣaṇalāñchitam / dṛṣṭvā kṛtārthamātmānaṃ so 'manyata tadā nṛpaḥ // 7.9.212
pradadau cāmajāmetāṃ tasmai karpūrikāṃ tataḥ / naravāhanadattāya yathāvidhi sa sādaram // 7.9.213
adādasmai ca jāmātre prativahnipradakṣiṇam / koṭīstisraḥ suvarṇasya karpūrasya ca tāvatīḥ // 7.9.214
yadrāśayo babhūs tatra śobhāṃ draṣṭum ivāgatāḥ / girijodvāhadṛśvāno merukailāsasānavaḥ // 7.9.215
punastadvastrakoṭīś ca daśa dāsīśatatrayam / svalaṃkṛtaṃ dadau so 'smai kṛtī karpūrako nṛpaḥ // 7.9.216
tatas tasthau kṛtodvāhaḥ sa karpūrikayā tayā / naravāhanadatto 'tra samaṃ prītyeva mūrtayā // 7.9.217
kasya nābhūn manaḥprītyai sa vadhūvarayostayoḥ / saṃgamo mādhavīvallīvasantotsavayor iva // 7.9.218
ehi vrajāvaḥ kauśāmbīmityanyedyuś ca so 'bravīt / naravāhanadattastāṃ kṛtī karpūrikāṃ priyām // 7.9.219
tataḥ pratyabravītsā taṃ yadyevaṃ tatkhagāminā / tenaiva tvadvimānena vrajāmastvaritaṃ na kim // 7.9.220
taccetsvalpaṃ tadaparaṃ vistīrṇaṃ ḍhaukayāmy aham / iha prāṇadharākhyo hi takṣā yantravimānakṛt // 7.9.221
āste deśāntarāyātastacchīghraṃ kārayāmyadaḥ / ity uktvā sā pratīhāramānāyya kṣatturādiśat // 7.9.222
gatvā taṃ yantratakṣāṇaṃ vada prāṇadharaṃ mahat / vyomagāmi vimānaṃ naḥ prasthānāyopakalpaya // 7.9.223
evaṃ visṛjya kṣattāraṃ rājñe karpūrikātha sā / ceṭīmukhena pitre tāṃ prasthānecchāṃ nyavedayat // 7.9.224
sa ca buddhv aiva tadyāvadāyātyatraiva bhūpatiḥ / naravāhanadatto 'ntastāvadevam acintayat // 7.9.225
takṣā rājyadharabhrātā so 'yaṃ prānadharo dhruvam / rājabhītyā svadeśādyo vidrutas tena varṇitaḥ // 7.9.226
ity asmiṃścintayatyeva rājñi ca kṣipram āgate / āgāt pratīhārayutastakṣā prāṇadharo 'tra saḥ // 7.9.227
vyajijñapac ca sumahadvimānaṃ kṛtamasti me / yanmānuṣasahasrāṇi vahayadyāvahelayā // 7.9.228
ity uktavantaṃ takṣāṇaṃ sādhvity uktvābhipūjya ca / naravāhanadatto 'tha taṃ papraccha sa sādaram // 7.9.229
kaccidrājyadharasya tvaṃ bhrātā prāṇadharo 'grajaḥ / nānāyantraprayogāṇāṃ vettā sumahatām api // 7.9.230
sa eva tasya bhrātāhaṃ devo vetti tu nau kutaḥ / iti prāṇadharaḥ so 'pi praṇataḥ pratyuvāca tam // 7.9.231
tato yathā rājyadhareṇoktaṃ dṛṣto yathā ca saḥ / naravāhanadattas tat tathā tasmai śaśaṃsa saḥ // 7.9.232
atha tena mudā prāṇadhareṇa samupāhṛte / mahāvimāne 'numataḥ śvaśureṇātra bhūbhujā // 7.9.233
tam āmantrya samāropya dāsīkarpūrakāñcanam / tena rājavisṛṣṭena saha prāṇadhareṇa saḥ // 7.9.234
tena ca kṣattṛmukhyena śvaśrūracitamaṅgalaḥ / karpūrikāṃ rājaputrīṃ navāmādāya tāṃ vadhūm // 7.9.235
dattadāno dvijātibhyaḥ sadvastranicayaiśca taiḥ / naravāhanadatto 'sāvāruroha sagomukhaḥ // 7.9.236
pūrvamabdhestaṭaṃ tāvadyāmo rājyadharāntikam / tato hṛhamiti prāṇadharaṃ taṃ nijagāda saḥ // 7.9.237
tatas tenāhatenāśu vimānenotpapāta saḥ / nabho manoratheneva pūrṇena saparigrahaḥ // 7.9.238
kṣaṇādutīrya jaladhiṃ punastattīravarti ca / prāpa hemapuraṃ dhāma tasya rājyadharasya at // 7.9.239
tatra rājyadharaṃ prahvaṃ prahṛṣṭaṃ bhrātṛdarśanāt / dāsībhistamadāsīkaṃ saṃvibheje ca sotsavam // 7.9.240
āpṛcchya ca tamudbāṣpaṃ katham apy ujjhitāgrajam / yayau tenaiva kauśāmbīṃ vimānena tadaiva saḥ // 7.9.241
tatrāmbarādaśaṅkitamavatīrṇaṃ varavimānavahanaṃ tam / sānucaraṃ navavadhvā yuktaṃ dṛṣṭvā visismiye janata // 7.9.242
paurotsāhaiḥ prakaṭaṃ putraṃ buddhvā pitāsya vatseśaḥ / prīto niragādagre devīsacivasnuṣādibhiḥ sahitaḥ // 7.9.243
dṛṣṭvā vimānavāhanasūcitabhavitavyakhacarasāmrājyam / taṃ so 'bhinandata sutaṃ rājā caraṇānataṃ vadhūsahitam // 7.9.244
mātā vāsavadattā padmāvatyā samaṃ tamāśliṣya / vigalitam iva tadadarśanaduḥkhagranthiṃ jahau bāṣpam // 7.9.245
ratnaprabhā ca bhāryā sānandā madanamañcukā ca tadā / tasya premahaterṣye caraṇau hṛdayaṃ ca jagṛhatustulyam // 7.9.246
yaugandharāyaṇādīn pitṛsacivānsvāṃś ca so 'tha nṛpasūnuḥ / marubhūtisukhān praṇatān anandayat kṛtayathārthasatkāraḥ // 7.9.247
sarve ca te vibhūṣitasudaśārhakulena jaladhim ākramya / samupāhṛtāṃ svapatinā vyaktaṃ sodaryamūrtim amṛtasya // 7.9.248
ajarāṅganāśatayutāmāyātāṃ śriyamivābhyanandaṃstām / karpūrikāṃ navavadhūṃ vatseśādyā yathocitāvanatām // 7.9.249
tasyāś ca paitṛkaṃ taṃ vatseśo 'pūjayatpratīhāram / arpitavimānavāhitakāñcanakarpūravastrakoṭicayam // 7.9.250
ākhyātaṃ naravāhanadattena tato vimānakartāram / upakāriṇāṃ sa rājā prāṇadharaṃ tam api mānayāmāsa // 7.9.251
kathameṣā rājasutā saṃpraptā kahamitaś ca yātau svaḥ / iti papraccha saharṣaḥ saṃmānya sa gomukhaṃ nṛpatiḥ // 7.9.252
atha mṛgayāvanagamanātprabhṛti yathā darśanaṃ tapasvinyāḥ / rājyadharasamāsāditavimānayuktyā yathā ca tīrṇo 'bdhiḥ // 7.9.253
karpūrikā vivāhe vimukhāpi ca saṃmukhī yathā vihitā / prāṇadharalābhalabdhenāgamanaṃ prāgyathā vimānena // 7.9.254
yuktyaikānte sa tathā tadaśeṣaṃ gomukho yathāvṛttam / kathayāṃcakāra tasmai sadārasacivāya vatsarājāya // 7.9.255
kvākheṭaḥ kva ca tāpasī kva ca tathodanvattaṭe yantravit takṣā rājyadharastadīyavahanenollaṅghanaṃ kvāmbudheḥ / tatpāre ca vimānakarturaparasyāsya kva pūrvaṃ gatir bhavyānāṃ śubhasiddhyupāyaracanācintāṃ vidhatte vidhiḥ // 7.9.256
iti tair nikhilaiḥ savismayapramadākampitamas takais tataḥ / jagade vidadhe ca gomukhe prabhubhaktistutir atra sādaraiḥ // 7.9.257
ratnaprabhāṃ ca rājñīṃ pativratādharmajanitaparitoṣām / praśaśaṃsuste bhartur nijavidyāvihitapatharakṣām // 7.9.258
atha naravāhanadatto vinītagaganāṅgaṇāgamanakhedaḥ / sa viveśa rājadhānīṃ pitṛbhirbhāryādibhiś ca samam // 7.9.259
tatropāgatamānitabandhusuhṛtsvarṇakūṭabhṛtakoṣaḥ / vasubhis tau pūritavān prāṇadharaśvāśurapratīhārau // 7.9.260
bhuktottaraṃ ca sapadi prāṇadharastaṃ vyajijñapatpraṇataḥ / devāvayoḥ kilaivaṃ karpūrakabhūbhṛtā samādiṣṭam // 7.9.261
āgantavyaṃ tvaritaṃ madduhitari bhartṛbhavanamāptāyām / yenāhaṃ jānīyāṃ saṃprāptām atra śīghram iti // 7.9.262
tadgantavyaṃ niścitamāvābhyāṃ deva caturamadhunaiva / dāpaya karpūrikayā rājño lekhaṃ svahastalikhitaṃ nau // 7.9.263
na hi tasya sutāsnigdhaṃ hṛdayaṃ rājño 'nyathā samāśvasiti / sa hy ārūḍhavimāno na jātucicchaṅkate prapātamataḥ // 7.9.264
tallekhadānapūrvaṃ saṃprati sahitaṃ mayā pradhānam imam / anujānīhi vimānaprasthānapronmukhaṃ pratīhāram // 7.9.265
ahamādāya kuṭumbakameṣyāmi punastvihaiva yuvarāja / śakṣyāmi nāmṛtamayaṃ caraṇāmbhojadvayaṃ tava tyaktum // 7.9.266
iti tena sudṛḍhamukte prāṇadhareṇaiṣa vatsarājasutaḥ / lekhasya lekhane tāṃ nyayuṅkta karpūrikāṃ tadaiva vadhūm // 7.9.267
tāta na cintā mayi te kāryā sadbhartṛsaukhyasadanajuṣi / kiṃ hi mahābdheḥ kamalā cintāspadamāśritottamaṃ puruṣam // 7.9.268
iti ca svahastalikhite karpūrikayā tayārpite lekhe / kṣattṛprāṇadharau tau vatseśasuto 'rcitau sa visasarja // 7.9.269
tau cāruhya vimānaṃ gaganagatī jātavismayaiḥ sarvaiḥ / dṛṣṭau tīrtvā jaladhiṃ yayatuḥ karpūrasaṃbhavaṃ nagaram // 7.9.270
tatra sutāṃ patisadanaprāpāṃ saṃśrāvya dattalekhau tau / ānandayāṃbabhūvaturatha taṃ karpūrakaṃ narādhipatim // 7.9.271
anyedyuranujñāpya prāṇadharastaṃ nṛpaṃ sa sakuṭumbaḥ / saṃbhāvitarājyadharo naravāhanadattapārśvamevāgāt // 7.9.272
so 'trāgatāya sadyaḥ kṛtakāryāyātmamandirasamīpe / naravāhanadatto 'smai pradadau vasatiṃ ca jīvanaṃ ca mahat // 7.9.273
cikrīḍa ca tadvihitairavarodhasakho vimānakair vicaran / abhyasyadiva bhaviṣyadvidyādharacakravartigaganagatim // 7.9.274
ity atra nanditasuhṛtsvajanāvarodho vatseśvarasya tanayo 'tha sa tānyahāni / ratnaprabhāmadanamañcukayostṛtīyāṃ karpūrikāṃ samadhigamya sukhaṃ nināya // 7.9.275
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya sarayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 8.0.1
calatkarṇanilodbhūtasindūrāruṇitāmbaraḥ / jayatyakāle 'pi sṛjansaṃdhyām iva gajānanaḥ // 8.1.1
evaṃ vatseśvarasutaḥ kauśāmbyāṃ sa piturgṛhe / naravāhanadattastā bhāryāḥ prāptyāvasatsukham // 8.1.2
ekadā piturāsthāne sthitaś ca puruṣaṃ divaḥ / avatīryāgataṃ tatra divyarūpaṃ dadarśa saḥ // 8.1.3
praṇataṃ taṃ ca satkṛtya pitrā sākaṃ kṣaṇāntare / kastvaṃ kim āgato 'sīti pṛṣṭavānso 'py athābravīt // 8.1.4
astīha vajrakūṭākhyaṃ pṛṣṭhe himavataḥ puram / vajrasāramayatvādyatkhyātamanvarthanāmakam // 8.1.5
tatra vajraprabhākhyo 'hamāsaṃ vidyādharādhipaḥ / vajranirmitadehatvānnāmānvarthaṃ tathaiva me // 8.1.6
mannirmite yathākālaṃ bhaktaḥ saṃścakravartini / ajeyas tvaṃ vipakṣāṇāṃ matprasādādbhaviṣyasi // 8.1.7
iti cāhaṃ tapastuṣṭenādiṣṭaḥ śaṃbhunā yadā / tadā prabhoḥ praṇāmārtham āgato 'smīha sāṃpratam // 8.1.8
vatsarājasuto divyaṃ kalpaṃ kāmāṃśasaṃbhavaḥ / naravāhanadatto naḥ śaśiśekharanirmitaḥ // 8.1.9
martyo 'py ubhayavedyardhacakravartī bhaviṣyati / iti vidyāprabhāveṇa vijñātaṃ hy adhunā mayā // 8.1.10
āsīc ca divyaṃ kalpaṃ naḥ purā martyo 'py anugrahāt / śārvātsūryaprabho nāma cakravartīha yadyapi // 8.1.11
tathāpyabhūtsa ekasminvedyarthe dakṣiṇe prabhuḥ / uttare śrutaśarmākhyaścakravartī tvabhūttadā // 8.1.12
ubhayostu tayorekaḥ kalpasthāyī dyucāriṇām / cakravartyatra bhavitā deva evātipuṇyavān // 8.1.13
ity uktavantaṃ vatseśasahitastaṃ kutūhalāt / naravāhanadattaḥ sa prāha vidyādharaṃ punaḥ // 8.1.14
kathaṃ vidyādharaiśvaryaṃ mānuṣeṇa satā purā / prāptaṃ sūryaprabheṇeti tvayā naḥ kathyatāmiti // 8.1.15
tato vivikte devīnāṃ mantriṇāṃ saṃnidhau ca saḥ / rājā vajraprabho vaktuṃ kathāṃ tāmupacakrame // 8.1.16
śākalaṃ nāma madreṣu babhūva nagaraṃ purā / candraprabhākhyas tatrāsīdrājāṅgāraprabhātmajaḥ // 8.1.17
ālhādakārī viśvasya nāmnānvartho 'pi yo bhavan / saṃtāpakārī śatrūṇāṃ babhūva jvalanaprabhaḥ // 8.1.18
kīrtimatyabhidhānāyāṃ tasya devyāmajāyata / putro nṛpasyātiśubairlakṣaṇaiḥ sūcitodayaḥ // 8.1.19
eṣa sūryaprabho nāma rājā jātaḥ purāriṇā / bhāvī vidyādharādhīśacakravartī vinirmitaḥ // 8.1.20
ity uccacāra gaganāttasmiñjāte sphuṭaṃ vacaḥ / sudhāvarṣaṃ śravaṇayoścandraprabhamahībhṛtaḥ // 8.1.21
tatas tasya purārātiprasādotsavaśālinaḥ / sūryaprabhaḥ sa vavṛdhe rājaputraḥ piturgṛhe // 8.1.22
bāla eva ca vidyānāṃ kalānāṃ ca krameṇa saḥ / sarvāsāṃ sumatiḥ pāramupāsitagururyayau // 8.1.23
pūrṇaṣoḍaśavarṣaṃ ca guṇairāvarjitaprajam / yauvarājye 'bhyaṣiñcittaṃ pitā candraprabho 'tha saḥ // 8.1.24
sa eva mantriputrāṃś ca nijāṃs tasmai samarpayat / bhāsaprabhāsasiddhārthaprahastaprabhṛtīn bahūn // 8.1.25
taiḥ samaṃ yuvarājatvadhuraṃ tasmiṃś ca bibhrati / ājagāmaikadā tatra mayo nāma mahāsuraḥ // 8.1.26
āsthāne ca sa taṃ candraprabhaṃ sūryaprabhe sthite / upetya racitātithyaṃ jagādaivaṃ mayo nṛpam // 8.1.27
rājanvidyādhareśānāṃ cakravartī triśūlinā / ayaṃ vinirmito bhāvī putraḥ sūryaprabhastava // 8.1.28
tatkiṃ na sādhayatyeṣa vidhāstatprāptidāyinīḥ / etadarthaṃ visṛṣṭo 'ham iha devena śaṃbhunā // 8.1.29
anujānīhi tadyāvannītvainaṃ śikṣayāmy aham / vidyādharendratāhetuṃ vidyāsādhanasatkriyām // 8.1.30
etasya paripanthī hi kārye 'smin khecareśvaraḥ / vidyate śrutaśarmākhyaḥ so 'pi śakreṇa nirmitaḥ // 8.1.31
siddhavidyāprabhāvastu sahāsmābhirvijitya tam / eṣa vidyādharādhīśacakravartitvamāpsyati // 8.1.32
evaṃ mayenābhihite rājā candraprabho 'bravīt / dhanyāḥ smaḥ puṇyavāneṣa yathecchaṃ nīyatām iti // 8.1.33
tatas tam āmantrya nṛpaṃ tadanujñānamāśu tam / sūryaprabhaṃ sa sāmātyaṃ pātālaṃ nītavānmayaḥ // 8.1.34
tatropadiṣṭavāṃstasmai sa tapāṃsi tathā yathā / rājaputraḥ sa sāmātyo vidyāḥ śīghramasādhayat // 8.1.35
vimānasādhanaṃ tasmai tathaivopadideśa saḥ / tena bhūtāsanaṃ nāma sa vimānamupārjayat // 8.1.36
tadvimānādhirūḍhaṃ taṃ siddhavidyaṃ samantrikam / sūryaprabhaṃ sa pātālānmayaḥ svapuramānayat // 8.1.37
prāpayya pitroḥ pārśvaṃ ca taṃ jagāda vrajāmy aham / tvaṃ siddhibhogān bhuṅkṣveha yāvadeṣyāmy ahaṃ punaḥ // 8.1.38
ity ūcivān āttapūjo jagāma sa mayāsuraḥ / nananda vidyāsiddhyā ca sūnoścandraprabho nṛpaḥ // 8.1.39
so 'tha sūryaprabho vidyāprabhāvāt sacivaiḥ saha / nānādeśānvimānena sadā babhrāma līlayā // 8.1.40
yatra yatra ca yā yā tamapaśyadrājakanyakā / tatra tatra svayaṃ vavre sā sā taṃ kāmamohitā // 8.1.41
ekā madanasenākhyā tāmraliptyāṃ mahīpateḥ / sutā vīrabhaṭākhyasya kanyā lokaikasundarī // 8.1.42
dvitīyā subhaṭākhyasya tanayā candrikāvatī / aparāntādhirājasya siddhairnītvojjhitānyataḥ // 8.1.43
kāñcīnagaryā nṛpateḥ kumbhīrākhyasya cātmajā / khyātā varuṇasenākhyā tṛtīyā rūpaśālinī // 8.1.44
lāvāṇakādhirājasya pauravākhyasya bhūpateḥ / sutā sulocanā nāma caturthī cārulocanā // 8.1.45
cīnadeśapate rājñaḥ surohasyātmasaṃbhavā / harihemāvadātāṅgī vidyunmāleti pañcamī // 8.1.46
kāntisenasya nṛpateḥ śrīkaṇṭhaviṣayaprabhoḥ / sutā kāntimatī nāma ṣaṣṭhī kāntijitāpsarāḥ // 8.1.47
janamejayabhūpasya kauśāmbīnagarīpateḥ / tanayā parapuṣṭākhyā saptamī mañjubhāṣiṇī // 8.1.48
avijñātahṛtānāṃ ca tāsāṃ buddhvāpi bāndhavāḥ / vidyābaloddhate tasminn āsanvetasavṛttayaḥ // 8.1.49
tābhiścopāttavidyābhiḥ samaṃ yugapadāramat / vidyāviracitānekadehaḥ sūryaprabho 'tra saḥ // 8.1.50
nabhovihārasaṃgītapānagoṣṭhyādibhistathā / cikrīḍa sahitastābhiḥ prahastādyaiś ca mantribhiḥ // 8.1.51
divyacitrakalābhijño likhanvidyādharāṅganāḥ / kurvaṃś ca narmavakroktīḥ kopayām āsa tāḥ priyāḥ // 8.1.52
reme ca tāsāṃ vadanaiḥ sabhrūbhaṅgāruṇekṣaṇaiḥ / vacanaiś ca sakampauṣṭhapuṭaviskhalitākṣaraiḥ // 8.1.53
sadārastāmraliptīṃ ca gatvodyāneṣu khecaraḥ / sa rājasūnurvyaharatsamaṃ madanasenayā // 8.1.54
sthāpayitvā priyāś cātra bhūtāsanavimānagaḥ / jagāma vajrasārākhyaṃ prahastaikasakhaḥ puram // 8.1.55
jagrāha tatra tanayāṃ rājño rambhasya paśyataḥ / raktāṃ tārāvalīṃ nāma dahyamānāṃ smarāgninā // 8.1.56
āyayau tāmraliptīṃ ca punas tatrāpyupāharat / aparāṃ rājatanayāṃ kanyāṃ nāmnā vilāsinīm // 8.1.57
tadarthaṃ kupitāyātaṃ tasyā bhrātaramuddhatam / sa sahasrāyudhaṃ nāma vidyayā stambhitaṃ vyadhāt // 8.1.58
mātulaṃ ca sahāyātaṃ tasya saṃstabhya sānugam / cakre muṇḍitamūrdhānaṃ tatkāntāharaṇaiṣiṇam // 8.1.59
bhāryābandhū iti kruddho 'py avaddhīnna sa tāvubhau / darpabhaṅgavilakṣau tu vihasya pratimuktavān // 8.1.60
tataḥ sa navabhiḥ sūryaprabhaḥ kāntābhiranvitaḥ / pitrāhūto vimānena svapuraṃ śākalaṃ yayau // 8.1.61
tataś cāsya pituścandraprabhabhūmibhṛto 'ntikam / prāhiṇottāmraliptīto dūtaṃ vīrabhaṭo nṛpaḥ // 8.1.62
saṃdideśa ca putreṇa tava me 'pahṛte sute / tad astu vidyāsiddho hi ślāghya eṣa patistayoḥ // 8.1.63
snehaś ca yadi vo 'smāsu tadihāgacchatādhunā / vivāhācārasatkārasakhyaṃ yāvad vidadhmahe // 8.1.64
etac chrutvā sa satkṛtya dūtaṃ niścitavāṃstadā / śva eva tatra gamanaṃ rājā candraprabho drutam // 8.1.65
satyatvaniścayaṃ jñātuṃ rājño vīrabhaṭasya tu / prahastaṃ prāhiṇonmatvā dūraṃ dūtagamāgamau // 8.1.66
sa prahasto javādgatvā dṛṣṭvā vīrabhaṭaṃ ca tam / nṛpaṃ dṛṣṭvā ca tatkāryaṃ tacchraddhitasupūjitaḥ // 8.1.67
tasmai savismayāyoktvā prabhūṇāṃ prātarāgasam / muhūrtenāyayau candraprabhapārśvaṃ vihāyasā // 8.1.68
śaśaṃsa tasmai rājñe ca sajjaṃ vīrabhaṭaṃ sthitam / so 'pi taṃ sacivaṃ sūnostuṣṭo rājābhyapūjayat // 8.1.69
tataḥ kīrtimatīdevya saha candraprabhaḥ prabhuḥ / sūryaprabho vilāsinyā tathā madanasenayā // 8.1.70
bhūtāsanavimānaṃ tadāruhya saparicchadau / sāmātyau cāparedyustau prātaḥ prayayatus tataḥ // 8.1.71
ahnaḥ praharamātreṇa tāmraliptīmavāpatuḥ / dṛśyamānau janair vyomni kautukotkṣiptalocanaiḥ // 8.1.72
nabhastalāvatīrṇau ca kṛtapratyudgamena tau / rājñā vīrabhaṭenaitāṃ samaṃ viviśatuḥ purīm // 8.1.73
candanodakasaṃsiktacārurathyāṃ pade pade / kaṭākṣaiḥ pauranārīṇāṃ prakīrṇendīvarām iva // 8.1.74
tatra saṃbandhijāmātroḥ kṛtvā vīrabhaṭastayoḥ / pūjāṃ yathāvattanayāvivāhaprakriyāṃ vyadhāt // 8.1.75
viśuddhasya hi bhārāṇāṃ sahasraṃ kāñcanasya ca / bhṛtaṃ ca śatamu ṣṭrāṇāṃ ratnābharaṇabhārakaiḥ // 8.1.76
uṣṭrapañcaśatīṃ nānāvastrabhārābhipūritām / vājināṃ ca sahasrāṇi sapta pañca ca dantinām // 8.1.77
rūpābharaṇayuktānāṃ sahasraṃ vārayoṣitām / vedyāṃ duhitroḥ pradadau rājā vīrabhaṭastayoḥ // 8.1.78
sūryaprabhasya jāmātustatpituś ca tayoḥ punaḥ / upacāraṃ sa sadratnaiścakāra viṣayaistathā // 8.1.79
tanmantriṇo yathāvac ca prahastādīnamānayat / cakāra sotsavaṃ hṛṣyadaśeṣanagarījanam // 8.1.80
sūryaprabhaś ca tatrāsītpitṛyuktaḥ priyāsakhaḥ / tatkālaṃ vividhāhārapānageyādibhogabhuk // 8.1.81
tāvac ca tatra rambhasya sakāśādvajrarātrataḥ / āgāddūtaḥ sa cāsthāne jagāda svaprabhorvacaḥ // 8.1.82
vidyābalāvaliptena yuvarājena naḥ kṛtaḥ / sūryaprabheṇa tanayāharaṇotthaḥ parābhavaḥ // 8.1.83
adya ca jñātamasmābhiryadvīrabhaṭabhūbhṛtaḥ / pratipannāḥ stha saṃdhāne samānavyasanasya naḥ // 8.1.84
tathaiva cānumanyadhve yadyasmatsaṃdhimāśu tat / ihāpyāgamyatāṃ no cenmṛtyunā no 'tra niṣkṛtiḥ // 8.1.85
tac chrutvā taṃ ca saṃmānya dūtaṃ vīrabhaṭārcitaḥ / prahastaṃ so 'bravīdrājā tatra candraprabhaḥ punaḥ // 8.1.86
tvam eva gaccha taṃ rambhamasmadvākyādidaṃ vada / kiṃ tapyase vṛthā bhāvī cakravartī hi nirmitaḥ // 8.1.87
vidyādharāṇāṃ giriśenaiṣa sūryaprabho 'dhunā / asyaitāstvatsutādyāś ca bhāryāḥ siddhairudāhṛtāḥ // 8.1.88
tatprāptā te sutā sthānaṃ karkaśastvaṃ tu nārthitaḥ / tatprīyasva sakhā nastvameṣyāmo 'trāpyamī vayam // 8.1.89
iti rājñoktasaṃdeśaḥ prahasto gaganena saḥ / gatvā praharamātreṇa vajrarātramavāpa tat // 8.1.90
tatra rambhāya saṃdeśamuktvā tenānumoditaḥ / tathaivāgatya so 'vādīdrājñe candraprabhāya tat // 8.1.91
candraprabho 'tha sacivaṃ prabhāsaṃ preṣya śākalāt / ānāyayattāṃ rambhasya pārśvaṃ tārāvalīṃ sutām // 8.1.92
tato yayau vimānena saha sūryaprabheṇa saḥ / rājñā vīrabhaṭenāpi sarvaiścānyaiḥ susevitaḥ // 8.1.93
vajrarātraṃ ca saṃprāpa mārgonmukhajanākulam / rambheṇābhyudgatas tasya rājadhānīṃ viveśa saḥ // 8.1.94
tatra rambho 'py asau kḷptavivāhaprakriyotsavaḥ / asaṃkhyahemahastyaśvaratnādi duhiturdadau // 8.1.95
jāmātaraṃ ca sa tathā sūryaprabhamupācarat / yathā tasya nijā bhogāḥ sarve vismṛtimāyayuḥ // 8.1.96
yāvac ca tatra te tiṣṭhantyutsavānanditāḥ sukham / tāvadrambhāntikaṃ kāñcīnagaryā dūta āyayau // 8.1.97
sa tasmācchrutasaṃdeśo rambhaścandraprabhaṃ nṛpam / prāha kāñciśvaro rājā kumbhīrākhyo 'sti me 'grajaḥ // 8.1.98
tenāptaḥ preṣito me 'dya dūto vaktumidaṃ vacaḥ / mama sūryaprabheṇādau sutā nītā tatas tava // 8.1.99
kṛtaṃ cādya tvayā sakhyaṃ taiḥ saheti mayā śrutam / tanmamāpi tathaiva tvaṃ sakhyaṃ taiḥ saha sādhaya // 8.1.100
āyāntu te mama gṛhaṃ yāvatsūryaprabhāya tām / svahastenārpayāmīha sutāṃ varuṇasenikām // 8.1.101
ity eṣābhyarthanā tasya kriyatāmiti vādinaḥ / rambhasya śraddadhe candraprabho rājā tadā vacaḥ // 8.1.102
prahastaṃ prekṣya ca kṣipraṃ śākalāttām anāyayat / purādvaruṇasenāṃ sa kumbhīrasyāntikaṃ pituḥ // 8.1.103
anyedyuś ca vimānena sa ca sūryaprabhaś ca saḥ / rambho vīrabhaṭaḥ sarve kāñcīṃ te sānugā yayuḥ // 8.1.104
kumbhīrābhyudgatās tāṃ ca nānāratnacitāṃ purīm / kāñcīṃ kāñcīm iva bhuvaḥ prāviśan guṇagumphitām // 8.1.105
tatratāṃ vidhinā dattvā sutāṃ sūryaprabhāya saḥ / varavadhvoradādbhūri kumbhīro draviṇaṃ tayoḥ // 8.1.106
nirvṛtte cavivāhe 'tra bhuktottarasukhasthitam / candraprabhamuvācaivaṃ prahastaḥ sarvasaṃnidhau // 8.1.107
deva śrīkaṇṭhaviṣaye prabhraman gatavān aham / tatra prasaṅgadṛṣṭo māṃ kāntisenanṛpo 'bravīt // 8.1.108
sūryaprabho mamādāya sutāṃ kāntimatīṃ hṛtām / gṛhametu kariṣyāmi vidhivattasya satkriyām // 8.1.109
no cettyakṣyāmy ahaṃ dehaṃ duhitṛsnehamohitaḥ / ity uktas tena tatrāhaṃ prastāve ca mayoditam // 8.1.110
evam ukte prahastena rājā candraprabho 'bhyadhāt / gaccha kāntimatīṃ tarhi tāṃ prāpaya tadantikam // 8.1.111
tatas tatra vayaṃ yāma ity uktas tena bhūbhṛtā / tadaiva nabhasā gatvā prahastastattathākarot // 8.1.112
prātaś ca te sakumbhīrāḥ sarve candraprabhādayaḥ / śrīkaṇṭhaviṣayaṃ jagmurvimānena dyugāminā // 8.1.113
tatrāpyagrāgato rājā kāntisenaḥ svamandiram / tāvatpraveśya duhiturvyadhādudvāhamaṅgalam // 8.1.114
dadau tasyi tadā kāntimatyai sūryaprabhāya ca / āścaryajananaṃ rājñāmamitaṃ ratnasaṃcayam // 8.1.115
tataḥ sthiteṣu teṣv atra nānābhogopaseviṣu / sarveṣu dūtaḥ kauśāmbyā āgatyaivamabhāṣata // 8.1.116
janamejayabhūpālo bravīti bhavatāmidam / hṛtā kenāpi naciraṃ parapuṣṭeti me sutā // 8.1.117
jñātaṃ cehāda yatprāptā hastaṃ sūryaprabhasya sā / tattayā saha so 'smākaṃ gṛhamāyātvaśaṅkitaḥ // 8.1.118
satkṛtya preṣayiṣyāmi sabhāryaṃ taṃ yathāvidhi / anyathā śatravo yūyaṃ mama yuṣmākam apy aham // 8.1.119
ity uktvā svāmivacanaṃ dūtastūṣṇīṃ babhūva saḥ / atha candraprabhaḥ sarvānekānte kṣitipo 'bravīt // 8.1.120
katham evaṃ sadarpoktergamyate tasya veśmani / tac chrutvā tasya siddhārthanāmā mantryevam abhyadhāt // 8.1.121
nānyathā deva mantavyaṃ vaktum evaṃ hi so 'rhati / sa hi rājā mahādātā paṇḍitaḥ satkulodgataḥ // 8.1.122
śūro 'śvamedhayājī ca sadaivānyāparājitaḥ / viruddhaṃ kiṃ nu tenoktaṃ yathāvastvabhidhāyinā // 8.1.123
śatrutodāhṛtā yā vā sā vāsavakṛte 'dhunā / tadgantavyaṃ gṛhe tasya satyasaṃdho nṛpo hi saḥ // 8.1.124
tad api preṣyatāṃ kaścittasya cittopalabdhaye / iti siddhārthavacanaṃ sarve śraddadhuratra te // 8.1.125
tato jijñāsituṃ candraprabhastaṃ janamejayam / prahastaṃ vyasṛjattaṃ ca dūtaṃ tasyāpyamānayat // 8.1.126
prahastaś ca sa gatvā taṃ kauśāmbīśaṃ sasaṃvidam / vidhāyānīya tallekhaṃ candraprabhamatoṣayat // 8.1.127
so 'pi rājā tamevāśu prahastaṃ preṣya śākalāt / janamejayapārśvaṃ tāṃ parapuṣṭāmanāyayat // 8.1.128
tataś candraprabhādyāste sūryaprabhapurogamāḥ / sakāntisenāḥ kauśāmbīṃ vimānenāgamannṛpāḥ // 8.1.129
tatra saṃbandhijāmātṛmukhān pratyudgamādinā / prahvastān pūjayām āsa sa rājā janamejayaḥ // 8.1.130
dadau ca kṛtvā duhiturvivāhavidhisatkriyām / pañca hastisahasrāṇi lakṣaṃ ca varavājinām // 8.1.131
ratnakāñcanasadvastrakarpūrāgarupūritaiḥ / bhārair bhṛtānām uṣṭrāṇāṃ sahasrāṇyapi pañca saḥ // 8.1.132
cakre ca vādyanṛttaikamayaṃ lokamahotsavam / pūjitabrāhmaṇavaraṃ mānitākhilarājakam // 8.1.133
tāvaccāśaṅkitaṃ tatra nabhaḥ piñjaratāṃ yayau / raktāruṇatvamabhyarṇabhāvi śaṃsadivātmanaḥ // 8.1.134
tumulākulaśabdāś ca babhūvuḥ sahasā diśaḥ / bhītā ivāgataṃ dṛṣṭvā parasainyaṃ vihāyasā // 8.1.135
tāvac ca tatkṣaṇaṃ vātuṃ pravṛtto 'bhūn mahānilaḥ / khecaraiḥ saha yuddhāya bhūcarānutkṣipann iva // 8.1.136
kṣaṇāc ca dadṛśe vyomni vidyādharabalaṃ mahat / dīptidyotitadikcakram udyannādaṃ mahājavam // 8.1.137
tanmadhye cātisubhagaṃ vidyādharakumārakam / ekaṃ sūryaprabhādyāste paśyanti sma suvismitāḥ // 8.1.138
āṣāḍheśvaratanayo dāmodara eṣa jayati yuvarājaḥ / re martya dharaṇigocara sūryaprabha nipata pādayorasya // 8.1.139
praṇama ca re janamejaya bhavatā dattā sutā kim asthāne / ārādhaya tam imaṃ taddevaṃ naiṣo 'nyathā kṣamate // 8.1.140
iti tasmin kṣaṇe vidyādharabandī tato 'mbarāt / tasya dāmodarasyāgrāvyājahāroccayā girā // 8.1.141
tac chrutvā dṛṣṭatatsainyo gṛhītvā khaḍgacarmaṇī / sūryaprabho nabhaḥ krodhādutpapāta svavidyayā // 8.1.142
anūtpetuś ca sacivās tasya sarve dhṛtāyudhāḥ / prahastaś ca prabhāsaś ca bhāsaḥ siddhārtha eva ca // 8.1.143
prajñāḍhyaḥ sarvadamano vītabhītiḥ śubhaṃkaraḥ / vidyādharāṇāṃ taiḥ sākaṃ prāvartata mahāhavaḥ // 8.1.144
sūryaprabhaś cābhyadhāvad yato dāmodaras tataḥ / khaḍgenāghnan ripūn gṛhṇaṃs tacchastrāṇi svacarmaṇā // 8.1.145
te janāḥ kati saṃkhye ca lakṣasaṃkhyā nabhaścarāḥ / samatvam eva vividuryudhyamānāḥ parasparam // 8.1.146
babhuḥ khaḍgalatāś cātra sākulā rudhirāruṇāḥ / patantyaḥ śūrakāyeṣu kṛtāntasyeva dṛṣṭayaḥ // 8.1.147
vidyādharāś ca dharaṇau bhiyeva śaraṇārthinaḥ / śirobhiś ca śarīraiś ca petuścandraprabhāgrataḥ // 8.1.148
sūryaprabho babhau lokadṛṣṭayā khecaraśriyā / sindūreṇeva kīrṇena nabho 'bhūd asṛjāruṇam // 8.1.149
sūryaprabhaś ca saṃprāpya yuyudhe tena saṃmukham / khaḍgacarmadhareṇaiva saha dāmodareṇa saḥ // 8.1.150
yudhyamānaś ca karaṇaprayogeṇa praviśya tam / khaḍgakhaṇḍitacarmāṇaṃ ripuṃ bhūmāvapātayat // 8.1.151
chettumicchati yāvac ca śiras tasya vivellataḥ / tāvad āgatya nabhasā huṃkāro viṣṇunā kṛtaḥ // 8.1.152
tac chrutvā vīkṣya ca hariṃ namrastadgauraveṇa saḥ / dāmodaramamuñcattaṃ vadhātsūryaprabhas tataḥ // 8.1.153
vadhamuktaṃ tamādāya bhaktaṃ kvāpi yayau hariḥ / bhagavānsa hi sadbhaktam ihāmutra ca rakṣati // 8.1.154
dāmodarānugāste ca yayuḥ sarve yatas tataḥ / sūryaprabho 'pi gaganātpituḥ pārśvamavātarat // 8.1.155
sāmātyamakṣataprāptaṃ pitā candraprabhasya tam / abhyanandannṛpāścānye tuṣṭuvurdṛṣṭavikramam // 8.1.156
tato 'tra yāvat sarve te hṛṣṭāstatkathayā sthitāḥ / āgāt subhaṭasaṃbandhī tāvaddūto 'paras tataḥ // 8.1.157
sa ca candraprabhasyaiva lekhamagre samarpayat / tamudghāṭya ca siddhārthaḥ sadasyevam avācayat // 8.1.158
śrīmānunnatavaṃśamauktikamaṇiścandraprabho bhūpatī rājā śrīsubhaṭena sādaramidaṃ śrīkoṅkaṇādbodhyate / nītā me tanayāpahṛtya rajanau sattvena kenāpi yā sā prāptā tava sūnunetyavagataṃ yattena tuṣṭā vayam // 8.1.159
tadyuktena sutena tena saha tatsūryaprabheṇodyamo yuṣmābhiḥ kriyatām anargalam ihāpyasmadgṛhābhyāgame / yāvattāṃ paralokataḥ punar iva pratyāgatāmātmajāṃ paśyāmaś ca vivāhakāryamadhunā kurmaś ca tasyā vayam // 8.1.160
ity atra vācite lekhe siddhārthena tatheti saḥ / rājā candraprabho dūtaṃ saccakāra jaharṣa ca // 8.1.161
ānāyayac ca subhaṭasyāntikaṃ candrikāvatīm / tatsutām aparāntaṃ taṃ prahastaṃ preṣya satvaram // 8.1.162
prātaś ca jagmuḥ sarve te kṛtvā sūryaprabhaṃ puraḥ / aparāntaṃ vimānena janamejayasaṃyutāḥ // 8.1.163
tatra tānsubhaṭo rājā duhitṛprāptinanditaḥ / bhṛśamānarca cakre ca sutāpariṇayotsavam // 8.1.164
dadau ca candrikāvatyai so 'syai ratnādikaṃ tathā / yathā vīrabhaṭādyāste svadattena lalajjire // 8.1.165
tataḥ sūryaprabhe tatra sthite śvaśuraveśmani / āgāt pauravasaṃbandhī dūto lāvāṇakādapi // 8.1.166
so 'pi candraprabham idaṃ nijasvāmivaco 'bhyadhāt / sutā sulocanā nītā śrīmatsūryaprabheṇa me // 8.1.167
tato me naiva saṃtāpastadyuktaḥ kiṃ tu madgṛham / ānīyatāṃ sa yuṣmābhirācāraṃ yad vidadhmahe // 8.1.168
tac chrutvaiva mudābhyarcya dūtaṃ candraprabho nṛpaḥ / ānāyayatprahastena pituḥ pārśvaṃ sulocanām // 8.1.169
tataḥ sasubhaṭāḥ sarve saha sūryaprabheṇa te / lāvāṇakaṃ vimānena yayurdhyātopagāminā // 8.1.170
tatrodvāhotsavaṃ kṛtvā sūryaprabhasulocane / ratnairapūrayatso 'pi pauravo 'rcitarājakaḥ // 8.1.171
tenopacaryamāṇeṣu sukhastheṣv atra teṣu ca / prajighāya suroho 'pi dūtaṃ cīnanareśvaraḥ // 8.1.172
so 'py anyavaddūtamukhenārthayām āsa pārthivaḥ / hṛtakanyastayā sākaṃ teṣāmāgamanaṃ gṛhe // 8.1.173
tataś candraprabho rājā hṛṣṭas tasyāpi tāṃ sutām / vidyunmālāṃ prahastenānāyayām āsa ketanam // 8.1.174
anyedyuś ca vimānena sahasūryaprabhā yayuḥ / candraprabhādyāḥ sarve te cīnadeśaṃ sapauravāḥ // 8.1.175
tatrāgre nirgato rājā nijakoṭṭaṃ praveśya tān / sa suroho 'pi duhituścakre vaivāhikaṃ vidhim // 8.1.176
ādāc ca vidyunmālāyai tasyai sūryaprabhāya ca / asaṃkhyahemahastyaśvaratnacīnāṃśukādikam // 8.1.177
tasthuś ca tatra te tais tair bhogaiś candraprabhādayaḥ / dināni katicitsarve surohābhyarcitāstadā // 8.1.178
āsītsūryaprabhaś cātra vilasaddhanayauvanaḥ / prāvṛṭkālo yathā vidyunmālayā śobhitastayā // 8.1.179
evaṃ sa bubhuje tatra tatra śvaśuraveśmani / tattatkāntāsakhaḥ sūryaprabho bhogānsabāndhavaḥ // 8.1.180
tataḥ saṃmantrya siddhārthapramukhaiḥ sacivaiḥ saha / kramādvīrabhaṭādīṃstānaśvīyasahitānnṛpān // 8.1.181
visṛjya nijadeśeṣu taṃ surohamahīpatim / āmantrya tatsutāyuktaḥ pitṛbhyāṃ saha sānugaḥ // 8.1.182
bhūtāsanavimānaṃ tadāruhya vyomavartmanā / svaṃ sa sūryaprabhaḥ prāyācchālakaṃ nagaraṃ kṛtī // 8.1.183
kvacin nṛttāsaṅgaḥ kvacid api ca saṃgītakarasaḥ kvacit pānakrīḍā kvacana sudṛśāṃ maṇḍanavidhiḥ / kvacil labdhābīṣṭastutimukharavaitālikaravaḥ pure tasminn āsīt pramada iti tasyāgamanajaḥ // 8.1.184
tatrānyāḥ pitṛveśmasu sthitavatīrānāyya sa svapriyā dattais tatpitṛbhir gajāśvanivahais tābhiḥ sahaivāgataḥ / nānāratnasupūrṇabhāravinatair uṣṭraiś ca saṃkhyātigair līlādarśitadigjayotthavibhavaś cakre prajākautukam // 8.1.185
bahuvasu bhūrinidhānaṃ tena mahābhoginā tadādhyuṣitam / suradhanadabhujaganagaraiḥ kṛtam iva tac chākalaṃ vibabhau // 8.1.186
tato madanasenayā saha sa tatra sūryaprabho yathābhimatabhogabhuksakalapūrṇasaṃpatsukhī / uvāsa pitṛsaṃyutaḥ sasacivo 'nyapatnīyutaḥ kṛtāgamanasaṃvidaṃ mayam udīkṣamāṇo 'nvaham // 8.1.187
atha tatraikadāsthānasthite candraprabhe nṛpe / sūryaprabhe ca tatrasthe samagrasacivānvite // 8.2.1
siddhārthodīritakathāprasaṅgena maye smṛte / akasmād atra vasudhā sabhāmadhye vyadīryata // 8.2.2
tato bhūvivarād ādau saśabdaḥ surabhir marut / āvirāsīt tataḥ paścād ujjagāma mayāsuraḥ // 8.2.3
kṛṣṇonnataśiraḥ śṛṅgajvalatkeśamahauṣadhiḥ / raktāmbarocchaladdhātur niśāyām iva parvataḥ // 8.2.4
yathārhakṛtapūjaś ca rājñā candraprabheṇa saḥ / ratnāsanopaviṣṭaḥ san dānavendro 'bhyabhāṣata // 8.2.5
bhuktā bhogā ime bhaumā bhavadbhir adhunā ca vaḥ / kālo 'nyeṣāṃ tadudyoge matiṃ kuruta sāṃpratam // 8.2.6
dūtān preṣyānayadhvaṃ svān nṛpān saṃbandhibāndhavān / tato vidyādharendreṇa miliṣyāmaḥ sumeruṇā // 8.2.7
jeṣyāmaḥ śrutaśarmāṇaṃ prāpsyāmaḥ khacaraśriyam / sumeruś ca sahāyatve bandhubuddhyā sthito 'tra naḥ // 8.2.8
rakṣeḥ sūryaprabhaṃ dadyās tvaṃ caitasmai nijāṃ sutām / ity ādāv eva devena sa hy ādiṣṭaḥ pinākinā // 8.2.9
evaṃ mayāsureṇokte prahastādīn sa khecarān / candraprabhaḥ prahitavān dūtān sarvamahībhṛtām // 8.2.10
sūryaprabhaś ca vidyābhiḥ svabhāryāmantriṇo 'khilān / saṃvibheje mayādeśāt saṃvibhaktā na ye purā // 8.2.11
tāvac cātra sthiteṣv eva prabhābhāsitadiṅmukhaḥ / avatīryāmbaratalān nārado munir āyayau // 8.2.12
gṛhītārghopaviṣṭaś ca sa candraprabham abravīt / preṣito 'ham ihendreṇa tena coktam idaṃ tava // 8.2.13
jñātaṃ mayā yad yuṣmābhir maheśvaranideśataḥ / mayāsurasakhaiḥ sūryaprabhasyājñānamohitaiḥ // 8.2.14
asya martyaśarīrasya saṃsādhayitum iṣyate / sarvavidyādharādhīśacakravartipadaṃ mahat // 8.2.15
tad ayuktaṃ yad asmābhir dattaṃ hi śrutaśarmaṇe / vidyādharakulābdhīndos tac ca tasya kramāgatam // 8.2.16
asmākaṃ prātipakṣyeṇa dharmabādhena caiva yat / kurudhve tad vināśāya niścitaṃ vaḥ prakalpate // 8.2.17
pūrvaṃ ca rudrayajñena yajamāno bhavān mayā / prāg yajasvāśvamedhenety ukte ca kṛtavān na tam // 8.2.18
tad devān anapekṣyaiva rudrapratyāśayaikayā / yad ācaratha darpeṇa bhavatāṃ na śivāya tat // 8.2.19
ity ukte śakrasaṃdeśe nāradena vihasya tam / mayo 'vādīn na sādhūktaṃ surendreṇa mahāmune // 8.2.20
sūryaprabhasya martyatvaṃ yad vakti tad apārthakam / tad dāmodarasaṅgrāme na jñātaṃ tena tasya kim // 8.2.21
martyā eva hi sattvāḍhyāḥ sarvasiddhyadhikāriṇaḥ / aindraṃ na sādhitaṃ pūrvaṃ padaṃ kiṃ nahuṣādibhiḥ // 8.2.22
yac cāha dattam asmābhiḥ sāmrājyaṃ śrutaśarmaṇe / kramāgataṃ ca tat tasyety etad apy asamañjasam // 8.2.23
dātā maheśvaro yatra prāmāṇyaṃ tatra kasya kim / jyeṣṭhāgataṃ hiraṇyākṣasyendratvaṃ ca kathaṃ hṛtam // 8.2.24
yac cāparaṃ prātipakṣyam adharmaṃ cāha tan mṛṣā / sa eva hi haṭhāt svārthe prātipakṣyaṃ karoti naḥ // 8.2.25
kaś cādharmo jigīṣāmo vayaṃ hi paripanthinam / na harāmo muner bhāryāṃ brahmahatyāṃ na kurmahe // 8.2.26
yac cāśvamedhākaraṇaṃ devāvajñāṃ ca jalpati / tad asad rudrayajñe hi vihite 'nyaiḥ kim adhvaraiḥ // 8.2.27
arcite devadeve ca śaṃbhau devo na ko 'rcitaḥ / yac cāhaikaiva rudrāsthā na śiveti tad apy asat // 8.2.28
kiṃ tatra devanivahair anyair yatrodyato haraḥ / ravāv abhyudite 'nyāni kiṃ tejāṃsi cakāsati // 8.2.29
tad etad devarājāya sarvaṃ vācyaṃ tvayā mune / vayaṃ ca prastutaṃ kurmaḥ sa yad vetti karotu tat // 8.2.30
evaṃ mayāsureṇokto nāradarṣis tatheti tam / pratisaṃdeśam ādāya yayau surapatiṃ prati // 8.2.31
gate tasmin munau so 'tra taṃ candraprabhabhūpatim / śakrasaṃdeśasāśaṅkam uvācaivaṃ mayāsuraḥ // 8.2.32
na śakrād vo bhayaṃ kāryaṃ sa ca syāc chrutaśarmaṇaḥ / pakṣe devagaṇaiḥ sārdham asmaddveṣeṇa saṃyuge // 8.2.33
tad asaṃkhyā mahārāja prahlādādhiṣṭhitā vayam / yuṣmatpakṣe sthitā eva sahitā daityadānavaiḥ // 8.2.34
kṛtaprasāde cāsmākam udyukte tripurāntake / varākasyāparasyāsti kasya śaktir jagattraye // 8.2.35
tad vīrāḥ kurutodyogaṃ kārye 'sminn ity udīrite / mayena hṛṣṭāḥ sarve te tat tathaiveti menire // 8.2.36
atha dūtoktasaṃdeśāt sarve tatrāyayuḥ kramāt / nṛpā vīrabhaṭādyās te ye cānye mittrabāndhavāḥ // 8.2.37
kṛtocitasaparyeṣu sasainyeṣv eṣu rājasu / punaś candraprabhaṃ bhūpam uvācaivaṃ mayāsuraḥ // 8.2.38
kurudhvam adya rudrasya rātrau rājan mahābalim / tato yathāhaṃ vakṣyāmi tathā sarvaṃ vidhāsy atha // 8.2.39
etan mayavacaḥ śrutvā rājā candraprabho 'tha saḥ / rudrasya balisaṃbhāraṃ kārayām āsa tatkṣaṇam // 8.2.40
tato gatvāṭavīṃ rātrau maye karmopadeṣṭari / candraprabhaḥ svayaṃ cakre baliṃ rudrasya bhaktitaḥ // 8.2.41
homakarmapravṛtte ca rājñi tasminn aśaṅkitam / sākṣād āvirabhūt tatra nandī bhūtagaṇādhipaḥ // 8.2.42
so 'rcito vidhivad rājñā prahṛṣṭenedam abravīt / manmukhenedam ādiṣṭaṃ svayaṃ devena śaṃbhunā // 8.2.43
api śakraśatān mābhūd bhayaṃ vo matprasādataḥ / sūryaprabhaś cakravartī bhavitaiva dyucāriṇām // 8.2.44
ity uktaśaṃkarādeśo gṛhītabalibhāgakaḥ / nandīśvaro bhūtagaṇaiḥ saha tatra tirodadhe // 8.2.45
tataś candraprabho jātapratyayas tanayodaye / baliṃ samāpya homānte viveśa samayaḥ puram // 8.2.46
prātaś ca devyā putreṇa rājabhiḥ sacivair yutam / ekāntasthaṃ ca taṃ candraprabhabhūpaṃ mayo 'bhyadhāt // 8.2.47
śṛṇu rājan rahasyaṃ te vacmy adya cirarakṣitam / tvaṃ dānavaḥ sunīthākhyo mama putro mahābalaḥ // 8.2.48
sūryaprabhaḥ sumuṇḍīkasaṃjñakaś ca tavānujaḥ / devāhave hatau jātau pitāputrau yuvām iha // 8.2.49
tad dānavaśarīraṃ te saṃrakṣya sthāpitaṃ mayā / ālipya yuktyā divyābhir oṣadhībhir ghṛtena ca // 8.2.50
tasmāt praviśya vivaraṃ pātālam upanamya ca / praviśa svaṃ śarīraṃ tadyuktyā madupadiṣṭayā // 8.2.51
taccharīrapraviṣṭaś ca tejovīryabalādhikaḥ / tathā bhaviṣyasi yathā jeṣyasi dyucarān raṇe // 8.2.52
sūryaprabhas tv anenaiva kāntena vapuṣāciram / sumuṇḍīkāvatāro 'yaṃ bhavitā khecareśvaraḥ // 8.2.53
etan mayāsurāc chrutvā tathety aṅgīcakāra saḥ / rājā candraprabho hṛṣṭaḥ siddhārthas tv idam uktavān // 8.2.54
anyadehapraviṣṭaḥ kiṃ kim ayaṃ pañcatāṃ gataḥ / iti bhrāntau tadāsmākaṃ kā dhṛtir dānavottama // 8.2.55
kiṃ caiṣa vismaraty asmāṃs tadā dehāntarāśritaḥ / paralokagato yadvat tataḥ ko 'yaṃ vayaṃ ca ke // 8.2.56
etat siddhārthataḥ śrutvā sa jagāda mayāsuraḥ / praviśantam imaṃ tasmiñ charīre yogayuktitaḥ // 8.2.57
svatantraṃ yūyam āgatya sākṣāt tatraiva paśyata / na caivaṃ vismaraty eṣa yuṣmāñ śṛṇuta kāraṇam // 8.2.58
asvatantro mṛto 'nyatra garbhe yo jāyate na saḥ / kiṃcit smaraty antaritaḥ kleśais tair maraṇādibhiḥ // 8.2.59
svātantryeṇa tu yo 'nyasmiñ śarīre yogayuktitaḥ / antaḥkaraṇam āviśya praviśed indriyāṇi ca // 8.2.60
aviplutamanobuddhir gṛhād iva gṛhāntaram / sahasā sa smaraty eva jñānī yogeśvaro 'khilam // 8.2.61
tasmād vikalpo mā bhūd vaḥ pratyutaiṣa nṛpo mahat / divyaṃ śarīram āpnoti jarārogavivarjitam // 8.2.62
yūyaṃ ca dānavāḥ sarve praviśyaiva rasātalam / sudhāpānena nīrogadivyadehā bhaviṣyatha // 8.2.63
etan mayāsuravacaḥ śrutvā sarve tatheti te / tatpratyayaparityaktaśaṅkās tat pratipedire // 8.2.64
tadvākyena ca so 'nyedyur militākhilarājakaḥ / candraprabhaś candrabhāgairāvatyoḥ saṃgamaṃ yayau // 8.2.65
tatrāvasthāpya nṛpatīn bahir nikṣipya teṣu ca / sūryaprabhāvarodhāṃs tān upetya mayadarśitam // 8.2.66
viveśa vivaraṃ toye saha sūryaprabheṇa saḥ / candraprabhaḥ samaṃ devyā siddhārthādyaiś ca mantribhiḥ // 8.2.67
praviśya gatvā dīrghaṃ ca tenādhvānaṃ dadarśa saḥ / divyaṃ devakulaṃ tac ca sarvaiḥ saha viveśa taiḥ // 8.2.68
tāvac ca ye sthitās tatra rājāno vivarād bahiḥ / teṣāṃ vidyādharā vyomnā sainyai saha samāpatan // 8.2.69
te tān saṃstabhya māyābhir bhāryāḥ sūryaprabhasya tāḥ / aharaṃs tatkṣaṇaṃ caivam udagād bhāratī divaḥ // 8.2.70
śrutaśarmann are pāpa yady etāś cakravartinaḥ / bhāryāḥ sprakṣyasi tat sadyaḥ sasainyo mṛtyum āpsyasi // 8.2.71
tasmān mātṛvad etās tvaṃ paśyan rakṣeḥ sagauravam / adhunaiva na hatvā tvāṃ yad etā mocitā mayā // 8.2.72
tatrāsti kāraṇaṃ kiṃcit tat tiṣṭhantv atra saṃprati / ity ukte divyayā vācā khecarās te tirodadhuḥ // 8.2.73
rājānas te ca nītās tā dṛṣṭvā vīrabhaṭādayaḥ / āsann anyonyayuddhena dehatyāge kṛtodyamāḥ // 8.2.74
naitāsām asti vidhvaṃsaḥ prāpsyathaitāḥ sutāḥ punaḥ / tat sāhasaṃ na yuṣmābhiḥ kāryaṃ kalyāṇam astu vaḥ // 8.2.75
iti vāṅ nābhasī teṣāṃ tam udyogaṃ nyavārayat / tataḥ pratīkṣamāṇās te tasthus tatraiva bhūbhujaḥ // 8.2.76
atrāntare ca pātāle tasmin devakule sthitam / sarvair vṛtam avocat tam evaṃ candraprabhaṃ mayaḥ // 8.2.77
rajann ekamanā bhūtvā śṛṇv idānīm anuttamam / upadekṣyāmi te yogam anyadehapraveśadam // 8.2.78
ity uktvākhyāya sāṃkhyaṃ ca yogaṃ ca sarahasyakam / yuktiṃ dehāntarāveśe tasmād upadideśa saḥ // 8.2.79
jagāda ca sa yogīndraḥ saiṣā siddhir idaṃ ca tat / jñānaṃ svātantryam aiśvaryam aṇimādiniketanam // 8.2.80
atraiśvarye sthitā mokṣaṃ na vāñchanti sureśvarāḥ / etadarthaṃ japatapaḥkleśam anye 'pi kurvate // 8.2.81
saṃprāptam api necchanti svargabhogaṃ mahāśayāḥ / tathā ca śrūyatām atra kathāṃ vaḥ kathayāmy aham // 8.2.82
āsīt ko'pi purākalpe kālo nāma mahādvijaḥ / sa gatvā puṣkare tīrthe japaṃ cakre divāniśam // 8.2.83
japatas tasya tatrāgād divyaṃ varṣaśatadvayam / tato 'sya śiraso 'cchinnam arcir āvir abhūn mahat // 8.2.84
yena sūryāyuteneva prodgatenāmbare gatiḥ / siddhādīnāṃ niruddhābhūj jajvāla ca jagattrayam // 8.2.85
brahman yas te varo 'bhīṣṭas taṃ gṛhāṇa jvalanty amī / lokās tvadarciṣety ūcur brahmendrādyā upetya tam // 8.2.86
japād anyatra mā bhūn me ratir ity eṣa eva me / varo nānyad vṛṇe kiṃcid iti tān pratyuvāca saḥ // 8.2.87
nirbandhaṃ teṣu kurvatsu tato gatvāpi dūrataḥ / uttare himavatpārśve japann āsīt sa jāpakaḥ // 8.2.88
tatrāpy asahyaṃ tattejaḥ saviśeṣaṃ kramād yadā / tadā vighnāya tasyendraḥ prajighāya surāṅganāḥ // 8.2.89
sa dhīro lobhayantīs tā na tṛṇāyāpy amanyata / nisṛṣṭārthaṃ tatas tasmai mṛtyuṃ visasṛjuḥ surāḥ // 8.2.90
upetya sa tam āha sma brahman martyair iyac ciram / na jīvyate tad ātmānaṃ tyaja mā laṅghaya sthitim // 8.2.91
tac chrutvā sa dvijo 'vādīd yadi pūrṇo mamāvadhiḥ / āyuṣas tan na kasmān māṃ nayase kiṃ pratīkṣase // 8.2.92
svayaṃ ca nāham ātmānaṃ tyajeyaṃ pāśahasta re / ātmaghātī bhaveyaṃ ca śarīraṃ kāmatas tyajan // 8.2.93
ity uktavantaṃ taṃ netuṃ prabhāvān nāśakad yadā / tadā parāṅmukho mṛtyur jagāma sa yathāgatam // 8.2.94
tato vijitakālaṃ taṃ kālaṃ sānuśayo dvijam / balād utkṣipya bāhubhyāṃ nināyendraḥ surālayam // 8.2.95
tatra tadbhogavimukho japād aviramaṃś ca saḥ / devāvatārito bhūyas tam evāgād dhimālayam // 8.2.96
tatrāpindrādayo bhūyo varārthaṃ bodhayanti tam / yāvat tāvan nṛpas tena mārgeṇekṣvākur āyayau // 8.2.97
sa tad buddhvā yathāvastu jāpakaṃ tam abhāṣata / devebhyaś cen na gṛhṇāsi varaṃ matto gṛhāṇa bhoḥ // 8.2.98
tac chrutvā sa vihasyainaṃ jāpako 'bhyavadan nṛpam / tvaṃ śakto varadāne me tridaśebhyo 'py agṛhṇataḥ // 8.2.99
ity ūcivāṃsaṃ taṃ vipram ikṣvākuḥ pratyuvāca saḥ / śakto na te 'haṃ śaktas tvaṃ mama tad dehi me varam // 8.2.100
tataḥ sa jāpako 'vādīd yat te 'bhīṣṭaṃ vṛṇīṣva tat / dāsyāmy eveti tac chrutvā rājāntar vimamarśa saḥ // 8.2.101
ahaṃ dadāmi vipro 'yaṃ gṛhṇātīty ucito vidhiḥ / viparītam idaṃ gṛhṇāmy aham eṣa dadāti yat // 8.2.102
iti yāvat sa nṛpatir vicikitsan vilambate / tāvad vivadamānau dvau tatra viprāv upeyatuḥ // 8.2.103
tau taṃ dṛṣṭvā nṛpaṃ tasya puro nyāyārtham ūcatuḥ / eko 'bravīt pradattā me gaur anena sadakṣiṇā // 8.2.104
tāṃ me pratidadānasya hastād gṛhṇāty asau na kim / athāparo 'bhyadhān nāhaṃ kṛtapūrvapratigrahaḥ // 8.2.105
na cārthitā me tat kasmād grāhayaty eṣa māṃ balāt / etac chrutvā nṛpo 'vādīd ākṣeptāyaṃ na śudhyati // 8.2.106
pratigṛhya kathaṃ dātre balāt pratidadāti gām / ity uktavantaṃ taṃ bhūpaṃ śakro labdhāntaro 'bravīt // 8.2.107
rājañ jānāsi ced evaṃ nyāyyaṃ taj jāpakād dvijāt / varam abhyarthya saṃprāptaṃ kasmād gṛhṇāsi nāmutaḥ // 8.2.108
tato niruttaro rājā jāpakaṃ taṃ jagāda saḥ / bhagavan svajapasyārdhāt phalaṃ vitara me varam // 8.2.109
bāḍham evaṃ japasyārdhān madīyasyāstu te phalam / iti tasmai tato rājñe jāpakaḥ sa varaṃ dadau // 8.2.110
sarvalokagatiṃ lebhe tena rājā sa so 'pi ca / jāpakaḥ saśivākhyānaṃ devānāṃ lokam āptavān // 8.2.111
tatra sthitvā bahūn kalpān punar āgatya bhūtale / prāpya svatantratāṃ yogāt siddhiṃ lebhe ca śāśvatīm // 8.2.112
evaṃ svargādivimukhaiḥ siddhir evārthyate budhaiḥ / sā tvayāptā svatantras tad rājan svaṃ deham āviśa // 8.2.113
ity uktaḥ prattayogena mayena mumude param / sadāratanayāmātyo rājā candraprabho 'tha saḥ // 8.2.114
tato dvitīyaṃ pātālaṃ nītvā tena mayena saḥ / prāveśyata gṛhaṃ divyaṃ putrādisahito nṛpaḥ // 8.2.115
tatrāntar dadṛśus te ca sarve suptam iva sthitam / mahāntam ekaṃ puruṣaṃ patitaṃ śayanottame // 8.2.116
mahauṣadhighṛtābhyaktaṃ vikṛtākṛtibhīṣaṇam / viṣaṇṇavadanāmbhojadaityarājasutāvṛtam // 8.2.117
so 'yam atra svadehas te pūrvabhāryāvṛtaḥ sthitaḥ / praviśaitam iti smāha tataś candraprabhaṃ mayaḥ // 8.2.118
so 'tha tenopadiṣṭaṃ taṃ yogam āsthāya bhūpatiḥ / tasmin puruṣadehe 'ntas tyaktasvatanur āviśat // 8.2.119
tataḥ sa jṛmbhikāṃ kṛtvā śanair unmīlya locane / gatanidra ivottasthau puruṣaḥ śayanīyataḥ // 8.2.120
diṣṭyā devaḥ sunītho 'dya pratyujjīvita eṣa naḥ / iti tatrodabhūn nādo hṛṣṭāsuravadhūkṛtaḥ // 8.2.121
sūryaprabhādyāḥ sarve tu viṣaṇṇāḥ sahasābhavan / dṛṣṭvā nipatitaṃ candraprabhadeham ajīvitam // 8.2.122
candraprabhasunīthaś ca sukhasvāpād ivotthitaḥ / dṛṣṭvā mayaṃ vavande sa pitaraṃ pādayoḥ patan // 8.2.123
sa pitāpi tam āliṅgya pṛṣṭavān sarvasaṃnidhau / kaccit smarasi putra dve janmanī tvaṃ hi saṃprati // 8.2.124
so 'pi smarāmīty uktvaiva yac candraprabhajanmani / sunīthajanmani ca yat tasya vṛttaṃ tad uktavān // 8.2.125
nāmagrāhaṃ sadevīkān sa ca sūryaprabhādikān / ekaikam āśvāsitavān pūrvabhāryāś ca dānavīḥ // 8.2.126
candraprabhatve jātaṃ ca dehaṃ dvairājyayuktitaḥ / bhavej jātūpayogīti sthāpayām āsa rakṣitam // 8.2.127
tato 'bhyanandan praṇatā jātapratyayanirvṛtāḥ / candraprabhasunīthaṃ taṃ hṛṣṭāḥ sūryaprabhādayaḥ // 8.2.128
mayāsuro 'tha sarvāṃs tān harṣān nītvā purāt tataḥ / anyat praveśayām āsa hemaratnacitaṃ puram // 8.2.129
praviṣṭās tatra vaidūryavāpīṃ te dadṛśur bhṛtām / sudhārasena tasyāś ca tīre sarve 'py upāviśan // 8.2.130
papuś ca tatsudhāpānam amṛtādhikam atra te / sunīthabhāryopahṛtair vicitrair maṇibhājanaiḥ // 8.2.131
tena pānena te sarve mattasuptotthitās tataḥ / saṃpedire divyadehā mahābalaparākramāḥ // 8.2.132
candraprabhasunīthaṃ ca tato 'vādīn mayāsuraḥ / putraihi yāmaḥ paśya svaṃ mātaraṃ sucirād iti // 8.2.133
tatas tatheti codyuktaḥ sunītho 'gresare maye / yayau caturthaṃ pātālaṃ saha sūryaprabhādibhiḥ // 8.2.134
tatra citrāṇi paśyanto nānādhātumayāni te / purāṇy ekaṃ puraṃ prāpuḥ sarve sarvahiraṇmayam // 8.2.135
tatra ratnamayastambhe sarvasaṃpanniketane / dadṛśur mayabhāryāṃ tāṃ te sunīthasya mātaram // 8.2.136
nāmnā līlāvatīṃ rūpeṇādhaḥkṛtasurāṅganām / vṛtām asurakanyābhiḥ sarvābharaṇabhūṣitām // 8.2.137
sā dṛṣṭvaiva sunīthaṃ tam udatiṣṭhat sasaṃbhramam / sunītho 'py apatat tasyā abhivādyaiva pādayoḥ // 8.2.138
tataḥ sā taṃ ciraspṛṣṭam āśliṣyodaśrur ātmajam / punas tatprāptihetuṃ taṃ praśasaṃsa mayaṃ patim // 8.2.139
athābravīn mayo devi sumuṇḍīko 'paraḥ sa te / putraḥ putro 'sya putrasya jātaḥ sūryaprabho 'py ayam // 8.2.140
eṣa vidyādharendrāṇāṃ cakravartī purāriṇā / etenaiva śarīreṇa bhāvī devi vinirmitaḥ // 8.2.141
tac chrutvaivābhipaśyantyās tasyāḥ sotsukayā dṛśā / sūryaprabhaḥ papātaitya pādayoḥ sacivaiḥ saha // 8.2.142
kiṃ sumuṇḍīkadehena vatsaitenaiva śobhase / iti līlāvatī dattvā cāśiṣaṃ tam abhāṣata // 8.2.143
tato 'tra putrābhyudaye mayo mandodarīṃ sutām / vibhīṣaṇaṃ ca sasmāra smṛtāv ājagmatuś ca tau // 8.2.144
gṛhītotsavasatkāraḥ sa taṃ prāha vibhīṣaṇaḥ / karoṣi yadi me vākyaṃ dānavendra vadāmi tat // 8.2.145
dānaveṣu tvam evaikaḥ sukṛtī śubhajīvitaḥ / devaiḥ saha na te kāryā tad akāraṇavairitā // 8.2.146
tadvirodhe hi nāpāyād ṛte kaścid guṇo 'sti vaḥ / nihatā hi suraiḥ saṃkhyeṣv asurā nāsuraiḥ surāḥ // 8.2.147
tac chrutvā taṃ mayo 'vocan na balāt kurmahe vayam / haṭhāt kurvati śakre tu kathaṃ brūhi sahāmahe // 8.2.148
ye cāsurā hatā devais te babhūvuḥ pramādinaḥ / apramattās tu kiṃ naiva baliprabhṛtayo hatāḥ // 8.2.149
ityādyukto mayenātha mandodaryā sahaiva saḥ / rakṣasendras tam āmantrya jagāma vasatiṃ nijām // 8.2.150
sūryaprabhādibhir yuktaḥ sunītho 'tha mayena saḥ / ninye tṛtīyaṃ pātālaṃ baliṃ rājānam īkṣitum // 8.2.151
svargād apy adhike tatra sarve te dadṛśur balim / āmuktahāramukuṭaṃ vṛtaṃ ditijadānavaiḥ // 8.2.152
nipetuḥ pādayos tasya sunīthādyāḥ krameṇa te / so 'pi tān mānayām āsa satkāreṇa yathocitam // 8.2.153
mayāveditavṛttāntahṛṣṭaḥ so 'tra balis tataḥ / prahlādam ānāyitavāñ śīghram anyāṃś ca dānavān // 8.2.154
tān apy atra sunīthādyāḥ pādayos te vavandire / te cāpy abhinanandus tān prahvān ānandanirbharāḥ // 8.2.155
athātra balir āha sma bhūtvā candraprabho bhuvi / sunīthaḥ svatanuprāptyā pratyujjīvita eṣa naḥ // 8.2.156
sumuṇḍīkāvatāraś ca prāptaḥ sūryaprabho 'py ayam / śarveṇa cāyam ādiṣṭo bhāvī vidyādhareśvaraḥ // 8.2.157
etadyajñaprabhāvāc ca jāto 'haṃ ślathabandhanaḥ / tad etābhyām avāptābhyāṃ dhruvam abhyudayo 'sti naḥ // 8.2.158
etad balivacaḥ śrutvā śukraḥ provāca tadguruḥ / dharmeṇa caratāṃ satye nāsty anabhyudayaḥ kva cit // 8.2.159
tasmād dharmeṇa vartadhvaṃ kurutādyāpi madvacaḥ / tac chrutvā dānavās tatra tatheti niyamaṃ vyadhuḥ // 8.2.160
saptapātālapatayo ye tatra militās tadā / baliś cātrotsavaṃ cakre sunīthaprāptiharṣataḥ // 8.2.161
atrāntare ca tatrāgāt sa punar nārado muniḥ / gṛhītārghopaviṣṭaś ca dānavāṃs tān uvāca saḥ // 8.2.162
preṣito 'ham ihendreṇa sa caivaṃ vakti vaḥ kila / sunīthajīvitaprāptyā saṃtoṣaḥ paramo mama // 8.2.163
tad idānīṃ na kāryaṃ naḥ punar vairam akāraṇam / viroddhavyaṃ na caivāsmatpakṣeṇa śrutaśarmaṇā // 8.2.164
evam uktendravākyaṃ taṃ prahlādo munim abravīt / sunīthajīvitāt tuṣṭir indrasyeti kim anyathā // 8.2.165
akāraṇavirodhaṃ ca vayaṃ tāvan na kurmahe / adyaiva niyamo 'smābhiḥ kṛtaḥ sarvair guroḥ puraḥ // 8.2.166
śrutaśarmā sapakṣatvam āśritya sa balād yadi / asmadviruddhaṃ kurute kāsmākaṃ tatra vācyatā // 8.2.167
sūryaprabhasya pakṣeṇa devadevena śaṃbhunā / prāg eva hy ayam ādiṣṭaḥ sa pūrvārādhito 'sya yat // 8.2.168
tad asminn īśvarādiṣṭe kārye kiṃ kurmahe vayam / tan niṣkāraṇam evaitac chakro vakty asamañjasam // 8.2.169
ity ukto dānavendreṇa prahlādena sa nāradaḥ / tatheti vāsavaṃ nindann adarśanam agān muniḥ // 8.2.170
tasmin gate dānavendrān uśanās tān abhāṣata / vairānubandhaḥ kārye 'smiṃs tāvad indrasya dṛśyate // 8.2.171
kiṃ tv asmāsu prasādaikabaddhakakṣye maheśvare / kā tasya śaktiḥ kiṃ kuryād āsthā vā tasya vaiṣṇavī // 8.2.172
iti śukravacaḥ śrutvā dānavās te 'numanya ca / sahaprahlādam āmantrya baliṃ jagmur nijālayān // 8.2.173
tataś caturthaṃ pātālaṃ prahlāde svālayaṃ gate / utthāya sadaso rājā viveśābhyantaraṃ baliḥ // 8.2.174
mayaḥ sunīthaś cānye ca sarve sūryaprabhādayaḥ / praṇamya balim ājagmus tad eva svaṃ niketanam // 8.2.175
tatrocitakṛtāhārapāneṣv eṣu sametya sā / līlāvatī sunīthaṃ taṃ jagāda jananī nijā // 8.2.176
putra jānāsi yad imā bhāryās te mahatāṃ sutāḥ / tejasvatī dhaneśasya tumburor maṅgalāvatī // 8.2.177
candraprabhaśarīreṇa pariṇītā ca yā tvayā / prabhāsasya vasor etāṃ vetsi kīrtimatīṃ sutām // 8.2.178
tisras tad etā draṣṭavyāḥ samadṛṣṭyā suta tvayā / ity uktvā mukhyabhāryās tās tisro 'smai sā samarpayat // 8.2.179
tatas tasmin dine rātrau sunītho jyeṣṭhayā tayā / tejasvatyā samaṃ śayyāvāsaveśma viveśa saḥ // 8.2.180
tatropabhuṅkte sma tayā sucirotsukayā saha / ratakrīḍāsukhaṃ tat tat prāg bhuktam api nūtanam // 8.2.181
sūryaprabhas tu sacivaiḥ saha vāsagṛhe 'pare / niśi tasyām apatnīko nyaṣīdac chayanīyake // 8.2.182
niḥsnehena kim etena svapriyās tyajatā bahiḥ / itīva nidrā strī nityasyaikasyāpy asya nāyayau // 8.2.183
prahastasya ca serṣyeva kāryacintaikasaṅginaḥ / anye tu paritaḥ sūryaprabhaṃ nidrāṃ yayuḥ sukham // 8.2.184
tāvat sūryaprabhaḥ so 'tra prahastaś ca sakhīyutām / praviśantīṃ dadṛśartuvarakanyām anuttamām // 8.2.185
mā bhūt surāṅganāsargo vicchāyo 'syāḥ puro mama / ity utpādyāpi vidhinā pātāle sthāpitām iva // 8.2.186
sūryaprabhaś ca keyaṃ syād iti yāvad vimarśati / tāvat sā tatsakhīn etya suptān ekaikam aikṣata // 8.2.187
acakravarticihnāṃs tān hitvā tallakṣaṇānvitam / dṛṣṭvā sūryaprabhaṃ sā tam upāgān madhyaśāyinam // 8.2.188
uvāca ca sakhīṃ so 'yaṃ sakhi tat spṛśa pādayoḥ / etaṃ toyasuśītābhyāṃ karābhyāṃ pratibodhaya // 8.2.189
tac chrutvā tatsakhī sā tat tathā cakre sa cekṣaṇe / sūryaprabho vyājasuptaṃ vihāya prodaghāṭayat // 8.2.190
vīkṣya covāca kanye te ke yuvāṃ kim ihāgamaḥ / bhavatyor iti tac chrutvā tatsakhī tam abhāṣata // 8.2.191
śṛṇu devāsti pātāle dvitīye 'dhipatir jayī / amīla iti daityendro hiraṇyākṣasuto balī // 8.2.192
kalāvatīti tasyaiṣā prāṇebhyo 'py adhikā sutā / sa ito 'dya baleḥ pārśvād āgatyaitat pitābravīt // 8.2.193
diṣṭyādya jīvitaṃ prāptaḥ sunīthaḥ punar īkṣitaḥ / sumuṇḍīkāvatāraś ca dṛṣṭaḥ sūryaprabho yuvā // 8.2.194
sṛṣṭaḥ khecarasaccakravartī bhāvī hareṇa yaḥ / tad ihānandasaṃmānaṃ sunīthasya karomy aham // 8.2.195
sutāṃ sūryaprabhāyaitāṃ prayacchāmi kalāvatīm / sunīthasyaikagotratvād dātuṃ caiṣā na yujyate // 8.2.196
sūryaprabhaś ca putro 'sya rājajanmani nāsure / tatsutasya ca saṃmānaḥ kṛtas tasya kṛto bhavet // 8.2.197
etat pitur vacaḥ śrutvā tvadguṇākṛṣṭamānasā / matsakhīyam ihāyātā tvaddarśanakutūhalāt // 8.2.198
evaṃ tayokte tatsakhyā nidrāti sma mṛṣaiva saḥ / tadabhiprāyatātparyaṃ jñātuṃ sūryaprabhas tadā // 8.2.199
sātha kanyā vinidrasya prahastasyāntikaṃ śanaiḥ / gatvā sakhīmukhenoktvā sarvam asmai bahir yayau // 8.2.200
prahastaś cāpy upāgatya deva jāgarṣi kiṃ na vā / iti sūryaprabhaṃ smāha sa conmiṣya tam abhyadhāt // 8.2.201
sakhe jāgarmi nidrā hi mamādyaikākinaḥ kutaḥ / viśeṣaṃ tu vadāmy evaṃ śṛṇu gopyaṃ hi kiṃ tvayi // 8.2.202
adhunaiva praviṣṭeha mayā dṛṣṭā sakhīyutā / kanyakaikā samā yasyās trailokye 'pi na dṛśyate // 8.2.203
kṣaṇena ca gatā kvāpi hṛtvaiva mama mānasam / tad gaveṣaya sadyas tām ihaiva kvacana sthitām // 8.2.204
iti sūryaprabheṇoktaḥ prahasto 'tha bahir gataḥ / dṛṣṭvātra tāṃ samaṃ sakhyā sthitāṃ kanyām abhāṣata // 8.2.205
mayā tvaduparodhena svasvāmy eṣa vibodhitaḥ / tat tvaṃ maduparodhena punar dehy asya darśanam // 8.2.206
paśyāsya rūpaṃ bhūyo 'pi kṛtārthakaraṇaṃ dṛśoḥ / tava paśyatu caiṣo 'pi dṛṣṭimātravaśīkṛtaḥ // 8.2.207
prabuddhena hy anenāham uktaḥ kṛtvā bhavatkathām / kuto 'pi darśayānīya tāṃ me prāṇimi nānyathā // 8.2.208
tato 'haṃ tvām upāyātas tad ehy ālokaya svayam / iti prahastenoktā sā kanyāsulabhayā hriyā // 8.2.209
prasahya nāśakad gantuṃ vimṛśantī yadā tadā / haste gṛhītvā nītābhūt tena sūryaprabhāntikam // 8.2.210
sūryaprabhaś ca tāṃ dṛṣṭvā pārśvāyātāṃ kalāvatīm / uvāca caṇḍi yuktaṃ te kim etad yad ihādya me // 8.2.211
tvayā suptasya cauryeṇa praviśya hṛdayaṃ hṛtam / tad ihānigṛhītā tvaṃ cauri na tyakṣyase mayā // 8.2.212
etac chrutvā vidagdhā sā tatsakhī vyājahāra tam / pūrvaṃ jñātvaiva pitraiva caurīyaṃ nigrahāya te // 8.2.213
niścitārpayituṃ yasmāt tasmāt kas te niṣedhakaḥ / asyāś cauryocitaṃ kāmaṃ nigrahaṃ na karoṣi kim // 8.2.214
tac chrutvāliṅgituṃ sūryaprabhe vāñchati satrapā / ma māryaputra kanyāsmīty avocat sā kalāvati // 8.2.215
tataḥ prahasto 'vādīt tāṃ mā vikalpo 'stu devi te / gāndharvo hy eṣa sarveṣāṃ vivāhānām ihottamaḥ // 8.2.216
ity uktvaiva samaṃ sarvaiḥ prahaste nirgate bahiḥ / sūryaprabhas tadaivaitāṃ bhāryāṃ cakre kalāvatīm // 8.2.217
tayā saha ca pātālakanyayā martyadurlabham / bheje suratasaṃbhogam acintyanavasaṃgamam // 8.2.218
rātryante ca kalāvatyāṃ gatāyāṃ vasatiṃ nijām / sūryaprabhaḥ sunīthasya yayau pārśvaṃ mayasya ca // 8.2.219
te militvātha sarve 'pi prahlādasyāntikaṃ yayuḥ / sa tān yathārhaṃ saṃmānya sabhāstho mayam abravīt // 8.2.220
sunīthasyotsave 'muṣmin priyaṃ kartavyam eva naḥ / tad adya yāvat sarve 'pi vayam ekatra bhuñjmahe // 8.2.221
evaṃ kurmo 'tra ko doṣa ity ukte ca mayena saḥ / dūtair nimantrayām āsa prahlādo 'trāsurādhipān // 8.2.222
āyayuś cātra sarvebhyaḥ pātālebhyaḥ krameṇa te / pūrvam āgād balī rājā sahāsaṃkhyair mahāsuraiḥ // 8.2.223
anantaramamīlaś ca durārohaś ca vīryavān / sumāyas tantukacchaś ca vikaṭākṣaḥ prakampanaḥ // 8.2.224
dhūmaketur mahāmāyo ye cānye 'py asureśvarāḥ / ekaiko nijasāmantasahasreṇāyayau vṛtaḥ // 8.2.225
apūryata sabhā taiś ca vihitānyonyavandanaiḥ / yathākramopaviṣṭāṃś ca prahlādas tān amānayat // 8.2.226
prāpte cāhārakāle te sarve saha mayādibhiḥ / gaṅgāsnātāḥ samājagmur bhojanāya mahāsabhām // 8.2.227
śatayojanavistīrṇāṃ suvarṇamaṇikuṭṭimām / ratnastambhacitāṃ nyastavicitramaṇibhājanām // 8.2.228
tatra prahlādasahitāḥ sasunīthamayāś ca te / sūryaprabheṇa sacivair yuktena ca sahāsurāḥ // 8.2.229
tat tan nānāvidhaṃ bhakṣyabhojyalehyādi ṣaḍrasam / divyam annaṃ bubhujire papuḥ pānam athottamam // 8.2.230
bhuktapītāś ca gatvānyat sarve ratnamayaṃ sadaḥ / daityadānavakanyānāṃ dadṛśur nṛttam uttamam // 8.2.231
tatprasaṅge dadarśātra pranṛttāṃ pitur ājñayā / prahlādasya sutāṃ sūryaprabho nāmnā mahallikām // 8.2.232
dyotayantīṃ diśaḥ kāntyā varṣantīm amṛtaṃ dṛśoḥ / kautukād iva pātālam āgatāṃ mūrtim aindavīm // 8.2.233
lalāṭatilakopetāṃ cārunūpurapādikām / smeradṛṣṭiṃ vidhātraiva sṛṣṭāṃ nṛttamayīm iva // 8.2.234
keśair arālair daśanaiḥ śikharair bibhratīṃ stanau / uromaṇḍalinau nṛttaṃ sṛjatīm iva nūtanam // 8.2.235
dṛṣṭvaiva ca tadā caṇḍī tasya sūryaprabhasya sā / api svīkṛtam anyābhir jahāra hṛdayaṃ haṭhāt // 8.2.236
tataḥ sāpy asurendrāṇāṃ madhye dūrād dadarśa tam / haradagdhe smare sṛṣṭaṃ dhātrāparam iva smaram // 8.2.237
dṛṣṭvaiva tadgatamanās tathābhūd acalad yathā / āṅgiko 'bhinayo 'py asyā dṛṣṭvevāvinayaṃ ruṣā // 8.2.238
sabhāsthāś ca tayor bhāvaṃ taṃ dvayor apy alakṣayan / prekṣaṇaṃ copasaṃjahruḥ śrāntā rājasuteti te // 8.2.239
tataḥ sūryaprabhaṃ tiryak paśyantī sā mahallikā / pitrā visṛṣṭā vanditvā dānavendrān agād gṛham // 8.2.240
dānavendrāś ca te sarve yathāsvam agaman gṛhān / sūryaprabho 'pi svāvāsam ājagāma dinakṣaye // 8.2.241
pradoṣe ca kalāvatyā punar āgatayā saha / suṣvāpābhyantare guptaṃ bahiḥ suptākhilānugaḥ // 8.2.242
tāvan mahallikā sāpi tatsaṃdarśanasotsukā / tatrāyayau savisrambhavayasyādvayasaṃgatā // 8.2.243
antaḥ praveṣṭum icchantīṃ prajñāḍhyākhyo dadarśa tām / sūryaprabhasya sacivo nidrayā tatkṣaṇojjhitaḥ // 8.2.244
devi tiṣṭha kṣaṇaṃ yāvat praviśyābhyantarād aham / nirgacchāmīti sa ca tāṃ parijñāyotthito 'bhyadhāt // 8.2.245
ruddhāḥ smaḥ kiṃ bahiḥ kasmād yūyaṃ ceti saśaṅkayā / tayā pṛṣṭaḥ sa bhūyo 'pi prajñāḍhyo nijagāda tām // 8.2.246
svairaṃ suptasya sahasaivāntikaṃ kiṃ praviśyate / suptaś cāsmatprabhur asāv eko vratavaśād iti // 8.2.247
tatas tayā viśasva tvam ity uktaḥ savilakṣayā / prahlādadaityasutayā prajñāḍhyo 'ntar viveśa saḥ // 8.2.248
suptāṃ kalāvatīṃ dṛṣṭvā tasmai sūryaprabhāya saḥ / prabodhya svairam ācakhyāv āgatāṃ tāṃ mahallikām // 8.2.249
sūryaprabhaś ca buddhvā tac chanair utthāya nirgataḥ / dṛṣṭvā mahallikām ātmatṛtīyām apy abhāṣata // 8.2.250
nītaḥ kṛtārthatāṃ tāvad ayam abhyāgato janaḥ / nīyatāṃ sthānam apy etad āsanaṃ parigṛhyatām // 8.2.251
tac chrutvopaviveśātha sahānyābhyāṃ mahallikā / sūryaprabho 'py upāvikṣat sa prajñāḍhyayutas tataḥ // 8.2.252
upaviśya sa covāca tanvi yady api me kṛtā / tvayāvajñā sadasy anyā prekṣyānte vardhamānayā // 8.2.253
tathāpi tāval lolākṣi dṛṣṭamātreṇa me tava / saundaryeṇeva nṛttena locane saphalīkṛte // 8.2.254
iti sūryaprabheṇoktā sā prahlādasutābravīt / nāryaputrāparādho 'sau mama so 'trāparādhyati // 8.2.255
yenāhaṃ saṃsadi kṛtā bhagnābhinayalajjitā / etac chrutvā jito 'smīti hasan sūryaprabho 'bravīt // 8.2.256
jagrāha ca kareṇāsyāḥ karaṃ rājasuto 'tha saḥ / balātkāragrahād bhītam iva sasvedavepathum // 8.2.257
muñcāryaputra kanyāhaṃ pitṛvaśyeti vādinīm / tato 'surendratanayāṃ prajñāḍhyas tām uvāca saḥ // 8.2.258
kanyānāṃ kiṃ ca gāndharvo vivāho devi vidyate / na ca pradāsyaty anyasmai pitā tvāṃ lakṣitāśayaḥ // 8.2.259
etasya cātra saṃmānaṃ niścitaṃ sa kariṣyati / tad alaṃ sādhvasenedṛg vṛthā mā bhūt samāgamaḥ // 8.2.260
evaṃ mahallikāṃ yāvat prajñāḍhyas tāṃ bravīti saḥ / tāvat sābhyantare tatra prabuddhābhūt kalāvatī // 8.2.261
apaśyantī ca taṃ sūryaprabhaṃ sā śayanīyake / pratīkṣya kiṃcid udvignaśaṅkitā niragād bahiḥ // 8.2.262
dṛṣṭvā mahallikopetaṃ taṃ cātra nijavallabham / sakopā ca salajjā ca sabhayā ca babhūva sā // 8.2.263
mahallikāpi dṛṣṭvaiva tām āsīd bhītalajjitā / sūryaprabhaś ca niḥspandas tasthāv ālikhito yathā // 8.2.264
dṛṣṭā kathaṃ palāye 'haṃ jihremīrṣyāmi vā yadi / iti tatpārśvam evāgāt kalāvaty api sā tataḥ // 8.2.265
kuśalaṃ sakhi kutra tvam āgataivam ito niśi / evaṃ mahallikāṃ tāṃ ca sābhyasūyam uvāca sā // 8.2.266
tato mahallikāvocan mamaitad gṛham atra tu / tvam anyapātālagṛhāt prāptā prāghuṇikādya me // 8.2.267
tac chrutvā sā vihasyaitāṃ kalāvaty evam abravīt / satyaṃ dṛśyata evedaṃ yat tvaṃ sarvasya kasyacit // 8.2.268
karoṣīhāgatasyaiva prāghuṇātithyasatkriyām / evam ukte kalāvatyā sā jagāda mahallikā // 8.2.269
yadi prītyā mayoktā tvaṃ tat kiṃ sadveṣaniṣṭhuram / evaṃ vadasi nirlajje kim ahaṃ sadṛśī tava // 8.2.270
kim ahaṃ bāndhavādattā dūrād etya parasthale / parasya śayane suptā rahasy ekākinī niśi // 8.2.271
ahaṃ pituḥ prāghuṇikaṃ svasthāne draṣṭum āgatā / ātithyenādhunaivaiṣā sakhīdvitayasaṃgatā // 8.2.272
yadāsmān vipralabhyādāv asau mantrī praviṣṭavān / tadaivaitan mayā jñātaṃ tvayā vyaktīkṛtaṃ svataḥ // 8.2.273
evaṃ mahallikoktā sā kalāvaty agamat tataḥ / tiryak kopakaṣāyeṇa paśyantī cakṣuṣā priyam // 8.2.274
tato mahallikā sāpi bahuvallabha yāmy aham / saṃpratīti ruṣā sūryaprabham uktvā tato yayau // 8.2.275
sūryaprabhaś ca vimanā yuktaṃ yad abhavat tadā / kāntābhyāṃ hi samaṃ tasya tadāsaktaṃ mano gatam // 8.2.276
atha jñātuṃ kalāvatyāḥ kalahāntaraceṣṭitam / prāhiṇod drutam utthāpya prabhāsaṃ sa svamantriṇam // 8.2.277
mahallikāyās tadvac ca prahastaṃ sa visṛṣṭavān / svayaṃ ca tatpratīkṣaḥ sann āsīt prajñāḍhyasaṃyutaḥ // 8.2.278
athānviṣya kalāvatyāś ceṣṭitaṃ sa samāyayau / prabhāso nikaṭaṃ tasya pṛṣṭaś caivam uvāca tam // 8.2.279
ito dvitīyapātālavarti tad gatavān aham / vāsaveśma kalāvatyāḥ svavidyācchāditātmakaḥ // 8.2.280
bahis tatra dvayoś ceṭyor ālāpaś ca śruto mayā / ekābravīt sakhi kim adyodvignāste kalāvatī // 8.2.281
tato dvitīyāpy avadat sakhi śṛṇv atra kāraṇam / sumuṇḍīkāvatāro hi caturthe 'dya rasātale // 8.2.282
sthitaḥ sūryaprabho nāma rūpeṇa jitamanmathaḥ / tasmai gatvā svayaṃ guptam ātmā dattaḥ kilaitayā // 8.2.283
gatāyām adya caitasyāṃ tatsakāśaṃ niśāgame / prahlādaduhitāpy āgāt svayaṃ tatra mahallikā // 8.2.284
tayā saherṣyākalahaṃ kṛtvā saty ātmaghātane / udyataiṣā sukhāvatyā svasrā dṛṣṭvaiva rakṣitā // 8.2.285
tataś cāntaḥ praviśyaiva nipatya śayanīyake / sthitā tayā saha svasrā pṛṣṭavṛttāntavignayā // 8.2.286
evaṃ ceṭyoḥ kathāṃ śrutvā praviśyātra tathaiva te / kalāvatīsukhāvatyau dṛṣṭe tulyākṛtī mayā // 8.2.287
iti prabhāso yāvat taṃ vakti sūryaprabhaṃ rahaḥ / tāvat prahasto 'py atrāgāt pṛṣṭaḥ so 'py abravīd idam // 8.2.288
ito mahallikāvāsagṛhaṃ yāvad ahaṃ gataḥ / tāvat tatra praviṣṭā sā sakhībhyāṃ saha durmanāḥ // 8.2.289
ahaṃ tatraiva cādṛśyo vidyāyuktyā praviṣṭavān / dṛṣṭā mayātra tasyāś ca sakhyo dvādaśa tatsamāḥ // 8.2.290
tāś ca sadratnaparyaṅkaniṣaṇṇāṃ parivṛtya tām / mahallikām upavikṣann ekā covāca tāṃ tataḥ // 8.2.291
sakhi kasmād akasmāt tvam udvignevādya dṛśyase / vivāhe prastute 'py eṣā bata kā te viṣāditā // 8.2.292
tac chrutvā savimarśā sā tāṃ prahlādasutābravīt / ko me vivāho dattāsmi kasmai kenoditaṃ tava // 8.2.293
evaṃ tayokte sarvās tā jagadur niścitaṃ tava / prātar vivāho dattāsi sakhi sūryaprabhāya ca // 8.2.294
tvajjananyā ca devyaitad adyoktaṃ tvadasaṃnidhau / asmān niyojayantyā te kautukapratikarmaṇi // 8.2.295
tad dhanyāsi ca yasyās te bhāvī sūryaprabhaḥ patiḥ / yadrūpalubdho nidrāti niśi nehāṅganājanaḥ // 8.2.296
asmākaṃ tu viṣādo 'yaṃ kvedānīṃ tvaṃ vayaṃ kva ca / tasmin hi bhartari prāpte tvam asmān vismariṣyasi // 8.2.297
etan mahallikā tāsāṃ mukhāc chrutvā jagāda sā / kaccit sa dṛṣṭo yuṣmābhir manas tasmin gataṃ ca vaḥ // 8.2.298
tac chrutvā tām avocaṃs tā harmyāt so 'smābhir īkṣitaḥ / kā ca sā strī mano yasyā na sa dṛṣṭo hared iti // 8.2.299
tataḥ sāpy avadat tarhi tātaṃ vakṣyāmy ahaṃ tathā / yuṣmān apy akhilās tasmai dāpayiṣyāmy amūr yathā // 8.2.300
ittham anyonyaviraho na syān naḥ sahavāsataḥ / iti bruvāṇāṃ kanyās tāḥ saṃbhrāntāḥ saṃbabhāṣire // 8.2.301
sakhi maivaṃ kṛthā naitad yuktam eṣā trapā hi naḥ / evam uktavatīr etāḥ sā jagādāsurendrajā // 8.2.302
kim ayuktaṃ na tenaikā pariṇeyāham eva hi / tasmai sarve 'pi dāsyanti duhitṝr daityadānavāḥ // 8.2.303
anyāś ca rājatanayās tasyodūḍhā bhuvi sthitāḥ / pariṇeṣyati bahvīś ca sa vidyādharakanyakāḥ // 8.2.304
tanmadhye pariṇītāsu yuṣmāsu mama kā kṣatiḥ / sukhaṃ pratyuta vatsyāmo vayaṃ sakhyaḥ parasparam // 8.2.305
anyābhis tu viruddhābhiḥ kas tābhiḥ saṃstavo mama / yuṣmākaṃ ca trapā kātra sarvam etat karomy aham // 8.2.306
iti tāsāṃ kathā yāvad vartate tvadgatātmanām / tāvat tato 'haṃ nirgatya svairaṃ tvatpārśvam āgataḥ // 8.2.307
etat prahastasya mukhāc chrutvā sūryaprabho 'tra saḥ / anidra eva śayane tāṃ niśām anayan mudā // 8.2.308
prātaḥ saha sunīthena mayena sacivaiś ca saḥ / asurādhipatiṃ draṣṭuṃ prahlādaṃ tatsabhāṃ yayau // 8.2.309
sunīthaṃ tatra sa prāha prahlādo darśitādaraḥ / sutāṃ sūryaprabhāyāhaṃ dadāmy asmai mahallikām // 8.2.310
asya hi prāghuṇātithyaṃ kāryaṃ me tava ca priyam / etat prahlādavacanaṃ sunītho 'bhinananda saḥ // 8.2.311
tato vedīṃ samāropya madhyajvalitapāvakām / tatprabhābhrājitodagraratnastambhāvabhāsitām // 8.2.312
mahallikāṃ tāṃ svasutāṃ prādāt sūryaprabhāya saḥ / prahlādo 'surasāmrājyasadṛśībhir vibhūtibhiḥ // 8.2.313
dadau sadratnarāśīṃś ca sa duhitre varāya ca / tridaśāvajayānītān sumeruśikharopamān // 8.2.314
tāta tā api dehy asmai sakhīr me dvādaśa priyāḥ / evaṃ mahallikā svairaṃ prahlādaṃ sā tadābravīt // 8.2.315
putri madbhrātradhīnās tās tena bandīkṛtā yataḥ / mama dātuṃ na yujyanta iti so 'pi jagāda tām // 8.2.316
kṛtodvāhotsavaś cāsmin yāte sūryaprabho dine / viveśa vāsakaṃ naktaṃ sa mahallikayā saha // 8.2.317
sarvakāmopacārāḍhyaṃ tatra taṃ suratotsavam / anayā samanaḥprītisaukhyaṃ so 'nubabhūva ca // 8.2.318
prātar gate ca prahlāde sabhāṃ tasmin sahānuge / amīlo dānavādhīśaḥ prahlādādīn abhāṣata // 8.2.319
adya yuṣmābhir akhilair āgantavyaṃ gṛhe mama / tatrātithyaṃ yataḥ sūryaprabhasyāsya karomy aham // 8.2.320
sutāṃ kalāvatīṃ tasmai dadāmi yadi vo hitam / etat tadvacanaṃ sarve tatheti pratipedire // 8.2.321
tato dvitīyaṃ pātālaṃ tasminn eva kṣaṇe ca te / sarve jagmuḥ samaṃ sūryaprabheṇa samayādinā // 8.2.322
tatrāmīlo dadau tasmai sutāṃ sūryaprabhāya tām / kalāvatīṃ prakriyayā dattātmānam api svayam // 8.2.323
kṛtvā vivāhaṃ prahlādagṛhe bhuktvāsurānvitaḥ / ninye bhogopacāreṇa dinaṃ sūryaprabho 'tra tat // 8.2.324
dvitīye 'hni tathaivaitān durāroho 'sureśvaraḥ / nimantrya sarvān anayat pañcamaṃ svarasātalam // 8.2.325
tatra sūryaprabhāya svāṃ nāmnā sa kumudāvatīm / prādād anyavad ātithyahetor vidhivad ātmajām // 8.2.326
tataḥ sarvaiḥ sametas tair bhogair nītvā dinaṃ sa tat / vāsakaṃ kumudāvatyā bheje sūryaprabho niśi // 8.2.327
tatra trilokasundaryā navasaṃgamasotkayā / sa snigdhamugdhayā sākaṃ tayā rātrim uvāsa tām // 8.2.328
prātaś ca tantukacchena prahlādapramukhair vṛtaḥ / nimantrya saptamaṃ ninye pātālaṃ sa svamandiram // 8.2.329
tatrāsurapatiḥ so 'smai sutāṃ nāmnā manovatīm / dadau saratnābharaṇāṃ taptajāmbūnadadyutim // 8.2.330
tataḥ sūryaprabhaḥ so 'tra nītvādhikasukhaṃ dinam / manovatīnavāśleṣasukhinīm anayan niśām // 8.2.331
aparedyuś ca taṃ sarvayuktaṃ kṛtanimantraṇaḥ / pātālam anayat ṣaṣṭhaṃ svaṃ sumāyo 'surādhipaḥ // 8.2.332
tatra so 'pi dadau tasmai subhadrāṃ nāma kanyakām / dūrvālatāśyāmalāṅgīṃ mūrtiṃ pāñcaśarīm iva // 8.2.333
tayā suratasaṃbhogayogyayā śyāmayātra saḥ / sahāsīt tad ahaḥ sūryaprabhaḥ pūrṇenduvaktrayā // 8.2.334
anyedyuś ca balī rājā tadvad eva nināya tam / sūryaprabhaṃ svapātālaṃ tṛtīyaṃ so 'surānugaḥ // 8.2.335
so 'pi tatra sutāṃ tasmai sundarīṃ nāma dattavān / bālapravālasacchāyāṃ mādhavīm iva mañjarīm // 8.2.336
strīratnena samaṃ tena reme sūryaprabho 'tra saḥ / surañjitas tad divasaṃ divyabhogavibhūṣitam // 8.2.337
apare 'hni mayaḥ so 'pi rājaputraṃ tathaiva tam / caturthapātālagataṃ bhūyo 'naiṣīt svamandiram // 8.2.338
vicitraratnaprāsādaṃ nijamāyāvinirmitam / navaṃ navam ivābhāsamānaṃ lakṣmyā pratikṣaṇam // 8.2.339
tatra so 'pi dadau tasmai sumāyākhyāṃ nijāṃ sutām / jagadāścaryarūpāṃ svāṃ śaktiṃ mūrtimatīm iva // 8.2.340
mānuṣatvāc ca tasmai tāṃ naivādeyām amanyata / so 'pi reme tayā sākam atra sūryaprabhaḥ kṛtī // 8.2.341
vidyāvibhaktadeho 'tha sarvābhir yugapat saha / araṃstāsurakanyābhis tābhiḥ saha nṛpātmajaḥ // 8.2.342
tāttvikena tu dehena bhajate sma sa bhūyasā / mahallikāṃ priyatamāṃ prahlādāsurakanyakām // 8.2.343
ekadā ca niśi svairaṃ sthitas tāṃ sa mahallikām / evaṃ sūryaprabho 'pṛcchad abhijātāṃ kathāntare // 8.2.344
priye rātrau sahāyāte ye dve sakhyau tadā tava / te kutastye na paśyāmi kiṃ ca te kva gate iti // 8.2.345
tato mahallikāvādīt suṣṭhv ahaṃ smāritā tvayā / te na dve eva tāḥ santi vayasyā dvādaśeha me // 8.2.346
matpitṛvyeṇa ca svargād ānītā apahṛtya tāḥ / ekāmṛtaprabhā nāma dvitīyā keśinī tathā // 8.2.347
parvatasya muner ete tanaye śubhalakṣaṇe / kālindīti tṛtīyā ca caturthī bhadriketi ca // 8.2.348
tathā darpakamāleti pañcamī cārulocanā / etā mahāmunes tisro devalasyātmasaṃbhavāḥ // 8.2.349
ṣaṣṭhī saudāmanī nāma saptamī cojjvalābhidhā / ete hāhābhidhānasya gandharvasya sute ubhe // 8.2.350
aṣṭamī pīvarā nāma gandharvasya huhoḥ sutā / navamy añjanikā nāma kālasya duhitā vibhoḥ // 8.2.351
piṅgalāc ca gaṇāj jātā daśamī kesarāvalī / ekādaśī mālinīti nāmnā kambalanandinī // 8.2.352
nāmnā mandāramāleti dvādaśī vasukanyakā / apsaraḥsu samutpannāḥ sarvā divyastriyas tu tāḥ // 8.2.353
pātālaṃ prathamaṃ nītās tāś codvāhe kṛte mama / tubhyaṃ mayā ca deyās tās tadyuktā syāṃ sadā yathā // 8.2.354
pratijñātaṃ mayā caitat tāsāṃ sneho hi tāsu me / tāto 'py ukto mayā tena na dattā bhrātrapekṣiṇā // 8.2.355
etac chrutvā savailakṣyas tāṃ sa sūryaprabho 'bravīt / priye mahānubhāvā tvam ahaṃ kuryāṃ kathaṃ tv idam // 8.2.356
evaṃ sūryaprabheṇoktā ruṣāvocan mahallikā / matsamakṣaṃ vahasy anyā madvayasyās tu necchasi // 8.2.357
yābhir viyuktā rajyeyaṃ nāham ekam api kṣaṇam / ity uktas tu tayā sūryaprabhas tuṣṭyānvamaṃsta tat // 8.2.358
tatas tad eva pātālaṃ nītvaiva prathamaṃ tayā / prahlādasutayā tasmai pradattā dvādaśāpi tāḥ // 8.2.359
athāmṛtaprabhāmukhyās tāḥ sa sūryaprabhaḥ kramāt / pariṇīyopabhuṅkte sma tasyāṃ divyāṅganā niśi // 8.2.360
prātaś ca tāḥ prabhāsena nāyayitvā rasātalam / caturthaṃ sthāpayām āsa cchannāḥ pṛṣṭvā mahallikām // 8.2.361
svayaṃ cālakṣitaḥ sākaṃ tayā tatraiva so 'gamat / sabhājanāya ca prāgvat prahlādasya sabhāṃ yayau // 8.2.362
tatrāsurendro vakti sma taṃ sunīthaṃ mayaṃ ca saḥ / yāta sarve ditidanū draṣṭuṃ devyāv ubhe iti // 8.2.363
tathety atha rasātalāt sapadi nirgatās te tato yathāsvam asuraiḥ samaṃ mayasunīthasūryaprabhāḥ / vimānam anucintitaṃ tad adhiruhya bhūtāsanaṃ sumerugirisānugaṃ prayayur āśramaṃ kāśyapam // 8.2.364
tatra te ditidanū sahasthite sādarair munijanair niveditāḥ / abhyupetya dadṛśuḥ krameṇa te pādayoś ca śirasā vavandire // 8.2.365
te ca tān asuramātarāv ubhe sānugān samavalokya sādare / sāśru mūrdhni paricumbya saṃmadād āśiṣo 'nupadam ūcatur mayam // 8.2.366
prāptajīvitam amuṃ tavātmajaṃ vīkṣya putraka sunītham āvayoḥ / cakṣur adya saphalatvam āgataṃ tvāṃ ca puṇyakṛtam eva manmahe // 8.2.367
sumuṇḍīkaṃ caitaṃ kṛtinam iha sūryaprabhatayā punarjātaṃ divyākṛtidharam asādhāraṇaguṇam / citaṃ bhāviśreyaḥprathamapiśunair lakṣaṇagaṇair vilokyāntastoṣāt sphuṭam iha namāvaḥ svavapuṣi // 8.2.368
tac chīghram uttiṣṭhata yāta vatsāḥ prajāpatiṃ draṣṭum ihāryaputram / taddarśanād vo bhavitārthasiddhiḥ kāryaṃ ca vas tadvacanaṃ śivāya // 8.2.369
iti tābhyām ādiṣṭā devībhyāṃ te tathaiva gatvā tam / kaśyapamuniṃ mayādyā dadṛśur divyāśrame tatra // 8.2.370
drutaśuddhahāṭakābhaṃ tejomayam āśrame ca devānām / jvālākapilajaṭādharam analasamānaṃ durādharṣam // 8.2.371
upagamya ca tasya pādayos te nipatanti sma sahānugaiḥ krameṇa / atha so 'pi muhuḥ kṛtocitāśīḥ paritoṣād upaveśya tān uvāca // 8.2.372
ānandaḥ paramo mamaiṣa yad amī dṛṣṭāḥ stha sarve sutāḥ ślāghyas tvaṃ maya satpathād acalito yaḥ sarvavidyāspadam / dhanyas tvaṃ ca sunītha yena gatam apy āptaṃ punar jīvitaṃ tvaṃ sūryaprabha puṇyavāṃś ca bhavitā yaḥ khecarāṇāṃ patiḥ // 8.2.373
tad dharme pathi vartitavyam adhunā boddhavyam asmadvaco bhokṣyadhve satataṃ sukhāni paramām āsādya yena śriyam / naiva syāc ca purā yathā paribhavo bhūyaḥ parebhyo 'tra vo dharmātikramiṇo 'surā hi murajiccakrasya yātā vaśam // 8.2.374
ye cāsurā devahatāḥ sunītha martyapravīrās ta ime 'vatīrṇāḥ / yo 'bhūt sumuṇḍīka ihānujas te sūryaprabhaḥ saiṣa kilādya jātaḥ // 8.2.375
anye 'pi te 'mī asurā vayasyā asyaiva jātāḥ khalu bāndhavāś ca / yaḥ śambarākhyaś ca mahāsuro 'bhūt saiṣo 'dya jātaḥ sacivaḥ prahastaḥ // 8.2.376
yaś cāsuro 'bhūt triśirā sa jātaḥ siddhārthanāmā sacivo mayasya / vātāpir ity āsa ca dānavo yaḥ prajñāḍhyanāmāsya sa eva mantrī // 8.2.377
ulūkanāmā danujaś ca yo 'bhūt so 'yaṃ vayasyo 'sya śubhaṃkarākhyaḥ / yo 'yaṃ vayasyo 'sya ca vītabhītiḥ sa kālanāmāpy abhavat surāriḥ // 8.2.378
yaś caiṣa bhāṣaḥ sacivo 'sya so 'yaṃ daityo 'vatīrṇo vṛṣaparvanāmā / yo 'yaṃ prabhāsaś ca sa eṣa daityo vatsāvatīrṇaḥ prabalābhidhānaḥ // 8.2.379
mahātmanā ratnamayena yena devair vipakṣair api yācitena / kṛtvā śarīraṃ dalaśo 'vatīrṇaṃ ratnāni jātāny akhilāni yasmāt // 8.2.380
tattoṣataś caṇḍikayāsya devyā varo 'nyadehānugataḥ sa dattaḥ / yena prabhāso 'dya sa eṣa jāto mahābalo duṣprasaho ripūṇām // 8.2.381
yau dānavāv abhūtāṃ pūrvaṃ sundopasundanāmānau / tāv etau sarvadamanabhayaṃkarāv asya mantriṇau jātau // 8.2.382
yaś ca hayagrīvākhyo vikaṭākṣaś cāsurāv abhūtāṃ dvau / sthirabuddhimahābuddhī utpannāv asya tāv imau sacivau // 8.2.383
anye 'py asya ya ete śvaśurāḥ sacivādibāndhavā ye ca / te 'py avatīrṇā asurā yair indrādyāḥ purā jitā bahuśaḥ // 8.2.384
tad yuṣmākaṃ pakṣaḥ punar apy evaṃ kramād gato vṛddhim / dhīrā bhavata samṛddhiṃ prāpsyatha dharmād avicyutāḥ paramām // 8.2.385
iti vadati kaśyaparṣau dākṣāyaṇyaḥ kilāsya patnyo 'tra / aditipramukhāḥ sarvā mādhyaṃdinasavanasamaya ājagmuḥ // 8.2.386
dattvāśiṣaṃ mayādiṣu namatsu bhartuḥ kṛtāhnikājñāsu / tāsv atha śakro 'trāgāt salokapālo 'pi taṃ muniṃ draṣṭum // 8.2.387
vanditasadārakaśyapamunicaraṇo vandito mayādyaiś ca / so 'tha saroṣaṃ paśyan sūryaprabham uktavān mayaṃ śakraḥ // 8.2.388
eṣo 'rbhakaḥ sa jāne vidyādharacakravartitākāmaḥ / tad asau svalpena kathaṃ saṃtuṣṭo nendratāṃ kim arthayate // 8.2.389
tac chrutvaiva mayas taṃ jagāda deveśa tat tvayindratvam / parameśvareṇa nirmitam ādiṣṭaṃ cāsya khecareśatvam // 8.2.390
iti mayavacanān maghavā sa tadā vihasann uvāca sāmarṣaḥ / atyalpaṃ hi tad asyāḥ sulakṣaṇasyākṛter amuṣyeti // 8.2.391
atha sa mayo 'py avadat taṃ śrutaśarmā yatra khecarendratve / yogyas tatrāsaṃśayam ākṛtir asyeyam arhatindratvam // 8.2.392
ity uktavate tasmai mayāya kupitaḥ sa vajram udyamya / maghavottasthau kaśyapamunir akaroc cātha kopahuṃkāram // 8.2.393
dhikkāramukharatāmrair vadanaiḥ kopaṃ yayuś ca dityādyāḥ / tata indraḥ śāpabhayād upāviśat saṃhṛtāyudho 'vanataḥ // 8.2.394
praṇipatya pādayor atha dārayutaṃ taṃ surāsuraprabhavam / kaśyapamuniṃ prasādya ca vijñāpitavān kṛtāñjaliḥ śakraḥ // 8.2.395
śrutaśarmaṇe mayā yad bhagavan vidyādharādhirājatvam / dattaṃ tad eṣa hartuṃ sūryaprabha udyato 'dhunā tasya // 8.2.396
eṣa ca sarvākāraṃ mayo 'sya tatsādhane kṛtodyogaḥ / tac chrutvā sa tam indraṃ ditidanusahitaḥ prajāpatir avocat // 8.2.397
iṣṭas te śrutaśarmā maghavan sūryaprabhaś ca śarvasya / na ca tasyecchāmi tathā tenājñaptaś ca pūrvam atra mayaḥ // 8.2.398
tat tvaṃ mayasya kiṃ khalu jalpasi kathayātra ko 'parādho 'sya / eṣa hi dharmapathastho jñānī vijñānavān gurupraṇataḥ // 8.2.399
bhasmākariṣyad asmatkrodhāgnis tvām aghaṃ vyadhāsyaś cet / na ca śaktas tvam imaṃ prati prabhāvam etasya kiṃ na jānāsi // 8.2.400
iti muninātra sadāreṇokte lajjābhayānate cendre / aditir uvāca sa kīdṛk śrutaśarmā darśyatām ihānīya // 8.2.401
etan niśamya śakro mātalim ādiśya tatkṣaṇaṃ tatra / ānāyayati sma sa taṃ śrutaśarmāṇaṃ nabhaścarādhīśam // 8.2.402
taṃ dṛṣṭvā kṛtavinatiṃ vīkṣya ca sūryaprabhaṃ tam aprākṣuḥ / kaśyapamuniṃ svabhāryāḥ ka etayo rūpalakṣaṇāḍhya iti // 8.2.403
atha sa munīndro 'vādīc chrutaśarmāsyāpi na prabhāsasya / etat sacivasya samaḥ kiṃ punar etasya nirupamānasya // 8.2.404
sūryaprabha eṣa yato divyais tai rūpalakṣaṇair yuktaḥ / yair asyādhyavasāyaṃ vidadhānasyindratāpi nāsulabhā // 8.2.405
iti kaśyaparṣivacanaṃ sarve 'pi śraddadhus tathety atra / tata eṣa mayāya varaṃ dadau muniḥ śṛṇvato mahendrasya // 8.2.406
yat putra nirvikāraṃ bhavatā sthitam udyatāyudhe 'pindre / tenājarāmaro 'ṅgair vajramayair akṣataś ca bhavitāsi // 8.2.407
etāv api te sadṛśau sunīthasūryaprabhau mahāsattvau / śaśvad aparibhavanīyau bhaviṣyataḥ sakalavairivargasya // 8.2.408
eṣa suvāsakumāraś cāpadrajanīṣu cintitopagataḥ / sāhāyakaṃ kariṣyati mattanayaḥ śaradijendusamakāntiḥ // 8.2.409
ity uktavato 'sya muner bhāryā ṛṣayaś ca lokapālāś ca / sadasi mayaprabhṛtibhyas tebhyaḥ sarve varān dadus tadvat // 8.2.410
aditir atha śakram avadad viramāvinayāt prasādayendra mayam / dṛṣṭaṃ vinayaphalaṃ hi tvayādya yad anena sadvarāḥ prāptāḥ // 8.2.411
tac chrutvā mayam indraḥ pāṇāv ālambya toṣayām āsa / sūryaprabhābhibhūtaḥ śrutaśarmā cābhavad dinendunibhaḥ // 8.2.412
praṇamya tam atha kṣaṇāt surapatir guruṃ kaśyapaṃ jagāma sa yathāgataṃ nikhilalokapālānvitaḥ / mayaprabhṛtayo 'pi te munivarasya tasyājñayā tataḥ khalu tadāśramāt prakṛtakāryasiddhyai yayuḥ // 8.2.413
tato mayasunīthau tau gatvā sūryaprabhaś ca saḥ / kaśyapasyāśramāt tasmāt saṃprāpuḥ sarva eva te // 8.3.1
saṃgamaṃ candrabhāgāyā airāvatyāś ca yatra te / sthitāḥ sūryaprabhasyārthe rājāno mittrabāndhavāḥ // 8.3.2
prāptaṃ sūryaprabhaṃ te ca dṛṣṭvā tatra sthitā nṛpāḥ / rudanto 'gre samuttasthur viṣaṇṇā maraṇonmukhāḥ // 8.3.3
candraprabhādarśanajāṃ teṣām āśaṅkya duḥkhitām / sūryaprabho 'khilaṃ tebhyo yathāvṛttaṃ śaśaṃsa tat // 8.3.4
tathāpi vignāḥ pṛṣṭās te tena kṛcchrād avarṇayan / tasya bhāryāpaharaṇaṃ vihitaṃ śrutaśarmaṇā // 8.3.5
tatparābhavaduḥkhāc ca dehatyāgodyamaṃ nijam / vāritaṃ divyayā vācā tathaivāsmai nyavedayat // 8.3.6
tataḥ sūryaprabhas tatra pratijñām akarot krudhā / yadi brahmādayaḥ sarve 'py abhirakṣanti taṃ surāḥ // 8.3.7
tathāpy unmūlanīyo me śrutaśarmā sa niścitam / paradārāpaharaṇe chadmaprāgalbhyavāñ śaṭhaḥ // 8.3.8
evaṃ kṛtapratijñaś ca gantuṃ tadvijayāya saḥ / lagnaṃ niścitavān dṛṣṭaṃ gaṇakaiḥ saptame 'hani // 8.3.9
tatas taṃ niścitaṃ jñātvā gṛhītavijayodyamam / draḍhayitvā punar vācā prāha sūryaprabhaṃ mayaḥ // 8.3.10
satyaṃ kṛtodyamas tvaṃ cet tad vadāmi mayā tadā / māyāṃ pradarśya nītvā te pātāle sthāpitāḥ priyāḥ // 8.3.11
evaṃ tvaṃ vijayodyogaṃ karoṣi rabhasād iti / naivam eva tathā hy agnir jvaled vāterito yathā // 8.3.12
tad ehi yāmaḥ pātālaṃ priyās te darśayāmi tāḥ / evaṃ mayavacaḥ śrutvā nananduḥ sarva eva te // 8.3.13
prāktanena ca tenaiva praviśya vivareṇa te / jagmuś caturthaṃ pātālaṃ mayāsurapuraḥsarāḥ // 8.3.14
tatraikato vāsagṛhān mayaḥ sūryaprabhāya tāḥ / bharyā madanasenādyā ānīyāsau samarpayat // 8.3.15
gṛhītvā tās tathānyāś ca patnīs tāḥ so 'surātmajāḥ / yayau sūryaprabho draṣṭuṃ prahlādaṃ mayavākyataḥ // 8.3.16
mayāc chrutavaraprāptiḥ praṇataṃ taṃ ca so 'suraḥ / āttāyudho 'tha jijñāsuḥ kṛtakakrodham abhyadhāt // 8.3.17
śrutaṃ mayā durācāra yat kanyā dvādaśa tvayā / bhrātrārjitā me 'pahṛtās tat tvāṃ hanmy eṣa paśya mām // 8.3.18
tac chrutvā nirvikāras taṃ paśyan sūryaprabho 'bravīt / maccharīraṃ tvadāyattam avinītaṃ praśādhi mām // 8.3.19
ity uktavantaṃ prahlādo vihasya tam uvāca saḥ / prekṣito 'si mayā yāvad darpaleśo 'pi nāsti te // 8.3.20
varaṃ gṛhāṇa tuṣṭo 'smīty uktas tena tatheti saḥ / bhaktiṃ guruṣu śaṃbhau ca vavre sūryaprabho varam // 8.3.21
tatas tuṣṭeṣu sarveṣu tasmai sūryaprabhāya saḥ / prahlādo yāminīṃ nāma dvitīyāṃ tanayāṃ dadau // 8.3.22
sahāyatve ca putrau dvau tasyādāt so 'sureśvaraḥ / tataḥ sarvaiḥ sahāmīlapārśvaṃ sūryaprabho yayau // 8.3.23
so 'pi śrutavaraprāptituṣṭas tasmai sukhāvatīm / dadau dvitīyāṃ tanayāṃ sāhāyye ca sutadvayam // 8.3.24
tataḥ sabhājayann anyān sāhāyyāyāsurādhipān / sthitaḥ sūryaprabhaḥ so 'tra teṣv ahaḥsu priyāsakhaḥ // 8.3.25
tisraḥ sunīthabhāryāś ca svabhāryāś ca nṛpātmajāḥ / sarvāḥ sagarbhāḥ saṃjātā mayādisahito 'śṛṇot // 8.3.26
pṛṣṭāś ca dohadaṃ tulyaṃ śaśaṃsur akhilā api / mahāhavadidṛkṣāṃ tā nanandātha mayāsuraḥ // 8.3.27
etāsu diṣṭyā saṃbhūtā asurā ye purā hatāḥ / tena jāto 'bhilāṣo 'yam etāsām iti so 'vadat // 8.3.28
evaṃ yayuḥ ṣaḍdivasāḥ saptame te rasātalāt / bhāryādiyuktā nirjagmuḥ sarve sūryaprabhādayaḥ // 8.3.29
utpātamāyā vighnāya yā teṣāṃ darśitāribhiḥ / sā suvāsakumāreṇa smṛtāyātena nāśitā // 8.3.30
tataś cāndraprabhaṃ pṛthvīrājye ratnaprabhaṃ śiśum / abhiṣicya samārūḍhabhūtāsanavimānakāḥ // 8.3.31
sarve vidyādharendrasya sumeros te niketanam / yayur mayagirā pūrvagaṅgātīratapovanam // 8.3.32
tatra tān sauhṛdaprāptān sa sumerur apūjayat / mayoktāśeṣavṛttāntaḥ pūrvājñāṃ śāṃbhavīṃ smaran // 8.3.33
taddeśasthāś ca te svaṃ svaṃ sainyaṃ sūryaprabhādikāḥ / kārtsnyenānāyayām āsur bandhūṃś ca suhṛdas tathā // 8.3.34
āyayuḥ prathamaṃ sūryaprabhasya śvaśurātmajāḥ / rājaputrā mayādiṣṭā vidyāḥ saṃsādhya sodyamāḥ // 8.3.35
teṣāṃ haribhaṭādīnāṃ ṣoḍaśānāṃ rathāyutam / dve cāyute padātīnām ekaikasyānugaṃ balam // 8.3.36
tadanu sthitasaṃketā ājagmur daityadānavāḥ / śvaśuryāḥ śvaśurā mittrāṇy anye caitasya bāndhavāḥ // 8.3.37
hṛṣṭaromā mahāmāyaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ prakampanaḥ / tantukaccho durārohaḥ sumāyo vajrapañjaraḥ // 8.3.38
dhūmaketuḥ pramathano vikaṭākṣaś ca dānavaḥ / bahavo 'nye 'pi cājagmur ā saptamarasātalāt // 8.3.39
kaścid rathānām ayutaiḥ saptabhiḥ kaścid aṣṭabhiḥ / kaścit ṣaḍbhis tribhiḥ kaścid yo 'tisvalpo 'yutena saḥ // 8.3.40
padātīnāṃ tribhir lakṣaiḥ kaścil lakṣadvayena ca / kaścit kaścit tu lakṣeṇa lakṣārdhenādhamas tu yaḥ // 8.3.41
ekaikasya ca hastyaśvam āgāt tadanusārataḥ / asaṃkhyam āyayau cānyat sainyaṃ mayasunīthayoḥ // 8.3.42
sūryaprabhasya cāmeyam ājagāma nijaṃ balam / vasudattādibhūpānāṃ sumeroś ca tathaiva ca // 8.3.43
tato mayāsuro 'pṛcchac cintitopasthitaṃ munim / taṃ suvāsakumārākhyaṃ saha sūryaprabhādibhiḥ // 8.3.44
vikṣiptam etad bhagavan sainyaṃ nehopalakṣyate / tad brūhi kutra vistīrṇaṃ yugapad dṛśyatām iti // 8.3.45
ito yojanamātre 'sti kalāpagrāmasaṃjñakaḥ / pradeśas tatra vistīrṇe gatvaitat pravilokyatām // 8.3.46
ity ukte tena muninā tadyuktāḥ sasumerukāḥ / yayuḥ kalāpagrāmaṃ taṃ sarve te svabalaiḥ saha // 8.3.47
tatronnatasthānagatā dadṛśus te pṛthak pṛthak / saṃniveśyāsurāṇāṃ ca nṛpāṇāṃ ca varūthinīḥ // 8.3.48
tataḥ sumerur āha sma śrutaśarmā balādhikaḥ / santi vidyādharādhīśās tasya hy ekottaraṃ śatam // 8.3.49
teṣāṃ ca pṛthag ekaiko rājñāṃ dvātriṃśataḥ patiḥ / tad astu bhittvā kāṃścit tān melayiṣyāmy ahaṃ tava // 8.3.50
tat prātar etad gacchāmaḥ sthānaṃ valmīkasaṃjñitam / phālgunasyāsitā prātar aṣṭamī hi mahātithiḥ // 8.3.51
tasyāṃ cotpadyate tatra lakṣaṇaṃ cakravartinaḥ / tūrṇaṃ vidyādharā yānti tatkṛte cātra tāṃ tithim // 8.3.52
evaṃ sumeruṇā prokte sainyasaṃvidhinā dinam / nītvā prātar yayus tat te valmīkaṃ sabalā rathaiḥ // 8.3.53
tatra te dakṣiṇe sānau himādrer ninadadbalāḥ / niviṣṭā dadṛśuḥ prāptān bahūn vidyādharādhipān // 8.3.54
te ca vidyādharās tatra kuṇḍeṣv ādīpitānalāḥ / homapravṛttā abhavañ japavyagrāś ca kecana // 8.3.55
tataḥ sūryaprabho 'py atra vahnikuṇḍaṃ mahad vyadhāt / svayaṃ jajvāla tatrāgnis tasya vidyāprabhāvataḥ // 8.3.56
tad dṛṣṭvā tuṣṭir utpede sumeror matsaraḥ punaḥ / vidyādharāṇām udabhūt tadaikas tam abhāṣata // 8.3.57
vidyādharendratāṃ tyaktvā dhik sumero 'nuvartase / sūryaprabhābhidham imaṃ kathaṃ dharaṇigocaram // 8.3.58
tac chrutvā sa sumerus taṃ sakopaṃ nirabhartsayat / sūryaprabhaṃ ca tannāma pṛcchantam idam abravīt // 8.3.59
asti vidyādharo bhīmanāmā tasya ca gehinīm / brahmākāmayata svairaṃ tata eṣo 'bhyajāyata // 8.3.60
guptaṃ yad brahmaṇo jāto brahmaguptas tad ucyate / ata evaitad etasya svajanmasadṛśaṃ vacaḥ // 8.3.61
ity uktvākāri tenāpi vahnikuṇḍaṃ sumeruṇā / tataḥ sūryaprabhas tena sahāhauṣīd dhutāśanam // 8.3.62
kṣaṇāc ca bhūmivivarād ujjagāmātibhīṣaṇaḥ / ... kasmād ajagaro mahān // 8.3.63
taṃ grahītum adhāvat sa vidyādharapatir madāt / brahmaguptābhidhāno 'tha sumerur yena garhitaḥ // 8.3.64
sa tenājagareṇātra mukhaphūtkāravāyunā / nītvā hastaśate kṣipto nyapataj jīrṇaparṇavat // 8.3.65
tatas tejaḥprabho nāma taṃ jighṛkṣur upāgamat / sarpaṃ vidyādharādhīśaḥ so 'py akṣepi tathāmunā // 8.3.66
tatas taṃ duṣṭadamano nāma vidyādhareśvaraḥ / upāgāt so 'pi niḥśvāsenānyavat tena cikṣipe // 8.3.67
tato virūpaśaktyākhyaḥ khecarendras tam abhyagāt / so 'pi tena tathaivāstaḥ śvāsena tṛṇahelayā // 8.3.68
athābhyadhāvatāṃ tadvad aṅgārakavijṛmbhakau / rājānau yugapat tau ca dūre śvāsena so 'kṣipat // 8.3.69
evaṃ vidyādharādhīśāḥ kramāt sarve 'pi tena te / kṣiptāḥ kathaṃcid uttasthur aṅgair aśmāvacūrṇitaiḥ // 8.3.70
tato darpeṇa taṃ sarpaṃ śrutaśarmābhyupeyivān / jighṛkṣuḥ so 'pi tenātra cikṣipe śvāsamārutaiḥ // 8.3.71
adūrapatitaḥ so 'tha punar utthāya dhāvitaḥ / tena dūrataraṃ nītvā śvāsenākṣepi bhūtale // 8.3.72
vilakṣe cūrṇitāṅge 'sminn utthite śrutaśarmaṇi / sūryaprabho 'her grahaṇe preṣito 'bhūt sumeruṇā // 8.3.73
paśyataiṣo 'py ajagaraṃ grahītum imam utthitaḥ / aho ime nirvicārā markaṭā iva mānuṣāḥ // 8.3.74
anyena kriyamāṇaṃ yat paśyanty anuharanti tat / iti vidyādharāḥ sūryaprabhaṃ te jahasus tadā // 8.3.75
teṣāṃ prahasatām eva gatvā sūryaprabheṇa saḥ / stimitāsyo gṛhītaś ca kṛṣṭaś cājagaro bilāt // 8.3.76
tatkṣaṇaṃ pratipede sa bhujagas tūṇaratnatām / mūrdhni sūryaprabhasyāpi puṣpavṛṣṭir divo 'patat // 8.3.77
sūryaprabhākṣayaṃ tūṇaratnaṃ siddham idaṃ tava / tadgṛhāṇaitad ity uccair divyā vāg udabhūt tadā // 8.3.78
tato vidyādharā mlāniṃ yayuḥ sūryaprabho 'grahīt / tūṇaṃ mayasunīthau ca sumeruś cābhajan mudam // 8.3.79
śrutaśarmaṇi yāte 'tha vidyādharabalānvite / etya sūryaprabhaṃ dūtas tadīya idam abhyadhāt // 8.3.80
tvāṃ samādiśati śrīmāñ cchrutaśarmā prabhur yathā / samarpayaitat tūṇaṃ me kāryaṃ cej jīvitena te // 8.3.81
sūryaprabho 'tha pratyāha dūtedaṃ brūhi gaccha tam / svadeha eva bhavitā tūṇas te maccharāvṛtaḥ // 8.3.82
etat prativacaḥ śrutvā gate dūte parāṅmukhe / prāhasan rabhasoktiṃ tāṃ sarve te śrutaśarmaṇaḥ // 8.3.83
sūryaprabho 'tha sānandam āśliṣyoce sumeruṇā / diṣṭyādya śāṃbhavaṃ vākyaṃ phalitaṃ tad asaṃśayam // 8.3.84
tūṇaratne hi siddhe 'smin siddhā te cakravartitā / tad ehi sādhayedānīṃ dhanūratnaṃ nirākulaḥ // 8.3.85
etat sumeroḥ śrutvā te tasminn evāgrayāyini / sūryaprabhādayo jagmur hemakūṭācalaṃ tataḥ // 8.3.86
pārśve tasyottare te ca mānasākhyaṃ sarovaram / prāpuḥ samudranirmāṇe vidhātur iva varṇakam // 8.3.87
mukhāni divyanārīṇāṃ krīḍantīnāṃ jalāntare / nihnuvānaṃ maruddhūtair utphullaiḥ kanakāmbujaiḥ // 8.3.88
ālokayanti yāvac ca sarasas tasya te śriyam / tāvat tatrāyayuḥ sarve śrutaśarmādayo 'pi te // 8.3.89
tataḥ sūryaprabhas te ca homaṃ cakrur ghṛtāmbujaiḥ / kṣaṇāc cātrodagād ghoro meghas tasmāt sarovarāt // 8.3.90
sa vyāpya gaganaṃ megho mahad varṣam avāsṛjat / tanmadhye ca papātaiko nāgaḥ kālo 'mbudāt tataḥ // 8.3.91
sumeruvākyāc cotthāya gāḍhaṃ sūryaprabheṇa yat / gṛhīto vidhyamāno 'pi tat sa nāgo 'bhavad dhanuḥ // 8.3.92
tasmin dhanuṣṭvam āpanne dvitīyo 'bhrāt tato 'patat / nāgo viṣāgnivitrāsanaśyanniḥśeṣakhecaraḥ // 8.3.93
so 'pi sūryaprabheṇātra gṛhītas tena pūrvavat / dhanurguṇatvaṃ saṃprāpa meghaś cāśu nanāśa saḥ // 8.3.94
sūryaprabhāmitabalaṃ siddham etad dhanus tava / acchedyaś ca guṇo 'py eṣa ratne ete gṛhāṇa tat // 8.3.95
ity aśrāvi ca vāg divyā puṣpavṛṣṭipuraḥsarā / sūryaprabhaś ca saguṇaṃ dhanūratnaṃ tad agrahīt // 8.3.96
śrutaśarmāpy agād vignaḥ sānugaḥ sa tapovanam / sūryaprabho 'tha sarve ca harṣam āpur mayādayaḥ // 8.3.97
pṛṣṭo 'tha dhanurutpattiṃ taiḥ sumerur uvāca saḥ / iha kīcakaveṇūnāṃ divyam asti vanaṃ mahat // 8.3.98
tato ye kīcakāś chittvā kṣipyante 'tra sarovare / mahānty etāni divyāni saṃpadyante dhanūṃṣi te // 8.3.99
sādhitāni ca tāny eva devais tais taiḥ purātmanaḥ / asurair atha gandharvais tathā vidyādharottamaiḥ // 8.3.100
bhinnāni teṣāṃ nāmāni cakravartidhanūṃṣi tu / atrāmitabalākhyāni nikṣiptāni purā suraiḥ // 8.3.101
tāni caitaiḥ parikleśaiḥ sidhyanti śubhakarmaṇām / keṣāṃcid īśvarecchāto bhaviṣyaccakravartinām // 8.3.102
tac ca sūryaprabhasyaitat siddham adya mahad dhanuḥ / svocitāni vayasyās tat sādhayantv asya tāny amī // 8.3.103
yeṣāṃ hi siddhavidyānāṃ vīrāṇām asti yogyatā / yathānurūpaṃ bhavyānāṃ siddhyanty adyāpi tāni hi // 8.3.104
etat sumeruvacanaṃ śrutvā sūryaprabhasya te / vayasyāḥ kīcakavanaṃ tat prabhāsādayo yayuḥ // 8.3.105
tadrakṣakaṃ ca rājānaṃ caṇḍadaṇḍaṃ vijitya te / ānīya kīcakāṃs tatra nidadhuḥ saraso 'ntare // 8.3.106
tattīropoṣitānāṃ ca japatāṃ juhvatāṃ tathā / sidhyanti sma dhanūṃṣy eṣāṃ saptāhāt sattvaśālinām // 8.3.107
prāptais tair uktavṛttāntair mayādyaiś ca sahātha saḥ / āgāt sūryaprabhas tāvat tat sumeros tapovanam // 8.3.108
tatrovāca sumerus taṃ jito veṇuvaneśvaraḥ / tvanmittraiś caṇḍadaṇḍo yad ajeyo 'pi tad adbhutam // 8.3.109
tasyāsti mohinī nāma vidyā tena sa durjayaḥ / nūnaṃ sā sthāpitā tena pradhānasya ripoḥ kṛte // 8.3.110
ataḥ prayuktā naiteṣu tvadvayasyeṣu saṃprati / sakṛd eva hi sā tasya phaladā na punaḥ punaḥ // 8.3.111
gurāv eva hi sā tena prabhāvāvekṣaṇāya bhoḥ / prayuktābhūd ataḥ śāpas tena datto 'sya tādṛśaḥ // 8.3.112
tac cintyam etad vidyānāṃ prabhāvo hi durāsadaḥ / tatkāraṇaṃ ca bhavatā pṛcchyatāṃ bhagavān mayaḥ // 8.3.113
asyāgre kim ahaṃ vacmi kaḥ pradīpo raveḥ puraḥ / evaṃ sumeruṇā sūryaprabhasyokte mayo 'bravīt // 8.3.114
satyaṃ sumeruṇoktaṃ te saṃkṣepāc chṛṇu vacmy adaḥ / avyaktāt prabhavantīha tās tāḥ śaktyanuśaktayaḥ // 8.3.115
tatrodgataḥ prāṇaśakter nādo bindupathāśritaḥ / vidyādimantratām eti paratattvakalānvitaḥ // 8.3.116
tāsāṃ ca mantravidyānāṃ jñānena tapasāpi vā / siddhājñayā vā siddhānāṃ prabhāvo duratikramaḥ // 8.3.117
tat putra sarvavidyās te siddhā dvābhyāṃ tu hīyase / mohinīparivartinyau na vidye sādhite tvayā // 8.3.118
yājñavalkyaś ca te vetti tad gaccha prārthayasva tam / evaṃ mayoktyā tasya rṣer yayau sūryaprabho 'ntikam // 8.3.119
sa munis taṃ ca saptāhaṃ nivāsya bhujagahrade / agnimadhye tryahaṃ caiva tapaścaryām akārayat // 8.3.120
dadau soḍhāhidaṃśasya saptāhāc cāsya mohinīm / vidyāṃ visoḍhavahneś ca tryahād viparivartinīm // 8.3.121
prāptavidyasya bhūyo 'pi vahnikuṇḍapraveśanam / tasyādideśa sa muniḥ sa tathety akaroc ca tat // 8.3.122
tatkṣaṇaṃ ca mahāpadmavimānaṃ tasya kāmagam / abhūd upanataṃ sūryaprabhasya gaganecaram // 8.3.123
aṣṭottareṇa pattrāṇāṃ purāṇāṃ ca śatena yat / alaṃkṛtaṃ mahāratnair nānārūpair vinirmitam // 8.3.124
cakravartivimānaṃ te siddham etad amuṣya ca / pureṣv antaḥpurāṇy eṣu sarveṣu sthāpayiṣyasi // 8.3.125
yena tāny apradhṛṣyāṇi bhaviṣyanti bhavaddviṣām / ity antarikṣād dhīraṃ tam uvācātha sarasvatī // 8.3.126
tataḥ sa yājñavalkyaṃ taṃ guruṃ prahvo vyajijñapat / ādiśyatāṃ prayacchāmi kīdṛśīṃ dakṣiṇām iti // 8.3.127
nijābhiṣekakāle māṃ smarer eṣaiva dakṣiṇā / gaccha tāvat svakaṃ sainyam iti taṃ so 'bravīn muniḥ // 8.3.128
natvā tatas taṃ sa muniṃ vimānaṃ cādhiruhya tat / tat sumerunivāsasthaṃ sainyaṃ sūryaprabho yayau // 8.3.129
tatrākhyātasvavṛttāntaṃ sasunīthasumeravaḥ / siddhavidyāvimānaṃ tam abhyanandan mayādayaḥ // 8.3.130
tataḥ sunīthaḥ sasmāra taṃ suvāsakumārakam / sa cāgatya mayādīṃs tāñ jagādaivaṃ sarājakān // 8.3.131
siddhaṃ vimānaṃ vidyāś ca sarvāḥ sūryaprabhasya tat / udāsīnāḥ kim adyāpi sthitāḥ stha ripunirjaye // 8.3.132
tac chrutvā sa mayo 'vādīd yuktaṃ bhagavatoditam / kiṃ tu prāk preṣyatāṃ dūto nītis tāvat prayujyatām // 8.3.133
evaṃ mayāsureṇokte so 'bravīn muniputrakaḥ / astv evaṃ kā kṣatis tarhi prahastaḥ preṣyatām ayam // 8.3.134
eṣa sapratibho vagmī gatijñaḥ kāryakālayoḥ / karkaśaś ca sahiṣṇuś ca sarvadūtaguṇānvitaḥ // 8.3.135
iti tadvacanaṃ sarve śraddhāya vyasṛjaṃs tataḥ / prahastaṃ dattasaṃdeśaṃ dautyāya śrutaśarmaṇe // 8.3.136
tasmin gate 'bravīt sūryaprabhas tān nikhilān nijān / śrūyatāṃ yan mayā dṛṣṭam apūrvaṃ svapnakautukam // 8.3.137
jāne 'dya kṣīyamāṇāyāṃ paśyāmi rajanāv aham / yāvan mahājalaughena vayaṃ sarve hriyāmahe // 8.3.138
hriyamāṇāś ca nṛtyāmo na majjāmaḥ kathaṃ cana / athaughaḥ sa parāvṛttaḥ pratikūlena vāyunā // 8.3.139
tataḥ kenāpi puruṣeṇaitya jvalitatejasā / uddhṛtya vahnau kṣiptāḥ smo na ca dahyamahe 'gninā // 8.3.140
etyātha megho raktaughaṃ pravṛṣṭas tena cāsṛjā / vyāptā diśas tato nidrā naṣṭā me niśayā saha // 8.3.141
ity uktavantaṃ taṃ smāha sa suvāsakumārakaḥ / āyāsapūrvo 'bhyudayaḥ svapnenānena sūcitaḥ // 8.3.142
yo jalaughaḥ sa saṅgrāmo dhairyaṃ tad yad amajjanam / nṛtyatāṃ hriyamāṇānāṃ jalais tatparivartakaḥ // 8.3.143
yo yuṣmākaṃ marut so 'pi śaraṇaḥ ko'pi rakṣitā / yaś coddhartā jvalattejāḥ pumān sākṣāt sa śaṃkaraḥ // 8.3.144
kṣiptāḥ sthāgnau ca yat tena tan nyastāḥ stha mahāmṛdhe / meghodayas tato yac ca sa bhūyo 'pi bhayāgamaḥ // 8.3.145
raktaughavarṣaṇaṃ yac ca tad bhayasya vināśanam / diśāṃ yad raktapūrṇatvam ṛddhiḥ sā mahatī ca vaḥ // 8.3.146
svapnaś cānekadhānyārtho yathārtho 'pārtha eva ca / yaḥ sadyaḥ sūcayaty artham anyārthaḥ so 'bhidhīyate // 8.3.147
prasannadevatādeśarūpaḥ svapno yathārthakaḥ / gāḍhānubhavacintādikṛtam āhur apārthakam // 8.3.148
rajomūḍhena manasā bāhyārthavimukhena hi / jantur nidrāvaśaḥ svapnaṃ tais taiḥ paśyati kāraṇaiḥ // 8.3.149
ciraśīghraphalatvaṃ ca tasya kālaviśeṣataḥ / eṣa rātryantadṛṣṭas tu svapnaḥ śīghraphalapradaḥ // 8.3.150
etan munikumārāt te śrutvā tasmāt sunirvṛtāḥ / utthāya dinakartavyaṃ vyadhuḥ sūryaprabhādayaḥ // 8.3.151
tāvat prahastaḥ pratyāgāc chrutaśarmasakāśataḥ / pṛṣṭo mayādibhiś caivaṃ yathāvṛttam avarṇayat // 8.3.152
ito gato 'haṃ tarasā trikūṭācalavartinīm / tāṃ trikūṭapatākākhyāṃ nagarīṃ hemanirmitām // 8.3.153
tasyāṃ praviśya cāpaśyam ahaṃ kṣattṛniveditaḥ / vṛtaṃ taṃ śrutaśarmāṇaṃ tais tair vidyādharādhipaiḥ // 8.3.154
pitrā trikūṭasenena tathā vikramaśaktinā / dhuraṃdhareṇa cānyaiś ca śūrair dāmodarādibhiḥ // 8.3.155
upaviśyātha tam ahaṃ śrutaśarmāṇam abhyadhām / śrīmatā prahitaḥ sūryaprabheṇāhaṃ tvadantikam // 8.3.156
saṃdiṣṭaṃ tena cedaṃ te prasādād dhūrjaṭer mayā / vidyā ratnāni bhāryāś ca sahāyāś caiva sādhitāḥ // 8.3.157
tad ehi mila sainye me sahaitaiḥ khecareśvaraiḥ / nihantāhaṃ viruddhānāṃ rakṣitā namatāṃ punaḥ // 8.3.158
yā cāgamyā hṛtājñāte sunīthatanayā tvayā / kāmacūḍāmaṇiḥ kanyā muñca tām aśubhaṃ hi tat // 8.3.159
evaṃ mayokte sarve te kruddhās tatraivam abhyadhuḥ / ko nāma sa yad asmāsu darpāt saṃdiśatīdṛśam // 8.3.160
martyeṣu saṃdiśatv evaṃ kas tu vidyādhareṣu saḥ / varāko mānuṣo bhūtvāpy evaṃ dṛpyan vinaṅkṣyati // 8.3.161
tac chrutvoktaṃ mayā kiṃ kiṃ ko nāma sa niśamyatām / sa hareṇeha yuṣmākaṃ cakravartī vinirmitaḥ // 8.3.162
martyo vā yadi tan martyair devatvam api sādhitam / vidyādharaiś ca martyasya tasya dṛṣṭaḥ parākramaḥ // 8.3.163
nāśaś cehāgate tasmin kadācid vo hi dṛśyate / ity evokte mayā kruddhā sā sabhā kṣobham āyayau // 8.3.164
adhāvatāṃ ca hantuṃ māṃ śrutaśarmadhuraṃdharau / evaṃ paśyāmi śauryaṃ vām ity avocam ahaṃ ca tau // 8.3.165
tato dāmodareṇaitāv utthāya vinivāritau / śāntaṃ dūtaś ca vipraś ca na vadhya iti jalpatā // 8.3.166
tato vikramaśaktir mām avādīd gaccha dūta bhoḥ / tvatsvāmīva hi sarve 'pi vayam īśvaranirmitāḥ // 8.3.167
tad āyātu sa paśyāmas tasyātithyakṣamā vayam / evaṃ sagarvaṃ tenokte vihasann aham abravam // 8.3.168
haṃsāḥ padmavane tāvan nādaṃ kurvanti susthitāḥ / yāvat paśyanti nāyāntaṃ megham ācchāditāmbaram // 8.3.169
ity uktvotthāya sāvajñaṃ nirgatyāham ihāgataḥ / etat prahastāc chrutvā tais tuṣṭiḥ prāpi mayādibhiḥ // 8.3.170
niścitya cāhavodyogaṃ sarve senāpatiṃ vyadhuḥ / prabhāsam atha te sūryaprabhādyā raṇadurmadam // 8.3.171
sarve ca raṇadīkṣāyāṃ te suvāsakumārataḥ / nideśaṃ prāpya tad ahaḥ prāviśan niyatavratāḥ // 8.3.172
rātrau sūryaprabhaś cātra vrataśayyāgṛhāntaram / praviṣṭām aikṣatāpūrvām anidro varakanyakām // 8.3.173
sā tasya vyājasuptasya prasuptasacivasya ca / svairaṃ nikaṭam āgatya sakhīm āha sahasthitām // 8.3.174
yadi suptasya viśrāntavilāsāpīyam īdṛśī / rūpaśobhāsya tat kīdṛk prabuddhasya bhavet sakhi // 8.3.175
tad astu na prabodhyo 'sau pūritaṃ kautukaṃ dṛśoḥ / adhikaṃ hi nibaddhena kim atra hṛdayena me // 8.3.176
bhaviṣyaty asya saṅgrāmaḥ samaṃ hi śrutaśarmaṇā / tat tatra ko vijānāti bhavitā kila kasya kim // 8.3.177
prāṇavyayāya śūrāṇāṃ jāyate hi raṇotsavaḥ / tatrāsyāstu śivaṃ tāvat tato jñāsyāmahe punaḥ // 8.3.178
kāmacūḍāmaṇir yena kiṃ ca vyomavihāriṇā / dṛṣṭā tasyāsya hṛdayaṃ mādṛśī kā nu rañjayet // 8.3.179
evaṃ tayokte sāvādīt tatsakhī kiṃ bravīṣy adaḥ / asaṅgo hṛdayasyāsminn āyattaś caṇḍi kiṃ tava // 8.3.180
yena dṛṣṭena hṛdayaṃ kāmacūḍāmaṇer hṛtam / so 'nyasyā na haret kasyā yadi sākṣād arundhatī // 8.3.181
vidyāvaśāc ca kalyāṇaṃ vetsi kiṃ nāsya saṃgare / etasya bhāryāś coktāḥ stha siddhaiḥ saccakravartinaḥ // 8.3.182
kāmacūḍāmaṇis tvaṃ ca suprabhā caikagotrajā / eṣv eva pariṇītā ca dineṣv etena suprabhā // 8.3.183
tat kim asyāśivaṃ yuddhe na hi siddhavaco mṛṣā / kiṃ cāhṛtaṃ suprabhayā cittaṃ yasyāsya tasya kim // 8.3.184
nāhared bhavatī tvaṃ hi rūpeṇābhyadhikānaghe / bāndhavāpekṣayā vā te vikalpo yadi tan na sat // 8.3.185
bhartāraṃ hi vinā nānyaḥ satīnām asti bāndhavaḥ / etatsakhīvacaḥ śrutvā sāvocad varakanyakā // 8.3.186
satyaṃ sakhi tvayā proktaṃ na kāryaṃ me 'nyabandhubhiḥ / saṃkhye cāsyāryaputrasya jayaṃ jāne svavidyayā // 8.3.187
siddhāni cāsya ratnāni vidyāś cādyāpi kiṃ punaḥ / naitasyauṣadhayaḥ siddhās tena me dūyate manaḥ // 8.3.188
candrapādagirau tāś ca sarvāḥ santi guhāntare / sidhyanti puṇyabhājaś ca cakravartina eva tāḥ // 8.3.189
tad eṣa sādhayed gatvā tatra sarvauṣadhīr yadi / bhadraṃ tat syād yad āsannaḥ prātar asya mahāhavaḥ // 8.3.190
etac chrutvākhilaṃ tyaktvā vyājanidrāṃ sa utthitaḥ / sūryaprabhaḥ savinayaṃ tām uvācātra kanyakām // 8.3.191
darśito 'tīva mugdhākṣi pakṣapāto mayi tvayā / tad eṣa tatra gacchāmi kāsi tvam iti śaṃsa me // 8.3.192
etac chrutvā śrutaṃ sarvam aneneti trapānatā / tūṣṇīṃ babhūva sā kanyā tatsakhī tu jagāda sā // 8.3.193
eṣā vidyādharendrasya sumeror anujātmajā / kanyā vilāsinī nāma tvaddarśanasakautukā // 8.3.194
evam uktavatīm eva tāṃ sakhīṃ sā vilāsinī / ehi saṃprati gacchāva ity uktvā prayayau tataḥ // 8.3.195
tataḥ prabhāsādibhyas tat prabodhya tadudīritam / sūryaprabhaḥ svamantribhyaḥ śaśaṃsauṣadhisādhanam // 8.3.196
visasarja prahastaṃ ca yogyaṃ tatsādhanāya saḥ / tad ākhyātuṃ sunīthasya sumeroś ca mayasya ca // 8.3.197
tair āgataiḥ śraddadhānaiḥ samaṃ sa sacivānvitaḥ / niśi sūryaprabhaḥ prāyāc candrapādācalaṃ prati // 8.3.198
gacchatāṃ ca kramāt teṣām uttasthur mārgarodhinaḥ / yakṣaguhyakakūṣmāṇḍā vighnā nānāyudhodyatāḥ // 8.3.199
kāṃścid astrair vimohyaitān kāṃścit saṃstabhya vidyayā / candrapādagiriṃ taṃ te prāpuḥ sūryaprabhādayaḥ // 8.3.200
tatraiṣāṃ tadguhādvāraprāptānāṃ śāṃkarā gaṇāḥ / etya praveśaṃ rurudhur vicitravikṛtānanāḥ // 8.3.201
etaiḥ saha na yoddhavyaṃ kupyed dhi bhagavān haraḥ / tannāmāṣṭasahasreṇa tam eva varadaṃ stumaḥ // 8.3.202
tenaiva te prasīdanti tadgaṇā ity avocata / sa suvāsakumāras tān atha sūryaprabhādikān // 8.3.203
tatas tatheti sarve te tathaiva haram astuvan / svāmistutiprasannāś ca tān vadanti sma te gaṇāḥ // 8.3.204
mukteyaṃ vo guhāsmābhir gṛhṇītāsyāṃ mahauṣadhīḥ / sūryaprabheṇa tv etasyāṃ na praveṣṭavyam ātmanā // 8.3.205
prabhāsaḥ praviśatv etām etasya sugamā hy asau / etad gaṇavacaḥ sarve te tathety anumenire // 8.3.206
tataḥ praviśatas tasya prabhāsasya tadaiva sā / guhā baddhāndhakārāpi suprakāśā kim apy abhūt // 8.3.207
utthāya ca mahāghorarūpā apy atra rākṣasāḥ / catvāraḥ kiṃkarā ūcuḥ praṇatāḥ praviśeti tam // 8.3.208
atha praviśya saṃgṛhya divyāḥ saptauṣadhīḥ sa tāḥ / prabhāso nirgataḥ sūryaprabhāya nikhilā dadau // 8.3.209
mahāprabhāvāḥ saptaitāḥ siddhāḥ sūryaprabhādya te / oṣadhya iti tatkālaṃ gaganād udagād vacaḥ // 8.3.210
tac chrutvā muditāḥ sūryaprabhādyāḥ sarva eva te / svasainyam āyayuḥ kṣipraṃ sumervāspadam āśritam // 8.3.211
tatrāpṛcchat sunītho 'tha taṃ suvāsakumārakam / mune sūryaprabhaṃ hitvā prabhāsaḥ kiṃ praveśitaḥ // 8.3.212
gaṇair guhāyāṃ kiṃ caiṣa kiṃkarair api satkṛtaḥ / etac chrutvā sa sarveṣu śṛṇvatsu munir abhyadhāt // 8.3.213
śrūyatāṃ kathayāmy etat prabhāso hitakṛt param / sūryaprabhasyātmabhūto na bhedo 'sty anayor dvayoḥ // 8.3.214
kiṃ ca prabhāsena samo nānyaḥ śauryaprabhāvavān / asti prāgjanmasukṛtair etadīyā ca sā guhā // 8.3.215
yo 'yaṃ yādṛk purā cābhūt tad idaṃ kathayāmi vaḥ / babhūva namucir nāma pūrvaṃ dānavasattamaḥ // 8.3.216
yasya dānaprasaktasya mahāvīrasya nābhavat / adeyam ahitāyāpi yācamānāya kiṃcana // 8.3.217
daśavarṣasahasrāṇi sa taptvā dhūmapas tapaḥ / lohāśmakāṣṭhāvadhyatvaṃ viriñcāt prāptavān varam // 8.3.218
tato sakṛd vijityendraṃ kāṃdiśīkaṃ sa taṃ vyadhāt / tat prārthya kaśyaparṣis taṃ devaiḥ saṃdhim akārayat // 8.3.219
atha viśrāntavairās te saṃmantryaiva surāsurāḥ / dugdhāmbhonidhim abhyetya mamanthur mandarādriṇā // 8.3.220
tato 'cyutādayo bhāgān kamalāprabhṛtīn yathā / prāpus tathoccaiḥśravasaṃ hayaṃ namucir āptavān // 8.3.221
anye devāsurāś cānyān pradiṣṭān brahmaṇā pṛthak / lebhire vividhān bhāgān mathyamānārṇavotthitān // 8.3.222
manthaparyantalabdhe ca tridaśair amṛte hṛte / teṣām athāsurāṇāṃ ca punar vairam ajāyata // 8.3.223
tato devāsuraraṇe jaghne yo yo 'suraḥ suraiḥ / āghrāyoccaiḥśravās taṃ taṃ jīvāyām āsa tatkṣaṇam // 8.3.224
ajeyā jajñire tena devānāṃ daityadānavāḥ / tato viṣaṇṇaṃ vakti sma rahaḥ śakraṃ bṛhaspatiḥ // 8.3.225
ekas tavātropāyo 'sti taṃ kuruṣvāvilambitam / svayaṃ yācasva gatvā tvaṃ namuciṃ taṃ hayottamam // 8.3.226
vipakṣāyāpi tubhyaṃ taṃ sa hayaṃ na na dāṣyati / khaṇḍayiṣyati nājanmasaṃcitaṃ dātṛtāyaśaḥ // 8.3.227
ity ukto devaguruṇā mahendras tridaśaiḥ saha / gatvā yayāce namuciṃ tam uccaiḥśravasaṃ hayam // 8.3.228
na me parāṅmukho gacchaty arthī tatrāpi vāsavaḥ / tad asmai namucir bhūtvā dadyāṃ nāhaṃ kathaṃ hayam // 8.3.229
jagatsu dātṛtākīrtir yā mayā ciram arjitā / sā cen mlāniṃ gatā tan me kiṃ śriyā jīvitena vā // 8.3.230
iti saṃcintya śakrāya tam uccaiḥśravasaṃ dadau / vāryamāṇo 'pi śukreṇa namuciḥ sa mahāśayaḥ // 8.3.231
dattāśvam atha viśvāsya taṃ gāṅgena jaghāna saḥ / śastrādyavadhyaṃ phenena vajranyastena vṛtrahā // 8.3.232
aho durantā saṃsāre bhogatṛṣṇā yayā hṛtāḥ / anaucityād akīrteś ca devā api na bibhyati // 8.3.233
tad buddhvā tasya namucer danur mātā tapobalāt / cakāra duḥkhasaṃtaptā saṃkalpaṃ śokaśāntaye // 8.3.234
sa eva me punar garbhe saṃbhūyān namucir balī / bhūyāc ca sarvadevānām ajeyaḥ saṃyugeṣv iti // 8.3.235
tataḥ sa tasyāḥ saṃbhūya garbhe jāto 'suraḥ punaḥ / sarvaratnamayo nāmnā prabalo balayogataḥ // 8.3.236
so 'pi taptatapāḥ prīṇan prāṇair apy arthinaḥ kṛtī / śatakṛtvo jigāyendraṃ prabalo dānaveśvaraḥ // 8.3.237
tataḥ saṃmantrya devās tam upetyaivaṃ yayācire / dehaṃ puruṣamedhārtham asmabhyaṃ dehi sarvathā // 8.3.238
tac chrutvā sa ripubhyo 'pi tebhyo deham adān nijam / prāṇān udārā visṛjanty arthino na parāṅmukhān // 8.3.239
tataḥ sa khaṇḍaśo devaiḥ kṛtaḥ prabaladānavaḥ / manuṣyaloke jāto 'dya prabhāsavapuṣā punaḥ // 8.3.240
tad evam ādau namucis tato 'bhūt prabalaś ca saḥ / saiṣa prabhāsas tatpuṇyaprabhāvād durjayo 'ribhiḥ // 8.3.241
yā ca saṃbandhinī tasya prabalasyauṣadhīguhā / tena prabhāsasyātmīyā vaśyā sāsya sakiṃkarā // 8.3.242
tadadhaś cāsti pātāle mandiraṃ prabalasya tat / yatra dvādaśa santy asya mukhyabhāryāḥ svalaṃkṛtāḥ // 8.3.243
vividhāni ca ratnāni nānāpraharaṇāni ca / cintāmaṇiś ca lakṣaṃ ca yodhānāṃ turagās tathā // 8.3.244
tat prabhāsasya saṃbandhi sarvam asya purārjitam / tad īdṛśaḥ prabhāso 'yaṃ nāsyedaṃ kiṃcid adbhutam // 8.3.245
evaṃ tato munikumārakato niśamya sūryaprabhaprabhṛtayaḥ samayaprabhāsāḥ / ratnādy avāptum atha tat prayayus tadaiva pātālagaṃ prabalaveśmabilapraveśam // 8.3.246
tena praviśya parigṛhya ca pūrvapatnīś cintāmaṇiṃ ca turagān asurāṃś ca yodhān / nirgatya cāttanikhiladraviṇaḥ sa ekaḥ sūryaprabhaṃ kim api toṣitavān prabhāsaḥ // 8.3.247
atha samayasunīthaḥ saprabhāsaḥ sumeruprabhṛtibhir anuyāto rājabhir mantribhiś ca / drutam abhimatasiddhiṃ prāpya sūryaprabho 'sau punar api nijasenāsaṃniveśaṃ tam āgāt // 8.3.248
tatra so 'suranarādhipādiṣu svasvavāsakagateṣu teṣu tam / rātriśeṣam anayat kuśāstare saṃnigṛhya raṇadīkṣitaḥ punaḥ // 8.3.249
tataḥ prātaḥ samaṃ sainyaiḥ sa sumerutapovanāt / tasmāt sūryaprabhaḥ prāyāc chrutaśarmajigīṣayā // 8.4.1
tannivāsasya nikaṭaṃ trikūṭādrer avāpya ca / āvāsito 'bhūt tatrasthaṃ balenotsārya tadbalam // 8.4.2
āvāsite ca tatrāsmin sasumerumayādike / āsthānasthe trikūṭeśasaṃbandhī dūta āyayau // 8.4.3
sa cāgatya jagādaivaṃ sumeruṃ khecareśvaram / śrutaśarmapitā rājā tava saṃdiṣṭavān idam // 8.4.4
dūrasthasya na te 'smābhir ācāro jātucit kṛtaḥ / adyāsmadviṣayaṃ prāptaḥ sa tvaṃ prāghuṇikaiḥ saha // 8.4.5
tad ātithyam idānīṃ vo vidhāsyāmo yathocitam / śrutvaitaṃ śatrusaṃdeśaṃ sumeruḥ pratyuvāca tam // 8.4.6
sādhu nāsmatsamaṃ pātram atithiṃ prāpsyathāparam / ātithyaṃ na pare loke dāsyatīhaiva tatphalam // 8.4.7
tad ime vayam ātithyaṃ kriyatām ity udāhṛte / sumeruṇā tathaivāgāt sa dūtaḥ svaṃ prabhuṃ prati // 8.4.8
athonnatapradeśasthās te tu sūryaprabhādayaḥ / sainyāni dadṛśuḥ svāni niviṣṭāni pṛthak pṛthak // 8.4.9
tataḥ sunīthaḥ pitaraṃ svam uvāca mayāsuram / pravibhāgaṃ rathādīnām asmatsainye 'tra śaṃsa naḥ // 8.4.10
evaṃ karomi śṛṇutety uktvāṅgulyā nidarśayan / dānavendraḥ sa sarvajño vaktum evaṃ pracakrame // 8.4.11
asau subāhur nirghāto muṣṭiko goharas tathā / pralambaś ca pramāthaś ca kaṅkaṭaḥ piṅgalo 'pi ca // 8.4.12
vasudattādayaś caite rājāno 'rdharathā ime / aṅkurī suviśālaś ca daṇḍibhūṣaṇasomilāḥ // 8.4.13
unmattako devaśarmā pitṛśarmā kumārakaḥ / ete saharidattādyāḥ sarve pūrṇarathā matāḥ // 8.4.14
prakampano darpitaś ca kumbhīro mātṛpālitaḥ / mahābhaṭaḥ sograbhaṭo vīrasvāmī surādharaḥ // 8.4.15
bhaṇḍīraḥ siṃhadattaś ca guṇavarmā sakīṭakaḥ / bhīmo bhayaṃkaraś ceti sarve 'mī dviguṇā rathāḥ // 8.4.16
virocano vīraseno yajñaseno 'tha khujjaraḥ / indravarmā śabarakaḥ krūrakarmā nirāsakaḥ // 8.4.17
bhaveyus triguṇā ete rathā rājasutāḥ suta / suśarmā bāhuśālī ca viśākhaḥ krodhano 'py ayam // 8.4.18
pracaṇḍaś cety amī rājaputrā rathacaturguṇāḥ / juñjarī vīravarmā ca pravīravara eva ca // 8.4.19
supratijño 'marārāmaś caṇḍadatto 'tha jālikaḥ / trayaḥ siṃhabhaṭavyāghrabhaṭaśatrubhaṭā api // 8.4.20
rājāno rājaputrāś ca rathāḥ pañcaguṇā amī / ugravarmā tv ayaṃ rājaputraḥ syāt ṣaḍguṇo rathaḥ // 8.4.21
rājaputro viśākhaś ca sutantuḥ sugamo 'pi ca / narendraśarmā cety ete rathāḥ saptaguṇā matāḥ // 8.4.22
mahārathaḥ punar ayaṃ sahasrāyunṛpātmajaḥ / mahārathānāṃ yūthasya śatānīkas tv ayaṃ patiḥ // 8.4.23
subhāsaharṣavimalāḥ sūryaprabhavayasyakāḥ / mahābuddhyacalākhyau ca priyaṃkaraśubhaṃkarau // 8.4.24
ete mahārathā yajñarucidharmarucī tathā / evaṃ viśvarucir bhāsaḥ siddhārthaś cety amī trayaḥ // 8.4.25
sūryaprabhasya sacivāḥ syur mahārathayūthapāḥ / prahastaś ca mahārthaś ca tasyātirathayūthapau // 8.4.26
yūthapau rathayūthānāṃ prajñāḍhyasthirabuddhikau / dānavaḥ sarvadamanas tathā pramathano 'py asau // 8.4.27
dhūmaketuḥ pravahaṇo vajrapañjara eva ca / kālacakro marudvego rathātirathapā amī // 8.4.28
prakampanaḥ siṃhanādo rathātirathayūthapau / mahāmāyaḥ kāmbalikaḥ kālakampanako 'py ayam // 8.4.29
prahṛṣṭaromā cety ete catvāro 'py asurādhipāḥ / putr ātirathayūthādhipatīnām adhipā ime // 8.4.30
sūryaprabhasamaś cāyaṃ prabhāsaḥ sainyanāyakaḥ / sumerutanayaś caiṣa śrīkuñjarakumārakaḥ // 8.4.31
dvau mahārathayūthādhipatiyūthādhipāv imau / ity ete 'smadbale 'nye ca śūrāḥ svaiḥ svair balair vṛtāḥ // 8.4.32
parasainye 'dhikāḥ santi tathāpy asmadbalasya te / na paryāptā bhaviṣyanti saprasāde maheśvare // 8.4.33
iti yāvat sunīthaṃ taṃ bravīti sa mayāsuraḥ / śrutaśarmapituḥ pārśvād dūto 'nyas tāvad āyayau // 8.4.34
sa covāca trikūṭādhipatir evaṃ bravīti vaḥ / saṅgrāmo nāma śūrāṇām utsavo hi mahān ayam // 8.4.35
tasyaiṣā saṃkaṭā bhūmis tasmād āgamyatām itaḥ / yāmaḥ kalāpagrāmākhyaṃ pradeśaṃ vipulāntaram // 8.4.36
etac chrutvā sunīthādyāḥ sainyaiḥ saha tatheti te / sarve kalāpagrāmaṃ taṃ sūryaprabhayutā yayuḥ // 8.4.37
śrutaśarmādayas te 'pi tathaiva samaronmukhāḥ / tam eva deśam ājagmur vidyādharabalair vṛtāḥ // 8.4.38
śrutaśarmabale dṛṣṭvā gajān sūryaprabhādayaḥ / ānāyayan gajānīkaṃ svaṃ vimānādhiropitam // 8.4.39
tataḥ senāpatiś cakre senāyāṃ śrutaśarmaṇaḥ / dāmodaro mahāsūcivyūhaṃ vidyādharottamaḥ // 8.4.40
tatra pārśve svayaṃ tasthau śrutaśarmā samantrikaḥ / agre dāmodaraś cāsīd anyatrānye mahārathāḥ // 8.4.41
sainye sūryaprabhasyāpi prabhāso 'nīkinīpatiḥ / ardhacandraṃ vyadhād vyūhaṃ madhye tasyābhavat svayam // 8.4.42
sakuñjarakumāraś ca prahastaś cāsya koṇayoḥ / sūryaprabhasunīthādyās tasthuḥ sarve 'tra pṛṣṭhataḥ // 8.4.43
sumerau tatsamīpasthe sasuvāsakumārake / āhanyanta raṇātodyāny ubhayor api sainyayoḥ // 8.4.44
tāvac ca gaganaṃ devaiḥ saṅgrāmaṃ draṣṭum āgataiḥ / sendraiḥ salokapālaiś ca sāpsaraskair apūryata // 8.4.45
āyayau cātra viśveśaḥ śaṃkaraḥ pārvatīyutaḥ / devatābhir gaṇair bhūtair mātṛbhiś cāpy anudrutaḥ // 8.4.46
āgāc ca bhagavān brahmā sāvitryādibhir anvitaḥ / mūrtair vedaiś ca śāstraiś ca nikhilaiś ca maharṣibhiḥ // 8.4.47
ājagāma ca devībhir lakṣmīkīrtijayādibhiḥ / dhṛtacakrāyudho devaḥ pakṣirājaratho hariḥ // 8.4.48
sabhāryaḥ kaśyapo 'py āgād ādityā vasavo 'pi ca / yakṣarākṣasanāgendrāḥ prahlādādyās tathāsurāḥ // 8.4.49
tair āvṛte nabhobhāge śastrasaṃpātadāruṇaḥ / prāvartata mahānādaḥ saṅgrāmaḥ senayos tayoḥ // 8.4.50
dikcakre bāṇajālena ghanenācchādite tadā / anyonyaśarasaṃgharṣajātānalataḍillate // 8.4.51
śastrakṣatagajāśvaugharaktadhārāvapūritāḥ / vīrakāyavahadgrāhā niryayuḥ śoṇitāpagāḥ // 8.4.52
nṛtyatāṃ taratāṃ rakte nadatāṃ cotsavāya saḥ / śūrāṇāṃ pheravāṇāṃ ca bhūtānaṃ cābhavad raṇaḥ // 8.4.53
śānte tumulasaṅgrāme nihatāsaṃkhyasainike / lakṣyamāṇe vibhāge ca śanaiḥ svaparasainyayoḥ // 8.4.54
pratipakṣapravīrāṇāṃ prayuddhānāṃ sumerutaḥ / nāmādau śrūyamāṇe ca kramāt sūryaprabhādibhiḥ // 8.4.55
pūrvaṃ subāhor nṛpater vidyādharapates tathā / aṭṭahāsābhidhānasya dvandvayuddham abhūd dvayoḥ // 8.4.56
suciraṃ yudhyamānasya tasya viddhasya sāyakaiḥ / aṭṭahāso 'rdhacandreṇa subāhor acchinac chiraḥ // 8.4.57
dṛṣṭvā subāhuṃ nihataṃ muṣṭiko 'bhyāpatat krudhā / so 'pi tenāṭṭahāsena hṛdi bāṇahato 'patat // 8.4.58
muṣṭike nihate kruddhaḥ pralambo nāma bhūpatiḥ / abhidhāvyāṭṭahāsaṃ taṃ śaravarṣair ayodhayat // 8.4.59
aṭṭahāso 'pi tatsainyaṃ hatvā hatvā ca marmaṇi / pralambam api taṃ vīraṃ rathapṛṣṭhe nyapātayat // 8.4.60
vīkṣya pralambaṃ nihataṃ mohano nāma bhūpatiḥ / saṃnipatyāṭṭahāsaṃ taṃ tāḍayām āsa sāyakaiḥ // 8.4.61
tato 'ṭṭahāsas taṃ chinnakodaṇḍaṃ hatasārathim / dṛḍhaprahārābhihataṃ pātayām āsa mohanam // 8.4.62
dṛṣṭvāṭṭahāsena hatāṃś caturaś catureṇa tān / śrutaśarmabalaṃ harṣād unnanāda jayonmukham // 8.4.63
tad dṛṣṭvā kupito harṣaḥ sūryaprabhavayasyakaḥ / sasainyam abhyadhāvat tam aṭṭahāsaṃ sasainikaḥ // 8.4.64
nivārya ca śarais tasya śarān sainyaṃ nihatya ca / vyāpādya sārathiṃ dvis trir dhanuś chittvā ca sadhvajam // 8.4.65
harṣo yad aṭṭahāsasya nirbibheda śaraiḥ śiraḥ / tenāsau rudhirodgārī nipapāta rathād bhuvi // 8.4.66
aṭṭahāse hate tādṛk kṣobho 'bhūd atra saṃyuge / kṣaṇād ardhāvaśeṣaṃ tad yena jajñe baladvayam // 8.4.67
nipetur eva nihatās tatrāśvagajapattayaḥ / raṇamūrdhani cottasthuḥ kabandhā eva kevalam // 8.4.68
tato vikṛtadaṃṣṭrākhyo harṣaṃ vidyādhareśvaraḥ / etyāṭṭahāsanidhanakruddho bāṇair avākirat // 8.4.69
harṣo 'pi tasya nirdhūya śarān sadhvajasārathīn / hatvā rathāśvāṃś ciccheda śiro lalitakuṇḍalam // 8.4.70
hate vikṛtadaṃṣṭre tu cakravāla iti śrutaḥ / rājā vidyādharo harṣam abhyadhāvad amarṣitaḥ // 8.4.71
sa yudhyamānam avadhīd asakṛcchinnakārmukam / cakravālo yudhi śrāntaṃ harṣaṃ śīrṇāparāyudham // 8.4.72
tatkrodhād etya nṛpatiḥ pramāthas tam ayodhayat / so 'py ahanyata tenātha cakravālena saṃyuge // 8.4.73
tathaiva tena cātrānye 'py ekaśo dhāvitāḥ kramāt / catvāraś cakravālena rājamukhyā nipātitāḥ // 8.4.74
kaṅkaṭaś ca viśālaś ca pracaṇḍaś cāṅkurī tathā / tad dṛṣṭvābhyapatat krodhān nirghāto nāma taṃ nṛpaḥ // 8.4.75
tau cakravālanirghātau yudhyamānau ciraṃ kramāt / anyonyacūrṇitarathāv abhūtāṃ pādacāriṇau // 8.4.76
asicakradharau dvāv apy ākopamilitau ca tau / khaḍgāhatidvidhābhūtamūrdhānau bhuvi petatuḥ // 8.4.77
vipannau vīkṣya tau vīrau viṣaṇṇe 'pi baladvaye / raṇāgram āyayau vidyādharendraḥ kālakampanaḥ // 8.4.78
rājaputro 'bhyadhāvac ca taṃ prakampananāmakaḥ / sa kālakampanenātra kṣaṇāt tena nyapātyata // 8.4.79
tasmin nipatite tasya pañcānye 'bhyapatan rathāḥ / jālikaś caṇḍadattaś ca gopakaḥ somilo 'pi ca // 8.4.80
pitṛśarmā ca sarve te śarāṃs tasmin sahāmucan / sa tu pañcāpi tān kālakampano virathīkṛtān // 8.4.81
jaghāna yugapad vidhyan nārācair hṛdi pañcabhiḥ / praṇeduḥ khecarās tena vyaṣīdan manujāsurāḥ // 8.4.82
tato 'bhyadhāvann apare catvāras taṃ rathāḥ samam / unmattakaḥ praśastaś ca vilambakadhuraṃdharau // 8.4.83
sa tān apy avadhīt kālakampano līlayākhilān / tathaiva dhāvitān anyān ṣaḍ rathān nijaghāna saḥ // 8.4.84
tejikaṃ geyikaṃ caiva vegilaṃ śākhilaṃ tathā / bhadraṃkaraṃ daṇḍinaṃ ca bhūrisainyān mahārathān // 8.4.85
aparāṃś ca punaḥ pañca so 'vadhīn militān yudhi / bhīmabhīṣaṇakumbhīravikaṭān savilocanān // 8.4.86
tad dṛṣṭvā kadanaṃ kālakampanena kṛtaṃ raṇe / adhāvat sugaṇo nāma rājaputro 'sya saṃmukhaḥ // 8.4.87
sa tena tāvad vidadhe samaṃ yuddham ubhāv api / hatāśvasārathī yāvad virathau tau babhūvatuḥ // 8.4.88
tatas taṃ khaḍgayuddhena sugaṇaṃ pādacāriṇam / sa kālakampanaḥ pādacāry eva bhuvi jaghnivān // 8.4.89
tāvac ca mānuṣair vidyādharāṇāṃ samam āhavam / asaṃbhāvyaṃ vilokyeva khinno 'staṃ prayayau raviḥ // 8.4.90
raktāmbupūrabharitaṃ na paraṃ samarāṅgaṇam / yāvat saṃdhyākṛtapadaṃ yayau vyomāpi śoṇatam // 8.4.91
kabandhaiḥ saha bhūteṣu saṃdhyānṛttodyateṣv atha / saṃhṛtya yuddhaṃ yayatuḥ svaniveśāya te bale // 8.4.92
śrutaśarmabale tasmin dine vīrā hatās trayaḥ / trayastriṃśat pravīrās tu bale sauryaprabhe hatāḥ // 8.4.93
tena bāndhavamittrādinidhanena sudurmanāḥ / sūryaprabhas triyāmāṃ tām āsīd antaḥpurair vinā // 8.4.94
anidra eva sacivaiḥ saha saṅgrāmasaṃkathāḥ / tās tāḥ kurvan nināyaitāṃ punaryuddhonmukho niśām // 8.4.95
tadbhāryāś ca milanti sma hatabāndhavaduḥkhitāḥ / ekatra tasyāṃ rajanāv anyonyāśvāsanāgatāḥ // 8.4.96
ruditāvasare 'py atra kathā nānāvidhā vyadhuḥ / strīṇāṃ na sa kṣaṇo yatra na kathāsv aparāśrayā // 8.4.97
tatprasaṅgena tatraikā rājaputrīdam abravīt / āścaryam āryaputro 'dya kathaṃ supto niraṅganaḥ // 8.4.98
tac chrutvā vyājahārānyā saṅgrāme svajanakṣayāt / duḥkhito hy āryaputro 'dya ramate strījane katham // 8.4.99
tato 'parā bravīti sma prāpnoty abhinavāṃ yadi / varakanyāṃ sa tadduḥkhaṃ vismaraty adhunaiva tat // 8.4.100
athetarābravīn maivaṃ yady api strīṣu lampaṭaḥ / tathāpi na sa duḥkhe 'sminn īdṛśaḥ syāt tathāvidhaḥ // 8.4.101
iti tāsu vadantīṣu jagādaikā savismayam / brūta strīlampaṭaḥ kasmād āryaputro batedṛśaḥ // 8.4.102
āhṛtāsv api bhāryāsu bhūyasīṣu navā navāḥ / aniśaṃ rājaputrīr yat sa gṛhṇan naiva tuṣyati // 8.4.103
etac chrutvā vidagdhaikā tāsu nāmnā manovatī / uvāca śrūyatāṃ yena rājāno bahuvallabhāḥ // 8.4.104
deśarūpavayaśceṣṭāvijñānādivibhedataḥ / bhinnā guṇā varastrīṇāṃ naikā sarvaguṇānvitā // 8.4.105
karṇāṭalāṭasaurāṣṭramadhyadeśādideśajāḥ / yoṣā deśasamācārai rañjayanti nijair nijaiḥ // 8.4.106
kāścid dharanti sudṛśaḥ śāradendunibhair mukhaiḥ / anyāḥ kanakakumbhābhaiḥ stanair unnatasaṃhataiḥ // 8.4.107
smarasiṃhāsanaprakhyair aparā jaghanasthalaiḥ / itarāś cetarair aṅgaiḥ svasaundaryamanoramaiḥ // 8.4.108
kācit kāñcanagaurāṅgī priyaṅguśyāmalāparā / anyā raktāvadātā ca dṛṣṭvaiva haratīkṣaṇe // 8.4.109
kācit pratyagrasubhagā kācit saṃpūrṇayauvanā / kācit prauḍhatvasurasā prasaradvibhramojjvalā // 8.4.110
hasantī śobhate kācit kācit kope 'pi hāriṇī / vrajantī gajavat kāpi haṃsavat kāpi rājate // 8.4.111
ālapanty amṛteneva kācid āsiñcati śrutim / sabhrūvilāsaṃ paśyantī svabhāvād bhāti kācana // 8.4.112
nṛttena rocate kācit kācid gītena rājate / vīṇādivādanajñānenānyā kāntā ca rocate // 8.4.113
kācid bāhyaratābhijñā kācid ābhyantarapriyā / prasādhanojjvalā kācit kācid vaidagdhyaśobhitā // 8.4.114
bhartṛcittagrahābhijñā cānyā saubhāgyam aśrute / kiyad vā vacmi bahavo 'py anye 'nyāsāṃ pṛthag guṇāḥ // 8.4.115
tad evam iha kasyāścid guṇaḥ ko'pi varastriyaḥ / na tu sarvaguṇāḥ sarvās trilokyām api kāścana // 8.4.116
ato nānārasāsvādalabdhakakṣyāḥ kileśvarāḥ / āhṛtyāpy āharantyeva bhāryā navanavāḥ sadā // 8.4.117
uttamās tu na vāñchanti paradārān kathaṃcana / tann āryaputrasyaiṣa syād doṣo nerṣyā ca naḥ kṣamā // 8.4.118
evamādyā manovatyā proktāḥ sūryaprabhāṅganāḥ / anyā madanasenādyās tathaivocuḥ kathāḥ kramāt // 8.4.119
tato 'tirasataś ca tā vigatayantraṇānargalāḥ parasparam upādiśan suratakāryatantrāṇy api / prasaṅgamilitāḥ kathāprasarasaktacittā mithas tad asti na kim apy aho yad iha nodvamanti striyaḥ // 8.4.120
atha katham api dīrghā sā kathā cātra tāsām avasitim upayātā sā ca rātriḥ krameṇa / timiravigamavelāvekṣaṇaikābhikāṅkṣo ripubalavijigīṣos tatra sūryaprabhasya // 8.4.121
atha yuddhabhuvaṃ prātar jagmuḥ sūryaprabhādayaḥ / śrutaśarmādayas te ca saṃnaddhāḥ sabalāḥ punaḥ // 8.5.1
punaś ca sendrāḥ sabrahmaviṣṇurudrāḥ surāsurāḥ / sayakṣoragagandharvāḥ saṅgrāmaṃ draṣṭum āyayuḥ // 8.5.2
śrutaśarmabale cakravyūhaṃ dāmodaro vyadhāt / vajravyūhaṃ prabhāsaś ca sūryaprabhabale 'karot // 8.5.3
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tayor ubhayasainyayoḥ / tūryaiḥ subhaṭanādaiś ca badhirīkṛtadiktaṭam // 8.5.4
samyak chastrahatāḥ śūrā bhindanti mama maṇḍalam / itīva śarajālāntaśchanno bhānur abhūd bhiyā // 8.5.5
dāmodarakṛtaṃ cakravyuham anyena durbhidam / bhittvā prabhāsaḥ prāvikṣad atha sūryaprabhājñayā // 8.5.6
taṃ ca dāmodaro vyūhacchidram etyāvṛṇot svayam / prabhāso yayudhe taṃ ca tatraikaratha eva saḥ // 8.5.7
praviṣṭam ekakaṃ taṃ ca dṛṣṭvā sūryaprabho 'tha saḥ / paścāt pañcadaśaitasya visasarja mahārathān // 8.5.8
prakampanaṃ dhūmaketuṃ kālakampanakaṃ tathā / mahāmāyaṃ marudvegaṃ prahastaṃ vajrapañjaram // 8.5.9
kālacakraṃ pramathanaṃ siṃhanādaṃ sakambalam / vikaṭākṣaṃ pravahaṇaṃ taṃ kuñjarakumārakam // 8.5.10
taṃ ca prahṛṣṭaromāṇam asurādhipasattamam / te pradhāvya yayuḥ sarve vyūhadvāraṃ mahārathāḥ // 8.5.11
tatra dāmodaro pūrvaṃ svapauruṣam adarśayat / yad eka eva yuyudhe taiḥ pañcadaśabhiḥ saha // 8.5.12
tad dṛṣṭvā nāradamuniṃ pārśvasthaṃ vāsavo 'bhyadhat / sūryaprabhādyā asurāvatārā akhilās tathā // 8.5.13
śrutaśarmā madaṃśaś ca sarve vidyādharā ime / devāṃśās tad ayaṃ yuktyā mune devāsurāhavaḥ // 8.5.14
tasmiṃś ca paśya devānāṃ sahāyaḥ sarvadā hariḥ / dāmodaras tadaṃśo 'yam evaṃ tad iha yudhyate // 8.5.15
evaṃ śakre vadaty asya dāmodaracamūpateḥ / mahārathāḥ samājagmuḥ sāhāyyāya caturdaśa // 8.5.16
brahmagupto vāyubalo yamadaṃṣṭraḥ suroṣaṇaḥ / roṣāvaroho 'tibalas tejaḥprabhadhuraṃdharau // 8.5.17
kuberadatto varuṇaśarmā kambalikas tathā / vīraś ca duṣṭamadano dohanārohaṇāv ubhau // 8.5.18
dāmodarayutās te 'pi vīrāḥ pañcadaśaiva tān / sūryaprabhīyān rurudhur vīrān vyūhāgrayodhinaḥ // 8.5.19
tato 'tra dvandvayuddhāni teṣām āsan parasparam / dāmodareṇāstrayuddhaṃ samaṃ cakre prakampanaḥ // 8.5.20
brahmadattena ca samaṃ dhūmaketur ayudhyata / mahāmāyas tu yuyudhe sahaivātibalena ca // 8.5.21
tejaḥprabheṇa yuyudhe dānavaḥ kālakampanaḥ / saha vāyubalenāpi marudvego mahāsuraḥ // 8.5.22
yamadaṃṣṭreṇa ca samaṃ yuyudhe vajrapañjaraḥ / samaṃ suroṣaṇenāpi kālacakro 'surottamaḥ // 8.5.23
sākaṃ kuberadattena yuddhaṃ pramathano vyadhāt / siṃhanādaś ca daityendraḥ samaṃ varuṇaśarmaṇā // 8.5.24
yuddhaṃ pravahaṇo duṣṭadamanena sahākarot / prahṛṣṭaromā roṣāvaroheṇāpi ca dānavaḥ // 8.5.25
dhuraṃdhareṇa ca samaṃ vikaṭākṣo vyadhād yudham / yuddhaṃ kambalikaś cakre samaṃ kambalikena ca // 8.5.26
ārohaṇena ca samaṃ sa kuñjarakumārakaḥ / mahotpātāparākhyeṇa prahasto dohanena ca // 8.5.27
evaṃ mahārathadvandveṣv eṣu tatra parasparam / vyūhāgre yudhyamāneṣu sunītho mayam abhyadhāt // 8.5.28
kaṣṭam asmadrathāḥ śūrā nānāyuddhavido 'py amī / ruddhāḥ pratirathair etaiḥ paśya vyūhapraveśataḥ // 8.5.29
prabhāsaś caika evāgre praviṣṭo 'trāvicāritam / tan na jānīmahe kasya kim ivātra bhaviṣyati // 8.5.30
etac chrutvā bravīti sma taṃ suvāsakumārakaḥ / trailokye 'pi na paryāptāḥ sasurāsuramānuṣāḥ // 8.5.31
ekasyāsya prabhāsasya kiṃ punaḥ khecarā ime / tad eṣā katham asthāne śaṅkā vo jānatām api // 8.5.32
evaṃ munikumāre 'smin bruvāṇe kālakampanaḥ / vidyādharaḥ prabhāsasya yudhi saṃmukham āyayau // 8.5.33
tataḥ prabhāso 'vādīt taṃ re re hy apakṛtaṃ tvayā / atīva nas tad adyeha paśyāmas tava pauruṣam // 8.5.34
ity uktvā vyasṛjat tasmin prabhāso viśikhāvalim / so 'pi taṃ sāyakaiḥ kālakampano 'vākirac chitaiḥ // 8.5.35
astrapratyastrayuddhena yuyudhāte mithas tataḥ / pradattabhuvanāścaryau tau vidyādharamānuṣau // 8.5.36
atha prabhāso viśikhenaikenāpātayad dhvajam / dvitīyenāvadhīt kālakampanasya ca sārathim // 8.5.37
caturbhiś caturaś cāśvān dhanur ekena cācchinat / dvabhyāṃ hastau bhujau dvābhyāṃ dvābhyāṃ ca śravaṇāv ubhau // 8.5.38
ekena śitadhāreṇa śiraś ciccheda tasya ca / prabhāsaḥ pattriṇā śatror darśitādbhutalāghavaḥ // 8.5.39
evaṃ prāṅnihitānekapravīrotthena manyunā / prabhāso nigrahaṃ kālakampanasya vyadhād iva // 8.5.40
dṛṣṭvā ca taṃ hataṃ vidyādhareśaṃ manujāsuraiḥ / nādaś cakre viṣādaś ca jagme sapadi khecaraiḥ // 8.5.41
tato vidyutprabho nāma kālañjaragirīśvaraḥ / prabhāsam abhyadhāvat taṃ krudhā vidyādharādhipaḥ // 8.5.42
tasyāpi yudhyamānasya prabhāsaḥ sa mahādhvajam / chittvā cakarta kodaṇḍam āttam āttaṃ punaḥ punaḥ // 8.5.43
tataḥ sa māyayotpatya cchanno vidyutprabho nabhaḥ / prabhāsasyopari hrīto vavarṣāsigadādikān // 8.5.44
prabhāso 'pi vidhūyāstrais tadāyudhaparamparām / kṛtvā prakāśanāstreṇa prakāśaṃ taṃ nabhaścaram // 8.5.45
dattvā mahāstram āgneyaṃ tattejodagdham ambarāt / vidyutprabhaṃ bhūmitale gatajīvam apātayat // 8.5.46
tad dṛṣṭvā śrutaśarmā tān nijagāda mahārathān / paśyatānena nihatau dvau mahārathayūthapau // 8.5.47
tat kiṃ sahadhve saṃbhūya yuṣmābhir hanyatām ayam / tac chrutvāṣṭau rathāḥ kruddhāḥ prabhāsaṃ paryavārayan // 8.5.48
ekaḥ kaṅkaṭakādrīndranivāsī rathayūthapaḥ / ūrdhvarometi vikhyāto vidyādharamahīpatiḥ // 8.5.49
dharaṇīdharaśailādhipatir vikrośanābhidhaḥ / vidyādharāṇām adhipo dvitīyaś ca mahārathaḥ // 8.5.50
indumālī tṛtīyaś ca līlāparvataketanaḥ / vīro 'tirathayūthasya patir vidyādharaprabhuḥ // 8.5.51
malayādrinivāsī ca kākāṇḍaka iti śrutaḥ / rathayūthapatī rājā caturthaḥ khecarottamaḥ // 8.5.52
niketādripatir nāmnā darpavāhaś ca pañcamaḥ / ṣaṣṭhaś ca dhūrtavahano nāmnāñjanagirīśvaraḥ // 8.5.53
vidyādharāv imau cātirathayūthapatī ubhau / saptamo gardabharatho rājā kumudaparvate // 8.5.54
nāmnā varāhasvāmīti yo mahārathayūthapaḥ / tadrupo dundubhikṣmābhṛd ratho medhāvaro 'ṣṭamaḥ // 8.5.55
ebhir aṣṭabhir āgatya muktān bāṇān vidhūya saḥ / prabhāso yugapat sarvān sāyakair vidhyati sma tān // 8.5.56
jaghāna kasyacic cāśvān kasyacit sārathiṃ tathā / cakarta kasyacit ketuṃ kasyacic cācchinad dhanuḥ // 8.5.57
medhāvaraṃ caturbhis tu śarair viddhvā samaṃ hṛdi / apātayan mahīpṛṣṭhe sadyo 'pahṛtajīvitam // 8.5.58
tataś ca yodhayann anyān kuñcitodbaddhakuntalam / śareṇāñjalikenārād ūrdhvaromṇaḥ śiro 'cchinat // 8.5.59
śeṣāṃś ca ṣaṭ tān ekaikabhallanirlūnakaṃdharān / hatāśvasārathīn kṛtvā sa prabhāso nyapātayat // 8.5.60
papāta puṣpavṛṣṭiś ca tasya mūrdhni tato divaḥ / uttejitāsuranṛpā vicchāyīkṛtakhecarā // 8.5.61
tato 'nye tatra catvāraḥ preṣitāḥ śrutaśarmaṇā / mahārathāḥ prabhāsaṃ taṃ rundhanti sma dhanurdharāḥ // 8.5.62
ekaḥ kācarako nāma kuraṇḍakagireḥ patiḥ / dvitīyo diṇḍimālī ca pañcakādrisamāśrayaḥ // 8.5.63
vibhāvasus tṛtīyaś ca rājā jayapurācale / caturtho dhavalo nāma bhūmituṇḍakaśāsitā // 8.5.64
te mahārathayūtādhipatayaḥ khecarottamāḥ / prabhāse pañca pañceṣuśatāni mumucuḥ samam // 8.5.65
prabhāsaś ca kramāt teṣām ekaikasyāvahelayā / ekena dhvajam ekena dhanur ekena sārathim // 8.5.66
caturbhir aśvān iṣuṇā tv ekenāpātayac chiraḥ / śarair aṣṭabhir ekaikaṃ samāpyaivaṃ nanāda saḥ // 8.5.67
atha vidyādharā bhūyaḥ śrutaśarmājñayā yudhi / anye catvāra evāsya prabhāsasya samāgaman // 8.5.68
ekaḥ kuvalayaśyāmaḥ kṣetre viśvāvasor budhāt / jāto bhadraṃkaro nāma dvitīyaś ca niyantrakaḥ // 8.5.69
utpanno jambhakakṣetre bhaumād agninibhaprabhaḥ / tṛtīyaḥ kālakopākhyaḥ kṣetre dāmodarasya ca // 8.5.70
jātaḥ śanaiścarāt kṛṣṇakṛṣṇaḥ kapilamūrdhajaḥ / jātaś coḍupateḥ kṣetre mahendrasacivād grahāt // 8.5.71
nāmnā vikramaśaktiś ca caturthaḥ kanakadyutiḥ / trayo 'tirathayūthādhipatīnām eṣu yūthapāḥ // 8.5.72
caturthas tu mahāvīras tadabhyadhikavikramaḥ / te ca prabhāsaṃ divyāstrair yodhayām āsur uddhatāḥ // 8.5.73
tāni nārāyaṇāstreṇa prabhāso 'strāṇy avārayat / teṣāṃ ca helayaikaikasyāṣṭakṛtvo 'cchinad dhanuḥ // 8.5.74
tatas tatprahitān prāsagadādīn pratihatya saḥ / hatāśvasārathīn sarvān virathān akaroc ca tān // 8.5.75
tad dṛṣṭvā visasarjānyāñ chrutaśarmā drutaṃ daśa / rathayūthapayūthādhipatīn vidyādharādhipān // 8.5.76
damākhyaṃ niyamākhyaṃ ca svarūpasadṛśākṛtī / ketumāleśvarakṣetre jātau dvāv aśvinoḥ sutau // 8.5.77
vikramaṃ saṃkramaṃ caiva parākramam athākramam / saṃmardanaṃ mardanaṃ ca pramardanavimardanau // 8.5.78
kṣetrajān makarandasyāpy aṣṭau vasusutān samān / teṣv āgateṣu cādyās te 'py ārohann aparān rathān // 8.5.79
taiś caturdaśabhiḥ kṛtsnair militaiḥ śaravarṣibhiḥ / niṣkampa eva yuyudhe prabhāsaś citram ekakaḥ // 8.5.80
tataḥ sūryaprabhādeśād vyūhāgrāt tyaktasaṃgarau / sa kuñjarakumāraś ca prahastaś ca dhṛtāyudhau // 8.5.81
utpatya vyomamārgeṇa dhavalaśyāmalākṛtī / tasyopajagmatuḥ pārśvaṃ rāmakṛṣṇāv ivāparau // 8.5.82
tau padātī rathasthau dvau damaṃ ca niyamaṃ ca tam / vyākulīcakratuś chinnacāpau nihatasārathī // 8.5.83
bhayād ārūḍhayor vyoma tayor ārohataḥ sma tau / sa kuñjarakumāraś ca prahastaś ca dhṛtāyudhau // 8.5.84
tad dṛṣṭvā rabhasāt sūryaprabho 'tra prāhiṇot tayoḥ / mahābuddhyacaladbuddhī sārathitve svamantriṇau // 8.5.85
so 'tha prahasto dṛṣṭvā tāv adṛśyāv api māyayā / siddhāñjanaprayogeṇa sakuñjarakumārakaḥ // 8.5.86
tathā vivyādha bāṇaughaiḥ palāyya yayatur yathā / damaś ca niyamaś cobhau tau vidyādharaputrakau // 8.5.87
prabhāso yudhyamānaś ca śeṣair dvādaśabhiḥ saha / teṣāṃ cakarta kodaṇḍān asakṛt kalitān api // 8.5.88
prahasto 'bhyetya sarveṣām avadhīt sārathīn samam / sa kuñjarakumāro 'pi jaghānaiṣāṃ turaṃgamān // 8.5.89
tatas tatrārathāḥ sarve dvādaśāpi sametya te / hanyamānās tribhir vīraiḥ palāyya samarād yayuḥ // 8.5.90
tato 'nyau śrutaśarmā dvau rathātirathayūthapau / vidyādharau preṣitavān duḥkhakrodhatrapākulaḥ // 8.5.91
ekaṃ candrakulādrīndrapateḥ kṣetre niśākarāt / utpannaṃ candraguptākhyaṃ kāntaṃ candram ivāparam // 8.5.92
dhuraṃdharācalādhīśakṣetre jātaṃ mahādyutim / nagaraṃgamanāmānaṃ dvitīyaṃ sacivaṃ svakam // 8.5.93
tāv api kṣiptabāṇaughau kṣaṇena virathīkṛtau / taiḥ prabhāsādibhis tyaktvā yuddhaṃ naṣṭau babhūvatuḥ // 8.5.94
tato nadatsu manujeṣv asureṣu ca sa svayam / āgāc caturbhiḥ sahitaḥ śrutaśarmā mahārathaiḥ // 8.5.95
mahaughārohaṇotpātavetravatsaṃjñakaiḥ kramāt / tvaṣṭur bhagasya cāryamṇaḥ pūṣṇaś cāpy ātmasaṃbhavaiḥ // 8.5.96
caturṇāṃ citrapādādividyādharamahībhujām / malayādyadrināthānāṃ kṣetrajaiḥ prājyavikramaiḥ // 8.5.97
tatas tenātyamarṣāndhenātmanā pañcamena te / ayudhyanta prabhāsādyās trayo 'tra śrutaśarmaṇā // 8.5.98
tadā tair muktam anyonyaṃ bāṇajālaṃ babhau divi / raṇalakṣmyā tapaty arke vitānakam ivātatam // 8.5.99
tato vidyādharās te 'pi punas tatrāyayur mṛdhe / virathībhūya ye naṣṭā babhūvuḥ samarāt tadā // 8.5.100
atha tāñ śrutaśarmādīn militān āhave bahūn / dṛṣṭvā sūryaprabho 'nyān svān prabhāsādyanupoṣaṇe // 8.5.101
mahārathān prahitavān prajñāḍhyaprabhṛtīn sakhīn / vīrasenaśatānīkamukhyān rājasutāṃs tadā // 8.5.102
vyomnātra teṣāṃ yātānāṃ sa ca sūryaprabho rathān / bhūtāsanavimānena prajighāya dyuvartmanā // 8.5.103
tataḥ sarveṣu teṣv atra rathārūḍheṣu dhanviṣu / vidyādharendrāḥ śeṣā apy ājagmuḥ śrutaśarmaṇaḥ // 8.5.104
teṣāṃ vidyādhareśānāṃ taiḥ prabhāsādibhiḥ saha / saṃprahāraḥ pravṛtto 'bhūn mahāsainyakṣayāvahaḥ // 8.5.105
tatra ca dvandvasaṅgrāmeṣv anyonyaṃ sainyayor dvayoḥ / hatā mahārathās te te mānuṣāsurakhecarāḥ // 8.5.106
vīrasenena nihataḥ sānugo dhūmralocanaḥ / vīraseno 'pi virathībhūtaḥ san hariśarmaṇā // 8.5.107
hato vidyādharo vīro hiraṇyākṣo 'bhimanyunā / abhimanyuḥ sunetreṇa hato haribhaṭas tathā // 8.5.108
sunetraś ca prabhāsena śiraś chitvā nipātitaḥ / jvālāmālī mahāyuś cāpy anyonyena hatāv ubhau // 8.5.109
kumbhīrako nīrasakaḥ prāharan daśanair api / kharvaś ca bhujayoś chedāt suśarmā cogravikramaḥ // 8.5.110
trayaḥ śatrubhaṭavyāghrabhaṭasiṃhabhaṭā api / hatāḥ pravahaṇenaite vidyādharamahībhṛtā // 8.5.111
sa surohavirohābhyāṃ dvābhyāṃ pravahaṇo hataḥ / śmaśānavāsinā dvau ca hatau siṃhabalena tau // 8.5.112
sa pretavāhanaḥ siṃhabalaḥ kapilako 'pi ca / citrāpīḍas tato vidyādharendro 'tha jagajjvaraḥ // 8.5.113
tataḥ kāntāpatiḥ śūraḥ suvarṇaś ca mahābalaḥ / dvau ca kāmaghanakrodhapatī vidyādhareśvarau // 8.5.114
baladevas tato rājā vicitrāpīḍa eva ca / rājaputraśatānīkenaite daśa nipātitāḥ // 8.5.115
evaṃ hateṣu vīreṣu dṛṣṭvā vidyādharakṣayam / śrutaśarmā śatānīkam abhyadhāvat svayaṃ krudhā // 8.5.116
tatas tayor ā dināntaṃ sainyakṣayakaraṃ mahat / āścaryam api devānāṃ tāvad yuddham abhūd dvayoḥ // 8.5.117
śatāni yāvad utthāya kabandhānāṃ samantataḥ / bhūtānāṃ cakrur ālambaṃ saṃdhyānṛttotsavāgame // 8.5.118
ahnaḥ kṣaye 'tha bahusainyavināśavignā vidyādharā nihatabāndhavaduḥkhitāś ca / martyāsurāḥ prasabhalabdhajayāś ca jagmuḥ saṃhṛtya yuddham ubhaye svaniveśanāni // 8.5.119
tatkālam atra ca sumeruniveditau dvau vidyādharāv adhipatī rathayūthapānām / abhyetya taṃ parihṛtaśrutaśarmapakṣau sūryaprabhaṃ jagadatur vihitapraṇāmau // 8.5.120
āvāṃ mahāyānasumāyasaṃjñāv ubhāv ayaṃ siṃhabalas tṛtīyaḥ / mahāśmaśānādhipatitvasiddhā vidyādharendrair aparair adhṛṣyāḥ // 8.5.121
teṣāṃ śmaśānāntasukhasthitānām asmākam āgan nikaṭaṃ kadācit / sadā prasannā śarabhānanākhyā sadyoginī divyamahāprabhāvā // 8.5.122
kutra sthitā tvaṃ vada kiṃ ca tatra dṛṣṭaṃ bhavatyā bhagavaty apūrvam / sāsmābhir itthaṃ praṇipatya pṛṣṭā vṛttāntam evaṃ vadati sma deva // 8.5.123
draṣṭuṃ prabhuṃ svaṃ saha yoginībhir devaṃ mahākālam ahaṃ gatāsam / vyajijñapat tatra ca matsamakṣam āgatya vetālapatis tam ekaḥ // 8.5.124
asmanmahāsainyapates tanūjāṃ vidyādhareśair nihatasya deva / paśyāgnikākhyasya haraty akāṇḍe tejaḥprabho nāma mahārgharūpām // 8.5.125
siddhaiś ca vidyādharacakravartipatnībhavitrī gaditā prabho sā / tan mocayaināṃ kuru naḥ prasādaṃ yāvan na dūraṃ hriyate haṭhena // 8.5.126
ity ārtavetālavaco niśamya prayāta tāṃ mocayateti so 'smān / devaḥ samādikṣad athāmbareṇa gatvaiva sāsmābhir avāpi kanyā // 8.5.127
saccakravartiśrutaśarmahetor etāṃ harāmīti ca taṃ vadantam / saṃstabhya tejaḥprabham ātmaśaktyā sāsmābhir ānīya vibhor vitīrṇā // 8.5.128
tenārpitā ca svajanāya kanyā dṛṣṭaṃ mayā kāmam apūrvam etat / tato 'tra kāṃścid divasān uṣitvā praṇamya devaṃ tam ihāgatāsmi // 8.5.129
ity uktavākyā śarabhānanā sā yoginy athāsmābhir apṛcchyataivam / ko brūhi vidyādharacakravartī bhaviṣyati tvaṃ khalu vetsi sarvam // 8.5.130
sūryaprabho hanta bhaviṣyatīti prokte tayā siṃhabalo 'bravīn nau / asatyam etan nanu baddhakakṣyā devā hi sendrāḥ śrutaśarmapakṣe // 8.5.131
śrutvaitad āryā vadati sma sā nau na pratyayaś cec chṛṇutaṃ bravīmi / yathā bhaviṣyaty acireṇa yuddhaṃ sūryaprabhasya śrutaśarmaṇaś ca // 8.5.132
haniṣyate siṃhabalo yadāyaṃ yuṣmatsamakṣaṃ yudhi mānuṣeṇa / yuvām abhijñānam idaṃ vilokya vijñāsyathaḥ satyam idaṃ vaco me // 8.5.133
etāvad uktvā kila yoginī sā yayau ca yātāni ca tāny ahāni / pratyakṣam adyeha ca dṛṣṭam etan martyena yat siṃhabalo hato 'sau // 8.5.134
tatpratyayān niścitam eva matvā tvām eva sarvadyucarādhirājam / avām imau pādasarojayugmaṃ samāśritau śāsanavartinau te // 8.5.135
ity uktavantau sa mayādiyuktaḥ sūryaprabhas tāv atha khecarendrau / śraddhāya saṃmānitavān yathārhaṃ hṛṣṭau mahāyānasumāyakau dvau // 8.5.136
tac chrutvā śrutaśarmaṇo 'tra sutarām udvegabhājo vyadhād āśvāsaṃ kila dūtyayā śatamakhaḥ saṃpreṣya viśvāvasum / dhīras tvaṃ bhava sarvadevasahitaḥ prātaḥ kariṣyāmi te sāhāyyaṃ raṇamūrdhanīti dhṛtikṛt saṃdeśya tatsnehataḥ // 8.5.137
sa ca parabalabhedālokanotpannatoṣaḥ samaraśirasi dṛṣṭārātipakṣakṣayaś ca / punar api nijakāntāḥ projjhya sūryaprabhas tā niśi sacivasameto vāsakaṃ svaṃ viveśa // 8.5.138
tataḥ sa rātrāv astrīkaḥ śayanastho raṇonmukhaḥ / sūryaprabhaḥ svasacivaṃ vītabhītim abhāṣata // 8.6.1
nidrā me nāsti tat kāṃcit sattvavīrāśritāṃ sakhe / kathām apūrvām ākhyāhi rātrāv asyāṃ vinodinīm // 8.6.2
etat sūryaprabhavaco vītabhītir niśamya saḥ / yathājñāpayasīty uktvā kathāṃ kathitavān imām // 8.6.3
asty alaṃkṛtir etasyāṃ pṛthvyām ujjayinī purī / ratnair aśeṣair nicitā sunirmalaguṇombhitaiḥ // 8.6.4
tasyām abhūn mahāseno nāma rājā guṇipriyaḥ / kalānāṃ caikanilayaḥ sūryendūbhayarūpadhṛk // 8.6.5
tasyāśokavatī nāma rājñī prāṇasamābhavat / yasyā rūpeṇa sadṛśī nāsīd anyā jagattraye // 8.6.6
tayā devyā samaṃ tasya rājyaṃ rājño 'nuśāsataḥ / guṇaśarmābhidhāno 'bhūd vipro mānyas tathā priyaḥ // 8.6.7
sa ca śūro 'tirūpaś ca vedavidyāntago yuvā / kalāśastrāstravid vipraḥ siṣeve taṃ nṛpaṃ sadā // 8.6.8
ekadāntaḥpure nṛttakathāprastāvataḥ sa tam / rājā rājñī ca pārśvasthaṃ guṇaśarmāṇam ūcatuḥ // 8.6.9
sarvajñas tvaṃ na dolātra tad asmākaṃ kutūhalam / nartituṃ ced vijānāsi tat prasīdādya darśaya // 8.6.10
etac chrutvā smitamukho guṇaśarmā jagāda tau / jānāmi kiṃ tu tad yuktam asti nṛttaṃ na saṃsadi // 8.6.11
hāsanaṃ mūḍhanṛttaṃ tat prāyaśaḥ śāstragarhitam / tatrāpi rājñaḥ purato rājñāś ca dhig aho trapā // 8.6.12
ity uktavantaṃ taṃ rājā guṇaśarmāṇam atra saḥ / pratyuvāca tayā rājñā preryamāṇaḥ kutūhalāt // 8.6.13
nedaṃ raṅgādinṛttaṃ tad yat syāt puṃsas trapāvaham / mittragoṣṭhī rahasy eṣā svavaidagdhyapradarśinī // 8.6.14
na cāhaṃ bhavato rājā tvaṃ me mittraṃ hy ayantraṇam / tan nādya bhokṣye bhāvatkam adṛṣṭvā nṛttakautukam // 8.6.15
iti baddhagrahe rājñi sa vipro 'ṅgīcakāra tat / kathaṃ hi laṅghyate bhṛtyair grahikasya prabhor vacaḥ // 8.6.16
tataḥ sa guṇaśarmātra nanartāṅgair yuvā tathā / rājā rājñī ca cittena tau dvau nanṛtatur yathā // 8.6.17
tadante ca dadau rājā vādanāyāsya vallakīm / tasyāṃ ca sāraṇām eṣa dadad evābravīn nṛpam // 8.6.18
devāpraśastā vīṇeyaṃ tad anyā dīyatāṃ mama / asyās tantryāṃ yad etasyāṃ śvavālo vidyate 'ntare // 8.6.19
ahaṃ hy etad vijānāmi tantrījhāṃkāralakṣaṇaiḥ / ity uktvā guṇaśarmāṅkāt tāṃ vipañcīṃ mumoca saḥ // 8.6.20
tataḥ sa siktvā tantrīṃ tāṃ yāvad udveṣṭya bhūpatiḥ / vīkṣate niragāt tāvad vālas tadgarbhataḥ śunaḥ // 8.6.21
tataḥ sarvajñatāṃ tasya praśaṃsan so 'tivismitaḥ / vīṇām ānāyayām āsa mahāsenanṛpo 'parām // 8.6.22
tāṃ sa vāditavān gāyan guṇaśarmā trimārgagām / gaṅgām ivaughasubhagāṃ karṇapāvananiḥsvanām // 8.6.23
tataś citrīyamāṇāya rājñe tasmai sajānaye / darśayām āsa śastrāstravidyā api sa tatkramāt // 8.6.24
athāvocat sa rājā taṃ niyuddhaṃ yadi vetsi tat / ekaṃ me bandhakaraṇaṃ śūnyahastaṃ pradarśaya // 8.6.25
gṛhāṇa deva śastrāṇi mayi prahara ca kramāt / yāvat te darśayāmīti sa vipraḥ pratyuvāca tam // 8.6.26
tataḥ sa rājā khaḍgādi yad yad āyudham agrahīt / tat tat praharatas tasya guṇaśarmāvahelayā // 8.6.27
tenaiva bandhakaraṇenāpahṛtyāpahṛtya saḥ / babandha rājño hastaṃ ca gātraṃ cāpy akṣato muhuḥ // 8.6.28
tatas taṃ rājyasāhāyyasahaṃ matvā dvijottamam / saṃstuvan bahu mene sa rājā sarvātiśāyinam // 8.6.29
sā tv aśokavatī rājñī tasya rūpaṃ guṇāṃś ca tān / dṛṣṭvā dṛṣṭvā dvijasyābhūt sadyas tadgatamānasā // 8.6.30
etaṃ cet prāpnuyāṃ nāhaṃ tat kiṃ me jīvite phalam / iti saṃcintya yuktyā sā rājānam idam abravīt // 8.6.31
āryaputra prasīdājñāṃ dehy asmai guṇaśarmaṇe / yathā māṃ śikṣayaty eṣa vīṇāṃ vādayituṃ prabho // 8.6.32
asyaitad adya dṛṣṭvā hi vīṇāvādananaipuṇam / utpannaḥ ko 'py ayaṃ tatra mama prāṇādhiko rasaḥ // 8.6.33
tac chrutvā guṇaśarmāṇaṃ sa rājā nijagāda tam / vallakīvādanaṃ devīm imāṃ śikṣaya sarvathā // 8.6.34
yathādiśasi kurmo 'tra prārambhaṃ suśubhe 'hani / ity uktvāmantrya sa nṛpaṃ guṇaśarmā gṛhaṃ yayau // 8.6.35
vīṇārambhāvahāraṃ tu cakre sa divasān bahūn / dṛṣṭim anyādṛśīṃ rājñyāḥ prekṣyāpanayaśaṅkitaḥ // 8.6.36
ekasmiṃś ca dine rājño bhuñjānasyāntike sthitaḥ / vyañjanaṃ dadataṃ sūdam ekaṃ mā mety avārayat // 8.6.37
kim etad iti pṛṣṭaś ca rājñā prājño jagāda saḥ / saviṣaṃ vyañjanam idaṃ mayā jñātaṃ ca lakṣaṇaiḥ // 8.6.38
sūdena mama dṛṣṭaṃ hi vyañjanaṃ dadatāmunā / mukhaṃ bhayasakampena śaṅkācakitadṛṣṭinā // 8.6.39
dṛśyate cādhunaivaitat kasmaicid dīyatām idam / bhojanavyañjanaṃ yasya nirhariṣyāmy ahaṃ viṣam // 8.6.40
ity ukte tena rājā sa sūpakāraṃ tam eva tat / vyañjanaṃ bhojayām āsa bhuktvā tac ca mumūrccha saḥ // 8.6.41
mantrāpāstaviṣas tena tataḥ sa guṇaśarmaṇā / rājñā pṛṣṭo yathātattvam eva vakti sma sūpakṛt // 8.6.42
devāhaṃ gauḍapatinā rājñā vikramaśaktinā / viṣaṃ prayoktuṃ prahito yuṣmākam iha vairiṇā // 8.6.43
so 'haṃ vaideśiko bhūtvā kuśalaḥ sūdakarmaṇi / devāyātmānam āvedya praviṣṭo 'tra mahānase // 8.6.44
tac cādya dadad evāhaṃ viṣaṃ vyañjanamadhyagam / lakṣito dhīmatānena prabhur jānāty ataḥ param // 8.6.45
ity uktavantaṃ taṃ sūdaṃ nigṛhya guṇaśarmaṇe / prīto grāmasahasraṃ sa prāṇadāya dadau nṛpaḥ // 8.6.46
anyedyuś cānubadhnantyā rājñyā rājā sa yatnataḥ / vīṇāyā guṇaśarmāṇaṃ śikṣārambham akārayat // 8.6.47
tataḥ śikṣayatas tasya vīṇāṃ sā guṇaśarmaṇaḥ / rājñī vilāsahāsādi cakre 'śokavatī sadā // 8.6.48
ekadā sā kararuhair vidhyantī vijane muhuḥ / uvāca vārayantaṃ taṃ dhīraṃ smaraśarāturā // 8.6.49
vīṇāvādyāpadeśena tvaṃ sundara mayārthitaḥ / tvayi gāḍho 'nurāgo hi jāto me tad bhajasva mām // 8.6.50
evam uktavatīṃ rājñīṃ guṇaśarmā jagāda tām / maivaṃ vādīr mama tvaṃ hi svāmidārā na cedṛśam // 8.6.51
asmādṛśaḥ prabhudrohaṃ kuryād virama sāhasāt / ity ūcivāṃsaṃ sā rājñī guṇaśarmāṇam āha tam // 8.6.52
kim idaṃ niṣphalaṃ rūpaṃ vaidagdhyaṃ ca kalāsu te / mām īdṛśīṃ praṇayinīṃ nīrasopekṣase katham // 8.6.53
tac chrutvā guṇaśarmā tāṃ sopahāsam abhāṣata / suṣṭhūktaṃ tasya rūpasya vaidagdhyasya ca kiṃ phalam // 8.6.54
paradārāpahāreṇa yan nākīrtimalīmasam / ihāmutra ca yan na syāt pātāya narakārṇave // 8.6.55
ity ukte tena sā rājñī sakopeva tam abravīt / maraṇaṃ me dhruvaṃ tāvan madvacasy akṛte tvayā // 8.6.56
tad ahaṃ mārayitvā tvāṃ mariṣyāmy avamānitā / guṇaśarmā tato 'vādīt kāmaṃ bhavatu nāma tat // 8.6.57
varaṃ yad dharmapāśena kṣaṇam ekaṃ hi jīvitam / paraṃ na yad adharmeṇa kalpakoṭiśatāny api // 8.6.58
ślāghyaś cākṛtapāpasya mama mṛtyur agarhitaḥ / na punaḥ kṛtapāpasya garhitaṃ rājaśāsanam // 8.6.59
etac chrutvāpi sā rajñī punar evam uvāca tam / ātmano mama ca drohaṃ mā kṛthāḥ śṛṇu vacmi te // 8.6.60
nātikrāmati rājāyam aśakyam api madvacaḥ / tad asya kṛtvā vijñaptiṃ viṣayān dāpayāmi te // 8.6.61
kārayāmi ca sāmantān sarvāṃs tvadanuyāyinaḥ / tena saṃpatsyase rājā tvam eveha guṇojjvalaḥ // 8.6.62
tatas te kiṃ bhayaṃ kas tvāṃ kathaṃ paribhaviṣyati / tan māṃ bhajasva niḥśaṅkam anyathā na bhaviṣyasi // 8.6.63
iti tāṃ bruvatīṃ matvā sānubandhāṃ nṛpāṅganām / guṇaśarmābravīd yuktyā tatkṣaṇaṃ sa vyapohitum // 8.6.64
yadi te 'tyantanirbandhas tat kariṣye vacas tava / pratibhedabhayād devi sahasā tu na yujyate // 8.6.65
sahasva divasān kāṃścit satyaṃ jānīhi madvacaḥ / sarvanāśaphalenārthas tvadvirodhena ko mama // 8.6.66
ity āśayā tāṃ saṃtoṣya pratipannavacās tayā / guṇaśarmā sa nirgatya yayāv ucchvasitas tataḥ // 8.6.67
tato dineṣu gacchatsu sa mahāsenabhūpatiḥ / gatvaiva veṣṭayām āsa koṭṭasthaṃ somakeśvaram // 8.6.68
tatra prāptaṃ viditvā ca gauḍanāthaḥ sa bhūpatiḥ / etya vikramaśaktis taṃ mahāsenam aveṣṭayat // 8.6.69
tataḥ sa guṇaśarmāṇaṃ mahāsenanṛpo 'bravīt / ekaṃ ruddhvā sthitāḥ santo ruddhāḥ smo 'nyena śatruṇā // 8.6.70
tad idānīm aparyāptāḥ kathaṃ yudhyāmahe dvayoḥ / ayuddhe ruddhake vīra sthāsyāmaś ca kiyac ciram // 8.6.71
tad asmin saṃkaṭe 'smābhiḥ kiṃ kāryam iti tena saḥ / pṛṣṭaḥ pārśvasthito rājñā guṇaśarmābhyabhāṣata // 8.6.72
dhīro bhava kariṣyāmi devopāyaṃ tathāvidham / yenāsmān nistariṣyāmaḥ saṃkaṭād api kāryataḥ // 8.6.73
ity āśvāsya nṛpaṃ dattvā so 'ntardhānāñjanaṃ dṛśoḥ / rātrau vikramaśaktes tad adṛśyaḥ kaṭakaṃ yayau // 8.6.74
praviśya cāntikaṃ tasya suptaṃ ca pratibodhya tam / jagāda viddhi māṃ rājan devadūtam upāgatam // 8.6.75
saṃdhiṃ kṛtvā mahāsenanṛpeṇāpasara drutam / anyathā te sasainyasya nāśaḥ syād iha niścitam // 8.6.76
preṣite ca tvayā dūte sa saṃdhiṃ te 'numaṃsyate / iti vaktuṃ bhagavatā viṣṇunā prahito 'smi te // 8.6.77
bhaktas tvaṃ ca sa bhaktānāṃ yogakṣemam avekṣate / tac chrutvā cintitaṃ tena rajñā vikramaśaktinā // 8.6.78
niścitaṃ satyam evaitad duṣpraveśe 'nyathā katham / iha yaḥ praviśet kaścin naiṣā martyocitā kṛtiḥ // 8.6.79
ity ālocya sa taṃ prāha rājā dhanyo 'smi yasya me / devaḥ samādiśaty evaṃ yathādiṣṭaṃ karomi tat // 8.6.80
iti vādina evāsya rājñaḥ pratyayam ādadhat / añjanāntarhito bhūtvā guṇaśarmā tato yayau // 8.6.81
gatvā yathākṛtaṃ tac ca mahāsenāya so 'bhyadhāt / so 'py abhyanandat kaṇṭhe taṃ gṛhītvā prāṇarājyadam // 8.6.82
prātar vikramaśaktiś ca sa dūtaṃ preṣya bhūpatiḥ / mahāsenena saṃdhāya sasainyaḥ prayayau tataḥ // 8.6.83
mahāseno 'pi jitvā taṃ somakaṃ prāpya hastinaḥ / aśvāṃś cūjjayinīm āgāt prabhāvād guṇaśarmaṇaḥ // 8.6.84
tatrasthaṃ ca nadīsnāne grāhād upavane ca tam / sarpadaṃśaviṣād bhūpaṃ guṇaśarmā rarakṣa saḥ // 8.6.85
gateṣv atha dineṣv āptabalo rājā sa vairiṇam / mahāseno 'bhiyoktuṃ taṃ yayau vikramaśaktikam // 8.6.86
so 'pi buddhvaiva tasyāgre nṛpo yuddhāya niryayau / tataḥ pravavṛte tatra saṅgrāmo 'timahāṃs tayoḥ // 8.6.87
kramāc ca dvandvayuddhena militau tāv ubhāv api / rājānau sahasābhūtām anyonyaṃ virathīkṛtau // 8.6.88
tatas tayor dhāvitayoḥ prakopāt khaḍgahastayoḥ / ākulatvena caskhāla mahāsenanṛpaḥ kṣitau // 8.6.89
skhalite 'smin praharataś cakreṇa bhujam acchinat / rājño vikramaśakteḥ sa guṇaśarmā sakhaḍgakam // 8.6.90
punaś ca hṛdi hatvā taṃ parigheṇa nyapātayat / tac cotthāya mahāseno rājā dṛṣṭvā tutoṣa saḥ // 8.6.91
kiṃ vacmi pañcamaṃ vāram idaṃ prāṇā ime mama / vipravīra tvayā dattā iti taṃ cāvadan muhuḥ // 8.6.92
tato vikramaśaktes tat tasya sainyaṃ sarāṣṭrakam / ācakrāma mahāseno hatasya guṇaśarmaṇā // 8.6.93
ākramya cānyān nṛpatīn sahāye guṇaśarmaṇi / āgatyojjayinīṃ tasthau sa rājā sukhitas tadā // 8.6.94
sā tv aśokavatī rājñī sotsukā guṇaśarmaṇaḥ / virarāma na nirbandhaprārthanāto divāniśam // 8.6.95
sa tu nāṅgīcakāraiva tad akāryaṃ kathaṃcana / dehapātam apīcchanti santo nāvinayaṃ punaḥ // 8.6.96
tato 'śokavatī buddhvā niścayaṃ tasya vairataḥ / ekadā vyājakhedaṃ sā kṛtvā tasthau rudanmukhī // 8.6.97
praviṣṭo 'tha mahāsenas tām ālokya tathāsthitām / papraccha rājā kim idaṃ priye kenāsi kopitā // 8.6.98
brūhi tasya karomy eṣa dhanaiḥ prāṇaiś ca nigraham / iti bruvāṇaṃ taṃ bhūpaṃ rājñī kṛcchrād ivāha sā // 8.6.99
yena me 'pakṛtaṃ tasya naiva tvaṃ nigrahe kṣamaḥ / na sa tādṛk tad etena mithyaivodghāṭitena kim // 8.6.100
ity uktvā sānubandhe sā rājñi mithyaivam abravīt / āryaputrātinirbandho yadi te vacmi tac chṛṇu // 8.6.101
arthaṃ gauḍeśvarāt prāptuṃ tena saṃsthāpya saṃvidam / guṇaśarmā tava drohaṃ kartum aicchac chalād ataḥ // 8.6.102
taṃ ca koṣanibandhādi gauḍaṃ kārayituṃ nṛpam / visasarja sa dūtaṃ svaṃ guptam āptaṃ dvijādhamaḥ // 8.6.103
taṃ dṛṣṭvā tatra sūdas tam āpto rājānam abhyadhāt / ahaṃ te sādhayāmy etat kāryaṃ mārthakṣayaṃ kṛthāḥ // 8.6.104
ity uktvā bandhayitvā taṃ sa dūtaṃ guṇaśarmaṇaḥ / sūdo mantrasrutiṃ rakṣann ihāgād viṣadāyakaḥ // 8.6.105
tanmadhye ca palāyyaiva tato nirgatya bandhanāt / guṇaśarmāntikaṃ dūtas tadīyaḥ so 'py upāgamat // 8.6.106
tenādhigatavṛttāntenoktvā sarvaṃ sa darśitaḥ / sūdo mahānase 'smākaṃ praviṣṭo guṇaśarmaṇe // 8.6.107
tato jñātvā sa dhūrtena sūpakṛd brahmabandhunā / viṣadānodyatas tena tubhyam āvedya ghātitaḥ // 8.6.108
adya tasyeha sūdasya mātṛbhārye tathānujām / vārtām anveṣṭum āyātān guṇaśarmā sa buddhimān // 8.6.109
buddhvā tena hatā tasya bhāryā mātā ca so 'sya tu / bhrātā palāyitau daivāt praviśan mama mandiram // 8.6.110
tena tad varṇyate yāvat sarvaṃ me śaraṇārthinā / guṇaśarmā sa madvāsagṛhaṃ tāvat praviṣṭavān // 8.6.111
taṃ dṛṣṭvā nāma ca śrutvā bhrātā sūdasya tasya saḥ / bhayān nirgatya matpārśvān na jāne kva palāyitaḥ // 8.6.112
guṇaśarmāpi taṃ dṛṣṭvā svabhṛtyaiḥ pūrvadarśitam / abhūt sadyaḥ savailakṣyo vimṛśann iva kiṃcana // 8.6.113
guṇaśarman kim adyaivam anyādṛśa ivekṣyase / ity apṛccham ahaṃ taṃ ca jijñāsur vijane tataḥ // 8.6.114
so 'tha svīkartukāmo mām āha smodbhedaśaṅkitaḥ / devi tvadanurāgāgnidagdho 'haṃ tad bhajasva mām // 8.6.115
anyathāhaṃ na jīveyaṃ dehi me prāṇadakṣiṇām / ity uktvā vāsake śūnye pādayor apatat sa me // 8.6.116
tato 'haṃ pādam ākṣipya saṃbhramād yāvad utthitā / tāvad utthāya tenāham abalāliṅgitā balāt // 8.6.117
tatkṣaṇaṃ ca praviṣṭā me ceṭī pallavikāntikam / tāṃ dṛṣṭvaiva sa niṣkramya guṇaśarmā bhayād gataḥ // 8.6.118
yadi pallavikā nātra prāvekṣyat tat sa niścitam / adhvaṃsayiṣyat pāpo mām ity evaṃ vṛttam adya me // 8.6.119
ity uktvā sā mṛṣā rājñī virarāma ruroda ca / ādāv asatyavacanaṃ paścājjātā hi kustriyaḥ // 8.6.120
rājā ca sa tad ākarṇya jajvāla jhaṭiti krudhā / strīvacaḥpratyayo hanti vicāraṃ mahatām api // 8.6.121
abravīc ca sa kāntāṃ svāṃ samāśvasihi sundari / tasyāvaśyaṃ kariṣyāmi drohiṇo vadhanigraham // 8.6.122
kiṃ tu yuktyā sa hantavyo bhaved apayaśo 'nyathā / khyātaṃ hi yat pañcakṛtvo dattaṃ me tena jīvitam // 8.6.123
tvadāskandanadoṣaś ca loke vaktuṃ na yujyate / ity uktā tena rājñā sā rājñī taṃ pratyabhāṣata // 8.6.124
avācya eṣa doṣaś cet tadā vācyo 'sya so 'pi kim / yo gauḍeśvarasakhyena prabhudreho samudyamaḥ // 8.6.125
evam ukte tayā yuktam uktam ity abhidhāya saḥ / yayau rājā mahāseno nijam āsthānasaṃsadam // 8.6.126
tatra sarve samājagmur darśanāyāsya bhūpateḥ / rājāno rājaputrāś ca sāmantā mantriṇas tathā // 8.6.127
tāvac ca guṇaśarmāpi gṛhād rājakula prati / āgān mārge ca subahūny animittāny avaikṣata // 8.6.128
vāmas tasmābhavat kākaḥ śvā vāmād dakṣiṇaṃ yayau / dakṣiṇo 'haribhūd vāmaḥ saskandhaś cāsphurad bhujaḥ // 8.6.129
aśubhaṃ sūcayanty etāny animittāni me dhruvam / tan mamaivāstu yat kiṃcin mā bhūd rājñas tu matprabhoḥ // 8.6.130
ity antaś cintayan so 'tha nṛpasyāsthānam āviśat / mā syād rājakule kiṃcid viruddham iti bhaktitaḥ // 8.6.131
praṇamyātropaviṣṭaṃ ca na taṃ rājā sa pūrvavat / abhyanandad apaśyat tu tiryak krodheddhayā dṛśā // 8.6.132
kim etad iti tasmiṃś ca guṇaśarmaṇi śaṅkite / sa utthāyāsanād rājā tasya skandha upāviśat // 8.6.133
vismitāṃś cābravīt sabhyān nyāyaṃ me guṇaśarmaṇaḥ / śṛṇuteti tatas taṃ sa guṇaśarmā vyajijñapat // 8.6.134
bhṛtyo 'haṃ tvaṃ prabhus tan nau vyavahāraḥ kathaṃ samaḥ / adhitiṣṭhāsanaṃ paścād yathecchasi tathādiśa // 8.6.135
iti dhīreṇa tenokto mantribhiś ca prabodhitaḥ / adhyāste smāsanaṃ rājā punaḥ sabhyān uvāca ca // 8.6.136
viditaṃ tāvad etad vo mantriṇo yat kramāgatān / vihāya guṇaśarmāyaṃ tāvad ātmasamaḥ kṛtaḥ // 8.6.137
śrūyatāṃ mama caitena kīdṛg dūtagatāgataiḥ / gauḍeśvareṇa kṛtvaikyaṃ drohaḥ kartum acintyata // 8.6.138
ity uktvā varṇayām āsa tat tebhyaḥ sa mahīpatiḥ / yad aśokavatī tasmai jagāda racitaṃ mṛṣā // 8.6.139
yo 'py ātmadhvaṃsanākṣepas tayā tasya mṛṣoditaḥ / niṣkāsya lokān āptebhyaḥ so 'py uktas tena bhūbhujā // 8.6.140
tataḥ sa guṇaśarmā tam uvācāsatyam īdṛśam / deva kenāsi vijñaptaḥ khacitraṃ kena nirmitam // 8.6.141
tac chrutvaiva nṛpo 'vādīt pāpa satyaṃ na ced idam / carubhāṇḍāntarasthaṃ tat kathaṃ jñātaṃ viṣaṃ tvayā // 8.6.142
prajñayā jñāyate sarvam ity ukte guṇaśarmaṇā / aśakyam etad ity ūcus taddveṣeṇānyamantriṇaḥ // 8.6.143
deva tattvam ananviṣya vaktum eva na te kṣamam / prabhuś ca nirvicāraś ca nītijñair na praśasyate // 8.6.144
ity asya vadato bhūyaḥ sa rājā guṇaśarmaṇaḥ / dhāvitvā churikāghātaṃ dadau dhṛṣṭa iti bruvan // 8.6.145
tasmin prahāre karaṇaprayogāt tena vañcite / anye tu praharanti sma vīre tasmin nṛpānugāḥ // 8.6.146
sa cāpi yuddhakaraṇair vañcayitvā kṛpāṇikāḥ / guṇaśarmā samaṃ teṣāṃ sarveṣām apy apāharat // 8.6.147
babandha caitān anyonyakeśapāśena veṣṭitān / kṛtvā karaṇayuktyaiva citraśikṣitalāghavaḥ // 8.6.148
niryayau ca tatas tasyāḥ prasahya nṛpasaṃsadaḥ / jaghāna śatamātraṃ ca yodhānām anudhāvatām // 8.6.149
tato dattvāñcalasthaṃ tad antardhānāñjanaṃ dṛśoḥ / adṛśyaḥ prayayau tasmād deśāt tatkṣaṇam eva saḥ // 8.6.150
dakṣiṇāpatham uddiśya gacchaṃś cācintayat pathi / nūnaṃ tayāśokavatyā mūḍho 'sau prerito nṛpaḥ // 8.6.151
aho viṣād apy adhikāḥ striyo raktavimānitāḥ / aho asevyāḥ sādhūnāṃ rājāno tattvadarśinaḥ // 8.6.152
ityādi cintayan prāpa guṇaśarmā kathaṃcana / grāmaṃ tatra vaṭasyādho dadarśaikaṃ dvijottamam // 8.6.153
śiṣyān adhyāpayantaṃ tam upasṛtyābhyavādayat / so 'pi taṃ vihitātithyaḥ papraccha brāhmaṇaḥ kṣaṇāt // 8.6.154
he brahman katamāṃ śākhām adhīṣe kathyatām iti / tataḥ sa guṇaśarmā taṃ brāhmaṇaṃ pratyavocata // 8.6.155
paṭhāmi dvādaśa brahmañ śākhā dve sāmavedataḥ / ṛgvedād dve yajurvedāt sapta caikām atharvataḥ // 8.6.156
tac chrutvā tarhi devas tvam ity uktvā brāhmaṇo 'tha saḥ / ākṛtyā kathitotkarṣaṃ prahvaḥ papraccha taṃ punaḥ // 8.6.157
ko deśaḥ ko 'nvayo brūhi janmanālaṃkṛtas tvayā / kiṃ te nāma kathaṃ ceyat tvayādhītaṃ kva vā vada // 8.6.158
tac chrutvā guṇaśarmā tam uvācojjayinīpuri / ādityaśarmanāmāsīt ko'pi brāhmaṇaputrakaḥ // 8.6.159
pitā tasya ca bālasya sataḥ pañcatvam āyayau / mātā tena samaṃ patyā viveśa ca hutāśanam // 8.6.160
tataḥ sa vavṛdhe tasyāṃ puri mātulaveśmani / ādityaśarmādhīyāno vedān vidyāḥ kalās tathā // 8.6.161
prāptavidyasya tasyātra japavrataniṣeviṇaḥ / pravrājakena kenāpi sakhyaṃ samudapadyata // 8.6.162
sa parivrāṭ samaṃ tena mittreṇādityaśarmaṇā / gatvā pitṛvane homaṃ yakṣiṇīsiddhaye vyadhāt // 8.6.163
tatra tasyāvirāsīc ca kārtasvaravimānagā / varakanyāparivṛtā divyakanyā svalaṃkṛtā // 8.6.164
sā taṃ madhurayā vācā babhāṣe maskarinn aham / vidyunmālābhidhā yakṣī yakṣiṇyaś cāparā imāḥ // 8.6.165
tad ito matparīvārād gṛhāṇaikāṃ yathāruci / etāvad eva siddhaṃ te mantrasādhanayānayā // 8.6.166
tvayā hi naiva vijñātaṃ pūrṇaṃ manmantrasādhanam / ato 'haṃ te na siddhaiva mānyaṃ kleśaṃ vṛthā kṛthāḥ // 8.6.167
evam uktas tayā yakṣyā parivrāḍ anumānya saḥ / yakṣiṇīm agrahīd ekāṃ tasmāt tatparivārataḥ // 8.6.168
tataś ca vidyunmālā sā tiro 'bhūt tāṃ ca yakṣiṇīm / ādityaśarmā papraccha siddhā pravrājakasya yā // 8.6.169
apy asti vidyunmālāto yakṣiṇī kācid uttamā / tac chrutvā yakṣiṇī sā taṃ pratyuvācāsti sundara // 8.6.170
vidyunmālā candralekhā tṛtīyā ca sulocanā / uttamā yakṣiṇīṣv etā etāsv api sulocanā // 8.6.171
ity uktvā sā yathākālam āgantuṃ yakṣiṇī yayau / ādityaśarmaṇā sākam agāt pravrāṭ ca tadgṛham // 8.6.172
tatra pratidinaṃ tasmai prītā pravrajakāya sā / prāyacchad yakṣiṇī bhogān iṣṭān kālopagāminī // 8.6.173
ekadādityaśarmā ca pravrājakamukhena tām / sulocanāmantravidhiṃ ko jānātīti pṛṣṭavān // 8.6.174
sāpi tanmukha evāsmai yakṣiṇy evaṃ kilābravīt / asti tumbavanaṃ nāma sthānaṃ dakṣiṇadigbhuvi // 8.6.175
tatrāsti viṣṇuguptākhyo veṇātīrakṛtāspadaḥ / pravrājako bhadantāgryaḥ sa tad vetti savistaram // 8.6.176
buddhvaitad yakṣiṇīvākyāt taṃ deśaṃ cotsukau yayau / ādityaśarmānugataḥ prītyā pravrājakena saḥ // 8.6.177
tatrānviṣya yathāvat taṃ bhadantam abhigamya ca / paricaryāparo bhaktyā trīṇi varṣāṇy asevata // 8.6.178
upācarac ca yakṣiṇyā parivrāṭ siddhayā tayā / yathopayogopahṛtair upacārair amānuṣaiḥ // 8.6.179
tatas tuṣṭo bhadanto 'sau tasmāy ādityaśarmaṇe / dadau sulocanāmantram arthitaṃ savidhānakam // 8.6.180
tataś cādityaśarmā taṃ mantraṃ prāpya samāpya ca / homaṃ cakāra saṃpūrṇaṃ gatvaikānte yathāvidhi // 8.6.181
tatas tasya vimānasthā yakṣiṇī sā sulocanā / prādurbabhūva rūpeṇa jagadāścaryadāyinā // 8.6.182
jagāda caitam ehy ehi siddhāhaṃ tava kiṃ punaḥ / ṣaṇmāsaṃ kanyakābhāvo nāpaneyo mama tvayā // 8.6.183
yadi matto mahāvīramṛddhipātraṃ sulakṣaṇam / sarvajñakalpam ajitaṃ putraṃ saṃprāptum icchasi // 8.6.184
ity uktvā sā tathety enam uktavantaṃ ca yakṣiṇī / ādāyādityaśarmāṇaṃ vimānenālakāṃ yayau // 8.6.185
sa ca tatra samīpasthāṃ tāṃ paśyann āsta sarvadā / ādityaśarmā ṣaṇmāsān asidhārāvrataṃ caran // 8.6.186
tatas tuṣṭo dhanādhyakṣo divyena vidhinā svayam / ādityaśarmaṇe tasmai vyatarat tāṃ sulocanām // 8.6.187
tasyāṃ tasya dvijasyātra jāto 'yam aham ātmajaḥ / pitrā ca me kṛtaṃ nāma guṇaśarmeti sadguṇāt // 8.6.188
tatas tatraiva yakṣādhipater maṇidharābhidhāt / kramād vedāś ca vidyāś ca kalāś cādhigatā mayā // 8.6.189
athaikadā kim apy āgāc chakro 'tra dhanadāntikam / udatiṣṭhaṃś ca taṃ dṛṣṭvā ye tatrāsata kecana // 8.6.190
matpitādityaśarmā tu tatkālaṃ vidhiyogataḥ / anyatra gatacittatvān nodatiṣṭhat sasaṃbhramaḥ // 8.6.191
tatas tam aśapat kruddhaḥ sa śakro dhig jaḍa vraja / svam eva martyalokaṃ taṃ neha yogyo bhavān iti // 8.6.192
praṇipatyānunīto 'tha sa sulocanayā tayā / śakro 'bravīt tarhi mā gān martyalokamayaṃ svayam // 8.6.193
etat putras tu yātv eṣa putro hy ātmaiva kathyate / mā bhūn madvacanaṃ mogham ity uktvendraḥ śamaṃ yayau // 8.6.194
tataḥ pitrāham ānīya nijamātulaveśmani / ujjayinyāṃ vinikṣipto bhavitavyaṃ hi yasya tat // 8.6.195
tatrājāyata sakhyaṃ me rājñātratyena daivataḥ / tato 'tra mama yad vṛttaṃ tat sarvaṃ śṛṇu vacmi te // 8.6.196
ity uktvāmūlavṛttāntaṃ yad aśokavatīkṛtam / yac ca rājñā kṛtaṃ tasya yuddhāntaṃ tad avarṇayat // 8.6.197
punaś covāca taṃ brahmann ittham asmi palāyitaḥ / deśāntaraṃ vrajan mārge bhavantam iha dṛṣṭavān // 8.6.198
śrutvaitad brāhmaṇas taṃ sa guṇaśarmāṇam abhyadhāt / tarhi dhanyo 'smi saṃvṛttas tvadabhyāgamanāt prabho // 8.6.199
tad ehi me gṛhaṃ tāvad agnidattaṃ ca viddhi mām / nāmnā madagrahāraś ca grāmo 'yaṃ nirvṛto bhava // 8.6.200
ity uktvā so 'gnidattas taṃ gṛhaṃ prāveśayan nijam / ṛddhimad guṇaśarmāṇaṃ bahugomahiṣīhayam // 8.6.201
tatra snānāṅgarāgābhyāṃ vastrair ābharaṇaiś ca tam / atithiṃ mānayām āsa bhojanair vividhaiś ca saḥ // 8.6.202
adarśayac ca tasmai svāṃ kāmyarūpāṃ surair api / lakṣaṇāvekṣaṇam iṣāt sundarīṃ nāma kanyakām // 8.6.203
guṇaśarmāpi so 'nanyasamarūpāṃ vilokya tām / sapatnyo 'syā bhaviṣyantīty agnidattam uvāca tam // 8.6.204
nāsāyāṃ tilako 'sty asyās tatsaṃbandhāc ca vacmy aham / urasy asti dvitīyo 'pi tayoś caitat phalaṃ viduḥ // 8.6.205
evaṃ tenodite tasyā bhrātā pitur anujñayā / udghāṭayaty uro yāvat tāvat tīlakam aikṣata // 8.6.206
tato 'gnidattaḥ sāścaryo guṇaśarmāṇam abhyadhāt / sarvajñas tvam imau tv asyās tilakau nāśubhapradau // 8.6.207
sapatnyo hi bhavantīha prāyaḥ śrīmati bhartari / daridro bibhṛyād ekām api kaṣṭaṃ kuto bahūḥ // 8.6.208
tac chrutvā guṇaśarmā taṃ pratyuvāca yathāttha bhoḥ / sulakṣaṇāyā īdṛśyā hy akṛter aśubhaṃ kutaḥ // 8.6.209
ity ūcivān prasaṅgena pṛṣṭas tasmai śaśaṃsa saḥ / pratyaṅgaṃ tilakādīnāṃ phalaṃ strīpuṃsayoḥ pṛthak // 8.6.210
tadā ca guṇaśarmāṇaṃ taṃ sā dṛṣṭvaiva sundarī / ity eṣa pātuṃ dṛṣṭyaiva cakorīvendum utsukā // 8.6.211
tato 'gnidatto vijane guṇaśarmāṇam āha tam / mahābhāga dadāmy etāṃ kanyāṃ te sundarīm aham // 8.6.212
mā gā videśaṃ tiṣṭheha gṛhe mama yathāsukham / etat tadvacanaṃ śrutvā guṇaśarmāpy uvāca tam // 8.6.213
satyam evaṃ kṛte kiṃ kiṃ na saukhyaṃ mama kiṃ tu mām / mithyā rājāvamānāgnitaptaṃ prīṇāsti naiva tat // 8.6.214
kāntā candrodayo vīṇāpañcamadhvanir ity amī / ye nandayanti sukhitān duḥkhitān vyathayanti te // 8.6.215
jāyā ca svarasā raktā bhaved avyabhicārinī / avaśā pitṛdattā tu syād aśokavatī yathā // 8.6.216
itaḥ pradeśān nikaṭā sā kiṃ cojjayinī puri / tad buddhvā sa nṛpo jātu mama kuryād upadravam // 8.6.217
tat paribhramya tīrthāni prakṣālyājanmakilbiṣam / śarīram etat tyakṣyāmi bhaviṣyāmy atha nirvṛtaḥ // 8.6.218
ity uktavantaṃ pratyāha so 'gnidatto vihasya tam / tavāpi moho yatredṛk tatrānyasya kim ucyatām // 8.6.219
ajñāvamānād dhāniḥ kā vada śuddhāśayasya te / paṅko hi nabhasi kṣiptaḥ kṣeptuḥ patati mūrdhani // 8.6.220
rājaiva so cirāt prapsyaty aviśeṣajñatāphalam / mohāndham avivekaṃ hi śrīś cirāya na sevate // 8.6.221
kiṃ cāśokavatī dṛṣṭvā vairasyaṃ strīṣu cet tava / satīṃ dṛṣṭvā na kiṃ tāsu śraddhā vetsi ca lakṣaṇam // 8.6.222
nikaṭojjayinī vā cet tava dāsyāmy ahaṃ tathā / yathā tvām iha tiṣṭhantaṃ naiva jñāsyati kaścana // 8.6.223
tīrthayātrā taveṣṭā vā tac chastā tasya sā budhaiḥ / saṃpattir vidhivan na syād vaidike yasya karmaṇi // 8.6.224
anyathā devapitragnikriyāvratajapādibhiḥ / gṛhe yā puṇyaniṣpattiḥ sādhvani bhramataḥ kutaḥ // 8.6.225
bhujopadhāno bhūśāyī bhikṣāśī kevalo 'dhanaḥ / muneḥ samatvaṃ prāpyāpi na kleśair mucyate 'dhvagaḥ // 8.6.226
dehatyāgāt sukhaṃ yad vā vāñchasy eṣa tava bhramaḥ / itaḥ kaṣṭataraṃ duḥkham amutra hy ātmaghātinām // 8.6.227
tad eṣo 'nucito moho yūnaś ca viduṣaś ca te / svayaṃ vicārayāvaśyaṃ kartavyaṃ madvacas tava // 8.6.228
kārayāsmīha guptaṃ te bhūgṛhaṃ pṛthu sundaram / vivāhya sundarīṃ duḥkham amutra hy ātmaghātinām // 8.6.229
iti tenāgnidattena bodhitaḥ sa prayatnataḥ / guṇaśarmā tathety etat pratipadya jagāda tam // 8.6.230
kṛtaṃ mayā te vacanaṃ ko bhāryāṃ sundarīṃ tyajet / kiṃ tv etām akṛtī nāhaṃ pariṇeṣyāmi te sutām // 8.6.231
ārādhayāmy ahaṃ tāvad devaṃ kaṃcit susaṃyataḥ / yena tasya kṛtaghnasya rājñaḥ kuryāṃ pratikriyām // 8.6.232
iti tadvacanaṃ hṛṣṭaḥ so 'gnidatto 'nvamanyata / so 'pi tāṃ guṇaśarmātra viśaśrāma sukhaṃ niśām // 8.6.233
anyedyuś cāgnidatto 'sya saukhyārthaṃ tatra guptimat / pātālavasatiprakhyaṃ kārayām āsa bhūgṛham // 8.6.234
tatrasthaś cāgnidattaṃ sa guṇaśarmābravīd rahaḥ / ihāntar brūhi kaṃ devaṃ kena mantreṇa bhaktitaḥ // 8.6.235
ārādhayāmy ahaṃ tāvad varadaṃ vratacaryayā / ity uktavantaṃ taṃ dhīram agnidatto 'bhyabhāṣata // 8.6.236
asti svāmikumārasya mantro me guruṇoditaḥ / tenārādhaya taṃ devaṃ senānyaṃ tārakāntakam // 8.6.237
yasya janmārthibhir devaiḥ preṣitaḥ śatrupīḍitaiḥ / dagdho 'pi kāmaḥ saṃkalpajanmā śarveṇa nirmitaḥ // 8.6.238
maheśvarād agnikuṇḍād agneḥ śaravaṇād api / kṛttikābhyaś ca śaṃsanti vicitraṃ yasya saṃbhavam // 8.6.239
jātenaiva jagat kṛtsnaṃ duṣpradharṣeṇa tejasā / ānandya yena nihato durjayas tārakāsuraḥ // 8.6.240
tan mantram imam ādatsva matta ity abhidhāya saḥ / agnidatto dadau tasmai mantraṃ taṃ guṇaśarmaṇe // 8.6.241
tenārādhitavān skandaṃ guṇaśarmā sa bhūgṛhe / tayopacaryamāṇaḥ san sundaryā niyatavrataḥ // 8.6.242
tataḥ pratyakṣatām etya sākṣād devaḥ sa ṣaṇmukhaḥ / tuṣṭo 'smi te varaṃ putra vṛṇīṣveti tam ādiśat // 8.6.243
ākṣīṇakoṣo bhūtvā tvāṃ mahāsenaṃ vijitya ca / gatvāpratihataḥ putra pṛthvīrājyaṃ kariṣyasi // 8.6.245
iti dattvādhikaṃ tasmai varaṃ skandas tirodadhe / saṃprāptākṣayakośaś ca guṇaśarmāpi so 'bhavat // 8.6.246
ṛddhyā tataḥ svamahimocitayāgnidattaviprātmajām anudinādhikabaddhabhāvām / bhāvyarthasiddhim iva rūpavatīm upetāṃ tāṃ sundarīṃ sa sukṛtī vidhinopayeme // 8.6.247
ākṣīṇakoṣanicayaprabhavaprabhāvāt saṃbhūtabhūrigajavājipadātisainyaḥ / dānaprasādamilitākhilapārthivānāṃ rundhan balair avanim ujjayinīṃ jagāma // 8.6.248
prakhyāpya tasyāṃ tad aśokavatyāḥ prajāsv aśīlaṃ samare ca bhūpam / jitvā mahāsenam apāsya rājyāt pṛthvīpatitvaṃ sa samāsasāda // 8.6.249
anyāś ca kanyāḥ pariṇīya rājñām abdhes taṭeṣv apy aparāṅmukhākṣaḥ / iṣṭān sa bhogān guṇaśarmasamrāṭ cirāya bhuṅkte sma sasundarīkaḥ // 8.6.250
iti puruṣaviśeṣājñānato mūḍhabuddhiḥ sapadi vipadam āpa prāṅ mahāsenabhūpaḥ / iti ca sa guṇaśarmā dhairyam ekaṃ sahāyaṃ kṛtamatir avalambya prāptavān ṛddhim agryām // 8.6.251
evaṃ kathāṃ svasacivasya mukhād udārāṃ sūryaprabho niśi niśamya sa vītabhīteḥ / vīro mahāsamarasāgaram uttitīrṣur utsāham abhyadhikam āpa śanaiś ca śiśye // 8.6.252
tataḥ sūryaprabhaḥ prātar utthāya sacivaiḥ saha / dānavādibalaiḥ sarvair yuto yuddhabhuvaṃ yayau // 8.7.1
yāyayau śrutaśarmā ca vidyādharabalair vṛtaḥ / ājagmuś ca punar draṣṭuṃ sarve devāsurādayaḥ // 8.7.2
sainye dve api te vyūhāv ardhacandrau ca cakratuḥ / prāvartata tato yuddhaṃ balayor ubhayos tayoḥ // 8.7.3
saśabdam abidhāvanto nikṛntantaḥ parasparam / pattrārūḍhāḥ prajavino yuddhyante sma śarā api // 8.7.4
koṣān anāgraniryātāḥ sudīrghāḥ pītaśoṇitāḥ / lolāḥ khaḍgalatā reju kṛtāntarasanā iva // 8.7.5
śūrotphullamukhāmbhojasaṃpataccakrasaṃhati / rājahaṃsakṣayāyāsīt tadāhavamahāsaraḥ // 8.7.6
utphaladbhiḥ patadbhiś ca nirlūnaiḥ śūramurdhabhiḥ / kṛtāntakandukakrīḍāsaṃnibhā samid ābabhau // 8.7.7
kṣatajāsekanirdhūtadhūlidhvānte raṇājire / mahārathānām abhavan dvandvayuddhāny amarṣiṇām // 8.7.8
āsīt sūryaprabhasyātra saṅgrāmaḥ śrutaśarmaṇā / dāmodareṇa ca samaṃ prabhāsasyāhavo 'bhavat // 8.7.9
mahotpātena sākaṃ ca siddhārtho yuyudhe tadā / prahasto brahmaguptena saṃgamena ca vītabhīḥ // 8.7.10
prajñāḍhyaś candraguptenāpy akrameṇa priyaṃkaraḥ / yuyudhe sarvadamanaḥ sahaivātibalena ca // 8.7.11
dhuraṃdhareṇa yuyudhe sa kuñjarakumārakaḥ / anye mahārathāś cānyair ayudhyanta pṛthak pṛthak // 8.7.12
tatra pūrvaṃ mahotpātaḥ pratihatya śaraiḥ śarān / siddhārthasya dhanuś chittvā jaghānāśvān sasārathīn // 8.7.13
virathaḥ so 'pi siddhārtho dhāvitvā tasya taṃ krudhā / ayodaṇḍena mahatā sāśvaṃ ratham acūrṇayat // 8.7.14
tatas taṃ pādacārī sa siddhārthaḥ pādacāriṇam / bāhuyuddhena dharaṇau mahotpātam apātayat // 8.7.15
yāvac cecchati niṣpeṣṭuṃ sa taṃ tāvat sa khecaraḥ / bhagena rakṣitaḥ pitrā protthāya prayayau raṇāt // 8.7.16
prahastabrahmaguptau cāpy anyonyaṃ virathīkṛtau / karaṇaiḥ khaḍgayuddhena yudhyete sma pṛthag vidhaiḥ // 8.7.17
prahastaś cāsinirlūnacarmāṇaṃ karaṇakramāt / yuktyā taṃ pātayām āsa brahmaguptaṃ bhuvas tale // 8.7.18
patitasya śiras tasya sa yāvac chettum icchati / tavan nivārito dūrāt pitrāsya brahmaṇā svayam // 8.7.19
sutān rakṣitum āyātā yūyaṃ na prekṣituṃ raṇam / ity uktvā dānavāḥ sarve devān vijahasus tadā // 8.7.20
tāvad vītabhayaś chinnadhanvānaṃ hatasārathim / jaghāna hṛdaye viddhvā pradyumnāstreṇa saṃkramam // 8.7.21
prajñāḍhyaś candraguptaṃ ca padātiṃ rathayoḥ kṣayāt / padātiḥ khaḍgayuddhena nyavadhīt kṛttam astakam // 8.7.22
tataḥ putravadhakruddhaḥ svayam āgatya candramāḥ / rajñāḍhyaṃ yodhayām āsa yuddhaṃ cāsīt tayoḥ samam // 8.7.23
priyaṃkaraś ca viratho virathaṃ rathanāśataḥ / ekakhaḍgaprahāreṇa karoti smākramaṃ dvidhā // 8.7.24
chinne dhanuṣi nikṣiptenāṅkuśena hṛdi kṣatam / hatavān sarvadamano helayātibalaṃ raṇe // 8.7.25
tato dhuraṃdharaṃ taṃ ca sa kuñjarakumārakaḥ / astrapratyastrayuddhena cakāra virathaṃ muhuḥ // 8.7.26
muhur vikramaśaktiś ca tasmai ratham aḍhaukayat / rarakṣa saṃkaṭe taṃ cāpy astrair astrāṇi vārayan // 8.7.27
sa kuñjarakumāro 'tha dhāvitvā mahatīṃ śilām / kruddho vikramaśakter drāk cikṣepa syandanopari // 8.7.28
gate vikramaśaktau ca cūrṇitasyandane tataḥ / tayaiva śilayā taṃ sa dhuraṃdharam acūrṇayat // 8.7.29
sūryaprabhaḥ prayuddho 'pi sahātra śrutaśarmaṇā / virocanavadhakrodhāj jaghānaikeṣuṇā damam // 8.7.30
tatkrodhād aśvinau devau yuddhāyāpatitau śaraiḥ / sunīthaḥ pratijagrāha teṣāṃ yuddham abhūn mahat // 8.7.31
sthirabuddhiś ca saṅgrāme śaktyā hatvā parākramam / vasubhis tadvadhakruddhaiḥ sahāṣṭābhir ayudhyata // 8.7.32
virathīkṛtabhāsaṃ ca prabhāso vīkṣya mardanam / dāmodararaṇāsakto 'py ekeneveṣuṇāvadhīt // 8.7.33
prakampano 'strayuddhena hatvā tejaḥprabhaṃ yudhi / yuyudhe tadvadhakruddhenāgninā saha dānavaḥ // 8.7.34
dhūmaketoś ca samare yamadaṃṣṭraṃ nijaghnuṣaḥ / kupitena yamenābhūt saha yuddhaṃ sudāruṇam // 8.7.35
cūrṇayitvā sa śilayā siṃhadraṣṭaṃ suroṣaṇam / samaṃ nirṛtinā yuddhe tadvadhāmarṣaśālinā // 8.7.36
kālacakro 'pi cakreṇa cakre vāyubalaṃ dvidhā / ayudhyata ca tatkopāj jvalatā vāyunā saha // 8.7.37
rūpair nāgādrivṛkṣāṇāṃ mahāmāyo vimohadam / kuberadattaṃ hatavāṃs tārkṣyavajrāgnirūpadhṛt // 8.7.38
tataḥ kruddhaḥ kubero 'tra tena sākam ayudhyata / evam anye 'py ayudhyanta surā svāṃśavadhakrudhā // 8.7.39
nijaghnire 'tra cānye 'pi te te vidyādharādhipāḥ / utpatadbhiḥ pratipadaṃ tais tair manujadānavaiḥ // 8.7.40
tāvac cātra prabhāsasya saha dāmodareṇa tat / parasparāstrapratyastrabhīmaṃ yuddham avartata // 8.7.41
atha dāmodaraś chinnadhanvā nihatasārathiḥ / āttānyacāpaḥ saṃgṛhya svayaṃ raśmīn ayudhyata // 8.7.42
sādhuvādapradaṃ cāsya papracchendro 'mbujāsanam / hīyamānaṃ prati kathaṃ tuṣṭo 'si bhagavann iti // 8.7.43
tato brahmā jagādainaṃ kathaṃ naitasya tuṣyate / iyac ciraṃ prabhāsena saha yo 'nena yudhyate // 8.7.44
dāmodaraṃ harer aṃśaṃ vinā kuryād idaṃ hi kaḥ / ekasya hi prabhāsasya sarve 'py alpāḥ surā raṇe // 8.7.45
namucir nāma yo hy āsīd asuraḥ suramardanaḥ / prabalākhyas tato jajñe sarvaratnamayaś ca yaḥ // 8.7.46
saiṣa prabhāso jāto 'dya putro bhāsasya durjayaḥ / bhāso 'pi pūrvam abhavat kālanemir mahāsuraḥ // 8.7.47
bhūyo hiraṇyakaśipus tato bhūtvā kapiñjalaḥ / sumuṇḍīko 'suro yo 'bhūt so 'yaṃ sūryaprabho 'dya ca // 8.7.48
hiraṇyākṣaś ca yo 'bhūt prāksa sunīthāsuro 'py ayam / prahastādyāś ca ye 'py ete te sarve daityadānavāḥ // 8.7.49
ye yuṣmābhir hatās te 'mī punar jātā yato 'surāḥ / mayādayo 'ta evāmī pakṣam eṣām upāśritāḥ // 8.7.50
sūryaprabhādibhiḥ sviṣṭarudrayajñaprabhāvataḥ / visrastabandhanaḥ paśya balir draṣṭum ihāgataḥ // 8.7.51
svaṃ satyavacanaṃ rakṣan pātāleṣv eva tiṣṭhati / tvadrājyakālaparyantaṃ tataś cen ro bhaviṣyati // 8.7.52
ete parigṛhītāś ca sāṃprataṃ tripurāriṇā / tan nāyaṃ jayakālo vaḥ saṃdhiṃ kuruta kiṃ grahaiḥ // 8.7.53
iti yāvat surapatiṃ bravīti kamalāsanaḥ / tāvat prabhāsaḥ prāmuñcad astraṃ pāśupataṃ mahat // 8.7.54
tad dṛṣṭvā sarvasaṃhāri raudram astraṃ vijṛmbhitam / pramuktaṃ hariṇā cakraṃ sutasnehāt sudarśanam // 8.7.55
tataḥ sarūpayor āsīd yuddhaṃ divyāstrayos tayoḥ / akāṇḍaviśvasaṃhārasaṃbhrāntabhuvanatrayam // 8.7.56
astraṃ svaṃ saṃharaitat tvaṃ yāvat svaṃ saṃharāmy aham / ity ukto hariṇā so 'tha prabhāsaḥ pratyuvāca tam // 8.7.57
muktam astraṃ vṛthā na syāt tat prayātu parāṅmukhaḥ / dāmodaro raṇaṃ hitvā tato 'straṃ saṃharāmy aham // 8.7.58
ity ukte tena bhagavān avādīt tarhi mānaya / cakraṃ tvam api me mā bhūd vaiphalyam ubhayor api // 8.7.59
etac chaurer vacaḥ śrutvā prabhāsaḥ prāha kālavit / evam astu rathaṃ hantu mama cakram idaṃ tava // 8.7.60
tatheti hariṇā dāmodare vyāvartite raṇāt / prabhāsaḥ saṃjahārāstraṃ cakraṃ cāsyāpatad rathe // 8.7.61
āruhyānyaṃ rathaṃ so 'tha yayau sūryaprabhāntikam / dāmodaro 'pi sa prāyāc chrutaśarmāntikaṃ tataḥ // 8.7.62
tāvac ca vāsavāṃśatvadṛptasya śrutaśarmaṇaḥ / sūryaprabhasya ca dvandvayuddhaṃ kāṣṭhāṃ parām agāt // 8.7.63
śrutaśarmā prayuṅkte sma yad yad astraṃ prayatnataḥ / pratyastraiḥ pratihanti sma tat tat sūryaprabhaḥ kṣaṇāt // 8.7.64
māyā yā yā ca tenātra prayuktā śrutaśarmaṇā / sūryaprabheṇa sā sāsya nihatā pratimāyayā // 8.7.65
tato brahmāstram amucac chrutaśarmātikopataḥ / sūryaprabho 'pi prāmuñcad astraṃ pāśupataṃ kṛtī // 8.7.66
tena raudramahāstreṇa brahmāstraṃ pratihatya tat / yāvat sa duṣpradharmeṇa śrutaśarmābhibhūyate // 8.7.67
tāvad indraprabhṛtibhir lokapālaiḥ samantataḥ / vajrādīni prayuktāni paramāstrāṇy amarṣibhiḥ // 8.7.68
tat tu pāśupataṃ tāni jitvā sarvāyudhāny api / jajvāla sutarām astraṃ śrutaśarmajighāṃsayā // 8.7.69
tataḥ sūryaprabhaḥ stutvā mahāstraṃ tad vyajijñapat / mā vadhīḥ śrutaśarmāṇaṃ baddhvā tvaṃ taṃ samarpaya // 8.7.70
tataḥ prasahya niḥśeṣaiḥ saṃnaddham abhavat suraiḥ / tajjigīṣāvaśāc cānyaiḥ prekṣakair asurair api // 8.7.71
tatkṣaṇaṃ vīrabhadrākhyaḥ śaṃbhunā prerito gaṇaḥ / āgatyaiva tadādeśam indrādibhyo 'bravīd idam // 8.7.72
yūyaṃ prekṣitum āyātās tad yoddhuṃ vaḥ kramo 'tra kaḥ / maryādālaṅghanāc cānyad api syād asamañjasam // 8.7.73
etac chrutvāruvan devā hanyante ca hatāś ca naḥ / sarveṣām atra tanayās tan na yudhyāmahe katham // 8.7.74
dustyajo hi sutasnehas tad avaśyaṃ pratikriyā / tan nihantṛṣu kartavyā yathāśakty atra ko 'kramaḥ // 8.7.75
ity uktavatsu deveṣu vīrabhadre tato gate / surāṇām asurāṇāṃ ca prāvartata mahāraṇaḥ // 8.7.76
sunīthaḥ samam aśvibhyāṃ prajñāḍhyaś ca sahendunā / sthirabuddhiś ca vasubhiḥ kālacakraś ca vāyunā // 8.7.77
prakampano 'gninā siṃhadaṃṣṭro nirṛtinā tathā / varuṇena prathamano dhūmaketur yamena ca // 8.7.78
mahāmāyaḥ sa ca tadā dhanādhipatinā saha / ayudhyatāstrapratyastrair anyonyaiś ca samaṃ suraiḥ // 8.7.79
paryante paramāstraṃ ca yo yo yad yat suro 'kṣipat / tasya tasya haras tat tad dhuṃkāreṇa vyanāśayat // 8.7.80
dhanadas tūdyatagadaḥ sāmnā śarveṇa vāritaḥ / bhagnāstrāś ca surās te te parityajyāhavaṃ yayuḥ // 8.7.81
tataḥ sūryaprabhaṃ śakraḥ svayaṃ krodhād ayodhayat / śaraugham amucat tasmiṃs tāni tāny āyudhāni ca // 8.7.82
sūryaprabhaś ca nirdhūya tadastrāṇy avahelayā / ākarṇākṛṣṭanārācaśatenendram atāḍayat // 8.7.83
tataḥ kruddhaḥ sa kuliśaṃ jagrāha ca surādhipaḥ / huṃkāraṃ cākarod rudraḥ kuliśaṃ ca nanāśa tat // 8.7.84
tataḥ parāṅmukhe yāte śakre nārāyaṇaḥ svayam / prabhāsaṃ yodhayām āsa krodhāt koṭīmukhaiḥ śaraiḥ // 8.7.85
astrāṇy anyāni cāpy astrair niṣkampo yuyudhe samam / hatāśvo virathībhūto 'py āruhyānyaṃ rathaṃ ca saḥ // 8.7.86
tena daityāriṇā sārdhaṃ nirviśeṣam ayudhyata / tataḥ prakupito devo jvalac cakraṃ mumoca saḥ // 8.7.87
prabhāso 'py abhimantryaiva divyaṃ khaḍgaṃ pramuktavān / tayor āyudhayor yudhyamānayor vīkṣya cakrataḥ // 8.7.88
hīyamānaṃ śanaiḥ khaḍgaṃ huṃkāraṃ kṛtavān haraḥ / tena te khaḍgacakre dve antardhānam upeyatuḥ // 8.7.89
tato nanandur asurā viṣīdanti sma cāmarāḥ / sūryaprabhe labdhajaye baddhe ca śrutaśarmaṇi // 8.7.90
saṃstutyārādhayām āsur atha devā vṛṣadhvajam / tatas tuṣṭaḥ surān evam ādideśāmbikāpatiḥ // 8.7.91
sūryaprabha pratijñātaṃ varjayitvārthyatāṃ varaḥ / deva yat te pratijñātaṃ kaḥ śaktaḥ kartum anyathā // 8.7.92
kiṃ tv asmābhiḥ pratijñātaṃ yad asya śrutaśarmaṇaḥ / satyaṃ tad apy astu vibho mā bhūd vaṃśakṣayaś ca naḥ // 8.7.93
ity uktvā viratan devān bhagavān evam ādiśat / saṃdhau kṛte bhavaty etat saṃdhiś caivam ihāstu vaḥ // 8.7.94
sūryaprabhaṃ praṇamatu śrutaśarmā sahānugaḥ / tatas tathā vadiṣyāmo yathobhayahitaṃ bhavet // 8.7.95
itīśvaravaco devāḥ pratipadya tatheti ca / sūryaprabhasya vidadhuḥ śrutaśarmāṇam ānatam // 8.7.96
tatas tayor mithas tyaktavairayoḥ kaṇṭhalagnayoḥ / saṃdhiṃ devāsurāś cakruḥ śāntavairāḥ parasparam // 8.7.97
atha śṛṇvatsu nikhileṣv asureṣu sureṣu ca / uvāca bhagavāñ śaṃbhuḥ sūryaprabham idaṃ vacaḥ // 8.7.98
kuru dakṣiṇavedyarthe cakravartitvam ātmanaḥ / uttarasmiṃs tu vedyarthe dehi tac chrutaśarmaṇe // 8.7.99
prāptavyam acirāt putra tvayā hītaś caturguṇam / sāmrājyaṃ kiṃnarādīnām aśeṣāṇāṃ dyucāriṇām // 8.7.100
tasmin prāpte ca dadyās tvaṃ vedyardham api dakṣiṇam / tat kuñjarakumārāya saviśeṣapade sthitaḥ // 8.7.101
ye cātra nihatā vīrāḥ samity ubhayapakṣayoḥ / uttiṣṭhantv akṣatair aṅgair jīvantaḥ sarva eva te // 8.7.102
ity uktvāntardadhe śaṃbhuḥ sarve cottasthur akṣatāḥ / suptaprabuddhā iva te ye 'trābhūvan raṇe hatāḥ // 8.7.103
atha sūryaprabho mūrdhni dhṛtaśāṃbhavaśāsanaḥ / gatvā viviktaṃ vistīrṇaṃ bhūmibhāgam ariṃdamaḥ // 8.7.104
upaviṣṭo mahāsthāne śrutaśarmāṇam āgatam / nijasiṃhāsanārdhe tam upāveśitavān svayam // 8.7.105
tadvayasyāḥ prabhāsādyā vayasyāḥ śrutaśarmaṇaḥ / dāmodarādyāś ca tayoḥ pārśvayoḥ sam upāviśan // 8.7.106
upāviśat sunīthaś ca mayaś cānye ca dānavāḥ / āsaneṣu yathārheṣu tathā vidyādhareśvarāḥ // 8.7.107
tatas tatrāyayuḥ saptapātālapatayo 'khilāḥ / prahlādapramukhā daityadānavendrāḥ praharṣataḥ // 8.7.108
śakraś ca lokapālādiyuto gurupuraḥsaraḥ / vidyādharaḥ sumeruś ca sa suvāsakumārakaḥ // 8.7.109
danuprabhṛtayaḥ sarvāś cāyayuḥ kaśyapāṅganāḥ / bhūtāsanavimānena bhāryāḥ sūryaprabhasya ca // 8.7.110
sarveṣv eṣu kṛtānyonyaprītyācāropaveśiṣu / siddhir nāma sakhī datvās tadvākyenaivam abhyadhāt // 8.7.111
bho bhoḥ surāsurā devī danur yuṣmān bravīty asau / asmin prītisamāje yat saumanasyaṃ sukhaṃ ca naḥ // 8.7.112
tad brūta yadi yuṣmābhir anubhūtaṃ kadācana / tad anyonyaṃ na kartavyo virodho duḥkhadāruṇaḥ // 8.7.113
hiraṇyākṣādibhir jyeṣṭhair dyurājyāya kṛtaḥ sa yaiḥ / te gatāḥ śakra evādya jyeṣṭhas tat kā virodhitā // 8.7.114
nirvairasukhitās tasmād vartadhvam itaretaram / asmākaṃ yena saṃtoṣaḥ śivaṃ ca jagatāṃ bhavet // 8.7.115
iti siddhimukhāc chrutvā bhagavatyā danor vacaḥ / śakreṇa vīkṣitamukho bṛhaspatir uvāca tām // 8.7.116
nānubandho 'sti devānām asurān prati kaścana / vikurvate na yady ete mithyā devān imān prati // 8.7.117
ity ukte devaguruṇā dānavendro mayo 'bravīt / syād vikāro 'surāṇāṃ cet tad dadyān nasmuciḥ katham // 8.7.118
uccaiḥśravasam indrāya mṛtasaṃjīvanaṃ hayam / prabalaś ca śarīraṃ svaṃ surebhyaḥ katham arpayet // 8.7.119
trailokyaṃ haraye dattvā viśet kārāṃ kathaṃ baliḥ / ayodehaḥ kathaṃ dehaṃ dadyād vā viśvakarmaṇe // 8.7.120
adhikaṃ vā kiyad vacmi nityasaṃbhāvino 'surāḥ / chadmanā cen na bādhyante tad eṣāṃ nāsti vikriyā // 8.7.121
evaṃ mayāsureṇokte siddhyāvoci tathā yathā / prītiṃ devāsurāś cakrur mithaḥ kaṇṭhagrahottaram // 8.7.122
tāvad bhavānyā prahitā pratīhārī jayābhidhā / atrāgāt pūjitā sarvaiḥ sumeruma vadac ca sā // 8.7.123
devyāhaṃ preṣitā tvāṃ pratyādiṣṭaṃ ca tayā tava / asti te kanyakā nāmnā kāmacūḍāmaṇiḥ sutā // 8.7.124
sūryaprabhāya tāṃ dehi śīghraṃ bhaktā hi sā mama / ity ukto jayayā prahvaḥ sumeruḥ pratyuvāca tām // 8.7.125
yad ādiśati devī māṃ paramo 'nugraho hy ayam / devenāpy ayam evārthaḥ prāg ādiṣṭo mamābhavat // 8.7.126
evaṃ sumeruṇā proktā prāha sūryaprabhaṃ jayā / tvayaiṣā sarvabhāryāṇāṃ kartavyoparivartinī // 8.7.127
sarvābhyo 'bhimatānyābhyas tavāpy eṣā bhaviṣyati / ityādiṣṭaṃ tavāpy adya devyā gauryā prasannayā // 8.7.128
ity uktvāntardadhe sūryaprabheṇābhyarcitā jayā / atraivāhni sumeruś ca lagnaṃ niścitavān drutam // 8.7.129
vedīm akārayat so 'tra sadratnastambhakuṭṭimām / yuktāṃ tadraśmijālena pihiteneva vahninā // 8.7.130
ānāyayām āsa ca tāṃ kāmacūḍāmaṇiṃ sutām / nipīyam ānalāvaṇyāṃ lolair devāsurekṣaṇaiḥ // 8.7.131
umā himavato jātā jātā ceyaṃ sumerutaḥ / itīva tatsamānena saundaryeṇa samāśritām // 8.7.132
tato vedīṃ samāropya kṛtakautukaśobhitām / prasādhitāṃ sumerus tāṃ dadau sūryaprabhāya saḥ // 8.7.133
sūryaprabhaś ca jagrāha kāmacūḍāmaṇes tadā / danuprabhṛtibhir baddhakaṅkaṇaṃ pāṇipaṅkajam // 8.7.134
dadau lājavisarge ca prathame tatkṣaṇāgatā / jayā bhavānīprahitā divyāṃ mālām anaśvarīm // 8.7.135
sumeruś cāpy anarghāṇi ratnāni pradadau tadā / airāvaṇāt samutpannaṃ divyaṃ ca varavāraṇam // 8.7.136
dvitīye lājamokṣe ca jayā ratnāvalīm adāt / yayā kaṇṭhasthayā mṛtyuḥ kṣuttṛṣṇā ca na bādhate // 8.7.137
sumeruś ca dadāti sma dviguṇaṃ ratnasaṃcayam / uccaiḥśravaḥprasūtaṃ ca hayaratnam anuttamam // 8.7.138
lājamokṣe tṛtīye ca dadāv ekāvalīṃ jayā / yauvanaṃ kṣīyate naiva yayā kaṇṭhāvalagnayā // 8.7.139
sumerus triguṇaṃ rāśiṃ ratnānāṃ pravitīrya ca / dattavān gulikāṃ divyāṃ sarvasiddhyupayoginīm // 8.7.140
tato vivāhe nirvṛtte sumeruḥ sasurāsurān / vidyādharān devamātṛḥ sarvān evaṃ vyajijñapat // 8.7.141
bhoktavyam adya yuṣmābhiḥ sarvair eva gṛhe mama / anugrahaś ca kartavyo baddho mūrdhni mayāñjaliḥ // 8.7.142
evam abhyarthanāṃ tasya sumeroḥ sarva eva te / yāvan necchanti tāvac ca nandī tatrāgato 'bhavat // 8.7.143
sa tān avādīt praṇatān ādiṣṭaṃ vas triśūlinā / gṛhe sumeror bhoktavyam eṣa hy asmatparigrahaḥ // 8.7.144
etad anneṣu bhukteṣu tṛptiḥ syāc chāśvatī ca vaḥ / iti nandimukhāc chrutvā sarve sat pratipedire // 8.7.145
tato 'trājagmur amitāḥ śaṃkaraprahitā gaṇāḥ / vināyakamahākālavīrabhadrādyadhiṣṭhitāḥ // 8.7.146
te ca bhojanasajjāṃ tāṃ vediṃ kṛtvā yathākramam / tān upāveśayan devadyucarāsuramānuṣān // 8.7.147
upāharanta tebhyaś ca vidyākḷptān sumeruṇā / āhārāñ śaṃkarādiṣṭakāmadhenūdbhavāṃs tathā // 8.7.148
ekaikasya yathārhaṃ ca tasthur icchāvidhāyinaḥ / vīrabhadramahākālabhṛṅgiprabhṛtayaḥ surāḥ // 8.7.149
pade pade ca saṃtoṣamiladdyucaracāraṇam / tadā saṃgītakam abhūd divyastrīnṛtyasundaram // 8.7.150
āhārānte ca sarveṣāṃ teṣāṃ nandīśvarādayaḥ / dadur divyāni mālyāni vastrāṇy ābharaṇāni ca // 8.7.151
evaṃ saṃmānya devādīn nandiprabhṛtayo 'khilāḥ / gaṇeśvarā gaṇaiḥ sarvaiḥ saha jagmur yathāgatam // 8.7.152
tato devāsurāḥ sarve tāś ca tanmātaro yayuḥ / śrutaśarmādayas te cāpy āmantrya svaṃ svam āspadam // 8.7.153
sūryaprabhaḥ sabhāryaś ca savayasyavadhūyataḥ / vimānena yayāv ādyaṃ tat sumerutapovanam // 8.7.154
preṣayām āsa harṣaṃ ca svavayasyaṃ mahībhṛtām / ratnaprabhasya ca bhrātur ākhyātum udayaṃ nijam // 8.7.155
dinānte ca sa sadratnaparyaṅkaṃ sādhunirmitam / kāmacūḍāmaṇer vadhvā vāsaveśma viveśa tat // 8.7.156
tatraitāṃ ca ghanāśleṣadaśanacchadakhaṇḍanaiḥ / tyājayitvā śanair lajjāṃ navoḍhāsulabhāṃ kramāt // 8.7.157
anirvācyaṃ navaṃ mugdhavidagdhamadhuraṃ ratam / anāsvāditam anyābhyaḥ siṣeve sa tayā saha // 8.7.158
idānīṃ bahir anyāsāṃ niveśo hṛdaye 'stu me / antaḥ punas tavaikasyā iti tāṃ cānvarañjayat // 8.7.159
tato ratāntasuptasya priyāśleṣasukhāvahā / śanaiḥ samāptim agaman niśā nidrā ca tasya sā // 8.7.160
prabhāte ca sa utthāya gatvā sūryaprabhas tataḥ / ādyās tā rañjayām āsa nijabhāryāḥ saha sthitāḥ // 8.7.161
tās taṃ navavadhūraktaṃ yāvat parihasanti ca / sanarmavakramadhurasnigdhamugdhair vacaḥkramaiḥ // 8.7.162
dvāḥsthenāveditas tāvad āgatya praṇipatya ca / vidyādharaḥ suṣeṇākhyaḥ kṛtinaṃ taṃ vyajijñapat // 8.7.163
deva trikūṭanāthādyaiḥ sarvair vidyādhareśvaraiḥ / preṣito 'ham ihaivaṃ ca devaṃ vijñāpayanti te // 8.7.164
ṛṣabhādrau tṛtīye 'hni hy abhiṣekaḥ śubhas tava / saṃvādyatāṃ tat sarveṣām udyamo 'tra vidhīyatām // 8.7.165
tac chrutvā pratyavocat taṃ dūtaṃ sūryaprabhas tadā / gaccha trikūṭādhipatiprabhṛtīn brūhi madgirā // 8.7.166
bhavanta eva kurvantu samārambhaṃ vadantu ca / ātmanaiva paraṃ sajjā vayam ete sthitāḥ punaḥ // 8.7.167
saṃvādanaṃ tu sarveṣāṃ kariṣyāmo yathāyatham / ity āttapratisaṃdeśaḥ suṣeṇaḥ sa tato yayau // 8.7.168
sūryaprabho 'pi caikaikaṃ prabhāsaprabhṛtīn sakhīn / devānāṃ yājñavalkyādimunīnāṃ bhūbhṛtāṃ tathā // 8.7.169
vidyādharāsurāṇāṃ ca visasarja pṛthak pṛthak / nimantraṇāya sarveṣāṃ svābhiṣekamahotsave // 8.7.170
svayaṃ jagāma caikākī kailāsaṃ parvatottamam / harasya cāmbikāyāś ca nimantraṇakṛtodyamaḥ // 8.7.171
ārohaṃś ca tam adrākṣīc chubhrabhūtisitaṃ girim / sevyaṃ devarṣisiddhānāṃ dvitīyam iva śaṃkaram // 8.7.172
ardhād adhikam āruhya durārohaṃ tataḥ param / sa taṃ paśyan dadarśātra vaidrumaṃ dvāram ekataḥ // 8.7.173
yadā praveśaṃ naivātra siddhimān apy avāpa saḥ / tadaikāgreṇa manasā stauti sma śaśiśekharam // 8.7.174
tatas tad dvāram udghāṭya pumān gajamukho 'bravīt / ehi praviśa tuṣṭas te herambo bhagavān iti // 8.7.175
tataḥ sūryaprabhas tatra praviśyāntaḥ savismayaḥ / upaviṣṭe mahābhoge jyotīrasaśilātale // 8.7.176
dvādaśādityasaṃkāśam ekadaṃṣṭraṃ gajānanam / lambodaraṃ trinetraṃ ca jvalatparaśumudgaram // 8.7.177
vināyakaṃ parivṛtaṃ nānāprāṇimukhair gaṇaiḥ / dadarśātha vavande ca pādayoḥ praṇipatya tam // 8.7.178
so 'pi taṃ vighnajitprītaḥ pṛṣṭvāgamanakāraṇam / ārohānena mārgeṇety avocat snigdhayā girā // 8.7.179
tena sūryaprabhaḥ so 'nyām ārūḍhaḥ pañcayojanīm / padmarāgamayaṃ dvāram apaśyad aparaṃ mahat // 8.7.180
anavāptapraveśaś ca tatrāpi sa pinākinam / devaṃ nāmasahasreṇa tuṣṭāvānanyamānasaḥ // 8.7.181
tataḥ kumāraputreṇa svayaṃ dvāraṃ vivṛtya tat / uktātmanā viśākhākhyenāntaḥ prāveśyatātra saḥ // 8.7.182
praviṣṭaś ca dadarśātra skandaṃ jvālānaladyutim / yuktaṃ śākhaviśākhādyaiḥ sadṛśaiḥ pañcabiḥ sutaiḥ // 8.7.183
sa jātamātrakaprahvair duṣṭagrahaśiśugrahaiḥ / vṛtaṃ taṃ koṭisaṃkhyākair gaṇeśaiś caraṇānataiḥ // 8.7.184
tenāpi parituṣṭena pṛṣṭvā kāraṇam āgame / tasyārohaṇamārgo 'tra vyādiṣṭaḥ śarajanmanā // 8.7.185
evaṃ krameṇa cānyāni ratnadvārāṇi pañca saḥ / sabhairavamahākālavīrabhadreṇa nandinā // 8.7.186
bhṛṅgiṇā cānugaiḥ sākaṃ niruddhāni yathākramam / atītya prāpa pṛṣṭhe 'dreḥ sphāṭikaṃ dvāram uttamam // 8.7.187
tataḥ stuvan devadevaṃ rudreṣv ekena sādaram / praveśitas tad adrākṣīc chaṃbhoḥ svargādhikaṃ padam // 8.7.188
divyagandhavahad vātaṃ sadāpuṣpaphaladrumam / gandharvārabdhasaṃgītam apsaronṛttasotsavam // 8.7.189
tatraikadeśe sphaṭikamayasiṃhāsane sthitam / trilocanaṃ śūlapāṇiṃ svacchasphaṭikasaṃnibham // 8.7.190
baddhapiṅgajaṭājūṭaṃ cārucandrārdhaśekharam / pārśvasthayā girijayā bhagavatyopasevitam // 8.7.191
sūryaprabhaḥ sa sānandaḥ paśyati sma maheśvaram / upetya cāpatat tasya sadevīkasya pādayoḥ // 8.7.192
tataḥ pṛṣṭhe karaṃ dattvā tam utthāpyopaveśya ca / kim artham āgato 'sīti papraccha bhagavān haraḥ // 8.7.193
pratyāsanno 'bhiṣeko me saṃnidhānaṃ tad arthaye / prabhos tatreti taṃ sūryaprabhaḥ pratyabravīc ca saḥ // 8.7.194
tataḥ śaṃbhur uvācainam iyān kliṣṭo 'si tarhi kim / saṃnidhānāya kiṃ putra tata evāsmi na smṛtaḥ // 8.7.195
tad astu saṃnidhāsye 'ham ity uktvā bhaktavatsalaḥ / so 'ntikasthitam āhūya gaṇam ekaṃ samādiśat // 8.7.196
gacchaitam abhiṣekārtham ṛṣabhaṃ parvataṃ naya / mahābhiṣekasthānaṃ hi tad eṣāṃ cakravartinām // 8.7.197
ityādiṣṭo bhagavatā sa taṃ sūryaprabhaṃ gaṇaḥ / pradakṣiṇīkṛteśānam utsaṅge praṇato 'grahīt // 8.7.198
nītvā saṃsthāpayām āsa tasminn ṛṣabha parvate / svasiddhyā tatkṣaṇenaiva yayau cādarśanaṃ tataḥ // 8.7.199
sūryaprabhasya cātrasthasyāyayuḥ svavayasyakāḥ / kāmacūḍāmaṇimukhā bhāryā vidyādharādhipāḥ // 8.7.200
sendrāś ca devā asurāḥ samayādyā maharṣayaḥ / śrutaśarmā sumeruś ca sa suvāsakumārakaḥ // 8.7.201
sūryaprabhaś ca sarvāṃs tāny athocitam amānayat / uktarudrādivṛttāntam abhyanandaṃś ca te 'pi tam // 8.7.202
atha vividhauṣadhisahitaṃ nadīnadāmbhodhitīrthasaṃbhūtam / maṇikanakamayaiḥ kumbhaiḥ svayam āninyur jalaṃ prabhāsādyāḥ // 8.7.203
tāvad gaurīsahito bhagavān atrāyayau purārātiḥ / devāsuravidyādharanṛpatimaharṣipraṇamyamānāṅghriḥ // 8.7.204
sarveṣu teṣu suradānavakhecareṣu puṇyāhaghoṣamukhareṣv akhilair jalais te / sūryaprabhaṃ tam ṛṣayo dyucarādhirājye siṃhāsane sam upaveśitam abhyaṣiñcan // 8.7.205
babandha paṭṭaṃ mukuṭaṃ ca tasya sa prahṛṣya vijñānamayo mayāsuraḥ / nanāda tūryaiḥ saha devadundubhir varāpsaronṛttapuraḥ saro divi // 8.7.206
tāṃ ca maharṣisamūhaḥ sa kāmacūḍāmaṇiṃ samabhiṣicya / sūryaprabhasya vidadhe tasya samucitāṃ mahādevīm // 8.7.207
tato gateṣu tridaśāsureṣu sūryaprabho bandhusuhṛdvayasyaiḥ / sahātra vidyādharacakravartī mahābhiṣekotsavam ātatāna // 8.7.208
dinaiś ca vedyardhakam uttaraṃ tad dattvā haroktaṃ śrutaśarmaṇe saḥ / anyāḥ priyāḥ prāpya samaṃ vayasyair bheje ciraṃ khecararājalakṣmīm // 8.7.209
evaṃ haraprasādaprabhāvataḥ prāpi mānuṣeṇāpi / sūryaprabheṇa pūrvaṃ vidyādharacakravartitvam // 8.7.210
iti vidyādharadhuryo vyākhyāya kathāṃ sa vatsarājāgre / vajraprabhaḥ praṇamya ca naravāhanadattam udyayau gaganam // 8.7.211
tasmin gate ca naravāhanadattadevo devyā svayā madanamañcukayā sametaḥ / vatseśvarasya pitur āsta gṛhe sa vīro vidyādharendrapadalābham udīkṣamāṇaḥ // 8.7.212
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 9.0.1
niśumbhabharanamrūrvīkharvitāḥ parvatā api / yaṃ namantīva nṛtyantaṃ namāmas taṃ vināyakam // 9.1.1
evaṃ vatseśvarasutaḥ kauśāmbyāṃ bhavane pituḥ / vasan vidyadharādhīśair ādāv eva kṛtānatiḥ // 9.1.2
naravāhanadattaḥ sa kadācin mṛgayāgataḥ / viveśa gomukhasakho muktasainyo mahad dhanam // 9.1.3
sa tatra dakṣiṇenākṣṇā sphuratoktaśubhāgamaḥ / divyavīṇāravonmiśram aśṛṇod ītaniḥsvanam // 9.1.4
gatvā tadanusāreṇa nātidūraṃ dadarśa saḥ / svayaṃbhyāyatanaṃ śaivaṃ saṃyatāśvo viveśa ca // 9.1.5
tatropavīṇayantīṃ ca deveśaṃ devakanyakām / apaśyad varakanyābhir bahvībhiḥ parivāritām // 9.1.6
sā dṛṣṭā tasya hṛdayaṃ prasaratkāntinirjharā / indumūrtir ivāmbhodheḥ kṣobhayām āsa tatkṣaṇam // 9.1.7
sāpi taṃ sarasasnigdhamugdhenālokya cakṣuṣā / tad ekagatacittābhūd vismṛtasvarasāraṇā // 9.1.8
naravāhanadattasya cittajño gomukhas tataḥ / keyaṃ kasya sutā ceti yāvat pṛcchati tatsakhīḥ // 9.1.9
tāvac ca sadṛśī tasyāḥ pūrvaṃ hemāruṇaprabhā / paścād avatatāraikā prauḍhā vidyādharī divaḥ // 9.1.10
sā cāvatīrya kanyāyās tasyāḥ pārśva upāviśat / kanyāpy utthāya sā tasyāḥ pādayor apatat tadā // 9.1.11
sarvavidyādharādhīśaṃ nirvighnaṃ patim āpnuhi / iti prauḍhāpi sā tasyāḥ kanyāyā āśiṣaṃ dadau // 9.1.12
naravāhanadatto 'tha tām upetya praṇamya ca / dattāśiṣaṃ paryapṛcchat saumyāṃ vidyādharīṃ śanaiḥ // 9.1.13
keyaṃ kanyā bhavaty amba tava kā kathyatām iti / tato vidyādharī sā tam uvāca śṛṇu vacmy adaḥ // 9.1.14
asti gaurīguroḥ śaile śrīsundarapuraṃ puram / āste 'laṃkāraśīlākhyas tatra vidyādhareśvaraḥ // 9.1.15
tasyodāraguṇasyāsti mahiṣī kāñcanaprabhā / tasyāṃ tasya ca kālena rājñaḥ sūnur ajāyata // 9.1.16
eṣa dharmaparo bhāvīty ādiṣṭam umayā yadā / svapne tadā dharmaśīlaṃ nāmnā tam akarot pitā // 9.1.17
krameṇa yauvanaprāptaṃ dharmaśīlaṃ sa taṃ sutam / rājā saṃyojya vidyābhir yauvarājye 'bhiṣiktavān // 9.1.18
tataḥ sa yauvarājyastho dharmaikaparamo vaśī / arañjayad dharmaśīlaḥ pitur abhyadhikaṃ prajāḥ // 9.1.19
tato 'laṃkāraśīlasya rājñaḥ sā kāñcanaprabhā / antarvatnī satī rājñī tasya sūte sma kanyakām // 9.1.20
naravāhanadattasya bhāryaiṣā cakravartinaḥ / kanyā bhavitrīti tadā divyā vāgudaghoṣayat // 9.1.21
tato 'tra tenālaṃkāravatīti kṛtanāmikā / pitrā krameṇāvardhiṣṭa bālā śaktikaleva sā // 9.1.22
kālena yauvanasthā ca prāptavidyā nijātpituḥ / tattadāyatanaṃ śaṃbhorbhaktyā bhramitumudyatā // 9.1.23
tāvac ca dharmaśīlo 'sya bhrātā śānto yuvāpi san / raho 'laṃkāraśīlaṃ taṃ pitaraṃ svaṃ vyajijñapat // 9.1.24
na māṃ bhogā ime tāta prīṇanti kṣaṇabhaṅgurāḥ / kiṃ tadasti hi saṃsāre paryantavirasaṃ na yat // 9.1.25
tathā caitattvayā kiṃ na śrutaṃ vyāsamunervacaḥ / sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ // 9.1.26
saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam / tadeṣu kā ratistāta naśvareṣu manasvinām // 9.1.27
paratra ca sahāyānti na bhogā nārthasaṃcayāḥ / ekastu bāndhavo dharmo na jahāti padātpadam // 9.1.28
tasmādvanāya gatvāhaṃ sādhayāmyuttamaṃ tapaḥ / āsādayeyaṃ tad yena śāśvataṃ paramaṃ padam // 9.1.29
ity uktavantaṃ taṃ putraṃ dharmaśīlaṃ samākulaḥ / rājālaṃkāraśīlo 'tha vakti smodaśrulocanaḥ // 9.1.30
bālasyaiva tavākāṇḍe ko 'yaṃ putra matibhramaḥ / upayukte hi tāruṇye praśamaḥ sadbhir iṣyate // 9.1.31
kṛtadārasya dharmeṇa rājyaṃ pālayatastava / bhogān bhoktum ayaṃ kālo na vairāgyasya sāṃpratam // 9.1.32
etatpiturvacaḥ śrutvā dharmaśīlo 'bhyadhātpunaḥ / na śamāśamayor atra niyamo 'sti vayaḥkṛtaḥ // 9.1.33
īśvarānugṛhīto hi kaścidbālo 'pi śāmyati / vṛddho 'pi na śamaṃ yāti kaś citkāpuruṣaḥ punaḥ // 9.1.34
na ca rājye ratirme 'sti na vā dāraparigrahe / mamaitajīvitaphalaṃ yacchivārādhanaṃ tapaḥ // 9.1.35
iti bruvāṇaṃ yatnenāpyanivāryamavekṣya tam / pitālaṃkāraśīlo 'sau vimucyāśrūṇyabhāṣata // 9.1.36
yadi yūno 'pi te putra vairāgyam idamīdṛśam / nāsti vṛddhasya me tatkimaham apy āśraye vanam // 9.1.37
ity uktvā martyalokaṃ ca gatvā bhārāyutaṃ dadau / brāhmaṇebhyo daridrebhyo ratnānāṃ kāñcanasya ca // 9.1.38
etya ca svapuraṃ bhāryāmavocatkāñcanaprabhām / tvayā madājñayehaiva sthātavyaṃ nagare nije // 9.1.39
rakṣālaṃkāravatyeṣā kanyā pūrṇe ca vatsare / asti vaivāhalagno 'syāstithāvadyatane śubhaḥ // 9.1.40
naravāhanadattāya dāsyāmyetāmahaṃ tadā / sa cakravartī jāmātā pāsyatīdaṃ puraṃ ca naḥ // 9.1.41
ity uktvā dattaśapathāṃ bhāryāṃ rājā nivartya saḥ / sasutāṃ vilapantīṃ tāṃ saputraḥ śiśriye vanam // 9.1.42
sā tu svapuramadhyāsta tadbhāryā kāñcanaprabhā / duhitrā saha sādhvī strī bhartrājñāṃ kā hi laṅghayet // 9.1.43
tatsutātha tayā mātrā saha snehānuyātayā / alaṃkāravatī bhrāntā bahūnyāyatanāni ca // 9.1.44
ekadā tāṃ ca vakti sma vidyā prajñaptisaṃjñikā / kaśmīreṣu svayaṃbhūni gatvā kṣetrāṇi pūjaya // 9.1.45
naravāhanadattaṃ hi nirvighnaṃ taṃ patiṃ tataḥ / sarvavidyādharendraikacakravartinamāpsyasi // 9.1.46
ity uktā vidyayā gatvā kaśmīrānsā samātṛkā / alaṃkāravatī śaṃbhuṃ puṇyakṣetreṣv apūjayat // 9.1.47
nandikṣetre mahādevagirāvamaraparvate / sureśvaryādriṣu tathā vijaye kapaṭeśvare // 9.1.48
evamādiṣu saṃpūjya kṣetreṣu girijāpatim / vidyādharendrakanyā sā tanmātā cāgate gṛhān // 9.1.49
tāmetāṃ viddhyalaṃkāravatīṃ subhaga kanyakām / tāṃ ca mātarametasyā viddhi māṃ kāñcanaprabhām // 9.1.50
adya caiṣā mamānuktvaivāgatemaṃ śivālayam / tataḥ prajñaptividyāto vijñāyāhamihāgatā // 9.1.51
tanmukhādeva ca jñātastvamapīhāgato mayā / tadetāṃ devatādiṣṭām upayacchasva me sutām // 9.1.52
prātaś ca so 'syāḥ pitroktaḥ prāpto vaivāhavāsaraḥ / tadadya putra kauśāmbīṃ svām eva nagarīṃ vraja // 9.1.53
āvāmitaś ca gacchāvaḥ prātaretya tapovanāt / rājālaṃkāraśīlas te dāsyatyetāṃ sutāṃ svayam // 9.1.54
evaṃ tayokte 'laṃkāravatyās tasyāś ca tasya ca / naravāhanadattasya kāpyavasthā dvayor abhūt // 9.1.55
anyonyarajanīmātraviśleṣāsahanātmanoḥ / cakrāhvayor ivāsanne dinānte sāśrunetrayoḥ // 9.1.56
dṛṣṭvā tau tādṛśau dvāvapyavādītkāñcanaprabhā / kimekarātriviśleṣe hy adhair yaṃ yuvayor idam // 9.1.57
aniścitāvadhiṃ dhīrāḥ sahante virahaṃ ciram / śrūyatāṃ rāmabhadrasya sītādevyās tathā kathā // 9.1.58
rājño daśarathasyāsīdayodhyādhipateḥ sutaḥ / rāmo bharataśatrughnalakṣmaṇānāṃ purāgrajaḥ // 9.1.59
viṣṇoravatatārāṃśo rāvaṇocchedanāya yaḥ / sītā tasyābhavadbhāryā prāṇeśā janakātmajā // 9.1.60
sa pitrā bharatanyastarāyena vidhiyogataḥ / preṣito 'bhūdvanaṃ sākaṃ sītayā lakṣmaṇena ca // 9.1.61
tatra tasyāharatsītāṃ māyayā rāvaṇaḥ priyām / nināya ca purīṃ laṅkāṃ pathi hatvā jaṭāyuṣam // 9.1.62
tataḥ sa rāmo virahī sugrīvaṃ vālino vadhāt / svīkṛtya mārutiṃ preṣya tatpravṛttimabudhyata // 9.1.63
gatvā ca sāgare setuṃ baddhvā hatvā ca rāvaṇam / laṅkāṃ vibhīṣaṇe nyasya sītāṃ pratyājahāra saḥ // 9.1.64
athāvṛttasya vanataḥ śāsato bharatārpitam / tasya rājyamayodhyāyāṃ sītā garbhamadhatta sā // 9.1.65
tāvac cātra prajāceṣṭāṃ jñātumalpaparicchadaḥ / svair aṃ paribhramannekaṃ so 'paśyatpuruṣaṃ prabhuḥ // 9.1.66
has te gṛhītvā gṛhiṇīṃ nirasyantaṃ nijād gṛhāt / parasyeyaṃ gṛhamagāditi doṣānukīrtanāt // 9.1.67
rakṣogṛhoṣitā sītā rāmadevena nojjhitā / ayam abhyadhiko yo māmujjhati jñātiveśmagām // 9.1.68
iti tadgṛhiṇīṃ tāṃ ca bruvatīṃ taṃ nijaṃ patim / rāmo rājā sa śuśrāva khinnaścābhyantaraṃ yayau // 9.1.69
lokāpavādabhītaś ca sītāṃ tatyāja tāṃ vane / sahate virahakleśaṃ yaśasvī nāyaśaḥ punaḥ // 9.1.70
sā ca garbhālasā daivādvālmīkeḥ prāpadāśramam / tenarṣiṇā samāśvāsya tatraiva grāhitā sthitim // 9.1.71
nūnaṃ sītā sadoṣeyaṃ tyaktā bhartrānyathā katham / tadetaddarśanānnityaṃ pāpaṃ saṃkrāmatīha naḥ // 9.1.72
vālmīkaḥ kṛpayā caināṃ nirvāsayati nāśramāt / etaddarśanajaṃ pāpaṃ tapasā ca vyapohati // 9.1.73
tadeta yāvad gacchāmo dvitīyaṃ kaṃcid āśramam / iti saṃmantrayāmāsustatrānye munayastadā // 9.1.74
tadbuddhvā tānsa vālmīkirabravīnnātra saṃśayaḥ / śuddhaiṣā prāṇidhānena mayā dṛṣṭā dvijā iti // 9.1.75
tathāpyapratyayasteṣāṃ yadā sīta tadābhyadhāt / bhagavanto yathā vittha tathā śodhayateha mām // 9.1.76
aśuddhāyāḥ śiraśchedanigrahaḥ kriyatāṃ mama / tac chrutvā jātakaruṇā jagadurmunayo 'tra te // 9.1.77
astyatra ṭīṭibhasaronāma tīrthaṃ mahadvane / ṭīṭibhī hi purā kāpi bhartrānyāsaṅgaśaṅkinā // 9.1.78
mithyaiva dūṣitā sādhvī cakrandāśaraṇā bhuvam / lokapālāṃś ca taistasyāḥ śuddhyarthaṃ tadvinirmitam // 9.1.79
tatraiṣā rāghavavadhūḥ pariśuddhiṃ karotu naḥ / ity uktavadbhis taiḥ sākaṃ jānakī tatsaro yayau // 9.1.80
yady āryaputrād anyatra na svapne 'pi mano mama / taduttareyaṃ sarasaḥ pāramamba vasuṃdhare // 9.1.81
ity uktvaiva praviṣṭā ca tasminsarasi sā satī / nītā ca pāramutsaṅge kṛtvāvirbhūtayā bhuvā // 9.1.82
tatastāṃ te mahāsādhvīṃ praṇemurmunayo 'khilāḥ / rāghavaṃ śaptum aicchaṃś ca tatparityāgamanyunā // 9.1.83
yuṣmābhir āryaputrasya na dhyātavyamamaṅgalam / śaptumarhatha mām eva pāpāmañjalireṣa vaḥ // 9.1.84
iti yadvārayām āsa sītā tānsā pativratā / tena te munayas tuṣṭās tasyāḥ putrāśiṣaṃ daduḥ // 9.1.85
tataḥ sā tatra tiṣṭhantī samaye suṣuve sutam / taṃ ca nāmnā lavaṃ cakre sa vālmīkimuniḥ śiśum // 9.1.86
bālam ādāya taṃ tasyāṃ gatāyāṃ snātum ekadā / tena śūnyaṃ taduṭajaṃ dṛṣṭvā so 'cintayanmuniḥ // 9.1.87
sthāpayitvārbhakaṃ yāti snātuṃ sā tat kva so 'rbhakaḥ / nītaḥ sa śvāpadeneha nūnam anyaṃ sṛjāmi tat // 9.1.88
snātvāgatānyathā sītā na prāṇāndhārayediha / iti dhyātvā kuśaiḥ kṛtvā pavitraṃ nirmame 'rbhakam // 9.1.89
lavasya sadṛśaṃ taṃ ca sa tathāsthāpayanmuniḥ / āgatā taṃ ca sā dṛṣṭvā muniṃ sītā vyajijñapat // 9.1.90
svako 'yaṃ me sthito bālastadeṣo 'nyaḥ kuto mune / tac chrutvā sa yathāvṛttamuktvā munir uvāca tām // 9.1.91
bhavitavyaṃ gṛhāṇaitaṃ dvitīyamanaghe sutam / kuśasaṃjñaṃ mayāyaṃ yatsvaprabhāvātkuśaiḥ kṛtaḥ // 9.1.92
ity uktā tena muninā sītā lavakuśau sutau / tenaiva kṛtasaṃskārau vardhayām āsa tatra tau // 9.1.93
bālāveva ca tau divyamastragrāmamavāpatuḥ / vidyāś ca sarvā vālmīkamuneḥ kṣatrakumārakau // 9.1.94
ekadā āśramamṛgaṃ hatvā tanmāṃsamādatuḥ / arcāliṅgaṃ ca vālmīkeścakratuḥ krīḍanīyakam // 9.1.95
tena khinno muniḥ so 'tha sītādevyānunāthitaḥ / prāyaścittaṃ tayor evamādideśa kumārayoḥ // 9.1.96
gatvā kuberasarasaḥ svarṇapadmānyayaṃ lavaḥ / tadudyānāc ca mandārapuṣpāṇyānayatu drutam // 9.1.97
tair etau bhrātarāv etalliṅgam arcayatām ubhau / tenaitayor idaṃ pāpam upaśāntiṃ gamiṣyati // 9.1.98
etac chrutvaiva kailāsaṃ sa bālo 'pi lavo yayau / ācaskanda kuberasya saraścopavanaṃ ca tat // 9.1.99
nihatya yakṣān ādāya padmāni kusumāni ca / āgacchan pathi sa śrānto viśaśrāma tarostale // 9.1.100
atrāntare ca rāmasya naramedhe sulakṣaṇam / cinvan puruṣam āgacchat tena mārgeṇa lakṣmaṇaḥ // 9.1.101
sa lavaṃ samarāhūtaṃ mohanāstreṇa mohitam / kṣatradharmeṇa baddhvā tamayodhyāmanayatpurīm // 9.1.102
tāvac ca sītām āśvāsya lavāgamanaduḥsthitām / vālmīkaḥ svāśrame tatra jñānī kuśam abhāṣata // 9.1.103
nīto 'yodhyāmavaṣṭabhya lakṣmaṇena suto lavaḥ / gaccha mocaya taṃ tasmādebhir astrair vinirjitāt // 9.1.104
ity uktvā dattadivyāstrastena gatvā kuśas tataḥ / rodhyamānāmayodhyāyāṃ yajñabhūmiṃ rurodha saḥ // 9.1.105
jigāya lakṣmaṇaṃ cātra tannimittaṃ pradhāvitam / yuddhe divyair mahāstraistaistato rāmastamabhyagāt // 9.1.106
so 'pi prabhāvād vālmīker jetuṃ nāstraiḥ śaśāka tam / kuśaṃ yattena papraccha ko 'rthas te ko bhavāniti // 9.1.107
kuśas tato 'bravīd baddhvā lakṣmaṇenāgrajo mama / ānīta iha tasyāhaṃ mocanārthamihāgataḥ // 9.1.108
āvāṃ lavakuśau rāmatanayāviti jānakī / mātā nau vakti cety uktvā tadvṛttāntaṃ śaśaṃsa saḥ // 9.1.109
tataḥ sabāṣpo rāmastaṃ lavamānāyya tāvubhau / kaṇṭhe jagrāha saiṣo 'haṃ pāpo rāma iti bruvan // 9.1.110
atha sītāṃ praśaṃsatsu vīrau paśyatsu tau śiśū / paureṣu militeṣv atra sa tau rāmo 'grahītsutau // 9.1.111
ānāyya sītādevīṃ ca vālmīker āśramāt tataḥ / tayā saha sukhaṃ tasthau putranyastabharo 'tha saḥ // 9.1.112
evaṃ sahante virahaṃ dhīrāściramapīdṛśam / na sahethe yuvāṃ putrau kathamekām apikṣapām // 9.1.113
ityātmajāmalaṃkāravatīṃ pariṇayotsukām / naravāhanadattaṃ ca tamuktvā kāñcanaprabhā // 9.1.114
nabhasā prātarāgantumagādādāya tāṃ sutām / naravāhanadatto 'pi kauśāmbīṃ vimanā yayau // 9.1.115
tatrānidraṃ niśi smāha gomukhastaṃ vinodayan / pṛthvīrūpakathāṃ deva śṛṇvimāṃ kasthayāmi te // 9.1.116
asti nāmnā pratiṣṭhānaṃ nagaraṃ dakṣiṇāpathe / pṛthvīrūpābhidhāno 'bhūdrājā tatrātirūpavān // 9.1.117
taṃ parijñāninau jātu śramaṇo dvāvupeyatuḥ / vilokyādbhutarūpaṃ ca tāvevaṃ nṛpamūcatuḥ // 9.1.118
devāvāṃ pṛthivīṃ bhrāntau na ca rūpeṇa te samam / anyaṃ pumāṃsaṃ nārīṃ vā dṛṣṭavantau kva citprabho // 9.1.119
kiṃ tu muktipuradvīpe rājño rūpadharasya yā / asti hemalatādevyāṃ jātā rūpalatā sutā // 9.1.120
saikā te sadṛśī kanyā tasyāścaiko bhavānapi / yuvayor yadi saṃyogo bhavetsyātsukṛtaṃ tataḥ // 9.1.121
iti śramaṇavākyena samaṃ madanasāyakāḥ / praviśya śrutimārgeṇa rājñas tasyālagan hṛdi // 9.1.122
tataḥ samutsuko rājā nijaṃ citrakarottamam / kumāridattanāmānāṃ pṛthvīrūpaḥ samādiśat // 9.1.123
paṭe yathāvallikhitāṃ samādāya madākṛtim / etābhyāṃ saha bhikṣubhyāṃ dvīpaṃ muktipuraṃ vraja // 9.1.124
tatra rūpadharākhyasya rājñas tadduhitus tathā / yuktyā rūpalatāyāstvaṃ madākāraṃ pradarśaya // 9.1.125
paśya kiṃ sa nṛpastāṃ me dadāti tanayāṃ na vā / tāṃ ca rūpalatāṃ citre likhitvā tvamihānaya // 9.1.126
evam uktvābhilekhyaṃ svaṃ rūpaṃ citrapaṭe sa tam / sabhikṣukaṃ citrakaraṃ dvīpaṃ taṃ prāhiṇonnṛpaḥ // 9.1.127
te ca kramāccitrakaraśramaṇāḥ prasthitās tataḥ / prāpuḥ patrapuraṃ nāma nagaraṃ vāridhestaṭe // 9.1.128
tataḥ pravahaṇārūḍhā gatvaivāmbudhivartmanā / te taṃ muktipuradvīpamavāpuḥ pañcabhir dinaiḥ // 9.1.129
tatra citrakaro gatvā rājadvāri sa cīrikām / mama citrakarastulyo nānyo 'stītyudalambayat // 9.1.130
tadbuddhvaiva samāhūto rājñā rūpadhareṇa saḥ / praviśya rājabhavanaṃ taṃ praṇamya vyajijñapat // 9.1.131
pṛthvīṃ bhrāntvā mayā deva na dṛṣṭaścitrakṛtsamaḥ / taddevāsuramartyānāmālikhāmi kamādiśa // 9.1.132
tac chrutvānāyya nṛpatiḥ sa tāṃ rūpalatāṃ puraḥ / imāmālikhya matputrīṃ darśayetyādideśa tam // 9.1.133
tataḥ kumāridattaḥ sa citrakṛdrājakanyakām / ālikhya darśayām āsa tadrūpām eva tāṃ paṭe // 9.1.134
atha rūpadharo rājā tuṣṭo matvā vicakṣaṇam / pṛcchati sma sa taṃ citrakaraṃ jāmātṛlipsayā // 9.1.135
bhadra pṛthvī tvayā bhrāntā tadbrūhi yadi kutracit / rūpe madduhitustulyā dṛṣṭā strī puruṣo 'pi vā // 9.1.136
ity uktastena rājñā sa citrakṛtpratyuvāca tam / naitattulyā mayā dṛṣṭā nārī kāpyathavā pumān // 9.1.137
ekas tu pṛthvīrūpākhyaḥ pratiṣṭhāne mahīpatiḥ / dṛṣṭaḥ samo 'syās tenaiṣā yujyate yadi sādhu tat // 9.1.138
tulyarūpā yadā tena na prāptā rājakanyakā / tadā nave 'pi tāruṇye sa tiṣṭhaty aparigrahaḥ // 9.1.139
mayā ca deva dṛṣṭvaiva sa rājā locanapriyaḥ / abhilikhya paṭe samyag gṛhīto rūpakautukāt // 9.1.140
tac chrutvā kiṃ paṭaḥ so 'stīty uktastena sa bhūbhṛtā / astīty uktvā ca taṃ citrakaraḥ paṭamadarśayat // 9.1.141
tatra dṛṣṭvā sa tadrūpaṃ pṛthvīrūpasya bhūpateḥ / rājā rūpadharo dadhne vismayāghūrṇitaṃ śiraḥ // 9.1.142
jagāda ca vayaṃ dhanyā yair atra likhito 'py ayam / dṛṣṭo rājā namastebhyaḥ sākṣātpaśyanti ye tvamum // 9.1.143
etatpitṛvacaḥ śrutvā dṛṣṭvā citre ca taṃ nṛpam / sotkā rūpalatā nānyacchuśrāva na dadarśa ca // 9.1.144
tāṃ māramohitāṃ dṛṣṭvā sutāṃ sa nṛpatistadā / kumāridattaṃ taṃ citrakaraṃ rūpadharo 'bhyadhāt // 9.1.145
nāstyālekhyavisaṃvādastava tadduhiturmama / etasyāḥ pratirūpaḥ sa pṛthvīrūpanṛpaḥ patiḥ // 9.1.146
tadetaṃ matsutācitrapaṭaṃ nītvādya satvaram / pṛthvīrūpanṛpāyaitāṃ matsutāṃ gaccha darśaya // 9.1.147
ākhyāya ca yathāvṛttaṃ tattasmai yadi rocate / tadiha drutamāyātu pariṇetuṃ madātmajām // 9.1.148
ity uktvā pūjayitvārthaiḥ sa sahasthitabhikṣukam / rājā citrakaraṃ taṃ ca svadūtaṃ ca visṛṣṭavān // 9.1.149
te gatvāmbudhimuttīrya citrakṛddūtabhikṣukāḥ / sarve prāpuḥ pratiṣṭhānaṃ pṛthvīrūpanṛpāntikam // 9.1.150
tatra prābhṛtakaṃ datvā kāryaṃ tatte yathākṛtam / sarūpadharasaṃdeśaṃ rājñe tasmai nyavedayan // 9.1.151
sa ca citrakṛdetasmai bhūbhṛte tāmadarśayast / kumāridattaś citrasthāṃ priyāṃ rūpalatāṃ tataḥ // 9.1.152
rājñas tasya vapuṣyasyā lāvaṇyasarasīkṣataḥ / magnā dṛṣṭis tathā naitāmuddhartumaśakadyathā // 9.1.153
sa hi kāntisudhāsyandamayīṃ tāṃ carvayannṛpaḥ / nātṛpyadadhikotkaṇṭhyaścakoraścandrikāmiva // 9.1.154
prāha citrakaraṃ taṃ ca vandyo vedhāḥ karaś ca te / yenedaṃ nirmitaṃ rūpaṃ yena cālikhitaṃ sakhe // 9.1.155
tadrūpadharabhūpasya pratipannaṃ vaco mayā / yāmi muktipuradvīpam upayacche ca tatsutām // 9.1.156
ity uktvā citrakṛddūtabhikṣūn saṃmānya tāndhanaiḥ / āsīccitrapaṭaṃ paśyan pṛthvīrūpanṛpo 'tra saḥ // 9.1.157
udyānādiṣu nītvā ca taddinaṃ virahāturaḥ / lagnaṃ niścitya so 'nyedyuścakre rājā prayāṇakam // 9.1.158
yukto vividhahastyaśvaiḥ sāmantai rājasūnubhiḥ / sarūpadharadūtaistaiścitrakṛcchramaṇaiś ca saḥ // 9.1.159
gajendraṃ maṅgalaghaṭaṃ rājāruhya vrajandinaiḥ / prāpya vindhyāṭavīdvāraṃ sāyaṃ tatra sthito 'bhavat // 9.1.160
dvitīye 'hni samāruhya śatrumardanasaṃjñakam / gajaṃ tāmaṭavīṃ rājā pṛthvīrūpo viveśa saḥ // 9.1.161
yāvadyāti purastāvadagrayāyi nijaṃ balam / palāyamānamāvṛttamakasmātsa vyalokayat // 9.1.162
kimetaditi saṃbhrāntaṃ taṃ cābhyetyaiva tatkṣaṇam / rājaputro gajārūḍho nirbhayākhyo vyajijñapat // 9.1.163
devāgrato 'timahatī bhillasenābhidhāvitā / tair vāraṇā naḥ pañcāśanmātrā bhillai raṇe hatāḥ // 9.1.164
sahasraṃ ca padātīnām aśvānāṃ ca śatatrayam / asmadīyaiś ca bhillānāṃ dve sahasre nipātite // 9.1.165
eko hy asmadbale dṛṣṭaḥ kabandho dvau ca tadbale / tato 'smatsainikā bhagnāstadbāṇāśanipīḍitāḥ // 9.1.166
tac chrutvā kupito rājā pṛthvīrūpaḥ pradhāvya saḥ / jaghāna senāṃ bhillānāṃ kauravāṇāmivārjunaḥ // 9.1.167
nirbhayādibhir anyeṣu nihateṣv atha dasyuṣu / sa cicchedaikabhallena bhillasenāpateḥ śiraḥ // 9.1.168
bāṇavraṇagaladraktastasyebhaḥ śatrumardanaḥ / sadhātunirjharodgāramañjanādriṃ vyaḍambayat // 9.1.169
tato labdhajayāvṛtte tatsainye milite 'khile / palāyya hataśeṣāste bhillā daśa diśo yayuḥ // 9.1.170
tato nivṛttasaṅgrāmaḥ pṛthvīrūpo mahīpatiḥ / sa rūpadharadūtena stūyamānaparākramaḥ // 9.1.171
vraṇitānīkaviśrāntyai tasyāmevāṭavībhuvi / vijayī sarasītīre divasaṃ vasati sma tam // 9.1.172
prātas tataḥ prayātaś ca sa rājā kramaśo vrajan / tatprāpa nagaraṃ patrapuraṃ tīrasthamambudheḥ // 9.1.173
tatraikāhaṃ viśaśrāma tatratyena mahībhṛtā / udāracaritākhyena racitocitasatkriyaḥ // 9.1.174
tenaivopahṛtair yānapātraistīrtvā ca sāgaram / aṣṭabhir divasaiḥ prāpa dvīpaṃ muktipuraṃ sa tat // 9.1.175
buddhvā rūpadharastac ca rājā hṛṣṭastamabhyagāt / milataḥ sma ca tau bhūpau kṛtakaṇṭhagrahau mithaḥ // 9.1.176
tatastena samaṃ pṛthvīrūpo rājā sa tatpuram / viveśa pauranārīṇāṃ pīyamāna ivekṣaṇaiḥ // 9.1.177
tatra hemalatā rājñī sa ca rūpadharo nṛpaḥ / dṛṣṭvānurūpaṃ duhiturbhartāraṃ taṃ nanandatuḥ // 9.1.178
atha svasaṃpaducitai rājñā rūpadhareṇa saḥ / ācārair arcitastasthau pṛthvīrūpo 'tra pārthivaḥ // 9.1.179
anyedyuś ca cirotkāyā vedīmāruhya śobhane / lagne rūpalatāyāḥ sa sotsavaḥ pāṇimagrahīt // 9.1.180
satyaṃ śrutaṃ tvayā pūrvam iti vaktum iva śrutim / prāpotphullā tayor dṛṣṭir anyonyarūpadarśinoḥ // 9.1.181
ratnāni lājamokṣeṣu dvayo rūpadharastayoḥ / dadau tathā yathā saiṣa mene ratnākaro janaiḥ // 9.1.182
nirvṛtte ca sutodvāhe citrakṛcchramaṇānsa tān / saṃpūjya vastrābharaṇaiḥ sarvānanyānapūjayat // 9.1.183
tataḥ pure sthitas tasmin pṛthvīrūpanṛpo 'tra saḥ / taddvīpocitam āhāraṃ bheje pānaṃ ca sānugaḥ // 9.1.184
nṛttagītādibhir yāte dine naktaṃ viveśa ca / sūtko rūpalatāvāsabhavanaṃ so 'vanīpatiḥ // 9.1.185
āstīrṇaratnaparyaṅkaṃ ratnakuṭṭimaśobhitam / ratnastambhombhitābhogaṃ ratnadīpaprakāśitam // 9.1.186
tatra bheje tayā sākaṃ sa rūpalatayā yuvā / cirasaṃkalpaguṇitaṃ yathecchaṃ suratotsavam // 9.1.187
surataśramasuptaś ca paṭhadbhir bandimāgadhaiḥ / bodhitaḥ prātar utthāya tasthāvindro yathā divi // 9.1.188
evaṃ daśa dināny atra pṛthvīrūpanṛpo 'vasat / dvīpe navanavair bhogair vilasañ śvaśurāhṛtaiḥ // 9.1.189
ekādaśe dine yuktaḥ sa rūpalatayā tataḥ / gaṇakānumato rājā pratasthe kṛtamaṅgalaḥ // 9.1.190
kṛtānuyātraḥ śvaśureṇā samudrataṭaṃ ca saḥ / vadhvā saha pravahaṇānyārurohānugānvitaḥ // 9.1.191
dināṣṭakena tīrtvābdhiṃ tīrasthe milite bale / udāracarite cāgraprāpte patrapuraṃ yayau // 9.1.192
tatropacaritastena rājñā viśramya kānicit / dināni sa tataḥ prāyātpṛthvīrūpo nareśvaraḥ // 9.1.193
priyāṃ rūpalatāṃ hastinyāropya jayamaṅgale / kalyāṇagirināmāsnamātmanāruhya ca dvipam // 9.1.194
gacchan kramād avirataiḥ so 'tha rājā prayāṇakaiḥ / utpatākadhvajaṃ prāpa pratiṣṭhānaṃ nijaṃ puram // 9.1.195
tatra rūpralatāṃ dṛṣṭvā rūpadarpaṃ purāṅganāḥ / jahustatkālamāścaryanirnimeṣavilocanāḥ // 9.1.196
rājadhānīṃ praviśyātha pṛthvīrūpaḥ kṛtotsavaḥ / dadau citrakṛte tasmai grāmāsnrājā dhanaṃ ca saḥ // 9.1.197
śramaṇau pūjayitvā ca vasubhistau yathocitam / sāmantānsacivānrājaputrāṃś ca samamānayat // 9.1.198
tataḥ sa rūpalatayā priyayā sahitastayā / jīvalokasukhaṃ tatra bheje pṛthvīpatiḥ kṛtī // 9.1.199
ityākhyāya kathāṃ mantrī gomukhastatsukhonmukhaḥ / naravāhanadattāya tam uvācotsukaṃ punaḥ // 9.1.200
evaṃ viṣahyate dhīraiḥ sakleśo virahaściram / tvaṃ punaḥ sahase naikām apideva niśāṃ katham // 9.1.201
prātarbhavānalaṃkāravatīṃ hi pariṇeṣyati / gomukhenaivamukte ca tatra tatsamayāgataḥ // 9.1.202
yaugandharāyaṇasuto marubhūtirabhāṣata / adṛṣṭasmarasaṃtāpaḥ svasthastvaṃ kiṃ na jalpasi // 9.1.203
tāvaddhate pumāndhair yaṃ vivekaṃ śīlam eva ca / yāvat patati kāmasya sāyakānāṃ na gocare // 9.1.204
dhanyāḥ sarasvatī skando jinaś ca jagati trayaḥ / paṭāntalagnatṛṇavatkṣipto vyādhūya yaiḥ smaraḥ // 9.1.205
marubhūtau vadatyevamudvignaṃ vīkṣya gomukham / naravāhanadattas taṃ samarthayitum abhyadhāt // 9.1.206
vinodanārthametanme gomukho yuktamuktavān / snigdho hi virahāyāse sādhuvādaṃ dadāti kim // 9.1.207
samāśvāso yathāśakti svajanair virahāturaḥ / ataḥ paraṃ sa jānāti devaścāsamasāyakaḥ // 9.1.208
ityādi jalpañ chṛṇvaṃś ca tāstāḥ parijanātkathāḥ / naravāhanadattas tāṃ triyāmāmatyavāhayat // 9.1.209
atha sa prātar utthāya vihitāvaśyakakriyaḥ / gaganādavarohantīmapaśyastkāñcanaprabhām // 9.1.210
bhartrālaṃkāraśīlena dharmaśīlena sūnunā / tayālaṃkāravatyā ca svaduhitrā samanvitām // 9.1.211
te cāvatīrya sarve 'pi tatsamīpam upāgaman / abhyanandac ca tānso 'pi taṃ ca te 'pi yathocitam // 9.1.212
tāvac ca hemaratnādibhāravāhāḥ sahasraśaḥ / anye 'py avataranti sma tatra vidyādharā divaḥ // 9.1.213
vijñāyaitaṃ ca vṛttāntaṃ vatsarājaḥ samantrikaḥ / sapatnīkaś ca tatrāgāt tanayotkarṣaharṣitaḥ // 9.1.214
yathārhavihitātithye tasmin vatseśvare 'tha saḥ / rājālaṃkāraśīlas tam uvāca praṇayānataḥ // 9.1.215
rājannalaṃkāravatī kanyeyaṃ tanayā mama / jātaiva caiṣā vyādiṣṭā gaganodgatayā girā // 9.1.216
naravāhanadattasya bhāryāmuṣya sutasya te / sarvavidyādharendrāṇāṃ bhāvinaścakravartinaḥ // 9.1.217
tadetasmai dadāmyenāṃ lagno hy adyānayoḥ śubhaḥ / etadarthaṃ militvāhametaiḥ sarvair ihāgataḥ // 9.1.218
etadvidyādharendrasya tasya vatseśvaro vacaḥ / mahānanugraha iti burvannabhinananda saḥ // 9.1.219
atha nijavidyāvibhavātpāṇitalotpāditena toyena / abhyukṣati sma so 'ṅganabhūmiṃ vidyādharādhīśaḥ // 9.1.220
tatrotpede vedī kanakamayī divyavastrasaṃchannā / nānāratnamayaṃ cāpy akṛtrimaṃ kautukāgāram // 9.1.221
uttiṣṭha lagnavelā prāptā snāhītyuvāca tadanu kṛtī / taṃ naravāhanadattaṃ rājālaṃkāraśīlo 'sau // 9.1.222
snātāya kautukabhrte vedīmānīya dhṛtavadhūveṣām / hṛṣṭo 'laṃkāravatīṃ sa dadau manasātmajāṃ tasmai // 9.1.223
maṇikanakavastrabhūṣaṇabhārasahasrāṇi divyanārīśca / agnau lājavisargeṣv adadāc ca sa sātmajo duhituḥ // 9.1.224
nirvṛtte ca vivāhe sarvān saṃmānya tadanu cāmantrya / saha patnyā putreṇa ca nabhasaiva yathāgataṃ sa yayau // 9.1.225
atha vīkṣya tathopacaryamāṇaṃ praṇataiḥ khecararājabhis tanūjam / udayonmukham atra vatsarājo muditas taṃ ciram utsavaṃ tatāna // 9.1.226
sa ca naravāhanadattaḥ sadvṛttamanoramāmudāraguṇām / prāpyālaṃkāravatīṃ vāṇīm iva sukavirāsta tadrasikaḥ // 9.1.227
tato 'laṃkāravatyā sa yukto vatseśvarātmajaḥ / naravāhanadatto 'tra navavadhvā pitur gṛhe // 9.2.1
tacceṭikānāṃ divyena nṛtyagītena rañjitaḥ / āpānaṃ sevamānaś ca sacivaiḥ saha tasthivān // 9.2.2
ekadā ca tamāgatya sā śvaśrūḥ kāñcanaprabhā / alaṃkāravatīmātā vihitātithyam abravīt // 9.2.3
āgacchāsmadgṛhaṃ paśya tatsundarapuraṃ puram / ramasva tatropavaneṣv alaṃkāravatīyutaḥ // 9.2.4
etac chrutvā tathety uktvā piturāvedya tadgirā / vasantakaṃ sahādāya vadhvā saha samantrikaḥ // 9.2.5
śvaśrvā vidyāprabhāveṇa tayaiva sa vinirmitam / vimānavaramāruhya pratasthe vyomavartmanā // 9.2.6
vimānasthaś ca gaganāts o 'dhastāt pravilokayan / sthalīparimitāṃ pṛthvīṃ samudrān parikhālaghūn // 9.2.7
... / ... // 9.2.8
śvaśrūbhāryādibhiḥ sākaṃ kramātprāpa himācalam / nāditaṃ kiṃnarīgītaiḥ svarvadhūsaṃghasundaram // 9.2.9
tatrāścaryāṇi subahūnyeṣa paśyannavāptavān / naravāhanadatto 'tha tatsundarapuraṃ yuvā // 9.2.10
sauvarṇai ratnanicitaiḥ prāsādair himavatyapi / sumeruśikharabhrāntiṃ kurvadbhir upaśobhitam // 9.2.11
vyomāvatīrṇaś cottīrya vimānāt praviveśa tat / sānāthyadarśanānnṛtyadiva lolair dhvajāṃśukaiḥ // 9.2.12
praviśadrājadhānīṃ ca sa śvaśrvā kṛtamaṅgalaḥ / alaṃkāravatīyuktaḥ savayasyavasantakaḥ // 9.2.13
tatra taṃ divasaṃ divyair bhogaiḥ śvaśrūprabhāvajaiḥ / uvāsa sukṛtī svarga iva śvaśuraveśmani // 9.2.14
anyedyustaṃ ca sā śvaśrūravocatkāñcanaprabhā / asti svayaṃbhūrbhagavānnagare 'sminnumāpatiḥ // 9.2.15
sa dṛṣṭapūjito bhogaṃ mokṣaṃ caiva prayacchati / alaṃkāravatīpitrā tatrodyānaṃ kṛtaṃ mahat // 9.2.16
tīrthaṃ gaṅgāsaraḥsaṃjñamanvarthaṃ cāvatāritam / taṃ tatrārcayituṃ devaṃ vihartuṃ cādya gacchata // 9.2.17
evaṃ śvaśrvā tayoktastu śārvodyānaṃ sahānugaḥ / naravāhanadatto 'gādalaṃkāravatīsakhaḥ // 9.2.18
tarubhiḥ kāñcanaskandhai ratnaśākhāmanoramaiḥ / muktāgucchācchakusumaiḥ kāntaṃ vidrumapallavaiḥ // 9.2.19
tatra gaṅgāsaraḥ snātaḥ pūjitomāpatiś ca saḥ / babhrāma ratnasopānā vāpīḥ kāñcanapaṅkajāḥ // 9.2.20
tāsāṃ tīreṣu hṛdyeṣu kalpavalligṛheṣu ca / sahālaṃkāravatyā sa vijahārānugānvitaḥ // 9.2.21
divyair āpānasaṃgītaiḥ parihāsaiś ca peśalaiḥ / marubhūtyārjavakṛtai ramate sma ca teṣu saḥ // 9.2.22
māsamatramuvāsaivaṃ krīḍannudyānabhūmiṣu / naravāhanadatto 'tra śvaśrūvidyāvihūtibhiḥ // 9.2.23
tato devocitair vastrair alaṃkāraiś ca pūjitaḥ / savadhūkaḥ sahāmātyaḥ kāñcanaprabhayā tayā // 9.2.24
āyayau sa vimānena tenaiva saha sānugaḥ / kauśāmbīṃ sahito vadhvā pitrordattekṣaṇotsavaḥ // 9.2.25
tatra vāsavadattāyā vatsarājasya cāgrataḥ / alaṃkāravatīm āha mātā sā kāñcanaprabhā // 9.2.26
duḥkhaṃ sthāpyastvayā bhartā nerṣyākopena jātucit / tatpāpajo hi virahaḥ putri gāḍhānutāpakṛt // 9.2.27
īrṣyāvatyā mayā pūrvaṃ duḥkhaṃ yat sthāpitaḥ patiḥ / tato 'dya paścāt tāpena dahye tasmin gate vanam // 9.2.28
ity uktvā tāṃ samāśliṣya bāṣpasaṃruddhanetrayā / kāñcanaprabhayā jagme khamutpatya nijaṃ puram // 9.2.29
tatas tasmindine yāte prātaḥ kṛtvocitāḥ kriyāḥ / naravāhanadatte 'tra sthite svasacivānvite // 9.2.30
alaṃkāravatīpārśvaṃ praviśyaiva vilāsinī / ekābravīd bhītabhītā devi strīṃ rakṣa rakṣa mām // 9.2.31
eṣa hi brāhmaṇo hantumāgato māṃ bahiḥ sthitaḥ / etadbhayātpraviṣṭāhaṃ palāyya śaraṇaiṣiṇī // 9.2.32
mā bhaiṣīrbrūhi vṛttāntaṃ ko 'yaṃ kiṃ tvāṃ jighāṃsati / iti pṛṣṭā ca sā vaktuṃ bhūya eva pracakrame // 9.2.33
aśokamālā nāmāhasmasyām eva puri prabho / balasenābhidhānasya kṣatriyasyātmasaṃbhavā // 9.2.34
sāhaṃ kanyā satī pūrvaṃ rūpalubdhena yācitā / haṭhaśarmābhidhānena vipreṇārthavatā pituḥ // 9.2.35
nāhaṃ durākṛtiṃ ghoramukhamicchāmyamuṃ patim / dattā nāse gṛhe 'syeti pitaraṃ cāham abravam // 9.2.36
tac chrutvāpyakarottāvaddhaṭhaśarmā gṛhe pituḥ / prāyaṃ yāvadahaṃ dattā tenāsmai vadhabhīruṇā // 9.2.37
tato vivāhyān icchantīm apy anaiṣīt sa māṃ dvijaḥ / ahaṃ gatā ca taṃ tyaktvaivānyaṃ kṣatriyaputrakam // 9.2.38
so 'bhibhūto 'rthasaṃdarpādyattena haṭhaśarmaṇā / taddvitīyo mayā kṣattrakumāro dhanavāñchritaḥ // 9.2.39
tasya tenāgninā rātrau gatvaivoddīpitaṃ gṛham / tatastena vimuktāhaṃ tṛtīyaṃ kṣatriyaṃ gatā // 9.2.40
tasyāpy ādīpitaṃ tena niśi veśma dvijanmanā / tatastenāpyahaṃ tyaktā saṃpraptā kāṃdiśīkatām // 9.2.41
jambukādavikevātha bibhyatī hantukāmataḥ / haṭhaśarmadvijāttasmātpadātpadamamuñcataḥ // 9.2.42
ihaiva yuṣmadbhṛtyasya balino vīraśarmaṇaḥ / rājaputrasya dāsītvaṃ śaraṇyasyāham āśrayam // 9.2.43
tadbuddhvā mayi nair āśyavidhuro virahāturaḥ / tvagasthiśeṣaḥ saṃvṛtto haṭhaśarmā nivāritaḥ // 9.2.44
madrakṣārthaṃ pravṛttaśca bandhanāyeha tasya saḥ / rājaputro mayā devi vīraśarmā nivāritaḥ // 9.2.45
adya māṃ nirgatāṃ daivāddṛṣṭvākṛṣṭakṛpāṇikaḥ / haṭhaśarmā sa hantuṃ māmito yāvat pradhāvitaḥ // 9.2.46
tenāgatā palāyyeha pratīhāryā dayārdrayā / muktadvārā praviṣṭāhaṃ sa ca jāne sthito bahiḥ // 9.2.47
ity uktavatyāṃ tasyāṃ ca haṭhaśarmāṇamātmanaḥ / naravāhanadattas tamagramānāyayaddvijam // 9.2.48
krodhādaśokamālāṃ tāṃ paśyantaṃ dīptayā dṛśā / vikṛtaṃ kṣurikāhastaṃ kopakampāṅgasaṃdhikam // 9.2.49
uvāca cainaṃ kubrahmanstriyaṃ haṃsi dahasyapi / tadarthaṃ paraveśmāni kimarthaṃ pāpakāryasi // 9.2.50
tac chrutvā sa dvijo 'vādīddharmadārā iyaṃ mama / tyaktvā māṃ cānyato yātā saheya tadahaṃ katham // 9.2.51
ity ukte tena vignā sāśokamālā tadābravīt / bho lokapālā brūtaitatkiṃ na yuṣmāsu sākṣiṣu // 9.2.52
anicchantī haṭhānnītā vivāhy ahamihāmunā / kiṃ tadā ca mayā noktaṃ nāsiṣye te gṛheṣviti // 9.2.53
evam ukte tayā tatra divyā vāgevam abhyadhāt / yathaivāśokamāleyaṃ vakti satyaṃ tathaiva tat // 9.2.54
na caiṣā mānuṣī tattvametadīyaṃ niśamyatām / astyaśokakaro nāma vīro vidyādhareśvaraḥ // 9.2.55
tasyāputrasya caikeva daivādajani kanyakā / aśokamālā nāmnā sāvardhatāsya pitur gṛhe // 9.2.56
yauvanasthā ca sā tena dīyamānānvayārthinā / na kaṃcid aicchad bhartāram atirūpābhimānataḥ // 9.2.57
tena śāpamadātso 'syai nirbandhakupitaḥ pitā / mānuṣyaṃ vraja nāmātra bhavitā ca svam eva te // 9.2.58
pariṇeṣyati cātra tvāṃ virūpo brāhmaṇo haṭhāt / taṃ tyaktvā tadbhayādbhartṝn krameṇa trīn upaiṣyasi // 9.2.59
tato 'py upadrutā tena dāsītvenāśrayiṣyasi / rājaputraṃ balīyāṃsaṃ na caiva sa nivartsyati // 9.2.60
dṛṣṭvā ca dhāvite tasmin hantukāme palāyitā / praviṣṭā rājabhavanaṃ śāpādasmādvimokṣyase // 9.2.61
evaṃ yaśokamālā sā pitrā vidyadharī purā / śaptā tenaiva nāmnādya saiṣā jātātra mānuṣī // 9.2.62
jātaś ca saiṣa śāpānto 'muṣyā gatvādhunā padam / vaidyādharaṃ tvaṃ tatrasthā pravekṣyati nijāṃ tanum // 9.2.63
tato 'bhir ucitākhyena vidyādharamahībhujā / vṛtena bhartrā sahitā śāpaṃ saṃsmṛtya raṃsyate // 9.2.64
ity uktvā virataṃ vācā divyayā sāpi tatkṣaṇam / aśokamālā sahasā gatajīvāpatadbhuvi // 9.2.65
dṛṣṭvā ca tadalaṃkāravatī bāṣpāyitekṣaṇā / naravāhanadattaś ca tatpārśvasthau babhūvatuḥ // 9.2.66
sa tu duḥkhajitāmarṣo rāgāndho vilapannapi / akasmāddhaṭhaśarmābhūddharṣotphullānano dvijaḥ // 9.2.67
kimetaditi pṛṣṭaś ca sarvair vipro jagāda saḥ / mayā janma smṛtaṃ pūrvaṃ tac ca vacmi niśamyatām // 9.2.68
himādrāvasti madanapuraṃ nāmottamaṃ puram / pralambabhuja ityasti tatra vidyādhareśvaraḥ // 9.2.69
tasyodapadyata sthūlabhujākhyas tanayaḥ prabho / sa ca rājasuto bhavyo yauvanastho 'bhavatkramāt // 9.2.70
tataḥ surabhivatsākhyo vidyādharapatiḥ svayam / sakanyo gṛhamāgatya pralambabhujamāha tam // 9.2.71
iyaṃ surabhidattākhyā sutā tvatsūnave mayā / dattā sthūlabhujāyādya guṇavān sa vahatvimām // 9.2.72
tac chrutvā pratipadyaiva samāhūya svasūnave / sa pralambabhujastasmāyetamarthaṃ nyavedayat // 9.2.73
tataḥ sa taṃ sthūlabhujo rūpadarpātsuto 'bravīt / pariṇeṣye na tātaināṃ rūpeṇaiṣā hi madhyamā // 9.2.74
kiṃ putrātyantarūpeṇa mānyā hyeṣā mahānvayā / pitrā dattā mayā cāttā tvatkṛte mānyathā kṛthāḥ // 9.2.75
ity uktaś ca punastena pitrā sthūlabhujaḥ sa tat / nākarodyattatas taṃ sa śaśāpa kupitaḥ pitā // 9.2.76
rūpāhaṃkāradoṣeṇa mānuṣye 'vatarāmunā / bhaviṣyasi ca tatra tvaṃ vikṛto vikaṭānanaḥ // 9.2.77
bhāryāmaśokamālākhyāṃ prāpya śāpacyutāṃ haṭhāt / prāptāsi virahakleśamanicchantyā tayojjhitaḥ // 9.2.78
tasyāścānyaprasaktāyāḥ kṛte duḥkhakṛśīkṛtaḥ / kariṣyasyagnidāhādi pātakaṃ rāgamohitaḥ // 9.2.79
ity uktaśāpaṃ rudatī taṃ pralambabhujaṃ tadā / sādhvī surabhidattā sā pādalagnā vyajijñapat // 9.2.80
dehi śāpaṃ mamāpyevaṃ samāstu gatirāvayoḥ / mā bhūnme bharturekasya kleśo madaparādhataḥ // 9.2.81
evam uktavatīṃ tuṣṭaḥ sādhvīṃ tāṃ parisāntvayan / sa pralambabhujaḥ sūnorevaṃ śāpāntam abhyadhāt // 9.2.82
yadaivāśokamālāyāḥ śāpamokṣo bhaviṣyati / tadaiva jātiṃ smṛtvāyaṃ śāpādasmādvimokṣyate // 9.2.83
prāpya ca svatanuṃ śāpaṃ saṃsmarannirahaṃkṛtiḥ / acirāttvāṃ vivāhyeha tvadyukto bhavitā sukhī // 9.2.84
ity uktā tena sā sādhvī kathaṃciddhṛtimādade / taṃ ca jānīta māṃ sthūlabhujaṃ śāpādiha cyutam // 9.2.85
dṛṣṭaṃ mayā cāhaṃkāradoṣād duḥkham idaṃ mahat / puṃsām adṛṣṭe dṛṣṭe vā śreyo 'haṃkāriṇāṃ kutaḥ // 9.2.86
kṣīṇo me sa ca śāpo 'dyety uktvā muktvā ca tāṃ tanum / haṭhaśarmā sa saṃpede vidyādharakumārakaḥ // 9.2.87
aśokamālādehaṃ ca nītvā vidyāprabhāvataḥ / adṛśyam eva cikṣepa gaṅgāyāmānṛśaṃsyataḥ // 9.2.88
vidyāprabhāvānītaiś ca tattoyair abhitaḥ kṣaṇāt / akṣālayadalaṃkāravatīvāsagṛhaṃ sa tat // 9.2.89
naravāhanadattaṃ ca natvā taṃ bhāvinaṃ prabhum / svakāryasiddhaye prāyādutpatya sa nabhas tataḥ // 9.2.90
vismiteṣv atha sarveṣu prasaṅgād atra gomukhaḥ / anaṅgaratisaṃbaddhāmimāmakathayatkathām // 9.2.91
asti śūrapuraṃ nāma yathārthaṃ nagaraṃ bhuvi / mahāvarāha ityāsīdrājā tatrātidurmadaḥ // 9.2.92
gauryārādhanatas tasya devyāṃ padmaratau sutā / jajñe 'naṅgaratir nāma bhūpasyānanyasaṃtateḥ // 9.2.93
kālena yauvanārūḍhā sā ca rūpābhimāninī / necchati sma patiṃ kaṃcidyācamāneṣu rājasu // 9.2.94
yaḥ śūro rūpavānekaṃ vijñānaṃ vetti śobhanam / tasmai mayātmā dātavya ity uvāca tu niścayāt // 9.2.95
atha tatrāyayurvīrāścatvāro dakṣiṇāpathāt / tatprepsavaḥ śrutodantāstadīpsitaguṇānvitāḥ // 9.2.96
dvāḥsthair āveditāṃs tāṃś ca praviṣṭān pṛcchati sma saḥ / mahāvarāho nṛpatir anaṅgaratisaṃnidhau // 9.2.97
nāma kiṃ kasya yuṣmākaṃ jātirvijñānam eva ca / etadrājavacaḥ śrutvā teṣvekastaṃ vyajijñapat // 9.2.98
pañcapaṭṭikanāmāhaṃ śūdro vijñānamasti me / vayāmi pratyahaṃ pañca paṭṭikāyugalāni yat // 9.2.99
tebhya ekaṃ prayacchāmi brāhmaṇāya dadāmi ca / dvitīyaṃ parameśāya tṛtīyaṃ ca vase svayam // 9.2.100
caturthaṃ me bhavedbhāryā yadi tasyai dadāmi tat / śarīrayātrāṃ vikrīya pañcamena karomy aham // 9.2.101
atha dvitīyo 'pyācakhyāvahaṃ bhāṣājñasaṃjñakaḥ / vaiśyo rutaṃ vijānāmi sarveṣāṃ mṛgapakṣiṇām // 9.2.102
tatastṛtīyo 'yavadadahaṃ khaḍgadharābhidhaḥ / kṣatriyaḥ khaḍgayuddhena jīye nānyena kenacit // 9.2.103
caturthaścābravījjīvadattākhyo 'haṃ dvijottamaḥ / gauriprasādavidyābhyāṃ jīvayāmi mṛtāṃ striyam // 9.2.104
evam uktavatāṃ śeṣāṃ śūdraviṭkṣatriyāstrayaḥ / rūpaṃ śauryaṃ balaṃ caiva śaśaṃsuḥ pṛthagātmanaḥ // 9.2.105
brāhmaṇo rūpavarjaṃ tu balavīryaṃ śaśaṃsa saḥ / tato mahāvarāhaḥ svaṃ kṣattāramavadannṛpaḥ // 9.2.106
nītvā viśramayaitāṃstvaṃ saṃprati svagṛhe 'khilān / tac chrutvā sa tathety uktvā kṣattā tānānayadgṛham // 9.2.107
tato 'bravītsa rājā tāmanaṅgaratimātmajām / eṣāṃ caturṇāṃ vīrāṇāṃ putri ko 'bhimatastava // 9.2.108
śrutvaitatpitaraṃ taṃ sā prāhānaṅgaratistadā / caturṇām apitātaiṣāṃ na ko 'py abhimato mama // 9.2.109
śūdraś ca vayakaścaikaḥ kriyate tasya kiṃ guṇaiḥ / vaiśyo dvitīyaḥ pakṣyādirutair jñātaiś ca tasya kim // 9.2.110
tābhyāṃ kathamahaṃ dadyāmātmānaṃ kṣatriyā satī / tṛtīyastulyavarṇo me bhavati kṣatriyo guṇī // 9.2.111
kiṃ tu sevopajīvī sa daridraḥ prāṇavikrayī / pṛthvīpatisutā bhūtvā kathaṃ syāṃ tasya gehinī // 9.2.112
caturtho brāhmaṇo jīvadatto 'py abhimato na me / sa virūpo vikarmasthaḥ patito vedavarjitaḥ // 9.2.113
sa te daṇḍayituṃ yuktaḥ kiṃ nu tasmai dadāsi mām / varṇāśramāṇāṃ dharmasya rājā tvaṃ tāta rakṣitā // 9.2.114
khaḍgaśūrāc ca nṛpaterdharmaśūraḥ praśasyate / khaḍgaśūrasahasrāṇāṃ dharmaśūro bhavetpatiḥ // 9.2.115
ityādyuktavatīm etāṃ sutām antaḥpuraṃ nijam / visṛjya ca samuttasthau snānādyarthaṃ sa bhūpatiḥ // 9.2.116
dvitīye 'hni ca te vīrā gṛhātkṣatturvinirgatāḥ / babhramurnagare tatra catvaro 'pi sakautukāḥ // 9.2.117
tāvac ca padmakavalo nāmātra vyalavāraṇaḥ / bhagnālāno janaṃ mathnañ śālāyā niragān madāt // 9.2.118
so 'py adhāvac ca tān dṛṣṭvā vīrān hantuṃ mahāgajaḥ / te cāpi tasyābhimukhaṃ prādhāvann udyatāyudhāḥ // 9.2.119
tataḥ khaḍgadharākhyo yastanmadhye kṣatriyaḥ sa tān / anyānnivārya trīn eko gajamabhyāpapāta tam // 9.2.120
lulāva ca karaṃ tasya garjato 'graprasāritam / ekenāpi prahāreṇa visakandāvahelayā // 9.2.121
padamadhye ca nirgatya darśayitvā ca lāghavam / prahāraṃ pradadau pṛṣṭhe dvitīyaṃ tasya dantinaḥ // 9.2.122
tṛtīyena ca ciccheda tasya pādāvubhāvapi / tato muktāraṭir hastī papāta ca mamāra ca // 9.2.123
taṃ dṛṣṭvā vikramaṃ tasya janaḥ sarvo visismiye / rājā mahāvarāhastadbuddhvā citrīyate sma ca // 9.2.124
anyedyuḥ sa gajārūḍho mṛgayāyai nṛpo yayau / vīrāḥ khaḍgadharādyās te catvāro 'pi tam anvaguḥ // 9.2.125
tatra vyāghramṛgakroḍān sasainye rājñi nighnati / adhāvan kupitāḥ siṃhāḥ śrutavāraṇabṛṃhitāḥ // 9.2.126
abhyāpatantamekaṃ ca siṃhaṃ khaḍgadharo 'tha saḥ / ekena tīkṣṇanistriṃśaprahāreṇa dvidhākarot // 9.2.127
dvitīyaṃ ca gṛhītvaiva caraṇe vāmapāṇinā / āsphoṭya bhūtale siṃhaṃ cakāra gatajīvitam // 9.2.128
bhāṣājño jīvadattaś ca pañcapaṭṭika eva ca / ekaikaḥ siṃhamekaikaṃ tathaivāsphoṭayadbhuvi // 9.2.129
evaṃ krameṇa te rājñaḥ paśyataḥ pādacāribhiḥ / līlayā bahavo vīraiḥ siṃhavyāghrādayo hatāḥ // 9.2.130
tataḥ savismayastuṣṭaḥ kṛtākheṭaḥ sa bhūpatiḥ / viveśa svapuraṃ te 'pi vīrāḥ kṣatturgṛhaṃ yayuḥ // 9.2.131
sa ca rājñā praviśyāntaḥpuraṃ śrānto 'pi tatkṣaṇam / tatraivānāyayām āsa tāmanaṅgaratiṃ sutām // 9.2.132
ākhyāya teṣāṃ vīrāṇāmekaikasya parākramam / ākheṭake yathādṛṣṭaṃ tām uvācātivismitām // 9.2.133
pañcapaṭṭikabhāṣājñāvasavarṇāvubhau yadi / vipro 'pi jīvadattaścedrūpahīno vikarmakṛt // 9.2.134
tatkṣitriyasya doṣo 'sti tasya khaḍgadharasya kaḥ / supramāṇasurūpasya balavikramaśālinaḥ // 9.2.135
yena hastī hatas tādṛg yaḥ pinaṣṭi ca bhūtale / gṛhītvā pādataḥ siṃhān khaḍgenānyān nihanti ca // 9.2.136
daridraḥ sevakaśceti doṣastasyocyate yadi / ahaṃ taṃ sevyamanyeṣāṃ kariṣyāmīśvaraṃ kṣaṇāt // 9.2.137
tattaṃ vṛṇīṣva bhartāraṃ yadi te putri rocate / ity uktā tena sānaṅgaratiḥ pitrā jagāda tam // 9.2.138
tarhyānīteṣu sarveṣu teṣu vīreṣviha tvayā / gaṇakaḥ pṛcchyatāṃ tāvat paśyāmaḥ kiṃ bravīti saḥ // 9.2.139
evaṃ tayoktaḥ sa nṛpo vīrānānāyya tatra tān / tatsaṃnidhau sānurodhaḥ papraccha gaṇakaṃ svayam // 9.2.140
paśyāsnaṅgaratereṣāṃ madhyātkena samaṃ mithaḥ / astyānukūlyaṃ lagnaś ca bhavettasyāḥ kadā śubhaḥ // 9.2.141
tac chrutvā pṛṣṭanakṣatras teṣāṃ sa gaṇakottamaḥ / gaṇayitvā ciraṃ kālaṃ rājānaṃ tam abhāṣata // 9.2.142
na cetkupyasi me devaṃ sphuṭaṃ vijñāpayāmi tat / asti tvadduhiturnaiṣāmekenāpyanukūlatā // 9.2.143
na cehāsti vivāho 'syā eṣā śāpacyutātra yat / vidyādharī sa śāpo 'syāstribhir māsair nivartsyati // 9.2.144
tasmānmāsatrayaṃ tāvat pratīkṣantāmamī iha / naiṣāṃ svalokaṃ yātā cettata etadbhaviṣyati // 9.2.145
etanmauhūrtikasyāsya vacaḥ sarve 'pi tatra te / śraddadhus tatra caivāsanvīrā māsatrayāvadhi // 9.2.146
gate māsatraye rājā tān vīrān gaṇakaṃ ca tam / svāgramānāyayām āsa tām anaṅgaratiṃ ca saḥ // 9.2.147
dṛṣṭvā cādhikasaundaryāmakasmāttaṃ sutāṃ nṛpaḥ / jaharṣa gaṇakastāṃ tu prāptakālām amanyata // 9.2.148
idānīṃ brūhi yadyuktaṃ te hi māsāstrayo gatāḥ / iti yāvac ca taṃ rājā gaṇakaṃ pṛcchati sma saḥ // 9.2.149
tāvajjātiṃ nijāṃ smṛtvā sānaṅgaratirānanam / ācchādya svottarīyeṇa mānuṣīṃ tāṃ tanuṃ jahau // 9.2.150
evameṣā sthitā kiṃsviditi rājñā svayaṃ mukham / yāvaduddhāṭyate tasyās tāvat sā dadṛśe mṛtā // 9.2.151
vyāvṛttanetrabhramarā vivarṇavadanāmbujā / haṃsamañjusvanonmuktā padminīva himāhatā // 9.2.152
tataḥ sa sadyas tacchokavajrapātāhato bhuvi / bhūbhṛtpapāta niśceṣṭaḥ svapakṣacchedamūrcchitaḥ // 9.2.153
rājñī padmaratiḥ sāpi vyāmohapatitā yayau / bhraṣṭābharaṇapuṣpā kṣmāmibhabhagneva mañjarī // 9.2.154
muktākrande parijane teṣu vīreṣu duḥkhiṣu / labdhasaṃjñaḥ kṣaṇādrājā jīvadattam uvāca tam // 9.2.155
nātraiṣāṃ śaktir anyeṣām adhunāvasaro 'stu te / pratijñātaṃ tvayā nārīṃ jīvayāmi mṛtāmiti // 9.2.156
yadi vidyābalaṃ te 'sti tajjīvaya sutāṃ mama / dāsyāmi tubhyamevaitāsṃ viprāya prāptajīvitām // 9.2.157
iti rājño vacaḥ śrutvā jīvadatto 'bhimantritaiḥ / abhyukṣya toyais tāṃ rājaputrīm āryām imāṃ jagau // 9.2.158
aṭṭāṭṭahāsahasite karaṅkamālākule durāloke / cāmuṇḍe vikarāle sāhāyyaṃ me kuru tvaritam // 9.2.159
evaṃ tena kṛte yatne jīvadattena sā yadā / bālā na jīvitaṃ prāpa viṣaṇṇaḥ so 'vadattadā // 9.2.160
dattāpi vindhyavāsinyā vidyā me niṣphalā gatā / tadetenopahāsyena kiṃ kāryaṃ jīvitena me // 9.2.161
ity uktvā jīvadattaḥ svaṃ śiraśchettuṃ mahāsinā / yāvat pravartate tāvadudagādbhāratī divaḥ // 9.2.162
bho jīvadatta mā kārṣīḥ sāhasaṃ śṛṇu saṃprati / eṣānaṅgaprabhā nāma sadvidyādharakanyakā // 9.2.163
pitroḥ śāpena mānuṣyamiyantaṃ kālamāgatā / tyaktvādyaitāṃ tanuṃ yātā svalokaṃ svatanuṃ śritā // 9.2.164
tadvindhyavāsinīm eva gatvārādhaya tāṃ punaḥ / tatprasādādimāṃ prāpsyasy api vidyādharīṃ satīm // 9.2.165
na caiṣā divyabhogasthā śocyā rājño na cāpi te / ity udīrya yathātattvaṃ divyā vāgvirarāma sā // 9.2.166
tataḥ sutāyāḥ saṃskāraṃ kṛtvā rājā jahau śucam / sadāro 'pi yayuste 'nye trayo vīrā yathāgatam // 9.2.167
jīvadattastu jātāstho gatvā tāṃ vindhyavāsinīm / tapasārādhayām āsa svapne sāpy ādideśa tam // 9.2.168
tuṣṭā tavāhamuttiṣṭha śṛṇu cedaṃ bravīmi te / asti vīrapuraṃ nāma nagaraṃ tuhinācale // 9.2.169
vidyādharādhirājo 'sti samaro nāma tatra ca / tasyānaṅgavatīdevyāṃ sutānaṅgaprabhājani // 9.2.170
sā rūpayauvanotsekā naicchatkaṃcitpatiṃ yadā / tadātidurgrahakruddhau pitarau śapataḥ sma tām // 9.2.171
mānuṣyaṃ vraja tatrāpi na bhartṛsukhamāpsyasi / kanyeva ṣoḍaśābdā tāṃ tyaktvā tanumihaiṣyasi // 9.2.172
martyo virūpo bhāvī ca khaḍgasiddho 'tha te patiḥ / munikanyābhilāṣeṇa śāpānmartyatvamāgataḥ // 9.2.173
anicchantīm apitvāṃ ca martyalokaṃ sa neṣyati / tvayā tasya viyogo 'tra bhaviṣyatyanyanītayā // 9.2.174
pūrvajanmani tenāṣṭau hṛtā hi parayoṣitaḥ / tenāṣṭajanmabhogārhaṃ duḥkhaṃ so 'nubhaviṣyati // 9.2.175
tvaṃ cātra janmany ekasmin naṣṭānām iva janmanām / duḥkhaṃ prāpsyasi vidyānāṃ bhraṃśena manujīkṛtā // 9.2.176
sarvasyaiva hi pāpiṣṭhasaṃparkaḥ pāpabhāgadaḥ / samapāpaḥ punaḥ strīṇāṃ bhartrā pāpena saṃgamaḥ // 9.2.177
naṣṭasmṛtiḥ patīṃś cātra bahūn prāpsyasi mānuṣān / tvayocitavaradveṣadurgraho vihito yataḥ // 9.2.178
yo 'yācata samānastvāṃ dyucaro madanaprabhaḥ / bhūtvā sa mānuṣo bhūbhṛdante bhāvī patistava // 9.2.179
tatastvaṃ śāpanirmuktā svalokaṃ punarāgatā / tam eva dyucarībhūtaṃ sasṃprāpsyasyucitaṃ patim // 9.2.180
tadevaṃ pitṛśaptā sā bhūtvānaṅgaratiḥ kṣitau / prāptādya pitrornikaṭaṃ jātānaṅgaprabhā punaḥ // 9.2.181
ato vīrapuraṃ gatvā jitvā tatpitaraṃ raṇe / jānantam apikaulīnarakṣitaṃ tāmavāpnuhi // 9.2.182
imaṃ gṛhāṇa khaḍgaṃ ca yena hastagatena te / gatir bhaviṣyaty ākāśe kiṃ cājeyo bhaviṣyasi // 9.2.183
ity uktvārpitakhaḍgā sā tasya devī tirodadhe / sa ca prabubudhe divyaṃ khaḍgaṃ has te dadarśa ca // 9.2.184
athotthāya prahṛṣṭātmā jīvadatto natāmbikaḥ / tatprasādāmṛtāpyāyaśāntāśeṣatapaḥ klamaḥ // 9.2.185
khaḍgahastaḥ kham utpatya paribhramya himālayam / prāpa vīrapurasthaṃ taṃ samaraṃ dyucareśvaram // 9.2.186
tena yuddhajitenātra pradattāṃ pariṇīya saḥ / tāmanaṅgaprabhāṃ bheje divyāṃ saṃbhogasaṃpadam // 9.2.187
kaṃcitkālaṃ sthitaścātra śvaśuraṃ samaraṃ sa tam / jīvadatto jagādaivaṃ tāṃ cānaṅgaprabhāṃ priyām // 9.2.188
manuṣyalokasṃ gacchāvastaṃ pratyutkaṇṭhito 'smi yat / prāṇināṃ hi nikṛṣṭāpi janmabhūmiḥ parā priyā // 9.2.189
etac chrutvā vacas tasya śvaśuraḥ so 'nvamanyata / sā tvanaṅgaprabhā kṛcchrādanumene vijānatī // 9.2.190
athāṅkopāttayā sākamanaṅgaprabhayā tayā / jīvadattaḥ sa nabhasā martyalokamavātarat // 9.2.191
dṛṣṭvātra ramyamekaṃ ca parvataṃ sā jagāda tam / śrāntānaṅgaprabhā kṣipramiha viśramyatāmiti // 9.2.192
tatas tatheti tatraiva so 'vatīrya tayā saha / cakārāhārapānādi tattadvidyāprabhāvataḥ // 9.2.193
tato 'naṅgaprabhāṃ jīvadatto 'sau vidhicoditaḥ / tām uvāca priye kiṃcinmadhuraṃ gīyatāṃ tvayā // 9.2.194
tac chrutvā gātumārebhe sā bhaktyā dhūrjaṭeḥ stutim / tena tadgītaśabdena so 'tha nidrāmagāddvijaḥ // 9.2.195
tāvadākheṭakaśrānto nirjharāmbhobhilāṣukaḥ / rājā harivaro nāma pathā tena kilāyayau // 9.2.196
sa tena gītaśabdena śrutena hariṇo yathā / ākṛṣṭo 'bhyāpatattatra rathamunmucya kevalaḥ // 9.2.197
śakunaiḥ pūrvamākhyātaśubho 'paśyatsa bhūpatiḥ / tāmanaṅgaprabhāṃ satyāmanaṅgasya prabhāmiva // 9.2.198
tadā tadgītarūpābhyaṃ nītaṃ tasya vihastatām / nirbibheda yathākāmaṃ hṛdayaṃ madanaḥ śaraiḥ // 9.2.199
sāpi taṃ vīkṣya sahasā subhagaṃ puṣpadhanvanaḥ / patitā gocare 'naṅgaprabhā kṣaṇamacintayat // 9.2.200
ko 'yaṃ kimayamunmuktapuṣpacāmo manobhavaḥ / kiṃ mūrto gītatuṣṭasya śarvasyānugraho mayi // 9.2.201
iti saṃcintya papraccha sā taṃ madanamohitā / kastvaṃ kathaṃ vanaṃ cedamāgato 'syucyatāmiti // 9.2.202
tato yathāgato yaḥ sa sarvaṃ tasyai śaśaṃsa tat / sa rājā tāmathāpṛcchatkā tvaṃ sundari śaṃsa me // 9.2.203
yaś ca suptasthito 'trāyam eṣa kaḥ kamalānane / iti taṃ pṛṣṭavantaṃ ca saṃkṣepeṇa jagāda sā // 9.2.204
ahaṃ vidyādharī khaḍgasiddhaś caiṣaḥ patir mama / dṛṣṭamātre ca jātāsmi sānurāgādhunā tvayi // 9.2.205
tadehi tāvad gacchāvas tvadīyaṃ nagaraṃ drutam / tāvat prabudhyate nāyaṃ tatra vakṣyāmi vistarāt // 9.2.206
śrutvaitattadvaco rājā pratipadya tatheti saḥ / trailokyarajyasaṃprāptiharṣaṃ harivaro dadhe // 9.2.207
nṛpamaṅke gṛhītvemaṃ gacchāmyutpatya khaṃ javāt / ityanaṅgaprabhā sāntaḥ satvarā samacintayat // 9.2.208
tāvac ca bhraṣṭavidyābhūdbhartṛdroheṇa tena sā / smarantī pitṛśāpaṃ ca viṣādaṃ sahasā yayau // 9.2.209
taddṛṣṭvā kāraṇaṃ pṛṣṭvā sa rājā tām abhāṣata / na viṣādasya kālo 'yaṃ prabudhyetaiṣa te patiḥ // 9.2.210
daivāyattaṃ ca vastvetacchocituṃ nārhasi priye / ko hi svaśirasaś chāyāṃ vidheścollaṅghayedgatim // 9.2.211
tadehi yāma ity uktvā tāṃ sa śraddhitatadgiram / aṅke harivaraścakrerājānaṅgaprabhāṃ drutam // 9.2.212
tato nidhānalabdhyeva tuṣṭo gatvā javāttataḥ / rājāruroha svarathaṃ sa bhṛtyair abhinanditaḥ // 9.2.213
tena svanagaraṃ prāpa sa manaḥ śīghragāminā / rathena ramaṇīyuktaḥ prajānāṃ dattakautukaḥ // 9.2.214
svanāmalāñchane tasminso 'naṅgaprabhayā tayā / saha divyasukhastasthau tato harivaro nṛpaḥ // 9.2.215
sāpy anaṅgaprabhā tatraivāsīttadanurāgiṇī / vismṛtya svaṃ prabhāvaṃ taṃ sarvaṃ śāpavimohitā // 9.2.216
atrāntare sa tatrādrau jīvadatto na kevalam / prabuddho naikṣatānaṅgaprabhāṃ yāvat svam apy asim // 9.2.217
kva sānaṅgaprabhā kaṣṭaṃ kva sa khaḍgo 'pi kiṃ nu tam / hṛtvā gatā sā kiṃ vā tau nītau dvāvapi kenacit // 9.2.218
ity udbhrānto bahūn kurvan vitarkān sa dinatrayam / giriṃ taṃ vicinoti sma dahyamānaḥ smarāgninā // 9.2.219
tato 'vatīrya cinvāno vanāni divasāndaśa / sa babhrāma na cāpaśyat tasyāḥ pādam apikva cit // 9.2.220
hā durjanavidhe kṛcchrātsā dattāpi kathaṃ tvayā / khaḍgasiddhyā saha hṛtā priyānaṅgaprabhā mama // 9.2.221
ityākrandannirāhāro bhramasnnekamavāptavān / grāmaṃ tatra viveśaikamāḍhyaṃ dvijagṛhaṃ ca saḥ // 9.2.222
gṛhiṇī tatra subhagā suvastrās copaveśya tam / āsane priyadattākhyā svaceṭīḥ śīghram ādiśat // 9.2.223
tvaritaṃ jīvadattasya pādau kṣālayatāsya hi / nirāhārasya virahāddinamadya trayodaśam // 9.2.224
tac chrutvā vismito jīvadatto 'ntarvimamarśa saḥ / ihānaṅgaprabhā prāptā kiṃ kimeṣātha yoginī // 9.2.225
iti dhyāyan dhautapādo bhuktataddattabhojanaḥ / praṇataḥ priyadattāṃ tāmatyārtyā pṛcchati sma saḥ // 9.2.226
ekaṃ brūhi kathaṃ vetsi madvṛttāntamanindite / dvitīyaṃ cāpi kathaya priyākhaḍgau kva me gatau // 9.2.227
tac chrutvā tamavocatsā priyadattā pativratā / bharturanyo na me citte svapne 'pi kurute padam // 9.2.228
putrabhrātṛsamān anyān paśyāmi puruṣān aham / na ca me 'narcito yāti kadācid atithir gṛhāt // 9.2.229
tatprabhāveṇa jānāmi bhūtaṃ bhavyaṃ ca bhāvi ca / sā cānaṅgaprabhā nītā rājñā harivareṇa te // 9.2.230
supte tvayi vidheryogāttanmārgāgāminā tadā / gītākṛṣṭopayātena svanāmapuravāsinā // 9.2.231
sā ca śaktyā na te prāptuṃ sa hi rājā mahābalaḥ / sā punastam apityaktvā kulaṭānyatra yāsyati // 9.2.232
khaḍgaṃca devī prādātte tatprāptyai tadvidhāya saḥ / tasyāṃ hṛtāyāṃ divyatvāddevyā evāntikaṃ gataḥ // 9.2.233
kiṃca devyava te 'naṅgaprabhāśāpopavarṇane / svapne bhāvi yadādiṣṭaṃ tatkathaṃ vismṛtaṃ tava // 9.2.234
tadeṣa bhavitavye 'rthe vyāmohas te vṛthaiva kaḥ / pāpānubandhaṃ muñcainaṃ bhūyo bhūyo 'tiduḥkhadam // 9.2.235
kiṃ vādhunā tava tayā pāpayanyānuraktayā / mānuṣībhūtayā bhrātastvaddrohabhraṣṭavidyayā // 9.2.236
ity uktaḥ sa tayā sādhvyā tyaktānaṅgaprabhāspṛhaḥ / taccāpalaviraktātmā jīvadatto jagāda tām // 9.2.237
śāntastvadvacasā mohaḥ satyenāmbāmunā mama / kāmaṃ na śreyase kasya saṃgamaḥ paṇyakarmabhiḥ // 9.2.238
pūrvapāpavaśādetadduḥkhamāpatitaṃ mama / tatkṣālanāya yāsyāmi tīrthānyujjhitamatsaraḥ // 9.2.239
ko me 'naṅgaprabhāhetorvair eṇārthaḥ paraiḥ saha / jitakrodhena sarvaṃ hi jagadetadvijīyate // 9.2.240
iti yāvat sa vaktyatra tāvattasyāḥ patirgṛhe / āyayau priyadattāyā dhārmiko 'tithivatsalaḥ // 9.2.241
kṛtātithyena tenāpi tyajito duḥkhamatra saḥ / viśramya tīrthayātrāyai prāyādāpṛcchya tāvubhau // 9.2.242
tataḥ krameṇa sarvāṇi pṛthvyāṃ tīrthāni so 'bhramat / visoḍhānekakāntārakaṣṭo mūlaphalāśanaḥ // 9.2.243
bhrāntatīrthaś ca tām eva sa yayau vindhyavāsinīm / tatra tepe tapastīvraṃ nirāhāraḥ kuśāstare // 9.2.244
tapastuṣṭā ca sā sākṣāduvācaivaṃ tamambikā / uttiṣṭha putra yūyaṃ hi castvāro māmakā gaṇāḥ // 9.2.245
pañcamūlacaturvakramahodaramukhāstrayaḥ / tvaṃ caturthaś ca vikaṭavadanāskhyaḥ kramottamaḥ // 9.2.246
te yūyaṃ jātu gaṅgāyā vihartuṃ pulinaṃ gatāḥ / tatra snāntī ca yuṣmābhir dṛṣṭaikā munikanyakā // 9.2.247
cāpalekheti kapilajaṭākhyasya muneḥ sutā / prārthyate sma ca sarvaiḥ sā bhavadbhir madanāturaiḥ // 9.2.248
kanyāhamapayāteti tayokte te trayo 'pare / tūṣṇīmāsaṃstvayā sā tu haṭhādvāhāvagṛhyata // 9.2.249
krandati sma ca sā tāta tāta trāyasva māmiti / tac chrutvā nikaṭastho 'tra sa kruddho munirāgamat // 9.2.250
taṃ dṛṣṭvā sā tvayā muktā tato yuṣmāñ śaśāpa saḥ / manuṣyayoniṃ pāpiṣṭhāḥ sarve yāteti tatkṣaṇāt // 9.2.251
prārthitaḥ so 'tha śāpāntam evaṃ vo munirabhyadhāt / yadānaṅgaprabhā rājasutā yuṣmābhir arthitā // 9.2.252
gatā vaidyādharaṃ lokaṃ mokṣyāścāmī tadā trayaḥ / tvaṃ tu vidyādharībhūtāṃ prāpyaitāṃ hārayiṣyasi // 9.2.253
tataḥ prāptāsi vikaṭavadana vyasanaṃ mahat / cirāc ca devīm ārādhya śāpād asmād vimokṣyase // 9.2.254
tvayāsyāścāpalekhāyā hastasparśo yataḥ kṛtaḥ / paradārāpahārotthaṃ pāpamasti ca te bahu // 9.2.255
iti ye madgaṇā yūyaṃ śaptāstena maharṣiṇā / te 'tha jātāḥ stha catvāraḥ pravīrā dakṣiṇāpathe // 9.2.256
pañcapaṭṭikahāṣājñau yau tau khaḍgadharaś ca yaḥ / sakhāyas te trayastvaṃ ca caturtho jīvadattakaḥ // 9.2.257
te ca trayo 'naṅgaratau prayātāyāṃ nijaṃ padam / ihāgatyaiva nirmuktā matprasādena śāpataḥ // 9.2.258
tvayā cārādhitāsmyadya jātaḥ śāpakṣayaś ca te / tadāgneyīṃ gṛhītvemāṃ dhāraṇāṃ svatanuṃ tyaja // 9.2.259
aṣṭajanmopabhogyaṃ ca pātakaṃ tatsakṛddaha / ity uktvā dhāraṇāṃ dattvā devī tasya tirodadhe // 9.2.260
sa martyadehaṃ pāpaṃ ca dagdhvā dhāraṇayā tayā / jīvadattaścirācchāpamukto jajñe gaṇottamaḥ // 9.2.261
devānām apy aho yena pāpena kleśa īdṛśaḥ / parastrīsaṃgamotthena hānyeṣāṃ tena kā gatiḥ // 9.2.262
tāvac ca tatra sānaṅgaprabhā harivare pure / rājño harivarasyāntaḥpurāṇāṃ prāpa mukhyatām // 9.2.263
sa ca rājā tadekāgramanāstasthau divāniśam / svamantriṇi sumantrākhye nyastarājyamahābharaḥ // 9.2.264
ekadā tasya rājñasya nikaṭaṃ madhyadeśataḥ / āgāllabdhavaro nāma nāṭyācāryo 'tra nūtanaḥ // 9.2.265
sa dṛṣṭakauśalastena bhūbhṛtā vādyanāṭyayoḥ / saṃmānyāntaḥpurastrīṇāṃ nāṭyācāryo vyadhīyata // 9.2.266
tenānaṅgaprabhā nṛtte prakarṣaṃ prāpitā tathā / nṛtyanty api sapatnīnāṃ spṛhaṇīyābhavadyathā // 9.2.267
sahavāsāc ca tasyātha nṛttaśikṣārasādapi / nāṭyācāryasya sānaṅgaprabhābhūdanurāgiṇī // 9.2.268
tasyāś ca rūpanṛttābhyāmākṛṣṭaḥ sa śanair aho / nāṭyācāryo 'pi kāmena kim apy anyadanṛtyata // 9.2.269
vijane caikadānaṅgaprabhā sā nāṭyaveśmani / prasahya nāṭyācāryaṃ tam upāgād ratalālasā // 9.2.270
suratānte ca sātyantasānurāgā jagāda tam / tvayā vinā kṛtā nāhaṃ sthātuṃ śakṣyāmy api kṣaṇam // 9.2.271
rājā harivaraścaitad buddhvā naiva kṣamiṣyate / tadehyanyatra gacchāvo yatra rājā na buddhyate // 9.2.272
asti hemahayoṣṭrādi dhanaṃ tava ca bhūbhṛtā / nāṭyatuṣṭena yaddattam asti cābharaṇaṃ mama // 9.2.273
tat tatra tvaritaṃ yāmaḥ sthāsyāmo yatra nirbhayāḥ / etat sa tadvaco hṛṣṭo nāṭyācāryo 'nvamanyata // 9.2.274
tataḥ puruṣaveṣaṃ sā kṛtvānaṅgaprabhā yayau / nāṭyācāryagṛhaṃ ceṭyā saha susnigdhayaikayā // 9.2.275
tatas tadaina tenoṣṭrapṛṣṭhārpitadhanārthinā / sākaṃ sā turagārūḍhā prāyānnāṭyopadeśinā // 9.2.276
sādau vaidyādharīṃ lakṣmīṃ tyaktvā rājaśriyaṃ punaḥ / śiśriye cāraṇarddhiṃ sā dhik strīṇāṃ capalaṃ manaḥ // 9.2.277
gatvā ca nāṭyācāryeṇa tenānaṅgaprabhā saha / dūraṃ sā nagaraṃ prāpa viyogapurasaṃjñakam // 9.2.278
tatra tatsahitā tasthau sukhaṃ sā so 'pi labdhayā / tayā labdhavarākhyāṃ svāṃ satyāṃ mene naṭāgraṇīḥ // 9.2.279
tāvac ca tāṃ gatāṃ kvāpi buddhvānaṅgaprabhāṃ priyām / rājā harivaraḥ so 'bhūddehatyāgonmukhaḥ śucā // 9.2.280
tataḥ sumantro mantrī tam uvācāśvāsayannṛpam / deva kiṃ yanna vetsi tvaṃ paryālocaya tatsvayam // 9.2.281
khaḍgavidyādharaṃ tyaktvā patiṃ tvāṃ dṛṣṭam eva yā / upāśritā kathaṃ tasyāḥ sthair yaṃ syāttvayy api prabho // 9.2.282
laghuṃ kaṃcidgṛhītvā sā gatā sadvastuniḥspṛhā / tṛṇaratnaśalākeva tṛṇadṛṣṭyanurāgataḥ // 9.2.283
nāṭyācāryeṇa sā nūnaṃ nītā sa hi na dṛśyate / saṃgītakagṛhe prātastau sthitāviti ca śrutam // 9.2.284
taddeva vada kastasyāṃ jānato 'pi tavāgrahaḥ / vilāsinī hi sarvasya saṃdhyeva kṣaṇarāgiṇī // 9.2.285
ity ukto mantriṇā so 'tha vicārapatito nṛpaḥ / acintayadaho satyamuktaṃ me sudhiyāmunā // 9.2.286
paryantavirasā kaṣṭā pratikṣaṇavivartinī / bhavasthitirivānityasaṃbandhā hi vilāsinī // 9.2.287
patitaṃ majjayantīṣu darśitotkalikāsu ca / prājñaḥ patatyagādhāsu na strīṣu ca nadīṣu ca // 9.2.288
vyasaneṣu nirudvegā vibhaveṣv apyagarvitāḥ / kāryeṣv akātarā ye ca te dhīrāstair jitaṃ jagat // 9.2.289
ityālocya śucaṃ tyaktvā mantriṇo vacanena saḥ / svadāreṣv eva saṃtoṣa rājā harivaro vyadhāt // 9.2.290
sāpy anaṅgaprabhā tatra viyogapuranāmani / nāṭyācāryayutā tāvat kaṃcit kālaṃ sthitā pure // 9.2.291
tāvattatrāpi saṃjajña nāṭyācāryasya daivataḥ / yūnā sudarśanākhyena dyūtakāreṇa saṃgatiḥ // 9.2.292
tena dyūtahṛtāśeṣadhano 'naṅgaprabhāgrataḥ / kṛtaḥ sudarśanenātra nāṭyācāryo 'cireṇa saḥ // 9.2.293
tadroṣādiva niḥśrīkaṃ tyaktvānaṅgaprabhātha tam / sā sudarśanamevaitaṃ prasahyāśiśriyatpatim // 9.2.294
naṣṭadāradhanaḥ so 'tha nāṭyācāryo 'pratiśrayaḥ / vair āgyāttapase baddhajaṭo gaṅgātaṭaṃ yayau // 9.2.295
sā tvanaṅgaprabhā tena dyūtakāreṇa saṃgatā / sudarśanena tatraiva tasthau navanavapriyā // 9.2.296
ekadā ca patistasyāstaskaraiḥ sa sudarśanaḥ / muṣitāśeṣasarvasvaḥ praviśya rajanau kṛtaḥ // 9.2.297
tatas tāṃ draviṇābhāvād duḥsthitām anutāpinīm / dṛṣṭvā sudarśano 'naṅgaprabhām idam uvāca saḥ // 9.2.298
hiraṇyaguptanāmā yaḥ suhṛnme 'sti mahādhanaḥ / tatsakāśādṛṇaṃ kiṃcidehyadya mṛgayāmahe // 9.2.299
ity uktvā daivahatadhīḥ sa gatvaiva tayā saha / ṛṇaṃ hiraṇyaguptaṃ taṃ vaṇiṅmukhyamayācata // 9.2.300
sa cānaṅgaprabhāṃ dṛṣṭvā vaṇiksāpi ca taṃ tadā / anyonyasābhilāṣau tau babhūvaturubhāvapi // 9.2.301
uvāca caivaṃ sa vaṇiktaṃ sudarśanamādarāt / prātardāsye hiraṇyaṃ vāmadyehaiva tu bhujyatām // 9.2.302
tac chrutvānyādṛśaṃ bhāvam upalakṣya tayor dvayoḥ / sudarśano 'bravīnnāhaṃ bhojane 'dya paṭuḥ sthitaḥ // 9.2.303
vaṇikpatistato 'vādīttarhi tvadvanitā sakhe / bhuṅktāṃ prathamamasmākameṣā hi gṛhamāgatā // 9.2.304
ity uktastena tūṣṇīṃ sa babhūva kitavo 'pi san / sa cānaṅgaprabhāyukto yayāvabhyantaraṃ vaṇik // 9.2.305
tatra cakre tayā sākaṃ pānāhārādinirvṛtim / atarkitopanatayā lasanmadavilāsayā // 9.2.306
sudarśanaḥ sa tasyāś ca nirgamaṃ pratipālayan / bahiḥ sthitaḥ saṃs tadbhṛtyair ūce tatpreritais tataḥ // 9.2.307
bhuktvā gṛhaṃ gatā sā te niryāntī na tvayekṣitā / tattvayā kimihādyāpi kriyate gamyatāmiti // 9.2.308
sāntaḥ sthitā na niryātā na yāsyāmīti sa bruvan / dattvā pādapraharāṃs tais tadbhṛtyair nirakālyata // 9.2.309
tataḥ sudarśano gatvā duḥkhitaḥ sa vyacintayat / kathaṃ me vaṇijā dārā mittreṇāpyamunā hṛtāḥ // 9.2.310
ihaivopanataṃ vā me svapāpaphalamīdṛśam / yanmayā kṛtamanyasya tadanyena kṛtaṃ mama // 9.2.311
kupyāmi kiṃ tadanyasmai kopārhaṃ tatsvakarma me / tacchinadmi na yena syātpunarmama parābhavaḥ // 9.2.312
ityālocya krudhaṃ tyaktvā gatvā badarikāśramam / dyūtakārastadā tatra bhavacchedi vyadhāttapaḥ // 9.2.313
sā ca rūpādhikaṃ prāpya priyaṃ taṃ vaṇijaṃ patim / reme 'naṅgaprabhā bhṛṅgī puṣpātpuṣpamivāgatā // 9.2.314
krameṇa tasya sā cābhūdvaṇijo vipulaśriyaḥ / svāminī sānurāgasya prāṇeṣv api dhaneṣv api // 9.2.315
rājātra vīrabāhuś ca tatrasthāmekasundarīm / buddhvāpi dharmamaryādāṃ rakṣannaiva jahāra tām // 9.2.316
dinaiś ca tadvyayaiḥ so 'bhūdvaṇigalpībhavaddhanaḥ / mlāyati śrīḥ kulastrīva gṛhe bandhakyadhiṣṭhite // 9.2.317
tataḥ suvarṇabhūmyākhyaṃ dvīpaṃ saṃbhṛtabhāṇḍakaḥ / hiraṇyaguptaḥ sa vaṇikprasthito 'bhūdvaṇijyayā // 9.2.318
viyogabhītyā cādāya tām anaṅgaprabhāṃ saha / vrajan pathi kramāt prāpa sa sāgarapuraṃ puram // 9.2.319
tatra sāgaravīrākhyo vāstavyo dhīvarādhipaḥ / nagare 'mbhodhinikaṭe tasyaiko milito 'bhavat // 9.2.320
tenābdhijīvinā sākaṃ so 'tha gatvāmbudhestaṭam / taḍḍhaukitaṃ yānapātramāruroha priyāsakhaḥ // 9.2.321
tato 'bdhau yānapātreṇa tena yāvat prayāti saḥ / vyayaḥ sāgaravīreṇa dināni katicidvaṇik // 9.2.322
ekasmindivase tāvajjaladvidyudvilocanaḥ / ugraḥ saṃhārabhayadaḥ kālameghaḥ samāyayau // 9.2.323
svasthūlavarṣadhāreṇa vāyunā balinā hatam / tato majjitumārebhe yānapātraṃ tadūrmiṣu // 9.2.324
muktākrande parijane manoratha iva svake / majyamāne pravahaṇe kakṣyābaddhottarīyakaḥ // 9.2.325
vaṇigghiraṇyaguptaḥ so 'dṛṣṭvānaṅgaprabhāmukham / hā priye kva tvamity uktvā cikṣepātmānamambudhau // 9.2.326
gatvā ca bāhuvikṣepātkāṃcitprāpa sa daivataḥ / vaṇikpravahaṇīmekāṃ tāṃ cālambyāruroha saḥ // 9.2.327
sāpy anaṅgaprabhā rajjvā baddhe phalahakotkare / tena sāgaravīreṇa jhagityevādhyaropyata // 9.2.328
svayaṃ cāruhya tatraiva bhītāmāśvāsayansa tām / plavamāno yayāvabdhau bāhubhyāṃ vāri vikṣipan // 9.2.329
kṣaṇātpravahaṇe bhagne naṣṭābhramabhavannabhaḥ / sādhoḥ praśāntakopasya tulyo 'bhūtstimito 'mbudhiḥ // 9.2.330
sa cārūḍhaḥ pravahaṇaṃ pañcāhenānileritam / hiraṇyaguptaḥ prāpābdheḥ kūlaṃ daivādvaṇiktataḥ // 9.2.331
avatīrya taṭe so 'tha priyāvirahaduḥkhitaḥ / aśakyapratikāraṃ ca matvā vidhiviceṣṭitam // 9.2.332
gatvā śanaiḥ svanagaraṃ baddhvā dhīrāśayo dhṛtim / hiraṇyagupto bhūyo 'rthān upārjyāsta sunirvṛtaḥ // 9.2.333
sā tvanaṅgaprabhaikāhāccitraṃ phalahakasthitā / tena sāgaravīreṇa prāpitāmbhonidhestaṭam // 9.2.334
tatrāśvāsya ca nītābhūdvīvarendreṇa tena sā / tatsāgarapuraṃ nāma nagaraṃ bhavanaṃ nijam // 9.2.335
tatra rājasamaśrīkaṃ vīraṃ prāṇapradāyinam / suyauvanaṃ surūpaṃ ca vicintyājñāvidhāyinam // 9.2.336
tam eva cakre sānaṅgaprabhā dāśapatiṃ patim / na strī calitacāritrā nimnonnatam avekṣate // 9.2.337
tataḥ kaivartapatinā tena sākamuvāsa sā / tadveśmanyupabhuñjānā tatsamṛddhiṃ tadarpitām // 9.2.338
ekadā sātra harmyāgrādapaśyadrathyayā tayā / yāntaṃ vijayavarmākhyaṃ bhavyaṃ kṣatriyaputrakam // 9.2.339
rūpalubdhāvatīryaiva tam upetya jagāda sā / darśanātkṛṣṭacittāṃ māṃ bhaja praṇayinīmiti // 9.2.340
sa cābhinandya hṛṣṭastāmākāśapatitāmiva / gṛhītvā ca jagāma svaṃ gṛhaṃ trailokyasundarīm // 9.2.341
so 'tha sāgaravīrastāṃ buddhvā kvāpi gatāṃ priyām / tyaktvā sarvaṃ tanuṃ tyakṣyaṃstapasā suranimnagām // 9.2.342
yadagāttatkathaṃ mā bhūdduḥkhaṃ tasya tathāvidham / kva dāśatvaṃ kva tādṛśyā vidyādharyā hi saṃgamaḥ // 9.2.343
sā cānaṅgaprabhā tena samaṃ vijayavarmaṇā / tasthau tatraiva nagare yathāsukhamanargalā // 9.2.344
tataḥ kadācit tatratyaḥ samārūḍhakareṇukaḥ / rājā sāgaravarmākhyo niragād bhramituṃ puram // 9.2.345
svanāmasaṃjñaṃ svakṛtaṃ sa paśyaṃstatpuraṃ nṛpaḥ / tenāyayau pathā yatra gṛhaṃ vijayavarmaṇaḥ // 9.2.346
buddhvā ca nṛpamāyāntaṃ taddarśanakutūhalāt / ārurohātra sānaṅgaprabhā harmyatalaṃ tadā // 9.2.347
dṛṣṭvaiva sā taṃ rājānaṃ tathābhūttadvaśā yathā / haṭhādrājakareṇusthaṃ hastyāroham abhāṣata // 9.2.348
bho hastyāroha naivāhamārūḍhā jātu hastinam / tadārohaya māmatra vīkṣe tāvatkiyatsukham // 9.2.349
tac chrutvādhoraṇe tasminrājānanavilokini / rājā dadarśa tāmindordivaḥ kāntim iva cyutām // 9.2.350
pibaṃś ca tāmatṛptena cakora iva cakṣuṣā / nṛpastatprāptibaddhāśo hastyāroham uvāca saḥ // 9.2.351
nītvā kareṇuṃ nikaṭaṃ pūrayāsyā manoratham / āropayenduvadanāmetāmatrāvilambitam // 9.2.352
iti rājñodite tena hastyāroheṇa ḍhaukitā / adhastāttasya harmyasya tatkṣaṇaṃ sā kareṇukā // 9.2.353
dṛṣṭvā tāṃ nikaṭaprāptāṃ rājñaḥ sāgaravarmaṇaḥ / utsaṅge tasya sānaṅgaprabhātmānamapātayat // 9.2.354
kvādau sa bhartṛvidveṣaḥ kaiṣā bhartṛṣvatṛptatā / hā tasyāḥ pitṛśāpena darśito 'tiviparyayaḥ // 9.2.355
nipātabhīteva ca sā kaṇṭhe taṃ nṛpamagrahīt / tatsparśāmṛtasiktāṅgaḥ so 'pi prāpa parāṃ mudam // 9.2.356
yuktyā samarpitātmānaṃ paricumbanalālasām / tāṃ sa rājā gṛhītvaiva jagāmāśu svamandiram // 9.2.357
tatra tām uktavṛttāntāṃ tadaiva dyucarāṅganām / sa cakāra mahādevīṃ praveśyāntaḥpure nṛpaḥ // 9.2.358
buddhvā rājahṛtāmetāmetya kṣattramivātha saḥ / bahirvijayavarmātra rājabhṛtyānayodhayat // 9.2.359
yuddhe ca tatra tatyāja śarīramaparāṅmukhaḥ / na śūrā viṣahante hi strīnimittaṃ parābhavam // 9.2.360
kimetayā varākyā te bhajāsmānehinandanam / itīva ca surastrībhiḥ sanīto 'bhūtsurālayam // 9.2.361
sāpy anaṅgaprabhā tasminrājñi sāgaravarmaṇi / nadīva sāgare sthair yaṃ babandhānanyagāminī // 9.2.362
bhavitavyabalānmene tena patyā kṛtārthatām / so 'pi janmaphalaṃ prāptaṃ tayāmanyata bhāryayā // 9.2.363
dinaiś ca tasya rājñī sā rājñaḥ sāgaravarmaṇaḥ / dadhre 'naṅgaprabhā garbhaṃ kāle ca suṣuve sutam // 9.2.364
nāmnā samudravarmāṇaṃ taṃ sa rājā pitā śiśum / cakāra vihitodāraputrajanmamahotsavaḥ // 9.2.365
kramāc ca vṛddhimāyātaṃ saguṇaṃ prāptayauvanam / yauvarājye 'bhyaṣiñcattaṃ sutaṃ sa bhujaśālinam // 9.2.366
vivāhahetos tasyātha sūnoḥ samaravarmaṇaḥ / rājñaḥ kamalavatyākhyāṃ sutām āharati sma saḥ // 9.2.367
kṛtodvāhāya tasmai ca putrāyāvarjito guṇaiḥ / samudravarmaṇe rājyaṃ nijaṃ prādātsa bhūpatiḥ // 9.2.368
so 'pi prāpyaiva tadrājyamojasvī kṣatradharmavit / samudravarmā pitaraṃ praṇatastaṃ vyajijñapat // 9.2.369
anujānīhi māṃ tāta diśo jetuṃ vrajāmy aham / ajigīṣuḥ patirbhūmernindyaḥ klība iva striyāḥ // 9.2.370
dharmyā kīrtikarī sā ca lakṣmīriha mahībhujām / yā jitvā pararāṣṭrāṇi nijabāhubalārjitā // 9.2.371
kiṃ teṣāṃ tāta rājatvaṃ kṣudrāṇāmabhibhūtaye / svaprajām eva khādanti mārjārā iva lolupāḥ // 9.2.372
icyūcivān sa tenoce pitrā sāgaravarmaṇā / nūtanaṃ putra rājyaṃ te tattāvattvaṃ prasādhaya // 9.2.373
nāstyapuṇyamakīrtirvā prajā dharmeṇa śāsataḥ / anavekṣya ca śaktiṃ svāṃ yukto rājñāṃ na vigrahaḥ // 9.2.374
vatsa yady api śūrastvaṃ sainyamasti ca te bahu / tathāpi naiva viśvāso jayaśrīścapalā raṇe // 9.2.375
ityādi pitrā prokto 'pi tam anujñāpya yatnataḥ / samudravarmā sa yayau tejasvī digjigīṣayā // 9.2.376
krameṇa ca diśo jitvā sthāpayitvā vaśe nṛpān / prāptahastyaśvahemādirāyayau nagaraṃ nijam // 9.2.377
tatra pitrormahāratnair nānādeśodbhavaiś ca saḥ / caraṇau pūjayām āsa praṇataḥ parituṣṭayoḥ // 9.2.378
tadājñayā ca pradadau brāhmaṇebhyo mahāyaśāḥ / mahādānāni hastyaśvahemaratnamayāni saḥ // 9.2.379
tato vasu tathārthibhyo bhṛtyebhyaś ca vavarṣa saḥ / eko daridraśabdo 'tra yathabhūdarthavarjitaḥ // 9.2.380
tad dṛṣṭvā putramāhātmyam ātmanaḥ kṛtakṛtyatām / rājā sāgaravarmā sa mene 'naṅgaprabhāyutaḥ // 9.2.381
utsavena ca nītvā tānyahāni nṛpatiḥ sa tam / putraṃ samudravarmāṇamavocanmantrisaṃnidhau // 9.2.382
yanmayā putra kartavyaṃ kṛtaṃ tad iha janmani / bhuktaṃ rājyasukhaṃ dṛṣṭaḥ parebhyo na parābhavaḥ // 9.2.383
dṛṣṭastvaṃ cāttasāmrājyaḥ kimanyatprāpyamasti me / tadāśrayāmyahaṃ tīrthaṃ yāvanme dhriyate tanuḥ // 9.2.384
vinaśvare śarīre 'smin kim adyāpi gṛhe tava / itīvaiṣā jarā paśya karṇamūle bravīti me // 9.2.385
ity uktvā sa sute 'nicchaty api tasminnṛpaḥ kṛtī / yayau sāgaravarmātha prayāgaṃ priyayā saha // 9.2.386
tamanuvrajya pitaraṃ sa cāgatya nijaṃ puram / samudravarmā svaṃ rājyaṃ yathāvidhi śaśāsa tat // 9.2.387
rājā sāgaravarmāpi so 'naṅgaprabhayā yutaḥ / prayāge tapasā devaṃ vṛṣadhvajamatoṣayat // 9.2.388
sa svapne tam uvācaivaṃ tripurārirniśākṣaye / tuṣṭo 'smi te sabhāryasya tapasā tadidaṃ śṛṇu // 9.2.389
eṣānaṅgaprabhā tvaṃ ca yuvāṃ vidyādharāvubhau / śāpakṣayānnijaṃ lokaṃ prātaḥ putra gamiṣyathaḥ // 9.2.390
tac chrutvā sa prabubudhe rājānaṅgaprabhā ca sā / tadvadālokitasvapnā taccānyonyamathocatuḥ // 9.2.391
tataś ca nṛpatiṃ taṃ sā hṛṣṭānaṅgaprabhābhyadhāt / āryaputra mayā jātiḥ kṛtsnātmīyā smṛtādhunā // 9.2.392
ahaṃ vidyādharendrasya samarasyātmasaṃbhavā / eṣānaṅgaprabhā nāma pure vīrapurābhidhe // 9.2.393
pitṛśāpādihāgatya vidyābhraṃśena mānuṣī / bhūtvā vidyādharībhāvaṃ sāhaṃ vyasmaramātmanaḥ // 9.2.394
idānīṃ ca prabuddhāhamiti yāvac ca vakti sā / tāvat so 'vatatārātra samarastatpitā divaḥ // 9.2.395
namaskṛtaḥ sa tenātra rājñā sāgaravarmaṇā / uvāca pādapatitāṃ tāmanaṅgaprabhāṃ sutām // 9.2.396
ehi putri gṛhāṇaitā vidyāḥ śāpaḥ sa te gataḥ / tvayāṣṭajanmaduḥkhaṃ hi bhuktamekatra janmani // 9.2.397
ity uktvotsaṅgamāropya vidyāstasyai punardadau / tataḥ sāgaravarmāṇaṃ rājānaṃ tam abhāṣata // 9.2.398
bhavānvidyādharādhīśo madanaprabhasaṃjñakaḥ / ahaṃ ca samaro nāma sutānaṅgaprabhā mama // 9.2.399
pradeyā pūrvameṣā ca varaistaistair ayācyata / na ca teṣāṃ kam apy aicchadbhartāraṃ rūpagarvitā // 9.2.400
tatastulyaguṇenaiṣā tvayātyutkena yācitā / vidhiyogāc ca na tadā tvam apy aṅgīkṛto 'nayā // 9.2.401
martyalokāgamāyāsyāstena śāpamadāmaham / bhūyānme martyaloke 'pi bhāryeyamiti rāgiṇā // 9.2.402
saṃkalpya hṛdaye dhyātvā varadaṃ girijāpatim / yogena svā tanus tyaktā tato vaidyādharī tvayā // 9.2.403
tatas tvaṃ mānuṣo jāto jātā bhāryā tavāpyasau / āgacchatamidānīṃ svaṃ lokaṃ yuktau yuvāṃ mithaḥ // 9.2.404
iti samareṇa sa uktaḥ smṛtajātistāṃ tanuṃ prayāgajale / muktvā sāgaravarmā babhūva madanaprabhaḥ sadyaḥ // 9.2.405
sā punaradhigatavidyā dīptānaṅgaprabhāpi tenaiva / dehenānyeva babhau jātā vidyādharī jhagiti // 9.2.406
sānando madanaprabhaḥ sa ca tataḥ sā cāpy anaṅgaprabhā divyānyonyavapurvilokanalasadgāḍhānurāgāvubhau / sa śrīmānsamaraś ca khecarapatiḥ sarve samutpatya khaṃ jagmurvīrapuraṃ sahaiva kila te vaidyādharaṃ tatpuram // 9.2.407
sa tatra samaro yathāvidhi sutām anaṅgaprabhāṃ tadaiva madanaprabhadyucarabhūbhṛte tāṃ dadau / sa ca kṣapitaśāpayā samamathaitayā prītayā jagāma madanaprabhaḥ svapuramatra cāsītsukham // 9.2.408
itthaṃ svadurnayavipākavaśena divyāḥ śāpacyutā hy avataranti manuṣyaloke / bhuktvā phalaṃ taducitaṃ ca nijāṃ gatiṃ te pūrvārjitena sukṛtena punaḥ prayānti // 9.2.409
iti sa kathāṃ naravāhanadattaḥ sacivān niśamya gomukhataḥ / sālaṃkāravatīkas tutoṣa cakre tataś ca dinakṛtyam // 9.2.410
tato 'nyedyuralaṃkāravatīpārśvasthitaṃ sakhā / naravāhanadattaṃ taṃ marubhūtirvyajijñapat // 9.3.1
paśya paśya varāko 'yaṃ deva kārpaṭikastava / carmakhaṇḍaikavasano jaṭālaḥ kṛśadhūsaraḥ // 9.3.2
siṃhadvārāddivārātraṃ śīte vāpyātape 'pi vā / na calatyeva tannāsya kimadyāpi prasīdasi // 9.3.3
kāle dattaṃ varaṃ hy alpamakāle bahunāpi kim / tadyāvanmriyate naiṣa tāvadasya kṛpāṃ kuru // 9.3.4
tac chrutvā gomukho 'vādītsādhūktaṃ marubhūtinā / kiṃ punarnāparādho 'sti tava devātra kaścana // 9.3.5
kṣayo yāvanna vṛtto hi pāpasya paripanthinaḥ / tāvaddānapravṛtto 'pi dātuṃ śaknoti na prabhuḥ // 9.3.6
parikṣīṇe punaḥ pāpe vāryamāṇo 'pi yatnataḥ / īśvaraḥ pradadātyeva karmāyattamidaṃ kila // 9.3.7
tathā ca lakṣadattasya rājñaḥ kārpaṭikasya ca / labdhadattasya devaitāṃ kathāmākhyāmi te śṛṇu // 9.3.8
abhūllakṣaparaṃ nāma nagaraṃ vasudhātale / tatrāsīllakṣadattākhyas tyāgināmagraṇīrnṛpaḥ // 9.3.9
lakṣādūnaṃ na dātuṃ sa jānāti sma kilārthine / saṃbabhāṣe tu yaṃ tasmai dadau lakṣāṇi pañca saḥ // 9.3.10
tutoṣa yasmai sa punarnidrāridryaṃ cakāra tam / lakṣadatta iti khyātaṃ nāma tasyāta eva tat // 9.3.11
tasyaiko labdhadattākhyaḥ siṃhadvāre divāniśam / tasthau kārpaṭikaścarmakhaṇḍaikakaṭikarpaṭaḥ // 9.3.12
sa nibaddhajaṭaḥ śītavarṣe grīṣmātape 'pi vā / na cacāla tataḥ kṣipraṃ sa rājā ca dadarśa tam // 9.3.13
tathā tasya ciraṃ tatra tiṣṭhataḥ kleśavartinaḥ / na sa rājā dadau kiṃciddātāpi sakṛpo 'pi san // 9.3.14
athaikadā sa nṛpatirjagāmākheṭakāṭavim / sa ca taṃ laguḍaṃ bibhradanvakkārpaṭiko yayau // 9.3.15
tatra tasya sasainyasya vāhanasthasya dhanvinaḥ / vyāghrān varāhān hariṇān bāṇavarṣeṇa nighnataḥ // 9.3.16
agrataḥ pādacārī san sa kārpaṭika ekakaḥ / jaghāna laguḍenaiva varāhān hariṇān bahūn // 9.3.17
sa dṛṣṭvā vikramaṃ tasya citraṃ śūraḥ kiyānayam / iti dadhyau sa rājāntarna tvasmai kiṃcidapyadāt // 9.3.18
kṛtākheṭaḥ sa nagaraṃ svasukhāyāviśannṛpaḥ / sa ca kārpaṭikastasthau siṃhadvāre ca pūrvavat // 9.3.19
kadācidekasīmāntagotrajāvajayāya saḥ / lakṣadatto yayau rājā yuddhaṃ cāsyābhavanmahat // 9.3.20
tatra yuddhe sa tasyāgre rājñaḥ kārpaṭiko bahūn / dṛḍhakhādiradaṇḍāgraprahārair avadhītparān // 9.3.21
jitaśatruḥ sa rājā ca nijaṃ pratyāyayau puram / na ca tasmai dadau kiṃcidapi dṛṣṭaparākramaḥ // 9.3.22
evaṃ kārpaṭikasyātra labdhadattasya tiṣṭhataḥ / vyatīyuḥ pañca varṣāṇi tasya kāṣṭhena jīvataḥ // 9.3.23
ṣaṣṭhe pravṛtte dṛṣṭvā tamekadā daivayogataḥ / sa rājā jātakaruṇo lakṣadatto vyacintayat // 9.3.24
nādyāpyasya mayā dattaṃ cirakliṣṭasya kiṃcana / tadyuktyā kiṃcidetasmai dattvā paśyāmyahaṃ na kim // 9.3.25
kiṃ nāmāsya varākasya vṛttaḥ pāpakṣayo na vā / kiṃ dadāti na vādyāpi lakṣmīrasya ca darśanam // 9.3.26
ityālocya nṛpaḥ svair aṃ bhāṇḍāgāraṃ praviśya saḥ / ratnair bhṛtaṃ mātuluṅgaṃ samudgakam iva vyadhāt // 9.3.27
cakāra sarvāsthānaṃ ca sa vidhāya bahiḥ sabhām / tatra ca prāviśansarve paurasāmantamantriṇaḥ // 9.3.28
tanmadhye ca praviṣṭaṃ taṃ rājā kārpaṭikaṃ svayam / ito nikaṭamehīti jagāda snigdhayā girā // 9.3.29
tataḥ kārpaṭikaḥ śrutvā labdhadattaḥ praharṣavān / agre savidhamāgatya rājñastasyopaviṣṭavān // 9.3.30
tatas tamavadadrājā brūhi kiṃcitsubhāṣitam / tadākarṇyā papāṭhaitām āryāṃ kārpaṭiko 'tha saḥ // 9.3.31
pūrayati pūrṇam eṣā taraṅgiṇīsaṃhatiḥ samudram iva / lakṣmīr adhanasya punar locanamārge 'pi nāyāti // 9.3.32
śrutvaitat pāṭhayitvā ca bhūyas tuṣṭaḥ sa bhūpatiḥ / sadratnapūrṇaṃ tasmai tan mātuluṅgaphalaṃ dadau // 9.3.33
yasya tuṣyati rājāyaṃ dāridryaṃ tasya kṛntati / śocyaḥ kārpaṭikas tv eṣa yam āhūyaivam ādarāt // 9.3.34
mātuluṅgam idaṃ dattaṃ tuṣṭenānena bhūbhṛtā / kalpavṛkṣo 'py abhavyānāṃ prāyo yāti palāśatām // 9.3.35
iti sarve 'pi tad dṛṣṭvā tatrāsthāne viṣādinaḥ / ajñātaparamārthatvātsvair amūcuḥ parasparam // 9.3.36
sa tu kārpaṭiko mātuluṅgamādāya niryayau / āyayau cāgratas tasya bhikṣureko viṣīdataḥ // 9.3.37
sa rājabandināmā taddattvā śāṭakamagrahīt / tasmātkārpaṭikānmātuluṅgaṃ dṛṣṭvā manoramam // 9.3.38
praviśya ca sa bhikṣustadrājñe phalamaḍhaukayat / rājā ca tatparijñāya śramaṇaṃ pṛcchati sma tam // 9.3.39
mātuluṅgaṃ kuta idaṃ bhadanta bhavatāmiti / tataḥ kārpaṭikaṃ so 'smai taddātāraṃ śaśaṃsa tam // 9.3.40
atha rājā viṣaṇṇaś ca vismitaś ca babhūva saḥ / aho adyāpi na kṣīṇaṃ pāpaṃ tasyeti cintayan // 9.3.41
svīkṛtya mātuluṅgaṃ tadutthāyāsthānataḥ kṣaṇāt / cakāra dinakartavyaṃ lakṣadattaḥ sa bhūpatiḥ // 9.3.42
so 'pi kārpaṭiko gatvā siṃhadvāre yathāsthitaḥ / kṛtabhojanapānādirāsīdvikrītaśāṭakaḥ // 9.3.43
dvitīye 'hni sa rājā sa sarvāsthānaṃ tathaiva tat / vidadhe tatra sarve ca sapaurāḥ prāviśan punaḥ // 9.3.44
dṛṣṭvā kārpaṭikaṃ taṃ ca praviṣṭaṃ so 'tha bhūmibhṛt / tathaivāhūya punarapy upāveśayadantike // 9.3.45
pāṭhayitvā ca bhūyo 'pi tāmevāryāṃ prasādataḥ / gūḍharatnaṃ dadau tasmai mātuluṅgaṃ tad eva saḥ // 9.3.46
aho dvitīye divase tuṣṭo 'syāyaṃ vṛthā prabhuḥ / kiṃ tāvadetadityatra sarve dadhyuḥ savismayāḥ // 9.3.47
sa ca kārpaṭiko vigno has te kṛtvā tu tatphalam / rājaprasādaṃ saphalaṃ manvāno niryayau bahiḥ // 9.3.48
tāvattasyāyayau ko'pi viṣayādhikṛto 'grataḥ / pravivikṣutadāsthānaṃ draṣṭukāmo mahīkṣitam // 9.3.49
sa dṛṣṭvā mātuluṅgaṃ tadvavre kārpaṭikāttataḥ / ādade śakunāpekṣī dattvāsmai vastrayor yugam // 9.3.50
praviśya ca nṛpāsthānaṃ pādanamro nṛpāya tat / mātuluṅgaṃ dadāvādau tato 'nyatprābhṛtaṃ nijam // 9.3.51
parijñāya ca tadrājñā phalaṃ sa viṣayādhipaḥ / kuta etattavety ukto 'vocatkārpaṭikāditi // 9.3.52
aho dadāti nādyāpi lakṣmīstasyeha darśanam / ityantaścintayanso 'tha rājābhūdvimanā bhṛśam // 9.3.53
uttasthau mātuluṅgaṃ tadgṛhītvāsthānataś ca saḥ / so 'tha kārpaṭiko vastrayugmaṃ prāpyāpaṇaṃ yayau // 9.3.54
cakre bhojanapānādi vikrīyaikaṃ ca śāṭakam / dvitīyaṃ ca dvidhā kṛtvā vāsasī dve vyadhatta saḥ // 9.3.55
tatastṛtīye 'pi dine sarvāsthānaṃ sa pārthivaḥ / vyadhāttathaiva sarvaś ca praviveśa punarjanaḥ // 9.3.56
tasmai praviṣṭāya ca tanmātuluṅgaṃ tathaiva saḥ / bhūyo 'pyāhūya tāmāryāṃ pāṭhayitvā nṛpo dadau // 9.3.57
vismiteṣv atha sarveṣu so 'pi kārpaṭiko bahiḥ / gatvā rājavilāsinyai tadadādbījapūrakam // 9.3.58
sā tasmai rājasaṃmānataruvallīva jaṅgamā / jātarūpaṃ dadau puṣpamivāgraphalasūcakam // 9.3.59
tatsa vikrīya tadahastasthau kārpaṭikaḥ sukham / vilāsiny api sā rājñaḥ praviveśāntikaṃ tadā // 9.3.60
tasmai ca sthūlaramyaṃ tanmātuluṅgamaḍhaukayat / so 'pi tatpratyabhijñāya tāṃ papraccha tadāgamam // 9.3.61
tato jagāda sā dattamidaṃ kārpaṭikena me / tac chrutvā sa nṛpo dadhyau lakṣmyā so 'dyāpi nekṣitaḥ // 9.3.62
mandapuṇyo na yo vetti matprasādamaniṣphalam / mām eva caitānyāyānti mahāratnāny aho muhuḥ // 9.3.63
iti dhyātvā gṛhītvā tatsthāpayitvā ca rakṣitam / mātuluṅgaṃ sa utthāya cakre bhūpatirāhnikam // 9.3.64
caturthe 'hni ca so 'kārṣīdrājāsthānaṃ tathaiva tat / pūryate sma ca tatsarvaiḥ sāmantasacivādibhiḥ // 9.3.65
tatas tatra tamāyātaṃ bhūyaḥ kārpaṭikaṃ nṛpaḥ / upaveśyāgrataḥ prāgvatsa tamāryāmapāṭhayat // 9.3.66
dadau ca mātuluṅgaṃ tattasmai tac ca drutojjhitam / tasya hastārdhasaṃprāptaṃ dvidhābhūtpatitaṃ bhuvi // 9.3.67
pidhānasaṃdhibhagnāc ca tasmādratnāni niryayuḥ / bhāsayanti tadāsthānaṃ mahārghāṇi bahūni ca // 9.3.68
tāni dṛṣtvābruvan sarve paramārtham ajānatām / tryahaṃ mṛṣā bhramo 'bhūn naḥ prasādas tv īdṛśaḥ prabhoḥ // 9.3.69
etac chrutvābravīdrājā mayā yuktyānayā hy ayam / darśanaṃ śrīrdadātyasya kiṃ na veti parīkṣitaḥ // 9.3.70
pāpāntaś ca tryahaṃ nāsya prāptaḥ prāpto 'sya so 'dya tu / tenaiva darśanaṃ lakṣmyā dattametasya sāṃpratam // 9.3.71
ity uktvā tāni ratnāni grāmān hastyaśvakāñcanam / dattvā cakāra sāmantaṃ sa taṃ kārpaṭikaṃ prabhuḥ // 9.3.72
uttathau ca tataḥ snātumāsthānātsaṃstuvajjanāt / yayau kārpaṭikaḥ so 'pi kṛtārtho vasatiṃ nijām // 9.3.73
evaṃ yāvanna pāpānto vṛttastāvanna labhyate / prabhuprasādo bhṛtyena kṛtaiḥ kaṣṭaśatair api // 9.3.74
ityākhyāya kathāmetāṃ mantrimukhyaḥ sa gomukhaḥ / naravāhanadattaṃ taṃ jagāda svaprabhuṃ punaḥ // 9.3.75
taddeva jāne naitasya nūnaṃ kārpaṭikasya te / vṛttaḥ pāpakṣayo 'dyāpi yena nāsya prasīdasi // 9.3.76
śrūtvaitadgomukhavaco hanta sādhvity udīrya ca / tasmai kārpaṭikākhyāya nijakārpaṭikāya saḥ // 9.3.77
vatseśvarasutaḥ sadyaḥ pradadau grāmasaṃcayam / hastyaśvaṃ hemakoṭiṃ ca sadvastrābharaṇāni ca // 9.3.78
tadaiva rājasadṛśaḥ so 'bhūtkārpaṭikaḥ kṛtī / kṛtajñe satparīvāre prabhau sevāphalā kutaḥ // 9.3.79
evam sthitasya tasyātra jātu sevārtham āyayau / naravāhanadattasya dākṣiṇātyo yuvā dvijaḥ // 9.3.80
pralambabāhunāmā ca sa vīrastaṃ vyajijñapat / kīrtyākṛṣṭastavaiṣo 'haṃ pādau deva samāśritaḥ // 9.3.81
padātpadaṃ ca devasya padātirna calāmy aham / gajavājirathair bhūmau gacchato nāmbare punaḥ // 9.3.82
vidyādharendratā yasmācchrūyate bhāvinī prabhoḥ / dine dine svarṇaśataṃ dīyatāṃ vṛttaye mama // 9.3.83
evam uktavate tasmai tatkilātulatejase / naravāhanadattas tāṃ dadau vṛttiṃ dvijātaye // 9.3.84
tatprasaṅgāc ca vakti sma gomukho deva sevakāḥ / bhavantyevaṃvidhā rājñāṃ tathā ca śrūyatāṃ kathā // 9.3.85
astīha vikramapuraṃ nāmnā puravaraṃ mahat / tatra vikramatuṅgākhyo babhūva nṛpatiḥ purā // 9.3.86
taikṣṇyaṃ kṛpāṇe yasyābhūnna daṇḍe nayaśālinaḥ / dharme ca satatāsaktirna tu strīmṛgayādiṣu // 9.3.87
tasmiṃś ca rājñi kulayo rajaḥsu guṇavicyutiḥ / sāyakeṣv avicāraś ca goṣṭheṣu paśurakṣinām // 9.3.88
tasya vīravaro nāma śūro mālavadeśajaḥ / svākṛtiścāyayau rājño vipraḥ sevārthamekadā // 9.3.89
yasya dharmavatī nāma bhāryā vīravatī sutā / putraḥ sattvavaraśceti trayaṃ parikaro gṛhe // 9.3.90
sevāparikaraścānyattrayaṃ kaṭyāṃ kṛpāṇikā / pāṇau karatalaikasmiṃścarmānyasminsudarpaṇam // 9.3.91
iyanmātre parikare vṛttaye 'rthayate sma saḥ / pratyahaṃ nṛpatestasmāddīnāraśatapañcakam // 9.3.92
rājā ca sa dadau tasmai vṛttiṃ tāṃ lakṣitaujase / paśyāmi tāvadetasya prakarṣamiti cintayan // 9.3.93
dadau ca tasya cārānsa paścājjijñāsituṃ nṛpaḥ / kuryādiyadbhir dīnāraiḥ kiṃ dvibāhurasāviti // 9.3.94
sa ca vīravarasteṣāṃ dīnārāṇāṃ dine dine / śataṃ has te svabhāryāyā bhojanādikṛte dadau // 9.3.95
śatena vastramālyādi krīṇāti sma śataṃ punaḥ / snātvā hariharādīnāmarcanārthamakalpayat // 9.3.96
dvijātikṛpaṇādibhyo dadāvanyacchatadvayam / evaṃ sa viniyuṅkte sma nityaṃ pañcaśatīmapi // 9.3.97
tasthau ca pūrvamadhyāhnaṃ siṃhadvāre 'sya bhūpateḥ / kṛtvāhnikādi cāgatya tatraivāsīn niśāṃ punaḥ // 9.3.98
etāṃ taddinacaryāṃ ca nityaṃ cārā nyavedayan / rājñe tasmai tatastuṣṭaḥ sa tāṃścārānnyavartayat // 9.3.99
so 'pi vīravaras tasya rājñastasthau divāniśam / snānādisamayaṃ muktvā siṃhadvāre dhṛtāyudhaḥ // 9.3.100
athātra taṃ vīravaraṃ jetumicchannivāyayau / śūrapratāpāsahano garjitogro ghanāgamaḥ // 9.3.101
tadā cavarṣati ghane ghorā dhārāśarāvalīḥ / na sa vīravaraḥ siṃhadvārātstambha ivācalat // 9.3.102
rājā vikramatuṅgaś ca prāsādādvīkṣya taṃ sadā / āruroha sa jijñāsuḥ prāsādaṃ taṃ punarniśi // 9.3.103
siṃhadvāre sthitaḥ ko 'tretyupariṣṭājjagāda saḥ / tac chrutvāhaṃ sthito 'treti so 'pi vīravaro 'bhyadhāt // 9.3.104
aho ayaṃ mahāsattvaḥ sumahatpadamarhati / siṃhadvāraṃ na yo muñcatyambude varṣatīdṛśe // 9.3.105
iti yāvac ca sa śrutvā vicintayati bhūmibhṛt / tāvaddūrātsakaruṇaṃ rudatīmaśṛṇotstriyam // 9.3.106
duḥkhito me na rāṣṭre 'sti tadeṣā kā nu roditi / ityālocyābravīdrājā sa taṃ vīravaraṃ tadā // 9.3.107
bho vīravara kāpi strī dūre rodity asau śṛṇu / kaiṣā kiṃ duḥkhamasyāścetyatra gatvā nirūpaya // 9.3.108
tac chrutvā sa tathety uktvā gantuṃ pravavṛte tataḥ / dhunvan karatalaṃ vīravaro baddhāsidhenukaḥ // 9.3.109
dṛṣṭvā taṃ prasthitaṃ meghe jvaladvidyuti tādṛśe / dhārānipātasaṃruddharodorandhre sakautukaḥ // 9.3.110
sakṛpaścābatīryaiva prāsādāttasya pṛṣṭhataḥ / alakṣitaḥ khaḍgapāṇiḥ pratasthe so 'pi bhūmipaḥ // 9.3.111
sa cānusarpanruditaṃ guptānvāgatabhūpatiḥ / gatvā bahiḥ purādekaṃ prāpa vīravaraḥ saraḥ // 9.3.112
hā nātha hā kṛpālo hā śūra tyaktā tvayā katham / vatsyāmīti ca tanmadhye rudatīṃ strīṃ dadarśa tām // 9.3.113
kā tvaṃ śocasi kaṃ nāthamiti pṛṣṭā ca tena sā / uvāca putrā māmetāṃ viddhi vīravara kṣitim // 9.3.114
tasyā vikramatuṅgo me rājā nātho 'dya dhārmikaḥ / mṛtyuś ca bhavitā tasya tṛtīye 'hani niścitam // 9.3.115
etādṛśaś ca bhūyo 'pi patiḥ syātputra me kutaḥ / tenaitamanuśocāmi svātmānaṃ ca suduḥkhitā // 9.3.116
ahaṃ hi bhāvi paśyāmi divyadṛṣṭyā śubhāśubham / tridivastho yathādrākṣītsuprabho devaputrakaḥ // 9.3.117
sa hi puṇyakṣayātsvargātpatanaṃ bhāvi divyadṛk / saptāhātsūkarīgarbhe saṃbhavaṃ caikṣatātmanaḥ // 9.3.118
tataḥ sa sūkarīgarbhavāsakleśaṃ vibhāvayan / devaputro 'nvaśocat tān divyān bhogān sahātmanā // 9.3.119
hā svarga hā hāpsaraso hā nandanalatāgṛhāḥ / hā vatsyāmi kathaṃ kroḍīgarbhe tadanu kardame // 9.3.120
ityādi vilapantaṃ taṃ śrutvābhyetya surādhipaḥ / papraccha so 'pi svaṃ tasmai duḥkhahetumavarṇayat // 9.3.121
tataḥ śakro jagādainam asty upāyo 'tra te śṛṇu / vrajoṃ namaḥ śivāyeti japañ śaraṇam īśvaram // 9.3.122
taṃ gatvā śaraṇaṃ hitvā pāpaṃ puṇyamavāpsyasi / yena prāpsyasi na kroḍayoniṃ svargān na ca cyutim // 9.3.123
ity ukto devarājena suprabho 'tha tatheti saḥ / uktvā namaḥ śivāyeti śaṃbhuṃ śaraṇam agrahīt // 9.3.124
tanmayaḥ sa dinaiḥ ṣaḍbhis tatprasādān na kevalam / nikṣiptaḥ sūkarīgarbhe yāvat svargād uparyagāt // 9.3.125
saptame 'hni ca taṃ svarge tatrāpaśyañ śatakratuḥ / vīkṣate yāvad adhikaṃ lokāntaram asau gataḥ // 9.3.126
itthaṃ śuśoca sa yathā dṛṣṭvāghaṃ bhāvi suprabhaḥ / tathaiva bhāvinaṃ mṛtyuṃ dṛṣṭvā śocāmi bhūbhṛtaḥ // 9.3.127
evam uktavatīṃ bhūmiṃ tāṃ sa vīravaro 'bravīt / yathāmba suprabhasyābhūdupāyaḥ śakravākyataḥ // 9.3.128
tathā yadyasti rājño 'sya rakṣopāyastad ucyatām / iti vīravareṇokte pṛthivī tam uvāca sā // 9.3.129
eka evāstyupāyo 'tra svādhīnaḥ sa tavaiva ca / tac chrutvaiva ca so 'vādīddhṛṣṭo vīravaro dvijaḥ // 9.3.130
tarhi brūhi drutaṃ devi yadi śreyo bhavetprabhoḥ / prāṇair me putradārair vā tajjanma saphalaṃ mama // 9.3.131
ity uktavantamavadatsā taṃ vīravaraṃ kṣitiḥ / astyatra caṇḍikādevī yaiṣā rājakulāntike // 9.3.132
tasyai sattvavaraṃ putram upahārīkaroṣi cet / tato jīvati rājāsau nāstyupāyo 'paraḥ punaḥ // 9.3.133
śrutvaitadvasudhāvākyaṃ dhīro vīravarastadā / yāmi devi karomyetadadhunaivetyuvāca saḥ // 9.3.134
ko 'nyaḥ svāmihitas tvādṛgbhadraṃ te 'stu vrajeti bhūḥ / uktvā tiro 'bhūt sarvaṃ ca rājā so 'nvāgato 'śṛṇot // 9.3.135
tato vikramatuṅge 'sminrājñi cchanne 'nugacchati / drutaṃ vīravarastasyāṃ rātrau sa svagṛhaṃ yayau // 9.3.136
tatra prabodhya bhāryāyai dharmavatyai śaśaṃsa saḥ / svaputram upahartavyaṃ rājārthe vacanādbhuvaḥ // 9.3.137
sā tac chrutvābravītkāryamavaśyaṃ svāmino hitam / tatputrāścādya bhavatā pratibodhyocyatāmiti // 9.3.138
tataḥ prabodhya bālāya tasmai vīravareṇa tat / ūce tadupahārāntaṃ rājārthe yadbhuvoditam // 9.3.139
tac chrutvā sa yathārthākhyo bālaḥ sattvavaro 'bhyadhāt / prabhukāryopayuktāsuḥ puṇyavāṃstāta nāsmi kim // 9.3.140
bhuktaṃ mayā tadannaṃ yacchodhanīyaṃ mayāpi tat / tannītvā tatkṛte devyā upahārīkuruṣva mām // 9.3.141
ityūcivāsaṃ taṃ sattvavaraṃ vīravaraḥ śiśum / satyaṃ bhavasi majjāta ityavocadaviklavam // 9.3.142
etadvikramatuṅgaḥ sa rājā śrutvā bahiḥ sthitaḥ / acintayadaho sarve samasattvā amī iti // 9.3.143
tato vīravaraḥ skandhe sutaṃ sattvavaraṃ sa tam / bhāryā dharmavatī cāsya pṛṣṭhe vīravatīṃ sutām // 9.3.144
gṛhītvā jagmatustau dvau rātrau taccaṇḍikāgṛham / rājā vikramatuṅgaś ca paścācchanno yayau tayoḥ // 9.3.145
tatrāvatāritaḥ skandhātpitrā sattvavaro 'tha saḥ / bālo 'pi dhair yarāśistāṃ natvā devīṃ vyajijñapat // 9.3.146
devi mūrdhopahāreṇa mama jīvatu naḥ prabhuḥ / nṛpo vikramatuṅgo 'tra śāstu ca kṣmāmakaṇṭakām // 9.3.147
evam uktavatas tasya sādhu putretyudīrya saḥ / kṛṣṭvā karatalāṃ sūnośchittvā vīravaraḥ śiraḥ // 9.3.148
pradadau caṇḍikādevyau rājñaḥ śreyo 'stviti bruvan / nāstyaho svāmibhaktānāṃ putre vātmani vā spṛhā // 9.3.149
sādhu vīravara prattaṃ svāmino jīvitaṃ tvayā / api prāṇaiḥ sutasyeti śuśruve vāktadā divaḥ // 9.3.150
tac cātivismite rājñi sarvam paśyati śṛṇvati / bālā vīravatī tasya bhrātur vīravarātmajā // 9.3.151
hatasyopetya mūrdhānamāśliṣya paricumbya ca / hā bhrātariti cākrandya hṛtsphoṭena vyapādi sā // 9.3.152
dṛṣṭvā sutām apimṛtāṃ sā taṃ vīravaraṃ tadā / bhāryā dharmavatī dainyenābravīdracitāñjaliḥ // 9.3.153
rājñaḥ śivaṃ kṛtaṃ tāvattadanujñāṃ prayaccha me / yāvadāttamṛtāpatyadvayāgniṃ praviśāmy aham // 9.3.154
bālā yatreyamajñānāpyevaṃ bhrātṛśucā mṛtā / kā śobhā jīvitenātra naṣṭe 'patyadvaye 'pi me // 9.3.155
niścayeneti jalpantīṃ tāṃ sa vīravaro 'bravīt / evaṃ kuruṣva kim vacmi nahīdānīm anindite // 9.3.156
apatyaśokaikamaye saṃsāre 'sti sukhaṃ tava / tatpratīkṣasva yāvatte racayāmi citāmaham // 9.3.157
ity uktvātra sthitair devīkṣetranirmāṇadārubhiḥ / nyastāpatyaśavāṃ cakre dīpāgnijvalitāṃ citām // 9.3.158
tato dharmavatī bhāryā pādau tasya praṇamya sā / janmāntare 'pi me bhūyādaryaputra patirbhavān // 9.3.159
śivaṃ rājño 'stu cety uktvā sādhvī tasmiṃścitānale / jvālājaṭāle nyapatacchītalahradalīlayā // 9.3.160
tatsa vikramatuṅgaś ca dṛṣṭvā guptasthito nṛpaḥ / kenaiṣāmanṛṇo 'haṃ syāmityāsīddhyānamohitaḥ // 9.3.161
tato vīravaraḥ so 'pi dhīracetā vyacintayat / saṃpannaṃ svāmikāryaṃ me sākṣād divyā hi vākchrutā // 9.3.162
bhuktānnapiṇḍaḥ saṃśuddhaḥ prabhostadadhunā mayā / sarvamiṣṭaṃ vyayīkṛtya bharaṇīyaṃ kuṭumbakam // 9.3.163
ekasyātmabharitvena ca cakāstyeva jīvitam / tat kiṃ nātmopahāreṇāpy arcayāmy ambikām imām // 9.3.164
iti vīravaraḥ sattvaniṣṭhaḥ saṃkalpya caṇḍikām / devīṃ tāṃ varadāṃ pūrvaṃ sa stotreṇopatasthivān // 9.3.165
maheśvari namastubhyaṃ praṇatābhayadāyini / saṃsārapaṅkam agraṃ māṃ śaraṇāgatamuddhara // 9.3.166
tvaṃ prāṇaśaktir bhūtānāṃ tvayedaṃ ceṣṭate jagat / sṛṣṭer ādau svasaṃbhūtā svayaṃ dṛṣṭāsi śaṃbhunā // 9.3.167
jvalantī viśvamudbhāsya durnirīkṣyeṇa tejasā / uccaṇḍākāṇḍabālārkakoṭipaṅktirivoditā // 9.3.168
bhujānāṃ cakravālena saṃchāditadigantarā / khaḍgakheṭakakodaṇḍaśaraśūlādidhāriṇā // 9.3.169
saṃstutāsi ca tenaiva devenaivaṃ triśūlinā / namas te caṇḍi cāmuṇḍe maṅgale tripure jaye // 9.3.170
ekānaṃśe śive durge nārāyaṇi sarasvati / bhadrakāli mahālakṣmi siddhe ruruvidāriṇi // 9.3.171
tvaṃ gāyatrī mahārājñī revatī vindhyavāsinī / umā kātyāyanī ca tvaṃ śarvaparvatavāsinī // 9.3.172
ityādibhir nāmabhis tvām devi stutiparaṃ haram / śrutvā skando vasiṣṭhaś ca brahmādyās tvāṃ ca tuṣṭuvuḥ // 9.3.173
stuvantas tvāṃ ca bhagavaty amarā ṛṣayo narāḥ / īpsitābhyadhikān kāmān prāptāś ca prāpnuvanti ca // 9.3.174
tanme prasīda varade gṛhāṇa tvamimāmapi / maccharīropahārārcāṃ śreyo rājño 'stu matprabhoḥ // 9.3.175
ity udīrya śiraśchettuṃ yāvadicchati sa svakam / udabhūdbhāratī tāvadaśarīrā nabhastalāt // 9.3.176
mā kārṣīḥ sāhasaṃ putra sattvenaivāmunā hy aham / suprītā tava tanmattaḥ prārthayesvepsitaṃ varam // 9.3.177
tac chrutvā so 'bravīdvīravarastuṣṭāsi devi cet / rajā vikramatuṅgastajjīvatvanyatsamāśatam // 9.3.178
bhāryāpatyāni jīvantu mama ceti vare 'rthite / tena bhūyaḥ samudabhūdevamastviti vāgdivaḥ // 9.3.179
tatkṣaṇaṃ te ca jīvantas trayo 'pyuttasthurakṣataiḥ / dehair dharmavatī sattvavaro vīravatī ca sā // 9.3.180
tato vīravaro hṛṣṭo bodhitāndevyanugrahāt / nītvā tānsvagṛhaṃ sarvānrājño dvāramagātpunaḥ // 9.3.181
nṛpo vikramatuṅgaś ca taddṛṣṭvā hṛṣṭavismitaḥ / gatvā punastaṃ prāsādamārohastvamalakṣitaḥ // 9.3.182
siṃhadvāre sthitaḥ ko 'tretyupariṣṭāduvāca ca / tac chrutvādhaḥsthito vīravarastaṃ pratyuvāca saḥ // 9.3.183
ahaṃ sthito 'tra tāṃ ca strīṃ vīkṣituṃ gatavāhanam / devateva ca sā kvāpi dṛṣṭanaṣṭeva me gatā // 9.3.184
śrutvaitatkṛtsnavṛttāntaṃ dṛṣṭvā so 'tyantamadbhutam / bhūbhṛdvikramatuṅgo 'tra rātrāveko vyacintayat // 9.3.185
aho apūrvaḥ ko 'pyeṣa puruṣātiśayo bata / yaḥ karotīdṛśaṃ ślāghyamullekhaṃ na ca śaṃsati // 9.3.186
gambhīro 'pi viśālo 'pi mahāsattvo 'pi nāmbudhiḥ / acalena mahāvātasparśe 'pi spardhate 'munā // 9.3.187
parokṣaṃ niśi yenaivaṃ putradāravyayena me / prāṇāḥ pradattās tasyāsya kuryāṃ kāṃ pratyupakriyām // 9.3.188
ityādyākalayanrājā prāsādādavatīrya saḥ / praviśyābhyantaraṃ rātriṃ smayamāno nināya tām // 9.3.189
prātaś ca sa mahāsthāne tasminvīravare sthite / tadīyaṃ kathayām āsa tadrātricaritādbhutam // 9.3.190
tataḥ saṃstūyamānasya sarvair vīravarasya saḥ / babandha tasya sasutasyāpi paṭṭaṃ narādhipaḥ // 9.3.191
prādādbahūṃś ca viṣayānaśvānratnāni vāraṇān / daśa kāñcanakoṭīś ca vṛttiṃ ṣaṣṭiguṇāmapi // 9.3.192
tatkṣaṇādrājatulyaś ca so 'bhūdvīravaro dvijaḥ / ucchritenātapatreṇa kṛtārthaḥ sakuṭumbakaḥ // 9.3.193
iti sa kathāṃ kathayitvā vidadhānaḥ prastutopasaṃhāram / naravāhanadattaṃ taṃ punaravadadgomukho mantrī // 9.3.194
evaṃ deva kṣmābhṛtāmekavīrā bhṛtyāḥ kecit puṇyayogān milanti / ye svāmyarthe tyaktadehādyapekṣāḥ asmyaglokau dvau susattvā jayanti // 9.3.195
tadeṣa tādṛgvidha eva dṛśyate dvijapravīrastava deva sevakaḥ / navāgataḥ sattvaguṇādhikādhikaḥ pralambabāhuḥ sthirasauṣṭhavākṛtiḥ // 9.3.196
iti nijasacivādudārasattvo vipulamater avadhārya gomukhāt saḥ / naravāhanadattarājaputro hṛdi paritoṣamanuttamaṃ babhāra // 9.3.197
evaṃ sa nivasaṃs tatra vatseśasya pitur gṛhe / gomukhādyaiḥ svasacivaiḥ sevyamāno 'nurāgibhiḥ // 9.4.1
viharaṃś cāpy alaṃkāravatyā devyānuraktayā / mānavighnāsahodgāḍhatatpremamuṣiterṣyayā // 9.4.2
naravāhanadatto 'tha kadācinmṛgakānanam / jagāma rathamāruhya paścādārūḍhagomukhaḥ // 9.4.3
pralambabāhau tasmiṃśca vipravīre 'grayāyini / cakārākheṭakakrīḍāṃ sa tatra sahito 'nugaiḥ // 9.4.4
sarvaprāṇena dhāvatsu rathāśveṣvapi tasya saḥ / pralambabāhus tadvegaṃ vijitya purato yayau // 9.4.5
so 'vadhītsāyakaiḥ siṃhavyāghrādīnsyandane sthitaḥ / pralambabāhus tvasinā pādacārī jaghāna tān // 9.4.6
aho śauryamaho jaṅghājavo 'syeti visismiye / naravāhanadattaś ca dṛṣṭvā dṛṣṭvā sa taṃ dvijam // 9.4.7
kṛtākheṭaḥ pariśrāntaḥ sa sasārathigomukhaḥ / pralambabāhau subhaṭe tasminnagrasare tataḥ // 9.4.8
rathārūḍhastṛṣākrāntaḥ salilānveṣaṇakramāt / vatseśvarātmajo dūraṃ viveśānyanmahāvanam // 9.4.9
tatrotphullahiraṇyābjaṃ divyaṃ prāpa mahatsaraḥ / dvitīyam iva bahvarkabimbaṃ bhūmigataṃ nabhaḥ // 9.4.10
tatra sa snātapītāmbhāḥ kṛtasnānādisānugaḥ / tadekadeśe caturo dūrādaikṣata pūruṣān // 9.4.11
divyākṛtīn divyavastrān divyābharaṇabhūṣitān / hemāmbujāni sarasastasmāduccitya gṛhṇataḥ // 9.4.12
upāgātkautukāttāṃś ca pṛṣṭaḥ ko 'sīti tair api / anvayaṃ nāma vṛttāntaṃ nijaṃ tebhyaḥ śaśaṃsa saḥ // 9.4.13
te 'pyevaṃ darśanaprītāḥ pṛṣṭavantaṃ tamabruvan / asti madhye mahāmbhodheḥ śrīmaddvīpavaraṃ mahat // 9.4.14
yan nārikeladvīpākhyaṃ khyātaṃ jagati sundaram / tatra santi ca catvāraḥ parvatā diyabhūmayaḥ // 9.4.15
maināko vṛṣabhaścakro balāhaka iti smṛtāḥ / caturṣu teṣu catvāro nivasāma ime vayam // 9.4.16
eko 'smākaṃ rūpasiddhirnāmnā vividharūpadhṛt / pramāṇasiddhiraparo bṛhatsūkṣmapramāṇadṛk // 9.4.17
jñānasiddhistṛtīyaś ca bhaviṣyadbhūtabhāvyavit / devasiddhiścaturtho 'pi sarvadaivatasiddhibhṛt // 9.4.18
te vayaṃ hemakamalānyetānyādāya sāṃpratam / devaṃ pūjayituṃ yāmaḥ śvetadvīpe śriyaḥ patim // 9.4.19
tadbhaktā hi vayaṃ sarve tatprasādena cādriṣu / teṣu sveṣvādhipatyaṃ naḥ siddhiyuktāś ca saṃpadaḥ // 9.4.20
tadehi darśayāmas te śvetadvīpe hariṃ prabhum / nayāmastvantarikṣeṇa yadi te rocate sakhe // 9.4.21
ity uktavadbhis taiḥ sākaṃ devaputrais tatheti saḥ / naravāhanadatto 'tra svādhīnāmbuphalādike // 9.4.22
gomukhādīnavasthāpya śvetadvīpaṃ vihāyasā / yayau gṛhītaḥ svotsaṅge tanmadhyāddevasiddhinā // 9.4.23
tatrāvatīrya gaganād dūrād evopasṛtya ca / pārśvasthitābdhitanayaṃ pādāntasthavasuṃdharam // 9.4.24
śaṅkhacakragadāpadmaiḥ sevyamānaṃ savigrahaiḥ / bhaktyopagīyamānaṃ ca gandharvair nāradādibhiḥ // 9.4.25
praṇamyamānaṃ devaiś ca siddhair vidyādharais tathā / agropaviṣṭagaruḍaṃ śeṣaśayyāgataṃ harim // 9.4.26
sa dadarśa caturbhistaiḥ prāpito devaputrakaiḥ / kasya nābhyudaye heturbhavetsādhusamāgamaḥ // 9.4.27
tato 'rcitaṃ devaputraiḥ kaśyapādyaiś ca saṃstutam / naravāhanadattas tamastauṣītprāñjaliḥ prabhum // 9.4.28
namo 'stu tubhyaṃ bhagavan bhaktakalpamahīruha / lakṣmīkalpalatāśliṣṭavapuṣe 'bhīṣṭadāyine // 9.4.29
namas te divyahaṃsāya sanmānasanivāsine / satatoditanādāya parākāśavihāriṇe // 9.4.30
tubhyaṃ namo 'tisarvāya sarvābhyantaravartine / guṇātikrāntarūpāya pūrṇaṣāḍguṇyamūrtaye // 9.4.31
brahmā te nābhikamale svadhyāyodyan mṛdudhvaniḥ / tadbhūtānekacaraṇo 'py eṣa ṣaṭcāraṇāyate // 9.4.32
bhūmipādo dyumūrdhā tvaṃ dikśrotro 'rkendulocanaḥ / brahmāṇḍajaṭharaḥ ko'pi puruṣo gīyase budhaiḥ // 9.4.33
tvatto dhāmanidheścāsau bhūtagrāmo vijṛmbhate / nātha sphuliṅgasaṃghāta iva prajvalato 'nalāt // 9.4.34
punaś ca praviśatyeṣa tvām eva pralayāgame / dinānte vigrahavrāta iva vāsamahādrumam // 9.4.35
sṛjasy ullasitaḥ svāṃśāṃs tvam etān bhuvaneśvarān / anantavelākṣubhitas taraṅgān iva vāridhiḥ // 9.4.36
viśvarūpo 'py arūpastvaṃ viśvakarmāpi cākriyaḥ / viśvādhāro 'py anādhāraḥ kaḥ sa tattvamavaiti te // 9.4.37
tāṃ tāmṛddhiṃ surāḥ prāptāstvatprasannekṣaṇekṣitāḥ / tatprasīda prapannaṃ māṃ paśya paśyārdrayā dṛśā // 9.4.38
evaṃ kṛtastutiṃ dṛṣṭvā saprasādena cakṣuṣā / naravāhanadattaṃ taṃ harirnāradam abhyadhāt // 9.4.39
gaccha kṣīrodasaṃbhūtā yā varāpsarasaḥ purā / nyāsīkṛtya mayāhas te śakrasya sthāpitāḥ svakāḥ // 9.4.40
tāstasmānmama vākyena mṛgayitvā mahāmune / āropya tadrathe sarvāḥ satvaraṃ tvamihānaya // 9.4.41
ity ukto hariṇā gatvā nāradaḥ sa tatheti tāḥ / āninye 'psarasaḥ śakrāttadrathena samātaliḥ // 9.4.42
tena tāsūpanītāsu praṇatenāpsaraḥsvatha / vatsarājatanūjaṃ taṃ bhagavānādideśa saḥ // 9.4.43
naravāhanadattaitāstubhyamapsaraso mayā / dattā vidyādharendrāṇāṃ bhaviṣyaccakravartine // 9.4.44
tvamāsāmucito bhartā bhāryāścaitāstavocitāḥ / kāmadevāvatāro hi nirmitastvaṃ purāriṇā // 9.4.45
tac chrutvā pādapatite tasminvatseśvarātmaje / labdhaprasādamudite harirmātalimādiśat // 9.4.46
naravāhanadatto 'sāv apsaraḥ sahitastvayā / prāpyatāṃ svagṛhaṃ yāvat pathā yenāyamicchati // 9.4.47
evaṃ bhagavatādiṣṭe sāpsaraskaḥ praṇamya tam / naravāhanadattaḥ sa rathaṃ mātalisārathim // 9.4.48
āruhya devaputraistaiḥ sākaṃ kṛtanimantraṇaiḥ / nārikelamagāddvīpaṃ devaiścaiva kṛtaspṛhaḥ // 9.4.49
tatra tair arcito rūpasiddhiprabhṛtibhiḥ kṛtī / caturbhir divyapuruṣaiḥ śakrasārathinā yutaḥ // 9.4.50
mainākavṛṣabhādyeṣu tannivāsādriṣu kramāt / apsarobhiḥ samaṃ tābhiḥ svargaspardhiṣvaraṃsta saḥ // 9.4.51
madhumāsāgamotphullanānātaruvanāsu ca / vijahāra tadudyānavanabhūmiṣu kautukī // 9.4.52
paśyaitāstarumañjaryaḥ pṛthupuṣpavilocanaiḥ / kāntaṃ vasantamāyāntaṃ paśyantīva vikasvaraiḥ // 9.4.53
janmakṣetre 'tra mā bhūnnaḥ saṃtāpo 'rkakaroṣmajaḥ / itīvācchāditaṃ paśya phullaiḥ sarasijaiḥ saraḥ // 9.4.54
paśyojjvalaṃ karṇikāram upetyāpi visaurabham / vimuñcantyalayo nīcaṃ śrīmantam iva sādhavaḥ // 9.4.55
paśyeha kiṃnarīgītaiḥ kokilānāṃ ca kūjitaiḥ / rutair alīnāṃ saṃgītamṛturājasya tanyate // 9.4.56
ityādi devaputrāste bruvāṇāstāmadarśayan / naravāhanadattāya tasmai svopavanāvalīm // 9.4.57
tatpureṣv api cikrīḍa paśyanvatseśvarātmajaḥ / sa vasantotsavoddāmapranṛtyatpauracarcarīḥ // 9.4.58
bubhuje sāpsaraskaś ca bhogānatrāmarocitān / sukṛto yatra gacchanti tatraiṣāmṛddhayo 'grataḥ // 9.4.59
evaṃ sthitvā tricaturāndivasāndevaputrakān / naravāhanadattas tānsuhṛdo nijagāda saḥ // 9.4.60
gacchāmyahaṃ svanagarīṃ tātasaṃdarśanotsukaḥ / tadyūyaṃ tāṃ purīmetya kṛtārthayata paśyata // 9.4.61
tac chrutvā te 'bruvandṛṣṭaḥ sārastasyāḥ puro bhavān / kimanyatpraptividyena smartavyāstu vayaṃ tvayā // 9.4.62
ity uktvā pratimuktastair upanītendrasadratham / naravāhanadatto 'sau mātaliṃ tam abhāṣata // 9.4.63
yatradivyasarastīre sthitā me gomukhādayaḥ / tena mārgeṇa kauśāmbīṃ purīṃ prāpaya māmiti // 9.4.64
tatas tatheti tenoktaḥ sāpsaraskaḥ sa tadrathe / āruhya tatsaraḥ prāpa gomukhādīndadarśa ca // 9.4.65
āyāta svapathā śīghraṃ sarvaṃ vakṣyāmi vo gṛhe / ity uktvā tāṃś ca kauśāmbīṃ yayau śakrarathena saḥ // 9.4.66
tatrāvatīrya nabhasaḥ pūjitaṃ preṣya mātalim / apsarobhir yutastābhiḥ sa viveśa svamandiram // 9.4.67
sthāpayitvā ca tās tatra gatvā vatseśvarasya saḥ / tadāgamanahṛṣṭasya vavande caraṇau pituḥ // 9.4.68
māturvāsavadattāyāḥ padmāvatyās tathaiva ca / abhyanandaṃś ca te 'pyenaṃ darśanātṛptacakṣuṣaḥ // 9.4.69
tāvac ca sa rathārūḍho gomukho 'tra sasārathiḥ / pralambabāhunā tena vipreṇa samamāyayau // 9.4.70
atha sthite mantrivarge pitrā pṛṣṭaḥ śaśaṃsa saḥ / naravāhanadattas taṃ svavṛttāntaṃ mahādbhutam // 9.4.71
dadāti tasya kalyāṇamitrasaṃyogamīśvaraḥ / icchatyanugrahaṃ yasya kartuṃ sukṛtakarmaṇaḥ // 9.4.72
iti śaṃsatsu sarveṣu rājā vatseśvaro 'tha saḥ / cakāra tuṣṭastanayasyācyutānugrahotsavam // 9.4.73
dadarśa pādapatanāyānītā gomukhena ca / hariprasādalabdhāstāḥ sadāro 'psarasaḥ snuṣāḥ // 9.4.74
devarūpāṃ devaratiṃ devamālāṃ tathaiva ca / devapriyāṃ caturthīṃ ca ceṭībhiḥ pṛṣṭanāmakāḥ // 9.4.75
kvāhaṃ kva mayyapsaraso diṣṭyāhaṃ rājasūnunā / naravāhanadattena bhuvi svarnagarī kṛtā // 9.4.76
itīvāvakirantī mā sindūraṃ vitatotsavā / caladraktapatākābhiḥ kauśāmbī dadṛśe tadā // 9.4.77
naravāhanadattaś ca pitrordattotsavo dṛśoḥ / anyāḥ saṃbhāvayām āsa bhāryā mārgonmukhīrnijāḥ // 9.4.78
tāścaturbhir dinair varṣair iva taṃ ca kṛśīkṛtāḥ / anandayan varṇayantyas tāṃ tāṃ virahavedanām // 9.4.79
gomukho vanavāse ca rakṣato rathavājinaḥ / pralambabāhoḥ siṃhādivadhaśauryamavarṇayat // 9.4.80
evaṃ śrutisukhāñ śṛṇvan kathālāpān ayantraṇān / nirvarṇayamś ca kāntānāṃ rūpaṃ sa nayanāmṛtam // 9.4.81
kurvaṃścāṭūni ca pibanmadhūni sacivair yutaḥ / naravāhanadatto 'tra taṃ kālamavasatsukhī // 9.4.82
ekadāntaralaṃkāravatīvāsagṛhe sthitaḥ / savayasyaḥ sa śuśrāva tūryakolāhalaṃ bahiḥ // 9.4.83
tato hariśikhaṃ senāpatiṃ nijam uvāca saḥ / akasmātkuta etatsyāttūryanādo mahāniha // 9.4.84
etac chrutvaiva nirgatya praviśya ca sa taṃ kṣaṇāt / vyajijñapaddhariśikho vatsarājasutaṃ prabhum // 9.4.85
rudro nāma vaṇigdeva nagaryāmiha vidyate / itaḥ suvarṇadvīpaṃ ca sa jagāma vaṇijyayā // 9.4.86
āgacchato nijas tasya saṃprāpto 'py arthasaṃcayaḥ / abdhau vahanabhaṅgena nimagno nāśamāgataḥ // 9.4.87
uttīrṇaścātmanaivaiko deva jīvansa vāridheḥ / prāptaścādya dinaṃ ṣaṣṭhamihāpanno nijaṃ gṛham // 9.4.88
dināni katicidyāvadiha tiṣṭhati duḥkhitaḥ / tāvat svārāmato daivātprāptastena nidhirmahān // 9.4.89
tadgotrajānāṃ ca mukhājjñātaṃ vatseśvareṇa tat / tato 'dyāgatya tenāsau vijñapto vaṇijā prabhuḥ // 9.4.90
saratnaughā mayā labdhāścatasro hemakoṭayaḥ / tadādiśati devaścedarpayiṣyāmi tā iti // 9.4.91
jalāśayena muṣitaṃ dīnaṃ dṛṣṭvaiva vedhasā / kṛpayā saṃvibhaktaṃ tvāṃ ko muṣṇātyajaḍāśayaḥ // 9.4.92
gaccha bhuṅkṣa yathākāmaṃ dhanaṃ prāptaṃ svabhūmitaḥ / iti vatseśvareṇāpi vyādiṣṭo 'sau vaṇiktataḥ // 9.4.93
sa eṣa pādayo rājñaḥ patitvā harṣanirbharaḥ / tūryāṇi vādayanyāti svagṛhaṃ sānugo vaṇik // 9.4.94
evaṃ hariśikhenoktāṃ śrutvā dhārmikatāṃ pituḥ / naravāhanadattaḥ svān sacivānvismito 'bravīt // 9.4.95
yadi tāvad dharaty arthāṃs tadanveva dadāti kim / citramucchrāyapātābhyāṃ krīḍatīva vidhirnṛṇām // 9.4.96
tac chrutvā gomukho 'vādīdīdṛśyeva gatirvidheḥ / samudraśūrasya kathā tathā cātra niśamyatām // 9.4.97
babhūva nagaraṃ pūrvaṃ nṛpater harṣavarmaṇaḥ / sphītaṃ harṣapuraṃ nāma saurājyasukhitaprajam // 9.4.98
tasminsamudraśūrākhyo nagare 'bhūnmahāvaṇik / kulajo dhārmiko dhīrasattvo bahudhaneśvaraḥ // 9.4.99
sa vaṇijyāvaśādgacchansuvarṇadvīpamekadā / āruroha pravahaṇaṃ taṭaṃ prāpya mahāmbudheḥ // 9.4.100
gacchatas tasya tenābdhau kiṃciccheṣe tadadhvani / ghoraḥ samudabhūnmegho vāyuś ca kṣobhitārṇavaḥ // 9.4.101
tenormivegavikṣipte vahane makarāhate / bhagne parikaraṃ baddhvā so 'mbudhāvapatadvaṇik // 9.4.102
yāvac ca bāhuvikṣepair vīro 'tra tarati kṣaṇam / tāvac ciramṛtaṃ prāpta puruṣaṃ pavaneritam // 9.4.103
tadārūḍhaś ca bāhubhyāṃ kṣiptāmburvidhinaiva saḥ / nītaḥ suvarṇadvīpaṃ tad anukūlena vāyunā // 9.4.104
tatrāvatīrṇaḥ puline sa tasmānmṛtamānuṣāt / kaṭīnibaddhaṃ sagranthiṃ tasyāvaikṣata śāṭakam // 9.4.105
unmucya vīkṣate yāvac chāṭakaṃ kaṭito 'sya tat / tāvattadantarāddivyaṃ ratnāḍhyaṃ prāpa kaṇṭhakam // 9.4.106
taṃ dṛṣṭvānarghamādāya kṛtasnānastutoṣa saḥ / manvāno 'bdhau vinaṣṭaṃ taddhanaṃ tasyāgratastṛṇam // 9.4.107
tato gatvānna kalaśapurākhyaṃ nagaraṃ kramāt / hastasthakaṇṭhako devakulamekaṃ viveśa saḥ // 9.4.108
tatra chāyopaviṣṭaḥ sa vārivyāyāmato bhṛśam / pariśrāntaḥ śanair nidrāṃ yayau vidhivimohitaḥ // 9.4.109
suptasya tatra cākasmādāgatāḥ purarakṣiṇaḥ / dadṛśus tasya hastasthaṃ kaṇṭhakaṃ tamasaṃvṛtam // 9.4.110
ayaṃ sa kaṇṭhako rājasutāyā iha kaṇṭhataḥ / hāritaścakrasenāyā dhruvaṃ cauro 'yam eva saḥ // 9.4.111
ity uktvā taiḥ prabodhyāsau ninye rājakulaṃ vaṇik / tatra pṛṣṭaḥ svayaṃ rājñā sa yathāvṛttam abhyadhāt // 9.4.112
mithyā vakty eṣa cauro 'yam imaṃ paśyata kaṇṭhakam / iti prasārya taṃ rājā yāvat sabhyān bravīti saḥ // 9.4.113
tāvat prabhāsvaraṃ dṛṣṭvā nipatya nabhaso javāt / gṛdhrastaṃ kaṇṭhakaṃ hṛtvā jagāma kvāpy adarśanam // 9.4.114
athātyārtasya vaṇijaḥ krandataḥ śaraṇaṃ śivam / vadhe rājñā krudhādiṣṭe śuśruve bhāratī divaḥ // 9.4.115
mā sma rājanvadhīrenamasau harṣapurādvaṇik / sādhuḥ samuraśūrākhyo viṣaye 'bhyāgatastava // 9.4.116
kaṇṭhako yena nīto 'bhūtsa cauraḥ purarakṣiṇām / bhayena vihvalo naśyannipastyābdhau mṛto niśi // 9.4.117
ayaṃ tu tasya caurasya kāyaṃ prāpyādhiruhya ca / vaṇigbhagnapravahaṇastīrtvāmbhodhimihāgataḥ // 9.4.118
tadā ca tatkaṭībaddhaśāṭakagranthito 'munā / vaṇijā kaṇṭhakaḥ prāpto na nīto 'nena ve gṛhāt // 9.4.119
tadacauramimaṃ rājanvaṇijaṃ muñca dhārmikam / saṃmānya prahiṇuṣvainam ity uktvā virarāma vāk // 9.4.120
etac chrutvā sa saṃtuṣya muktvā taṃ vaṇijaṃ vadhāt / samudraśūraṃ saṃmānya dhanai rājā visṛṣṭavān // 9.4.121
sa ca prāptadhanaḥ krītabhāṇḍo bhūyo bhayaṃkaram / svadeśameṣyanvahanenottatārāmbudhiṃ vaṇik // 9.4.122
tīrṇābdhiś ca tato gatvā sārthena saha sa kramāt / aṭavīṃ prāpadekasminvāsare divasātyaye // 9.4.123
tasyāmāvasite sārthe rātrau tasmiṃś ca jāgrati / samudraśūro nyapataccaurasenātra durjayā // 9.4.124
hanyamāne tayā sārthe bhāṇḍāṃstyaktvā palāyya saḥ / samūdraśūro nyagrodhamārūḍho 'bhūdalakṣitaḥ // 9.4.125
hṛtāśeṣadhane yāte caurasainye bhayākulaḥ / tatraiva tāṃ tarau rātriṃ duḥkhārtaś ca nināya saḥ // 9.4.126
prātas tasya taroḥ pṛṣṭhe gatadṛṣṭiḥ sa daivataḥ / dīpaprabhāmivāpaśyatsphurantīṃ pattramadhyagām // 9.4.127
vismayāttatra cārūḍho gṛdhranīḍamavaikṣata / antaḥsthabhāsvarānargharatnābharaṇasaṃcayam // 9.4.128
jagrāha tasmāt sarvaṃ tat tanmadhye prāpa kaṇṭhakam / taṃ sa yaṃ prāptavānsvarṇadvīpe gṛdhro 'harac ca yam // 9.4.129
tataḥ prāptāmitadhano nyagrodhād avaruhya saḥ / hṛṣṭo gacchan kramāt prāpa nijaṃ harṣapuraṃ puram // 9.4.130
tatra tasthau vaṇikso 'tha vītānyadraviṇaspṛhaḥ / samudraśūraḥ svajanaiḥ saha nandanyathecchayā // 9.4.131
abdhau tatpatanaṃ so 'rthanāśastattaraṇaṃ tataḥ / sā kaṇṭhakasya ca prāptis tasyaivāpagamaḥ sa ca // 9.4.132
sā niṣkāraṇanigrāhyadaśāvāptiḥ sa tatkṣaṇam / tuṣṭvāddvīpeśvarāllābhastadabdhestaraṇaṃ punaḥ // 9.4.133
so 'tha sarvāpahāraś ca pathiḥ sauraiḥ samāgamāt / paryante tasya vaṇijastarupṛṣṭhāddhanāgamaḥ // 9.4.134
tadevamīdṛśaṃ deva vicitraṃ ceṣṭitaṃ vidheḥ / sukṛtī cānubhūyaiva duḥkham apy aśrute sukham // 9.4.135
iti gomukhataḥ śrutvā śraddhāyotthāya ca vyadhāt / naravāhanadatto 'tra snānādidivasakriyām // 9.4.136
anyedyuretya cāsthānagataṃ taṃ bālasevakaḥ / śūraḥ samaratuṅgākhyo rājaputro vyajijñapat // 9.4.137
deva saṅgrāmavarṣeṇa nāśito gotrajena me / deśaścaturbhir yuktena putrair vīrajitādibhiḥ // 9.4.138
tadeṣa gatvā pañcāpi baddhvā tānānayāmy aham / prabhorviditamastvetadity uktvā tatra so 'gamat // 9.4.139
tam alpasainyaṃ tān anyān bhūrisainyān avetya saḥ / vatseśvarasutas tasya dideśānu balaṃ nijam // 9.4.140
so 'gṛhītvaiva tanmānī gatvā pañcāpi tānripūn / svabāhubhyāṃ raṇe jitvā saṃyamyānītavān samam // 9.4.141
tathā jayinamāyāntaṃ vīraṃ saṃmānya sa prabhuḥ / naravāhanadattas taṃ praśaśaṃsa svasevakam // 9.4.142
citram ākrāntaviṣayān sabalān indriyopamān / jitvānena ripūn pañca puruṣārthaḥ prasādhitaḥ // 9.4.143
tac chrutvā gomukho 'vādīc chrutā ced deva nedṛśī / rājñaś camaravālasya kathā tac chṛṇu vacmi tām // 9.4.144
hastināpuramityasti nagaraṃ tatra cābhavat / rājā cāmaravālākhyaḥ koṣadurgabalānvitaḥ // 9.4.145
babhūvus tasya samarabālādyā bhūmyanantarāḥ / rājāno gotrajāste ca saṃbhūyaivamacintayan // 9.4.146
ayaṃ camaravālo 'smānekaikaṃ bādhate sadā / tadete militāḥ sarve vidadhmo 'sya parābhavam // 9.4.147
iti saṃmantrya pañcaite tajjayāya yiyāsavaḥ / prasthānalagnaṃ kṣitipāḥ papracchurgaṇakaṃ rahaḥ // 9.4.148
apaśyansa śubhaṃ lagnaṃ paśyannaśakunāni ca / jagāda gaṇako nāsti lagnaṃ saṃvatsare 'tra vaḥ // 9.4.149
yathā tathā ca yātānāṃ na yuṣmākaṃ bhavejjayaḥ / kiṃ cātra vo 'nubandhena samṛddhiṃ tasya paśyatām // 9.4.150
bhogo nāma phalaṃ lakṣmyāḥ sa tasmādadhiko 'sti vaḥ / na cecchrutā śrūyatāṃ tatkathātra vaṇijordvayoḥ // 9.4.151
babhūva kautukapuraṃ nāmeha nagaraṃ purā / tasminn anvarthanāmābhūd rājā bahusuvarṇakaḥ // 9.4.152
yaśovarmeti tasyāsītsevakaḥ kṣatriyo yuvā / tasmai dātāpi sa nṛpo nādātkiṃcitkadācana // 9.4.153
yadā yadā ca nṛpatistenārtyā yācyate sma saḥ / ādityaṃ darśayannevaṃ tam uvāca tadā tadā // 9.4.154
ahamicchāmi te dātuṃ kiṃ punarbhagavānayam / tubhyaṃ necchati me dātuṃ kiṃ karomyucyatāmiti // 9.4.155
tataḥ so 'vasaraṃ cinvan yāvat tiṣṭhati duḥkhitaḥ / sūryoparāgasamayas tāvad atrāgato 'bhavat // 9.4.156
tatkālaṃ sa yaśovarmā gatvā satatasevakaḥ / nṛpaṃ bhūrimahādānapravṛttaṃ taṃ vyajijñapat // 9.4.157
yo dadāti na te tubhyaṃ dātuṃ saiṣa raviḥ prabho / grasto 'dya vairiṇā yāvat tāvat kiṃcit prayaccha me // 9.4.158
tac chrutvā sa hasitvā ca dattadāno mahīpatiḥ / dadau vastrahiraṇyādi tasmai bahusuvarṇakam // 9.4.159
kramattasmindhane bhukte khinnaḥ so 'dadati prabhau / mṛtajāniryaśovarmā prayayau vindhyavāsinīm // 9.4.160
kiṃ nirarthena dehena jīvatāpi mṛtena me / tyakṣyāmyetaṃ puro devyā varaṃ prāpsyāmi vepsitam // 9.4.161
ityagre vindhyavāsinyāḥ saṃviṣṭo darbhasaṃstare / tanmanāḥ sa nirāhārastapo mahadatapyata // 9.4.162
ādiśattaṃ ca sā svapne devī tuṣṭāsmi putra te / dadāmyarthaśriyaṃ kiṃ te kiṃ vā bhogaśriyaṃ vada // 9.4.163
tac chrutvā sa yaśovarma devīṃ tāṃ pratyabhāṣata / etayor nipuṇaṃ vedmi nāhaṃ bhedaṃ śriyoriti // 9.4.164
tatas tamavadaddevī svadeśe tarhi yau tava / bhogavarmārthavarmāṇau vidyete vaṇijāvubhau // 9.4.165
tayor gatvā śriyaṃ paśya tato yatsadṛśī ca te / rociṣyate tatsadṛśī tvayāgatyārthyatāmiti // 9.4.166
etac chrutvā prabudhyaiva sa prātaḥ kṛtapāraṇaḥ / svadeśaṃ kautukaparaṃ yaśovarmā tato yayau // 9.4.167
tatrāgātprathamaṃ tāvat sa gṛhānarthavarmaṇaḥ / asaṃkhyahemaratnādivyavahārārjitaśriyaḥ // 9.4.168
paśyaṃstāṃ saṃpadaṃ tasya yathāvattam upāyayau / kṛtātithyaś ca tenāsau bhojanāya nyamantryata // 9.4.169
tato 'trābhuṅkta saghṛtaṃ samāṃsavyañjanaṃ ca saḥ / prāghuṇocitamāhāraṃ pārśve tasyārthavarmaṇaḥ // 9.4.170
arthavarmā tu bhuṅkte sma ghṛtārdhapalasaṃyutān / saktūn bhaktam api stokaṃ māṃsavyañjanam alpakam // 9.4.171
sārthavāha kimetāvadaśnāsīti sakautukam / sa yaśovarmaṇā pṛṣṭo vaṇigevam abhāṣata // 9.4.172
adya tvaduparodhena samāṃsavyañjanaṃ mayā / bhuktaṃ stokaṃ ghṛtasyārdhapalaṃ bhuktaṃ ca saktavaḥ // 9.4.173
sadā tu ghṛtakarṣaṃ ca saktūṃścāśnāmi kevalān / ato 'dhikaṃ me mandāgnerudare naiva jīryate // 9.4.174
tac chrutvā sa yaśovarmā vicikitsannininda tām / hṛdayena śriyaṃ tasya viphalāmarthavarmaṇaḥ // 9.4.175
tato niśāgame bhaktaṃ kṣīraṃ cānāyayatpunaḥ / arthavarmā vaṇiktasya sa yaśovarmaṇaḥ kṛte // 9.4.176
yaśovarmā ca bhūyastadyathākāmamabhuṅkta saḥ / athavarmāpi sa tadā kīrasyekaṃ palaṃ papau // 9.4.177
tatraiva caikasthāne tāv āstīrṇaśayanāv ubhau / yaśovarmārthavarmāṇau śanair nidrām upeyatuḥ // 9.4.178
niśīthe ca yaśovarmā svapne 'paśyad aśaṅkitam / praviṣṭān atra puruṣān daṇḍahastān bhayaṃkarān // 9.4.179
dhigalpābhyadhikaḥ karṣo ghṛtasya kimiti tvayā / māṃsaudanaś ca bhukto 'dya pītaṃ ca payasaḥ palam // 9.4.180
iti krodhādbruvāṇaistair ākṛṣyaivātha pādataḥ / puruṣair arthavarmā sa laguḍaiḥ paryatāḍyata // 9.4.181
ghṛtakarṣapayomāṃsabhaktam abhyadhikaṃ ca yat / bhuktaṃ tatsarvamudarādācakarṣuś ca tasya te // 9.4.182
taddṛṣṭvā sa yaśovarmā prabuddho yāvadīkṣate / tāvattasyāyayau śūlaṃ vibuddhasyārthavarmaṇaḥ // 9.4.183
tataḥ krandan parijanair madyamānodaraś ca saḥ / vamati smārthavarmā tadadhikaṃ yat sa bhuktavān // 9.4.184
śāntaśūle tatas tasminyaśovarmā vyacintayat / dhigdhigarthaśriyamimāṃ yasyā bhogo 'yamīdṛśaḥ // 9.4.185
khalīkṛteyamīdṛśyā bhūyādabhavaniḥ śriyaḥ / ityantaścintayanso 'tra rātriṃ tāmatyavāhayat // 9.4.186
prātastamarthavarmāṇamāmantryaṃ sa yayau tataḥ / yaśovarmā gṛhaṃ tasya vaṇijo bhogavarmaṇaḥ // 9.4.187
tatrābhyāgādyathāvattaṃ tenāpi ca kṛtādaraḥ / nimantrito 'bhūdvaṇijā tadaharbhojanāya saḥ // 9.4.188
na cāsya vaṇijo 'paśyatsa kāṃciddhanasaṃpadam / apaśyattu śubhaṃ veśma vāsāṃsyabharaṇāni ca // 9.4.189
tataḥ sthite yaśovarmaṇy asmin prāvartatātra saḥ / bhogavarmā vaṇik kartuṃ vyavahāraṃ nijocitam // 9.4.190
anyasmādbhāṇḍamādāya dadāvanyasya tatkṣaṇam / vinaiva svadhanaṃ mahyāddīnārānudapādayast // 9.4.191
tvaritaṃ tān sa dīnārān bhṛtyahaste visṛṣṭavān / svabhāryāyai vicitrann apānasaṃpādanāya ca // 9.4.192
kṣaṇāc ca suhṛdekastamicchābharaṇanāmakaḥ / upāgatyaiva rabhasādbhogavarmāṇam abhyadhāt // 9.4.193
siddhaṃ bhojanamasmākamuttiṣṭhāgaccha bhuñjmahe / suhṛdo militā hy anye tvatpratīkṣāḥ sthitā iti // 9.4.194
adyāhaṃ nāgamiṣyāmi prāghuṇo 'yaṃ sthito hi me / iti bruvāṇaṃ punarapyenaṃ sa suhṛdabravīt // 9.4.195
bhavatā samamāyātu tarhi prāghuṇiko 'py ayam / eṣo 'pi na kimasmākaṃ mittramuttiṣṭha satvaram // 9.4.196
ity āgrahād bhogavarmā nīto mittreṇa tena saḥ / yaśovarmayuto gatvā bhuṅkte smāharam uttamam // 9.4.197
pītvā ca pānam āgatya sāyaṃ sa svagṛhe punaḥ / sa yaśovarmako bheje vicitraṃ pānabhojanam // 9.4.198
prāptāyāṃ niśi papraccha nijaṃ parijanaṃ ca saḥ / kimadya rātriparyāptamasti naḥ sarakaṃ na vā // 9.4.199
svāminnāstīti tenoktaḥ sa bheje śayanaṃ vaṇik / pāsyāmo 'pararātre 'dya kathaṃ jalamiti bruvan // 9.4.200
yaśovarmātha tatpārśve suptaḥ svapne 'tra dṛṣṭavān / praviṣṭhān puruṣān dvitrān anyāṃs teṣāṃ ca pṛṣṭhataḥ // 9.4.201
kasmād apararātrārthaṃ sarakaṃ bhogavarmaṇaḥ / cintitaṃ nādya yuṣmābhiḥ kva bhavadbhiḥ sthitaṃ śaṭhāḥ // 9.4.202
iti paścāt praviṣṭās te puruṣā daṇḍapāṇayaḥ / pūrvapraviṣṭān krodhāt tān daṇḍāghātair atāḍayan // 9.4.203
aparādho 'yameko naḥ kṣamyatāmiti vādinaḥ / daṇḍāhatās te puruṣās te cānye niragus tataḥ // 9.4.204
yaśovarmātha taddṛṣṭvā prabuddhaḥ samacintayat / acintyopanatiḥ ślāghā bhogaśrīrbhogavarmaṇaḥ // 9.4.205
bhogahīnā samṛddhāpi nārthaśrīrarthavarmaṇaḥ / iti cintayatas tasya sāticakrāma yāminī // 9.4.206
prātaś ca sa yaśovarmā tamāmantrya vaṇigvaram / jagāma vindhyavāsinyāḥ pādamūlaṃ punas tataḥ // 9.4.207
tapaḥsthaḥ svapnadṛṣṭāyāstasyāḥ pūrvoktayor dvayoḥ / śriyorbhogaśriyaṃ tatra vavre sāsmai dadau ca tām // 9.4.208
athāgatya yaśovarmā gṛhaṃ devīprasādataḥ / acintitopagāminyā tasthau bhogaśriyā sukham // 9.4.209
tadevaṃ bhogasaṃpannā śrīrapyalpatarā varam / na punarbhogarahitā suvistīrṇāpyapārthakā // 9.4.210
tatkiṃ camaravālasya rājñaḥ kārpaṇyasaṃpadā / tapyadhve dānabhogāḍhyāṃ vīkṣadhve svāṃ śriyaṃ na kim // 9.4.211
atastaṃ prati yuṣmākam avaskando na bhadrakaḥ / yātrālagnaś ca nāstyeva nāpi vā dṛśyate jayaḥ // 9.4.212
ity uktā api te tena pañca jyotirvidā nṛpāḥ / yayuścamaravālaṃ taṃ nṛpaṃ pratyasahiṣṇavaḥ // 9.4.213
sīmāprāptāṃś ca tān buddhvā niryāsyansamarāya saḥ / rājā camaravālaḥ prāk snātvā haram apūjayat // 9.4.214
aṣṭaṣaṣṭyuttamasthānaniyatair nāmabhiḥ śubhaiḥ / yathāvattaṃ ca tuṣṭāva pāpaghnaiḥ sarvakāmadaiḥ // 9.4.215
rājanyudhyasva niḥśaṅkaṃ śatrūñjeṣyasi saṃgare / ity udgatāṃ ca gaganātso 'tha śuśrāva bhāratīm // 9.4.216
tataḥ prahṛṣṭaḥ saṃnahya teṣāṃ nijabalānvitaḥ / rājā camaravālo 'gne yuddhāya niragāddviṣām // 9.4.217
triṃśadgajasahasrāṇi trīṇi lakṣāṇi vājinām / koṭiḥ pādabhaṭānāṃ ca tasyāsīdvairiṇāṃ bale // 9.4.218
svabale ca padātīnāṃ tasya lakṣāṇi viṃśati / daśa dantisahasrāṇi hayānāṃ lakṣam apy abhūt // 9.4.219
pravṛtte tu mahāyuddhe tayor ubhayasenayoḥ / yathārthanāmni vīrākhye pratīhāre 'grayāyini // 9.4.220
svayaṃ camaravālo 'sau rājā tatsamarāṅgaṇam / mahāvarāho bhagavānmahārṇavamivāviśat // 9.4.221
mamarda cālpasainyo 'pi parasainyaṃ mahat tathā / yathāśvagajapattīnāṃ hayānāṃ rāśayo 'bhavan // 9.4.222
dhāvitvā cātra samarabalaṃ taṃ saṃmukhāgatam / āhatya śaktyā rājānaṃ pāśenākṛṣya baddhavān // 9.4.223
tataḥ samaraśūraṃ ca hṛdi bāṇāhataṃ nṛpam / dvitīyaṃ tadvadākṛṣya pāśenaiva babandha saḥ // 9.4.224
tṛtīyaṃ cātra samarajitaṃ nāma mahīpatim / vīrākhyas tatpratīhāro baddhvā tatpārśvamānayat // 9.4.225
senāpatirdevabalastasyānīya samarpayat / nṛpaṃ pratāpacandrākhyaṃ caturthaṃ sāyakāhatam // 9.4.226
tataḥ pratapasenākhyas taddṛṣṭvā pañcamo nṛpaḥ / krodhāccamaravālaṃ taṃ bhūpamabhyapatadraṇe // 9.4.227
sa tu nirdhūya tadbāṇānsvaśaraugheṇa viddhavān / rājā camaravālastaṃ lalāṭe tribhir āśugaiḥ // 9.4.228
kaṇṭhakṣiptena pāśena taṃ ca kāla ivātha saḥ / ākṛṣya svavaśe cakre śarāghātavighūrṇitam // 9.4.229
evaṃ rājasubaddheṣu teṣu pañcasvapi kramāt / hataśeṣāṇi sainyāni diśasteṣāṃ pradudruvuḥ // 9.4.230
amitaṃ hemaratnādi bahūnyantaḥpurāṇi ca / rājñā camaravālena praptānyeṣāṃ mahībhujām // 9.4.231
tanmadhye ca mahādevī yaśolekheti viśrutā / rājñaḥ pratāpasenasya prāptā tenāṅganottamā // 9.4.232
tataḥ praviśya nagaraṃ vīradevabalau ca saḥ / kṣattṛsenapatī paṭṭaṃ baddhvā ratnair apūrayat // 9.4.233
pratāpasenāmahiṣīṃ kṣattradharmajiteti tām / yaśolekhāṃ sa nṛpatiḥ svāvarodhavadhūṃ vyadhāt // 9.4.234
bhujārjitāhamasyeti sehe sā capalāmi tam / kāmamohapravṛttānāṃ śabalā dharmavāsanā // 9.4.235
dinaś cābhyarthito rājñyā sa yaśolekhayā tayā / rājā camaravālas tān baddhān pañcāpi bhūpatīn // 9.4.236
pratāpasenaprabhṛtīn gṛhītavinayān natān / mumoca nijarājyeṣu satkṛtya visasarja ca // 9.4.237
tataḥ sa tadakaṇṭakaṃ vijitaśatru rājyaṃ nijaṃ samṛddhamaśiṣacciraṃ camaravālapṛthvīpatiḥ / araṃsta ca varāpsarobhyadhikarūpalāvaṇyayā dviṣajjayapatākayā saha tayā yaśolekhayā // 9.4.238
evaṃ bahūnapi ripūn rabhasapravṛttān dveṣākulān agaṇitasvaparasvarūpān / eko 'py ananyasamapauruṣabhagnasāradarpajvarāñjayati saṃyugamūrdhni dhīraḥ // 9.4.239
iti gomukhena kathitāmarthyāṃ śrutvā kathāṃ kṛtaślāghaḥ / akarodatha naravāhanadattaḥ snānādi dinakāryam // 9.4.240
nināya saṃgītarasāc ca tāṃ tathā niśāṃ sa gāyansvayamaṅganāsakhaḥ / sarasvatī tasya nabhaḥsthitā yathā dadau priyābhiś cirasaṃstavaṃ varam // 9.4.241
tato 'nyedyuralaṃkāravatīvāsagṛhe sthitam / naravāhanadattaṃ taṃ saṃnidhau sarvamantriṇām // 9.5.1
etya vijñāpayām āsa marubhūtikasevakaḥ / sodaryaḥ sauvidallasya tadantaḥ purarakṣiṇaḥ // 9.5.2
marubhūtermayā deva sevā varṣadvayaṃ kṛtā / bhojanācchādanaṃ dattaṃ sabhāryasyāmunā mama // 9.5.3
ābhāṣitāstu tatpṛṣṭhe dīnārāḥ prativatsaram / pañcāśadye mamānena tāneṣa na dadāti me // 9.5.4
mṛgyamāṇena caitena caraṇenāhamāhataḥ / tenopaviṣṭaḥ prāye 'haṃ siṃhadvāre 'sya tāvake // 9.5.5
vicārayati cennātra devo me tatkaromy aham / agnipraveśamadhikaṃ kiṃ vacmyeṣa hi me prabhuḥ // 9.5.6
ity uktvā virate tasminmarubhūtirabhāṣata / deyā mayāsmai dīnārāḥ sāṃprataṃ tu na santi me // 9.5.7
ity uktavantaṃ sarveṣu prahasatsu svamantriṇam / naravāhanadattas taṃ marubhūtim abhāṣata // 9.5.8
kimevaṃ mūrkhabhāvas te nādhikeyaṃ matistava / uttiṣṭha dīnāraśataṃ dehyasmā avilambitam // 9.5.9
etatprabhorvacaḥ śrutvā marubhūtirvilajjitaḥ / tadaivānīya tattasmai sa dīnāraśataṃ dadau // 9.5.10
tato 'tra gomukho 'vādīnna vācyo marubhūtikaḥ / vicitracittavṛttiryatsargo deva prajāpateḥ // 9.5.11
yuṣmābhir eṣā kiṃ cātra ciradātur mahīpateḥ / tatsevakasya ca kathā prasaṅgākhyasya na śrutā // 9.5.12
ciradātetyabhūtpūrvaṃ rājā cirapureśvaraḥ / sujanasyāpi tasyāsītparivāro 'tidurjanaḥ // 9.5.13
deśāntarāgatas tasya prasaṅgo nāma bhūpateḥ / mittrābhyāṃ sahito dvābhyāṃ babhūva kila sevakaḥ // 9.5.14
sevāṃ cakurvatas tasya vyatītaṃ varṣapañcakam / na sa rājā dadau kiṃcinnimitte 'pyutsavādike // 9.5.15
sa ca tasya na saṃprāpa vijñaptyavasaraṃ prabhoḥ / parivārasya dauratmyātsakhyoḥ prerayatoḥ sadā // 9.5.16
ekadā tasya rājñaś ca bālaḥ putro vyapadyata / duḥkhitaṃ caitya sarve 'pi bhṛtyāstaṃ paryavārayan // 9.5.17
tanmadhye ca prasaṅgākhyaḥ śokādeva sa sevakaḥ / sakhibhyāṃ vāryamāṇo 'pi rājānaṃ taṃ vyajijñapat // 9.5.18
bahukālaṃ vayaṃ deva sevakā na ca nastvayā / dattaṃ kiṃcittathāpīha sthitāḥ smastvatsutāśayā // 9.5.19
tvayā yadi na dattaṃ tattvatputro 'smasu dāsyati / so 'pi daivena nītaścettan naḥ kimiha sāṃpratam // 9.5.20
vrajāma iti jalpitvā patitvā so 'sya pādayoḥ / rājña prasaṅgo niragātsakhidvayayutas tataḥ // 9.5.21
aho putre 'pi baddhāsthāḥ sevakā me dṛḍhā ime / tadete mama na tyājyā iti saṃcintya tatkṣaṇam // 9.5.22
sa rājā tān prasaṅgādīn ānāyyaiva tathā dhanaiḥ / apūrayad yathā bhūyo naitān dāridryam aspṛśat // 9.5.23
evaṃ vicitrā dṛśyante svabhāvā deva dehinām / yatkāle sa nṛpo nādādakāle tu dadau tathā // 9.5.24
ityākhyāya kathākhyānapaṭurbhūyaḥ sa gomukhaḥ / vatseśvarasutādeśādimāmakathayatkathām // 9.5.25
āsīdgaṅgātaṭe pūrvaṃ pūtapauraṃ tadambubhiḥ / saurājyaramyaṃ kanakapurākhyaṃ nagarottamam // 9.5.26
yatra bandhaḥ kavigirāṃ chedaḥ prattreṣv adṛśyata / bhaṅgo 'lakeṣu nārīṇāṃ sasyasaṃgrahaṇe khalaḥ // 9.5.27
tatra vāsukināgendratanayātpriyadarśanāt / jāto yaśodharākhyāyāṃ rājaputryāṃ mahāyaśāḥ // 9.5.28
āsītkanakavarṣākhyo nagare nṛpatiḥ purā / kṛtsnabhūbhāravoḍhāpi yo 'śeṣaguṇabhūṣitaḥ // 9.5.29
lubdho yaśasi na tvarthe bhītaḥ pāpānna śatrutaḥ / mūrkhaḥ parāpavādeṣu na ca śāstreṣu yo 'bhavat // 9.5.30
alpatvaṃ yasya kope 'bhūnna prasāde mahātmanaḥ / cāpe ca baddhamuṣṭitvaṃ na dāne dhīracetasaḥ // 9.5.31
yenātyadbhutarūpeṇa rakṣatā cākhilaṃ jagat / māravyathākulaścakre dṛṣṭenaivābalājanaḥ // 9.5.32
sa kadāciccharatkāle soṣmaṇyunmadavāraṇe / rājahaṃsaparīvāre sotsavānanditapraje // 9.5.33
ātmatulyaguṇe rantuṃ citraprāsādam āviśat / ākṛṣṭakamalāmodavahanmārutaśītalam // 9.5.34
tatra nirvarṇayanyāvattaccitraṃ sa praśaṃsati / tāvat praviśya bhūpaṃ taṃ pratīhāro vyajijñapat // 9.5.35
ihāgato vidarbhebhyo 'pūrvaścitrakaraḥ prabho / ananyasamamātmānaṃ citrakarmaṇyudāharan // 9.5.36
roladevābhidhānena siṃhadvāre 'tra tena ca / etaddevābhilikhyādya cīrikollambitā kila // 9.5.37
tac chrutvaivādarādbhūpenādiṣṭānayanaṃ sa tam / ānināya pratīhāro gatvā citrakaraṃ kṣaṇāt // 9.5.38
sa praviśya dadarśātra citrālokanalīlayā / sthitaṃ kanakavarṣaṃ taṃ nṛpaṃ citrakaro rahaḥ // 9.5.39
varanārīkucotsaṅgasamarpitatanūbharam / sahelodañcitakaropāttatāmbūlavīṭikam // 9.5.40
praṇamya copaviṣṭastāṃ rājānaṃ vihitādaram / śanair vijñāpayām āsa roladevaḥ sa citrakṛt // 9.5.41
cīrikollambitā deva tvatpādābjadidṛkṣayā / mayā na vijñānamadāttatkṣantavyamidaṃ mama // 9.5.42
ādiśyatāṃ ca citre kimalikhāmīha rūpakam / bhavatvetatkalāśikṣāyatno me saphalaḥ prabho // 9.5.43
iti citrakareṇokte sa rājā nijagāda tam / upādhyāya yathākāmaṃ kiṃcidālikhyatāṃ tvayā // 9.5.44
hlādayāmo vayaṃ cakṣurbhrāntistvatkauśale tu kā / ity ukte tena rājñātra tatpārśvasthā babhāṣire // 9.5.45
rājaivālikhyatāmanyair virūpaiḥ kiṃ prayojanam / tac chrutva citrakṛttuṣṭaḥ sa taṃ rājānamālikhat // 9.5.46
tuṅgena nāsāvaṃśena dīrgharaktena cakṣuṣā / vipulena lalāṭena kutalaiḥ kuñcitāsitaiḥ // 9.5.47
vistīrṇenorasā rūḍhabāṇādivraṇaśobhinā / bhujayugmena digdantikarākāreṇa hāriṇā // 9.5.48
madhyena muṣṭimeyena kesarīndrakiśorakaiḥ / upāyanīkṛteneva parākramaparājitaiḥ // 9.5.49
yauvanadviradālānanibhenoruyugeṇa ca / aśokapallavanibhenāṅghriyugmena cāruṇā // 9.5.50
dṛṣṭvaiva svānurūpeṇa rūpeṇālikhitaṃ nṛpam / sādhuvādaṃ daduḥ sarve tasya citrakṛtastadā // 9.5.51
jagadustaṃ ca necchāmo draṣṭumekākinaṃ prabhum / citrabhittau tadetasyāmetāsvālikhitāsviha // 9.5.52
rājñīṣu madhyād ekāṃ tvaṃ suvicāryānurūpikām / likhopādhyāya pārśve 'tra pūrṇo netrotsavo 'stu naḥ // 9.5.53
tac chrutvā sā vilokyātra citraṃ citrakaro 'bravīt / bhūyasīṣvapi naitāsu tulyā rājño 'sti kācana // 9.5.54
jāne ca pṛthvyām evāsya tulyarūpāsti nāṅganā / astyekā rājaputrī ca śṛṇutākhyāmi tāṃ ca vaḥ // 9.5.55
vidarbheṣv asti nagaraṃ śrīmatkuṇḍinasaṃjñakam / devaśaktiriti khyātastatrāsti ca mahīpatiḥ // 9.5.56
tasyānantavatītyasti rājñī prāṇādhikapriyā / tasyāṃ tasya sutotpannā nāmnā madanasundarī // 9.5.57
yasyā varṇayituṃ rūpam ekayā jihvayānayā / mādṛśaḥ kaḥ pragalbheta kiṃ tv etāvad vadāmy aham // 9.5.58
tāṃ nirmāya vidhirmanye saṃjāteccho 'pi tadrasāt / nirmātumanyāṃ tadrūpāṃ yugair api na vetsyati // 9.5.59
saikāsya rājñaḥ sadṛśī pṛthivyāṃ rājakanyakā / rūpalāvaṇyavinayair vayasā ca kulena ca // 9.5.60
ahaṃ tayā hi tatrasthaḥ kadācitpreṣya ceṭikām / āhūto 'ntapuraṃ tasyā rājaputryā gato 'bhavam // 9.5.61
tatrāpaśyamahaṃ tāṃ ca candanārdravilepanām / mṛṇālahārāṃ bisinīpattraśayyāvivartinīm // 9.5.62
kadalīpattrapavanair vījyamānāṃ sakhījanaiḥ / pāṇḍukṣāmāmabhivyaktasmarasaṃjvaralakṣaṇām // 9.5.63
he sakhyaś candanālepakadalīdalamārutaiḥ / kṛtam ebhiḥ kim etena viphalena śrameṇa vaḥ // 9.5.64
ete hi mandapuṇyāṃ māṃ dahanti śiśirā api / evaṃ nivārayantīṃ ca sakhīr āśvāsanākulāḥ // 9.5.65
vilokya tadavasthāṃ tāṃ tadvitarkasamākulaḥ / kṛtapraṇāmas tasyāś ca purato 'ham upāviśam // 9.5.66
upādhyāyedṛgālikhya citre me dehi rūpakam / ity uktvā vepamānena pāṇinā dhṛtavartinā // 9.5.67
śanair ālikhya sā bhūmau darśayantī nṛpātmajā / alekhayanmayā kaṃcidyuvānaṃ rūpavattaram // 9.5.68
ālikhya sundaraṃ taṃ ca deva cintitavānaham / kāma evānayā sākṣādayamālekhito mayā // 9.5.69
kiṃ tu puṣpamayaścāpo has te yannāsya lekhitaḥ / tena jāne na kāmo 'yaṃ tadrūpaḥ ko 'py asau yuvā // 9.5.70
ayaṃ ca nūnamanayā dṛṣṭaḥ kvāpi śruto 'pi vā / etannibandhanaṃ cedamasyāḥ smaravijṛmbhitam // 9.5.71
tadito me 'payātavyamugradaṇḍo hy ayaṃ nṛpaḥ / etatpitā devaśaktirbuddhvedaṃ na kṣameta me // 9.5.72
ityālocyeva natvā tāmahaṃ madanasundarīm / rājakanyāṃ niragamaṃ tayā saṃmānitas tataḥ // 9.5.73
śrutaṃ cātra mahārāja mayā parijanānmithaḥ / svair aṃ kathayato yatsā sānurāgā śrute tvayi // 9.5.74
tataścitrapaṭe guptaṃ likhitāṃ tāṃ nṛpātmajām / ādāyāhaṃ bhavatpādamūlaṃ tvaritamāgataḥ // 9.5.75
dṛṣṭvā ca devasyākāraṃ nivṛttaḥ saṃśayo mama / deva eva tayā citre maddhastenābhilekhitaḥ // 9.5.76
sā cāsakṛnna sadṛśī śakyā likhitumity aham / citre devasya pārśve tāṃ na likhāmi samāmapi // 9.5.77
ity uktavantaṃ taṃ roladevaṃ rājā jagāda saḥ / tarhi tvayā sā taccittrapaṭasthā darśyatāmiti // 9.5.78
tato valgulikātastaṃ kṛṣṭvā paṭamadarśayat / sa citrakṛttāṃ citrasthāṃ rājñe madanasundarīm // 9.5.79
rājā kanakavarṣo 'pi tāṃ sa citragatāmapi / vicitrarūpām ālokya sadyaḥ smaravaśaṃ yayau // 9.5.80
pūrayitvā ca bahunā hemnā citrakaraṃ sa tam / āttapriyācitrapaṭo viveśābhyantaraṃ nṛpaḥ // 9.5.81
tatra tadrūpalāvaṇyadarśanāttṛptalocanaḥ / tyaktasarvakriyastasthau tadekamayamānasaḥ // 9.5.82
babādhe dhair yahārī taṃ nighnaṃllabdhāntaraḥ śaraiḥ / rūpaspardhāsamudbhūtamātsarya iva manmathaḥ // 9.5.83
yā dattā rūpalubdhānāṃ smarārtistena yoṣitām / phaliteva ca saivāsya śataśākhaṃ mahīkṣitaḥ // 9.5.84
tato dinaiś ca virahakṣāmapāṇḍuḥ śasaṃsa saḥ / āptebhyaḥ sacivebhyastatpṛcchyadbhyaḥ svaṃ manogatam // 9.5.85
mantrayitvā ca taiḥ sākaṃ kanyāṃ madanasundarīm / yācituṃ prāhiṇoddūtaṃ sa rājñe devaśaktaye // 9.5.86
saṃgamasvāmināmānaṃ kālajñaṃ kāryavedinam / vipramāttaṃ kulīnaṃ ca madhurodāttabhāṣiṇam // 9.5.87
sa gatvā sumahārheṇa vipraḥ parikareṇa tān / vidarbhānsaṃgamasvāmī prāviśatkuṇḍinaṃ puram // 9.5.88
yathāvattatra rājānaṃ devaśaktiṃ dadarśa tam / sa svāmino 'rthe tasmāc ca prārthayām āsa tatsutām // 9.5.89
deyā tāvanmayānyasmai uhitaiṣā sa cocitaḥ / bhūpaḥ kanakavarṣo 'smādṛśo 'pyetāṃ ca yācate // 9.5.90
tadetasmai dadāmyenāmiti saṃmantrya so 'pi ca / śraddadhe devaśaktistatsaṃgamasvāmino vacaḥ // 9.5.91
darśayām āsa tasmai ca tasyā rūpamivādbhutam / nṛttaṃ madanasundaryāḥ sutāyāḥ sa mahīpatiḥ // 9.5.92
tatas taddarśanaprītaṃ saṃgamasvāminaṃ sa tam / pratipannasutādānaḥ saṃmānya prāhiṇonnṛpaḥ // 9.5.93
niścitya lagnamudvāhahetorāgamyatāmiha / saṃdiśyeti samaṃ tena pratidūtaṃ sasarja ca // 9.5.94
āgatya saṃgamasvāmī pratidūtayuto 'tha saḥ / rājñe kanakavarṣāya siddhaṃ kāryaṃ nyavedayat // 9.5.95
tato lagnaṃ viniścitya pratidūtaṃ prapūjya tam / asakṛttāṃ ca vijñāya raktāṃ madanasundarīm // 9.5.96
tadvivāhāya durvāravīryo niḥśaṅkamānasaḥ / rājā kanakavarṣo 'sau prāyāttatkuṇḍinaṃ puram // 9.5.97
aśokalatayārūḍhaḥ pratyantāraṇyavāsinaḥ / prāṇiprāṇaharān nighnan siṃhādīñ śabarān iva // 9.5.98
vidarbhān prāpya nagaraṃ kuṇḍinaṃ tadviveśa saḥ / nirgatenāgrato rājñā sahito devaśaktinā // 9.5.99
tatra paurapuraṃdhrīṇāṃ vilabdhanayanotsavaḥ / sajjitodvāhasaṃbhāraṃ prāviśadrājamandiram // 9.5.100
viśrāmyati sma tatraitatsa dinaṃ saparicchadaḥ / devaśaktinṛpodārakṛtācārānurañjitaḥ // 9.5.101
anyedyurdevaśaktistāṃ tasmai madanasundarīm / sutāṃ rājyaikaśeṣeṇa sarvasvena samaṃ dadau // 9.5.102
sthitvā ca tatra saptāhaṃ sa rājā nagaraṃ nijam / āgātkanakavarṣo 'tha navavadhvā samaṃ tayā // 9.5.103
prāpte kāntāyute tasmiñjagadānandadāyini / sakaumudīke śaśinīvāsīttatsotsavaṃ puram // 9.5.104
sātha prāṇādhikā tasya rājño madanasundarī / āsīdbahvavarodhasyāpyacyutasyeva rukmiṇī // 9.5.105
anyonyavadanāsaktalocanaiḥ smarasāyakaiḥ / kīlitāviva tau cāstāṃ daṃpatī cārupakṣmabhiḥ // 9.5.106
ekadā cājagāmātra vikasatkesarāvaliḥ / dalayanmāninīmānamātaṅgaṃ madhukesarī // 9.5.107
lagnālimālāmaurvīkāḥ puṣpeṣoḥ kusumākaraḥ / sajjīcakāra cotphullacūtavallīdhanurlatāḥ // 9.5.108
vavau copavanānīva cetāṃsyadhvagayoṣitām / samuddīpitakāmāni kampayanmalayānilaḥ // 9.5.109
pūrā nadīnāṃ puṣpāṇi tarūṇāṃ śaśinaḥ kalāḥ / kṣīṇāni punarāyānti yauvanāni na dehinām // 9.5.110
bho muktamānakalahā ramadhvaṃ dayitānvitāḥ / itīva madhurālāpāḥ kokilā jagadur janān // 9.5.111
tatkāle ca madhudyānaṃ vihartuṃ praviveśa saḥ / rājā kanakavarṣo 'tra sarvair antaḥpuraiḥ saha // 9.5.112
muṣṇañ śriyam aśokānāṃ raktaiḥ parijanāmbaraiḥ / gītair varāṅganānāṃ ca kokilabhramaradhvanim // 9.5.113
devyā madanasundaryā samaṃ tatra sa bhūpatiḥ / cikrīḍa sāvarodho 'pi kusumāvacayādibhiḥ // 9.5.114
vihṛtya cātra suciraṃ snātuṃ godāvarīṃ nṛpaḥ / avatīrya jalakrīḍāṃ sāntaḥpurajano vyadhāt // 9.5.115
mukhaiḥ padmāni nayanair utpalāni payodharaiḥ / rathāṅganāmnāṃ yugmāni nitambaiḥ pulinasthalīḥ // 9.5.116
vijitya tasyāḥ saritaḥ kṣobhayāmāsurāśayam / tarāṅgadarśitāmarṣabhrūbhaṅgāyāstadaṅganāḥ // 9.5.117
ambhovihāravicaladvastravyaktāṅgabhaṅgiṣu / reme kanakavarṣasya tāsu tasya tadā manaḥ // 9.5.118
ekāṃ cātāḍayadrājñīṃ hemakumbhadvayopame / kucayugme ca visrastavasane karavāriṇā // 9.5.119
taddṛṣṭvā sā cukopāsyai serṣyā madanasundarī / kiyatkṣobhyā nadītyeva sodvegeva jagāda ca // 9.5.120
uttīrya cāmbhasaḥ prāyādāttavastrāntarā ruṣā / priyāparādhaṃ śaṃsantī taṃ sakhībhyaḥ svamandiram // 9.5.121
tato jñātāśayastasyā jalakrīḍāṃ vimucya saḥ / rājā kanakavarṣo 'pi tadvāsagṛham āyayau // 9.5.122
vāryamāṇo ruṣā tatra pañjarasthaiḥ śukair api / praviśya sa dadarśāntardevīṃ tāṃ manyupīḍitām // 9.5.123
vāmahastatalanyastaviṣaṇṇavadanāmbujām / svacchamuktāphalanibhaiḥ patadbhir bāṣpabindubhiḥ // 9.5.124
jaï viraho ṇa sahijjaï māṇo parivajjaṇīo te / viraho hiaa sahijjaï māṇo parivaḍhḍhaṇīo te // 9.5.125
ia jāṇiūṇa ṇiuṇaṃ ciṭṭhasu olambiūṇa ikkadaram / uhaataadiṇṇapāo majjhaṇiviḍio dhuvaṃ viṇissihasi // 9.5.126
itīmaṃ dvipadīkhaṇḍaṃ paṭhantīṃ sāśrugadgadam / niryaddantāṃśuhāriṇyā girāpabhraṃśamugdhayā // 9.5.127
vilokya ca tathābhūtāṃ tāṃ kope 'pi manoramām / upāyayau salajjaś ca sabhayaś ca sa bhūpatiḥ // 9.5.128
parāṅmukhīmathāśliṣya vacobhiḥ prītipeśalaiḥ / pravṛtto 'bhūtsavinayaistāṃ prasādayituṃ ca saḥ // 9.5.129
vakroktisūcitāvadye parivāre papāta ca / tasyāścaraṇayor nindannātmānamaparādhinam // 9.5.130
tatas tanmanyunevāśruvāsriṇā galitena sā / siñcantī kaṇṭhalagnāsya prasasāda mahīpateḥ // 9.5.131
athaiṣa hṛṣṭo nītvā taddinaṃ kupitatuṣṭayā / rājā tayā sahāsevya rataṃ nidrāmagānniśi // 9.5.132
supto dadarśa cākasmātsvapne vikṛtayā striyā / hṛtāmekāvalīṃ kaṇṭhāccūḍāratnaṃ ca mūrdhataḥ // 9.5.133
tato 'py apaśyad vetālaṃ nānāprāṇyaṅgavigraham / bāhuyuddhe pravṛttaṃ ca taṃ sa bhūmāv apātayat // 9.5.134
pṛṣṭhopaviṣṭaś coḍḍīya pakṣiṇeva vihāyasā / nītvā tena nṛpo 'mbhodhau vetālena sa cikṣipe // 9.5.135
tataḥ kathaṃciduttīrṇaḥ paramekāvalīṃ gale / cūḍāmaṇiṃ ca taṃ mūrdhni pūrvavatsthitamaikṣata // 9.5.136
etaddṛṣṭvā prabuddhaḥ sa prātaḥparicayāgatam / asya kṣapaṇakaṃ rājā phalaṃ svapnasya pṛṣṭavān // 9.5.137
... / na vācyamapriyaṃ kiṃ tu kathaṃ pṛṣṭo na vacmi ye // 9.5.138
yā tvayaikāvalī dṛṣṭā hṛtā cūḍāmaṇis tathā / saiṣa devyā viyogas te putreṇa ca bhaviṣyati // 9.5.139
prāpte caikāvalīratne yaduttīrṇābdhinā tvayā / duḥkhānte so 'pi bhāvī te devīputrasamāgamaḥ // 9.5.140
iti kṣapaṇakenokte vimṛśya sa nṛpo 'bravīt / putro me 'dyāpi nāstyeva sa tāvajjāyatāmiti // 9.5.141
athopayātād aśrauṣīt sa rāmāyaṇapāṭhakāt / putrārthaṃ vihitakleśaṃ rājā daśarathaṃ nṛpam // 9.5.142
tenodbhūtasutaprāpticintaḥ kṣapaṇake gate / rājā kanakavarṣastannināya vimanā dinam // 9.5.143
rātrāv akasmāc caikākī vinidraḥ śayanasthitaḥ / dvāre 'nudghāṭite 'py antaḥ praviṣṭāṃ striyam aikṣata // 9.5.144
vinītā saumyarūpā ca sā taṃ sāścaryamutthitam / kṛtapraṇāmaṃ dattāśīḥ kṣitīśvaram abhāṣata // 9.5.145
putra māṃ viddhi tanayāṃ nāgarājasya vāsukeḥ / tvatpiturbhaginīṃ jyeṣṭhāṃ nāmnā ratnaprabhāmimām // 9.5.146
rakṣārthaṃ te 'ntike śaśvadadṛṣṭā ca vasāmy aham / adya dṛṣṭvā sacintaṃ tvamātmā te darśito mayā // 9.5.147
na draṣṭumutsahe glāniṃ tava tadbrūhi kāraṇam / ity uktaḥ sa tayā rājā pitṛṣvasrā jagāda tām // 9.5.148
dhanyo 'hamamba yasyaivaṃ tvaṃ prasādaṃ karoṣi me / anirvṛtiṃ ca me viddhi putrāsaṃbhavahetukām // 9.5.149
api rājarṣayo yatra purā daśarathādayaḥ / svargārtham aicchaṃs tatrāmba kathaṃ necchantu mādṛśāḥ // 9.5.150
etatkanakavarṣasya nṛpates tasya sā vacaḥ / śrutvā ratnaprabhā nāgī bhrātuḥ putram uvāca tam // 9.5.151
tarhi putra vadāmyekaṃ yam upāyaṃ kuruṣva tam / gatvā svāmikumāraṃ tvametadarthaṃ prasādaya // 9.5.152
kumāradhārāṃ vighnāya patantīṃ mūrdhni duḥsahām / śarīrāntaḥpraviṣṭāyāḥ prabhavānme sahiṣyase // 9.5.153
vighnajātaṃ vijityānyadapi prāpsyasi vāñchitam / ity uktvāntardadhe nāgī rājā hṛṣṭo 'kṣipatkṣapām // 9.5.154
prātarmantriṣu vinyasya rājyaṃ putrābhikāṅkṣayā / yayau svāmikumārasya pādamūlaṃ sa bhūpatiḥ // 9.5.155
tatra tīvraṃ tapaścakre tamārādhayituṃ prabhum / tayārpitabalo nāgyā śarīrāntaḥpraviṣṭayā // 9.5.156
tato 'śaninibhā rājñaḥ patituṃ tasya mūrdhani / kumāravāridhārā sā pravṛttābhūdanāratam // 9.5.157
sa ca sehe śarīrāntargatanāgībalena tām / tatas tasyādhivighnārthaṃ herambaṃ prair ayadguhaḥ // 9.5.158
herambaścāsṛjattatra dhārāmadhye mahāviṣam / tasyājagaramatyugraṃ na sa tenāpyakampata // 9.5.159
tato vināyakaḥ sākṣāddantāghātānuraḥsthale / etya dātuṃ pravavṛte tasyājayyaḥ surair api // 9.5.160
matvā taṃ durjayaṃ devaṃ so 'tha stutibhir arcitum / rājā kanakavarṣastadviṣahyaivopacakrame // 9.5.161
namaḥ sarvārthasaṃsiddhinidhikumbhopamātmane / lambodarāya vighneśa vyālālaṃkaraṇāya te // 9.5.162
līlotkṣiptakarāghātavidhutāsanapaṅkajam / brahmāṇam apisotkampaṃ kurvañjaya gajānana // 9.5.163
surāsuramunīndrāṇām apisanti na siddhayaḥ / atuṣṭe tvayi lokaikaśaraṇye śaṃkarapriya // 9.5.164
ghaṭodaraḥ śūrpakarṇo gaṇādhyakṣo madotkaṭaḥ / pāśahasto 'mbarīṣaś ca jambakastriśikhāyudhaḥ // 9.5.165
evamādyaiḥ stuvanti sma pāpaghnair aṣṭaṣaṣṭibhiḥ / tatsaṃkhyasthānaniyatair nāmabhistvāṃ surottamāḥ // 9.5.166
smarataḥ stuvataś ca tvāṃ vinaśyati bhayaṃ prabho / raṇarājakuladyūtacaurāgniśvāpadādijam // 9.5.167
iti stutipadair etair anyair bahuvidhaiś ca saḥ / nṛpaḥ kanakavarṣastaṃ vighneśvaramapūjayat // 9.5.168
tuṣṭo 'smi na kariṣyāmi vighnaṃ te putramāpnuhi / ity uktvāntardadhe tatra rājñas tasya sa vighnajit // 9.5.169
tataḥ svāmikumārastaṃ taddhārādhāriṇaṃ nṛpam / uvāca dhīra tuṣṭo 'smi tava yācasva tadvaram // 9.5.170
tac chrutvā sa prahṛṣṭastaṃ devaṃ rājā vyajijñapat / tvatprasādena me nātha sūnurutpadyatāmiti // 9.5.171
evamastu suto bhāvī bhavato madgaṇāṃśajaḥ / nāmnā hiraṇyavarṣaś ca bhaviṣyati sa bhūpate // 9.5.172
ity uktvā garbhagehāntaḥ praveśāya tamāhvayat / saviśeṣaprasādepsur nṛpatiṃ barhivāhanaḥ // 9.5.173
tenādṛśyāsya niragānnāgī dehānnṛpasya sā / viśanti śāpabhītā hi na kumāragṛhaṃ striyaḥ // 9.5.174
tataḥ kanakavarṣo 'sau svena mānuṣatejasā / viveśa garbhabhavanaṃ tasya devasya pāvakeḥ // 9.5.175
sa taṃ nāgyanadhiṣṭhānātpūrvatejovinākṛtam / dṛṣṭvā nṛpaṃ kim etat syād iti devo 'py acintayat // 9.5.176
jñātvā nāgībalavyājanirvyūḍhaviṣamavratam / praṇidhānāc ca taṃ kruddhaḥ śaśāpa sa nṛpaṃ guhaḥ // 9.5.177
vyājastvayā kṛto yasmādato jātena sūnunā / mahādevyā ca durdānta viyogas te bhaviṣyati // 9.5.178
nirghātadāruṇaṃ śrutvā śāpametaṃ sa bhūpatiḥ / sūktaistuṣṭāva taṃ devaṃ mohaṃ muktvā mahākaviḥ // 9.5.179
sa subhāṣitatuṣṭo 'tha ṣaṇmukhastam abhāṣata / rājaṃstuṣṭo 'smi sūktaiste śāpāntaṃ tava vacmi tat // 9.5.180
bhaviṣyatyabdamekaṃ te patnīputraviyuktatā / mukto 'pamṛtyutritayāttau ca prāpsyasyataḥ param // 9.5.181
ity uktvā viratālāpe ṣaṇmukhe sa praṇamya tam / tatprasādasudhātṛpto rājā svapuramāyayau // 9.5.182
tatra tasyāmṛtasyando jyotsnāyām iva śītagoḥ / devyāṃ madanasundaryāṃ kramātsūnurajāyata // 9.5.183
dṛṣṭvā sutamukhaṃ so 'tha rājā rājñī ca sā muhuḥ / atyānandasamāyukte nāvartetāṃ tadātmani // 9.5.184
tatkālaṃ cotsavaṃ cakre vasu varṣan sa bhūpatiḥ / nijāṃ kanakavarṣākhyāṃ nayan bhuvi yathārthatām // 9.5.185
pañcarātre gate ṣaṣṭhyāṃ rajanau jātaveśmani / kṛte rakṣāvidhau tatra megho 'śaṅkitamāgataḥ // 9.5.186
tena vṛddhimavāptena tatrāvavre nabhaḥ kramāt / śatruṇopekṣiteneva rājyaṃ rājñaḥ pramādinaḥ // 9.5.187
madasyeva kṣipandhārā varṣasyonmūlitadrumaḥ / tato dhāvitumārebhe vātamattamataṅgajaḥ // 9.5.188
tatkṣaṇaṃ sārgalam apidvāramudghāṭya bhīṣaṇā / strī kāpi kṣurikāhastā jātaveśma viveśa tat // 9.5.189
sā taṃ madanasundaryāḥ stanāsaktamukhaṃ sutam / hṛtvā devyāḥ pradudrāva saṃmohyaiva paricchadam // 9.5.190
hā hā hṛto me rākṣasyā suta ityatha vihvalā / krandantī cānvadhāvattāṃ rājñī sā strīṃ tamasyapi // 9.5.191
sā ca gatvā papāta strī sarasyantaḥ sabālakā / rājñī cānvapatatsāpi tatraivāpatyatṛṣṇayā // 9.5.192
kṣaṇānmegho nivavṛte jagāmāntaṃ ca yāminī / jātaveśmani cākrandaḥ parivārasya śuśruve // 9.5.193
rājā kanakavarṣo 'tha tac chrutvā jātavāsakam / etya putrapriyāśūnyaṃ dṛṣṭvā mohaṃ jagāma saḥ // 9.5.194
samāśvasya ca hā devi hā putraka śiśo iti / vilapannatha sasmāra śāpaṃ taṃ vatsarāvadhim // 9.5.195
bhagavañ śāpasaṃpṛkto mandapuṇyasya me varaḥ / kathaṃ skanda tvayā dattaḥ saviṣāmṛtasaṃnibhaḥ // 9.5.196
hāhā yugasahasrābhaṃ kathaṃ neṣyāmi vatsaram / devyā madanasundaryā jīvitādhikayā vinā // 9.5.197
ityākrandaṃś ca sa jñātavṛttāntair mantribhir nṛpaḥ / bodhyamāno 'pi na prāpa devyā saha gatāṃ dhṛtim // 9.5.198
kramāc ca madanāvegavivaśo nirgataḥ purāt / viveśa vindhyakāntāramunmanībhūya sa bhraman // 9.5.199
tatra bālamṛgīnetraiḥ priyāyā locanaśriyam / kabarībhārasaundaryaṃ camarīvālasaṃcayaiḥ // 9.5.200
dṛṣṭaiḥ karikareṇūnāṃ gatair mantharatāṃ gateḥ / smaratas tasya jajvāla sutarāṃ madanānalaḥ // 9.5.201
bhrāmyaṃstṛṣṇātapaklānto vindhyapādamavāpya saḥ / pītanirjharapānīyastarumūla upāviśat // 9.5.202
tāvadguhāmukhādvindhyasyāṭṭahāsa ivonnadan / siṃhaḥ saṭālo nirgatya hantumabhyutpapāta tam // 9.5.203
tatkṣaṇaṃ gaganāyātaḥ ko'pi vidyādharo javāt / nipatyāsiprahāreṇa siṃhaṃ tamakaroddvidhā // 9.5.204
samīpam etya cāpṛcchad rājānaṃ taṃ sa khecaraḥ / rājan kanakavarṣaivaṃ prāpto 'syetāṃ kathaṃ bhuvam // 9.5.205
tac chrutvā saṃsmṛtiṃ labdhā sa rājā pratyuvāca tam / virahānalavikṣiptaṃ kutastvaṃ vetsi māmiti // 9.5.206
tato vidyādharo 'vādīdahaṃ pravrājako bhavan / mānuṣo bandhumittrākhyas tvatpure nyavasaṃ purā // 9.5.207
sevayā prārthitenātra tvayā sāhāyake kṛte / vidyādharatvaṃ prāpto 'smi vīravetālasādhanāt // 9.5.208
tena tvaṃ pratyabhijñāya kartuṃ te pratyupakriyām / tvajjighāṃsurayaṃ dṛṣṭvā siṃho vyapadito mayā // 9.5.209
nāmnā bandhuprabhaścādya saṃvṛtto 'smīti vādinam / rājā kanakavarṣastaṃ jātaprītirabhāṣata // 9.5.210
hanta smarāmi sā ceha maittrī nirvāhitā tvayā / tadbrūhi me kadā bhāvī bhāryāputrasamāgamaḥ // 9.5.211
iti tasya vacaḥ śrutvā buddhvā vidyāprabhāvataḥ / vidyādharo 'bravīdbandhuprabhastaṃ sa mahībhṛtam // 9.5.212
dṛṣṭayā vindhyavāsinyā patnīputrau tvamāpsyasi / tattatra gaccha siddhyai tvaṃ svalokaṃ ca vrajāmy aham // 9.5.213
ity uktvā khaṃ gate tasminrājā labdhadhṛtiḥ śanaiḥ / prāyātkanakavarṣo 'sau draṣṭuṃ tāṃ vindhyavāsinīm // 9.5.214
gacchantam abhyadhāvat taṃ nṛpaṃ vanyo mahān pathi / adhūtamastako mattaḥ prasāritakaraḥ karī // 9.5.215
taṃ dṛṣṭvā śvabhramārgeṇa sa rājāpāsarat tathā / yathānudhāvansa gajo vipede śvabhrapātataḥ // 9.5.216
tataḥ so 'dhvaśramāyāsaklānto rājā vrajan kramāt / uddaṇḍapuṇḍarīkāḍhyaṃ prāpad ekaṃ mahatsaraḥ // 9.5.217
tatra snātvā ca pītvā ca jalaṃ jagdhamṛṇālakaḥ / viśrāntaḥ pādapatale kṣaṇaṃ jahre sa nidrayā // 9.5.218
tāvac ca tena mṛgayānivṛttāḥ śabarāḥ pathā / āgatā dadṛśuḥ suptaṃ taṃ rājānaṃ sulakṣaṇam // 9.5.219
te ca devyupahārāryaṃ baddhvā ninyustadaiva tam / svasya muktāphalākhyasya pārśvaṃ śabarabhūbhṛtaḥ // 9.5.220
so 'pyenaṃ śabarādhīśaḥ praśastaṃ vīkṣya nītavān / ketanaṃ vindhyavāsinyāḥ paśūkartuṃ narādhipam // 9.5.221
dṛṣṭvaiva ca sa devīṃ tāṃ praṇamaṃstadanugrahāt / rājā skandaprasādācca babhūva srastabandhanaḥ // 9.5.222
tadālokyādbhutaṃ matvā tasya taṃ devyanugraham / mumoca taṃ sa rājānaṃ śabarādhipatirvadhāt // 9.5.223
evaṃ kanakavarṣasya tṛtīyādapamṛtyutaḥ / atikrāntasya tasyābhūtpūrṇaṃ tacchāpavatsaram // 9.5.224
tāvac ca tasya sā nāgī rājño madanasundarīm / devīṃ saputrām ādāya tatraivāgāt pitṛṣvasā // 9.5.225
jagāda taṃ ca bho rājañ jñātakaumāraśāpayā / etau te rakṣitau yuktvā nītvā svabhavanaṃ mayā // 9.5.226
tasmāt kanakavarṣa svau gṛhāṇaitau priyāsutau / bhuṅkṣvedaṃ pṛthivīrājyaṃ kṣīṇaśāpo 'dhunā hy asi // 9.5.227
ity uktvā praṇataṃ sā taṃ nṛpaṃ nāgī tirodadhe / nṛpo 'pi svapnam iva tanmene bhāryāsutāgamam // 9.5.228
tato 'sya rājño rājñyāś ca cirād āśliṣṭayor mithaḥ / agaladvirahakleśo harṣabāṣpāmbubhiḥ saha // 9.5.229
tataḥ kanakavarṣaṃ taṃ buddhvā pṛthvīpatiṃ prabhum / muktāphalo 'patattasya śabarendraḥ sa pādayoḥ // 9.5.230
kṣamayitvā ca pallīṃ svāṃ praveśya ca nijocitaiḥ / taistaiḥ sasutadāraṃ tam upacārair upācarat // 9.5.231
so 'tha tatra sthito rājā dūtair ānāyayannṛpam / śvaśuraṃ devaśaktiṃ taṃ svasainyaṃ ca nijātpurāt // 9.5.232
athāsthitakareṇukā madanasundarī tāṃ priyāṃ sutaṃ ca śarajanmanoditahiraṇyavarṣābhidham / vidhāya puratas tataḥ śvaśuraveśmavāsāditaś cacāla sa tadanvitaḥ kanakavarṣapṛthvīpatiḥ // 9.5.233
avāpa ca sa vāsaraiḥ katipayair gṛhaṃ śvāśuraṃ vidarbhaviṣayāśritaṃ tadatha kuṇḍinākhyaṃ puram / samṛddhimati tatra ca śvaśurasatkṛtaḥ kānicid dinānyabhajata sthitiṃ tanayadārasenāyutaḥ // 9.5.234
prasthāya tataś ca śanaiḥ kanakapuraṃ prāptavānnijaṃ nagaram / pauravadhūjananayanaiścirotsukaiḥ pīyamāna iva // 9.5.235
aviśac ca rājadhānīṃ sutasahito madanasundarīyuktaḥ / utsava iva vigrahavān pramodaśobhānvitaḥ sa nṛpaḥ // 9.5.236
abhiṣicya baddhapaṭṭāṃ tatra ca tāṃ madanasundarīmakarot / sarvāntaḥpuramukhyāmabhyudaye mānitaprakṛtiḥ // 9.5.237
devyā tayā saha sutena ca tena baddhanityotsavaḥ punar adṛṣṭaviyogaduḥkhaḥ / niṣkaṇṭakaṃ kanakavarṣanareśvaro 'tha bhūmaṇḍalaṃ sacaturantamidaṃ śaśāsa // 9.5.238
iti gomukhataḥ svamantrimukhyād rucirāṃ tatra kathāmimāṃ niśamya / naravāhanadattarājaputraḥ sadalaṃkāravatīyutastutoṣa // 9.5.239
tataḥ sa gomukhākhyātakathātuṣṭaḥ priyāsakhaḥ / dṛṣṭvā sakopavikṛtiṃ marubhūtiṃ tadīrṣyayā // 9.6.1
naravāhanadattas taṃ nijagādānurañjayan / marubhūte tvam apy ekāṃ kiṃ nākhyāsi kathām iti // 9.6.2
tataḥ sa bāḍhamākhyāmīty uktvā tuṣṭena cetasā / samākhyātuṃ kathāmetāṃ marubhūtiḥ pracakrame // 9.6.3
candrasvāmītyabhūtpūrvaṃ rājñaḥ kamalavarmaṇaḥ / nagare deva kamalapurākhye brahmaṇottamaḥ // 9.6.4
tasya lakṣmīsarasvatyostṛtīyā vinayojjvalā / bhāryā devamatir nāma samānā sumaterabhūt // 9.6.5
tasyāṃ tasya ca viprasya patnyāṃ jajñe sulakṣaṇaḥ / putraḥ sa yasya jātasya vāgevamudagāddivaḥ // 9.6.6
candrasvāmīnmahīpālo nāmnā kāryaḥ sutastvayā / rājā bhūtvā ciraṃ yasmātpālayiṣyatyayaṃ mahīm // 9.6.7
etaddivyaṃ vacaḥ śrutvā sa mahīpālam eva tam / candrasvāmisutaṃ nāmna cakāra racitotsavaḥ // 9.6.8
kramāc ca sa mahīpālo vivṛddho grāhito 'bhavat / śastrāstravedaṃ vidyāsu samaṃ sarvāsu śikṣitaḥ // 9.6.9
tāvac ca suṣuve tasya sā candrasvāminaḥ punaḥ / bhāryā devamatiḥ kanyāṃ sarvāvayavasundarīm // 9.6.10
sā ca candravatī nāma mahīpālaḥ sa ca kramāt / bhrātarau vavṛdhāte tau svapitus tasya veśmani // 9.6.11
athāvṛṣṭikṛtas tatra deśe durbhikṣaviplavaḥ / udapadyata dagdheṣu sasyeṣu raviraśmibhiḥ // 9.6.12
taddoṣeṇa ca rājātra prārebhe taskarāyitum / adharmeṇa prajābhyo 'rthamākarṣanmuktasatpathaḥ // 9.6.13
tato 'vasīd atyatyarthaṃ deśe tasminn uvāca sā / bhāryā devamatir vipraṃ candrasvāminam atra tam // 9.6.14
āgaccha matpitṛgṛhaṃ vrajāmo nagarāditaḥ / ete hy apatye naśyetāmāvayor iha jātucit // 9.6.15
tac chrutvā tāṃ sa vakti sma candrasvāmī svagehinīm / maivaṃ pāpaṃ mahadgehāddurbhikṣe hi palāyanam // 9.6.16
tadahaṃ bālakāvetau nītvā tatpitṛveśmani / sthāpayāmi tvamāsveha śīghraṃ caiṣyāmyahaṃ punaḥ // 9.6.17
ity uktvā sthāpayitvā tāṃ tathety uktavatīṃ gṛhe / bhāryāṃ ca candrasvāmī tau gṛhītvā dārakau nijau // 9.6.18
mahīpālaṃ ca taṃ tāṃ ca kanyāṃ candravatīmubhau / tataḥ pratasthe nagarātpatnīṃ pitṛgṛhaṃ prati // 9.6.19
gacchan kramāt tricaturair dinaiḥ prāpa mahāṭavīm / arkāṃśutaptasikatāṃ viśuṣkaviraladrumām // 9.6.20
tasyāṃ tṛṣābhibhūtau tau sthāpayitvā sa dārakau / candrasvāmī yayau dūramanveṣṭuṃ vāri tatkṛte // 9.6.21
tatra tasyāyayāvagre sānugaḥ śabarādhipaḥ / akasmātsiṃhadaṃṣṭrākhyaḥ kāryāya prasthitaḥ kva cit // 9.6.22
sa taṃ dṛṣṭvānna pṛṣṭvā ca buddhvā bhillo jalārthinam / saṃjñāṃ kṛtvābravīdbhṛtyānnītvāmbhaḥ prāpyatāmayam // 9.6.23
tac chrutvā tasya bhṛtyāste dvitrā labdhāśayā ṛjum / te candrasvāminaṃ pallīṃ nītvā baddhamakurvata // 9.6.24
naropahārāyātmānaṃ tebhyo buddhvā sa saṃyatam / candrasvāmī śuśoca svau dārakāvaṭavīgatau // 9.6.25
hā mahīpāla hā vatse candravatyapade katham / mayāraṇye yuvāṃ tyaktvā siṃhavyaghrāmiṣīkṛtau // 9.6.26
ātmā ca ghātitaścaurair na cāsti śaraṇaṃ mama / ityākrandansa vipro 'rkaṃ vyomnyapaśyadasaṃmadāt // 9.6.27
hanta mohaṃ vihāyaitaṃ svaṃ prabhuṃ śaraṇaṃ śraye / ityālocya dvijaḥ sūryaṃ sa stotum upacakrame // 9.6.28
tubhyaṃ paraparākāśaśāyine jyotiṣe vibho / ābhyantaraṃ ca bāhyaṃ ca tamaḥ praṇudate namaḥ // 9.6.29
tvaṃ viṣṇustrijagadvyāpī tvaṃ śivaḥ śreyasāṃ nidhiḥ / suptaṃ viceṣṭayanviśvaṃ paramastvaṃ prajāpatiḥ // 9.6.30
aprakāśau prakāśetāmetāsvityagnicandrayoḥ / nyastātmatejā dayayevāntardhiṃ yāsi yāminīm // 9.6.31
vidravanty api rakṣāṃsi prabhavanti na dasyavaḥ / pramodante ca guṇino bhāsvannabhyudite tvayi // 9.6.32
tadrakṣa śaraṇāpannaṃ trailokyaikapradīpa mām / idaṃ duḥkhāndhakāraṃ me vidāraya dayāṃ kuru // 9.6.33
ityādibhistadā vākyair bhaktyā stutavato ravim / candrasvāmidvijasyāsya gaganāduccacāra vāk // 9.6.34
tuṣṭo 'smi candrasvāmiṃs te na tvaṃ vadhamavāpsyasi / matprasādāc ca putrādisaṃgamas te bhaviṣyati // 9.6.35
ity ukto divyayā vācā jātasthas tatra tasthivān / candrasvāmī sa śabaropāhṛtasnānabhojanaḥ // 9.6.36
tāvac ca taṃ mahīpālaṃ svasrā yuktamaraṇyagam / pitary anāyaty ākrandavidhuraṃ śaṅkitāśubham // 9.6.37
dadarśa tena mārgeṇa sārthavāhaḥ samāgataḥ / mahānsārthadharo nāma vṛttāntaṃ pṛcchati sma ca // 9.6.38
sa tamāśvāsya kṛpayā śiśuṃ dṛṣṭvā sulakṣaṇam / sārthavāho nināya svaṃ deśaṃ svasṛsakhaṃ tataḥ // 9.6.39
tatrāsītsa mahīpālo bālye 'py agnikriyārataḥ / sadane tasya vaṇijaḥ putrasnehena paśyataḥ // 9.6.40
ekadā nṛpatermantrī tārāpuranivāsinaḥ / tārādharmābhidhānasya kāryāttenāgataḥ pathā // 9.6.41
viveśa sārthavāhasya tasya mittraṃ dvijottamaḥ / gṛhān anantasvāmīti sahastyaśvapadātikaḥ // 9.6.42
sa viśrānto 'tra taṃ dṛṣṭvā mahīpālaṃ śubhākṛtim / japāgnikāryādirataṃ vṛttāntaṃ paripṛcchya ca // 9.6.43
anapatyo viditvā ca savarṇaṃ sārthavāhataḥ / tasmādyayāce 'patyārthī mantrī tadbhaginīṃ ca tām // 9.6.44
tatas tau tena vaiśyena dattāvādāya dārakau / sārthavāhena so 'nantasvāmī tārāpuraṃ yayau // 9.6.45
tatra putrīkṛtastena mahīpālaḥ sa mantriṇā / tasthau tadbhavane 'py asya vidyāvipulasaṃpadi // 9.6.46
atrāntare ca baddhaṃ taṃ candrasvāminametya saḥ / bhillādhipaḥ siṃhadaṃṣṭraḥ pallyāṃ tasyām abhāṣata // 9.6.47
brahmansvapne 'hamādiṣṭas tathā devena bhānunā / yathā saṃpūjya moktavyo na hantavyo mayā bhavān // 9.6.48
taduttiṣṭha vraja svecchamity uktvā sa mumoca tam / prattamuktāmṛgamadaṃ kḷptāraṇyānuyātrikam // 9.6.49
so 'tha muktastataścandrasvāmī tamanujāyutam / aprāpyāraṇyataḥ putraṃ mahīpālaṃ gaveṣayan // 9.6.50
bhramannabdhestaṭe prāpya nāmnā jalapuraṃ puram / praviveśātithirbhūtvā gṛhaṃ viprasya kasyacit // 9.6.51
tatra bhuktottarākhyātasvavṛttāntaṃ prasaṅgataḥ / taṃ sa vipro gṛhapatiścandrasvāminam abhyadhāt // 9.6.52
vaṇikkanakavarmākhyo 'tīteṣvāgāddineṣviha / tenāṭavyāṃ svasṛsakhaḥ prāpto brāhmaṇadārakaḥ // 9.6.53
tau cādāyātibhavyau dvau dārakau sa ito gataḥ / nārikelamahādvīpe noktaṃ tannāma tena tu // 9.6.54
tac chrutvā māmakāveva nūnaṃ tāviti cintayan / candrasvāmī matiṃ cakre gantuṃ dvīpavaraṃ sa tam // 9.6.55
nītvā ca rātrimanviṣya vaṇijā viṣṇuvarmaṇā / sa vyadhātsaṃgatiṃ dvīpaṃ nārikelaṃ prayāsyatā // 9.6.56
tenaiva ca sahāruhya yānapātraṃ jagāma saḥ / candrasvāmī sutasnehād dvīpam abdhipathena tam // 9.6.57
tatra pṛcchantamūcustaṃ vaṇijastannivāsinaḥ / vaṇikkanakavarmākhyaḥ kāmamāsīdihāgataḥ // 9.6.58
surūpāvaṭavīprāptāvādāya dvijadārakau / gataḥ kaṭāhadvīpaṃ tu tadyuktaḥ sa ito 'dhunā // 9.6.59
tac chrutvā sa tato vipro vaṇijā dānavarmaṇā / potena gacchatā sākaṃ kaṭāhadvīpamabhyagāt // 9.6.60
tatrāpi sa dvijo 'śrauṣīd gataṃ taṃ vaṇijaṃ tataḥ / dvīpāt kanakavarmāṇaṃ dvīpaṃ karpūrasaṃjñakam // 9.6.61
evaṃ krameṇa karpūrasuvarṇadvīpasiṃhalān / vaṇigbhiḥ saha gatvāpi taṃ prāpa vaṇijaṃ na saḥ // 9.6.62
siṃhalebhyastu śuśrāva gataṃ taṃ vaṇijaṃ nijam / deśaṃ kanakavarmāṇaṃ citrakūṭābhidhaṃ puram // 9.6.63
tataḥ koṭīśvarākhyena vaṇijā sa samaṃ yayau / candrasvāmī citrakūṭaṃ tatpotottīrṇavāridhiḥ // 9.6.64
tasmin kanakavarmāṇaṃ vaṇijaṃ tam avāpa saḥ / ācakhyau cākhilaṃ tasmai svodantaṃ dārakotsukaḥ // 9.6.65
tataḥ kanakavarmā tau jñātārtiḥ so 'sya dārakau / darśayām āsa yau tena labdhā nītavaraṇyataḥ // 9.6.66
candrasvāmī ca tau yāvadvīkṣate dārakāvubhau / tāvannaiva tadīyau tau tāvanyāveva kaucana // 9.6.67
tataḥ sabāṣpaṃ śokārto nirāśo vilalāpa saḥ / iyadbhrāntvāpi hā prāpto na putro na sutā mayā // 9.6.68
dhātrā kuprabhuṇevāśā darśitā me na pūritā / bhrāmito 'smi ca mithyaiva dūrāddūraṃ durātmanā // 9.6.69
ityādi śocanvaṇijā kramātkanakavarmaṇā / āśvāsitaḥ sa tenātha candrasvāmī śucābravīt // 9.6.70
vatsareṇātmajau tau cenna prāpsyāmi bhuvaṃ bhraman / tatastyakṣyāmi tapasā gaṅgātīre śarīrakam // 9.6.71
ity uktavantaṃ tatrastho jñānī ko'pi tam abhyadhat / nārāyaṇyāḥ prasādāttau prāpsyasyevātmajau vraja // 9.6.72
tac chrutvā sa prahṛṣṭātmā bhāskarānugrahaṃ smaran / vaṇigbhiḥ pūjitaḥ prāyāccandrasvāmī purāttataḥ // 9.6.73
tato 'grahārān grāmāṃś ca cinvan sa nagarāṇi ca / bhraman prāpaikadā sāyaṃ vanaṃ prāṃśubahudrumam // 9.6.74
tatra kṣapayituṃ rātriṃ kṛtvā vṛttiṃ phalāmbubhiḥ / sa tasthau tarumāruhya siṃhavyāghrādiśaṅkayā // 9.6.75
anidraś ca niśīthe 'tra dadarśa sa taroradhaḥ / mahannārāyaṇīmukhyaṃ mātṛcakraṃ samāgatam // 9.6.76
upahārānsamāhṛtya nānārūpānnijocitān / pratīkṣamāṇaṃ devasya bhair avasya kilāgamam // 9.6.77
cirayaty adya kiṃ deva iti tatra ca mātaraḥ / nārāyaṇīm athāpṛcchan sā jahāsa tu nābravīt // 9.6.78
atinirbandhapṛṣṭā ca tābhistāḥ pratyuvāca sā / lajjāvahaṃ yadapyetatsakhyastadapi vacmy aham // 9.6.79
astīha surasenākhyo rājā surapure pure / tasya vidyādharī nāma khyātarūpāsti cātmajā // 9.6.80
pradeyāyāś ca tenāsyā rājñā rūpasamaḥ śrutaḥ / vimalākhyasya tanayo rājño nāmnā prabhākaraḥ // 9.6.81
tasmai ditsati tāṃ tasminrājñi tenāpi sā śrutā / vimalena sutā asya nijaputrānurūpikā // 9.6.82
tataḥ sa vimalastasmātsurasenādayācata / vidyādharīṃ dūtamukhātputrārthe tāṃ tadātmajām // 9.6.83
so 'py apekṣitasaṃpattyā tatsutāya sutāmadāt / prabhākarāya tasmai tāṃ suraseno yathāvidhi // 9.6.84
tataḥ sā prapya vimalapurākhyaṃ śvāśuraṃ puram / vidyādharī samaṃ bhartrā śayanīyam agān niśi // 9.6.85
tatrāsaṃbhogasuptaṃ sā patiṃ sotkā prabhākaram / yāvannirīkṣate tāvattamapaśyannapuṃsakam // 9.6.86
hā hatāsmiḥ kathaṃ ṣaṇḍhaḥ patiḥ prāpto mayeti sā / śocantī cetasā rātriṃ rājaputrī nināya tām // 9.6.87
napuṃsakāya dattāhamananviṣya kathaṃ tvayā / iti lekhaṃ likhitvā ca pitre sā prāhiṇottataḥ // 9.6.88
sa lekhaṃ vācayitvaiva vimalenāsmi vañcitaḥ / chadmanetyagamatkrodhaṃ tatpitā vimalaṃ prati // 9.6.89
sutāṃ napuṃsakāyāhaṃ yadvyājād dāpitas tvayā / putrāya tatphalaṃ bhuṅkṣva paśya tvām etya hanmy aham // 9.6.90
iti tasmai svalekhena saṃdideśa sa bhūpatiḥ / suraseno balodrikto vimalāya mahīkṣite // 9.6.91
vimalaścādhigatyaitaṃ tallekhārthaṃ samantrikaḥ / vimṛśandurjaye tasminnopāyaṃ kaṃcidaikṣata // 9.6.92
tatas taṃ piṅgadattākhyo mantrī vimalam abhyadhāt / eka evāstyupāyo 'tra taṃ deva śreyase kuru // 9.6.93
asti sthūlaśirā nāma yakṣas tasya ca vedmy aham / mantramārādhanaṃ yena varamiṣṭaṃ dadāti saḥ // 9.6.94
tenopāttena mantreṇa yakṣamārādhya saṃprati / liṅgaṃ yācasva putrārthaṃ sadyaḥ śāmyatu vigrahaḥ // 9.6.95
ity ukto mantriṇā tasmān mantram ādāya taṃ nṛpaḥ / sutārthaṃ yakṣamārādhya sa taṃ liṅgamayācata // 9.6.96
tena saṃprati datte ca liṅge yakṣeṇa tatsutaḥ / pumān prabhākaraḥ so 'bhūd yakṣas tvāsīn napuṃsakaḥ // 9.6.97
sā tu vidyādharī dṛṣṭvā pumāṃsaṃ taṃ prabhākaram / tena patyā sahāvāptaratasaukhyā vyacintayat // 9.6.98
bhrāntāhaṃ madadoṣeṇa na me bhartā napuṃsakaḥ / pumānevaiṣa subhago nātra kāryānyathā matiḥ // 9.6.99
ityālocyainamevārthaṃ likhitvā lajjitā punaḥ / pitre sā prāhiṇollekhaṃ śamaṃ bheje ca tena saḥ // 9.6.100
etaṃ jñātvā ca vṛttāntaṃ bhair aveṇādya kupyatā / ānāyya sa sthulaśirāḥ śapto devena guhyakaḥ // 9.6.101
liṅgatyāgena ṣaṇḍhatvamāśritaṃ yattvayā tataḥ / ṣaṇḍha eva bhavājīvaṃ pumān so 'stu prabhākaraḥ // 9.6.102
evaṃ napuṃsakībhūto guhyakaḥ so 'dya duḥkhabhāk / prabhākaraś ca puruṣībhūto bhogasukhāya saḥ // 9.6.103
tadetenādya kāryeṇa devasyāgamane manāk / jāto vilambaḥ kṣiprāc ca jānītāgatam eva tam // 9.6.104
iti nārāyaṇī devī mātṛryāvadbravīti sā / devaścakreśvarastāvadāyayau so 'tra bhair ava // 9.6.105
saṃpūjitaś ca sarvābhir upahāraiḥ sa mātṛbhiḥ / tāṇḍavena kṣaṇaṃ nṛtyannakrīḍadyoginīsakhaḥ // 9.6.106
tac ca sarvaṃ taroḥ pṛṣṭhāccandrasvāmī vilokayan / nārāyaṇyā dadarśaikāṃ dāsīṃ sāpi tamaikṣata // 9.6.107
anyonyasābhilāṣau ca daivāddvau tau babhūvatuḥ / sā ca nārāyaṇī devī tathābhūtau viveda tau // 9.6.108
gate 'tha mātṛsahite bhair ave sā vilambya tam / nārāyaṇī pādapasthaṃ candrasvāminamāhvayat // 9.6.109
avaruhyāgataṃ taṃ ca svadāsīṃ tāṃ ca sā tataḥ / papraccha kaccidanyonyamabhilāṣo 'sti vāmiti // 9.6.110
asti devīti vijñaptā tābhyāṃ tathyaṃ tataś ca sā / devī vimuktakopā taṃ candrasvāminam abhyadhāt // 9.6.111
satyenoktena tuṣṭāhaṃ yuvayor na śapāmi vām / dadāmyetāṃ tu dāsīṃ te bhavataṃ nirvṛtau yuvām // 9.6.112
tac chrutvā so 'bravīdvipro devi yady api cañcalam / mano ruṇadhmi tadapi spṛśāmi na parastriyam // 9.6.113
manasaḥ prakṛtirhyeṣā rakṣyaṃ pāpaṃ tu kāyikam / ityūcivāṃsaṃ taṃ dhīraṃ vipraṃ devī jagāda sā // 9.6.114
prītāsmi te varaś cāyaṃ putrādīñ śīghram apsyasi / idaṃ cotpalam amlāyi viṣādighnaṃ gṛhāṇa me // 9.6.115
ity uktvā nīrajaṃ dattvā candrasvāmidvijasya sā / nārāyaṇī sadāsīkā devī tasya tirodadhe // 9.6.116
sa ca prāptotpalo rātrau kṣīṇāyāṃ prasthitas tataḥ / tārāpuraṃ tan nagaraṃ prāpa vipraḥ paribhraman // 9.6.117
yatrāsya sa sthitaḥ putro mahīpālaḥ sutā ca sā / anantasvāminas tasya gṛhe viprasya mantriṇaḥ // 9.6.118
tatra gatvā sa tasyaiva mantriṇo bhojanepsayā / dvāre prādhyayanaṃ cakre śrutvā tamatithiṃ priyam // 9.6.119
sa ca mantrī pratīhārair āvedyāntaḥ praveśitam / nyamantrayata dṛṣṭvaiva vidvāṃsaṃ bhojanāya tam // 9.6.120
nimantrito 'tha sa śrutvā tatra pāpaharaṃ saraḥ / candrasvāmī yayau snātumanantahṛdasaṃjñakam // 9.6.121
āgacchati tataḥ snātvā yāvattāvat samantataḥ / hākaṣṭaśabdaṃ śuśrāva nagare tatra sa dvijaḥ // 9.6.122
tatkāraṇaṃ ca pṛcchantaṃ tam evamavadajjanaḥ / iha sthito mahīpālo nāma brāhmaṇaputrakaḥ // 9.6.123
aṭavyāḥ sārthavāhena prāptaḥ sārthadhareṇa saḥ / tasmātsulakṣaṇo dṛṣṭvā yācitvā bhaginīsakhaḥ // 9.6.124
anantasvāminā yatnādihānītaḥ sa mantriṇā / putrīkṛtaś cāputreṇa sa tena priyatāṃ gataḥ // 9.6.125
tārāvarmanṛpasyeha rāṣṭrasyāsya ca sadguṇaḥ / so 'dya kṛṣṇāhinā daṣṭastena hāhāravaḥ pure // 9.6.126
etac chrutvā sa evaiṣa matputra iti cintayan / āyayau tvaritaścandrasvāmī mantrigṛhaṃ sa tat // 9.6.127
tatra sarvair vṛtaṃ dṛṣṭvā parijñāya ca taṃ sutam / nandati sma sa hastasthadevīdattāgadotpalaḥ // 9.6.128
aḍhaukayac ca nāsāyāṃ mahīpālasya tasya tat / nīlotpalaṃ tadaivābhūttadgandhena sa nirviṣaḥ // 9.6.129
uttasthau ca mahīpālo nidrāyukta ivāsta saḥ / pure cātrotsavaṃ cakre janaḥ sarvaḥ sarājakaḥ // 9.6.130
candrasvāmī ca sa tadā devāṃśaḥ ko 'py asāv iti / anantasvāminā paurai rājñā cārthair apūjyata // 9.6.131
tasthau ca tatraiva sukhaṃ mantriveśmani so 'rcitaḥ / paśyan putraṃ mahīpālaṃ sutāṃ candravatīṃ ca tām // 9.6.132
parijñāyāpi cānyonyaṃ tūṣṇīṃ tasthustrayo 'pi te / kurvantyakāle 'bhivyaktiṃ na kāryāpekṣiṇo budhāḥ // 9.6.133
atha tasmai mahīpālāyāntaḥ saṃtoṣito guṇaiḥ / rājā bandhumatīṃ nāma tārāvarmā dadau sutām // 9.6.134
pradattanijarājyārdhe tasminneva vyadhāttadā / sukhī rājyabharaṃ kṛtsnaṃ sa nṛpo 'nanyaputrakaḥ // 9.6.135
mahīpālo 'pi sa prāptarājyaḥ prakhyāpya taṃ nijam / pitaraṃ svānujāṃ sthāne dattvā tasthau yathāsukham // 9.6.136
ekadā taṃ pitā candrasvāmī svair am abhāṣata / ehi svadeśaṃ gacchāvo māturānayanāya te // 9.6.137
rājyasthaṃ tvāṃ hi buddhvā sā kathaṃ tenāsmi vismṛtā / iti kruddhā śapejjātu putrāticiraduḥkhitā // 9.6.138
matāpitṛbhyāṃ śaptaḥ sanna jātu sukhamaśnute / tathā caitāṃ purāvṛttāṃ vaṇikputrakathāṃ śṛṇu // 9.6.139
cakro nāma vaṇikputro dhavalākhye 'bhavatpure / so 'nicchatoragātpitroḥ svarṇadvīpaṃ vaṇijyayā // 9.6.140
tataḥ sa pañcabhir varṣair upārjitamahādhanaḥ / āgacchannārurohābdhau vahanaṃ ratnapūritam // 9.6.141
alpāvaśeṣe gantavye vāridhau tasya connadan / udatiṣṭhanmahāvātavarṣavegākulo 'mbudaḥ // 9.6.142
pitarāvavamanyaiṣa kimāyāta itīva tat / krodhātpravahaṇaṃ tasya nirbabhañjurmahormayaḥ // 9.6.143
tatsthāḥ ke 'pi hṛtāstoyair makaraiḥ ke 'pi bhakṣitāḥ / cakrastvāyurbalānnītvā tīre kṣiptaś ca vīcibhiḥ // 9.6.144
tatrastho niḥsahaḥ svapna iva raudrāsitākṛtim / pāśahastaṃ dadarśaikaṃ puruṣaṃ sa vaṇiksutaḥ // 9.6.145
tenotkṣipya ca nīto 'bhūtsa cakraḥ pāśaveṣṭitaḥ / dūraṃ siṃhāsanasthena puruṣeṇāsthitāṃ sabhām // 9.6.146
tasyājñayāsanasthasya tenaiva sa vaṇigyuvā / nītvā pāśabhṛtā lohamaye gehe nyaveśyata // 9.6.147
tatrāntaḥ pīḍyamānaṃ sa cakraḥ puruṣamaikṣata / mūrdhni taptena lauhena cakreṇa bhramatāniśam // 9.6.148
kastvaṃ kenāśubhenedaṃ tava jīvasyaho katham / ityapṛcchatsa cakrastaṃ so 'pyevaṃ pratyuvāca tam // 9.6.149
khaḍgākhyo 'haṃ vaṇikputraḥ pitroryac ca vaco mayā / na kṛtaṃ tena saṃkruddhau tau māmaśapatāṃ krudhā // 9.6.150
śiraḥsthāyasasaṃtaptacakrābhau nau dunoṣi yat / tadīdṛśyeva te pīḍā durācāra bhaviṣyati // 9.6.151
ity uktvā tau viramyobhau rudantaṃ māmavocatām / mā rodīrekamevāstu māsaṃ pīḍā tavedṛśī // 9.6.152
tacchruvāhaṃ śucā nītvā taddinaṃ śayanāśritaḥ / niśi svapna ivādrākṣaṃ bhīmaṃ puruṣamāgatam // 9.6.153
tenādāya balenāhamasmiṃllohamaye gṛhe / kṣipto nyastaṃ ca me mūrdhni jvalaccakramidaṃ bhramat // 9.6.154
iti me pitṛśāpo 'yaṃ tena prāṇa na yānti me / sa ca māso 'dya saṃpūrṇo na ca mucye tathāpy aham // 9.6.155
ity uktavantaṃ taṃ khaḍgaṃ sa cakraḥ sakṛpo 'bravīt / pitroḥ pravasatārthārthaṃ mayāpi na kṛtaṃ vacaḥ // 9.6.156
prāptaṃ naṅkṣyati te vittamiti māṃ śapataḥ sma tau / tenābdhau me dhanaṃ naṣṭaṃ kṛtsnaṃ dvīpāntarārjitam // 9.6.157
eṣaiva vārtā cānyatra tatko 'rtho jīvitena me / dehyetanmūrdhni me cakraṃ khaḍga śāpo 'payātu te // 9.6.158
iti cakre vadaty eva vāṇī divyātra śuśruve / khaḍga mukto 'si cakrasya mūrdhny etac cakramarpaya // 9.6.159
tac chrutvā cakraśirasi nyastacakrastadaiva saḥ / khaḍgaḥ kenāpyadṛśyena ninye pitṛhṛhaṃ tataḥ // 9.6.160
tatrāsītsa punaḥ pitroranullaṅghitaśāsanaḥ / cakrastvādāya tanmūrdhni cakraṃ tatraivam abhyadhāt // 9.6.161
papino 'nye 'pi mucyantāṃ pṛthvyāṃ tatpātakair api / ā papakṣayametanme cakraṃ bhrāmyatu mūrdhani // 9.6.162
ity uktavantaṃ taṃ cakraṃ dhīrasattvaṃ nabhaḥsthitāḥ / puṣpavṛṣṭimuco devāḥ parituṣyaivam abruvan // 9.6.163
sādhu sādhu mahāsattva śāntaṃ karuṇayānayā / pāpaṃ te vraja vittaṃ ca tavākṣayyaṃ bhaviṣyati // 9.6.164
ity uktavatsu deveṣu cakrasya śirasaḥ kṣaṇāt / āyasaṃ tasya taccakraṃ jagāma kvāpy adarśanam // 9.6.165
tathopetyāmbarādeko vidyādharakumārakaḥ / tuṣṭendrapreṣitaṃ dattvā mahārghaṃ ratnasaṃcayam // 9.6.166
aṅke kṛtvaiva taṃ cakraṃ nagaraṃ dhavalābhidham / nijaṃ tatprāpayām āsa jagāma ca yathāgatam // 9.6.167
so 'tha cakro 'ntikaṃ pitroḥ prāpyānanditabāndhavaḥ / tasthāvākhyātavṛttāntas tatra dharmāparicyutaḥ // 9.6.168
ityākhyāya mahīpālaṃ candrasvāmyavadatpunaḥ / īdṛkpāpaphalaṃ putra mātāpitrorvirodhanam // 9.6.169
kāmadhenus tu tadbhaktis tatrāpyetāṃ kathāṃ śṛṇu / āsīt ko'pi muniḥ pūrvaṃ vanacārī mahātapāḥ // 9.6.170
tarucchāyopaviṣṭasya tasyopari balākayā / viṣṭhā kadācin muktābhūt so 'tha kruddho dadarśa tām // 9.6.171
dṛṣṭam atraiva sā tena balākā bhasmasādabhūt / tapaḥ prabhāvāhaṃkāraṃ sa ca bheje tato muniḥ // 9.6.172
ekadā nagare kvāpi sa brāhmaṇagṛhaṃ muniḥ / ekaṃ praviśya gṛhiṇīṃ tatra bhikṣāmayācata // 9.6.173
pratīkṣasva manāgbhartuḥ paricaryāṃ samāpaye / iti taṃ sā ca gṛhiṇī nijagāda pativratā // 9.6.174
tatas taṃ kruddhayā dṛṣṭyā vīkṣamāṇaṃ vihasya sā / abhāṣata mune nāhaṃ balākā mṛṣyatām iti // 9.6.175
śrutvaitatsa munistasthavupaviśyātra sādbhutaḥ / etatkatham iva jñātamanayeti vicintayan // 9.6.176
tataḥ kṛtvāgnikāryādeḥ śuśrūṣāṃ bharturatra sā / sādhvī bhikṣāṃ samādāya tasyāgādantikaṃ muneḥ // 9.6.177
so 'tha baddhāñjalirbhūtvā munistāmavadatsatīm / kathaṃ balākāvṛttāntaḥ parokṣo 'pi mama tvayā // 9.6.178
jñāta ityādito brūhi bhikṣāṃ gṛhṇāmyahaṃ tataḥ / ity uktavantaṃ tamṛṣiṃ sāvocatpatidevatā // 9.6.179
na bhartṛbhakter aparaṃ dharmaṃ kaṃcana vedmy aham / tena me tatprasādena vijñānabalamīdṛśam // 9.6.180
kiṃ ceha dharmavyādhākhyaṃ māṃsavikrayajīvinasm / gatvā paśya tataḥ śreyo nirahaṃkāramāpsyasi // 9.6.181
evaṃ sarvavidā proktaḥ sa pativratayā muniḥ / gṛhītāthitibhāgastāṃ praṇamya niragāttataḥ // 9.6.182
anyedyuḥ sa munirdharmavyādhamanviṣya tatra tam / vipaṇistham upāgacchatkurvāṇaṃ māṃsavikrayam // 9.6.183
dharmavyādhaś ca dṛṣṭvaiva sa taṃ munim abhāṣata / kiṃ pativratayā brahmanniha tvaṃ preṣitastayā // 9.6.184
tac chrutvā vismito 'vādīddharmasvyādhamṛṣiḥ sa tam / īdṛśaṃ te kathaṃ jñānaṃ māṃsavikrayiṇaḥ sataḥ // 9.6.185
ity uktavantaṃ tamṛṣiṃ dharmavyādho jagāda saḥ / mātāpitrorahaṃ bhaktastau mamaikaṃ parāyaṇam // 9.6.186
tayoḥ snapitayoḥ snāmi bhuñje bhojitayostayoḥ / śaye śayitayostena jñānam īdṛgvidhaṃ mama // 9.6.187
māṃsaṃ cānyahatasyāhaṃ mṛgādervṛttaye param / svadharmanirato bhūtvā vikrīṇe nārthagardhataḥ // 9.6.188
jñānavighnamahaṃkāramahaṃ sā ca pativratā / naiva kurvo mune tena nirbādhajñānamāvayoḥ // 9.6.189
tasmāttvam apy ahaṃkāraṃ muktvā śuddhyai munivrataḥ / svadharmaṃ cara yenāśu paraṃ jyotiravāpsyasi // 9.6.190
iti tesnānuśiṣṭaś ca dharmavyādhena tadgṛhān / gatvā dṛṣṭvā ca taccaryāṃ munistuṣṭo vanaṃ yayau // 9.6.191
siddhastadupadeśāc ca so 'bhūttāvapi jagmatuḥ / siddhiṃ pativratādharmavyādhau taddharmacaryayā // 9.6.192
eṣa prabhāvo bhaktānāṃ patyau pitari mātari / tadehi saṃbhāvaya tāṃ mātaraṃ darśanotsukām // 9.6.193
evaṃ pitrā mahīpālaḥ sa candrasvāminoditaḥ / pratipede svadeśāya gantuṃ mātranurodhataḥ // 9.6.194
anantasvāmine sarvaṃ dharmapitre nivedya tat / tenāttabhāraḥ sa tataḥ prāyātpitṛsakho niśi // 9.6.195
kramātprāpya svadeśaṃ ca jananīṃ darśanena tām / anandayaddevamatiṃ madhuḥ pikavadhūmiva // 9.6.196
kaṃcitkālaṃ mahīpālastasthau bāndhavasatkṛtaḥ / tatra mātṛyutaḥ pitrā vṛttāntākhyāyinā saha // 9.6.197
tāvattārāpure tatra tadbhāryā tu nṛpātmajā / niśākṣaye bandhumatī sāntaḥ suptā vyabudhyata // 9.6.198
buddhvā ca taṃ patiṃ kvāpi gataṃ virahaviklavā / na lebhe sā ratiṃ kvāpi prāsādopavanādiṣu // 9.6.199
dviguṇīkṛtahāreṇa bāṣpeṇa rudatī param / āsītpralāpaikamayī vāñchantī mṛtyunā sukham // 9.6.200
yāmi kāryeṇa kenāpi śīghrameṣyāmi ceti me / svair amuktvaiva sa gatastanmā putri śucaṃ kṛthāḥ // 9.6.201
ityāśādarśibhir vākyair anantasvāminā tataḥ / mantriṇāśvāsitābhyetya kṛcchrātsā dhṛtimādade // 9.6.202
tataḥ pravṛttijñānārthaṃ bhartur deśāntarāgatān / pūjayantī sadaivāsīd dānaiḥ sā dvijapuṃgavān // 9.6.203
tena saṃgamadattākhyaṃ dīnaṃ dānāgataṃ dvijam / bhartuḥ papraccha sā vārtāmuktvābhijñānanāmanī // 9.6.204
tatastāṃ sa dvijo 'vādīdṛṣṭo naivaṃvidho mayā / kaś cittathāpi devyatra kāryā naivādhṛtistvayā // 9.6.205
cirādavāpyate 'bhīṣṭasaṃyogaḥ śubhakarmabhiḥ / tathā ca yanmayā dṛṣṭamāścaryaṃ vacmi tacchṛṇu // 9.6.206
tīrthānyaṭannahaṃ prāpaṃ himādrau mānasaṃ saraḥ / tatrādarśamivāpaśyamantarmaṇimayaṃ gṛham // 9.6.207
tato 'kasmāc ca nirgatya khaḍgapāṇiḥ pumān gṛhāt / adhyārohat sarastīraṃ divyanārīgaṇānvitaḥ // 9.6.208
tatrodyāne saha strībhiḥ so 'krīḍat pānalīlayā / dūrāt sakautukaś cāhaṃ paśyan nāsamalakṣitaḥ // 9.6.209
tāvatkuto 'pi tatrāgātsubhagaḥ puruṣo 'paraḥ / militāya ca tattasmai yathādṛṣṭaṃ mayoditam // 9.6.210
darśitaś ca sa sastrīkaḥ pumāndūrātkutūhalāt / taddṛṣṭvaiva svavṛttāntam evamākhyātavānmama // 9.6.211
pure tribhuvanākhye 'haṃ rājā tribhuvanābhidhaḥ / tatra me suciraṃ sevāmekaḥ pāśupato vyadhāt // 9.6.212
... / ... // 9.6.213
sa pṛṣṭaḥ kāraṇaṃ svair aṃ bilakhaḍgaprasādhane / sahāyaṃ prārthayata māṃ pratipannaṃ mayā ca tat // 9.6.214
tato mayā sahāraṇyaṃ gatvā homādinā niśi / prakaṭīkṛtya vivaraṃ sa māṃ pāśupato 'bhyadhāt // 9.6.215
vīra praviśa pūrvaṃ tvaṃ khaḍgaṃ prāpya ca māmapi / praveśayestvaṃ nirgatya samayaṃ cātra me kuru // 9.6.216
ity uktastena tasyāhaṃ kṛtvā samayamāśu tat / praviśya vivaraṃ prāpamekaṃ ratnamayaṃ gṛham // 9.6.217
tato nirgatya māṃ caikā pradhānāsurakanyakā / antaḥ prāveśayatpremṇā prādāt khaḍgaṃ ca sātra me // 9.6.218
sarvasiddhipradimimaṃ khaḍgaṃ khagatidāyinam / rakṣerity uktavatyāhaṃ tayā tatrāvasaṃ saha // 9.6.219
smṛtvātha khaḍgahasto 'haṃ nirgatya vivareṇa tam / prāveśayaṃ pāśupataṃ tasminnasuramandire // 9.6.220
tatrāhamādyayā sākaṃ tayā saparivārayā / so 'pi dvitīyayā sākamāsīdasurakanyayā // 9.6.221
ekadā pānamāttasya sa me pāśupataśchalāt / hṛtvā pārśvasthitaṃ khaḍgamakaronnijahastagam // 9.6.222
tasmin hastasthite labdhamahāsiddhiḥ sa pāṇitaḥ / mām ādāyaiva niṣkālya vivarāt prākṣipadbahiḥ // 9.6.223
tato dvādaśavarṣāṇi masyā bilamukheṣu saḥ / gaveṣitaḥ kadācittaṃ nirgataṃ prāpnuyāmiti // 9.6.224
so 'yamadyeha me dṛṣṭipathe nipatitaḥ śaṭhaḥ / madīyayaitayā sākaṃ krīḍannasurakanyayā // 9.6.225
iti yāvattribhuvanaḥ sa rājā devi vakti mām / tāvat pānamadānnidrāmagātpāśupato 'tra saḥ // 9.6.226
suptasya tasya gatvaiva pārśvātkhaḍgaṃ tamagrahīt / sa rājā tena bhūyaś ca prabhāvaṃ divyamāptavān // 9.6.227
tataḥ pāśupataṃ pādaprahāreṇa prabodhya tam / nirabhartsayadāpannaṃ sa vīro nāvadhītpunaḥ // 9.6.228
prāviśaccāsurapuraṃ saparicchadayā tayā / prāptayā sa svayā sākaṃ siddhyaivāsurakanyayā // 9.6.229
sa ca pāśupataḥ siddibhraṣṭaḥ kaṣṭamagātparam / kṛtaghnāścirasiddhārthā api bhraśyanti hi dhruvam // 9.6.230
etatsākṣādvilokyāhamiha prāptaḥ paribhraman / taddevi priyasaṃyogastava bhāvī cirādapi // 9.6.231
yathā tribhuvanasyābhūcchubhakṛnnahi sīdati / iti tasmāddvijāc chrutvā toṣaṃ bandhumatī yayau // 9.6.232
cakāra ca kṛtārthaṃ taṃ vipraṃ dattvā dhanaṃ bahu / anyedyuś ca dvijo 'pūrvastatrāgāddūradeśajaḥ // 9.6.233
taṃ ca bandhumatī sotkā proktābhijñānanāmakā / bharturvārtāmapṛcchatsā so 'tha tāṃ brāhmaṇo 'bhyadhāt // 9.6.234
na sa devi mayā dṛṣṭastvadbhartā kvāpi kiṃ tvaham / anvarthaḥ sumanonāmā tavādya gṛhamāgataḥ // 9.6.235
tadāsu saumanasyaṃ te bhāvītyākhyāti me manaḥ / bhavatyeva ca saṃyogaściraviśleṣiṇāmapi // 9.6.236
tathā ca kathayāmyetāmatra devi kathāṃ śṛṇu / niṣadhādhipatī rājā nalo nāmābhavatpurā // 9.6.237
yasya rūpeṇa vijitaḥ kāmo manye 'vamānataḥ / kopitatripurārātinetrāgnāvajuhottanum // 9.6.238
tenābhāryeṇa sadṛśī bhāryāśrāvi vicinvatā / damayantīti bhīmasya vidarbhādhipateḥ sutā // 9.6.239
bhīmenāpi vicitya kṣmāṃ dadṛśe tena rājasu / na nalādaparo rājā tulyaḥ svaduhituḥ patiḥ // 9.6.240
atrāntare svanagare damayantī sarovaram / bhīmātmajā jalakrīḍāhetoravatatāra sā // 9.6.241
tatraikaṃ rājahaṃsaṃ sā dṛṣṭvā daṣṭotpalāmbujam / babandha krīḍayā bālā yuktikṣiptottarīyakā // 9.6.242
sa baddho divyahaṃsastām uvāca vyaktayā girā / rājaputryupakāraṃ te kariṣyāmi vimuñca mām // 9.6.243
naiṣadho 'sti nalo nāma rājā hṛdi vahanti yam / sadguṇair gumphitaṃ hāram iva divyāṅganā api // 9.6.244
tasya tvaṃ sadṛśī bhāryā bhartā sa sadṛśastava / tad atra tulyasaṃyoge kāmadūto bhavāmi vām // 9.6.245
tac chrutvā divyahaṃsaṃ sā matvā satyābhibhāṣiṇam / mumoca damayantī tam evamastviti vādinī // 9.6.246
na mayā varaṇīyo 'nyo nalāditi jagāda ca / śrutimārgapraviṣṭena tenāpahṛtamānasā // 9.6.247
sa ca haṃsastato gatvā niṣedhaṣvāśu śiśriye / jalakrīḍāpravṛttena nalenādhyāsitaṃ saraḥ // 9.6.248
nalaḥ sa rājā dṛṣṭvā taṃ rājahaṃsaṃ manoramam / babandha svottarīyeṇa līlākṣiptena kautukāt // 9.6.249
so 'tha haṃso 'bravīnmuñca nṛpate māmahaṃ yataḥ / iha tvadupakārārthamāgataḥ śṛṇu vacmi te // 9.6.250
vidarbheṣv asti bhīmasya rājñaḥ kṣititilottamā / damayantīti duhitā spṛhaṇīyā surair api // 9.6.251
tvam eva ca madākhyātaguṇo baddhānurāgayā / tayā bhartā vṛtastac ca tavāhaṃ vaktumāgataḥ // 9.6.252
iti haṃsottamasyāsya vacobhiḥ satphalojjvalaiḥ / viśikhaiś ca sa puṣpeṣornalaḥ samamavidhyata // 9.6.253
abravītsa ca haṃsaṃ taṃ dhanyo 'haṃ vihagottama / yo manorathasaṃpattyā mūrtayeva vṛtastayā // 9.6.254
ity uktvā tena muktaḥ sa haṃso gatvā śaśaṃsa tat / damayantyai yathāvastu yathākāmaṃ jagāma ca // 9.6.255
damayantī ca sotkaṇṭhā yuktyā mātṛmukhena sā / pituḥ svātprārthayām āsa nalaprāptyai svayaṃvaram // 9.6.256
anumanya sa tasyāś ca svayaṃvarakṛte pitā / bhīmaḥ pṛthivyāṃ sarveṣāṃ rājñāṃ dūtānvisṛṣṭavān // 9.6.257
prāptadūtāś ca nikhilā vidarbhān prati bhūmipāḥ / vrajanti sma nalo 'py utko rathārūḍhaś cacāla saḥ // 9.6.258
tataś ca damayantyāstau nalapremasvayaṃvarau / indrādayo lokapālāḥ śuśruvurnāradānmuneḥ // 9.6.259
teṣāṃ ca balabhidvāyuyamāgnivaruṇās tataḥ / saṃmantrya damayanty uktvā nalasyaivāntikaṃ yayuḥ // 9.6.260
ūcuś ca prāpya taṃ prahvaṃ vidarbhān prasthitaṃ pathi / gatvāsmadvacanād brūhi damayantīm idaṃ nṛpa // 9.6.261
pañcānāṃ varayaikaṃ naḥ kiṃ martyena nalena te / martyā maraṇadharmāṇastridaśāstvamarā iti // 9.6.262
asmadvarāc ca tatpārśvamadṛṣṭo 'nyaiḥ pravekṣyasi / tathetyetāṃ ca devājñāṃ pratipede nalo 'tha saḥ // 9.6.263
gatvā cāntaḥpuraṃ tasyāḥ praviśyādṛṣṭa eva ca / damayantyāḥ śaśaṃsaiva devādeśaṃ tathaiva tam // 9.6.264
sā taṃ śrutvābravītsādhvī devāste santu tādṛśāḥ / tathāpi me nalo bhartā na kāryaṃ tridaśair mama // 9.6.265
iti samyagvacastasyāḥ śrutvātmānaṃ prakāśya ca / nalo gatvā tathaivaitadindrādibhyaḥ śaśaṃsa saḥ // 9.6.266
vaśyā vayamidānīṃ te smṛtamātropagāminaḥ / tathyavādinniti ca te tuṣṭāstasmai dudurvarān // 9.6.267
tato hṛṣṭe nale yāte vidarbhānvañcanepsubhiḥ / damayantyāḥ sureśādyair nalarūpamakāri taiḥ // 9.6.268
gatvā ca bhīmasya sabhāṃ martyadharmānupāśritāḥ / svayaṃvare prastute te nalāntika upāviśan // 9.6.269
athaitya damayantī sā bhrātrā svenaikaśo nṛpān / āvedyamānān ujjhantī kramātpāpa nalāntikam // 9.6.270
dṛṣṭvā chāyānimeṣādiguṇāṃs tatra ca ṣaṇnalān / sā bhrātari samudbhrānte vyākulā samacintayat // 9.6.271
nūnaṃ me lokapālaistair māyeyaṃ pañcabhiḥ kṛtā / ṣaṣṭhaṃ manye nalaṃ tvatra na cānyatrāsti me gatiḥ // 9.6.272
ityālocyaiva sādhvī sā nalaikāsaktamānasā / ādityābhimukhī bhūtvā damayantyevam abravīt // 9.6.273
bho lokapālāḥ svapne 'pi nalādanyatra cenna me / manastattena satyena svaṃ darśayata me vapuḥ // 9.6.274
varātpūrvavṛtāccānye kanyāyāḥ parapūruṣāḥ / paradārāś ca sā teṣāṃ tatkathaṃ moha eṣa vaḥ // 9.6.275
śrutvaitatpañca śakrādyāḥ svena rūpeṇa te 'bhavan / ṣaṣṭhaḥ satyanalaścābhūtsvarūpasthaḥ sa bhūpatiḥ // 9.6.276
tasminsā damayantī tāṃ phullendīvarasundarīm / dṛśaṃ varaṇamālāṃ ca hṛṣṭā rājñi nale nyadhāt // 9.6.277
papāta puṣpavṛṣṭiś ca nabhomadhyāttato nṛpaḥ / vivāhamaṅgalaṃ bhīmaścakre tasya nalasya ca // 9.6.278
vihitocitapūjāś ca tena vaidarbhabhūbhṛtā / nṛpā yathāgataṃ jagmurdevāḥ śakrādayaś ca te // 9.6.279
śakrādayastu dadṛśurdvau kalidvāparau pathi / buddhvā ca damayantyarthamāgatau tau ca te 'bruvan // 9.6.280
na gantavyaṃ vidarbheṣu tata evāgatā vayam / vṛttaḥ svayaṃvaro rājā damayantyā nalo vṛtaḥ // 9.6.281
tac chrutvaivocatuḥ pāpau tau kalidvāparau ruṣā / devān bhavādṛśāṃs tyaktvā yat sa martyo vṛtas tayā // 9.6.282
tadavaśyaṃ kariṣyāvo viyogamubhayostayoḥ / evaṃ kṛtapratijñau tau nivartya yayatus tataḥ // 9.6.283
nalaś ca sapta divasānsthitvā śvaśuraveśmani / damayantyā samaṃ vadhvā kṛtārtho niṣadhānagāt // 9.6.284
tatrāsītprema daṃpatyorgaurīśarvādhikaṃ tayoḥ / śarvasya gaurī dehārdhaṃ tasya tvātmaiva sābhavat // 9.6.285
kālena cenrasenākhyaṃ damayantī nalātsutam / prasūte sma tadanvekāmindrasenāṃ ca kanyakām // 9.6.286
tāvac ca sa kaliś chidraṃ tasyānucchāstravartinaḥ / nalasyāsīc ciraṃ cinvan pratijñātārthaniścitaḥ // 9.6.287
athaikadānupāsyaiva saṃdhyāmakṣālitāṅghrikaḥ / sa suṣvāpa nalaḥ pānamadena muṣitasmṛtiḥ // 9.6.288
chidrametadavāpyaiva dattadṛṣṭirdivāniśam / kalis tasya śarīrāntarnalasya praviveśa saḥ // 9.6.289
tena dehapraviṣṭena kalinā sa nalo nṛpaḥ / vihāya dharmyamācāramācacāra yathāruci // 9.6.290
akṣair adīvyad dāsībhir araṃstāsatyam abravīt / asevata divā svapnaṃ sa jajāgara rātriṣu // 9.6.291
cakārākāraṇaṃ kopamanyāyenārthamādade / avamānaṃ satāṃ cakre saṃmānamasatāṃ ca saḥ // 9.6.292
tadbhrātaraṃ puṣkarākhyaṃ tathaivotkrāntasatpatham / chidraṃ prāpya śarīrāntaḥpraviṣṭo dvāparo vyadhāt // 9.6.293
kadācit puṣkarākhyas ya gṛhe tasyānujasya saḥ / nalo dadarśa dāntākhyaṃ sundaraṃ dhavalaṃ vṛṣam // 9.6.294
lobhānmṛgayamānāya taṃ tasmai jyāyase na saḥ / dvāparagrastatadbhaktiḥ puṣkarākhyo vṛṣaṃ dadau // 9.6.295
jagāda taṃ ca yadyasti vāñchāsminvṛṣabhe tava / taddyūtena vijityainaṃ mattaḥ svīkuru mā ciram // 9.6.296
tac chrutvā sa nalo mohātpratipede tatheti tat / tataḥ pravavṛte dyūtaṃ tayor bhātroḥ parasparam // 9.6.297
puṣkarākhyas ya sa vṛṣo nalasyebhādayaḥ paṇaḥ / jigāya puṣkarākhyaś ca nalo muhurajīyata // 9.6.298
dinair dvitrair bale koṣe hārite 'pi durodarāt / na nalo vāryamāṇo 'pi cacāla kaliviplutaḥ // 9.6.299
tena matvā gataṃ rājyaṃ damayantī nijau śiśū / rathottamaṃ samāropya prāhiṇotsvapitur gṛham // 9.6.300
tāvannalena rājyaṃ svaṃ samagram apihāritam / tataḥ sa puṣkarākhyena jagade jitakāśinā // 9.6.301
tvayānyaddhāritaṃ sarvaṃ tattasyokṣṇaḥ paṇasya me / damayantīmidānīṃ tvaṃ dyūte pratipaṇaṃ kuru // 9.6.302
ity uktivātyayā tasya nalo 'nala iva jvalan / na cākāle 'bravītkiṃcinna ca cakre paṇakriyām // 9.6.303
tataḥ sa puṣkarākhyas tamavādīnna karoṣi cet / bhāryāṃ paṇaṃ tadasmānme deśānniryāhi tatsakhaḥ // 9.6.304
tac chrutvaiva nalo deśāddamayantyā samaṃ tataḥ / niragādrājapuruṣair ā sīmāntaṃ pravāsitaḥ // 9.6.305
hā nalasyāpi yatredṛgavasthā kalinā kṛtā / tatrocyatāṃ kimanyeṣāṃ krimīṇām iva dehinām // 9.6.306
dhigdhiṅnirdharma niḥsnehaṃ rājarṣīṇāmapīdṛśām / vipadāmāspadaṃ dyūtaṃ kalidvāparajīvitam // 9.6.307
atha bhrātṛhṛtaiśvaryo videśaṃ sa nalo brajan / damayantyā saha prāpa kṣudhāklānto vanāntaram // 9.6.308
tatra sākaṃ tayā darbhabhinnapeśalapādayā / sa viśrāntaḥ sarastīre haṃsau dvāvaikṣatāgatau // 9.6.309
āhārārthaṃ ca sa tayor grahaṇāyottarīyakam / cikṣepa tac ca hṛtvaiva haṃsau tau tasya jagmatuḥ // 9.6.310
haṃsarūpeṇa tāvetāvakṣau vāso 'py upetya te / hṛtvā gatāviti nalaḥ sa vācaṃ cāśṛṇoddivaḥ // 9.6.311
upaviśyaikavastro 'tha sa yuktyā vimanā nṛpaḥ / panthānaṃ darśayām āsa damayantyāḥ pitur gṛhe // 9.6.312
ayaṃ mārgo vidarbheṣu priye pitṛgṛhe iva / ayamaṅgeṣu mārgo 'yamaparaḥ kośaleṣu ca // 9.6.313
tac chrutvā damayantī sā śaṅkitevābhavattadā / tyakṣyannivārya putro me mārgaṃ kiṃ vakty asāv iti // 9.6.314
tatas tau phalamūlānnau vane tatra niśāgame / śrāntau saṃviśataḥ smobhau daṃpatī kuśasaṃstare // 9.6.315
damayantī śanair nidrāmadhvakhinnā jagāma sā / nalo gantumanāstvāsīdanidraḥ kalimohitaḥ // 9.6.316
utthāya caikavastrāṃ tāṃ damayantīṃ vimucya saḥ / chinnaṃ taduttarīyārdhaṃ prāvṛtya ca tato yayau // 9.6.317
damayantī ca rātryante prabuddhā taṃ patiṃ vane / apaśyantī gataṃ tyaktvā vilalāpa vicintya sā // 9.6.318
hāryaputra mahāsattva ripāvapi kṛpāpara / hā madvatsala kenāsi mayi niṣkaruṇīkṛtaḥ // 9.6.319
ekākī ca kathaṃ padbhyāmaṭavīṣu prayāsyasi / kas te śramāpanodāya paricaryāṃ kariṣyati // 9.6.320
maulimālāparāgeṇa rañjitau yau mahībhujām / tau te pati kathaṃ pādau dhūliḥ kaluṣayiṣyati // 9.6.321
haricandanacūrṇenāpyāliptaṃ sahate na yat / aṅgaṃ sahiṣyate tatte madhyāhnārkātapaṃ katham // 9.6.322
kiṃ me bālena putreṇa kiṃ duhitrā kimātmanā / tavaikasya śivaṃ devāḥ kurvatāṃ yadyahaṃ satī // 9.6.323
ityekakānuśocantī damayantī nalaṃ tadā / tatpūrvadarśitenaiva pratasthe sā tataḥ pathā // 9.6.324
kathaṃciccāticakrāma nadīśailavanāṭavīḥ / nāticakrāma bhaktiṃ tu sā bhartari kathaṃcana // 9.6.325
satītejaś ca mārge tāmarakṣadyena lubdhakaḥ / bhasmīkṛto 'hestrātāyāṃ tasyāṃ gatamanāḥ kṣaṇāt // 9.6.326
tatau daivād vaṇiksārthenāntarā militena sā / saha gatvā puraṃ prāpa subāhvākhyasya bhūpateḥ // 9.6.327
tatra sā rājasutayā durāddṛṣṭvaiva harmyataḥ / saundaryaprītayānāyya svamātre prābhṛtīkṛtā // 9.6.328
tasyāḥ pārśve mahādevyāḥ sā tasthau ca tadādṛtā / tyaktvā gato māṃ bharteti pṛṣṭā caitāvadabravīt // 9.6.329
tāvac ca tatpitā bhīmo nalodantamavetya tam / tayor anveṣaṇāyāptānnarāndikṣu visṛṣṭavān // 9.6.330
tanmadhyāc ca suṣeṇākhya ekastatsacivo bhraman / subāho rājadhānīṃ tāṃ prāpa brāhmaṇarūpabhṛt // 9.6.331
sa tatra damayantīṃ tāmāgantūṃścinvatīṃ sadā / adrākṣītsāpy apaśyattaṃ duḥkhitā pitṛmantriṇam // 9.6.332
anyonyaṃ pratyabhijñāya sametya rudataḥ sma tau / tathā yathātra rājñī sā subāhostadabudhyata // 9.6.333
yāvac cānāyya sā devī tau yathāvastu pṛcchati / bubudhe damayantīm tāṃ tāvat svabhaginīsutām // 9.6.334
tataḥ sā bharturāvedya tāṃ saṃmānya pitur gṛham / rathe 'dhiropya vyasṛjat sasuṣeṇāṃ sasainikām // 9.6.335
tatra sā damayantyāsītprāptāpatyadvayā tataḥ / pitrāpi dṛśyamānā sā bharturvārtāṃ vicinvatī // 9.6.336
tatpitā vyasṛjaccārānanveṣṭuṃ taṃ ca tatpatim / sudūsyandanavidyābhyāṃ divyābhyām upalakṣitam // 9.6.337
bālāṃ vane prasuptāṃ nṛśaṃsa saṃtyajya kumudinīkāntām / prāpyaivāmbarakhaṇḍaṃ candrādṛśyaḥ kva yāto 'si // 9.6.338
evaṃ bhavadbhir vaktavyaṃ sthitaḥ śaṅkyeta yatra saḥ / ityādideśa cārāṃstānsa ca bhīmo mahīpatiḥ // 9.6.339
atrāntare sa rājā ca nalastasminvane niśi / prāvṛtārdhapaṭo dūraṃ gatvā dāvāgnimaikṣata // 9.6.340
bho mahāsattva yāvanna dahye 'hamabalo 'munā / apasāraya māṃ tāvaddāvāgnernikaṭāditaḥ // 9.6.341
ityatra tadvacaḥ śrutvā dattadṛṣṭirdadarśa saḥ / ābaddhamaṇḍalaṃ nāgaṃ nalo dāvānalāntike // 9.6.342
phaṇāratnaprabhājālajaṭilaṃ vanavahninā / gṛhītam iva tenograhetihastena mūrdhani // 9.6.343
upetya kṛpayāṃse taṃ kṛtvā nītvā ca dūrataḥ / tyaktumicchati yāvat sa tāvannāgo 'bravītsa tam // 9.6.344
gaṇayitvā daśānyāni padāni naya māmitaḥ / tataḥ sa prayayāvevaṃ padāni gaṇayannalaḥ // 9.6.345
ekaṃ dve trīṇi catvāri pañca ṣaṭ sapta śṛṇvahe / aṣṭau nava daśety uktavantamukticchalena tam // 9.6.346
nalaṃ skandhasthito nāgo lalāṭānte dadaṃśa saḥ / tena hasvabhujaḥ kṛṣṇo virūpaḥ so 'bhavannṛpaḥ // 9.6.347
tato 'vatārya skandhāttaṃ sa rājā pṛṣṭavān ahim / ko bhavān kā kṛtā ceyaṃ tvayā me pratyupakriyā // 9.6.348
etan nalavacaḥ śrutvā sa nāgaḥ pratyuvāca tam / rājan kārkoṭanāmānaṃ nāgarājam avehi mām // 9.6.349
daṃśo guṇāya ca mayā dattas te tac ca vetsyasi / gūḍhavāse ca vairūpyaṃ mahatāṃ kāryasiddhaye // 9.6.350
gṛhāṇa cāgniśaucākhyamidaṃ vastrayugaṃ mama / anena prāvṛtenaiva svaṃ rūpaṃ pratipatsyase // 9.6.351
ity uktvā dattatadvastrayuge kārkoṭake gate / nalastasmādvanādgatvā krameṇa prāpa kośalān // 9.6.352
kośalādhipates tatra ṛtuparṇasya bhūpateḥ / sa hrasvabāhunāmā sansūdatvaṃ śiśriye gṛhe // 9.6.353
bhojanāni ca yat tasya cakre divyarasāni saḥ / tena prasiddhiṃ prāpātra rathavijñānatas tathā // 9.6.354
tatrasthe hrasvabāhvākhye nale tasmin kadācana / vidarbharājacāreṣu teṣv eko 'tra kilāyayau // 9.6.355
hrasvabāhuritīhāsti svavidyārathavidyayoḥ / nalatulyo navaḥ sūda iti cāro 'tra so 'śṛṇot // 9.6.356
nalaṃ saṃbhāvya taṃ buddhyā cāsthāne nṛpateḥ sthitam / yuktyā sa tatra gatvaitāṃ papāṭhāryāṃ prabhūditām // 9.6.357
bālāṃ vane prasuptāṃ nṛśaṃsa saṃtyajya kumudinīkāntām / prāpyaivāmbarakhaṇḍaṃ candrādṛśyaḥ kva yāto 'si // 9.6.358
tac chrutvonmattavākhyābhaṃ tatrasthā avajajñire / sūdacchadmasthitastvatra sa nalaḥ pratyuvāca tam // 9.6.359
kṣīṇo 'mbaraikadeśaṃ candraḥ prāpyānyamaṇḍalaṃ praviśan / kumudinyā yadadṛśyo jātastatkā nṛśaṃsatā tasya // 9.6.360
etattaduttaraṃ śrutvā satyaṃ saṃbhāvya taṃ nalam / vipadudbhūtavair ūpyaṃ cāraḥ so 'tha yayau tataḥ // 9.6.361
vidarbhān prāpya bhīmāya rājñe bhāryāyutāya saḥ / damayantyai ca tatsarvaṃ dṛṣṭaśrutam avarṇayat // 9.6.362
tato 'tra damayantī sā pitaraṃ svair am abravīt / niḥsaṃdehaṃ sa evāryaputraḥ sūdamiṣaṃ śritaḥ // 9.6.363
tattadānayane yuktirmanmatā kriyatāmiha / ṛtuparṇasya nṛpates tasya dūto visṛjyatām // 9.6.364
prāptamātraś ca taṃ bhūpamevaṃ tatra bravītu saḥ / gataḥ kvāpi nalo rājā pravṛttirnāsya budhyate // 9.6.365
tatprātaḥ kurute bhūyo damayantī svayaṃvaram / ato 'dyaiva vidarbheṣu śighramāgamyatāmiti // 9.6.366
tataḥ śrutaitadvārtena sa rathajñāninā nṛpaḥ / ekāhenāryaputreṇa sākaṃ dhruvam ihaiṣyati // 9.6.367
evaṃ sapitṛkālocya saṃdiśya ca tathaiva sā / kośalānvyasṛjaddūtaṃ damayantī yathocitam // 9.6.368
tenartuparṇo gatvā sa tathaivoktaḥ samutsukaḥ / jagāda sūdarūpaṃ taṃ praṇayātpārśvagaṃ nalam // 9.6.369
hrasvabāho rathajñānaṃ mamāstītyavadadbhavān / tatprāpaya vidarbhānmāmadyaivotsahase yadi // 9.6.370
tac chrutvaiva nalo bāḍhaṃ prāpayāmītyudīrya saḥ / gatvā varāśvān saṃyojya sajjaṃ cakre rathottamam // 9.6.371
svayaṃvarapravādo 'yaṃ jāne matprāptaye tayā / kṛto na damayantī tu sā svapne 'pīdṛśī bhavet // 9.6.372
tat tatra tāvad gacchāmi paśyāmīti vicintya saḥ / rājñas tasyartuparṇasya sajjaṃ ratham upānayat // 9.6.373
ārūḍhe ca nṛpe tasmiṃstaṃ saṃvāhayituṃ ratham / nalaḥ pravavṛte tārkṣyajavajaitreṇa raṃhasā // 9.6.374
rathavegacyutaṃ vastraṃ prāptaṃ rathavidhāraṇam / bruvāṇamatha mārge tamṛtuparṇaṃ nalo 'bravīt // 9.6.375
rājan kva tava tadvastram anenaiva kṣaṇena hi / bahūni yojanāny eṣa vyatikrānto rathas tava // 9.6.376
śrutvaitadṛtuparṇastamavādīdaṅga dehi me / rathajñānamidaṃ tubhyamakṣajñānaṃ dadāmy aham // 9.6.377
yena vaśya bhavantyakṣāḥ saṃkhyājñānaṃ ca jāyate / saṃpratyeva ca paśyātra vadāmi pratyayaṃ tava // 9.6.378
dṛśyate 'gre taruryo 'yaṃ saṃkhyāmetasya te 'dhunā / vacmyahaṃ phalaparṇānāṃ gaṇayitvā ca paśya tām // 9.6.379
ity uktvā phalaparṇāni yāvantyeva jagāda saḥ / nalena gaṇitānyāsaṃstāvantyevātra śākhinaḥ // 9.6.380
tato nalo rathajñānamṛtuparṇāya taddadau / ṛtuparṇo 'py adādakṣajñānaṃ tasmai nalāya tat // 9.6.381
parīkṣate sma tajjñānaṃ nalo gatvāpare tarau / samyak ca bubudhe saṃkhyā pattrādiṣv atra tena sā // 9.6.382
tato hṛṣyati yāvat sa tāvattasya śarīrataḥ / niragātpuruṣaḥ kṛṣṇastaṃ sa ko 'sīti pṛṣṭavān // 9.6.383
ahaṃ kaliḥ śarīrāntardamayantīvṛtasya te / īrṣyayā prāviśaṃ tena bhraṣṭā dyūtena te śriyaḥ // 9.6.384
tatastvāṃ daśatā tena kārkoṭena tadā vane / na dagdhastvamahaṃ tveṣa paśya dagdhastvayi sthitaḥ // 9.6.385
mithyā parāpakāro hi kṛtaḥ syātkasya śarmaṇe / tadgacchāmyavakāśo hi nāstyanyeṣu na vatsa me // 9.6.386
ity uktvā sa kalis tasya tiro 'bhūtso 'pi tatkṣaṇam / jātadharmamatiḥ prāptatejāḥ prāgvadabhūnnalaḥ // 9.6.387
āgatya cāruhya rathaṃ tasminnevāhni taṃ javāt / vidarbhānṛtuparṇaṃ taṃ prāpayām āsa bhūpatim // 9.6.388
sa copahasyamāno 'tra pṛṣṭāgamanakāraṇaiḥ / ṛtuparṇo janai rājagṛhāsanne samāvasat // 9.6.389
prāptaṃ taṃ tatra buddhvā sā śrutāścaryarathasvanā / damayantī jaharṣāntaḥ saṃbhāvitanalāgamā // 9.6.390
visasarjātha sā tattvamanveṣṭuṃ ceṭikāṃ nijām / sā cānviṣyāgatā ceṭī tām uvāca priyotsukām // 9.6.391
devi gatvā mayānviṣṭameṣa yaḥ kośaleśvaraḥ / svayaṃvarapravādaṃ te mithyā śrutvā kilāgataḥ // 9.6.392
ānīto rathavāhena sūdena hrasvabāhunā / ekenaiva dinenādya rathavijñānaśālinā // 9.6.393
sa ca tatsūdaśālāyāṃ gatvā sūdo mayekṣitaḥ / kṛṣṇavarṇo virūpaś ca prabhāvaḥ ko'pi tasya tu // 9.6.394
akṣiptam eva yat tasya pānīyaṃ caruṣūdgatam / kāṣṭhānyanarpitāgnīti svayaṃ prajvalitāni ca // 9.6.395
kṣaṇāc ca bhojanaistaistair niṣpannaṃ divyam eva ca / etaddṛṣṭvā mahāścaryaṃ tataścāhamihāgatā // 9.6.396
etacceṭīmukhāc chrutvā damayantī vyacintayat / vaśyāgnivaruṇaḥ sūdo rathavidyārahasyavit // 9.6.397
āryaputro bhavatyeṣa gato vairūpyamanyathā / jāne madviprayogārtaṃ jijñāse 'haṃ tadapyamum // 9.6.398
iti saṃkalpya yuktyā svau saha ceṭyā tayaiva sā / tasyāntikaṃ darśayituṃ prāhiṇoddārakāvubhau // 9.6.399
sa tau nijaśiśū dṛṣṭvā kṛtvā cāṅke nalaściram / baddhadhārāpravāheṇa tūṣṇīmarudadaśruṇā // 9.6.400
īdṛśāveva me bālau mātāmahagṛhe sthitau / jātaṃ me tatsmṛterduḥkhamity uvāca ca ceṭikām // 9.6.401
sā śiśubhyāṃ sahāgatya ceṭī sarvaṃ śaśaṃsa tat / damayantyai tataḥ sāpi jātāsthā sutarāmabhūt // 9.6.402
apareyuś ca tāṃ prātaḥ svaceṭīmādideśa sā / gatvā tamṛtuparṇasya sūdaṃ madvacanādvada // 9.6.403
śrutaṃ mayā yadbhavatā tulyo nānyo 'sti sūpakṛt / tanmamādya tvayāgatya vyañjanaṃ sādhyatāmiti // 9.6.404
tatheti sa tadā gatvā nalaśceṭyā tayārthitaḥ / ṛtuparṇamanujñāpya damayantīm upāyayau // 9.6.405
satyaṃ brūhi nalo rājā yadi tvaṃ sūdarūpabhṛt / cintābdhimagnāṃ pāraṃ māṃ prāpayādyetyuvāca sā // 9.6.406
tac chrutvā sa nalaḥ snehaharṣaduḥkhatrapākulaḥ / avāṅmukhaḥ prāptakālaṃ tām uvācāśrugadgadam // 9.6.407
sa evāsmi nalaḥ satyaṃ pāpaḥ kuliśakarkaśaḥ / tvāṃ saṃtāpayatā yena vyamohādanalāyitam // 9.6.408
ity uktavān sa pṛṣṭo 'bhūddamayantyā tayā nalaḥ / yadyevaṃ tarhyarūpatvaṃ kathaṃ prāpto bhavāniti // 9.6.409
tataḥ sa tasyai svodantaṃ nalaḥ kṛtsnamavarṇayat / kārkoṭasakhyād ārabhya kalinirgamanāvadhim // 9.6.410
tadaiva cāgniśaucaṃ taddattaṃ kārkoṭakena saḥ / prāvṛtya vastrayugalaṃ rūpaṃ svaṃ pratyapadyata // 9.6.411
dṛṣṭvā nalaṃ punaravāptanijābhir āmarūpaṃ tamāśu vikasadvadanāravindā / netrāmbubhiḥ śamitaduḥkhadavānaleva harṣaṃ kam apy anupamaṃ damayantyavāpa // 9.6.412
buddhvā ca tatparijanātpramadapravṛttād āgatya tatra sahasā sa vidarbharājaḥ / bhīmo nalaṃ samabhinandya kṛtānurūpapūjaṃ mahotsavamayaṃ svapuraṃ cakāra // 9.6.413
hasatā hṛdi bhīmabhūbhujā kṛtasaṃvṛttyupacārasatkriyaḥ / ṛtuparṇanṛpo 'pi taṃ nalaṃ pratipūjyātha jagāma kośalān // 9.6.414
atha niṣadhanareśvaro nijaṃ kalidaurātmyavijṛmbhitaṃ nalaḥ / śvaśurāya sa tatra varṇayann avasat prāṇasamāsakhaḥ sukham // 9.6.415
gatvālpaiś ca dinais tataḥ sa niṣadhānsainyaiḥ saha śvāśurair akṣajñānajitaṃ vidhāya vinataṃ taṃ puṣkarākhyaṃ punaḥ / dharmātmā kṛtasaṃvibhāgamanujaṃ dehādgatadvāparaṃ rājyaṃ svaṃ damayantyavāptisukhito bheje yathāvannalaḥ // 9.6.416
iti sa vyākhyāya kathāṃ nagare tārāpure dvijaḥ sumanāḥ / rājasutāṃ bandhumatīṃ proṣitapatikām uvāca tāṃ bhūyaḥ // 9.6.417
evaṃ devi mahānto viṣahya duḥkhaṃ bhajanti kalyāṇam / anubhūyāstamanaṃ kila dinakṛtpramukhā vrajantyudayam // 9.6.418
tasmātvam apitamāpsyasi patimanaghe proṣitāgataṃ nacirāt / kuru dhṛtimaratiṃ parihara vihara ca patikāmanālābhaiḥ // 9.6.419
iti taṃ dvijamuktayuktavākyaṃ bahunābhyasrcya dhanena sadguṇaṃ sā / avalambya dhṛtiṃ pratīkṣamāṇā dayitaṃ bandhumatī svamatra tasthau // 9.6.420
alpair eva ca tasyā dinaiḥ sa patirāyayau mahīpālaḥ / deśāntare sthitāṃ tāṃ jananīmādāya pitṛsahitaḥ // 9.6.421
āgatya cāmṛtāṃśuḥ pārvaṇa iva vārirāśijalalakṣmīm / jananayanotsavadāyī bandhumatīṃ nandayāmāsa // 9.6.422
aha tatra tayā sahitas tatpitrā pūrvadattarājyadhuraḥ / sa mahīpālo bubhuje rājā sann īpsitān bhogān // 9.6.423
ityātmamantrimarubhūtimukhānniśamya citrāṃ kathāmanupamāmanurāgaramyām / rāmāsakhaḥ sa naravāhanadattadevo vatseśvarasya tanayo bhṛśamabhyatuṣyat // 9.6.424
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila tathāmṛtaṃ haramukhāmbudherudgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdhardvayo dhuraṃ dadhati vaivudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 10.0.1
avāraṇīyaṃ ripubhir vāraṇīyaṃ karaṃ numaḥ / herambasya sasindūramasiṃ dūramaghacchidam // 10.1.1
pāyādvaḥ puradāhāya śaṃbhoḥ saṃdadhataḥ śaram / samaṃ vyagreṣu netreṣu tṛtīyamadhikaṃ sphurat // 10.1.2
raktāruṇā nṛsiṃhasya kuṭilā vidviṣo vadhe / nakhaśreṇī ca dṛṣṭiś ca nihantuṃ duritāni vaḥ // 10.1.3
evaṃ vatseśvarasutaḥ kauśāmbyāṃ sacivaiḥ saha / naravāhanadattaḥ sa tasthau bhāryāsakhaḥ sukhī // 10.1.4
ekadā cāsthite tasminnāsthānasthasya tatpituḥ / vatseśvarasya vijñaptyai tadvāsī vaṇigāyayau // 10.1.5
sa ratnadattanāmā taṃ pratīhāraniveditaḥ / praviśya natvā rājānaṃ vaṇigevaṃ vyajijñapat // 10.1.6
nāmnā vasudharo deva daridro 'stīha bhārikaḥ / akasmāc ca dadat khādan pibaṃś cādya sa dṛśyate // 10.1.7
kautukāc ca gṛhaṃ nītvā yatheṣṭaṃ pānabhojanam / dattvā sa kṣībatāṃ nītvā mayā pṛṣṭo 'bravīdidam // 10.1.8
labdhaṃ rājakuladvārātsaratnaṃ kaṭakaṃ mayā / utpāṭya ratnamekaṃ ca tato vikrītavānaham // 10.1.9
tac ca dīnāralakṣeṇa mūlyena vaṇijo mayā / dattaṃ hiraṇyaguptasya tenādyāhaṃ sukhaṃ sthitaḥ // 10.1.10
ity uktvā darśitaṃ tena devanāmāṅkitaṃ mama / kaṭakaṃ yattato deva vijñapto 'dya mayā prabhuḥ // 10.1.11
etac chrutvā sa vatseśastatrānāyayati sma tau / bhārikaṃ taṃ savalayaṃ saratnaṃ vāṇijaṃ ca tam // 10.1.12
hanta smṛtaṃ prakoṣṭhānme bhraṣṭametatpurabhrame / iti tatkaṭakaṃ dṛṣṭvā sa rājābhidadhe svayam // 10.1.13
nirhṛtaṃ rājanāmāṅkaṃ labdhvā kiṃ kaṭakaṃ tvayā / iti pṛṣṭo 'tha sabhyaiḥ sa rājāgre bhāriko 'bhyadhāt // 10.1.14
bhārajīvī kuto vedmi rājanāmākṣarāṇy aham / dāridryaduḥkhadagdhena labdhvaitat svīkṛtaṃ mayā // 10.1.15
ity ukte tena ratnārthamākṣiptaḥ so 'bravīdvaṇik / prasahya mūlyena mayā gṛhītaṃ ratnamāpaṇe // 10.1.16
na cāsya rājābhijñānam asti tanmayam ucyate / mūlyāt pañcasahasrī tu nītānena paraṃ sthitam // 10.1.17
etaddhiraṇyaguptasya vaco yaugandharāyaṇaḥ / śrutvā tatra sthito 'vādīnnātra doṣo 'sti kasyacit // 10.1.18
daridrasyālipijñasya bhaṇyatāṃ bhārikasya kim / dāridryātkriyate cauryaṃ labdhaṃ kenojjhitaṃ punaḥ // 10.1.19
mūlyena ratnagrāhī ca na vācyo vaṇig apy asau / etan mahāmantrivaco vatseśaḥ śraddadhe tadā // 10.1.20
dattvā pañcasahasrīṃ ca bhārikeṇa vyayīkṛtām / hiraṇyaguptādvaṇijo ratnaṃ tasmātsvamādade // 10.1.21
bhārikaṃ cākaronmuktaṃ gṛhītvā kaṭakaṃ nijam / bhuktapañcasahasrīko gatabhīḥ so 'py agādgṛham // 10.1.22
viśvastaghātī pāpo 'yamiti cāntardviṣannṛpaḥ / ratnadattaṃ sa vaṇijaṃ kāryārthaṃ tamamānayat // 10.1.23
gateṣu teṣu rājāgragato 'vocadvasantakaḥ / aho daivābhiśaptānāṃ prāpto 'py arthaḥ palāyate // 10.1.24
asya bhadraghaṭodantaḥ saṃvṛtto bhārikasya yat / tathāhi kaścidāsītprākpure pāṭaliputrake // 10.1.25
śubhadattaḥ sa nāmnā ca pratyahaṃ kāṣṭhabhārakam / vanādānīya vikrīya puṣṇāti sma kuṭumbakam // 10.1.26
ekadā cāgato dūraṃ vanaṃ daivāddadarśa saḥ / tatrasthāṃścaturo yakṣāndivyābharaṇavāsasaḥ // 10.1.27
te bhītaṃ vīkṣya taṃ prītyā sarve pṛṣṭvā yathātatham / buddhvā daridramutpannakṛpā yakṣā babhāṣire // 10.1.28
ihāsmadantike tiṣṭha bhadra karmakaro bhavān / akleśaṃ gṛhanirvāhaṃ kariṣyāmo vayaṃ tava // 10.1.29
ity uktastais tathetyāsīcchubhadattastadantike / snānādiparicaryāṃ ca kṛtsnāṃ teṣāṃ cakāra saḥ // 10.1.30
saṃjāte bhojanasthāne yakṣāste jagaduś ca tam / āhāramasmānamuto dehi bhadraghaṭāditi // 10.1.31
antaḥśūnyaṃ sa taṃ dṛṣṭvā ghaṭaṃ yāvadvilambate / tāvatte guhyakā bhūyastamāhuḥ sasmitānanāḥ // 10.1.32
śubhadatta na vetsi tvaṃ kṣipa hastaṃ ghaṭāntare / yatheṣṭaṃ lapsyase sarvaṃ ghaṭaḥ kāmaprado hy asau // 10.1.33
tac chrutvā prakṣipatyantaḥ pāṇiṃ yāvaddhaṭāntare / tāvad āhārapānādi kāmitaṃ dṛṣṭavān asau // 10.1.34
... / śubhadatto dadau tebhyo bubhuje ca svayaṃ tataḥ // 10.1.35
evaṃ paricaran yakṣān bhaktyā bhītyā ca so 'nvaham / tasthau kuṭumbacintārtaḥ śubhadattas tadantike // 10.1.36
tatkuṭumbaṃ ca duḥkhārtaṃ svapnādeśena guhyakaiḥ / āśvāsitaṃ tatprasādād ramate sma tataś ca saḥ // 10.1.37
māsamātreṇa yakṣāste śubhadattaṃ tam abhyadhuḥ / tuṣṭāḥ smas te 'nayā bhaktyā brūhi kiṃciddadāma te // 10.1.38
tac chrutvā sa jagādaitāṃstuṣṭāḥ stha yadi satyataḥ / eṣa bhadraghaṭastanme yuṣmābhir dīyatāmiti // 10.1.39
tatas tam ūcur yakṣās te naitaṃ śakṣyasi rakṣitum / bhaṅge palāyate hyeṣa tadvṛṇīṣvāparaṃ varam // 10.1.40
ity ukto 'pi sa yakṣaistaiḥ śubhadatto 'paraṃ yadā / varaṃ naicchattadā tasmai te taṃ bhadraghaṭaṃ daduḥ // 10.1.41
tataḥ praṇamya tān hṛṣṭo ghaṭam ādāya taṃ javāt / gṛhaṃ sa śubhadattaḥ svaṃ prāpa nanditabāndhavaḥ // 10.1.42
tatra tasmāddhaṭāllabdhvā bhojanādi niveśya tat / guptyarthamanyabhāṇḍeṣu so 'bhuṅkta svajanaiḥ saha // 10.1.43
bhāramukto bhajan bhogān pānamatto 'tha jātu saḥ / kutas tavaiṣā bhogaśrīr ity apṛcchyata bandhubhiḥ // 10.1.44
sa vyaktamabruvanmūḍho gareṇepsitakāmadam / gṛhītvā ghaṭakaṃ skandhe prārebhe bata nartitum // 10.1.45
nṛtyatas tasya ca skandhānmadodrekaskhaladgateḥ / sa bhadraghaṭako yātaḥ patitvā bhuvi khaṇḍaśaḥ // 10.1.46
tadaiva cākṣatībhūya sa jagāma yathāgatam / pūrvāvasthāṃ ca sa prāpa śubhadatto viṣādavān // 10.1.47
tadevaṃ pānadoṣādiprabhādāhatabuddhayaḥ / abhavyāḥ prāptamatyarthaṃ naiva jānanti rakṣitum // 10.1.48
iti bhadraghaṭākhyānahāsaṃ śrutvā vasantakāt / utthāya cakre vatseśaḥ snānāhārādikāḥ kriyāḥ // 10.1.49
naravāhanadatto 'pi snātvā bhuktvāntike pituḥ / dinānte sakhibhiḥ sākaṃ jagāma bhavanaṃ nijam // 10.1.50
tatra rātrāvanidraṃ taṃ śayanīyagataṃ suhṛt / śṛṇvatsu saciveṣveteṣv avocanmarubhūtikaḥ // 10.1.51
dāsīsaṅgecchayā deva jāne nāntaḥpuraṃ tvayā / āhūtaṃ sāpi nāhūtā tena nidrādya nāsti te // 10.1.52
tatkimadyāpi veśyāsu jānannapyanurajyase / nahyāsāṃ cāsti sadbhāvas tathā caitāṃ kathāṃ śṛṇu // 10.1.53
astīha citrakūṭākhyamṛddhimannagaraṃ mahat / tatrābhūdratnavarmākhyo mahādhanapatirvaṇik // 10.1.54
īśvarārādhanādekas tasya sūnurajāyata / ataś ceśvaravarmāṇaṃ nāmnā cakre sa taṃ sutam // 10.1.55
adhītavidyamāsannayauvanaṃ vīkṣya taṃ ca saḥ / ekaputro vaṇiṅmukhyo ratnavarmā vyacintayat // 10.1.56
rūpiṇī kusṛtiḥ sṛṣṭā dhanaprāṇāpahāriṇi / āḍhyānāṃ yauvanāndhānāṃ veśyā nāmeha vedhasā // 10.1.57
tadarpayāmi kuṭṭanyāḥ kasyāścidamumātmajam / veśyāvyājopaśikṣārthaṃ yena tābhir na vañcyate // 10.1.58
ityālocya sa putreṇa sahaiveśvaravarmaṇā / yamajihvābhidhānāyāḥ kuṭṭanyāḥ sadanaṃ yayau // 10.1.59
tatra sthūlahanuṃ dīrghadaśanāṃ bhugnanāsikām / śikṣayantīṃ duhitaram kuṭṭanīṃ tāṃ dadarśa saḥ // 10.1.60
dhanena pūjyate putri sarvo veśyā viśeṣataḥ / tac ca nāsty anurāgiṇyā rāgaṃ veśyā tyajed ataḥ // 10.1.61
doṣāgradūto rāgo hi veśyāpaścimasaṃdhyayoḥ / mithyaiva darśayedveśyā taṃ naṭīva suśikṣitā // 10.1.62
rañjayettena sā pūrvaṃ duhyādraktaṃ tato dhanam / dugdhārthaṃ ca tyajedante prāptārthaṃ punarāharet // 10.1.63
samo yūni śiśau vṛddhe virūpe rūpavatyapi / veśyājano yo munivatsa cārthaṃ paramaśrute // 10.1.64
iti bruvāṇāṃ duhitustām upāgātsa kuṭṭanīm / ratnavarmā kṛtātithyastayā ca samupāviśat // 10.1.65
abravīttāṃ ca putro me tvayārye śikṣyatāmayam / veśayoṣitkalā yena vaidagdhyaṃ prāpnuyādasau // 10.1.66
dīnārāṇāṃ sahasraṃ ca niṣkrayaṃ te dadāmy aham / tac chrutvā tasya kāmaṃ taṃ pratipede tatheti sā // 10.1.67
tato vitīrya dīnārānputraṃ tasyai samarpya ca / sa tam īśvaravarmāṇaṃ ratnavarmā yayau gṛham // 10.1.68
athātreśvaravarmā sa yamajihvāgṛhe kalāḥ / varṣeṇaikena śikṣitvā pitus tasya gṛhaṃ yayau // 10.1.69
prāptaṣoḍaśavarṣaś ca pitaraṃ tam uvāca saḥ / arthāddhi dharmakāmau naḥ pūjārthādarthataḥ prathā // 10.1.70
evam uktavate tasmai śraddhāya sa tatheti tat / pañcānāṃ dravyakoṭīnāṃ bhāṇḍaṃ prīto dadau pitā // 10.1.71
tadādāya vaṇikputraḥ sasārthaḥ sa śubhe 'hani / prāyād īśvaravarmātha svarṇadvīpābhivāñchayā // 10.1.72
gacchan kramāt pathi prāpa sa kāñcanapurābhidham / nagaraṃ tatra cāsannabāhyodyāne samāvasat // 10.1.73
snātabhuktānuliptaś ca praviśya nagare 'tra saḥ / yuvā prekṣaṇakaṃ draṣṭumekaṃ devakulaṃ yayau // 10.1.74
tatrāpaśyac ca nṛtyantīṃ sundarīṃ nāma lāsikīm / tāruṇyavātocchalitāṃ rūpābdherlaharīmiva // 10.1.75
dṛṣṭvaiva tāṃ tadā so 'bhūttadekagatamānasaḥ / kruddheva kuṭṭanīśikṣā dūre tasyābhavadyathā // 10.1.76
vayasyaṃ preṣya nṛttānte prārthayām āsa tāṃ ca saḥ / dhanyāsmīti vidantī ca prahvā sāpy anvamanyata // 10.1.77
sthāpayitvā nivāse sve nipuṇāmbhāṇḍarakṣiṇaḥ / tasyā īśvaravarmāsau sundaryā vasatiṃ yayau // 10.1.78
tasminmakarakaṭyākhyā tanmātā tam upāgatam / amānayadgṛhācāraistaistaistatsamayocitaiḥ // 10.1.79
niśāgame vāsagṛhaṃ sphuradratnavitānakam / nyastaparyaṅkaśayanaṃ prāveśyata tayā ca saḥ // 10.1.80
tatrāramata sundaryā tayānumatayā saha / vicitrakaraṇe nṛtte surate ca vidagdhayā // 10.1.81
gāḍhadarśitarāgāṃ tāṃ pārśvādanapagāminīm / dṛṣṭvā dvitīye 'hni tato nirgantuṃ nāśakac ca saḥ // 10.1.82
dadau ca hemaratnādilakṣāṇāṃ pañcaviṃśatim / tasyai dinadvaye tasminsundaryai sa vaṇigyuvā // 10.1.83
prāptaṃ mayā dhanaṃ bhūri nāhaṃ prāptā bhavādṛśam / sa eva cenmayā prāptaḥ kiṃ dhanena karomy aham // 10.1.84
ityasatyānubandhena sundarīṃ tadagṛhṇatīm / mātā makarakaṭyevamekāpatyaiva sāha tām // 10.1.85
idānīmasmadīyaṃ yattadasyaiva svakaṃ dhanam / tanmadhye sthāpayitvā tadgṛhyatāṃ putri kā kṣatiḥ // 10.1.86
ity uktā sundarī mātrā kṛcchrādiva tadagrahīt / mene ceśvaravarmā tāṃ mūḍhaḥ satyānurāgiṇīm // 10.1.87
tasyā rūpeṇa nṛttena gītena ca hṛtātmanaḥ / vaṇijo 'tra sthitasyātha tasya māsadvayaṃ yayau // 10.1.88
tāvac ca tasyai sundaryai koṭyau dve sa dadau kramāt / athopetyārthadattākhyaḥ sakhā svair am uvāca tam // 10.1.89
sakhe kiṃ kuṭṭanīśikṣā sā yatnopāritāpi te / kātarasyāstravidyeva niṣphalāvasare gatā // 10.1.90
veśyāpremaṇi sadbhāvo yad asmin budhyate tvayā / satyaṃ bhavati kiṃ jātu jalaṃ marumarīciṣu // 10.1.91
tatsarvaṃ kṣīyate yāvadihaiva na dhanaṃ tava / tāvadvrajāmo budhvā hi kṣametaitatpitā na te // 10.1.92
ity uktas tena mittreṇa vaṇikputro jagāda saḥ / satyaṃ na veśyāsvāśvāsaḥ sundarī tu na tādṛśī // 10.1.93
kṣaṇaṃ hi māmapaśyantī muñcetprāṇānasau sakhe / tadgatvā bodhayatyetāṃ gantavyaṃ yadi sarvathā // 10.1.94
evam uktaḥ sa tenārthadattastasyaiva saṃnidhau / māturmakarakaṭyāś ca sundarīmavadattataḥ // 10.1.95
tava tāvadasāmānyā prītirīśvaravarmaṇi / gantavyaṃ cādhunāvaśyaṃ svarṇadvīpaṃ vaṇijyayā // 10.1.96
tataḥ prāpsyatyayaṃ lakṣmīṃ yayāgatya tvadantike / yāvatkālaṃ sukhaṃ sthāsyatyanumanyasva tatsakhi // 10.1.97
tacchrutvā sāśrunayanā paśyantīśvaravarmaṇaḥ / mukhaṃ kṛtaviṣādā sā sundarī ca tam abhyadhāt // 10.1.98
yūyaṃ jānīta kimahaṃ vacmyantamanavekṣya kaḥ / kasya pratyeti tadalaṃ yadvidhattāṃ vidhirmama // 10.1.99
tac chrutvovāca mātā tāṃ mā duḥkhaṃ dhṛtirastu te / eṣyatyeva priyo 'yaṃ te siddhārthastvāṃ na hāsyati // 10.1.100
iti mātā kilāśvāsya kṛtasaṃvittayā saha / mārgāgre guptam ekasmin kūpe jālam akārayat // 10.1.101
tadā ceśvaravarmābhūttaddolārūḍhamānasaḥ / śucevālpālpamāhārapānaṃ cakre ca sundarī // 10.1.102
gītavāditranṛtteṣu na babandha ratiṃ ca sā / āśvāsyate sma praṇayaistaistair īśvaravarmaṇā // 10.1.103
tato dine vayasyokte sundarīmandirāttataḥ / cacāleśvaravarmā sa kuṭṭanīkṛtamaṅgalaḥ // 10.1.104
anuvavrāja codaśruḥ sundarīṃ taṃ samātṛkā / nagarādbahirā kūpadbaddhāntarjālakāttataḥ // 10.1.105
tato nivartya yāvac ca sundarīṃ tāṃ prayāti saḥ / tāvadātmā tayā kūpe jālapṛṣṭhe nicikṣipe // 10.1.106
hā hā svāmini hā putrītyākrandaḥ sumahāṃs tataḥ / dāsīnāṃ bhṛtyavargasya tanmātuścātra śuśruve // 10.1.107
tena pratinivṛttyaiva samittraḥ sa vaṇiksutaḥ / kūpe kṣiptatanuṃ kāntāṃ buddhvā mohamagātkṣaṇam // 10.1.108
sapralāpaṃ ca śocantī tasmin makarakaṭy atha / svānavātārayadbhṛtyān kūpe snigdhān sasaṃvidaḥ // 10.1.109
rajjubhiste 'vatīryaiva diṣṭyā jīvati jīvati / ity uktvā tāṃ tataḥ kūpādutkṣipanti sma sundarīm // 10.1.110
utkṣiptā mṛtakalpaṃ sā kṛtvātmānaṃ niveditam / pratyāgataṃ vaṇikputramālāpaṃ śanakair dadau // 10.1.111
samāśvastāṃ samādāya hṛṣṭastāṃ sānugaḥ priyām / agādīśvaravarmāsau pratyāvṛttyaiva tadgṛham // 10.1.112
niścitya sundarīpremapratyayaṃ janmanaḥ phalam / tatprāptim eva matvā sa yātrābuddhiṃ punarjahau // 10.1.113
tato baddhasthitiṃ tatra so 'rthadattaḥ sakhā punaḥ / tam abhyadhātsakhe mohātkimātmā nāśitastvayā // 10.1.114
mā bhūtte sundarīsnehapratyayaḥ kūpapātataḥ / atarkyā kuṭṭanīkūṭaracanā hi vidherapi // 10.1.115
pituś ca kṣapitārthaḥ kiṃ vakṣyase yāsyasi kva vā / tadito 'dyāpi niryāhi kalyāṇe cenmatistava // 10.1.116
etat tasya vacaḥ sakhyur avadhīrya vaṇig yuvā / māsenānyadvyayīcakre tatra koṭitrayaṃ sa tat // 10.1.117
tato hṛtasvo dattārdhacandrakaḥ sundarīgṛhāt / tayā makarakaṭyātha kuṭṭanyā niravāsyata // 10.1.118
arthadattādayas te ca gatvā svanagaraṃ drutam / tatpitre tatsamācakhyuryathāvṛttamaśeṣataḥ // 10.1.119
sa tatpitā ratnavarmā tad buddhvā duḥkhito bhṛśam / kuṭṭanīṃ yamajihvāṃ tāṃ gatvāvocad vaṇikpatiḥ // 10.1.120
gṛhītvā mūlyamīdṛksa tvayā me śikṣitaḥ sutaḥ / hṛtaṃ makarakaṭyā yatsarvasvaṃ tasya helayā // 10.1.121
ity uktvā putravṛttāntaṃ tasyai sa tamavarṇayat / tataḥ sā yamajihvāṃ taṃ vṛddhakuṭṭanyabhāṣata // 10.1.122
ānāyayeha putraṃ te kariṣyāmi tathā yathā / tasyā makarakaṭyāstatsarvasvaṃ sa hariṣyati // 10.1.123
evaṃ tayā pratijñāte kuṭṭanyā yamajihvayā / tadaiva śīghraṃ saṃdiśya vṛttyā dānapuraḥsaram // 10.1.124
ratnavarmā tatas tasya putrasyānayanāya saḥ / tanmittramarthadattaṃ ca prajighāya hitaiṣiṇam // 10.1.125
arthadattaḥ sa gatvā ca tatkāñcanapuraṃ puram / tasmai taṃ sarvasaṃdeśaṃ śaśaṃseśvaravarmaṇe // 10.1.126
punastaṃ cābravīnmitraṃ nākārṣīstvaṃ vaco hi me / tad adya veśyāsadbhāvo dṛṣṭaḥ pratyakṣatas tvayā // 10.1.127
ardhacandras tvayā prāpto dattvā tatkoṭipañcakam / kaḥ prājño vāñchati snehaṃ veśyāsu sikatāsu ca // 10.1.128
kimucyate vā bhavato vastudharmo 'yamīdṛśaḥ / tāvadvidagdho vīraś ca naro bhāgī śubhasya ca // 10.1.129
yāvat patati naivāsau rāmāvibhramabhūmiṣu / tadāgaccha pituḥ pārśvaṃ manyupratikṛtiṃ kuru // 10.1.130
ity uktvā so 'rthadattena tenānīyata satvaram / āśvāsyeśvaravarmāsau pituḥ pārśvamupāgataḥ // 10.1.131
pitrā caikasutasnehātsāntvayitvaiva tena saḥ / nīto 'bhūdyamajihvāyāḥ kuṭṭanyā nikaṭaṃ punaḥ // 10.1.132
pṛṣṭaścātra tayācakhyau so 'rthadattamukhena tam / svodantaṃ sundarīkūpanipātāntaṃ dhanakṣayam // 10.1.133
yamajihvā tato 'vādīd aham evāparādhinī / yad vismṛtya mayā māyām etām eṣa na śikṣitaḥ // 10.1.134
kūpe makarakaṭyā hi jālamantarnyabadhyata / tatpṛṣṭhe sundarī dehamakṣipanna mamāra yat // 10.1.135
tadatrāsti pratīkāra ity uktvā sāpi kuṭṭanī / ānāyayastvadāsībhir ālaṃ nāma svamarkaṭam // 10.1.136
dattvāgre svaṃ ca dīnārasahasraṃ tam uvāca sā / nigileti tataḥ so 'pi śikṣitastannigīrṇavān // 10.1.137
putrāsmai viṃśatiṃ dehi dehyasmai pañcaviṃśatim / ṣaṣṭimasmai śataṃ cāsmā iti nānāvyayeṣu ca // 10.1.138
dāpyamāno nigīrṇāṃstāṃstayātra yamajihvayā / udgīryodgīrya dīnārāṃs tathaiva sa kapirdadau // 10.1.139
ālayuktiṃ pradarśyaitāṃ yamajihvābravītpunaḥ / gṛhāṇeśvaravarmaṃstvametaṃ markaṭapotakam // 10.1.140
punastatsundarīveśma prāgvadgatvā dine dine / evaṃ guptanigīrṇāṃs tān mṛgayasvāmuto vyaye // 10.1.141
dṛṣṭvā cintāmaṇiprakhyaṃ saitamālaṃ ca sundarī / dattvā te prārthya sarvasvaṃ kapimekaṃ grahīṣyati // 10.1.142
gṛhītataddhano dattvā nigīrṇāhardvayavyayam / imaṃ tasyai tato dūraṃ yāyāstvamavilambitam // 10.1.143
ity uktvā yamajihvā tattasmāyīśvaravarmaṇe / markaṭaṃ taṃ dadau bhāṇḍaṃ pitā koṭidvayasya ca // 10.1.144
tadgṛhītvaiva sa prāyāttatkāñcanapuraṃ punaḥ / sṛṭāgradūtaḥ sundaryā tadgṛhaṃ praviveśa ca // 10.1.145
sā taṃ sādhanasarvasvaṃ nirbandham iva sundarī / abhyanandatsasuhṛdaṃ kaṇṭhāśleṣādisaṃbhramaiḥ // 10.1.146
viśvāsyeśvaravarmātha tatsamakṣaṃ kṣaṇāntare / ālamānaya gatveti so 'rthadattam abhāṣata // 10.1.147
tatheti tena gatvā ca samānīyata markaṭaḥ / nigīrṇapūrvadīnārasahasraṃ sa jagāda tam // 10.1.148
āla putra prayacchādya dīnārāṇāṃ śatatrayam / āhārapānasya kṛte tāmbūlādivyaye śatam // 10.1.149
śataṃ makarakaṭyai ca dehyambāyai dvijātiṣu / śataṃ śeṣaṃ sahasrādyatsundaryai tatsamarpaya // 10.1.150
evamīśvaravarmokto markaṭaḥ sa tathaiva tān / udgīryodgīrya dīnārān prāṅnigīrṇānvyayeṣv adāt // 10.1.151
itthaṃ yuktyānayā nityaṃ yāvadīśvaravarmaṇā / ālo vyayeṣu dīnārāndāpyate pakṣamātrakam // 10.1.152
tāvanmakarakaṭyevaṃ sundarī ca vyacintayat / aho cintāmaṇirayaṃ siddho 'sya kapirūpadhṛt // 10.1.153
dine dine sahasraṃ yo dīnārāṇāṃ prayacchati / eṣo 'munā ced asmākaṃ dattaḥ siddhaṃ manorathaiḥ // 10.1.154
ityālocya samaṃ mātrā vijane 'rthayate sma tam / sundarīśvaravarmāṇaṃ bhuktottarasukhasthitam // 10.1.155
prasādo mayi satyaṃ cedālametaṃ prayaccha me / tac chrutveśvaravarmā tāṃ nijagāda hasanniva // 10.1.156
asau tātasya sarvasvaṃ tac ca dātuṃ na yujyate / ityūcivāṃsaṃ ca punaḥ sundarī tam uvāca sā // 10.1.157
dadāmi pañcakoṭīrvastadayaṃ dīyatāmiti / tata īśvaravarmā ca niścityaiva jagāda tam // 10.1.158
dadāsi yadi sarvasvamidaṃ vā nagaraṃ mama / tathāpi yujyate naiṣa dātuṃ kimiti koṭibhiḥ // 10.1.159
śrutvaitatsundarī smāha sarvasvaṃ te dadāmy aham / dehyetaṃ markaṭaṃ mahyamambā kupyatu nāma me // 10.1.160
ity uktvā sundarī pādau jagrāheśvaravarmaṇaḥ / ūcustato 'rthadattādyā dīyatāṃ yadbhavatviti // 10.1.161
tataśceśvaravarmā taṃ tathā dātumamanyata / anayat saha sundaryā dinaṃ tac ca prahṛṣṭayā // 10.1.162
prātaścābhyarthamānāyai sundaryai markaṭaṃ sa tam / nigīrṇaguptadīnārasahasradvitayaṃ dadau // 10.1.163
tanmūlyaṃ gṛhasarvasvaṃ tasyāścādāya tatkṣaṇam / tataḥ prāyāddrutaṃ cāgātsvarṇadvīpaṃ vaṇijyayā // 10.1.164
sundaryai ca prahṛṣṭāsyai dadāvālo dinadvayam / sa sahasraṃ sahasraṃ tāndīnārānyācitaḥ kapiḥ // 10.1.165
tṛtīye 'hnyasakṛtprītyā yācyamāno 'py asau yadā / nādātkiṃcittadā muṣṭyāṃ sundarī tamatāḍayat // 10.1.166
sa tāḍitaḥ krudhotpatya markaṭo daśanair nakhaiḥ / sundaryās tajjananyāś ca ghnantyoḥ pāṭitavān mukham // 10.1.167
tatas tajjananī sā taṃ sravadraktamukhī krudhā / laguḍaistāḍayām āsa tenālo 'tra mamāra saḥ // 10.1.168
taṃ mṛtaṃ vīkṣya sarvasvaṃ naṣṭamālocya duḥkhitā / prāṇatyāgodyatā sābhūjjananyā saha sundarī // 10.1.169
jālaṃ makarakaṭyā tatkṛtvā yasya hṛtaṃ dhanam / ālaṃ kṛtvādya tenāsyāḥ sarvasvaṃ sudhiyā hṛtam // 10.1.170
tayānyasya kṛtaṃ jālamālaṃ jñātaṃ tu nātmanaḥ / ity uvācātra vijñātavṛttānto vihasañjanaḥ // 10.1.171
tataḥ sā sundarī kṛcchrāddehatyāgānnyavartyata / svajanair jananīyuktā naṣṭārthā pāṭitānanā // 10.1.172
sa cārjitādhikaśrīkaḥ svarṇadvīpāttato 'cirāt / āgādīśvaravarmā taccitrakūṭe pitur gṛham // 10.1.173
tam upāgatamarjitāmitārthaṃ sutamālokya pitā ca ratnavarmā / abhipūjya sa kuṭṭanīṃ dhanena yamajihvāṃ sumahotsavaṃ cakāra // 10.1.174
sa ca viditātulamāyo viraktacetā vilāsinīsaṅge / āsīdīśvaravarmā tato 'tra kṛtadārasaṃgrahaḥ svagṛhe // 10.1.175
evaṃ nareśa vanitāhṛdaye na jātu kūṭādṛte vasati satyakathālavo 'pi / tatsārthasādhyagamanāsu sadaiva tāsu śūnyāṭavīṣviva rameta na bhūtikāmaḥ // 10.1.176
iti marubhūtervadanāc chrutvā sa yathāvadālajālakathām / naravāhanadattas tacchraddhāya jahāsa gomukhādiyutaḥ // 10.1.177
evaṃ veśyāsvasadbhāve kathite marubhūtinā / ācakhyau gomukho dhīmāṃstadvatkumudikākathām // 10.2.1
āsīdvikramasiṃhākhyaḥ pratiṣṭhāne mahīpatiḥ / vyadhāyi vidhinānvartho yaḥ siṃha iva vikrame // 10.2.2
yasyeśvarasya subhagā nadīnaprabhavā priyā / alaṃkāratanurdevī śaśilekheti cābhavat // 10.2.3
tamekadā svanagare sthitaṃ saṃbhūya gotrajāḥ / pañcaṣā gṛhamāgatya rājānaṃ paryaveṣṭayan // 10.2.4
mahābhaṭo vīrabāhuḥ subāhuḥ subhaṭas tathā / nṛpaḥ pratāpādityaś ca sarve 'py ete mahābalāḥ // 10.2.5
teṣu sāmādi yuñjānaṃ nirākṛtya svamantriṇam / rājā vikramasiṃho 'sau yuddhāyaiṣāṃ viniryayau // 10.2.6
pravṛtte śastrasaṃpāte sa nṛpaḥ sainyayor dvayoḥ / śauryadarpādgajārūḍhaḥ praviveśāhavaṃ svayam // 10.2.7
dhanurdvitīyaṃ dṛṣṭvā taṃ dalayantaṃ dviṣaccamūm / mahābhaṭādyāḥ pañcāpi rājāno 'bhyapatansamam // 10.2.8
tadbale ca samaṃ bhūyasyakhile 'py abhidhāvati / balaṃ vikramasiṃhasya tadatulyam abhajyata // 10.2.9
tato 'nantaguṇākhyas taṃ mantrī pārśvasthito 'bravīt / bhagnamasmadbalaṃ tāvajjayo nāstīha sāṃpratam // 10.2.10
vidhūyāsmān kṛtaś cāyaṃ balavadvigrahas tvayā / tacchivāyādhunāpīdaṃ madīyaṃ vacanaṃ kuru // 10.2.11
avaruhya dvipād asmād āruhya ca turaṅgamam / ehy anyaviṣayaṃ yāvo jīvañ jetāsyarīn punaḥ // 10.2.12
iti mantrigirā svair amavatīrya sa vāraṇāt / hayārūḍhaḥ samaṃ tena svabālānniryayau punaḥ // 10.2.13
yayau ca veṣacchannaḥ san sahitas tena mantriṇā / rājā vikramasiṃho 'sau kramād ujjayinīṃ purīm // 10.2.14
tasyāṃ kumudikākhyāyāḥ prakhyātavasusaṃpadaḥ / mantridvitīyo vasatiṃ vilāsinyā viveśa saḥ // 10.2.15
akasmāttaṃ gṛhāyātaṃ dṛṣṭvā sāpi vyacintayat / puruṣātiśayaḥ ko'pi mamāyaṃ gṛhamāgataḥ // 10.2.16
tejasā lakṣaṇaiś caiṣa mahān rājeti sūcyate / tan me yathepsitaṃ sidhyed īdṛk cet svīkṛto bhavet // 10.2.17
ityālocya tamutthāya svāgatenābhinandya ca / cakāra mahadātithyaṃ rājñaḥ kumudikāsya sā // 10.2.18
viśrāntaṃ ca jagādainaṃ rājānaṃ sā kṣaṇāntare / dhanyāhamadya sukṛtaṃ prāktanaṃ phalitaṃ mama // 10.2.19
devena svayamāgatya yadgṛhaṃ me pavitritam / tadanena prasādena krītā dāsīyamasmi te // 10.2.20
yadasti me hastiśataṃ hayānāṃ dve tathāyute / mandiraṃ pūrṇaratnaṃ ca tadāyattamidaṃ tava // 10.2.21
ity uktvā sā kumudikā rājānaṃ tam upācarat / snānādinopacāreṇa mahārheṇa samantrikam // 10.2.22
tatas tanmandire sākaṃ tayā tatrārpitasvayā / rājā vikramasiṃho 'sau khinnastasthau yathāsukham // 10.2.23
bubhuje draviṇaṃ tasyā yācakebhyo dadau ca saḥ / na ca sādarśayat tasya vikāraṃ tuṣyati sma tu // 10.2.24
aho mayyanurakteyamiti tuṣṭaṃ tato nṛpam / taṃ so 'nantaguṇo mantrī raho 'vādītsahasthitaḥ // 10.2.25
veśyānāṃ deva sadbhāvo nāstyeva kurute punaḥ / yatte kumudikā bhaktiṃ na jāne tatra kāraṇam // 10.2.26
etattasya vacaḥ śrutvā sa rājā nijagāda tam / maivaṃ kumudikā prāṇānapi muñcati matkṛte // 10.2.27
na cetpratyeṣi tadahaṃ pratyayaṃ darśayāmi te / ity uktvā taṃ svasacivaṃ rājā vyājamimaṃ vyadhāt // 10.2.28
śanaiḥ kṛśīkṛtya tanuṃ mitapāno 'lpabhojanaḥ / cakāra mṛtamātmānaṃ niśceṣṭaṃ luṭhitāṅgakam // 10.2.29
tato 'dhiropya śibikāṃ ninye parijanena saḥ / śmaśānaṃ śocatānantaguṇe kṛtakaduḥkhite // 10.2.30
sā ca śokākumudikā vāryamāṇāpi bāndhavaiḥ / āgatya tenaiva samaṃ samārohaccitopari // 10.2.31
yāvanna dīpyate vahnistāvadanvāgatāṃ sa tām / buddhvā kumudikāṃ rāja samuttasthau sajṛmbhikam // 10.2.32
pratyujjīvita eṣo 'tra diṣṭyā diṣṭyeti vādinaḥ / sarve kumudikāyuktaṃ ninyustaṃ svagṛhaṃ mudā // 10.2.33
athotsave kṛte prāptaḥ sa rājā prakṛtiṃ rahaḥ / kacciddṛṣṭo 'nurāgo 'syā iti taṃ smāha mantriṇam // 10.2.34
tatas taṃ so 'bravīnmantrī na pratyemyevam apy aham / astyatra kāraṇaṃ nūnaṃ tatpaśyāmo 'tra niścayam // 10.2.35
prakāśayām astv ātmānam asyai yenaitad arpitam / balaṃ mittrabalaṃ cānyat prāpya hanmo ripūn raṇe // 10.2.36
evaṃ tasminvadatyeva mantriṇyatrāyayau punaḥ / sa guptaprahitaścāraḥ sa ca pṛṣṭo 'bravīdidam // 10.2.37
vair ibhir viṣayo vyāptaḥ śaśilekhā tu lokataḥ / devī rājño mṛṣā śrutvā vipattiṃ vahnimāviśat // 10.2.38
etaccāravacaḥ śrutvā śokāśanihatastadā / hā devi hā satītyādi vilalāpa sa bhūpatiḥ // 10.2.39
tataḥ krameṇa vijñātatattvā kumudikātra sā / etya vikramasiṃhaṃ tamāśvāsyovāca bhūpatim // 10.2.40
prāgeva mama nādiṣṭaṃ kiṃ devenādhunāpi yat / dhanair madīyaiḥ sabalaiḥ kriyatāmarinigrahaḥ // 10.2.41
ity uktaḥ sa tayā kṛtvā taddhanair adhikaṃ balam / yayau rājā svamittrasya rājño balavato 'ntikam // 10.2.42
tadbalaiḥ svabalaistaiś ca saha gatvā nihatya tān / pañcāpy arinṛpānyuddhe tadrājyānyapyavāpa saḥ // 10.2.43
tatastuṣṭaḥ kumudikāṃ so 'bravīttāṃ saha sthitām / prīto 'smi te tavābhīṣṭaṃ kiṃ karomyucyatāmiti // 10.2.44
athāvocatkumudikā satyaṃ tuṣṭo 'si cetprabho / taduddharedaṃ hṛcchalyamekaṃ mama cirasthitam // 10.2.45
ujjayinyāṃ dvijasutaṃ śrīdharaṃ nāma me priyam / rājñālpenāparādhena baddhaṃ tasmādvimocaya // 10.2.46
dṛṣṭvā tvāṃ bhāvikalyāṇamuttamai rājalakṣaṇaiḥ / etatkāryakṣamaṃ deva bhaktyā sevitavaty aham // 10.2.47
abhīṣṭasiddhinair āśyādārohaṃ tvaccitāmapi / viphalaṃ jīvitaṃ matvā vinā taṃ vipraputrakam // 10.2.48
evam uktavatīṃ tāṃ sa rājāvocadvilāsinīm / sādhayiṣyāmyahaṃ tatte dhīrā suvadane bhava // 10.2.49
ity uktvā mantrivacanaṃ saṃsmṛtyācintayac ca saḥ / satyaṃ veśyāsvasadbhāvaḥ prokto 'nantaguṇena me // 10.2.50
atastu pūraṇīyaiṣā varākhyāḥ kāmanā mayā / iti saṃkalpya sabalaḥ sa tāmujjayinīmagāt // 10.2.51
śrīdharaṃ mocayitvā taṃ dattvā ca draviṇaṃ bahu / vyādhātkumudikāṃ tatra priyasaṃgamasusthitām // 10.2.52
āgatya ca svanagaraṃ mantrimantram alaṅghayan / kramād vikramasimho 'sau bubhuje sakalāṃ mahīm // 10.2.53
evaṃ hṛdayamajñeyamagādhaṃ veśayoṣitām / ... // 10.2.54
ityākhyāya kathāṃ tasminvirate tatra gomukhe / naravāhanadattāgre jagādātha tapantakaḥ // 10.2.55
deva na pratyayaḥ strīṣu capalāsvakhilāsvapi / ciraṇṭīṣvapi na grāhyo veśastrīṣv iva sarvadā // 10.2.56
ihaiva yanmayā dṛṣṭamāśvaryaṃ vacmi tacchṛṇu / balavarmābhidhāno 'bhūdasyām eva vaṇikpuri // 10.2.57
candraśrīs tasya bhāryābhūt sā ca vātāyanāgrataḥ / bhavyaṃ śīlaharaṃ nāma dadarśaikaṃ vaṇiksutam // 10.2.58
sakhīgṛhaṃ tamānīya tanmukhenaiva tatkṣaṇam / araṃsta madanākrāntā tena sākamalakṣitā // 10.2.59
pratyahaṃ ca samaṃ tena yāvat sā ramate tathā / tāvattatsaṅginī jñātā samagrair bhṛtyabāndhavaiḥ // 10.2.60
ekas tu balavarmā tāṃ nājñāsīd asatīṃ patiḥ / prāyeṇa bhāryādauḥśīlyaṃ snehāndho nekṣate janaḥ // 10.2.61
atha dāhajvaras tasya samabhūdvalavarmaṇaḥ / tena cāntyāmavasthāṃ sa kramātsaṃprāptavānvaṇik // 10.2.62
tadavasthe 'pi tasmiṃś ca tadbhāryā sā dine dine / agādupapates tasya nikaṭaṃ svasakhīgṛhe // 10.2.63
tatraiva cāsyāṃ tiṣṭhantyāmanyedyustatpatirmṛtaḥ / agacchatsā ca tadbuddhvā tamāpṛcchyāśu kāmukam // 10.2.64
ārohaca samaṃ tena patyā sā tacchucā citām / svajanair vāryamāṇāpi śīlajñaiḥ kṛtaniścayā // 10.2.65
itthaṃ duravadhāryaiva strīcittasya gatiḥ kila / anyāsaṅgaṃ ca kurvanti mriyante ca patiṃ vinā // 10.2.66
evaṃ tapantakenokte kramāddhariśikho 'bhyadhāt / atrāpi devadāsasya yadvṛttaṃ tan na kiṃ śrutam // 10.2.67
kuṭumbī devadāsākhyo grāme sa hy abhavatpurā / duḥśīleti ca tasyāsīnnāmnānvarthena gehinī // 10.2.68
tāṃ cānyapuruṣāsaktāṃ vividuḥ prātiveśikāḥ / ekadā devadāso 'sau kāryādrājakulaṃ yayau // 10.2.69
ānīya sā ca tatkālaṃ tadbhāryā tadvadhaiṣiṇī / gṛhasyoparibhūmau taṃ nidadhe parapūruṣam // 10.2.70
āgataṃ ca tatas taṃ sā devadāsaṃ nijaṃ patim / niśīthe tena jāreṇa bhuktasuptamaghātayat // 10.2.71
visṛjyopapatiṃ taṃ ca sthitvā tūṣṇīṃ niśātyaye / nirgatya cakranda hato bhartā me taskarair iti // 10.2.72
tato 'tra bandhavo 'bhyetya dṛṣṭvāvocannayaṃ yadā / caurair hataḥ kathaṃ nītaṃ na kiṃcidapi tair itaḥ // 10.2.73
ity uktvātra sthitaṃ bālaṃ papracchuste tadātmajam / tāto hatas te keneti tataḥ sa spaṣṭam abravīt // 10.2.74
pṛṣṭhabhūmāv ihāruhya ko 'pyāsīddivase yuvā / rātrau tenāvatīryaiva tāto me paśyato hataḥ // 10.2.75
ambā tu māṃ gṛhītvādau tātapārśvāttadotthitā / ity ukte śiśunā buddhvā bhāryājāreṇa taṃ hatam // 10.2.76
jaghnustadbandhavo 'nviṣya tajjāraṃ taṃ tadaiva te / svīkṛtya taṃ śiśuṃ tāṃ ca duḥśīlāṃ niravāsayan // 10.2.77
ity anyaraktacittā strībhujaṃgī hanty asaṃśayam / evaṃ hariśikhenokte babhāṣe gomukhaḥ punaḥ // 10.2.78
kimanyeneha yadvṛttaṃ vajrasārasya saṃprati / vatseśa sevakasyeha hāsyaṃ tacchrūyatām idam // 10.2.79
tasya śūrasya kāntasya surūpā mālavodbhavā / vajrasārasya bhāryābhūtsvaśarīrādhikapriyā // 10.2.80
ekadā tasya bhāryāyāstasyāḥ putrānvitaḥ pitā / nimantraṇāya mālavyaḥ sotkaṇṭho 'bhyāyayau svayam // 10.2.81
vajrasāro 'tha satkṛtya taṃ sa rājñe nivedya ca / nimantritas tena samam sabhāryo mālavaṃ yayau // 10.2.82
māsamātraṃ ca viśramya so 'tra śvaśuraveśmani / ihāgādrājasevārthaṃ tadbhāryā tvāsta tatra sā // 10.2.83
tato dineṣu yāteṣu vajrasāram upetya tam / akasmātkrodhano nāma suhṛdevam abhāṣata // 10.2.84
bhāryāṃ pitṛgṛhe tyaktvā kiṃ gṛhaṃ nāśitaṃ tvayā / tatrānyapuruṣāsaṅgaḥ pāpayā hi kṛtastayā // 10.2.85
āgatena tato 'dyaitadāptena kathitaṃ mama / mā maṃsthā vitathaṃ tasmānnigṛhyaitāṃ vahāparām // 10.2.86
ity uktvā krodhane yāte sthitvā mūḍha iva kṣaṇam / acintayad vajrasāraḥ śaṅke satyaṃ bhaved idam // 10.2.87
āhvāyake visṛṣṭe 'pi sānyathā nāgatā katham / tadetāṃ svayamānetuṃ yāmi paśyāmi kiṃ bhavet // 10.2.88
iti saṃkalpya gatvaiva mālavaṃ śvaśurau sa tau / anujñāpya gṛhītvaitāṃ bhāryāṃ prasthitavāṃs tataḥ // 10.2.89
gatvā ca dūramadhvānaṃ sa yuktyā vañcitānugaḥ / utpathenāviśadbhāryāmādāya gahanaṃ vanam // 10.2.90
tatropaveśya madhye tāṃ vijane vadati sma saḥ / tvamanyapuruṣāsaktetyāptānittrānmayā śrutam // 10.2.91
mayā cātra sthitenaiva yadāhūtāsi nāgatā / tatsatyaṃ brūhi no cedvā kariṣye nigrahaṃ tava // 10.2.92
tac chrutvā tamavādītsā tavaiṣa yadi niścayaḥ / tatkiṃ pṛcchasi māṃ yatte rocate tatkuruṣva me // 10.2.93
iti sāvajñamākarṇya vacastasyāḥ sa kopataḥ / vajrasārastarau baddhvā latābhistāmatāḍayat // 10.2.94
vastraṃ harati yāvac ca tasyāstāvadvilokya tām / nagnāṃ riraṃsā mūḍhasya tasyājāyata rāgiṇaḥ // 10.2.95
tato niveśya baddhvā tāṃ rantum āśliṣyati sma saḥ / necchati sma ca sā tena prārthyamānā jagāda ca // 10.2.96
latābhistāḍitā baddhvā yathāhaṃ bhavatā tathā / yadyahaṃ tāḍayeyaṃ tvāṃ tata icchāmi nānyathā // 10.2.97
tatheti pratipede tatsa ca vyasanamohitaḥ / tṛṇasārīkṛtaścitraṃ vajrasāro manobhuvā // 10.2.98
tataḥ sahastapādaṃ taṃ sā babandha dṛḍhaṃ tarau / tacchastreṇaiva baddhasya karṇanāsaṃ cakarta sā // 10.2.99
gṛhītvā tasya śastraṃ ca vāsāṃsi ca vidhāya ca / pāpā puruṣaveṣaṃ sā yathākāmamagāttataḥ // 10.2.100
vajrasārastu tatrāsīcchinnaśravaṇanāsikaḥ / galatā śoṇitaughena mānena ca natānanaḥ // 10.2.101
atha tatrāgataḥ kaścid oṣadhyarthaṃ vane bhiṣak / dṛṣṭvā taṃ kṛpayonmucya sādhuḥ svaṃ nītavān gṛham // 10.2.102
tatra cāśvāsitas tena śanaiḥ svagṛham āgamat / sa vajrasāro na ca tāṃ cinvan prāpa kugehinīm // 10.2.103
avarṇayac ca taṃ tasmai vṛttāntaṃ krodhanāya saḥ / tenāpi vatsarājāgre kathitaṃ sarvam eva tat // 10.2.104
ayaṃ niṣpauruṣāmarṣaḥ strībhūta iti bhāryayā / puṃveṣo 'sya hṛto nūnaṃ nigrahaścocitaḥ kṛtaḥ // 10.2.105
iti rājakule sarvajanopahasito 'pi saḥ / vajrasāra ihaivāste vajrasāreṇa cetasā // 10.2.106
tadevaṃ kasya viśvāsaḥ strīṣu deveti gomukhe / uktavatyatha bhūyo 'pi jagāda marubhūtikaḥ // 10.2.107
apratiṣṭhaṃ manaḥ strīṇāmatrāpi śrūyatāṃ kathā / pūrvaṃ siṃhabalo nāma rājābhūddakṣiṇāpathe // 10.2.108
tasya kalyāṇavatyākhyā sarvāntaḥpurayoṣitām / priyā mālavasāmantasutā bhāryā babhūva ca // 10.2.109
tayā saha sa rājyaṃ svaṃ śāsannṛpatirekadā / niṣkāsito 'bhūdbalibhir deśātsaṃbhūya gotrajaiḥ // 10.2.110
devīdvitīyaḥ pracchannaṃ sāyudho 'lpaparicchadaḥ / sa pratasthe tato rājā mālavaṃ śvaśurāspadam // 10.2.111
gacchan pathi ca so 'ṭavyāṃ siṃham ādhāvitaṃ puraḥ / śaraḥ khaḍgaprahāreṇa dvidhā cakre 'vahelayā // 10.2.112
vanadvipaṃ ca garjantamāyāntaṃ maṇḍalair bhraman / khaḍgacchinnakarāṅghrīkaṃ muktāraṭimapātayat // 10.2.113
ekākī taskaracamūrvidalannavapaṅkajāḥ / mamāthāraṇyavikrāntaḥ karī kamalinīriva // 10.2.114
evaṃ mārgamatikramya dṛṣṭātyadbhutavikramām / mālavaṃ prāpya devīṃ svāṃ so 'bravītsatvasāgaraḥ // 10.2.115
na mārgavṛttametanme vācyaṃ pitṛgṛhe tvayā / lajjaiṣā devi kā ślāghā kṣatriyasya hi vikrame // 10.2.116
ity uktvā ca tayā sākaṃ prāviśattatpiturhṛham / saṃbhramāttena pṛṣṭaś ca nijaṃ vṛttāntamuktavān // 10.2.117
saṃmānya dattahastyaśvas tenaiva śvaśureṇa saḥ / gajānīkābhidhasyāgādrājño 'tibalino 'ntikam // 10.2.118
devīṃ tu kalyāṇavatīṃ bhāryāṃ tāṃ pitṛveśmani / tatraiva sthāpayām āsa vipakṣavijayodyataḥ // 10.2.119
tasmin prayāte yāteṣu divaseṣv ekad atra sā / devī vātāyanāgrasthā kaṃcit puruṣam aikṣata // 10.2.120
sa dṛṣṭa eva rūpeṇa tasyāścittamapāharat / smareṇākṛṣyamāṇā ca tatkṣaṇaṃ sā vyacintayat // 10.2.121
jāne 'haṃ nāryaputrādyatsurūpo 'nyo na śauryavān / dhāvatyeva tathāpyasmipuruṣe bata me manaḥ // 10.2.122
tadadyaiva bhajāmyenamiti saṃcintya sā tadā / sakhyai rahasyadhāriṇyai svābhiprāyaṃ śaśaṃsa tam // 10.2.123
tayaivānāyya naktaṃ ca vātāyanapathena sā / antaḥpuraṃ taṃ paruṣaṃ rajjūtkṣiptaṃ nyaveśayet // 10.2.124
sa praviṣṭo 'tra puruṣo naivādhyāsitumojasā / śaśāka tasyāḥ paryaṅkaṃ nyaṣīdatpṛthagāsane // 10.2.125
taddṛṣṭvā bata nīco 'yamiti yāvadviṣīdati / rājñī sā tāvadatrāgādupariṣṭādbhramannahiḥ // 10.2.126
taṃ vilokya bhiyotthāya sahasā puruṣo 'tra saḥ / dhanurādāya bhujagaṃ jaghāna viśikhena tam // 10.2.127
vipannapatitaṃ taṃ ca gavākṣeṇākṣipadbahiḥ / harṣeṇa tadbhayottīrṇo nanarta sa ca kātaraḥ // 10.2.128
nṛtyantaṃ vīkṣya taṃ vignā sā kalyāṇavatī bhṛśam / dadhyau dhigdhikkimetena niḥsattvenādhamena me // 10.2.129
dṛṣṭvaiva tadviraktāṃ tāṃ cittajñā sā ca tatsakhī / nirgatyāśu praviśyātra jagāda kṛtasaṃbhramā // 10.2.130
āgatas te pitā devi tad ayam yātu saṃprati / yathāgatenaiva pathā svagṛhaṃ tvaritaṃ yuvā // 10.2.131
evaṃ tayokte niryāto rajjvā vātāyanādbahiḥ / bhayākulaḥ sa patito na daivātpañcatāṃ gataḥ // 10.2.132
gate tasminnavocattāṃ sā kalyāṇavatī sakhīm / sakhi suṣṭhu kṛtaṃ nīco yattvayaiṣa bahiḥkṛtaḥ // 10.2.133
jñātaṃ tvayā me hṛdayaṃ ceto hi mama dūyate / bhartā me vyāghrasiṃhādīnnipātyāpahnute hriyā // 10.2.134
ayaṃ tu bhujagaṃ hatvā hīnasattvaḥ panṛtyati / tattādṛśaṃ taṃ hitvā kimasminme prākṛte ratiḥ // 10.2.135
tadapratiṣṭhitamatiṃ dhiṅ māṃ dhigathavā striyaḥ / yā dhāvantyaśuciṃ hitvā karpūraṃ makṣikā iva // 10.2.136
iti jātānutāpā sā rājñī nītvā niśāṃ tataḥ / pratīkṣamāṇā bhartāramāsīttatra pitur gṛhe // 10.2.137
tāvat sa dattānyabalo gajānīkena bhūbhujā / gatvā tān gotrajān pañca pāpān siṃhabalo 'vadhīt // 10.2.138
tataḥ sa saṃprāpya punaḥ svarājyam ānīya bhāryāṃ ca pitur gṛhāttām / prapūrya taṃ ca śvaśuraṃ dhanaughair niṣkaṇṭakāṃ kṣmāṃ suciraṃ śaśāsa // 10.2.139
iti pravīre subhage ca satpatau vivekinīnām api deva yoṣitām / calaṃ mano dhāvati yatra kutracid viśuddhasattvā viralāḥ punaḥ striyaḥ // 10.2.140
iti marubhūtinigaditāmākarṇya kathāṃ sa vatsarājasutaḥ / naravāhanadattas tāṃ sukhasupto nītavānrajanīm // 10.2.141
tataḥ prātaḥ kṛtāvaśyakāryaḥ sa sacivaiḥ saha / naravāhanadattaḥ svamudyānaṃ viharanyayau // 10.3.1
tatrasthaś ca prabhapuñjamādau vyomno 'py anantaram / tato vidyādharīrvahvīravatīrṇā dadarśa saḥ // 10.3.2
tāsāṃ madhye ca dīptānāṃ dadarśaikāṃ sa kanyakām / tārāṇām iva śītāṃśulekhāṃ locanahārinīm // 10.3.3
vikasatpadmavadanāṃ lolalocanaṣaṭpadām / salīlahaṃsagamanāṃ bahadutpalasaurabhām // 10.3.4
taraṅgahāritrivalīlatālaṃkṛtamadhyamām / sākṣādiva smarodyānavāpīśobhādhidevatām // 10.3.5
smarasaṃjīvanīṃ tāṃ ca dṛṣṭvā sotkalikāmataḥ / cāndrīṃ mūrtimivāmbhodhiścukṣubhe sa nṛpātmajaḥ // 10.3.6
aho sundaranirmāṇavaicitrī kāpy asau vidheḥ / iti śaṃsansa sacivaiḥ sahitastām upāyayau // 10.3.7
tiryakpremārdrayā dṛṣṭyā paśyantīṃ tāṃ ca sa kramāt / papraccha kā tvaṃ kalyāṇi kimihāgamanaṃ ca te // 10.3.8
tac chrutvā sābravītkanyā śṛṇutaitadvadāmi vaḥ / asti kāñcanaśṛṅgākhyaṃ puraṃ haimaṃ himācale // 10.3.9
tatrāsti nāmnā sphaṭikayaśā vidyādhareśvaraḥ / dhārmikaḥ kṛpaṇānāhaśaraṇāgatavatsalaḥ // 10.3.10
tasya hemaprabhādevyāṃ jātāṃ gaurīvarodbhavām / māṃ śaktiyaśasaṃ nāma jānīhi tanayāmimām // 10.3.11
pituḥ prāṇapriyā sāhaṃ pañcabhrātṛkanīyasī / atoṣayaṃ tadādeśādvrataiḥ stotraiś ca pārvatīm // 10.3.12
tuṣṭā sā sakalā vidyā dattvā māmevamādiśat / piturdaśaguṇaṃ putri bhāvi vidyābalaṃ tava // 10.3.13
naravāhanadattaś ca bhartā tava bhaviṣyati / vatsarājasuto bhāvicakravartī dyucāriṇām // 10.3.14
ity uktvā śarvapatnī me tiro 'bhūttatprasādataḥ / labdhavidyābalā cāhaṃ saṃprāptā yauvanaṃ kramāt // 10.3.15
adyādiśac ca sā rātrau devī māṃ dattadarśanā / prātaḥ putri tvayā gatvā draṣṭavyaḥ sa nijaḥ patiḥ // 10.3.16
āgantavyam ihaivādya māsena hi pitā tava / cittasthitaitatsaṃkalpo vivāhaṃ saṃvidhāsyati // 10.3.17
ityādiśya tiro 'bhūtsā devī yātā ca yāminī / tato 'hamāryaputraiṣā tvāmiha draṣṭumāgatā // 10.3.18
tatsaṃprati vrajāmīti gaditvā sasakhījanā / utpatya khaṃ śaktiyaśāḥ sā jagāma puraṃ pituḥ // 10.3.19
naravāhanadattaś ca tadvivāhotsukas tataḥ / viveśābhyantaraṃ vignaḥ paśyan māsam yugopamam // 10.3.20
tatra dṛṣṭvā vimanasaṃ so 'tha taṃ gomukho 'bravīt / śṛṇu deva kathāmekāṃ tavākhyāmi vinodinīm // 10.3.21
babhūva kāñcanapurītyākhyayā nagarī purā / tasyāṃ ca sumanā nāma mahānāsīnmahīpatiḥ // 10.3.22
ākrāntadurgakāntārabhūminā yena cakrire / citraṃ virājamānena tādṛśā api śatravaḥ // 10.3.23
tamekadāsthānagataṃ pratīhāro vyajijñapat / deva muktālatā nāma niṣādādhipakanyakā // 10.3.24
pañjarasthitamādāya śukaṃ dvāri bahiḥ sthitā / vīraprabheṇānugatā bhrātrā devaṃ didṛkṣate // 10.3.25
praviśatviti rājñoke pratīhāranideśataḥ / bhillakanyā nṛpāsthānaprāṅgaṇaṃ praviveśa sā // 10.3.26
na mānuṣīyaṃ divyastrī kāpi nūnamasāviti / sarve 'py acintayaṃs tatra dṛṣṭvā tadrūpamadbhutam // 10.3.27
sā ca praṇamya rājānamevaṃ vyajñāpayattadā / devāyaṃ śāstragañjākhyaś caturvedadharaḥ śukaḥ // 10.3.28
kaviḥ kṛtsnāsu vidyāsu kalāsu ca vicakṣaṇaḥ / mayeśvaropayogitvādihānīto 'dya gṛhyatām // 10.3.29
ityarpitastayādāya pratīhāreṇa kautukāt / nīto 'gre nṛpateretaṃ śukaḥ ślokaṃ papāṭha saḥ // 10.3.30
rājanyuktamidaṃ sadaiva yadayaṃ devasya saṃdhyukṣyate dhūmaśyāmamukho dviṣadvirahiṇīniḥśvāsavātodgamaiḥ / etattvadbhutam eva yatparibhavādbāṣpāmbupūraplavair āsāṃ prajvalatīha dikṣu daśasu prājyaḥ pratāpānalaḥ // 10.3.31
evaṃ paṭhitvā vyākhyāya śuko 'vādītpunaś ca saḥ / kiṃ prameyaṃ kutaḥ śāstrādbravīmyādiśyatāmiti // 10.3.32
tato 'tivismite rājñī mantrī tasyābravīdidam / śaṅke śāpācchukībhūtaḥ pūrvarṣiḥ ko 'py ayaṃ prabho // 10.3.33
jātismaro dharmavaśātpurādhītaṃ smaratyataḥ / ity ukte mantriṇā rājā sa śukaṃ pṛcchati sma tam // 10.3.34
kautukaṃ bhadra me brūhi svavṛttāntaṃ kva janma te / śukatve śāstravijñānaṃ kutaḥ ko vā bhavāniti // 10.3.35
tataḥ sa bāṣpamutsṛjya vadati sma śukaḥ śanaiḥ / avācyam apidevaitacchṛṇu vacmi tvadājñayā // 10.3.36
himavannikaṭe rājannastyeko rohiṇītaruḥ / āmnāya iva digvyāpibhūriśākhāśritadvijaḥ // 10.3.37
tasminnekaḥ samaṃ śukyā śukastasthau kṛtālayaḥ / tasmādeṣo 'hamutpannastasyāṃ duṣkarmayogataḥ // 10.3.38
jātasyaiva ca me mātā śukī sā pañcatāṃ gatā / tātastu vṛddhaḥ pakṣāntaḥ kṣiptvā vardhayati sma mām // 10.3.39
nikaṭasthaśukānītabhuktaśeṣaphalāni ca / aśnanmahyaṃ ca vitarannatha tatrāsta matpitā // 10.3.40
ekadā tatra tūryābhidhmātagośṛṅganādinī / akheṭakāya samagādbhillasenā bhayaṃkarī // 10.3.41
vitrastakṛṣṇasārākṣī dhūlivyālulitāṃśukā / saṃbhramodvelacamarīvisrastakabarībharā // 10.3.42
vidrutavyākulevābhūt sahasā sā mahāṭavī / pulindavṛnde vividhaprāṇighātāya dhāvati // 10.3.43
kṛtāntakrīḍitaṃ kṛtvā dinamākheṭabhūmiṣu / āgācchabarasainyaṃ tadāttaiḥ piśitabhārakaiḥ // 10.3.44
ekastu vṛddhaśabarastatrānāsāditāmiṣaḥ / adrākṣītsa taruṃ sāyaṃ kṣudhitastam upāgamat // 10.3.45
āruhya ca sa tatrāśu śukānanyāṃś ca pakṣiṇaḥ / ākṛṣyākṛṣya nīḍebhyo hatvā hatva bhuvi nyadhāt // 10.3.46
tathāyāntaṃ ca nikaṭaṃ yamakiṃkarasaṃnibham / taṃ dṛṣṭvāhaṃ bhayāllīnaḥ śanaiḥ pakṣāntare pituḥ // 10.3.47
tāvac cāsmatkulāyaṃ sa prāpyākṛṣyaiva pātakī / tātaṃ me pīḍitagrīvaṃ hatvā tarutale 'kṣipat // 10.3.48
ahaṃ ca tātena samaṃ patitvā tasya pakṣateḥ / nirgatya tṛṇaparṇāntaḥ sabhayaḥ prāviśaṃ śanaiḥ // 10.3.49
athāvatīrya bhillo 'sāvagnau bhṛṣṭānabhakṣayat / śukānanyānsamādāya pāpaḥ pallīṃ nijāmagāt // 10.3.50
tataḥ śāntabhayo duḥkhadīrghāṃ nītvā niśāmaham / prātarbhūyiṣṭhamudite jagaccakṣuṣi bhāsvati // 10.3.51
agacchaṃ pakṣasaṃruddhavasudhaḥ praskhalanmuhuḥ / tṛṣārtaḥ padmasarasastīramāsannavartinaḥ // 10.3.52
tatrāpaśyaṃ kṛtasnānamahaṃ tatsaikatasthitam / muniṃ marīcināmānaṃ pūrvapuṇyamivātmanaḥ // 10.3.53
sa maṃ dṛṣṭvā samāśvāsya mukhakṣiptodabindubhiḥ / kṛtvā pattrapuṭe 'naiṣīdāśramaṃ kṛpayā muniḥ // 10.3.54
tatra dṛṣṭvā kulapatirmaṃ pulastyaḥ kilāhasat / tenānyamunibhiḥ pṛṣṭo divyadṛṣṭir uvāca saḥ // 10.3.55
imaṃ śāpaśukaṃ dṛṣṭvā duḥkhena hasitaṃ mayā / vakṣyāmi caitat saṃbaddhāṃ kathāṃ vo vihitāhnikaḥ // 10.3.56
jātiṃ yacchravaṇādeṣa prāgvṛttaṃ ca smariṣyati / ity uktvā sa pulastyarṣirāhnikāyotthito 'bhavat // 10.3.57
kṛtāhnikaś ca munibhiḥ punarabhyarthito 'tra saḥ / matsaṃbaddhāṃ kathāmetāṃ mahāmuniravarṇayat // 10.3.58
āsījjyotiṣprabho nāma rājā ratnākare pure / āratnākaramurvīṃ yaḥ śaśāsorjitaśāsanaḥ // 10.3.59
tasya tīvratapastuṣṭagaurīpativarodbhavaḥ / harṣavatyabhidhānāyāṃ putro devyāmajāyata // 10.3.60
svapne mukhapraviṣṭaṃ yatsomaṃ devī dadarśa sā / tena somaprabhaṃ nāmnā taṃ cakre svasutaṃ nṛpaḥ // 10.3.61
vavṛdhe ca sa tanvānaḥ prajānāṃ nayanotsavam / rājaputro 'mṛtamayair guṇaiḥ somaprabhaḥ kramāt // 10.3.62
dṛṣṭvā bharakṣamaṃ śūraṃ yuvānaṃ prakṛtipriyam / yauvarājye bhyaṣiñcattaṃ prīto jyotiṣprabhaḥ pitā // 10.3.63
prabhākarābhihānasya tanayaṃ nijamantriṇaḥ / dadau priyaṃkaraṃ nāma mantritve cāsya sadguṇam // 10.3.64
tatkālamambarād aśvaṃ divyam ādāya mātaliḥ / avatīrṇas tam abhyetya somaprabham abhāṣata // 10.3.65
vidyādharaḥ sakhā śakrasyāvatīrṇo bhavāniha / tena cāśuśravā nāma śakreṇoccaiḥ śravaḥsutaḥ // 10.3.66
pūrvasnehena te rājan prahitas turagottamaḥ / atrādhirūḍhaḥ śatrūṇām ajeyas tvaṃ bhaviṣyasi // 10.3.67
ity uktvā vājiratnaṃ taddatvā somaprabhāya saḥ / āttapūjaḥ khamutpatya yayau vāsavasārathiḥ // 10.3.68
tato nītvaiva divasaṃ tamutsavamanoramam / somaprabhastamanyedyur uvāca pitaraṃ nṛpam // 10.3.69
tāta na kṣatriyasyaiṣa dharmo yad ajigīṣutā / tadājñāṃ dehi me yāvad digjayāya vrajāmy aham // 10.3.70
tac chrutvā sa pitā tuṣṭas tatheti pratyabhāṣata / cakre jyotiṣprabhas tasya yātrasaṃvidam eva ca // 10.3.71
tataḥ praṇamya pitaraṃ digjayāya balaiḥ saha / prayāc chakrahayārūḍhaḥ śubhe somaprabho 'hani // 10.3.72
jigāya so 'śvaratnena tena dikṣu mahīpatīn / ājahāra ca ratnāni tebhyo durvāravikramaḥ // 10.3.73
nāmitaṃ svadhanustena vidviṣāṃ ca śiraḥ samam / unnatiṃ taddhanuḥ prāpa na tu taddviṣatāṃ śiraḥ // 10.3.74
āgacchan kṛtakāryo 'tha himādrinikaṭe pathi / saṃniviṣṭabalaś cakre mṛgayāṃ sa vanāntare // 10.3.75
daivātsadratnakhacitaṃ tatrāpaśyatsa kiṃnaram / abhyadhāvac ca taṃ prāptuṃ tena śākreṇa vājinā // 10.3.76
sa kiṃnaro giriguhāṃ praviśyādarśanaṃ yayau / somaprabhastu tenāśvenātidūramanīyata // 10.3.77
tāvat prakīrya kāṣṭhāsu prakāśaṃ tigmatejasi / prāpte pratīcīṃ kakubhaṃ saṃdhyāsaṃgamakāriṇīm // 10.3.78
śrāntaḥ kathaṃcidāvṛtya sa dadarśa mahatsaraḥ / tattīre tāṃ niśāṃ netukāmaścāśvādavātarat // 10.3.79
dattvā tṛṇodakaṃ tasmāyāhṛtāmbuphalodakaḥ / viśrāntaścaikato 'kasmādaśṛṇodgītaniḥsvanam // 10.3.80
gatvā tadanusāreṇa kautukānnātidūrataḥ / so 'paśyacchivaliṅgāgre gāyantīṃ divyakanyakām // 10.3.81
keyamadbhutarūpā syād iti taṃ ca savismayam / sāpy udārākṛtiṃ dṛṣṭvā kṛtvātithyam avocata // 10.3.82
kastvaṃ kathamimāṃ bhūmimekaḥ prāpto 'si durgamām / etac chrutvā svavṛttāntamuktvā papraccha so 'pi tām // 10.3.83
tvaṃ me kathaya kāsitvaṃ vane 'smin kā ca te sthitiḥ / iti taṃ pṛṣṭavantaṃ ca divyakanyā jagāda sā // 10.3.84
kautukaṃ cenmahābhāga tadvacmi śṛṇu matkathām / ity uktvā sā lasadbaṣpapūrā vaktuṃ pracakrame // 10.3.85
astīha kāñcanābhākhyaṃ himādrikaṭake puram / padmakūṭābhidhāno 'sti tatra vidyādhareśvaraḥ // 10.3.86
tasya hemaprabhādevyāṃ rājñaḥ putrādhikapriyām / manorathaprabhāṃ nāma viddhi māṃ tanayāmimām // 10.3.87
sāhaṃ vidyāprabhāveṇa sakhībhiḥ samamāśramān / dvīpāni kulaśailāṃś ca vanānyupavanāni ca // 10.3.88
krīḍitvā pratyahaṃ caivamāhārasamaye pituḥ / āgacchāmi svabhavanaṃ vāsarapraharaistribhiḥ // 10.3.89
ekadāhamiha prāptā viharantī sarastaṭe / muniputrakamadrākṣaṃ savayasyamiha sthitam // 10.3.90
tadrūpaśobhayākṛṣṭā dūtyevāhaṃ tamabhyagām / so 'pi sākūtayā dṛṣṭyaivākarotsvāgataṃ mama // 10.3.91
tato mamopaviṣṭāyāḥ sakhī jñātobhayāśayā / kastvaṃ brūhi mahābhāgetyapṛcchattadvayasyakam // 10.3.92
sa cābravīt tadvayasyo nātidūramitaḥ sakhi / nivasaty āśramapade munir dīdhitimān iti // 10.3.93
sa brahmacārī sarasi snātumatra kadācana / āgato dadṛśe devyā tatkālāgatayā śriyā // 10.3.94
sā taṃ śarīreṇāprāpyaṃ praśāntaṃ manasaiva yat / sakāmā cakame tena putraṃ saṃprāpa mānasam // 10.3.95
tvaddarśanānmamotpannaḥ putro 'yaṃ pratigṛhyatām / iti nītvaiva tajjātaṃ sā dīdhitimataḥ sutam // 10.3.96
bālakaṃ munaye tasmai samarpya śrīstirodadhe / so 'py anāyāsalabdhaṃ taṃ putraṃ hṛṣṭo 'grahīnmuniḥ // 10.3.97
raśmimāniti nāmnā ca kṛtvā saṃvardhya ca kramāt / upanīya samaṃ sarvā vidyāḥ snehādaśikṣayat // 10.3.98
taṃ raśmimantaṃ jānītametaṃ munikumārakam / śriyaḥ sutaṃ mayā sākaṃ viharantamihāgatam // 10.3.99
ity uktvā tadvayasyena pṛṣṭā tenāpi matsakhī / sā sanāmānvayaṃ sarvaṃ maduktaṃ taṃ tadabravīt // 10.3.100
tato 'nyonyānvayajñānānnitarāmanurāgiṇau / muniputraḥ sa cāhaṃ ca yāvattatra sthitāvubhau // 10.3.101
tāvadetya dvitīyā māṃ svagṛhādavadatsakhī / uttiṣṭhāhārabhūmau tvāṃ pitā mugdhe pratīkṣate // 10.3.102
tac chrutvā śrīghram eṣyāmīty uktvāvasthāpya cātra tam / muniputraṃ gatābhūvaṃ bhītyāhaṃ pitur antikam // 10.3.103
tatra kiṃcitkṛtāhārā yāvac cāhaṃ vinirgatā / tāvadādyā sakhī sā mamāgatya svair am abravīt // 10.3.104
āgato muniputrasya tasyeha sa sakhā sakhi / sthitaś ca prāṅgaṇadvāri satvaraś ca mamāvadat // 10.3.105
manorathaprabhāpārśvamahaṃ raśmimatādhunā / preṣito vyomagamanīṃ vidyāṃ dattvaiva paitṛkīm // 10.3.106
prāṇeśvarīṃ vinā tāṃ hi madanena sa dāruṇām / daśāṃ nīto na śaknoti praṇāndhārayituṃ kṣaṇam // 10.3.107
tac chrutvaivāsmi nirgatya tena yuktāgrayāyinā / muniputrakamittreṇa sakhyā cāhamihāgatā // 10.3.108
prāptā ca tamihādrākṣaṃ muniputraṃ vinā mayā / candrodgamenaiva samaṃ vṛttaprāṇodgamānmṛtam // 10.3.109
tato 'haṃ tadviyogārtā nindantī tanumātmanaḥ / praveṣṭumaicchamanalaṃ gṛhītvā tatkalevaram // 10.3.110
tāvaddivo 'vatīryaiva tejaḥpuñjākṛtiḥ pumān / ādāya taccharīraṃ sa cotpatya gaganaṃ yayau // 10.3.111
athāhaṃ kevalaivāgnau patituṃ yāvadudyatā / tāvaduccarati smaivaṃ gaganādiha bhāratī // 10.3.112
manorathaprabhe maivaṃ kṛthā bhūyo bhaviṣyati / etena muniputreṇa tava kālena saṃgamaḥ // 10.3.113
etac chrutvā parāvṛttya maraṇāttatpratīkṣiṇī / sthitāsmīhaiva baddhāśā śaṃkarārcanatatparā // 10.3.114
muniputrasuhṛtso 'pi gato me kvāpy adarśanam / iti tāṃ vādinīṃ vidyādharīṃ somaprabho 'bhyadhāt // 10.3.115
sthitāsyekākinī tarhi kathaṃ sāpi sakhī kva te / etac chrutvā tamāha sma sā vidyādharakanyakā // 10.3.116
siṃhavikrama ityasti nāmnā vidyādhareśvaraḥ / tasyānanyasamā cāsti tanayā makarandikā // 10.3.117
sā me sakhī prāṇasamā kanyā madduḥkhaduḥkhitā / tayā sakhī preṣitābhūdvārtāṃ jñātumihādya me // 10.3.118
tato mayāpi tatsakhyā samaṃ sā prahitā nijā / sakhī tadantikaṃ tena sthitāsmyekaiva saṃprati // 10.3.119
evaṃ vadantī gaganādavatīrṇāṃ tadaiva tām / svasakhīṃ darśayām āsa tasmai somaprabhāya sā // 10.3.120
tāmathoktasakhīvārtāṃ parṇaśayyāmakārayat / somaprabhasya tadvāhasyāpi ghāsamadāpayat // 10.3.121
tato nītvā niśāṃ sarve tatra te prātar utthitāḥ / vyomno 'vatīrṇaṃ dadṛśurvidyādharam upāgatam // 10.3.122
sa ca vidyādharo devajayo nāma kṛtānatiḥ / manorathaprabhāmevam upaviśya jagāda tām // 10.3.123
manorathaprabhe rājā vakti tvāṃ siṃhavikramaḥ / yāvattava na niṣpanno varastāvanna matsutā // 10.3.124
vivāhamicchati snehāttvatsakhī makarandikā / tadetāṃ bodhayāgatya yenodvāhe pravartate // 10.3.125
etac chrutvā sakhisnehāttāṃ vidyādharakanyakām / gantuṃ pravṛttāṃ vakti sma rājā somaprabho 'tha saḥ // 10.3.126
draṣṭuṃ vaidyādharaṃ lokamanaghe kautukaṃ mama / tattatra naya māmaśvo dattaghāso 'tra tiṣṭhatu // 10.3.127
tac chrutvā sā tathety uktvā vyomnā sadyaḥ sakhīyutā / tena devajayotsaṅgāropitena samaṃ yayau // 10.3.128
prāptā tatra kṛtātithyā makarandikayā tayā / dṛṣṭvā somaprabhaṃ ko 'yamiti svair amapṛcchyata // 10.3.129
tayoktatadudantā ca tataḥ sā makarantikā / somaprabheṇa tenābhūtsadyo 'pahṛtamānasā // 10.3.130
so 'pi tāṃ manasā prāpya lakṣmīṃ rūpavatīmiva / sa tu kaḥ sukṛtī yo 'syā varaḥ syādityacintayat // 10.3.131
tataḥ svair aṃ kathālāpe tāmāha makarandikām / manorathaprabhā caṇḍi kasmānnodvāhamicchasi // 10.3.132
tac chrutvā sāpy avocattāṃ tvayānaṅgīkṛte vare / kathaṃ vivāhamiccheyaṃ tvaṃ śarīrādhikā hi me // 10.3.133
evaṃ tayā sapraṇayaṃ makarandikayodite / manorathaprabhāvādīdvṛto mugdhe mayā varaḥ // 10.3.134
tatsaṃgamapratīkṣā hi tiṣṭhāmītyudite tayā / karomi tarhi tvadvākyamityāha makarandikā // 10.3.135
manorathaprabhā sātha jñātacittā jagāda tām / sakhi somaprabhaḥ pṛthvīṃ bhrāntvā prāpto 'tithistava // 10.3.136
tadasyātithisatkāraḥ kartavyaḥ sundari tvayā / ityākarṇyaiva jagade makarandikayā tayā // 10.3.137
ā śarīrānmayā sarvam idametasya sāṃpratam / arghapātrīkṛtaṃ kāmaṃ svīkarotu yadīcchati // 10.3.138
evaṃ tayokte tatprītiṃ kramādāvedya tatpituḥ / manorathaprabhā cakre tayor udvāhaniścayam // 10.3.139
tataḥ somaprabho labdhadhṛtistuṣṭo jagāda tām / tvadāśramamahaṃ yāmi sāṃprataṃ tatra jātu me // 10.3.140
cinvānaṃ padavīṃ sainyamāgacchenmantryadhiṣṭhitam / māmaprāpyāhitāśaṅki tac ca gacchetparāṅmukham // 10.3.141
tadgatvā sainyavṛttāntaṃ buddhvāgatya tataḥ punaḥ / niścitya pariṇeṣyāmi śubhe 'hni makarandikām // 10.3.142
tac chrutvā sā tathety uktvā tamanaiṣīnnijāśramam / manorathaprabhā devajayāṅkāropitaṃ punaḥ // 10.3.143
tāvat priyaṃkaro mantrī tasya somaprabhasya saḥ / vicinvānaś ca padavīṃ tatraivāgātsasainikaḥ // 10.3.144
militāya tatas tasmai prahṛṣṭo nijamantriṇe / somaprabhaḥ svavṛttāntaṃ yāvat sarvaṃ sa śaṃsati // 10.3.145
tāvat tasyāyayau dūtaḥ śīghram āgamyatām iti / lekhe likhitvā saṃdeśam ādāya pitur antikāt // 10.3.146
tena sainyaṃ samādāya sacivānumatena saḥ / pitrājñāmanatikrāmañjagāma nagaraṃ nijam // 10.3.147
tātaṃ dṛṣṭvāhameṣyāmi nacirādity uvāca ca / manorathaprabhāṃ tāṃ ca taṃ ca devajayaṃ vrajan // 10.3.148
so 'tha devajayo gatvā tatsarvaṃ makarandikām / tathaivābodhayattena jajñe sā virahāturā // 10.3.149
nodyāne sā ratiṃ lebhe na gīte na sakhījane / śukānām apiśuśrāva na vinodavatīrgiraḥ // 10.3.150
nāhāram apisā bheje kā kathā maṇḍanādike / prayatnair bodhyamānāpi pitṛbhyāṃ nāgrahīddhṛtim // 10.3.151
utsṛjya bisinīpatraśayanaṃ cācireṇa sā / unmādinīva babhrāma pitror udvegadāyinī // 10.3.152
yadā na pratipede sā samāśvāsayatostayoḥ / vacastadā tau kupitau pitarau śapataḥ sma tām // 10.3.153
niṣādamadhye niḥśrīke kaṃcitkālaṃ patiṣyasi / anenaiva śarīreṇa svajātismṛtivarjitā // 10.3.154
iti śaptā pitṛbhyāṃ sā niṣādabhavanaṃ gatā / niṣādakanyā saṃpannā tadaiva makarandikā // 10.3.155
sa cānutapya tacchokāttatpitā siṃhavikramaḥ / vidyādhareśvaraḥ patnyā saha pañcatvamāyayau // 10.3.156
sa ca vidyādharendro 'bhūtprāgṛṣiḥ sarvaśāstravit / kenāpi prāktanāpuṇyaśeṣeṇa śukatāṃ gataḥ // 10.3.157
tathaiva tasya bhāryā ca sā jātāraṇyasūkarī / so 'yaṃ śukaḥ purādhītaṃ vetti caiva tapobalāt // 10.3.158
atha karmagatiṃ citrāṃ dṛṣṭvāsya hasitaṃ mayā / etāṃ rājasadasty uktvā kathāṃ caiṣa vimokṣyate // 10.3.159
somaprabhaś ca tāmasya sutāṃ dyucarajanmani / prāpsyatyeva niṣādītvamāgatāṃ makarandikām // 10.3.160
manorathaprabhā taṃ ca jātaṃ saṃprati bhūmipam / raśmimantaṃ munisutaṃ tadaiva patimāpsyati // 10.3.161
somaprabho 'pi pitaraṃ dṛṣṭvā gatvā tadāśrame / sāṃprataṃ sa priyāprāptyai śarvamārādhayansthitaḥ // 10.3.162
ityākhyāya kathāṃ tatra pulastyo vyaramanmuniḥ / ahaṃ ca jātimasmārṣaṃ harṣaśokapariplutaḥ // 10.3.163
tato yenāhamabhavaṃ nītastatkṛpayāśramam / sa marīcimunis tatra gṛhītvā māmavardhayat // 10.3.164
jātapakṣaś ca pakṣitvasulabhāccāpalādaham / itas tataḥ paribhrāmyanvidyāścaryaṃ pradarśayan // 10.3.165
niṣādahas te patitaḥ kramātprāptastvadantikam / idānīṃ ca mama kṣīṇaṃ duṣkṛtaṃ pakṣiyonijam // 10.3.166
iti sadasi kathām udīrya tasmin viduṣi śuke virate vicitravāci / sapadi sa sumanomahībhṛdāsīt pramadataraṅgitavismṛtāntarātmā // 10.3.167
atrāntare taṃ parituṣya śaṃbhuḥ svapne ca somaprabhamādideśa / uttiṣṭha rājansumanonṛpasya pārśvaṃ vraja prāpsyasi tatra kāntām // 10.3.168
muktālatākhyā pitṛśāpato hi bhūtvā niṣādī makarandikākhyā / ādāya taṃ svaṃ pitaraṃ gatāsya rājño 'ntikaṃ sā śukatāmavāptam // 10.3.169
smariṣyati tvāṃ tu vilokya jātiṃ vidyādharī sā vinivṛttaśāpā / anyonyavijñānavivṛddhaharṣaśobhī bhaviṣyaty atha saṃgamo vām // 10.3.170
iti bhūmipatiṃ nigadya taṃ giriśaḥ svāśramagāṃ tathaiva tām / aparāṃ sa manorathaprabhāṃ bhagavān bhaktakṛpālur abravīt // 10.3.171
yo raśmimān munisuto 'bhimato varas te jātaḥ sa saṃprati punaḥ sumanobhidhānaḥ / tat tatra gaccha tam avāpnuhi sa svajātiṃ sadyaḥ smariṣyati śubhe tava darśanena // 10.3.172
evaṃ te somaprabhavidyādharakanyake pṛthagvibhunā / svapnādiṣṭe nṛpates tasya sadaḥ sumanasastadā yayatuḥ // 10.3.173
somaprabhaṃ tatra ca taṃ vilokya saṃsmṛtya jātiṃ makarandikā svām / divyaṃ prapadyaiva nijaṃ vapus taj jagrāha kaṇṭhe ciraśāpamuktā // 10.3.174
so 'pi prasādādgirijāpatestāṃ saṃprāpya vidyādhararājaputrīm / somaprabhaḥ sākṛtidivyabhogalakṣmīm ivāśliṣya kṛtī babhūva // 10.3.175
sa cāpi dṛṣṭvaiva manorathaprabhāṃ smṛtasvajātiḥ sumanomahīpatiḥ / praviśya pūrvāṃ nabhasaścyutāṃ tanuṃ munīndraputraś ca babhūva raśmimān // 10.3.176
tayā ca saṃgamya punaḥ svakāntayā cirotsukaḥ sa prayayau svamāśramam / yayau sa somaprabhabhūpatiś ca tāṃ priyāṃ samādāya nijāṃ nijaṃ puram // 10.3.177
śuko 'pi muktvaiva sa vaihagīṃ tanuṃ jagāma dhāma svatapobhir arjitam / itīha dūrāntarito 'pi dehināṃ bhavaty avaśyaṃ vihitaḥ samāgamaḥ // 10.3.178
iti naravāhanadatto nijasacivādgomukhātkathāṃ śrutvā / adbhutavicitrarucirāṃ śaktiyaśaḥ sotsukastutoṣa tadā // 10.3.179
tato vidyādharīyugmakathām ākhyāya gomukhaḥ / naravāhanadattaṃ tam uvāca sacivāgraṇīḥ // 10.4.1
keciddeva sahante 'tra lokadvayahitaiṣiṇaḥ / sāmānyā api kāmāderāvegaṃ kṛtabuddhayaḥ // 10.4.2
tathā ca śūravarmākhyo babhūva kulaputrakaḥ / rājñaḥ kuladharākhyasya sevakaḥ khyātapauruṣaḥ // 10.4.3
sa grāmadāgato jātu praviṣṭo 'śaṅkitaṃ gṛhe / bhāryāṃ svenaiva mittreṇa dadarśa svair asaṃgatām // 10.4.4
dṛṣṭvā niyamya sa krodhaṃ cintayām āsa dhair yataḥ / kiṃ mitradrohiṇaitena paśunā nihatena me // 10.4.5
duścāriṇyānayā vāpi pāpayā nigṛhītayā / kiṃ karomy aham apy enamātmānaṃ pāpabhāginam // 10.4.6
ityālocya parityajya tāvubhāvapyuvāca saḥ / hanyāmahaṃ taṃ yuvayor yaṃ paśyeyaṃ punaḥ punaḥ // 10.4.7
nāgantavyamito bhūyo mama locanagocaram / ity uktvā tena muktau tau yayatuḥ kvāpi dūrataḥ // 10.4.8
sa tvanyāṃ pariṇīyābhūcchūravarma sunirvṛtaḥ / evaṃ deva jitakrodho na duḥkhasyāspadībhavet // 10.4.9
kṛtaprajñaś ca vipadā deva jātu na bādhyate / tiraścām apihi prajñā śreyase na parākramaḥ // 10.4.10
tathā ca śṛṇvimāṃ siṃhavṛṣabhādigatāṃ kathām / āsīt ko'pi vaṇikputro dhanavānnagare kva cit // 10.4.11
tasyaikadā vaṇijyārthaṃ gacchato mathurāṃ purīm / bhāravoḍhā yugaṃ karṣan bhareṇa yugabhaṅgataḥ // 10.4.12
giriprasravaṇodbhūtakardame skhalitaḥ pathi / saṃjīvakākhyo vṛṣabhaḥ papātāṅgair vicūrṇitaiḥ // 10.4.13
dṛṣṭvābhighātaniśceṣṭamasiddhotthāpanakramaḥ / nirāśastaṃ cirāttyaktvā vaṇikputro jagāma saḥ // 10.4.14
sa ca saṃjīvako daivāt samāśvasto vṛṣaḥ śanaiḥ / utthāya śaṣpān samṛdūn aśnan prakṛtim āptavān // 10.4.15
gatvā ca yamunātīraṃ haritāni tṛṇāni saḥ / khādan svacchandacārī san pṛṣṭāṅgo balavān abhūt // 10.4.16
vyacarat pīnakakudo mādyan haravṛṣopamaḥ / śṛṅgotpāṭitavalmīkaḥ sa ca tatronnadan muhuḥ // 10.4.17
tatkālaṃ cābhavattatra nātidūre vanāntare / siṃhaḥ piṅgalako nāma vikramākrāntakānanaḥ // 10.4.18
mṛgarājasya tasyās tāṃ mantriṇau jambukāv ubhau / eko damanako nāma tathā karaṭako 'paraḥ // 10.4.19
sa siṃho jātu toyārtham āgacchan yamunātaṭam / tasyārān nādam aśrauṣīt saṃjīvakakakudmataḥ // 10.4.20
śrutvā cāśrutapūrvaṃ taṃ tannādaṃ dikṣu mūrcchitam / sa siṃho 'cintayatkasya bata nādo 'yamīdṛśaḥ // 10.4.21
nūnamatra mahatsattvaṃ kiṃcittiṣṭhatyavaimi tat / taddhi dṛṣṭvaiva māṃ hanyādvanādvāpi pravāsayet // 10.4.22
iti so 'pītapānīya eva gatvā vanaṃ drutam / bhītaḥ siṃho nigūhyāsīdākāramanuyāyiṣu // 10.4.23
atha prājño damanakaḥ sa mantrī tasya jambukaḥ / tam avocat karaṭakaṃ dvitīyaṃ mantriṇaṃ rahaḥ // 10.4.24
asmatsvāmī payaḥ pātuṃ gato 'pītvaiva tatkatham / āgatastvaritaṃ bhadra praṣṭavyo 'traiṣa kāraṇam // 10.4.25
tataḥ karaṭako 'vādīdvyāpāro 'smākameṣa kaḥ / śrutastvayā na vṛttāntaḥ kiṃ kīlotpāṭinaḥ kapeḥ // 10.4.26
nagare kvāpi kenāpi vaṇijā devatāgṛham / kartuṃ prārabdham abhavad bhūrisaṃbhṛtadārukam // 10.4.27
tatra karmakarāḥ kāṣṭhaṃ krakacordhvārdhatāṭitam / dattāntaḥkīlayantraṃ te sthāpayitvā gṛhaṃ yayuḥ // 10.4.28
tāvadāgatya tatraiko vānaraś cāpalotplutaḥ / kīlavyastavibhāge 'pi kāṣṭhe tasminn upāviśat // 10.4.29
nāḍyantare mukhe mṛtyoriva tatropaviśya ca / kīlamutpāṭayām āsa hastābhyāṃ niṣprayojanam // 10.4.30
nipatyotkhātakīlena saha kāṣṭhena tena ca / tadbhāgadvayasaṃghaṭṭapīḍitāṅgo mamāra saḥ // 10.4.31
evaṃ na yasya yastkarma sa tatkurvanvinaśyati / tasmātkiṃ mṛgarājasya vijñātenāśayena naḥ // 10.4.32
etatkaraṭakāc chrutvā dhīro damanako 'bravīt / antarbhūya prabhoḥ prāpyo viśeṣaḥ sarvadā budhaiḥ // 10.4.33
ko hi nāma na kurvīta kevalodarapūraṇam / evaṃ damanakenokte sādhuḥ karaṭako 'bravīt // 10.4.34
svecchayātipraveśo yo na dharmaḥ sevakasya saḥ / iti coktaḥ karaṭakenedaṃ damanako 'bhyadhāt // 10.4.35
maivamātmānurūpaṃ hi phalaṃ sarvo 'pi vāñchati / śvā tuṣyatyasthimātreṇa kesarī dhāvati dvipe // 10.4.36
etac chrutvā karaṭako 'vādīdevaṃ kṛte yadi / kupyati pratyuta svāmī tadviśeṣaphalaṃ kutaḥ // 10.4.37
atīva karkaśāḥ stabdhā hiṃsrair jantubhir āvṛtāḥ / durāsadāś ca viṣamā īśvarāḥ parvatā iva // 10.4.38
tato damanako 'vādītsatyametadbudhastu yaḥ / svabhāvānupraveśena svīkaroti śanaiḥ prabhum // 10.4.39
evaṃ kurviti tenoktas tataḥ karaṭakena saḥ / yayau damanakas tasya siṃhasya svāmino 'ntikam // 10.4.40
praṇipatyopaviṣṭaś ca siṃhaṃ piṅgalakaṃ sa tam / svāminaṃ kṛtasatkāraṃ kṣaṇādevaṃ vyajijñapat // 10.4.41
ahaṃ kramāgatastāvaddeva bhṛtyo hitastava / hitaḥ paro 'pi svīkāryo heyaḥ svo 'py ahitaḥ punaḥ // 10.4.42
krītvānyato 'pi mūlyena mārjāraḥ poṣyate hitaḥ / ahito hanyate yatnādgṛhajāto 'pi mūṣakaḥ // 10.4.43
śrotavyaṃ ca hitaiṣibhyo bhṛtyebhyo bhūtimicchatā / apṛṣṭair api kartavyaṃ taiś ca kāle hitaṃ prabhoḥ // 10.4.44
tadviśvasiṣi ceddeva na kupyasi na nihnuṣe / pṛcchāmi tadahaṃ kiṃcinna codvegaṃ karoṣi cet // 10.4.45
evaṃ damanakenoktaḥ siṃhaḥ piṅgalako 'bravīt / viśvāsārho 'si bhakto 'si tanniḥśaṅkaṃ tvayocyatām // 10.4.46
iti piṅgalakenokte 'vocaddamanako 'tha saḥ / deva pānīyapānārthaṃ tṛṣito gatavānasi // 10.4.47
tadapītajalaḥ kiṃ tvamāgato vimanā iva / etattadvacanaṃ śrutvā sa mṛgenro vyacintayat // 10.4.48
lakṣito 'smyamunā tatkiṃ bhaktasyāsya nigūhyate / ityālocyābravīttaṃ sa śṛṇu gopyaṃ na te 'sti me // 10.4.49
jalapārśvagatenātra nādo 'pūrvaḥ śruto mayā / sa cāsmadadhikasyogro jāne sattvasya kasyacit // 10.4.50
bhāvyaṃ śabdānurūpeṇa prāyeṇa prāṇinā yataḥ / prajāpatervicitro hi prāṇisargo 'dhikādhikaḥ // 10.4.51
tena ceha praviṣṭena na śarīraṃ na me vanam / tasmādito mayānyatra gantavyaṃ kānane kva cit // 10.4.52
iti vādinamāha sma siṃhaṃ damanako 'tha tam / śūraḥ sanniyatā deva kiṃ vanaṃ tyaktumicchasi // 10.4.53
jalena bhajyate setuḥ snehaḥ karṇejapena tu / arakṣaṇena mantraś ca śabdamātreṇa kātaraḥ // 10.4.54
yantrādiśabdās te te hi bhavanty eva bhayaṃkarāḥ / paramārtham avijñāya na bhetavyam ataḥ prabho // 10.4.55
tathā ca bherīgomāyukatheyaṃ śrūyatāṃ tvayā / ko'pi kvāpi vanoddeśe gomāyur abhavat purā // 10.4.56
sa bhakṣyārthī bhramanvṛttayuddhāṃ prāpya bhuvaṃ dhvanim / gambhīramekataḥ śrutvā bhīto dṛṣṭiṃ tato dadau // 10.4.57
tatrādṛṣṭacarāṃ bherīmapaśyatpatitasthitām / kimīdṛśo 'yaṃ prāṇī syātko 'pyevaṃrūpaśabdakṛt // 10.4.58
iti saṃcintayandṛṣṭvā niḥspandāṃ tām upāgataḥ / yāvat paśyati tāvat sa nāyaṃ prāṇītyabudhyata // 10.4.59
vātavellaccharastambahatacarmapuṭodbhavam / śabdaṃ nirūpya tasyāṃ ca sa gomāyurjahau bhayam // 10.4.60
syātkiṃcidbhakṣyamatrāntarity utpāṭya sa puṣkaram / praviśya vīkṣate yāvatkevale dārucasrmaṇī // 10.4.61
taddeva śabdamātreṇa kiṃ bibhyati bhavādṛśāḥ / manyase yadi tattatra tadvijñātuṃ vrajāmy aham // 10.4.62
ityūcivāndamanako gaccha śakto 'si cediti / gaditastena siṃhena sa yayau yamunātaṭam // 10.4.63
tatra śabdānusāreṇa yāvat svairaṃ sa gacchati / tāvattṛṇāni khādantaṃ vṛṣabhaṃ taṃ dadarśa saḥ // 10.4.64
upetya cāntikaṃ tasya kṛtvā tena ca saṃvidam / gatvā tasmai sa siṃhāya yathāvastu śaśaṃsa tat // 10.4.65
mahokṣaḥ sa tvayā dṛṣṭaḥ saṃstavaś ca kṛto yadi / tadihānaya taṃ yuktyā tāvat paśyāmi kīdṛśaḥ // 10.4.66
ity uktvā sa prahṛṣṭastaṃ siṃhaḥ piṅgalakas tataḥ / vṛṣasya prāhiṇottasya pārśvaṃ damanakaṃ punaḥ // 10.4.67
ehyahvayati tuṣṭastvamasmatsvāmī mṛgādhipaḥ / iti gatvā damanakenoktaḥ sa vṛṣabho bhayāt // 10.4.68
yadā na pratipede tattadā gatvā punarvanam / taṃ nijasvāminaṃ siṃhaṃ tasyābhayamadāpayat // 10.4.69
etyābhayena cāśvāsya tataḥ saṃjīvakaṃ sa tam / vṛṣabhaṃ taṃ damanako 'naiṣītkesariṇo 'ntikam // 10.4.70
sa cāgataṃ taṃ praṇataṃ dṛṣṭvā siṃhaḥ kṛtādaraḥ / uvācehaiva tiṣṭha tvaṃ matpārśve nirbhayo 'dhunā // 10.4.71
tadeti tena tatrasthenāhṛtaḥ sa tathā kramāt / ukṣṇā yathānyavimukhas tadvaśo 'bhūt sa kesarī // 10.4.72
tato damanako 'vādītkhinnaḥ karaṭakaṃ rahaḥ / paśya saṃjīvakahṛtaḥ svāmī nāvāmavekṣate // 10.4.73
eka evāmiṣaṃ bhuṅkte na bhāgaṃ nau prayacchati / mūḍhabuddhiḥ prabhuścāyamukṣṇānenādya śikṣyate // 10.4.74
kṛto mayaiva doṣo 'yaṃ yadetaṃ vṛṣamānayam / tat tathāhaṃ kariṣyāmi yathokṣāyaṃ vinaṅkṣyati // 10.4.75
asthānavyasanāccāyaṃ nivartsyati yathā prabhuḥ / etaddamanakāc chrutvā vacaḥ karaṭako 'tha saḥ // 10.4.76
sakhe na kartumadhunā śakṣyatyetadbhavānapi / tato damanako 'vādīcchakṣyāmi prajñayā dhruvam // 10.4.77
na sa śaknoti kiṃ yasya prajñā nāpadi hīyate / tathā ca makarasyaitāṃ bakahantuḥ kathāṃ śṛṇu // 10.4.78
āsīt ko'pi bakaḥ pūrvaṃ matsyāḍhye sarasi kva cit / matsyās tatra palāyanta tasya dṛṣṭipathādbhayāt // 10.4.79
aprāpnuvaṃś ca mithyā tānsa matsyānabravīdbakaḥ / ihāgato matsyaghātī puruṣaḥ ko'pi jālavān // 10.4.80
sa jālenācirād yuṣmān gṛhītvā nihaniṣyati / tat kurudhvaṃ mama vaco viśvāso vo 'sti cen mayi // 10.4.81
astyekānte saraḥ svacchamajñātamiha dhīvaraiḥ / ete tatra nivāsārthaṃ nītvaikaikaṃ kṣipāmi vaḥ // 10.4.82
tac chrutvā sabhayair ūce matsyaistair jaḍabuddhibhiḥ / evaṃ kuruṣva viśvastā vayaṃ tvayyakhilā iti // 10.4.83
tato bakas tān ekaikaṃ matsyān nitvā śilātale / vinyasya bhakṣayām āsa sa bahūn vipralambhakaḥ // 10.4.84
dṛṣṭvā mīnānnayantaṃ taṃ makarastatsarogataḥ / eko bakaṃ taṃ papraccha nayasi kva timīniti // 10.4.85
tatas taṃ sa tadevāha bako matsyānuvāca yat / tena bhīto jhaṣo 'vocatsa mām apinayeti tam // 10.4.86
so 'pi tanmāṃsagardhāndhabuddhirādāya taṃ bakaḥ / utpatya prāpayati tadyāvavadhyaśilātalam // 10.4.87
tāvattajjagdhamīnāsthiśakalānyatra vīṣya saḥ / taṃ budhyate sma makaro bakaṃ viśvāsya bhakṣakam // 10.4.88
tataḥ śilātalanyastamātras tasya sa tatkṣaṇam / bakasya makaro dhīmāṃścakartāvihvalaḥ śiraḥ // 10.4.89
gatvā ca śeṣamatsyānāṃ yathāvatsa śaśaṃsa tat / te cāpy abhinanandustaṃ tuṣṭāḥ prāṇapradāyinam // 10.4.90
prajñā nāma balaṃ tasmānniṣprajñasya balena kim / etāṃ ca siṃhāśaśayoḥ kathāmatrāparāṃ śṛṇu // 10.4.91
abhūtkvāpi vane siṃha ekavīro 'parājitaḥ / sa ca yaṃ yaṃ dadarśātra sattvaṃ taṃ taṃ nyapātayat // 10.4.92
tataḥ so 'bhyarthitaḥ sarvaiḥ saṃbhūyātra mṛgādibhiḥ / āhārāya tavaikaikaṃ preṣayāmo dine dine // 10.4.93
sarvān no yugapaddhatvā svārthahāniṃ karoṣi kim / iti tadvacanaṃ siṃhaḥ sa tathety anvamanyata // 10.4.94
tataḥ prāṇinamekaikaṃ tasminnanvahamaśnati / ekadā śaśakasyāgādvāra ekasya tatkṛte // 10.4.95
sa sarvaiḥ preṣito gacchañ śaśo dhīmān acintayat / sa dhīro yo na saṃmoham āpatkāle 'pi gacchati // 10.4.96
upasthite 'pi mṛtyau tadyuktiṃ tāvatkaromy aham / ityālocya sa taṃ siṃhaṃ vilambya śaśako 'bhyagāt // 10.4.97
āgataṃ tu vilambena kesarī nijagāda saḥ / are velā vyatikrāntā mamāhāre kathaṃ tvayā // 10.4.98
vadhādapyadhikaṃ kiṃ vā kartavyaṃ te mayā śaṭha / ity uktavantaṃ taṃ siṃhaṃ prahvaḥ sa śaśako 'bravīt // 10.4.99
na me devāparādho 'yaṃ svavaśo nāhamadya yat / mārge vidhārya siṃhena dvitīyenojjhitaścirāt // 10.4.100
tac chrutvāsphālya lāṅgūlaṃ siṃhaḥ krodhāruṇekṣaṇaḥ / so 'bravītko dvitīyo 'sau siṃho me darśyatāṃ tvayā // 10.4.101
āgatya dṛśyatāṃ devety uktvā so 'pi nināya tam / tathety anvāgataṃ siṃhaṃ dūraṃ kūpāntikaṃ śaśaḥ // 10.4.102
ihāntaḥsthaṃ sthitaṃ paśyety uktas tatra ca tena saḥ / śaśakena krudhā garjansiṃho 'ntaḥkūpamaikṣata // 10.4.103
dṛṣṭvā svacche ca toye svaṃ pratibimbaṃ niśamya ca / svagarjitapratiravaṃ matvā tatrātigarjitam // 10.4.104
pratisiṃhaṃ sa kopena tadvadhāya mṛgādhipaḥ / ātmānamakṣipastkūpe mūḍho 'traiva vyapādi ca // 10.4.105
śaśaḥ sa prajñayottīrya mṛtyoruttārya cākhilān / mṛgān gatvā tad ākhyāya svavṛttaṃ tān anandayat // 10.4.106
evaṃ prajñaiva paramaṃ balaṃ na tu parākramaḥ / yatprabhāveṇa nihataḥ śaśakenāpi kesarī // 10.4.107
tadahaṃ sādhayāmyeva prajñayā svamabhīpsitam / evaṃ damanakenokte tūṣṇiṃ karaṭako 'bhavat // 10.4.108
tato damanakaścāpi tasya piṅgalakasya saḥ / siṃhasya svaprabhorāsīdantike durmanā iva // 10.4.109
pṛṣṭaś ca kāraṇaṃ tena tam uvāca janāntikam / buddhvā na yujyate tūṣṇīṃ sthātuṃ deva vadāmyataḥ // 10.4.110
aniyukto 'pi ca brūyādyadīcchetsvāmino hitam / tadvihāyānyathābuddhiṃ madvijñaptimimāṃ śṛṇu // 10.4.111
vṛṣaḥ saṃjīvako 'yaṃ tvāṃ hatvā rājyaṃ cikīrṣati / mantriṇā hi satānena tvaṃ bhīruriti niścitaḥ // 10.4.112
dhunoti tvāṃ jighāṃsuś ca śṛṅgayugmaṃ nijāyudham / nirbhayā jīvatha sukhaṃ mayi rājñi tṛṇāśane // 10.4.113
tadeta hanmo yuktyāmuṃ mṛgendraṃ māṃsabhojanam / āśvāsyopajapatyevaṃ prāṇinaś ca vane vane // 10.4.114
tadetaṃ cintaya vṛṣaṃ nāstyasminsati śarma te / evaṃ damanakenoktaḥ sa taṃ piṅgalako 'bhyadhāt // 10.4.115
balīvardo varāko 'yaṃ kiṃ kuryāttṛṇabhuṅmama / dattābhayaṃ kathaṃ hanyāmenaṃ ca śaraṇāgatam // 10.4.116
etac chrutvā damanakaḥ prāha mā smaivamādiśa / yastulyaḥ kriyate rājñā na tadvacchrīḥ prasarpati // 10.4.117
dvayor dattapadā sā ca tayor ucchritayoścalā / na śaknoti ciraṃ sthātuṃ dhruvamekaṃ vimuñcati // 10.4.118
prabhuś ca yo hitaṃ dveṣṭi sevate cāhitaṃ sadā / sa varjanīyo vidvadbhir vaidyair duṣṭāturo yathā // 10.4.119
apriyasya prathamataḥ pariṇāme hitasya ca / vaktā śrotā ca yatra syāttatra śrīḥ kurute padam // 10.4.120
na śṛṇoti satāṃ mantram asatāṃ ca śṛṇoti yaḥ / acireṇa sa saṃprāpyaḥ vipadaṃ paritapyate // 10.4.121
tad asmin ukṣṇi kaḥ snehas tava deva kim asya vā / druhyato 'bhayadānaṃ ca śaraṇāgatatā ca kā // 10.4.122
kiṃ caitasya bhavetpārśve nityasaṃnihitasya goḥ / deva kītāḥ prajāyante te tanmūtrapurīṣayoḥ // 10.4.123
te ced viśanti mattebhadantāghātavranāvṛte / śarīre bhavataḥ kiṃ na vṛttaḥ syād yuktito vadhaḥ // 10.4.124
durjanaś cet svayaṃ dosaṃ vipaścin na karoti tat / utpatsyate sa tatsaṅgād atra ca śrūyatāṃ kathā // 10.4.125
rājñaḥ kasyāpi śayane ciramāsīdalakṣitā / yūkā kutaścidāgatya nāmnā mandavisarpiṇī // 10.4.126
akasmāt tatra copetya kuto 'pi pavaneritaḥ / viveśa śayanīyaṃ tat ṭiṭṭibho nāma matkuṇaḥ // 10.4.127
mannivāsamimaṃ kasmādāgatastvaṃ vrajānyataḥ / iti mandavisarpiṇyā sa dṛṣṭvā jagade tayā // 10.4.128
apītapūrvaṃ paśyāmi rajāsṛk tatprasīda me / dehīha vastum iti tām avādīt so 'pi ṭiṭṭibhaḥ // 10.4.129
tato 'nurodhād āha sma sā taṃ yady evam āssva tat / kiṃ tvasya rājño nākāle daṃśo deyas tvayā sakhe // 10.4.130
deyo 'sya daṃśaḥ suptasya ratiśaktasya vā laghu / tac chrutvā ṭiṭṭibhaḥ so 'tra tathety uktvā vyatiṣṭhata // 10.4.131
naktaṃ śayyāsthitaṃ taṃ ca nṛpamāśu dadaṃśa saḥ / uttasthau ca tato rājā hā daṣṭo 'smīti sa bruvan // 10.4.132
tataḥ palāyite tasmiṃstvaritaṃ matkuṇe śaṭhe / vicintya rājabhṛtyaiḥ sa labdhā yuktā vyapātyata // 10.4.133
evaṃ ṭiṭṭibhasaṃparkānnaṣṭā mandavisarpiṇī / tatsaṃjīvakasaṃghas te na śivasya bhaviṣyati // 10.4.134
na me pratyeṣi cettattvaṃ svayaṃ drakṣyasyupāgatam / śiro dhunānaṃ darpeṇa śṛṅgayoḥ śūlaśātayoḥ // 10.4.135
ity uktvā vikṛtiṃ tena nīto damanakena saḥ / siṃhaḥ piṅgalakaścakre vadhyaṃ saṃjīvakaṃ hṛdi // 10.4.136
labdhvā tasyāśayaṃ svair aṃ kṣaṇāddamanakas tataḥ / tasya saṃjīvakasyāgāt sa viṣaṇṇa ivāntikam // 10.4.137
kimīdṛgasi kiṃ mitra śarīre kuśalaṃ tava / iti pṛṣṭaś ca tenātra vṛṣeṇa sa jagādatam // 10.4.138
kiṃ sevakasya kuśalaṃ kaś ca rājñāṃ sadā priyaḥ / ko 'rthī na lāghavaṃ yātaḥ kaḥ kālasya na gocaraḥ // 10.4.139
ity uktavantaṃ papraccha taṃ sa saṃjīvakaḥ punaḥ / kimudvigna ivaivaṃ tvaṃ vayasyādyocyatāmiti // 10.4.140
tato damanako 'vādīcchṛṇu prītyā vadāmi te / mṛgarājo viruddho 'sau jātaḥ piṅgalako 'dya te // 10.4.141
nirapekṣo 'sthirasneho hatvā tvāṃ bhoktumicchati / hiṃsraṃ paricchadaṃ cāsya paśyāmi prerakaṃ sadā // 10.4.142
vaco damanakasyaitatsa pūrvapratyayādṛjuḥ / satyaṃ vicintya vṛṣabho vimanā nijagāda tam // 10.4.143
dhiksevāpratipanno 'pi kṣudraḥ kṣudraparigrahaḥ / prabhurvair itvamevaiti tathā cemāṃ kathāṃ śṛṇu // 10.4.144
āsīnmadotkaṭo nāma siṃhaḥ kvāpi vanāntare / trayastasyānugāścāsandvīpivāyasajambukāḥ // 10.4.145
sa siṃho 'tra vane 'drākṣīdadṛṣṭacaramekadā / karabhaṃ sārthavibhraṣṭaṃ praviṣṭaṃ hāsanākṛtim // 10.4.146
ko 'yaṃ prāṇīti sāścaryaṃ vadatyasminmṛgādhipe / uṣṭro 'yamiti vakti sma deśadraṣṭātra vāyasaḥ // 10.4.147
tato dattābhayastena siṃhenānāyya kautukāt / uṣṭraḥ so 'nucarīkṛtya svāntike sthāpito 'bhavat // 10.4.148
ekadā vraṇito 'svasthaḥ sa siṃho gajayuddhataḥ / upavāsān bahūṃś cakre svasthais taiḥ sahito 'nugaiḥ // 10.4.149
tataḥ klāntaḥ sa bhakṣyārthaṃ bhramansiṃho 'navāpya tat / kiṃ kāryamityapṛcchattānuṣṭraṃ muktvānugānrahaḥ // 10.4.150
te tamūcuḥ prabho vācyamasmābhir yuktamāpadi / uṣṭreṇa sākaṃ kiṃ sakhyaṃ kiṃ nāsāveva bhakṣyate // 10.4.151
tṛṇāśī cāyamasmākaṃ bhakṣya evāmiṣāśinām / bahūnāmāmiṣasyārthe kiṃ caikastyajyate na kim // 10.4.152
dattābhayaṃ kathaṃ hanmītyucyate prabhuṇā yadi / dāpayāmaḥ svavācā tadyuktyā tanumamuṃ vayam // 10.4.153
ity ukte tair anujñātastena siṃhena vāyasaḥ / vadhāya saṃvidaṃ kṛtvā karabhaṃ tam abhāṣata // 10.4.154
eṣa svāmī kṣudhākrānto 'py asmānvakti na kiṃcana / tadasyātmapradānoktyā priyaṃ kurmo yathā vayam // 10.4.155
tathā tvam apikurvīthā yenāsau prīyate tvayi / ity ukto vāyasenoṣṭraḥ sādhustatpratyapadyata // 10.4.156
upāyayau ca taṃ siṃha saha kākena tena saḥ / tataḥ kāko 'bravīddeva svāyattaṃ bhuṅkṣva māmimam // 10.4.157
kiṃ tvayā svalpakāyenety ukte siṃhena jambukaḥ / māṃ bhuṅkṣvetyavadattaṃ ca sa tathaiva nirākarot // 10.4.158
dvīpī tam abravīddeva māṃ bhuṅkṣveti tam apy asau / nābhuṅkta hariruṣṭro 'tha babhāṣe bhuṅkṣva māmiti // 10.4.159
vākchalena sa tenaiva hatvā kṛtvā ca khaṇḍaśaḥ / uṣṭras tair bhakṣitaḥ sadyaḥ sasiṃhair vāyasādibhiḥ // 10.4.160
evaṃ kenāpi piśunenaiṣa piṅgalako mayi / prerito 'kāraṇaṃ rājā pramāṇamadhunā vidhiḥ // 10.4.161
gṛdhro 'pi hi varaṃ rājā sevyo haṃsaparicchadaḥ / na gṛdhraparivārastu haṃso 'pi kimutāparaḥ // 10.4.162
etatsaṃjīvakāc chrutvāvādīddamanako 'nṛjuḥ / dhair yeṇa sādhyate sarvaṃ śṛṇu vacmyatra te kathām // 10.4.163
ko 'yāsīṭṭiṭṭibhaḥ pakṣī sabhāryo vāridhestaṭe / dhṛtagarbhā sati bhāryā ṭiṭṭibhī nijagāda tam // 10.4.164
ehi kvāpy anyato yāvaḥ prasūtāyā mameha hi / hared apatyāny ambhodhiḥ kadācid ayam ūrmibhiḥ // 10.4.165
etadbhāryāvacaḥ śrutvā ṭiṭṭibhaḥ sa jagāda tām / na śaknoti mayā sākaṃ virodhaṃ kartumambudhiḥ // 10.4.166
tac chrutvā ṭiṭṭibhī prāha maivaṃ kā te tulābdhinā / hitopadeśo 'nuṣṭheyo vināśaḥ prāpyate 'nyathā // 10.4.167
tathā ca kambugrīvākhyaḥ kūrmaḥ kvāpi sarasy abhūt / tasyāstāṃ suhṛdau haṃsau nāmnā vikaṭasaṃkaṭau // 10.4.168
ekadāvagrahakṣīṇajale sarasi tatra tau / haṃsavanyatsaro gantukāmau kūrmo jagāda saḥ // 10.4.169
yuvāṃ yatrodyatau gantuṃ nayataṃ tatra māmapi / tac chrutvā tāvubhau haṃsau kūrmaṃ taṃ mittramūcatuḥ // 10.4.170
saro dūrāddavīyastadyatrāvāṃ gantumudyatau / tatrāgantuṃ tavecchā cetkāryamasmadvacastvayā // 10.4.171
asmaddhṛtāṃ gṛhītvaiva dantair yaṣṭiṃ divi vrajan / nirālāpo 'vatiṣṭhethā bhraṣṭo vyāpatsyase 'nyathā // 10.4.172
tatheti tena dantāttayaṣṭinā saha tau nabhaḥ / kūrmeṇotpetaturhaṃsau prāntayor āttayaṣṭikau // 10.4.173
kramāc ca tatsarobhyarṇaṃ prāptau tau kūrmahāriṇau / dadṛśustadadhovartinagarāśrayiṇo janāḥ // 10.4.174
kimetannīyate citraṃ haṃsābhyāmiti tair janaiḥ / kriyamāṇaṃ kalakalaṃ sa kūrmaścapalo 'śṛṇot // 10.4.175
kutaḥ kalakalo 'dhastād iti vaktrād vihāya tām / yaṣṭiṃ sa pṛcchan haṃsau tau bhraṣṭo jaghne janair bhuvi // 10.4.176
evaṃ buddhicyuto naśyet kūrmo yaṣṭicyuto yathā / itthaṃ tayoktaṣ ṭiṭṭibhyā ṭiṭṭibhaḥ sa jagāda tām // 10.4.177
satyam etat priye kiṃ tu tvam apy etāṃ kathāṃ śṛṇu / nadyantaḥsthe hṛde 'bhūvan kvāpi matsyāḥ purā trayaḥ // 10.4.178
anāgatavidhātaikaḥ pratyutpannamatis tathā / tṛtīyo yadbhaviṣyaś ca trayas te sahacāriṇaḥ // 10.4.179
te dāśānāṃ vaco jātu tena mārgeṇa gacchatām / aho asmin hrade matsyāḥ santīti kila śuśruvuḥ // 10.4.180
tenāśaṅkya vadhaṃ dāśair nadīsrotaḥ praviśya saḥ / anāgatavidhātātha buddhimānanyato yayau // 10.4.181
pratyutpannamatistvāsītsa tatraivāvikampitaḥ / ahaṃ pratividhāsyāmi bhayaṃ cedāpatediti // 10.4.182
yanme bhaviṣyatītyāsīdyadbhaviṣyastu tatra saḥ / athāgatyākṣipañjālaṃ tatra me dhīvarā hrade // 10.4.183
jālotkṣiptastu taiḥ sadyaḥ pratyutpannamatiḥ sudhīḥ / kṛtvā niṣpandamātmānaṃ tiṣṭhati sma mṛto yathā // 10.4.184
svayaṃ mṛto 'yamiti teṣv aghnatsu timighātiṣu / patitvā sa nadīsrotasyagacchaddrutamanyataḥ // 10.4.185
yadbhaviṣyas tu jālāntarudvartanavivartane / kurvan gṛhītvā nihato mandabuddhiḥ sa dhīvaraiḥ // 10.4.186
tasmātpratividhāsye 'haṃ na yāsyāmyambudhair bhayāt / ity uktvā ṭiṭṭibho bhāryāṃ tatraivāsītsvanīḍake // 10.4.187
tatrāśrauṣīdvacas tasya sāhaṃkāraṃ mahodadhiḥ / divasaiś ca prasūtā sā tadbhāryā tatra ṭiṭṭibhī // 10.4.188
jahāra sa tato 'ṇḍāni tasyā jaladhirūrmiṇā / paśyāmi ṭiṭṭibho 'yaṃ me kiṃ kuryāditi kautukān // 10.4.189
prāptaṃ tadetadvyasanaṃ yanmayoktamabhūttava / ityāha rudatī sā taṃ ṭiṭṭibhī ṭiṭṭibhaṃ patim // 10.4.190
tataḥ sa ṭiṭṭibho dhīrastāṃ svabhāryām abhāṣata / paśyeha kiṃ karomyasya pāpasya jaladheraham // 10.4.191
ity uktvā pakṣiṇaḥ sarvān saṃghāṭyoktaparābhavaḥ / gatvā taiḥ saha cakranda śaraṇaṃ garuḍaṃ prabhum // 10.4.192
abdhināṇḍāpahāreṇa vayaṃ nāthe sati tvayi / anāthavatparābhūtā ityūcustaṃ ca te khagāḥ // 10.4.193
tataḥ kruddhena tārkṣyeṇa vijñapto harirambudhim / āgneyāstreṇa saṃśoṣya ṭiṭṭibhāṇḍānyadāpayat // 10.4.194
tasmād atyaktadhair yeṇa bhāvyam āpadi dhīmatā / upasthitam idānīm tu yuddhaṃ piṅgalakena te // 10.4.195
yadaivotkṣiptalāṅgūlaś caturbhiś caraṇaiḥ samam / utthāsyati sa te vidyāḥ prajihīrṣuṃ tadaiva tam // 10.4.196
sajjo nataśirā bhūtvā śṛṅgābhyām udare ca tam / hatvābhipatitaṃ kuryāḥ kīrṇāntranikaraṃ ripum // 10.4.197
evam uktvā damanakaḥ saṃjīvakavṛṣaṃ sa tam / gatvā karaṭakāyobhau siddhabhedau śaśaṃsa tau // 10.4.198
tataḥ saṃjīvakaḥ prāyācchanaiḥ piṅgalakāntikam / jijñāsuriṅgitākāraiścittaṃ tasya mṛgaprabhoḥ // 10.4.199
dadarśotkṣiptalāṅgūlaṃ yuyutsuṃ taṃ samāṅghrikam / siṃhaṃ siṃho 'py apaśyattaṃ śaṅkoddhūtasvamastakam // 10.4.200
tataḥ prāharadutpatya sa siṃho 'sminvṛṣe nakhaiḥ / vṛṣo 'pi tasmiñ śṛṅgābhyaṃ prāvartiṣṭāhavas tayoḥ // 10.4.201
tac ca dṛṣṭvā damanakaṃ sādhuḥ karaṭako 'bravīt / kiṃ svārthasiddhyai vyasanaṃ prabhorutpāditaṃ tvayā // 10.4.202
saṃpatprajānutāpena maittrī śāṭhyena kāminī / pāruṣyeṇāhṛtā mittra na cirasthāyinī bhavet // 10.4.203
alaṃ vā yo bahu brūte hitavākyāvamāninaḥ / sa tasmāllabhate doṣaṃ kapeḥ sūcīmukho yathā // 10.4.204
pūrvamāsanvane kvāpi vānarā yūthacāriṇaḥ / te śīte jātu khadyotaṃ dṛṣṭvāgniriti menire // 10.4.205
tasmiṃś ca tṛṇaparṇāni vinyasyāṅgamatāpayan / ekastu teṣāṃ khadyotamadhamattaṃ mukhānilaiḥ // 10.4.206
taddṛṣṭvā tatra taṃ prāha pakṣī sūcimukhābhidhaḥ / naiṣo 'gnireṣa khadyoto mā kleśamanubhūriti // 10.4.207
tac chrutvāpy anivṛttaṃ taṃ pakṣī so 'bhyetya vṛkṣataḥ / nyavārayad yan nirbandhāt kapis tena cukopa saḥ // 10.4.208
kṣiptayā śilayā taṃ ca sūcīmukham acūrṇayat / tasmān na tasya vaktavyaṃ yaḥ kuryān na hitaṃ vacaḥ // 10.4.209
ataḥ kiṃ vacmi doṣāya bhedastāvatkṛtastvayā / duṣṭayā kriyate yac ca buddhyā tan na śubhaṃ bhavet // 10.4.210
tathā cābhavatāṃ pūrvaṃ bhrātarau dvau vaṇiksutau / dharmabuddhis tathā duṣṭabuddhiḥ kvacana pattane // 10.4.211
tāvarthārthaṃ piturgehādgatvā deśāntaraṃ saha / kathaṃcitsvarṇadīnārasahasradvayamāpatuḥ // 10.4.212
tad gṛhītvā svanagaraṃ punar ājagmatuś ca tau / vṛkṣamūle ca dīnārān bhūtale tān nicakhnatuḥ // 10.4.213
śatamekaṃ gṛhītvā ca dīnārāṇāṃ vibhajya ca / parasparaṃ samāṃśena tasthatuḥ pitṛveśmani // 10.4.214
ekadā duṣṭabuddhiḥ sa gatvā tarutalāttataḥ / eka evāgrahītsvair aṃ dīnārāṃstānasadvyayī // 10.4.215
māsamātre gate taṃ ca dharmabuddhim uvāca saḥ / ehyārya vibhajāvastāndīnārānasti me vyayaḥ // 10.4.216
tac chrutva dharmabuddhistāṃ gatvā bhūmiṃ tatheti saḥ / cakhāna tenaiva samaṃ dīnārānyatra tānnyadhāt // 10.4.217
saṃprāptā na yadā te ca dīnārāḥ svātakāttataḥ / tadā sa duṣṭabuddhistaṃ dharmabuddhiṃ śaṭho 'bravīt // 10.4.218
nītāste bhavatā tanme svamardhaṃ dīyatāmiti / na te nītā mayā nītāstvayetyāha sma taṃ ca saḥ // 10.4.219
evaṃ pravṛtte kalahe so 'śmanātāḍayac chiraḥ / duṣṭabuddhī rājakulaṃ dharmabuddhiṃ nināya ca // 10.4.220
tatroktasvasvapakṣau tāvanāsāditanirṇayaiḥ / sthāpitāvā dinaccedamubhau rājādhikāribhiḥ // 10.4.221
yasya mūle nyadhīyanta dīnārāste vanaspateḥ / sa sākṣī vakti yannītāste 'munā dharmabuddhinā // 10.4.222
ity uvācātha tānduṣṭabuddhī rājādhikāriṇaḥ / prakṣyāmastarhi taṃ prātarityūcuste 'tivismitāḥ // 10.4.223
tatas tair dharmabuddhiś ca duṣṭabuddhiś ca tāv ubhau / dattapratibhuvau muktau vibhinnau jagmatur gṛham // 10.4.224
duṣṭabuddhistu vastūktvā dattvārthaṃ pitaraṃ rahaḥ / bhava me vṛkṣagarbhāntaḥ sthitvā sākṣītyabhāṣata // 10.4.225
bāḍhamity uktavantaṃ ca nītvā mahati koṭare / niveśya taṃ tarau tatra rātrau sa gṛhamāyayau // 10.4.226
prātaś ca rājādhikṛtaiḥ saha tau bhrātarau tarum / gatvā papracchatuḥ kastāndīnārānnītavāniti // 10.4.227
dīnāradharmabuddhistānnītavāniti sa sphuṭam / tadvṛkṣakoṭarāntaḥsthastato 'bhāṣata tatpitā // 10.4.228
tadasaṃbhāvyamākarṇya niścitaṃ duṣṭabuddhinā / atrāntaḥ sthāpitaḥ ko 'pīty uktvādhikṛtakāś ca te // 10.4.229
tarugarbhe dudurdhūmaṃ yenādhmātaḥ sa niḥsaran / nipatyādhogataḥ kṣmāyāṃ duṣṭabuddhipitā mṛtaḥ // 10.4.230
taddṛṣṭvā vastu buddhvā ca rājādhikṛtakaiḥ sa taiḥ / dāpito duṣṭabuddhistāndīnārāndharmabuddhaye // 10.4.231
nikṛttahastajihvaś ca taiḥ sa nirvāsitas tataḥ / duṣṭabuddhiryathārthākhyo dharmabuddhiś ca mānitaḥ // 10.4.232
evamanyāyyayā buddhyā kṛtaṃ karmāśubhāvaham / tasmāttannyāyyayā kuryādbakenāheḥ kṛtaṃ yathā // 10.4.233
pūrvaṃ bakasya kasyāpi jātaṃ jātamabhakṣayat / bhujago 'patyamāgatya sa saṃtepe tato bakaḥ // 10.4.234
jhaṣopadeśāt tenātha bakena nakulālayāt / āruhyāhibilaṃ yāvan matsyamāṃsaṃ vyakīryata // 10.4.235
nirgatya nakulastac ca khādaṃstadanusārataḥ / dṛṣṭvā bilaṃ praviṣṭastaṃ sāpatyamavadhīdahim // 10.4.236
evaṃ bhavatyupāyena kāryamanyac ca me śṛṇu / āsīt ko'pi tulāśeṣaḥ pitryārthātprāgvaṇiksutaḥ // 10.4.237
ayaḥpalasahasreṇa ghaṭitāṃ tāṃ tulāṃ ca saḥ / kasyāpi vaṇijo has te nyasya deśāntaraṃ yayau // 10.4.238
āgataś ca tato yāvattasmānmṛgayate tulām / ākhubhir bhakṣitā seti tāvattaṃ so 'bravīdvaṇik // 10.4.239
satyaṃ susvādu tallohaṃ tena jagdhaṃ tadākhubhiḥ / iti so 'pi tam āha sma vaṇikputro hasan hṛdi // 10.4.240
prārthayām āsa ca tato vaṇijo 'smātsa bhojanam / so 'pi saṃtuṣya tattasmai pradātuṃ pratyapadyata // 10.4.241
tataḥ sa saha kṛtvāsya vaṇijaḥ putramarbhakam / snātuṃ vaṇiksutaḥ prāyāddattāmalakamātrakam // 10.4.242
snātvārbhakaṃ taṃ nikṣipya guptaṃ kvāpi suhṛdgṛhe / eka evāyayau tasya sa dhīmānvaṇijo gṛham // 10.4.243
arbhakaḥ kva sa ityevaṃ pṛcchantaṃ vaṇijaṃ ca tam / śyenena so 'rbhako nītaḥ khānnipatyetyuvāca saḥ // 10.4.244
chādito me tvayā putra iti kruddhena tena ca / nītaḥ sa vaṇijā rājakule 'pyāha sma tat tathā // 10.4.245
asaṃbhāvyamidaṃ śyeno nayetkathamivārbhakam / iti sabhyaiś ca tatrokte vaṇikputro jagāda saḥ // 10.4.246
mūṣakair bhakṣyate lauhī deśe yatra mahātulā / tatra dvipam api śyeno nayet kiṃ punar arbhakam // 10.4.247
tac chrutvā kautukātpṛṣṭavṛttāntais tasya dāpitā / sabhyaistulā sā tenāpi sa ānīyārpito 'rbhakaḥ // 10.4.248
ity upāyena ghaṭayantyabhīṣṭaṃ buddhiśālinaḥ / tvayā tu sāhasenaiva saṃdehe prāpitaḥ prabhuḥ // 10.4.249
etatkaraṭakāc chrutvāvādīddamanako hasan / maivaṃ kimukṣayuddhe 'sti siṃhasya jayasaṃśayaḥ // 10.4.250
mattebhadaśanāghātaghanavraṇavibhūṣaṇaḥ / kva kesarī kva dāntaś ca pratodakṣatavigrahaḥ // 10.4.251
ityādi jalpato yāvajjambukau tau parasparam / tāvat saṃjīvakavṛṣaṃ yuddhe piṅgalako 'bravīt // 10.4.252
tasmin hate sa kila piṅgalakasya tasya pārśve samaṃ karaṭakena mṛgādhipasya / tasthau tato damanako muditaś cirāya mantritvam apratihataṃ samavāpya bhūyaḥ // 10.4.253
iti naravāhanadatto nītimato buddhivibhavasaṃpannām / mantrivarādgomukhataḥ śrutvā citrāṃ kathāṃ jaharṣa bhṛśam // 10.4.254
tataḥ śaktiyaśaḥ sotkaṃ gomukhaḥ sa vinodayan / naravāhanadattaṃ taṃ mantrī punar abhāṣata // 10.5.1
śrutā prājñakathā deva tvayā mugdhakathāṃ śṛṇu / mugdhabuddhirabhūtkaścidāḍhyaśya vaṇijaḥ sutaḥ // 10.5.2
jagāma sa vaṇijyāyai kaṭāhadvīpamekadā / bhāṇḍamadhye ca tasyābhūnmahānagurusaṃcayaḥ // 10.5.3
vikrītā parabhāṇḍasya na tasyāguru tatra tat / kaścijjagrāha tadvāsī jano vetti na tatra tat // 10.5.4
kāṣṭhikebhyastato 'ṅgārāndṛṣṭvāpi krīṇato janān / sa kālāguru dagdhvā tadaṅgārānakarojjaḍaḥ // 10.5.5
vikrīyāṅgāramūlyena tac cāgatya tato gṛham / tad eva kauśalaṃ śaṃsansa yayau lokahāsyatām // 10.5.6
kathito 'gurudāhyeṣa śrūyatāṃ tilakārṣikaḥ / babhūva kaścid grāmīṇo bhūtaprāyaḥ kṛṣīvalaḥ // 10.5.7
sa kadācit tilān bhṛṣṭān bhuktvā svādūn avetya tān / bhṛṣṭān evāvapadbhūrīṃs tādṛśotpattivāñchayā // 10.5.8
bhṛṣṭeṣu teṣv ajāteṣu naṣṭārthaṃ taṃ jano 'hasat / tilakārṣika ukto 'sau jale 'gnikṣepakaṃ śṛṇu // 10.5.9
mandabuddhirabhūtkaś citpumānniśi sa caikadā / prabhāte devatāpūjāṃ kariṣyannityacintayat // 10.5.10
upayuktau mama snānadhūpādyarthaṃ jalānalau / sthāpayāmi tadekasthau tau śīghraṃ prāpnuyāṃ yathā // 10.5.11
ityālocyāmbukumbhāntaḥ kṣiptvāgniṃ saṃviveśa saḥ / prātaś ca vīkṣate yāvadgato 'gnirnaṣṭamambu ca // 10.5.12
aṅgāramaline toye dṛṣṭe tasyābhavanmukham / tādṛgeva sahāsasya lokasyāsītpunaḥ smitam // 10.5.13
śrutastvayāgnikumbhākhyo nāsikāropaṇaṃ śṛṇu / babhūva kaś citpuruṣo mūrkho mūḍhamatiḥ kva cit // 10.5.14
sa bhāryāṃ cipiṭaghrāṇāṃ guruṃ cottuṅganāsikam / dṛṣṭvā tasya prasuptasya nāsāṃ chittvāgrahīdguroḥ // 10.5.15
gatvā ca nāsikāṃ chittvā bhāryāyāstāmaropayat / gurunāsāṃ mukhe tasyā na ca tatrāruroha sā // 10.5.16
evaṃ bhāryāgurū tena cchinnanāsau kṛtāv ubhau / adhunā vanavāsī ca paśupālo niśāmyatām // 10.5.17
paśupālo mahāmugdhaḥ ko 'pyāsīddhanavānvane / tasya dhūrtāḥ samāśritya mittratve bahavo 'milan // 10.5.18
te taṃ jagadurāḍhyasya sutā nagaravāsinaḥ / tvatkṛte yācitāsmābhiḥ sā ca pitrā pratiśrutā // 10.5.19
tac chrutvā sa dadau tuṣṭastebhyo 'rthaṃ taṃ ca te punaḥ / vivāhastava saṃpanna ityūcurdivasair gataiḥ // 10.5.20
tataḥ sa sutarāṃ tuṣṭastebhyo bhūri dhanaṃ dadau / dinaiś ca taṃ vadanti sma putro jātastaveti te // 10.5.21
nananda tena sarvaṃ ca mūḍhastebhyaḥ samarpya saḥ / putraṃ pratyutsuko 'smīti prārodīccāpare 'hani // 10.5.22
rudaṃścādatta lokasya hāsaṃ dhūrtaiḥ sa vañcitaḥ / paśubhya iva saṃkrāntajaḍimā paśupālakaḥ // 10.5.23
paśupālaḥ śruto deva śṛṇv alaṃkāralambakam / grāmyaḥ kaścit khanan bhūmiṃ prāpālaṃkaraṇaṃ mahat // 10.5.24
rātrau rājakulāccaurair nītvā tatra niveśitam / yadgṛhītvā sa tatraiva bhāryāṃ tena vyabhūṣayat // 10.5.25
babandha mekhalāṃ mūrdhni hāraṃ ca jaghanasthale / nūpurau karayostasyāḥ karṇayor api kaṅkaṇau // 10.5.26
hasadbhiḥ khyāpitaṃ lokair buddhvā rājā jahāra tat / tasmātsvābharaṇaṃ taṃ tu paśuprāyaṃ mumoca saḥ // 10.5.27
ukto 'laṃkaraṇo deva śṛṇu vacmyatha tūlikam / mūrkhaḥ kaś citpumāṃstūlavikrayāyāpaṇaṃ yayau // 10.5.28
aśuddhamiti tattasya na jagrāhātra kaścana / tāvaddadarśa tatrāgnau hema niṣṭaptaśodhitam // 10.5.29
svarṇakāreṇa vikrītaṃ gṛhītaṃ grāhakeṇa ca / tad dṛṣṭvāpi sa tattūlam icchañ śodhayituṃ jaḍaḥ // 10.5.30
agnau cikṣepa dagdhe ca tasmiṃl loko jahāsa tam / śruto 'yaṃ tūliko devakharjūrīchedakaṃ śṛṇu // 10.5.31
kecinmūrkhāḥ samāhūya nyayojyantādhikāribhiḥ / grāmyā rājakulādiṣṭaṃ kharjūrānayanaṃ prati // 10.5.32
te dṛṣṭvaikā sukhagrāhyāṃ kharjūrapatitāṃ svataḥ / kharjūrīṃ tatra kharjūrīḥ sarvā grāme svake 'cchinan // 10.5.33
patitāstāś ca kalitāśeṣakharjūrasaṃcayāḥ / utthāpyāropayāmāsurna caiṣāṃ siddhyati sma tat // 10.5.34
tataś cānītakharjūrā ādṛtāropaṇena te / kharjūrīchedanaṃ buddhvā rājñā pratyuta daṇḍitāḥ // 10.5.35
uktaḥ kharjūrahāso 'yaṃ nidhyālokanamucyate / nidhānadarśī kenāpi ko 'pyājahre mahībhujā // 10.5.36
mā gātkvāpi palāyyāyamiti rājakumantriṇā / netre tasyodapāṭyetāṃ nidhānasthānadarśinaḥ // 10.5.37
bhūlakṣaṇānyapaśyantaṃ gatāvapyagatau samam / andhaṃ dṛṣṭvā ca taṃ mantrī sa jaḍo jahase janaiḥ // 10.5.38
nidhānālokanaṃ śrutvā śrūyatāṃ lavaṇāśanam / babhūva gahvaro grāmavāsī ko'pi jaḍaḥ pumān // 10.5.39
sa mitreṇa gṛhaṃ jātu nīto nagaravāsinā / bhojito lavaṇasvādūnyannāni vyañjanāni ca // 10.5.40
keneyaṃ svādutānnāderityapṛcchatsa gahvaraḥ / prādhānyāllavaṇeneti tenoce suhṛdā tadā // 10.5.41
tadeva tarhi bhoktavyamity uktvā lavaṇasya saḥ / piṣṭasya muṣṭimādāya prakṣipyābhakṣayanmukhe // 10.5.42
taccūrṇaṃ tasya durbuddheroṣṭhau śmaśrūṇi cālipat / hasatastu janasyātra mukhaṃ dhavalatāṃ yayau // 10.5.43
lavaṇāśī śruto deva tvayā godohakaṃ śṛṇu / grāmyaḥ kaścidabhūnmugdho gaurekā tasya cābhavat // 10.5.44
sā ca tasyāsnvahaṃ dhenuḥ payaḥ palaśataṃ dadau / kadāciccābhavattasya pratyāsannaḥ kilotsavaḥ // 10.5.45
ekavāraṃ grahīṣyāmi payo 'syāḥ prājyamutsave / iti mūrkhaḥ sa naivaitāṃ masamātraṃ dudoha gām // 10.5.46
prāptotsavaś ca yāvattāṃ dogdhi tāvat payo 'khilam / tattasyāśchinnamacchinnaṃ lokasya hasitaṃ tvabhūt // 10.5.47
śruto godohako mūrkhaḥ śrūyatāmaparāvimau / khalatistāmrakumbhābhaśirāḥ kaś citpumānabhūt // 10.5.48
vṛkṣamūlopaviṣṭaṃ taṃ taruṇaḥ kaścidaikṣata / āgato 'tra kapitthāni gṛhītvā kṣudhitaḥ pathā // 10.5.49
sa kapitthena tattasya krīḍayātāḍayacchiraḥ / khalatiḥ so 'pi tatsehe na tasyovāca kiṃcana // 10.5.50
tato 'nyaiḥ kramaśaḥ sarvaiḥ sa kapitthair atāḍayat / śiras tasya sa cātiṣṭatūṣṇīṃ rakte sravatyapi // 10.5.51
sa ca niṣphalatāruṇyakṛtakrīḍāvicūrṇitaiḥ / vinā kapitthaiḥ kṣutklānto yayau mūrkhayuvā tataḥ // 10.5.52
kapitthaiḥ svādubhiḥ kiṃ na sahe ghātāniti bruvan / sa khalvāṭo galadraktaśirā mūrkho yayau gṛham // 10.5.53
mūrkhasāmrājyabaddhena paṭṭeneva vṛtaṃ śiraḥ / raktena tasya taddṛṣṭvā hasati sma na tatra kaḥ // 10.5.54
evaṃ devopahāsyatvaṃ loke gacchantyabuddhayaḥ / labhante nārthasiddhiṃ ca pūjyante tu subuddhayaḥ // 10.5.55
iti gomukhataḥ śrutvā mugdhahāsakathā imāḥ / naravāhanadattaḥ samutthāya vyadhitāhnikam // 10.5.56
niśāgame punastena niyuktaścotsukena saḥ / gomukhaḥ kathayām āsa prajñāniṣṭhāmimāṃ kathām // 10.5.57
abhūt kvāpi vanoddeśe mahāñ śālmalipādapaḥ / uvāsa laghupātīti kākas tatra kṛtālayaḥ // 10.5.58
sa kadācitsvanīḍastho dadarśātra taroradhaḥ / jālahastaṃ salaguḍaṃ raudraṃ puruṣamāgatam // 10.5.59
tataḥ sa vīkṣate yāvatkākastāvadvitatya saḥ / jālaṃ bhuvi vikīryātra vrīhīṃśchanno 'bhavatpumān // 10.5.60
tāvac ca citragrīvākhyaḥ pārāvatapatir bhraman / tatrājagāma nabhasā pārāvataśatair vṛtaḥ // 10.5.61
sa vrīhiprakaraṃ dṛṣṭvā jāle 'trāhāralipsayā / patitaḥ pāśanikarair baddho 'bhutsaparicchadaḥ // 10.5.62
taddṛṣṭvā cānugānsarvāṃścitragrīvo jagāda saḥ / gṛhītvā cañcubhir jālaṃ khamutpatata vegataḥ // 10.5.63
tatas tatheti te jālamādāyotpatya vegataḥ / kapotā nabhasā gantuṃ bhītāḥ prārebhir e 'khilāḥ // 10.5.64
so 'pyutthāyordhvadṛgvigno lubdhakaḥ saṃnyavartata / nirbhayo 'tha jagādaitāṃścitragrīvo 'nuyāyinaḥ // 10.5.65
manmittrasya hiraṇyasya mūṣakasyāntikaṃ drutam / vrajāmaḥ sa imān pāśāṃś chittvāsmān mocayiṣyati // 10.5.66
ity uktvā so 'nugaiḥ sākaṃ gatvā tair jālakarṣibhiḥ / mūṣakasya biladvāraṃ prāpyākāśādavātarat // 10.5.67
bho bho hiraṇya niryāhi citragrīvo 'hamāgataḥ / ityājuhāva taṃ tatra mūṣakaṃ sa kapotarāṭ // 10.5.68
sa śrutvā dvāramārgeṇa dṛṣṭvā taṃ cāgataṃ tathā / suhṛdaṃ niryayāvākhustasmācchatamukhādbilāt // 10.5.69
upetya pṛṣṭvā vṛttāntaṃ saṃbhramātso 'pi mūṣakaḥ / pārāvatapateḥ pāśānsānugasyācchinatsuhṛt // 10.5.70
chinnapāśastamāmantrya mūṣakaṃ vacanaiḥ priyaiḥ / citragrīvaḥ khamutpatya yayau so 'nucaraiḥ saha // 10.5.71
anvāgataḥ sa kāko 'tra laghupātī vilokya tat / bilapraviṣṭaṃ taddvāram āgatyovāca mūṣakam // 10.5.72
laghupātīti kāko 'haṃ dṛṣṭvā tvāṃ mittravatsalam / mittratvāya vṛṇomīdṛgvipaduddharaṇakṣamam // 10.5.73
tac chrutvābhyantarād dṛṣṭvā mūṣakas taṃ sa vāyasam / jagāda gaccha kā maittrī bhakṣyabhakṣakayor iti // 10.5.74
tataḥ sa vāyaso 'vādīc chāntaṃ bhukte mama tvayi / tṛptiḥ kṣaṇaṃ syān mittre tu śaśvaj jīvitarakṣaṇam // 10.5.75
ityādy uktvā saśapathaṃ kṛtvāśvāsaṃ ca tena saḥ / nirgatenākarot sakhyam ākhunā saha vāyasaḥ // 10.5.76
sa māṃsapeśīr ānaiṣīd ākhuḥ śālikaṇān api / ekatra saha bhuñjānau tasthatus tāv ubhau sukham // 10.5.77
ekadā ca sa kākas taṃ mittraṃ mūṣakam abravīt / ito 'vidūre mittrāsti vanamadhyagatā nadī // 10.5.78
tasyāṃ mantharako nāma kūrmaścāsti suhṛnmama / tadarthaṃ yāmi tatsthānaṃ suprāpāmiṣabhojanam // 10.5.79
kṛcchrātprāpya ihāhāro nityaṃ vyādhabhayaṃ ca me / ity uktavantaṃ taṃ kākaṃ mūṣako 'pi jagāda saḥ // 10.5.80
sahaiva tarhi vatsyāmo naya tatraiva māmapi / mamāpyastīha nirvedo vakṣye tatraiva taṃ ca te // 10.5.81
iti vādinam ādāya cañcvā taṃ sa hiraṇyakam / nabhasā laghupātī tad yayau vananadītaṭam // 10.5.82
militvā saha kūrmeṇa tatra mantharakeṇa saḥ / kṛtāthithyena mittreṇa sa tasthau mūṣakānvitaḥ // 10.5.83
kathāntare ca kūrmāya tasmai svāgamakāraṇasm / hiraṇyasakhyavṛttāntayuktaṃ kākaḥ śaśaṃsa saḥ // 10.5.84
tataḥ sa kūrmas taṃ kṛtvā mittraṃ vāyasasaṃstutam / deśanirvāsanirvedahetuṃ papraccha mūṣakam // 10.5.85
tato hiraṇyaḥ sa tayor ubhayoḥ kākakūrmayoḥ / śṛṇvatornijavṛttāntakathāmetāmavarṇayast // 10.5.86
ahaṃ mahābile tatra nagarāsannavartini / vasanrājakulāddhāramānīyāsthāpayaṃ niśi // 10.5.87
dṛśyamānena hāreṇa tena jātaujasaṃ ca mām / samarthamannāharaṇe mūṣakāḥ paryavārayan // 10.5.88
atrāntare ca tatrāsītkaścidasmadbilāntike / parivrāṇmaṭhikāṃ kṛtvā nānābhikṣānnavṛttikaḥ // 10.5.89
sa bhuktaśeṣaṃ bhikṣānnaṃ naktaṃ sthāpayati sma tat / bhikyabhāṇḍasthamullambya śaṅkau prātarjighatsayā // 10.5.90
suptasyātra ca tasyāham bilenāntaḥ praviśya tat / dattordhvajhampo niḥśeṣamanaiṣaṃ pratiyāmini // 10.5.91
kadācittatra tasyāgātsuhṛtpravrājako 'paraḥ / bhuktottaraṃ samaṃ tena kathāṃ rātrau sa cākarot // 10.5.92
tāvannetuṃ pravṛtte 'nnaṃ mayi jarjarakeṇa saḥ / pravrāḍavādayaddattakarṇastadbhāṇḍakaṃ muhuḥ // 10.5.93
kathamācchidya kimidaṃ karoṣīti sa tena ca / āgantunā parivrājā pṛṣṭaḥ pravrāṭ tam abravīt // 10.5.94
iha me mūṣakaḥ śatrurutpanno 'tha sadaiva yaḥ / api dūrasthamutplutya nayatyannamito mama // 10.5.95
taṃ trāsayāmi calayañjarjareṇānnabhājanam / ity uktavantaṃ pravrājaṃ parivrāṭ so 'paro 'bravīt // 10.5.96
lobho nāmaiṣa jantūnāṃ doṣāyātra kathāṃ śṛṇu / tīrthāny ahaṃ bhraman prāpam ekaṃ nagaram ekadā // 10.5.97
tatra caikasya viprasya nivāsāyāviśaṃ gṛham / sthite mayi sa vipraś ca vadati sma svagehinīm // 10.5.98
kṛsaraṃ brāhmaṇakṛte parvaṇy adya pacer iti / kutas te nirdhanasyaitad ity avocac ca sāpi tam // 10.5.99
tataḥ sa vipro 'vādīttāṃ priye kārye 'pi saṃcaye / nātisaṃcayadhīḥ kāryā śṛṇu cātra kathāmimām // 10.5.100
vane kvāpi kṛtākheṭo vyādho yantritasāyakaḥ / prādāya māṃsaṃ dhanuṣi prādhāvatsūkaraṃ prati // 10.5.101
tenaiva kāṇḍabiddhena nihataḥ potravikṣataḥ / sa vyapadyata taccātra dūrādaikṣata jambukaḥ // 10.5.102
sa cāgatya kṣudhārto 'pi cikīrṣuḥ saṃcayāya tat / kroḍavyādhāmiṣātkiṃcinna cakhādātibhūyasaḥ // 10.5.103
bhoktuṃ pravavṛte tattu gatvā dhanuṣi yatsthitam / tatkṣaṇaṃ coccaladyantraśaraviddho mamāra saḥ // 10.5.104
tan nātisaṃcayaḥ kārya iti tena dvijena sā / bhāryoktā pratipadyaitat tilān prākṣipadātape // 10.5.105
praviṣṭāyāṃ gṛhaṃ tasyāṃ prāśya śvā tān adūṣayat / tato na kṛṣarān etān kaścin mūlyādināgrahīt // 10.5.106
tadevaṃ nopabhogāya lobhaḥ kleśāya kevalam / ity uktvā punarāha sma pravrāḍāgantuko 'tha saḥ // 10.5.107
khanitramasti cettanme dīyatāṃ yāvadadya vaḥ / yuktyā nivārayāmyetaṃ mūṣakottham upadravam // 10.5.108
tac chrutvā tannivāsī sa pravrāṭ tasmai khanitrakam / dadāvahaṃ ca cchannasthastaddṛṣṭvā prāviśaṃ bilam // 10.5.109
tatastena khanitreṇa pravrāḍāgantuko 'tha saḥ / matsaṃcārabilaṃ vīkṣya prārebhye khanituṃ śaṭhaḥ // 10.5.110
kramāc ca tāvadakhanatpalāyanapare mayi / yāvattaṃ prāpa tatrasthaṃ hāraṃ me cānyasaṃcayam // 10.5.111
tejasānena tasyābhūdākhostattādṛśaṃ balam / ityāha sthāninaṃ taṃ ca pravrājaṃ mayi śṛṇvati // 10.5.112
nītvā ca tanme sarvasvaṃ hāraṃ mūrdhni nidhāya ca / āgantusthāyinau hṛṣṭau pravrājau svapataḥ sma tau // 10.5.113
prasuptayostayostaṃ ca hartuṃ māṃ punarāgatam / prabudhyātāḍayadyaṣṭyā pravrāṭ sthāyī sa mūrdhani // 10.5.114
tenāhaṃ vraṇito daivān na mṛto bilam āviśam / bhūyaś ca śaktir nābhūn me tadannāharaṇaplave // 10.5.115
artho hi yauvanaṃ puṃsāṃ tadabhāvaś ca vārdhakam / tenāsyojo balaṃ rūpamutsāhaścāpi hīyate // 10.5.116
athātmamātrabharaṇe yatnavantamavekṣya mām / parityajya gataḥ sarvaḥ sa mūṣakaparicchadaḥ // 10.5.117
avṛttike prabhuṃ bhṛtyā apuṣpaṃ bhramarāstarum / ajalaṃ ca saro haṃsā muñcanty api ciroṣitam // 10.5.118
itthaṃ tatra cirodvignaḥ suhṛdaṃ laghupātinam / prāpyaitaṃ kacchapaśreṣṭha tvatpārśvamahamāgataḥ // 10.5.119
evaṃ hiraṇyakenokte kūrmo mantharako 'bhyadhāt / svam eva sthānametatte tanmā mitrādhṛtiṃ kṛthāḥ // 10.5.120
gunino na videśo 'sti na saṃtuṣṭasya cāsukham / dhīrasya ca vipannāsti nāsādhyaṃ vyavasāyinaḥ // 10.5.121
iti tasminvadatyeva kūrme citrāṅgasaṃjñakaḥ / dūrato vyādhavitrasto mṛgastadvanamāyayau // 10.5.122
taṃ dṛṣṭvā tasya dṛṣṭvā ca paścādvyādhamanāgatam / āśvāsitena tenāpi sakhyaṃ kūrmādayo vyadhuḥ // 10.5.123
nyavasaṃste tatas tatra kākakūrmamṛgākhavaḥ / parasparopacāreṇa sukhitāḥ suhṛdaḥ samam // 10.5.124
ekadā kvāpi citrāṅgaṃ cirāyātaṃ tamīkṣitum / āruhya tarumaikṣiṣṭa laghupātī sa tadvanam // 10.5.125
dadarśa ca nadītīre kīlapāśena saṃyatam / citrāṅgamavaruhyaitadavadaccākhukūrmayoḥ // 10.5.126
tataḥ saṃmantrya cañcvā taṃ gṛhītvākhuṃ hiraṇyakam / citrāṅgasyāntikaṃ tasya laghupātī nināya saḥ // 10.5.127
hiraṇyakaś ca taṃ bandhavidhuraṃ muṣako mṛgam / kṣaṇādamuñcadāśvāsya daśanacchinnapāśakam // 10.5.128
tāvanmantharako 'bhyetya nadīmadhyena kacchapaḥ / āruroha taṭaṃ teṣāṃ nikaṭaṃ sa suhṛtpriyaḥ // 10.5.129
tatkṣaṇaṃ sa kuto 'pyetya lubdhakaḥ pāśadāyakaḥ / vidruteṣu mṛgādyeṣu labdhvā taṃ kūrmamagrahīt // 10.5.130
kṣiptvā ca jālakāntas taṃ yāvan naṣṭamṛgākulaḥ / sa yāti tāvad duṣṭvaitad dīrghadṛśvākhuvākyataḥ // 10.5.131
mṛgo gatvā tato dūre patitvāsīnmṛto yathā / kākastu mūrdhni tasyāsīccakṣuṣī pāṭayanniva // 10.5.132
taddṛṣṭvā sa gṛhītaṃ taṃ vyādho matvā mṛgaṃ mṛtam / gantuṃ pravavṛte nadyāstaṭe kūrmaṃ nidhāya tam // 10.5.133
yātaṃ dṛṣṭvā tamabhyetya mūṣakas tasya jālikām / kūrmasya so 'cchinattena mukto nadyāṃ papāta saḥ // 10.5.134
mṛgo 'pi nikaṭībhūtaṃ vyādhaṃ vīkṣya vikacchapam / utthāya sa palāyyāgātkāko 'pyārūḍhavāṃstarum // 10.5.135
etya vyādho 'tra kūrmaṃ taṃ bandhacchedapalāyitam / aprāpyobhayavibhraṣṭo daivaṃ śocannagādgṛham // 10.5.136
tato milanti smaikatra hṛṣṭāḥ kūrmādayo 'tra te / mṛgastu prītimānevaṃ kūrmādīṃstānuvāca saḥ // 10.5.137
puṇyavānasmi yatprāptā bhavantaḥ suhṛdo mayā / praṇānupekṣya yair evaṃ mṛtyoradyāhamuddhṛtaḥ // 10.5.138
evaṃ praśaṃsatā tena mṛgeṇa saha tatra te / anyonyaprītisukhitāḥ kākakūrmākhavo 'vasan // 10.5.139
prajñayā sādhayantyevaṃ tiryañco 'pi samīhitam / prāṇair api na muñcanti te 'pyevaṃ mittramāpadi // 10.5.140
evaṃ ca śreyasī mittreṣv āsaktir nāṅganāsu tām / īrṣyāśrayatvāc chaṃsanti tathā ca śrūyatāṃ kathā // 10.5.141
nagare kvāpi ko 'py āsīd īrṣyāvān puruṣaḥ prabho / babhūva tasya bhāryā ca vallabhā rūpaśālinī // 10.5.142
aviśvasto na tāṃ jātu mumocaikākinīṃ ca saḥ / tasyā hi śīlavibhraṃśaṃ citrasthebhyo 'py aśaṅkata // 10.5.143
kenāpyavaśyakāryeṇa kadācitsa pumānatha / sahaivādāya tāṃ bhāryāṃ pratasthe viṣayāntaram // 10.5.144
mārge sabhillāmaṭavīmagre dṛṣṭvā sa tadbhayāst / sthāpayitvā gṛhe grāmyavṛddhaviprasya tāṃ yayau // 10.5.145
tatra sthitā ca sā dṛṣṭā bhillāṃs tenāgatān pathā / ekena yūnā bhillena saha dhṛṣṭā yayau tataḥ // 10.5.146
tena yuktā ca tatpallīṃ yathākāmaṃ cacāra sā / utkrānterṣyālupatikā bhagnaseturivāpagā // 10.5.147
tāvat sa tatpatiḥ kṛtvā kāryamāgatya taṃ dvijam / grāmyaṃ yayāce tāṃ bhāryāṃ so 'pi vipro jagāda tam // 10.5.148
na jāne 'haṃ kva yātā sā jānāmyetāvadeva tu / bhillā ihāgatā āsaṃstaiḥ sa nītā bhaviṣyati // 10.5.149
sā pallī nikaṭe ceha tattatra vraja satvaram / tataḥ prāpsyasi tāṃ bhāryāmanyathā mā matiṃ kṛthāḥ // 10.5.150
ity uktas tena sa rudan nindan buddhiviparyayam / jagāma bhillapallīṃ tāṃ bhāryāṃ tatra dadarśa ca // 10.5.151
sāpi dṛṣṭvā tamabhyetya pāpā bhītā tadābravīt / na me doṣo 'hamānītā bhilleneha balāditi // 10.5.152
āyāhi tatra gacchāvo yāvatkaścinna paśyati / iti bruvāṇaṃ rāgāndhaṃ tam uvāca patiṃ ca sā // 10.5.153
tasyāgamanaveleyaṃ bhillasyākheṭagāminaḥ / āgataścānudhāvyaiva hanyāttvāṃ māṃ ca sa dhruvam // 10.5.154
tatpraviśya guhāmetāṃ pracchannastiṣṭha saṃprati / rātrau ca suptaṃ hatvā taṃ yāsyāvo nirbhayāvitaḥ // 10.5.155
evaṃ tayoktaḥ śaṭhayā praviśyāsīdguhāṃ sa tām / ko 'vakāśo vivekasya hṛdi kāmāndhacetasaḥ // 10.5.156
sātha kustrī gṛhāntaḥsthamānītaṃ vyasanena tam / bhillāyādarśayattasmā āgatāya dinātyaye // 10.5.157
sa ca niṣkṛṣya taṃ bhillaḥ krūrakarmā parākramī / prātardevyupahārārthaṃ babandha sudṛḍhaṃ tarau // 10.5.158
bhuktvā ca paśyatas tasya rātrau tadbhāryayā saha / sa samāsevya surataṃ sukhaṃ suṣvāpa tadyutaḥ // 10.5.159
taṃ dṛṣṭvā suptamīrṣyāluḥ sa pumāṃstarusaṃyataḥ / caṇḍīṃ stutibhir abhyarcya yayau śaraṇamārtitaḥ // 10.5.160
sāvirbhūya varaṃ tasmai taṃ dadau yena tasya saḥ / tatkhaḍgenaiva bhillasya srastabandho 'cchinacchiraḥ // 10.5.161
ehīdānīṃ hataḥ pāpo mayāyamiti so 'tha tām / prabodhya bhāryāṃ vakti sma sāpy uttasthau suduḥkhitā // 10.5.162
gṛhītvā tasya ca śiro bhillasyālakṣitaṃ niśi / tataḥ pratasthe kustrī sa patyā tena sahaiva ca // 10.5.163
prātaś ca nagaraṃ prāpya darśayantī śiro 'tra tat / bhartā hato me 'neneti cakrandākramya taṃ patim // 10.5.164
tataḥ sa nītas tadyukto rājāgre purarakṣibhiḥ / pṛṣṭas tatra yathāvṛttam īrṣyālus tad avarṇayat // 10.5.165
rājātha tattvamanviṣya cchedayām āsa kustriyaḥ / tasyāḥ karṇau ca nāsāṃ ca tatpatiṃ ca mumoca tam // 10.5.166
sa muktaḥ svagṛhaṃ prāyātkustrīsnehagrahojjhitaḥ / evaṃ hi kurute deva yoṣidīrṣyāniyantritā // 10.5.167
śikṣayastyatyapuruṣāsaṅgamīrṣyaiva hi striyaḥ / tadīrṣyāmaprakāśyaiva rakṣyā nārī subuddhinā // 10.5.168
rahasyaṃ ca na vaktavyaṃ vanitāsu yathā tathā / puruṣeṇecchatā kṣemamatra ca śrūyatāṃ kathā // 10.5.169
nāgaḥ kaś citpalāyyāsīstkutracidgaṇikāgṛhe / mānuṣaṃ rūpamāsthāya vainateyabhayadbhuvi // 10.5.170
gaṇikāpyagrahīdbhāṭiṃ sa hastiśatapañcakam / svaprabhāvāc ca tattasyai sa nāgaḥ pratyahaṃ dadau // 10.5.171
kuto 'nvahamiyantas te hastino brūhi ko bhavān / iti nirbandhataḥ sātha taṃ papraccha vilāsinī // 10.5.172
mā vocaḥ kasyacittārkṣyabhayādevamiha sthitaḥ / nāgo 'hamiti vakti sma so 'pi tāṃ māramohitaḥ // 10.5.173
sā tadrahasi kuṭṭanyai śaśaṃsa gaṇikā tataḥ / atha tārkṣyo jagaccinvannatrāgātpuruṣākṛtiḥ // 10.5.174
upetya kuṭṭanīṃ tāṃ ca jagāda tvatsutāgṛhe / ahamadya vasāmyārye bhāṭirme gṛhyatāmiti // 10.5.175
iha nāgaḥ sthito nityamibhapañcaśatīṃ dadat / tatkimekāhabhāṭyeti kuṭṭany api jagāda tam // 10.5.176
tataḥ sa garuḍo nāgaṃ tatra sthitamavetya tam / viveśātithirūpeṇa tadvāravanitāgṛham // 10.5.177
tatra prāsādapṛṣṭhasthaṃ nāgaṃ tamavalokya saḥ / prakāśyātmānamutplutya jaghāna ca jaghāsa ca // 10.5.178
ato na kathayetprājño rahasyaṃ strīṣvanargalam / ity uktvā gomukho mugdhakathāṃ punaravarṇayat // 10.5.179
tāmrakumbhopamaśirāḥ ko 'yāsītkhalatiḥ pumān / sa ca mūrkho 'rthavāṃlloke lajjate sma kacair vinā // 10.5.180
atha dhūrtastamāgatya ko 'pyuvācopajīvikaḥ / eko 'sti vaidyo yo vetti keśotpādanamauṣadham // 10.5.181
etac chrutvā tamāha sma tamāsnayasi cenmama / tato 'haṃ tava dāsyāmi dhanaṃ vaidyasya tasya ca // 10.5.182
evam uktavatas tasya dhanaṃ bhuktvācireṇa saḥ / mugdhasyānītavānekaṃ dhūrto dhūrtacikitsakam // 10.5.183
upajīvya ciraṃ so 'pi khalvāṭaṃ taṃ bhiṣakchiraḥ / apāsya veṣṭanaṃ yuktvā mugdhāyāsmāy adarśayat // 10.5.184
taddṛṣṭvāpyavimarśaḥ sanvaidyaṃ keśārthamauṣadham / taṃ yayāce sa jaḍadhīstato vaidyo 'bravītsa tam // 10.5.185
khalvāṭaḥ svayamanyasya janayeyaṃ kathaṃ kacān / iti te mūrkha nirloma darśitaṃ svaśiro mayā // 10.5.186
tathāpi tvaṃ na vetsyeva dhigity uktvā yayau bhiṣak / evaṃ deva sadā dhūrtāḥ krīḍanti jaḍabuddhibhiḥ // 10.5.187
evaṃ śrutaḥ keśamugdhastailamugdho niśamyatām / mugdho 'bhūtpuruṣaḥ kaścidbhūtyaḥ śiṣṭasya kasyacit // 10.5.188
sa tena svāminā tailamānetuṃ vaṇijo 'ntikam / preṣito jātu tattasmātpātre tailam upādade // 10.5.189
tailapātraṃ gṛhītvā tadāgacchaṃs tatra kenacit / ūce mittreṇa rakṣedaṃ tailapātraṃ sravatyadhaḥ // 10.5.190
tac chrutvā vīkṣitumadhaḥ pātraṃ tatparyavartayat / sa mūḍhastena tatsarvaṃ tailaṃ tasyāpatadbhuvi // 10.5.191
tadbuddhvā lokahāsyo 'sau nirastaḥ svāminā gṛhāt / tasmāt svabuddhir mugdhasya varaṃ na tvanuśāsanam // 10.5.192
tailamugdhaḥ śrutasāvadasthimugdho niśamyatām / abhūn mūrkhaḥ pumān kaścid bhāryābhūt tasya cāsatī // 10.5.193
sā tasminnekadā patyau kāryāddeśāntaraṃ gate / dattakartavyaśikṣāṃ svamāptāṃ karmakarīṃ gṛhe // 10.5.194
ananyadāsīṃ saṃsthāpya nirgatyaināntatas tataḥ / yayāvupapatergehaṃ nirargalasukhecchayā // 10.5.195
athāgataṃ tatpatiṃ sa sthitaśikṣāśrugadgadam / karmakaryavadadbharyā mṛtā dagdhā ca sā tava // 10.5.196
ity uktvā sā śmaśānaṃ ca nītvā tasmāyadarśayast / asthīny anyacitāsthāni tāny ādāya rudaṃś ca saḥ // 10.5.197
kṛtodako 'ha tīrtheṣu prakṣipyāsthīni tāni ca / prāvartata sa bhāryāyāstasyāḥ śrāddhavidhau jaḍaḥ // 10.5.198
sadvipra ity upānītaṃ karmakaryā tayaiva ca / tam eva bhāryopapatiṃ śrāddhavipraṃ cakāra saḥ // 10.5.199
tenopapatinā sārdhaṃ tadbhāryābhyetya tatra sā / udāraveṣā bhuṅkte sma mṛṣṭānnaṃ māsi māsi tat // 10.5.200
satīdharmaprabhāveṇa bhāryā te paralokataḥ / paśyāgatya svayaṃ bhuṅkte brāhmaṇena samaṃ prabho // 10.5.201
iti karmakarī sā tamavocattatpatiṃ yathā / tathaiva pratipede tatsarvaṃ mūrkhaśiromaṇiḥ // 10.5.202
vañcyante helayaivaivaṃ kustrībhiḥ saralāśayāḥ / śruto 'sthimugdhaś caṇḍālakanyakā śrūyatāṃ tvayā // 10.5.203
abhūdrūpavatī kāpi mugdhā caṇḍālakanyakā / sārvabhaumavaraprāptau saṃkalpaṃ hṛdi sākarot // 10.5.204
sā jātu dṛṣṭvā rājānaṃ nagarabhramanirgatam / sarvottamaṃ bhartṛbuddheranuyātuṃ pracakrame // 10.5.205
tāvadāgātpathā tena munis tasya praṇamya saḥ / pādau gajāvarūḍhaḥ sanrājā svabhavanaṃ yayau // 10.5.206
taddṛṣṭvā rājato 'pyenaṃ vicintya munimuttamam / caṇḍālakanyā rājānaṃ tyaktvā sā munimanvagāt // 10.5.207
muniḥ so 'pi vrajandṛṣṭvā śūnyamagre śivālayam / nyastajānuḥ kṣitau tatra śivaṃ natvā yayau tataḥ // 10.5.208
tadvīkṣya sāntyajā matvā munerapyuttamaṃ śivam / bhartṛbuddhyā muniṃ tyaktvā devaṃ tatraiva śiśriye // 10.5.209
kṣaṇāccātra praviśya śvā devasyāruhya pīṭhikām / jaṅghāmutkṣipya jāteryatsadṛśaṃ tasya tadvyadhāt // 10.5.210
tadvilokyāntyajā matvā devācchvānaṃ tam uttamam / yāntaṃ tam evānvagāt sā tyaktvā devaṃ patīcchayā // 10.5.211
śvā cāgatyaiva caṇḍālagṛhaṃ paricitasya saḥ / caṇḍālayūnaḥ praṇayālluloṭhaikasya pādayoḥ // 10.5.212
tadālokyottamaṃ matvā śunaścaṇḍālaputrakam / svajātituṣṭā vavre sā tam eva patimantyajā // 10.5.213
evaṃ kṛtapadā dūre patanti svapade jaḍāḥ / evaṃ ca mūrkhaṃ rājānaṃ saṃkṣepādaparaṃ śṛṇu // 10.5.214
mūrkhaḥ kaścidabhūdrājā kṛpaṇaḥ koṣavānapi / ekadā jagaduścaivaṃ mantriṇastaṃ hitaiṣiṇaḥ // 10.5.215
dānaṃ harati deveha durgatiṃ pāralokikīṃ / tad dehi dānam āyūṃṣi bhaṅgurāṇi dhanāni ca // 10.5.216
tacchrutvā sa nṛpo 'vādīddānaṃ dāsyāmyahaṃ tadā / durgatiṃ prāptamātmānaṃ mṛto drakṣyāmi cediti // 10.5.217
tataścāntarhasantas te tūṣṇīmāsata mantriṇaḥ / evaṃ nojjhati mūḍho 'rthānyāvadarthaiḥ sa nojjhitaḥ // 10.5.218
rājabhautaḥ śruto deva madhye mittradvayaṃ śṛṇu / babhūva candrāpīḍākhyaḥ kānyakubje mahīpatiḥ // 10.5.219
tasyābhavac ca dhavalamukhākhyaḥ ko'pi sevakaḥ / bahir bhuktvā ca pītvā ca sadaiva prāviśadgṛham // 10.5.220
bhuktapītaḥ kuto nityamāyāsīti ca bhāryayā / pṛṣṭaḥ sa jātu dhavalamukhastāmevam abhyadhāt // 10.5.221
suhṛtpārśvādahaṃ śaśvadbhuktvā pītvā ca sundari / sadaivāyāmi yenāsti loke mittradvayaṃ mama // 10.5.222
kalyāṇavarmanāmaiko bhojanādyupakārakṛt / dvitīyo vīrabāhuś ca prāṇair apy upakārakaḥ // 10.5.223
evaṃ śrutvaiva dhavalamukho 'sau bhāryayā tayā / ūce mittradvayaṃ tanme bhavatā darśyatāmiti // 10.5.224
tato yayau sa tadyuktas tasya kalyāṇavarmaṇaḥ / gṛhaṃ so 'pi mahārhaistam upacārair upācarat // 10.5.225
anyedyuḥ sa yayau vīrabāhorbhāryāyuto 'ntikam / sa ca dyūtasthitaḥ kṛtvā svāgataṃ taṃ visṛṣṭavān // 10.5.226
tato 'bravīt sā dhavalamukhaṃ bhāryā sakautukā / kalyāṇavarmā mahatīṃ satkriyām akarot tava // 10.5.227
kṛtaṃ svāgatamātraṃ tu bhavato vīrabāhunā / tadāryaputra taṃ mittraṃ manyase 'bhyadhikaṃ katham // 10.5.228
tac chrutvā so 'bravīdgaccha mithyā tau brūhyubhau kramāt / rājā naḥ kupito 'kasmāttato jñāsyasyatha svayam // 10.5.229
ity uktā tena gatvaiva sā tatheti tadaiva tat / kalyāṇavarmaṇo 'vocatsa śrutvaiva jagāda tām // 10.5.230
bhavatyahaṃ vaṇikputro brūhi rājñaḥ karomi kim / ity uktā tena sā prāyād vīrabāhor athāntikam // 10.5.231
tasmai tathaiva sāśaṃsad rājakopaṃ svabhartari / sa śrutvaivāyayau dhāvan gṛhītvā khaḍgacarmaṇī // 10.5.232
mantribhir vāritaḥ kopādrājāsau tadvrajeti tam / vīrabāhuṃ sa dhavalamukho 'tha prāhiṇodgṛham // 10.5.233
evaṃ tadantaraṃ tanvi mittrayor etayor mama / iti bhāryātha dhavalamukhenoktā tutoṣa sā // 10.5.234
ityanyadupacāreṇa mittramanyattu satyataḥ / tulye 'pi snigdhatāyoge tailaṃ tailaṃ ghṛtaṃ ghṛtam // 10.5.235
ityākhyāya kathāmetāṃ mantrī mugdhakathāḥ kramāt / naravāhanadattāya gomukho 'kathayatpunaḥ // 10.5.236
kaścinmugdho 'dhvagastīrtvā kṛcchrāttṛṣṇāturo 'ṭavīm / nadīṃ prāpyāpi na papau vīkṣāṃcakre paraṃ jalam // 10.5.237
tṛṣito 'pi pibasyambhaḥ kiṃ nety ukto 'tra kenacit / iyatkathaṃ pibāmīti mandabuddhir uvāca tam // 10.5.238
kiṃ daṇḍayati rājā tvāṃ sarvaṃ pītaṃ na cettvayā / iti tenopahasito 'py ambu mugdhaḥ sa nāpibat // 10.5.239
evaṃ na śaknuvantīha yadyatkartumaśeṣataḥ / yathāśakti na tasyāṃśam apikurvantyabuddhayaḥ // 10.5.240
jalabhītaḥ śruto deva śrūyatāṃ putraghātyayam / bahuputro daridraś ca mūrkhaḥ kaścidabhūtpumān // 10.5.241
sa ekasminmṛte putre dvitīyamavadhītsvayam / kathaṃ bālo 'yamekākī pathi dūre vrajediti // 10.5.242
tataḥ sa nindyo hāsyaś ca deśānnirvāsito janaiḥ / evaṃ paśuś ca mūrkhaś ca nirvivekamatī samau // 10.5.243
śrutas tvayā putraghātī bhrātṛbhautam imaṃ śṛṇu / janamadhye kathāḥ kurvan ko 'py āsīt kvāpi mugdhadhīḥ // 10.5.244
sa bhavyaṃ puruṣaṃ dūrād dṛṣṭvā mūrkho 'bravīd idam / eṣa me bhavati bhrātā rikthamasya harāmyataḥ // 10.5.245
ahaṃ tu kaścin naitasya tena naitad ṛṇaṃ mama / ity uktavān sa mūḍho 'tra pāṣāṇānapyahāsayat // 10.5.246
evaṃ mūḍhasya mūḍhatvaṃ svārthāndhasyāticitratā / bhrātṛbhautaḥ śruto deva brahmacārisutaṃ śṛṇu // 10.5.247
kaś citpitṛguṇākhyānapravṛttasakhimadhyagaḥ / mugdhaḥ svapiturutkarṣaṃ varṇayannevam abhyadhāt // 10.5.248
ābalyādbrahmacārī me pitā nānyo 'sti tatsamaḥ / tac chrutvā tvaṃ kuto jāta iti taṃ suhṛdo 'bruvan // 10.5.249
mānaso 'haṃ sutas tasyety evaṃ punar api bruvan / viśeṣato vihasitaḥ sa tair jaḍaśiromaṇiḥ // 10.5.250
atyārūḍhaṃ vadanty evam asaṃbaddhaṃ jaḍāśayāḥ / brahmacārisutaṃ śrutvā śrūyatāṃ gaṇako 'py ayam // 10.5.251
babhūva nāma gaṇakaḥ kaścidvijñānavarjitaḥ / sa bhāryāputrasahitaḥ svadeśādvṛttyabhāvataḥ // 10.5.252
gatvā deśāntaraṃ caivaṃ mithyāvijñānamātmanaḥ / kṛtakapratyayenārthapūjāṃ prāptamadarśayat // 10.5.253
pariṣvajya sutaṃ bālaṃ sa taṃ sarvajanāgrataḥ / ruroda pṛṣṭaś ca janair evaṃ pāpo jagāda saḥ // 10.5.254
bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca jāne 'haṃ tadayaṃ śiśuḥ / vipatsyate me divase saptame tena rodimi // 10.5.255
ity uktvā tatra vismāpya lokaṃ prāpte 'ni saptame / pratyūṣa eva suptaṃ ca sa vyāpāditavānsutam // 10.5.256
dṛṣṭvātha taṃ mṛtaṃ bālaṃ saṃjātapratyayair janaiḥ / pūjito dhanamāsādya svadeśaṃ svair amāyayau // 10.5.257
ity arthalobhān mithyaiva vijñānakhyāpanecchavaḥ / mūrkhāḥ putram api ghnanti na rajyet teṣu buddhimān // 10.5.258
ayaṃ ca śrūyatāṃ mūrkhaḥ krodhanaḥ puruṣaḥ prabho / bahiḥ sthitasya kasyāpi puṃsaḥ kutrāpi śṛṇvataḥ // 10.5.259
abhyantare guṇān kaścic chaśaṃsa svajanāgrataḥ / tadā caiko 'bravīt tatra satyaṃ sa guṇavān sakhe // 10.5.260
kiṃ tu dvau tasya doṣau staḥ sāhasī krodhanaś ca yat / iti vādinamevaitaṃ bahirvartī niśamya saḥ // 10.5.261
pumān praviśya sahasā vāsasāveṣṭayadgale / re jālma sāhasaṃ kiṃ me krodhaḥ kaś ca mayā kṛtaḥ // 10.5.262
ity uvāca ca sākṣepaṃ pumān krodhāgninā jvalan / tato hasantas tatrānye tam ūcuḥ kiṃ bravīty adaḥ // 10.5.263
pratyakṣadarśitakrodhasāhaso 'pi bhavāniti / evaṃ svadoṣaḥ prakaṭo 'py ajñair deva na budhyate // 10.5.264
idānīṃ śrūyatāṃ mugdhaḥ kanyāvardhayitā nṛpaḥ / rājābhūt ko'pi kanyaikā surūpājani tasya ca // 10.5.265
sa vardhayitukāmastāmatisnehena satvaram / vaidyānānīya nṛpatiḥ prītipūrvam abhāṣata // 10.5.266
sadauṣadhaprayogaṃ taṃ kaṃcitkuruta yena me / sutaiṣā vardhate śīghraṃ sadbhartre ca pradīyate // 10.5.267
tac chrutvā te 'bruvanvaidyā upajīvayituṃ jaḍam / astyauṣadhamito dūrāttattu deśādavāpyate // 10.5.268
ānayāmaś ca yāvattattāvadeva sutā tava / adṛśyā sthāpanīyaiṣā vidhānaṃ tatra hīdṛśam // 10.5.269
ity uktvā sthāspayāmāsuśchannāṃ te tāṃ nṛpatmajām / saṃvatsarānatra bahūnauṣadhaprāptiśaṃsinaḥ // 10.5.270
yauvanasthāṃ ca tāṃ prāptāmauṣadhena pravardhitām / bruvāṇā darśayāmāsuḥ sutāṃ tasmai mahībhṛte // 10.5.271
so 'pi tān pūrayām āsa vaidyāṃs tuṣṭo dhanoccayaiḥ / iti vyājāj jaḍadhiyo dhūrtair bhujyanta īśvarāḥ // 10.5.272
ayaṃ cākarṇyatām ardhapaṇopārjitapaṇḍitaḥ / abhūn nagaravāsyekaḥ pumān prajñābhimānavān // 10.5.273
grāmavāsī ca tasyaikaḥ pumānsaṃvatsarāvadhi / bhṛtako vṛttyasaṃtoṣādāpṛcchya svagṛhaṃ yayau // 10.5.274
gate tasmiṃś ca papraccha bhāryāṃ tanvi gataḥ sa nā / tvattaḥ kiṃcidgṛhītveti sāpy ardhapaṇam abhyadhāt // 10.5.275
tato daśapaṇān kṛtvā pātheyaṃ sa nadītaṭe / gatvā svabhṛtakāt tasmāt tam ardhapaṇam ānayat // 10.5.276
taccārthakauśalaṃ śaṃsansa yayau lokahāsyatām / evaṃ bahu kṣapayati svalpasyārthe dhanāndhadhīḥ // 10.5.277
athedānīmabhijñānakartā ca śrūyatāṃ prabho / kasyacidyānapātreṇa mūrkhasya vrajato 'mbudhau // 10.5.278
rājataṃ bhājanaṃ hastādapatattajjalāntare / sa tatra mūrkho 'bhijñānamāvartādikamagrahīt // 10.5.279
āgacchannuddhariṣyāmi tadito 'bdhijalāditi / pāraṃ prāpyāmbudhestīrṇo dṛṣṭvāvartādi vāriṇi // 10.5.280
mamajja bhājanaṃ prāptumabhijñānadhiyā muhuḥ / pṛṣṭaścoktāśayaḥ so 'nyair upāhasyata dhikkṛtaḥ // 10.5.281
evaṃ ca śṛṇutedānīṃ pratimāṃsapradaṃ nṛpam / mugdhaḥ ko'pi nṛpo 'paśyatprāsadāddvāvatho narau // 10.5.282
... / ... // 10.5.283
tayor ekena ca hṛtaṃ māṃsaṃ dṛṣṭvā mahānase / pañca māṃsapalānyaṅgāttasya harturvyakartayat // 10.5.284
utkṛttamāṃsaṃ krandantaṃ dṛṣṭvā taṃ patitaṃ bhuvi / jātānukampo rājāsau pratīhāraṃ samādiśat // 10.5.285
cinne pañcapalī māṃse nāsya śāmyati sā vyathā / tadato 'py adhikaṃ māṃsamamuṣmai dīyatāmiti // 10.5.286
kiṃ jīvati śiraśchinno dattair uta śiraḥśataiḥ / dāsyāmi devety uktvā sa kṣattā gatvāhasadbahiḥ // 10.5.287
taṃ sāmāśvāsya vaidyebhyaḥ kṛttamāṃsaṃ samarpayat / evaṃ mūḍhaprabhurvetti nigrahaṃ nāpyanugraham // 10.5.288
iyaṃ cākarṇyatāṃ mandā strī putrāntarakāṅkṣiṇī / ekaputrāṃ striyaṃ kāṃcidanyaputrābhikāṅkṣayā // 10.5.289
pṛcchantīm abravītkācitpākhaṇḍā kṣudratāpasī / yo 'yaṃ putro 'sti te bālastaṃ hatvā devatābaliḥ // 10.5.290
kriyate cettato 'nyas te niścitaṃ jāyate sutaḥ / evaṃ tayoktā yāvat sā tat tathākartumicchati // 10.5.291
tāvadbuddhvā hitānyā strī vṛddhā tāmavadadrahaḥ / haṃsi pāpe sutaṃ jātamajātaṃ prāptumicchasi // 10.5.292
yadi so 'pi na jātas te tatastvaṃ kiṃ kariṣyasi / ity avāryata sā pāpād āryayā vṛddhayā tayā // 10.5.293
evaṃ patantyakāryeṣu śākinīsaṃgatāḥ striyaḥ / vṛddhopadeśena tu tā rakṣyante kṛtayantraṇāḥ // 10.5.294
ayamāmalakānetā devedānīṃ niśamyatām / kasyāpyabhūdgṛhasthasya bhṛtyaḥ kaścana mugdhadhīḥ // 10.5.295
samādiśadgṛhasthastaṃ bhṛtyamāmalakapriyaḥ / gacchārāmātsumadhurāṇyānayāmalakāni me // 10.5.296
ekaikaṃ daśanacchedenāsvādyānītavāñjaḍaḥ / āsvādya madhurāṇyetānyānītānīkṣatāṃ prabhuḥ // 10.5.297
so 'bravītso 'pi tānyardhocchiṣṭānyālokya kutsayā / jahau gṛhapatistena bhṛtyenābuddhinā samam // 10.5.298
niṣprajño nāśayatyevaṃ prabhorarthamathātmanaḥ / antarā cātra śṛṇuta bhrātṛdvayakathāmimām // 10.5.299
brāhmaṇau bhrātarāvāstāṃ pure pāṭaliputrake / yajñasoma iti jyeṣṭhaḥ kīrtisomo 'sya cānujaḥ // 10.5.300
pitryaṃ cābhūddhanaṃ bhūri tayor brāhmaṇaputrayoḥ / kīrtisomo nijaṃ bhāgaṃ vyavahārādavardhayat // 10.5.301
yajñasomastu bhuñjāno dadaccāpy anayatkṣayam / tataḥ sa nirdhanībhūto nijāṃ bhāryām abhāṣata // 10.5.302
priye dhanāḍhyo bhūtvāhamidānīṃ nirdhanaḥ katham / vasāmi madhye bandhūnāṃ tadvideśaṃ śrayāvahe // 10.5.303
pātheyena vinā kutra yāva ity udite tayā / nirbandhaṃ sa yadā cakre tadā bhāryā tamāha sā // 10.5.304
avaśyaṃ yadi gantavyaṃ tadgatvā kīrtisomataḥ / mṛgayasva dhanaṃ kiṃcitpātheyamanujāditi // 10.5.305
tato gatvānujaṃ yāvat pātheyaṃ taṃ sa mārgati / tāvattadanujaḥ so 'tra jagade bhāryayā svayā // 10.5.306
kṣapitasvadhanāyāsmai vayaṃ dadmaḥ kutaḥ kiyat / ya eva hi daridraḥ syāt sa evāsmān bhajiṣyati // 10.5.307
śrutvaitatkīrtisomo 'sau bhrātṛsnehānvito 'pi san / naicchaddātuṃ kim apy asmai kaṣṭā kustrīṣu vaśyatā // 10.5.308
yajñasomastatastūṣṇīṃ gatvā patnyai nivedya tat / tayā saha prasthitavāndaivaikaśaraṇas tataḥ // 10.5.309
gacchan prāpto 'ṭavīṃ daivān nigīrṇo 'jagareṇa saḥ / tadbhāryā ca tad ālokya cakranda patitā bhuvi // 10.5.310
kimākrandasi bhadre tvamiti mānuṣabhāṣayā / sā tenājagareṇoktā brāhmaṇī nijagāda tam // 10.5.311
na krandāmi kathaṃ yasmānmahāsattva mama tvayā / duḥkhitāyā videśe 'dya hā bhikṣābhājanaṃ hṛtam // 10.5.312
tac chrutvājagaro vaktrādudgīryāsyai dadau mahat / svarṇapātraṃ gṛhāṇedaṃ bhikṣābhāṇḍamiti bruvan // 10.5.313
ko mahābhāga bhikṣāṃ me dāsyatyasminstriyā iti / uktas tayā sadbrāhmaṇyā jagādājagaraś ca saḥ // 10.5.314
na dāsyatyarthito yo 'tra bhikṣāṃ te tasya tatkṣaṇam / śatadhā yāsyati śiraḥ satyametadvaco mama // 10.5.315
tac chrutvā brāhmaṇī sā tam uvācājagaraṃ satī / yadevaṃ tattvamevātra bhartṛbhikṣāṃ prayaccha me // 10.5.316
ity uktamātre brāhmāṇyā satyā so 'jagaro mukhāt / ujjagārākṣataṃ yajñasomaṃ jīvantam eva tam // 10.5.317
tamudgīryaiva sapadi divyaḥ so 'jagaraḥ pumān / parituṣṭaś ca tau hṛṣṭau daṃpatī nijagāda saḥ // 10.5.318
ahaṃ kāñcanavegākhyo vidyādharamahīpatiḥ / so 'haṃ gautamaśāpena prāpto 'smyājagarīṃ gatim // 10.5.319
sādhvīsaṃvādaparyantaḥ sa ca śāpo mamābhavat / ity uktvā hemapatraṃ ca ratnair āpūrya tatkṣaṇāt // 10.5.320
vidyādhareśvaro hṛṣṭaḥ khamutpatya jagāma saḥ / tau cāyayaturādāya ratnaughaṃ daṃpatī gṛham // 10.5.321
tatrāsta yajñasomo 'sāvakṣayāptadhanaḥ sukham / sattvānurūpaṃ sarvasya dhātā sarvaṃ prayacchati // 10.5.322
śrūyatāṃ nāpitasyārthī mugdho 'tra ca pumānayam / karṇāṭaḥ ko'pi bhūpaṃ svaṃ raṇe śauryādatoṣayat // 10.5.323
sa prasanno nṛpastasmāyabhīṣṭaṃ dattavānvaram / tasyaiva nāpitaṃ vavre napuṃsakanibho bhaṭaḥ // 10.5.324
sarvaścittapramāṇena sadasadvābhivāñchati / na kiṃcinmārgaṇaṃ cemamunmugdhaṃ śṛṇutādhunā // 10.5.325
kaś citpathi vrajanmūrkhaḥ śakaṭasthena kenacit / ūce samaṃ kuruṣvaitacchakaṭaṃ me manāgiti // 10.5.326
samaṃ karomi cettanme kiṃ dadāsīti vādinam / na kiṃcitte dadāmīti śakaṭī nijagāda tam // 10.5.327
tataḥ sa mūrkhaḥ śakaṭaṃ samaṃ kṛtvaiva tasya tat / tan me na kiṃcid dehīti taṃ yayāce sa cāhasat // 10.5.328
iti deva sadaiva hāsyabhāvaṃ paribhāvaṃ ca janasya nindyatāṃ ca / vipadāspadatāṃ ca yānti mūḍhā iha santastu bhavanti pūjanīyāḥ // 10.5.329
evaṃ sa gomukhamukhoktakathāvinodam etan niśamya rajanau sacivaiḥ sametaḥ / viśrāntihetum akhilasya jagattrayasya nidrāmiyāya naravāhanadattadevaḥ // 10.5.330
tataḥ prātaḥ samutthāya piturvatseśvarasya saḥ / naravāhanadatto 'tra darśanāyāntikaṃ yayau // 10.6.1
tatra padmāvatīdevī bhrātari svagṛhāttataḥ / āgate magadheśasya tanaye siṃhavarmaṇi // 10.6.2
tatsvāgatakathāpraśnapravādair divase gate / naravāhanadattaḥ svaṃ bhuktvā mandiramāyayau // 10.6.3
tatra śaktiyaśaḥ sotkaṃ taṃ vinodayituṃ niśi / tataḥ sa gomukho dhīmānimāmakathayatkathām // 10.6.4
babhūva kvāpi sacchāyo mahānnyagrodhapādapaḥ / śakuntaśabdaiḥ pathikānviśramāyāhvayanniva // 10.6.5
tatrāsīn meghavarṇākhyaḥ kākarājaḥ kṛtālayaḥ / tasyāvamardanāmābhūdulūkādhipatī ripuḥ // 10.6.6
sa tasya kākarājasya tatra rātrāv ulūkarāṭ / etya kākān bahūn hatvā kṛtvā paribhavaṃ yayau // 10.6.7
prātaḥ sa kākarājo 'tra sabhājyovāca mantriṇaḥ / uḍḍīvyaḍīvisaṃḍīvipraḍīvicirajīvinaḥ // 10.6.8
sa śatruḥ paribhūyāsmāṃllabdhalakṣyo balī punaḥ / āpatedeva tattatra pratīkāro nirūpyatām // 10.6.9
tac chrutvābhāṣatoḍḍīvī śatrau balavati prabho / anyadeśāśrayaḥ kāryastasyaivānunayo 'thavā // 10.6.10
śrutvaitad āḍīvy āha sma sadyo na bhayam apy adaḥ / parāśayaṃ svaśaktiṃ ca vīkṣya kurmo yathākṣamam // 10.6.11
tato jagāda saṃḍīvī maraṇaṃ deva śobhanam / na tu praṇamanaṃ śatrorvideśe vāpi jīvanam // 10.6.12
yoddhavyaṃ tena sākaṃ naḥ kṛtāvad yena śatruṇā / rājā sahāyavāñ śūraḥ sotsāho jayati dviṣaḥ // 10.6.13
atha praḍīvī vakti sma na jayyaḥ sa balī raṇe / saṃdhiṃ kṛtvā tu hantavyaḥ saṃprāpte 'vasare punaḥ // 10.6.14
cirajīvī tato 'vādītkaḥ saṃdhirdūta eva kaḥ / āsṛṣṭi vairaṃ kākānāmulūkais tatra ko vrajet // 10.6.15
mantrasādhyamidaṃ mantro mūlaṃ rājyasya cocyate / śrutvaitatkākarājastaṃ so 'bravīccīrajīvinam // 10.6.16
vṛddhastvaṃ vetsi cettanme brūhi tvaṃ kena hetunā / kākolūkasya vairitvaṃ mantraṃ vakṣyasyataḥ param // 10.6.17
tac chrutvā kākarājaṃ taṃ cirajīvī jagāda saḥ / vāgdoṣo 'yaṃ śrutā kiṃ na gardabhākhyāyikā tvayā // 10.6.18
kenāpi rajakenaitya gardabhaḥ puṣṭaye kṛśaḥ / parasasyeṣu mukto 'bhūdācchādya dvīpicarmaṇā // 10.6.19
sa tāni khādan dvīpīti janais trāsān na vāritaḥ / ekena dadṛśe jātu kārṣikeṇa dhanurbhṛtā // 10.6.20
sa taṃ dvīpīti manvānaḥ kubjībhūya bhayānataḥ / kambalāveṣṭitatanurgantuṃ pravavṛte tataḥ // 10.6.21
taṃ ca dṛṣṭvā tathāyāntaṃ kharo 'yamiti cintayan / kharastaṃ svarutenoccair vyāharatsasyapoṣitaḥ // 10.6.22
tac chrutvā gardabhaṃ matvā tam upetya sa kārṣikaḥ / avadhīccharaghātena kṛtavair aṃ svayā girā // 10.6.23
evaṃ vāgdoṣato 'smākam ulūkaiḥ saha vairitā / pūrvaṃ hy arājakā āsan kadācid api pakṣiṇaḥ // 10.6.24
te saṃbhūyārabhante sma pakṣirājābhiṣecanam / sarve kartumulūkasya ḍhaukitacchattracāmaram // 10.6.25
tāvac ca gaganāyātastaddṛṣṭvā vāyaso 'bravīt / re mūḍhāḥ santi no haṃsakokilādyā na kiṃ khagāḥ // 10.6.26
yena krūradṛśaṃ pāpamimamapriyadarśanam / abhiṣiñcatha rājye 'smindhigulūkamamaṅgalam // 10.6.27
rājā prabhāvavān kāryo yasya nāmaiva siddhikṛt / tathā ca śṛṇutātraikāṃ kathāṃ vo varṇayāmy aham // 10.6.28
asti candrasaro nāma mahadbhūrijalaṃ saraḥ / śilīmukhākhyas tattīre 'pyuvāsa śaśakeśvaraḥ // 10.6.29
tatrāvagrahaśuṣke 'nyanipāne gajayūthapaḥ / caturdantābhidhāno 'mbhaḥ pātum āgāt kadācana // 10.6.30
tasya yūthena śaśaka gāhamānena tatra te / śilīmukhasya bahavaḥ śaśarājasya cūrṇitāḥ // 10.6.31
tato gajapatau tasmin gate so 'tra śilīmukhaḥ / duḥkhito vijayaṃ nāma śaśaṃ prāhānyasaṃnidhau // 10.6.32
labdhāsvādo gajendro 'yaṃ punaḥ punarihaiṣyati / niḥśeṣayiṣyaty asmāṃś ca tadupāyo 'tra cintyatām // 10.6.33
gaccha tasyāntikaṃ paśya yuktiḥ kāpyasti tena vā / tvaṃ hi kāryam upāyaṃ ca vetsi vaktuṃ ca yuktimān // 10.6.34
yatra yatra gatastvaṃ hi tatra tatrābhavacchubham / iti sa preṣitastena prītas tatra yayau śanaiḥ // 10.6.35
mārgānusārāt prāptaṃ ca vāraṇendraṃ dadarśa tam / yathā tathā ca yuktaḥ syāt saṃgamo balineti saḥ // 10.6.36
śaśo 'driśikharārūḍho dhīmāṃstamavadadgajam / ahaṃ devasya candrasya dūtastvāṃ caivamāha saḥ // 10.6.37
śītaṃ candrasaro nāma nivāso 'sti saro mama / tatrāsate śaśāsteṣāṃ rājāhaṃ te ca me priyāḥ // 10.6.38
ata evāsmi śītāṃśuḥ śaśī ceti gataḥ prathām / tatsaro nāśitaṃ te ca śaśakā me hatāstvayā // 10.6.39
bhūyaḥ kartāsi cedevaṃ mattaḥ prāpsyasi tatphalam / etaddūtācchaśāc chrutvā gajendraḥ so 'bravīdbhayāt // 10.6.40
naivaṃ kariṣye bhūyo 'haṃ mānyo me bhagavāñ śaśī / tadehi darśayāmas te yāvat taṃ prārthayeḥ sakhe // 10.6.41
ityūcivān sa nāgendramānīya saraso 'ntare / tatra tasmai śaśaścandrapratibimbamadarśayat // 10.6.42
taddṛṣṭvā dūrato natva bhayātkampasamākulaḥ / vanaṃ dvipendraḥ sa yayau bhūyas tatra ca nāyayau // 10.6.43
pratyakṣaṃ tac ca dṛṣṭvā sa śaśarājaḥ śilīmukhaḥ / saṃmānya taṃ śaśaṃ dūtamavasattatra nirbhayaḥ // 10.6.44
ity uktvā vāyaso bhūyaḥ pakṣiṇastānabhāṣata / evaṃ prabhuḥ svanāmnaiva yasya kaścinna bādhate // 10.6.45
tadulūko divāndho 'yaṃ kṣudro rājyaṃ kuto 'rhati / kṣudraś ca syādaviśvāsyas tatra caitāṃ kathāṃ śṛṇu // 10.6.46
kadācitkvāpi vṛkṣe 'hamavasaṃ tatra cāpy adhaḥ / pakṣī kapiñjalo nāma vasati sma kṛtālayaḥ // 10.6.47
sa kadācid gataḥ kvāpi yāvan na divasān bahūn / āyāti tāvat tannīḍaṃ tam etya śaśako 'vasat // 10.6.48
dinaiḥ kapiñjalo 'trāgāttato 'sya śaśakasya ca / nīḍo me tava netyevaṃ vivāda udabhūddvayoḥ // 10.6.49
nirṇetāraṃ tataḥ sabhyamanveṣṭuṃ prasthitāvubhau / tāvahaṃ kautukāddraṣṭumanvagacchamalakṣitaḥ // 10.6.50
gatvā stokaṃ sarastīre 'hiṃsādhṛtamṛṣāvratam / dhyānārdhamīlitadṛśaṃ mārjāraṃ tāvapaśyatām // 10.6.51
etam eva ca pṛcchāvaḥ kiṃ nyāyyamiha dhārmikam / ity uktvā tau biḍālaṃ tam upetyaivamavocatām // 10.6.52
śṛṇu nau bhagavannyāyaṃ tapasvī tvaṃ hi dhārmikaḥ / śrutvaitadalpayā vācā biḍālastau jagāda saḥ // 10.6.53
na śṛṇomi tapaḥkṣāmo dūrādāyāta me 'ntikam / dharmo hy asamyaṅ nirṇīto nihantyubhayalokayoḥ // 10.6.54
ity uktvāśvāsya tāvagramānīyaṃ sa biḍālakaḥ / ubhāvapyavadhītkṣudraḥ sākaṃ śaśakapiñjalau // 10.6.55
tadevaṃ nāsti viśvāsaḥ kṣudrakarmaṇi durjane / tasmādulūko rājāyaṃ na kartavyo 'tidurjanaḥ // 10.6.56
ity uktāḥ pakṣiṇastena vāyasena tatheti te / abhiṣekamulūkasya nivāryetastato yayuḥ // 10.6.57
adyaprabhṛti yūyaṃ ca vayaṃ cānyonyaśatravaḥ / smara yāmītyulūkastaṃ kākamuktvā krudhā yayau // 10.6.58
kāko 'pi yuktamuktaṃ tu matvā vignastato 'bhavat / vāṅmātrotpāditāsahyavair ātko nānutapyate // 10.6.59
evaṃ vāgdoṣasaṃbhūtaṃ vairaṃ naḥ kauśikaiḥ saha / ity uktvā kākarājaṃ taṃ cirajīvyavadatpunaḥ // 10.6.60
bahavo balinas te ca jetuṃ śakyā na kauśikāḥ / bahavo hi jayantīha śṛṇu cātra nidarśanam // 10.6.61
chāgaṃ krītaṃ gṛhītvāṃse grāmāt ko'pi vrajandvijaḥ / bahubhir dadṛśe mārge dhūrtaiśchāgaṃ jihīrṣubhiḥ // 10.6.62
ekaś ca tebhya āgatya tam uvāca sasaṃbhramam / brahman kathamayaṃ skandhe gṛhītaḥ śvā tvayā tyaja // 10.6.63
tac chrutvā tamanādṛtya sa dvijaḥ prākramadyadā / tato 'nyau dvāvupetyāgre tadvadeva tamūcatuḥ // 10.6.64
tataḥ sasaṃśayo yāvad yāti cchāgaṃ nirūpayan / tāvad anye trayo 'bhyetya tam evam avadañ śaṭhāḥ // 10.6.65
kathaṃ yajñopavītaṃ tvaṃ śvānaṃ ca vahase samam / nūnaṃ vyādho na vipras tvaṃ haṃsyanena śunā mṛgān // 10.6.66
tac chrutvā sa dvijo dadhyau nūnaṃ bhūtena kenacit / bhrāmito 'haṃ dṛśaṃ hṛtvā sarve paśyanti kiṃ mṛṣā // 10.6.67
iti vipraḥ sa taṃ tyaktvā chāgaṃ snātvā gṛhaṃ yayau / dhūrtāś ca nītvā tam ajaṃ yathecchaṃ samabhakṣayan // 10.6.68
ity uktvā cirajīvī taṃ vāyaseśvaram abravīt / tadevaṃ deva bahavo balavantaś ca durjayāḥ // 10.6.69
tasmādbalivirodhe 'sminyadahaṃ vacmi tatkuru / kiṃcilluñcitapakṣaṃ māṃ tyaktvāsyaiva taroradhaḥ // 10.6.70
yūyaṃ girimimaṃ yāta kṛtārtho yāvadevy aham / tac chrutvā taṃ tathetyatra krudhevolluñcitacchadam // 10.6.71
kṛtyādhastaṃ giriṃ prāyātkākarājaḥ sa sānugaḥ / cirajīvi tu tatrāsītpatitvā svatarostale // 10.6.72
tatas tatrāyayau rātrau sānugaḥ sa ulūkarāṭ / avamardo na cāpaśyattatraikam apivāyasam // 10.6.73
tāvat sa cirajīvyatra mandaṃ mandaṃ virautyadhaḥ / śrutvā colūkarājastamavatīrya dadarśa saḥ // 10.6.74
kas tvaṃ kim evaṃbhūto 'sīty apṛcchat taṃ savismayaḥ / tataḥ sa cirajīvī taṃ rujevālpasvaro 'vadat // 10.6.75
cirajīvītyahaṃ tasya sacivo vāyasaprabhoḥ / sa ca dātumavaskandamaicchatte mantrisaṃmatam // 10.6.76
tatas tanmantriṇo 'nyāṃstānnirbhartsyāhaṃ tam abravam / yadi pṛcchasi māṃ mantraṃ yadi cāhaṃ matastava // 10.6.77
tan na kāryo balavatā kauśikendreṇa vigrahaḥ / kāryastvanunayas tasya nītiṃ cedanumanyase // 10.6.78
śrutvaitacchatrupakṣo 'yamiti krodhātprahṛtya me / sa kākaḥ svaiḥ samaṃ mittrair mūrkho 'vasthāmimāṃ vyadhāt // 10.6.79
kṣiptvā ca māṃ tarutale kvāpi sānucaro gataḥ / ity uktvā cirajīvī sa śvasannāsīdadhomukhaḥ // 10.6.80
ulūkarājaś ca tataḥ sa papraccha svamantriṇaḥ / kimetasya vidhātavyamasmābhiś cirajīvinaḥ // 10.6.81
tac chrutvā dīptanayano nāma mantrī jagāda tam / arakṣyo rakṣyate cauro 'py upakārīti sajjanaiḥ // 10.6.82
tathā hi pūrvaṃ kvāpy āsīdvaṇikko 'i sa kāmapi / vṛddho 'py arthaprabhāveṇa pariṇinye vaṇiksutām // 10.6.83
sā tasya śayane nityaṃ jarāto 'bhūtparāṅmukhī / vyatītapuṣpakāle 'tra bhramarīva tarorvane // 10.6.84
ekadā cāviśaccauro niśi śayyāsthayostayoḥ / taṃ dṛṣṭvā sā parāvṛtya tamāśliṣyatpatiṃ bhayāt // 10.6.85
tamabhyudayamāścaryaṃ matvā yāvannirīkṣate / diśas tatra vaṇiktāvatkoṇe cauraṃ dadarśa tam // 10.6.86
upakāryasi me tattvāṃ na bhṛtyair ghātayāmy aham / ity uktvā so 'tha cauraṃ taṃ rakṣitvā prāhiṇodvaṇik // 10.6.87
evaṃ rakṣyo 'yamasmākaṃ cirajīvyupakārakaḥ / ity uktvā dīptanayano mantrī tūṣṇīṃ babhūva saḥ // 10.6.88
tato 'nyaṃ vakranāsākhyaṃ mantriṇaṃ kauśikeśvaraḥ / sa pṛcchati sma kiṃ kāryaṃ samyagvaktuṃ bhavāniti // 10.6.89
vakranāsatato 'vādīdrakṣyo 'yaṃ paramarmavit / asmākametayor vairaṃ śreyase svāmimantriṇoḥ // 10.6.90
nidarśanakathā deva śrūyatāmatra vacmi te / kaścitpratigraheṇa dve gāvau prāpa dvijottamaḥ // 10.6.91
tasya dṛṣṭvātha cauras te gāvau netumacintayat / tatkālaṃ rākṣasaḥ ko'pi tamaicchatkhādituṃ dvijam // 10.6.92
tadarthaṃ niśi gacchantau daivāttau caurarākṣasau / militvānyonyamuktārthau tatra prayayatuḥ samam // 10.6.93
ahaṃ dhenū harāmyādau tvadgṛhīto hy ayaṃ dvijaḥ / supto yadi prabuddhastaddhareyaṃ goyugaṃ katham // 10.6.94
maivaṃ harāmy ahaṃ pūrvaṃ vipraṃ no ced vṛthā mama / bhaved gokhuraśabdena prabuddhe 'smin pariśramaḥ // 10.6.95
iti praviśya tadviprasadanaṃ caurarākṣasau / yāvattau kalahāyete tāvat prābodhi sa dvijaḥ // 10.6.96
utthāyāttakṛpāṇe ca tasminrakṣoghnajāpini / brāhmaṇe jagmatuścaurarākṣasau dvau palāyya tau // 10.6.97
evaṃ tayor yathā bhedo hitāyābhūddvijanmanaḥ / tathā bhedo hito 'smākaṃ kākendracirajīvinoḥ // 10.6.98
ity ukto vakranāsena kauśikendraḥ svamantriṇam / taṃ ca prākārakarṇākhyamapṛcchatso 'pyuvāca tam // 10.6.99
cirajīvyanukampyo 'yamāpannaḥ śaraṇāgataḥ / śaraṇāgatahetoḥ prāksvamāmiṣamadācchibiḥ // 10.6.100
prākārakarṇāc chrutvaitat sacivaṃ krūralocanam / ulūkarājaḥ papraccha so 'pi tadvad abhāṣata // 10.6.101
tato raktākṣanāmānaṃ sacivaṃ kauśikeśvaraḥ / tathaiva paripapraccha so 'pi prājño 'bravīdidam // 10.6.102
rājannapanayenaitair mantribhir nāśito bhavān / pratīyante na nītijñāḥ kṛtāvajñasya vairiṇaḥ // 10.6.103
mūrkho dṛṣṭavyalīko 'pi vyājasāntvena tuṣyati / tathā hi takṣā ko 'pyāsīdbhāryābhūttasya tu priyā // 10.6.104
tāṃ cānyapuruṣāsaktāṃ takṣā buddhvānyalokataḥ / tattvaṃ jijñāsamānastāṃ bhāryāmavadadekadā // 10.6.105
priye rājājñayā dūraṃ svavyāpārāya yāmy aham / tattvayā mama saktvādi pātheyaṃ dīyatāmiti // 10.6.106
tatheti dattapātheyastayā nirgatya gehataḥ / saśiṣyo guptamāgatya tatraiva praviveśa saḥ // 10.6.107
tadadṛṣṭastu khaṭvāyāstasthau śiṣyayutasthale / sāpy athānāyayattaṃ svaṃ tadbhāryā parapūruṣam // 10.6.108
tena sākaṃ ca khaṭvāyāṃ ramamāṇā patiṃ padā / spṛṣṭvā kathaṃcit taṃ pāpā mene tatrastham eva tam // 10.6.109
kṣaṇāccopapatis tatra vyākulaḥ pṛcchati sma tām / brūhi priye kimadhikaṃ priyo 'haṃ tava kiṃ patiḥ // 10.6.110
tac chrutvā kūṭakuśalā taṃ jāraṃ nijagāda sā / priyo mama patis tasya kṛte prāṇāṃstyajāmy aham // 10.6.111
idaṃ tu cāpalaṃ strīṇāṃ sahajaṃ kriyate 'tra kim / amedhyam apibhakṣyaṃ syānnāsāṃ syuryadi nāsikāḥ // 10.6.112
etattasyā vacaḥ śrutvā kulaṭāyāḥ sa kṛtrimam / tuṣṭaḥ śayyātalāttakṣā nirgataḥ śiṣyam abhyadhāt // 10.6.113
dṛṣṭvaṃ tvayādya sākṣī tvaṃ mama bhakteyamīdṛśī / amumevāśritā kāntaṃ tadetāṃ mūrdhnyahaṃ vahe // 10.6.114
ity uktvā sahasotkṣipya khaṭvāsthāveva tāvubhau / saśiṣyaḥ sa jaḍo jāyātajjārau śirasāvahan // 10.6.115
itthaṃ pratyakṣadṛṣṭe 'pi doṣe kapaṭasāntvataḥ / mūrkhastuṣyati hāsyatvaṃ nirvivekaś ca gacchati // 10.6.116
tadeṣa cirajīvī te rakṣyo nāriparigrahaḥ / upekṣito hy ayaṃ deva hanyādroga iva drutam // 10.6.117
iti raktākṣataḥ śrutvā kauśikendro 'bravītsa tam / kurvannasmaddhitaṃ sādhuḥ prāpto 'vasthāsmimāmayam // 10.6.118
tatkathaṃ syānna saṃrakṣyaḥ kiṃ kuryādekakaśca naḥ / iti tatsa nirācakre mantrivākyamulūkarāṭ // 10.6.119
āśvāsayām āsa ca taṃ vāyasaṃ cirajīvinam / tataḥ sa cirajīvī tamulūkeśaṃ vyajijñapat // 10.6.120
kiṃ mamaitadavasthasya jīvitena prayojanam / tanme dāpaya kāṣṭhāni yāvadagniṃ viśāmy aham // 10.6.121
ulūkayoniṃ ca varaṃ prārthaye 'haṃ hutāśanam / tartuṃ vāyasarājasya tasya vairapratikriyām // 10.6.122
ity uktavantaṃ vihasanraktākṣo nijagāda tam / asmatprabhoḥ prasādāttvaṃ svastha eva kimagninā // 10.6.123
na ca tvaṃ kauśiko bhāvī yāvatkākatvamasti te / yādṛśo yaḥ kṛto dhātrā bhavettādṛśa eva saḥ // 10.6.124
tathā ca prāṅmuniḥ kaścic chyenahastacyutaṃ śiśum / mūṣikāṃ prāpya kṛpayā kanyāṃ cakre tapobalāt // 10.6.125
vardhitāmāśrame tāṃ ca sa dṛṣṭvā prāptayauvanām / munirbalavate dātumicchannādityamāhvayat // 10.6.126
baline ditsitāmetāṃ kanyāṃ pariṇayasva me / ity uvāca sa carṣistaṃ tatas taṃ so 'bravīdraviḥ // 10.6.127
matto 'pi balavānmeghaḥ sa māṃ sthagayati kṣaṇāt / tac chrutvā taṃ visṛjyārkaṃ meghamāhūtavānmuniḥ // 10.6.128
aṃ tathaiva ca so 'vādīttenāpyevamavādi saḥ / matto 'pi balavānvāyuryo vikṣipati dikṣu mām // 10.6.129
ity ukte tena sa munirvayumāhvayati sma tam / sa tathaiva ca tenoktastam evamavadanmarut // 10.6.130
mayāpi ye na cālyante mattas te balino 'drayaḥ / śrutvaitadekaṃ śailendramāhvayanmunisattamaḥ // 10.6.131
tathaiva yāvat taṃ vakti tāvat so 'drir jagāda tam / mūṣakā balino matto ye me chidrāṇi kurvate // 10.6.132
iti krameṇa praty ukto daivatair jñānibhiḥ sa taiḥ / maharṣirājuhāvaikaṃ mūṣakaṃ vanasaṃbhavam // 10.6.133
kanyāṃ vadaitām ity uktas tenovāca sa mūṣakaḥ / kathaṃ pravekṣyati bilaṃ mamaiṣā dṛśyatāmiti // 10.6.134
pūrvavanmūṣikaivāstu varamityatha sa bruvan / munistāṃ mūṣikāṃ kṛtvā tasmai prāyacchadākhave // 10.6.135
evaṃ sudūraṃ gatvāpi yo yādṛk tādṛg eva saḥ / tadulūko na jātu tvaṃ cirajīvin bhaviṣyasi // 10.6.136
ity uktaścirajīvī sa raktākṣeṇa vyacintayat / nītijñasya na caitasya rājñānena kṛtaṃ vacaḥ // 10.6.137
śeṣā mūrkhā ime sarve tatkāryaṃ siddham eva me / iti saṃcintayantaṃ tam ādāya cirajīvinam // 10.6.138
avicāryaiva raktākṣavākyaṃ tadbalagarvitaḥ / ulūkarājaḥ sa yayāvavamardo nijaṃ padam // 10.6.139
cirajīvī ca taddattamāṃsādyaśanapoṣitaḥ / tatpārśvastho 'cireṇaiva barhīvābhūtsupakṣatiḥ // 10.6.140
ekadā tamulūkendramavadaddeva yāmy aham / āśvāsya kākarājaṃ tamānayāmi svamāspadam // 10.6.141
yena rātrau nipatyādya yuṣmābhiḥ sa nihanyate / ahaṃ bhajāmi caitasya tvatprasādasya niṣkṛtim // 10.6.142
yūyaṃ tṛṇādyair ācchādya dvāraṃ nīḍagṛhāntare / divā tadāpātabhayātsarve tiṣṭhantu rakṣitāḥ // 10.6.143
ity uktvā tṛṇaparṇādicchannadvāraguhāgatān / kṛtvolūkānyayau pārśvaṃ cirajīvī nijaprabhoḥ // 10.6.144
tadyuktaś cāyayāvāttavahnidīptacitolmukaḥ / cañcvā pralambitaikaikakāṣṭhikaiḥ saha vāyasaiḥ // 10.6.145
āgatyaiva divāndhānāṃ teṣāṃ channaṃ tṛṇādibhiḥ / ulūkānāṃ guhādvāraṃ jvālayām āsa vahninā // 10.6.146
prākṣipattadvadekaikastadānīṃ tāś ca kāṣṭhikaḥ / samidhyāgniṃ dadāhātra tānulūkānsarājakān // 10.6.147
vināśya śatruṃ kākendrastadyukto 'tha tutoṣa saḥ / samaṃ kākakulenāgānnijaṃ nyagrodhapādapam // 10.6.148
tatrākhyāya dviṣanmadhyavāsavṛttāntamātmanaḥ / kākendraṃ meghavarṇaṃ taṃ cirajīvyabravīdidam // 10.6.149
raktākṣa eva sanmantrī tasyāsīttvadripoḥ prabho / tasyaivākurvatā vākyaṃ madāndhenāsmyupekṣitaḥ // 10.6.150
yadasyākāraṇaṃ matvā vacanaṃ nākarocchaṭhaḥ / ataḥ so 'panayī mūrkho mayā viśvāsya vañcitaḥ // 10.6.151
vyājānuvṛttyā viśvāsya maṇḍūkā ahinā yathā / vṛddhaḥ kaś citsukhaṃ prāptumaśaktaḥ puruṣāśraye // 10.6.152
bhekānahiḥ sarastīre tasmiṃstasthau suniścalaḥ / tathāsthitaṃ ca taṃ bhekāḥ papracchurdūravartinaḥ // 10.6.153
brūhi kiṃ pūrvavannāsmānaśnātyadya bhavāniti / iti pṛṣṭastadā bhekaiḥ sa taiḥ provāca pannagaḥ // 10.6.154
mayā brāhmaṇaputrasya maṇḍūkamanudhāvatā / bhrāntyā daṣṭo batāṅguṣṭhaḥ sa ca pañcatvamāyayau // 10.6.155
tatpitrā cāsmi śāpena bhekānāṃ vāhanīkṛtaḥ / tad yuṣmān katham aśnāmi pratyutāhaṃ vahāmi vaḥ // 10.6.156
tac chrutvā tatra bhekānāṃ rājā vāhasamutsukaḥ / jalāduttīrya tatpṛṣṭhamārohadgatabhīrmudā // 10.6.157
tatas taṃ vāhanasukhair āvarjya sacivair yutam / kṛtvāvasannamātmānam uvāca sa sakaitavaḥ // 10.6.158
āhāreṇa vinā deva na gantumahamutsahe / tanme dehyaśanaṃ bhṛtyo hy avṛttirvartate katham // 10.6.159
tac chrutvā bhekarājastamavocadvāhanapriyaḥ / kāṃścitparimitāṃstarhi bhuṅkṣva me 'nucarāniti // 10.6.160
tataḥ kramātsa maṇḍūkānahiḥ svecchamabhakṣayat / tadvāhanābhimānāndhaḥ sehe bhekapatiḥ sa tat // 10.6.161
evaṃ madhyapraviṣṭena mūrkhaḥ prājñena vañcyate / mayāpyanupraviśyaivaṃ deva tvadripavo hatāḥ // 10.6.162
tasmānnītividā rājñā bhavitavyaṃ kṛtātmanā / yathecchaṃ bhujyate bhṛtyair hanyate ca parair jaḍaḥ // 10.6.163
śrīriyaṃ ca sadā deva dyūtalīleva sacchalā / vārivīcīva capalā madireva vimohinī // 10.6.164
sa dhīrasya sumantrasya rājño nirvyasanasya ca / viśeṣajñasya sotsāhā pāśabaddheva tiṣṭhati // 10.6.165
tadidānīmavahitastvaṃ vidvadvacane sthitaḥ / nihatārātisukhitaḥ śādhi rājyamakaṇṭakam // 10.6.166
ity ukto mantriṇā meghavarṇaḥ sa cirajīvinā / saṃmānya taṃ kākarājaścakre rājyaṃ tathaiva tam // 10.6.167
ity uktvā gomukho bhūyo vatseśasutam abhyadhāt / tadevaṃ prajñayā rājyaṃ tiryagbhir api bhujyate // 10.6.168
niṣprajñāstvavasīdanti lokopahasitāḥ sadā / tathā ca jaḍadhīrbhṛtyo babhūvāḍhyasya kasyacit // 10.6.169
so 'jānannapi tasyāṅge jānāmītyabhimānataḥ / sphāraṃ dadau maurkhyabalātprabhostvacamapāṭayat // 10.6.170
tatas tena parityaktaḥ svāmināvasasāda saḥ / ajānāno haṭāt kurvan prājñamānī vinaśyati // 10.6.171
idaṃ ca śrūyatām anyanmālave bhrātarāv ubhau / viprāv abhūtām advaidhaṃ tayoḥ pitryam abhūd dhanam // 10.6.172
vibhajyamāne cārthe 'sminnyūnādhikavivādinau / stheyīkṛta upādhyāyaśchāndasastāvabhāṣata // 10.6.173
vastu vastu same dve dve ardhe kṛtvā vibhajyatām / yuvābhyāṃ yena naiva syānnyūnādhikakṛtaḥ kaliḥ // 10.6.174
tacchruvā veśmaśayyādibhāṇḍaṃ sarvaṃ paśūnapi / ekamekaṃ dvidhā kṛtvā mūḍhau vibhajataḥ sma tau // 10.6.175
ekā dāsī tayor āsītsāpi tābhyāṃ dvidhā kṛtā / tadbuddhvā daṇḍitau rājñā sarvasvaṃ tāvubhāvapi // 10.6.176
dvau lokau nāśayantyevaṃ mūrkhā mūrkhopadeśataḥ / tasmānmūrkhānna seveta prājñaḥ seveta paṇḍitān // 10.6.177
asaṃtoṣo 'pi doṣāya tathā cedaṃ niśamyatām / āsan pravrājakāḥ kecid bhikṣāsaṃtoṣapīvarāḥ // 10.6.178
tāndṛṣṭvā puruṣāḥ kecidanyonyaṃ suhṛdo 'bruvan / aho bhikṣāśino 'pyete pīnāḥ pravrājakā iti // 10.6.179
ekas teṣu tato 'vādīt kautukaṃ darśayāmi vaḥ / ahaṃ kṛśīkaromy etān bhuñjānān api pūrvavat // 10.6.180
ity uktvā sa nimantryaitān kramāt pravrājakān gṛhe / ekāhaṃ bhojayām āsa ṣaḍrasāhāram uttamam // 10.6.181
te 'tha mūrkhāstadāsvādaṃ smaranto bhaikṣabhojanam / na tathābhilaṣanti sma tena durbalatāṃ yayuḥ // 10.6.182
tataḥ pradarśya suhṛdāṃ dṛṣṭvā tatsaṃnidhau ca tān / pravrājakāṃstadāhāradāyī sa puruṣo 'bravīt // 10.6.183
tadā bhaikṣeṇa saṃtuṣṭā hṛṣṭapuṣṭā ime 'bhavan / adhunā tadasaṃtoṣaduḥkhāddurbalatāṃ gatāḥ // 10.6.184
tasmātprājñaḥ sukhaṃ vāñchansaṃtoṣe sthāpayenmanaḥ / lokadvaye 'py asaṃtoṣo duḥsahāśrāntaduḥkhadaḥ // 10.6.185
iti tenānuśiṣṭāste suhṛdo duṣkṛtāspadam / asaṃtoṣaṃ jahuḥ kasya satsaṅgo na bhavecchubhaḥ // 10.6.186
ayaṃ suvarṇamugdhaś ca devedānīṃ niśamyatām / pumān kaścij jalaṃ pātuṃ taḍāgamagamadyuvā // 10.6.187
sa jaḍo 'nokahasthasya svārṇacūḍasya pakṣiṇaḥ / suvarṇavarṇaṃ tatrāmbhasyapaśyatpratibimbakam // 10.6.188
suvarṇamiti matvā tadgrahītuṃ praviveśa tam / taḍāgaṃ na ca tatprāpa dṛṣṭanaṣṭaṃ cale jale // 10.6.189
āruhyāruhya ca jale sa tat paśyan praviśya tat / punaḥ punas taḍāgāmbho jighṛkṣur nāpa kiṃcana // 10.6.190
pitrā ca svena dṛṣṭo 'tha pṛṣṭo ninye gṛhaṃ jaḍaḥ / tāṃ dṛṣṭvā pratimāṃ toye khagaṃ vidrāvya bodhitaḥ // 10.6.191
nirvimarśā mṛṣājñānair muhyantyevamabuddhayaḥ / upahāsyāḥ pareṣāṃ ca śocyāḥ sveṣāṃ bhavanti ca // 10.6.192
ayaṃ cānyo mahāmūrkhavṛttānto 'tra niśamyatām / kasyāpyuṣṭro 'vasanno 'bhūdbhāreṇa vaṇijo 'dhvani // 10.6.193
sa bhṛtyānabravītkaṃciduṣṭraṃ gatvānyamānaye / kritvāhaṃ yo 'sya karabhasyārdhaṃ bhārādito haret // 10.6.194
meghāgame yathāvastrapeṭāsvetāsu na spṛśet / ambhaścasrmāṇi yuṣmābhis tathā kāryamiha sthitaiḥ // 10.6.195
ity uṣṭrapārśve 'vasthāpya bhṛtyāṃs tasmiṃs tato gate / vaṇijy akasmād unnamya prārebhe varṣituṃ ghanaḥ // 10.6.196
tathā kāryaṃ yathā nāmbhaḥ peṭācarmāṇi saṃspṛśet / iti naḥ svāminā proktamityālocyātha te jaḍāḥ // 10.6.197
kṛṣṭvā vastrāṇi peṭābhyas tais te tāny abhyaveṣṭayan / carmāṇi tena vastrāṇi vineśus tena vāriṇā // 10.6.198
pāpāḥ kimatra sakalo vastraugho nāśito 'mbhasā / ityāgato 'tha sa vaṇikkruddho bhṛtyānabhāṣata // 10.6.199
vayaivādiṣṭamudakātpeṭācarmābhir akṣaṇam / doṣas tatra ca ko 'smākamiti te 'pi tam abhyadhuḥ // 10.6.200
carmasvārdreṣu naśyanti vastrāṇīti mayoditam / vastrāṇām eva rakṣārthamuktaṃ vo na tu carmaṇām // 10.6.201
ity uktvā cānyakarabhanyastabhāro vaṇiktataḥ / sa gatvā svagṛhaṃ bhṛtyānsarvasvaṃ tānadaṇḍayat // 10.6.202
evam ajñātahṛdayās mūrkhāḥ kṛtvā viparyayam / ghnanti svārthaṃ parārthaṃ ca tādṛgdadati cottaram // 10.6.203
ayaṃ cāpūpikāmugdhaḥ saṃkṣepeṇa niśamyatām / krīṇāti smādhvagaḥ kaś citpaṇenāṣṭāvapūpakān // 10.6.204
teṣāṃ ca yāvat ṣaḍbhuṅkte tāvan mene na tṛptatām / saptamenātha bhuktena tṛptis tasyodapadyata // 10.6.205
tataścakranda sa jaḍo muṣito 'smi na kiṃ mayā / eṣa evādito bhukto 'pūpo yenāsmi tarpitaḥ // 10.6.206
nāśitāḥ kiṃ vṛthaivānye mayā haste na kiṃ kṛtāḥ / iti śocan kramāt tṛptim ajānañ jahase janaiḥ // 10.6.207
... / ... // 10.6.208
kaścid dāso hi vaṇijā mūrkhaḥ kenāpy abhaṇyata / rakṣes tvaṃ vipaṇīdvāraṃ kṣaṇaṃ geham viśāmy aham // 10.6.209
ity uktavati yāte 'smin vaṇiji dvārapaṭṭakam / vipaṇīto gṛhītvāṃse dāso draṣṭum agān naṭam // 10.6.210
āgacchaṃś ca tato dṛṣṭvā vaṇijā tena bhartsitaḥ / tvaduktaṃ rakṣitaṃ dvāraṃ mayedamiti so 'bravīt // 10.6.211
ity anarthāya śabdaikaparo 'tātparyavijjaḍaḥ / evaṃ ca mahiṣīmugdham apūrvaṃ śṛṇutādhunā // 10.6.212
kasyacinmahiṣaḥ kaiścidgrāmyair grāmasya bāhyataḥ / nītvā vaṭatalaṃ bhillavāṭe vyāpādya bhakṣitaḥ // 10.6.213
tena gatvātha vijñapto mahiṣasvāminā nṛpaḥ / grāmyānānāyayām āsa sa tānmahiṣabhakṣakān // 10.6.214
tatsamakṣaṃ sa rājāgre mahiṣasvāsmyabhāṣata / taḍāganikaṭe deva nītvā vaṭataroradhaḥ // 10.6.215
ebhir me mahiṣo hatvā bhakṣitaḥ paśyato jaḍaiḥ / tac chrutvānyeṣu teṣveko vṛddhamūrkho 'bravīdidam // 10.6.216
taḍāga eva nāsty asmin grāme na ca vaṭaḥ kvacit / mithyā vakty eṣa mahiṣaḥ kva hato bhakṣito 'sya vā // 10.6.217
śrutvaitanmahiṣasvāmī so 'bravīnāsti kiṃ vaṭaḥ / taḍāgaś ca sa pūrvasyāṃ diśi grāmasya tasya vaḥ // 10.6.218
aṣṭamyāṃ ca sa yuṣmābhir bhakṣito mahiṣo 'tra me / ity uktastena sa punarvṛddhamūrkho 'bravīdidam // 10.6.219
pūrvā digeva nāstyasmadgrāme nāpyaṣṭamī tithiḥ / etac chrutvā hasanrājā tamāhotsāhayañjaḍam // 10.6.220
tvaṃ satyavādī nāsatyaṃ kiṃcidvadasi tanmama / satyaṃ brūhi sa yuṣmābhiḥ kiṃ bhukto mahiṣo na vā // 10.6.221
etac chrutvā jaḍo 'vādīnmṛte pitari vatsaraiḥ / tribhir jāto 'smi tenaiva śikṣito 'smyuktipāṭavam // 10.6.222
tadasatyaṃ mahārāja na kadācidvadāmy aham / bhukto 'sya mahiṣo 'smābhir anyadvakti mṛṣāhyasau // 10.6.223
śrutvaitatsānugo rājā hāsaṃ roddhuṃ sa nāśakat / niryātya mahiṣaṃ tasya tāṃś ca grāmyānadaṇḍayat // 10.6.224
ity aguhyaṃ nigūhante guhyaṃ prakaṭayanti ca / maurkhyābhimānenādātum mūrkhāḥ pratyayam ātmani // 10.6.225
kaṃciddaridraṃ gṛhiṇī caṇḍī mūrkham abhāṣata / prataḥ pitṛgṛhaṃ yāsyāmyutsave 'mi nimantritā // 10.6.226
tattvayotpalamālaikā nānītā cetkuto 'pi me / tan na bhāryāsmi te nāpi bhartā mama bhavāniti // 10.6.227
tatas tadarthaṃ rātrau sa rājakīyasaro yayau / tatpraviṣṭaś ca ko 'sīti dṛṣṭvāpṛcchyata rakṣakaiḥ // 10.6.228
cakrāhvo 'smīti ca vadan baddhvā nītaḥ prage sa taiḥ / rājāgre pṛcchyamānaś ca cakravākarutaṃ vyadhāt // 10.6.229
tataḥ sa rājñā kathitaḥ svayaṃ pṛṣṭo 'nubandhataḥ / mūrkhaḥ kathitavṛttānto mukto dīno dayālunā // 10.6.230
kaścic ca mūḍhadhīrvaidyaḥ kenāpyūce dvijanmanā / kakudaṃ mama putrasya kubjasyābhyantaraṃ naya // 10.6.231
etac chrutvābravīdvaidyo daśa dehi paṇānmama / dadāmi te daśaguṇānsādhayāmi na cedidam // 10.6.232
evaṃ kṛtvā paṇaṃ tasmād gṛhītvā tān paṇān dvijāt / sa taṃ svedādibhiḥ kubjam arujat kevalaṃ bhiṣak // 10.6.233
na cāśakat spaṣṭayituṃ dadau daśaguṇān paṇān / ko hi kubjam ṛjūkartuṃ śaknuyād iha mānuṣam // 10.6.234
hāsāyaivamaśakyārthapratijñānavikatthanam / tadīdṛśair mūḍhamārgaiḥ saṃcareta na buddhimān // 10.6.235
iti bhadramukhāt sa gomukhākhyāt sacivān mugdhakathāṃ niśamya rātrau / naravāhanadattarājaputraḥ sumatiḥ prītamanās tutoṣa tasmai // 10.6.236
abhajac ca sa tatkathāvinodāc chanakaiḥ śaktiyaśaḥ samutsuko 'pi / śayanīyam upāgato 'tha nidrāṃ savayobhiḥ sahito nijair vayasyaiḥ // 10.6.237
tataḥ prātaḥ prabuddhas tāṃ sa śaktiyaśasaṃ priyām / naravāhanadatto 'tra dhyāyanvyākulatāṃ yayau // 10.7.1
tadvivāhāvadheḥ śeṣaṃ māsasya yugasaṃnibham / manvāno na ratiṃ lebhe navoḍhotkena cetasā // 10.7.2
tad buddhvā gomukhamukhāt snehāt tasya pitāntikam / vatsarājaḥ svasacivān prāhiṇot savasantakān // 10.7.3
tadgauravāttadhair ye ca tasminvatseśvarātmaje / vidagdho gomukho mantrī vasantakam uvāca tam // 10.7.4
yuvarājamanastuṣṭikarīmāryavasantaka / vicitrāṃ kāṃcidākhyāhi kathāmabhinavāmiti // 10.7.5
tato vasantako dhīmān kathāṃ vaktuṃ pracakrame / mālave śrīdharo nāma prakhyāto 'bhūd dvijottamaḥ // 10.7.6
utpadyete sma tasya dvau sadṛśau yamajau sutau / jyeṣṭho yaśodharo nāma tasya lakṣmīdharo 'nujaḥ // 10.7.7
yauvanasthau ca tau vidyāprāptaye bhrātarāvubhau / deśāntaraṃ pratasthāte sahitau pitṛsaṃjñayā // 10.7.8
kramātpathi vrajantau ca prāpatustau mahāṭavīm / ajalāmatarucchāyāṃ saṃtaptasikatācitām // 10.7.9
tatra yāntau parikrāntāvātapena tṛṣā ca tau / ekaṃ saphalasacchāyāṃ sāyaṃ saṃprāpatustarum // 10.7.10
mūle tasya taroścaikāṃ vāpīṃ pṛthagavasthitām / śītalasvacchasalilāṃ kamalāmodavāsitām // 10.7.11
tasyāṃ snātvā kṛtāhārau pītaśītāmbunirvṛtau / śilāpaṭṭopaviṣṭau ca kṣaṇaṃ viśrāmyataḥ sma tau // 10.7.12
astaṃ gate ravau saṃdhyām upāsya prāṇināṃ bhayāt / netuṃ niśāṃ bhrātarau tau tamāruruhatustarum // 10.7.13
niśāmukhe ca tatrādho vāpyāstasmājjalāntarāt / udgacchanti sma puruṣā bahavaḥ paśyatostayoḥ // 10.7.14
teṣāṃ cāśodhayatkaścidbhūmiṃ tāṃ kaścidālipat / kaścic ca tatra puṣpāṇi pañcavarṇānyavākirat // 10.7.15
kaś citkanakaparyaṅkamānīyātra nyaveśayast / kaś cittastāra tasmiṃś ca tūlikāṃ pracchadottarām // 10.7.16
kecitpuṣpāṅgarāgādi pānamāhāramuttamam / ānīya sthāpayāmāsurekadeśe tarostale // 10.7.17
tato vāpītalāttasmādrūpeṇa jitamanmathaḥ / udagātpuruṣaḥ khaḍgī divyābharaṇabhūṣitaḥ // 10.7.18
tasmiṃstatrāsanāsīne kḷptamālyānulepanāḥ / sarve parijanāstasyāṃ vāpyām eva mamajjire // 10.7.19
athojjagāra sa sukhādekāṃ bhavyākṛtiṃ priyām / vinītaveṣāṃ maṅgalyamālyābharaṇadhāriṇīm // 10.7.20
dvitīyāṃ cātirūpāḍhyāṃ sadvastrābharaṇojjvalām / te ca bhārye ubhe tasya paścimā vallabhā punaḥ // 10.7.21
tato 'tra ratnapātrāṇi nyasya pātradvaye tayoḥ / bhartuḥ sapatnyāś cāhāraṃ pānaṃ copānayat satī // 10.7.22
tayor bhuktavatoḥ sāpi bubhuje so 'tha tatpatiḥ / paryaṅkaśayanaṃ bheje tayā sākaṃ dvitīyayā // 10.7.23
anubhūya ratikrīḍāsukhaṃ nidrāṃ jagāma saḥ / ādyā ca bhāryā sā tasya pādasaṃvāhanaṃ vyadhāt // 10.7.24
dvitīyā sāpy anidraiva tasyābhūcchayane priyā / dṛṣṭvaitattau vipraputrau tarusthāvūcaturmithaḥ // 10.7.25
ko 'yaṃ syādavatīryaitatpādasaṃvāhikāmimām / etasya kila pṛcchāvaḥ sarve hy avikṛtā amī // 10.7.26
avatīryātha tau yāvadādyāṃ tām upasarpataḥ / yaśodharaṃ tayostāvaddvitīyā sā dadarśa tam // 10.7.27
utthāya śayanātpatyuḥ suptasyoddāmacāpalā / tam upetya surūpaṃ sā māṃ bhajasvetyabhāṣata // 10.7.28
pāpe tvaṃ paradārā me tavāhaṃ parapūruṣaḥ / tatkimevaṃ bravīṣīti tenoktā sābravītpunaḥ // 10.7.29
tvādṛśānāṃ śatenāhaṃ saṃgatā kiṃ bhayaṃ tava / na cetpratyeṣi paśyaitadaṅgulīyaśataṃ mama // 10.7.30
ekaikamaṅgulīyaṃ hi hṛtamekaikato mayā / ity uktvā svāñcalāttasmāyaṅgulīyānyadarśayat // 10.7.31
tato yaśodharo 'vādītsaṃgacchasva śatena vā / lakṣeṇa vā mama tvaṃ tu mātā nāhaṃ tathāvidhaḥ // 10.7.32
evaṃ nirākṛtā tena sā prabodhya patiṃ krudhā / yaśodharaṃ taṃ saṃdarśya jagāda rudatī śaṭhā // 10.7.33
anena pāpmanā supte tvayyahaṃ dhvaṃsitā balāt / tac chrutvaiva sa uttasthau khaḍgamākṛṣya tatpatiḥ // 10.7.34
athānyā sā satī bhāryā taṃ gṛhītvaiva pādayoḥ / abravīnmā kṛthā mithyā pāpaṃ śṛṇu vaco mama // 10.7.35
anayā pāpayā dṛṣṭvā tvatpārśvotthitayā haṭhāt / arthito 'yaṃ vaco nāsyāḥ sādhustatpratyapadyata // 10.7.36
mātā mama tvamity uktvā yadanena nirākṛtā / prābodhayadamarṣāttvāṃ vadhāyaitasya kopataḥ // 10.7.37
anayā matsamakṣaṃ ca rātriṣviha tarau sthitāḥ / hṛtāṅgulīyakā bhuktāḥ śatasaṃkhyāḥ prabho 'dhvagāḥ // 10.7.38
dveṣasaṃbhāvanabhayānmayā coktaṃ na jātu te / adya tvatpāpabhītyaivamavācyamaham abravam // 10.7.39
vastrāñcale 'ṅgulīyāni paśyāsyāḥ pratyayo na cet / na caiṣa me satīdharmo yadbhartaryanṛtaṃ vacaḥ // 10.7.40
satītvapratyayāyemaṃ prabhāvaṃ paśya me prabho / ity uktvā bhasma cakre sā taruṃ taṃ krodhavīkṣitam // 10.7.41
prasādadṛṣṭaṃ ca punastaṃ pūrvābhyadhikaṃ vyadhāt / taddṛṣṭvā sa cirādbhartā tuṣṭastām upagūḍhavān // 10.7.42
nirāsa ca dvitīyāṃ tāṃ chittvā nāsāṃ kugehinīm / aṅgulīyāni saṃprāpya tadvastrāntātsa tatpatiḥ // 10.7.43
kṣamayām āsa kila taṃ dṛṣṭvādhyayanapāṭhakam / yaśodharaṃ bhrātṛyutaṃ sanirvedo jagāda ca // 10.7.44
bhārye hṛdi nidhāyaite rakṣyāmīrṣyāvaśātsadā / tathāpyeṣā na śakitā pāpaikā rakṣituṃ mayā // 10.7.45
vidyutaṃ kaḥ sthirīkuryātko rakṣeccapalāṃ striyam / sādhvī yadi paraṃ svena śīlenaikena rakṣyate // 10.7.46
tadrakṣitā sā bhartāraṃ rakṣatyubhayalokayoḥ / yathānayā śāpavarakṣamayādyāsmi rakṣitaḥ // 10.7.47
etatprasādātkulaṭāsaṃgamo 'pagato mama / na copanatamatyugraṃ sadvipravadhapātakam // 10.7.48
ity uktvā sa tamaprākṣīdupaveśya yaśodharam / āgatau sthaḥ kutaḥ kutra vrajathaḥ kathyatāmiti // 10.7.49
tato yaśodharastasmai svavṛttāntaṃ nivedya saḥ / viśvāsaṃ prāpya papraccha tam apy evaṃ kutūhalāt // 10.7.50
na rahasyaṃ mahābhāga yadi tadbrūhi me 'dhunā / kastvamīdṛśi bhoge 'pi kiṃ ca te jalavāsitā // 10.7.51
tac chrutvā śrūyatāṃ vacmīty uktvā sa puruṣastadā / jalavāsī svavṛttāntam evaṃ vaktuṃ pracakrame // 10.7.52
himavaddakṣiṇo deśaḥ kaśmīrākhyo 'sti yaṃ vidhiḥ / svargakautūhalaṃ kartuṃ martyānām iva nirmame // 10.7.53
yatra vismṛtya kailāsaśvetadvīpasukhasthitim / svayaṃbhuvau sthānaśatāny adhyāsāte harācyutau // 10.7.54
vitastājalapūto yaḥ śūravidvajjanākulaḥ / ajeyaśchaladoṣāṇāṃ dviṣatāṃ balināmapi // 10.7.55
tatrāhaṃ bhavaśarmākhyo grāmavāsī kilābhavam / dvijātiputraḥ sāmānyo dvibhāryaḥ pūrvajanmani // 10.7.56
so 'haṃ kadācit saṃjātasaṃstavo bhikṣubhiḥ saha / upoṣaṇākhyaṃ niyamaṃ tacchāstroktaṃ gṛhītavān // 10.7.57
tasmin samāptaprāye ca niyame śayane mama / pāpā haṭhād upetyaikā bhāryā suptavatī kila // 10.7.58
tūrye tu yāme vismṛtya tadbrate tanniveṣaṇam / nidrāmohāttayā sākaṃ rataṃ sevitavānaham // 10.7.59
tanmātrakhaṇḍite tasminvrate 'haṃ jalapūruṣaḥ / ihādya jātas te dve ca bhārye jāte ihāpi me // 10.7.60
ekā sā kulaṭā pāpā dvitīyeyaṃ pativratā / khaṇḍitasyāpi tasyedṛkprabhāvo niyamasya me // 10.7.61
jātiṃ smarāmi yadyac ca rātrau bhogā mamedṛśāḥ / yadi nākhaṇḍayiṣyaṃ tadidaṃ syānme na janma tat // 10.7.62
ityākhyāya svavṛtāntamatithī tāvapūjayat / samṛṣṭabhojanair divyavastraiś ca bhrātarāvubhau // 10.7.63
tato 'sya sā satī bhāryā pūrvavṛttamavetya tat / vinyasya jānunī bhūmāv induṃ paśyantyabhāṣata // 10.7.64
bho lokapālāḥ satyaṃ cedahaṃ sādhvī pativratā / tadambubāsamukto 'dya svargaṃ yātveṣa me patiḥ // 10.7.65
ity uktavatyām evāsyāṃ khād vimānam avātarat / tadārūḍhau ca tau svargaṃ daṃpatī saha jagmatuḥ // 10.7.66
asādhyaṃ satyasādhvīnāṃ kimasti hi jagattraye / tau ca viprau tadālokya vismayaṃ yayatuḥ param // 10.7.67
nītvā ca rātriśeṣaṃ taṃ prabhāte sa yaśodharaḥ / lakṣmīdharaś ca viprau tau bhrātarau prasthitau tataḥ // 10.7.68
sāyaṃ ca nirjanāraṇye vṛkṣamūlamavāpatuḥ / jalaprepsū ca tasmāttau vṛkṣācchuśruvaturgiram // 10.7.69
he viprau tiṣṭhataṃ tāvadahamadya karomi vām / snānānnapānair ātithyaṃ gṛhaṃ me hy āgatau yuvām // 10.7.70
ity uktvā vyaramad vāk ca jajñe tatrāmbuvāpikā / athopatasthe tattīre vicitraṃ pānabhojanam // 10.7.71
kimetaditi sāścaryau tatas tau dvijaputrakau / snātvā vāpyāṃ yathākāmamāhārādyatra cakratuḥ // 10.7.72
tataḥ saṃdhyām upāsyaitau yāvattarutale sthitau / tāvac ca kāntaḥ puruṣastarostasmādavātarat // 10.7.73
sa cābhivāditastābhyāṃ vihitasvāgataḥ kramāt / upaviṣṭo dvijātibhyāṃ ko bhavānityapṛcchyata // 10.7.74
tataḥ sa puruṣo 'vādītpurāhaṃ durgato dvijaḥ / abhūvaṃ tasya me jātā daivācchramaṇasaṃgatiḥ // 10.7.75
kurvaṃstadupadiṣṭaṃ ca jātu vratam upoṣaṇam / śaṭhena sāyaṃ kenāpi bhojito 'smi balātpunaḥ // 10.7.76
tenāhaṃ khaṇḍitāttasmādvratājjāto 'smi guhyakaḥ / pūrṇaṃ yadyakariṣyaṃ tadabhaviṣyaṃ suro divi // 10.7.77
evaṃ mayoktaḥ svodanto yuvāṃ kathayataṃ tu me / kuto yuvāṃ kimetāṃ ca praviṣṭau stho marusthalīm // 10.7.78
tac chrutvā so 'bravīttasmai svavṛttāntaṃ yaśodharaḥ / tatas tau brāhmaṇau yakṣaḥ punarevam abhāṣata // 10.7.79
yadyevaṃ tadahaṃ vidyāḥ svaprabhāvāddadāmi vām / kṛtavidyau gṛhaṃ yātaṃ videśabhramaṇena kim // 10.7.80
ity uktvā sa dadau tābhyāṃ vidyāstau ca tadaiva tāḥ / tatprabhāvājjagṛhatuḥ so 'tha yakṣo jagāda tau // 10.7.81
ekāmidānīṃ yāce 'haṃ bhavadbhyāṃ gurudakṣiṇām / yuvābhyāṃ matkṛte kāryaṃ vratametadupoṣaṇam // 10.7.82
satyābhibhāṣaṇaṃ brahmacaryaṃ devapradakṣiṇām / bhojanaṃ bhikṣuvelāyāṃ manasaḥ saṃyamaḥ kṣamā // 10.7.83
ekarātraṃ vidhāyaitadarpaṇīyaṃ phalaṃ mayi / pūrṇavrataphalaṃ yena divyatvaṃ prāpnuyāmaham // 10.7.84
ityūcivānvinamrābhyāṃ tābhyāṃ yakṣas tatheti saḥ / viprābhyāṃ pratipannārthastatraivāntardadhe tarau // 10.7.85
tau cāprayāsasiddhārthau prahṛṣṭau bhrātarāvubhau / rātriṃ nītvā parāvṛttya svamevājagmaturgṛham // 10.7.86
tatrākhyāya svavṛttāntamānandya pitarau nijau / upoṣaṇavrataṃ tattau yakṣapuṇyāya cakratuḥ // 10.7.87
athaitya sa gururyakṣo vimānastho jagāda tau / yuṣmatprasādād devatvaṃ prāpto 'smy uttīrya yakṣatām // 10.7.88
tadātmārthamidaṃ kāryaṃ yuvābhyām apitadvratam / bhavitā yena devatvaṃ dehānte yuvayor iti // 10.7.89
akṣīṇārthāv idānīṃ ca varān mama bhaviṣyathaḥ / ity uktvā sa vimānena kāmacārī yayau divam // 10.7.90
tato yaśodharo lakṣmīdharaś ca bhrātarāv ubhau / kṛtvā vrataṃ tatprāptārthavidyāv āstāṃ yathāsukham // 10.7.91
evaṃ dharmapravṛttānāṃ śīlaṃ kṛcchre 'py amuñcatām / devatā api rakṣanti kurvantīṣṭārthasādhanam // 10.7.92
itthaṃ vasantakākhyātakathādbhutavinoditaḥ / vatseśvarasutaḥ prepsuḥ sa śaktiyaśasaṃ priyām // 10.7.93
āhārasamaye pitrā samāhūtastadantikam / naravāhanadatto 'tha yayau svasacivaiḥ saha // 10.7.94
athānurūpaṃ bhuktvā ca tatra sāyaṃ svamandiram / vayasyaiḥ sa nijaiḥ sākamāyayau gomukhādibhiḥ // 10.7.95
tatra taṃ gomukho bhūyo vinodayitum abravīt / śrūyatāmimamanyaṃ vo devākhyāmi kathākramam // 10.7.96
āsīdvalīmukho nāma paribhraṣṭaḥ svayūthataḥ / udumbaravane tīre vāridhervānararṣabhaḥ // 10.7.97
tasya bhakṣayato hastāścyutamekamudumbaram / jaghāsa śiśumāro 'tra vārirāśijalāśrayaḥ // 10.7.98
tatphalāsvādahṛṣṭaś ca sa pracakre kalaṃ ravam / yadrasātsa bahūnyasmai phalāni kapirakṣipat // 10.7.99
tathaiva cākṣipannityaṃ phalāni sa tathaiva ca / śiśumāro rutaṃ cakre jajñe sakhyaṃ tatas tayoḥ // 10.7.100
tenānvahaṃ taṭasthasya jalastho nikaṭe kapeḥ / śiśumāro dinaṃ sthitvā sa sāyaṃ svagṛhaṃ yayau // 10.7.101
jñātārthā tasya bhāryā ca sadā virahadaṃ divā / kapisakhyamanicchantī māndyavyājamaśiśriyat // 10.7.102
brūhi priye kimasvāsthyaṃ tava kena ca śāmyati / ityārtastaṃ sa papraccha śiśumāraḥ priyāṃ muhuḥ // 10.7.103
nirbandhapṛṣṭāpi yadā na sā prativaco dadau / rahasyajñā sakhī tasyāstadā taṃ pratyabhāṣata // 10.7.104
yady api tvaṃ na kuruṣe necchatyeṣā tathāpy aham / bravīmi vibudhaḥ khedaṃ janānāṃ nihnute katham // 10.7.105
sa tādṛgasyā bhāryāyāstavotpanno mahāgadaḥ / vinā vānarahṛtpadmayūṣaṃ na śamameti yaḥ // 10.7.106
ity uktaḥ sa priyāsakhyā śiśumāro vyacintayat / kaṣṭaṃ vānarahṛtpadmaṃ kutaḥ saṃprāpnuyām aham // 10.7.107
sakhyuḥ karomi ceddrohaṃ kapestatkiṃ mamocitam / sakhyā kimathavā bhāryā prāṇebhyo 'py adhikapriyā // 10.7.108
ityālocya svabhāryāṃ tāṃ śiśumāro jagāda saḥ / tarhyānayāmyakhaṇḍaṃ te kapiṃ kiṃ dūyase priye // 10.7.109
ity uktvā sa yayau yasya mittrasya nikaṭaṃ kapeḥ / kathāprasaṅgamutpādya tam evamavadatkapim // 10.7.110
adyāpi na sakhe dṛṣṭaṃ gṛhaṃ bhāryā ca me tvayā / tadehi tatra gacchāvo viśramāyaikam apy ahaḥ // 10.7.111
bhujyate yatra nānyonyaṃ gṛhametya nirargalam / pradṛśyante na dārāś ca kaitavaṃ tan na sauhṛdam // 10.7.112
iti pratārya jaladhāvavatāryāvalambya ca / vānaraṃ śiśumāras taṃ gantuṃ pravavṛte 'tra saḥ // 10.7.113
gacchantaṃ taṃ sa dṛṣṭvā ca vānaraścakitākulam / sakhe 'nyādṛśamadya tvāṃ paśyāmīti sa pṛṣṭavān // 10.7.114
nirbandhenātha pṛcchantaṃ matvā hastasthitaṃ ca tam / plavaṃgamaṃ jagādaivaṃ śiśumāro jaḍāśayaḥ // 10.7.115
asvasthā me sthitā bhāryā sā ca pathyopayogi mām / yācate kapihṛtpadmaṃ tenādya vimanāḥ sthitā // 10.7.116
śrutvaitatsa vacas tasya kapiḥ prājño vyacintayat / hantaitadarthamānītaḥ pāpenāhamihāmunā // 10.7.117
aho strīvyasanākrānto mittradrohe 'yamudyataḥ / kiṃ vā dantaiḥ svamāṃsāni bhūtagrasto na khādati // 10.7.118
itthaṃ saṃcintya ca prāha śiśumāraṃ sa vānaraḥ / yadyevaṃ tattvayaitanme kiṃ noktaṃ prathamaṃ sakhe // 10.7.119
āgamiṣyaṃ svamādāya hṛtpadmaṃ tvatpriyākṛte / vāsodumbaravṛkṣe hi tadidānīṃ mama sthitam // 10.7.120
tac chrutvā śiśumārastamārto mūrkho 'bravīdidam / tarhyetadānayaihi tvamudumbarataroriti // 10.7.121
ānināyāmbudhestīraṃ śiśumāraḥ punaḥ sa tam / tatra tenāntakeneva muktaḥ sa ca kapistaṭam // 10.7.122
utpatyāruhya vṛkṣāgraṃ śiśumāram uvāca tam / gaccha re mūrkha hṛdayaṃ dehādbhavati kiṃ pṛthak // 10.7.123
mayaivaṃ mocito hy ātmā na cātraiṣyāmyahaṃ punaḥ / kimatra na śrutā mūrkha gardabhākhyāyikā tvayā // 10.7.124
āsīdgomāyusacivaḥ siṃhaḥ ko'pi vane kva cit / ... // 10.7.125
sa jātvākheṭakāyātenātra bhūpena kenacit / āhato hetibhir jīvan katham apy aviśudguhām // 10.7.126
tatra sthitaṃ gate tasmin rājñy anāhāraniḥsaham / taccheṣāmiṣavṛttiḥ san gomāyuḥ sacivo 'bhyadhāt // 10.7.127
nirgatya kiṃ yathāśakti nāhāraṃ cinuṣe prabho / sīdatyeva śarīraṃ te samaṃ parijanena yat // 10.7.128
ity uktaḥ sa sṛgālena tena siṃho jagāda tam / sakhe nāhaṃ vraṇākrāntaḥ śaknomi bhramituṃ kva cit // 10.7.129
svarasya karṇahṛdayaṃ bhakṣyaṃ prāpnomi cedaham / tanme vraṇāni rohanti prakṛtistho bhavāmi ca // 10.7.130
tadānaya kuto 'pi tvaṃ gatvā gardabhamāśu me / ity uktastena gomāyuḥ sa tatheti yayau tataḥ // 10.7.131
bhramañjalāntike labdhvā rajakasya sa gardabham / prītyevopetya vakti sma durbalaḥ kiṃ bhavāniti // 10.7.132
kṛśībhūto 'smi rajakasyāsya bhāraṃ vahansadā / ity uktavantaṃ ca kharaṃ tam uvāca sa jambukaḥ // 10.7.133
iha kiṃ vahasi kleśamehi tvāṃ prāpayāmy aham / vanaṃ svargasukhaṃ yatra kharībhiḥ saha vardhase // 10.7.134
tac chrutvā sa tathety uktvā gardabho bhogalolupaḥ / vanaṃ siṃhasya tasyāgāttena gomāyunā saha // 10.7.135
taṃ ca dṛṣṭvaiva tasyaitya pṛṣṭhato gardabhasya saḥ / siṃho dadau karāghātaṃ prāṇavaiklavyadurbalaḥ // 10.7.136
sa tena vīkṣitastrastaḥ palāyya sahasā kharaḥ / āgacchanna ca taṃ siṃho 'py apatadvihvalākulaḥ // 10.7.137
siṃhastvasiddhakāryaḥ svāṃ tvaritaṃ prāviśadguhām / tatas taṃ jambuko mantrī sopālambham abhāṣata // 10.7.138
na hato gardabho 'pyeṣa varākaścettvayā prabho / hariṇādivadhe kā tadvārtā tava bhaviṣyati // 10.7.139
tac chrutvā so 'bravītsiṃho yathā vetsi tathā punaḥ / tamānaya kharaṃ tāvat sajjo bhūtvā nihanmy aham // 10.7.140
iti sa preṣitastena punaḥ siṃhena jambukaḥ / gatvā kharaṃ tamavadadvidrutaḥ kiṃ bhavāniti // 10.7.141
ahaṃ sattvena kenāpi tāḍito 'treti vādinam / taṃ ca bhūyaḥ sa gomāyurvihasya kharam abravīt // 10.7.142
mithyaiva vibhramo dṛṣṭastvayā na tvatra tādṛśam / sattvamasti sukhaṃ hy atra vasāmy ahamapīdṛśaḥ // 10.7.143
tadehyeva mayā sākaṃ tannirbādhasukhaṃ vanam / iti tadvacasā mūḍhastatrāgātsa kharaḥ punaḥ // 10.7.144
āgataṃ taṃ ca dṛṣṭvaiva sa nirgatya guhāmukhāt / nipatya pṛṣṭhe nyavadhīnmṛgārirdāritaṃ nakhaiḥ // 10.7.145
nikṛtya gardabhaṃ taṃ ca sthāpayitvā ca rakṣakam / tasya taṃ jambukaṃ śrāntaḥ siṃhaḥ snātuṃ jagāma saḥ // 10.7.146
tatkālaṃ jambukas tasya sa māyāvī kharasya tat / bhakṣayām āsa hṛdayaṃ karṇau cāpy ātmatṛptaye // 10.7.147
snātvāgatas tathābhūtaṃ taṃ dṛṣṭvā gardabhaṃ hariḥ / kva karṇau hṛdayaṃ cāsyetyapṛcchattaṃ ca jambukam // 10.7.148
jambukaḥ so 'py avādīttamakarṇahṛdayaḥ prabho / prāgevāsītkathaṃ gatvāpyāgacchedanyathā hy ayam // 10.7.149
tac chrutvā sa tathaivaitanmatvā kesaryabhakṣayat / tanmāṃsam anyat taccheṣaṃ jambuko 'pi cakhāda saḥ // 10.7.150
ityākhyāya kapirbhūyaḥ śiśumāram uvāca tam / tannātraiṣyāmyahaṃ bhūyaḥ kariṣyāmi kharāyitam // 10.7.151
evaṃ tasmātkapeḥ śrutvā śiśumāro yayau gṛham / mohādasiddhaṃ bhāryārthaṃ śocanmittraṃ ca hāritam // 10.7.152
tatsakhyāpagamāccāsya bhārya prakṛtimāyayau / kapiḥ so 'py ambudhestīre cacāra ca yathāsukham // 10.7.153
tadevaṃ viśvasennaiva buddhimāndurjane jane / durjane kṛṣṇasarpe ca kuto viśvāsataḥ sukham // 10.7.154
ityākhyāya kathāsṃ mantrī gomukhaḥ punareva saḥ / naravāhanadattaṃ taṃ nijagāda vinodayan // 10.7.155
śṛṇvidānīṃ kramādanyānupahāsyānimāñjaḍān / tatremaṃ śṛṇu gāndharvaparitoṣakaraṃ jaḍam // 10.7.156
kaścidgāndharvikenāḍhyo gītavādyena toṣitaḥ / bhāṇḍāgārikamāhūya tatsamakṣam abhāṣata // 10.7.157
dehi gāndharvikāyāsmai dve sahasre paṇān iti / evaṃ karomīty uktvā ca sa bhāṇḍāgāriko yayau // 10.7.158
gāndharviko 'tha gatvā tān paṇāṃs tasmād ayācata / na cāsmai sthitasaṃvittān paṇān bhāṇḍāriko dadau // 10.7.159
athāḍhyastena vijñaptastatkṛte vaiṇikena saḥ / uvāca kiṃ tvayā dattaṃ yena pratidadāni te // 10.7.160
vīṇāvādyena me kṣipraṃ tvayā śrutisukhaṃ kṛtam / tathaiva dānavākyena kṛtaṃ kṣipraṃ mayāpi te // 10.7.161
tac chrutvā vihatāśo 'pi hasitvā vaiṇiko yayau / kīnāśoktyāsnayā kiṃ na hāso grāvṇo 'pi jāyate // 10.7.162
bhautaśiṣyadvayaṃ cedaṃ devedānīṃ niśamyatāsm / guroḥ kasyapyabhūtāṃ dvau śiṣyāvanyonyamatsarau // 10.7.163
tayor eko guros tasya dakṣiṇaṃ pādamanvaham / abhyañjankṣālayām āsa vāmaṃ pādaṃ tathetaraḥ // 10.7.164
dakṣiṇābhyañjake jātu grāmaṃ saṃpreṣite guruḥ / abhyaktavāmapādaṃ taṃ dvitīyaṃ śiṣyam abhyadhāt // 10.7.165
tvam eva dakṣiṇaṃ pādamabhyajya kṣālayādya me / śrutvaitanmūrkhaśiṣyo 'sau guruṃ svair am abhāṣata // 10.7.166
pratipakṣasya saṃbandhī na pādo 'bhyaṅgya eṣa me / evam uktavataścāsya nirbandhaṃ so 'karodguruḥ // 10.7.167
tato vipakṣatacchiṣyaroṣād ādāya tasya tam / guroḥ śiṣyaḥ sa caraṇaṃ balād grāvṇā ca bhagnavān // 10.7.168
muktākrande gurau tasmin kuśiṣyo 'nyaiḥ praviśya saḥ / tāḍyamānaḥ saśokena guruṇā tena mocitaḥ // 10.7.169
anyedyuḥ so 'paraḥ śiṣyaḥ prāpto grāmād vilokya tām / aṅghripīḍāṃ guroḥ pṛṣṭavṛttāntaḥ prajvalan krudhā // 10.7.170
nāhaṃ bhanajmi kiṃ pādaṃ tasya saṃbandhinaṃ dviṣaḥ / ityākṛṣya dvitīyāṅghrīṃ guros tasya babhañja saḥ // 10.7.171
tato 'tra tāḍyamāno 'nyair api bhagnobhayāṅghriṇā / guruṇā tena kṛpayā duḥśiṣyaḥ so 'py amocyata // 10.7.172
sarvadveṣyopahāsyau tau śiṣyau dvau yayatus tataḥ / guruś ca svakṣamāślāghyaḥ svasthaḥ so 'py abhavatkramāt // 10.7.173
evamanyonyavidviṣṭo mūrkhaḥ parijanaḥ prabho / svāmino 'rthaṃ nihantyeva na cātmahitamaśnute // 10.7.174
ayaṃ ca dviśiraḥsarpavṛttānto 'py avadhāryatām / kasyāpy aher dve śirasī abhūtām agrapucchayoḥ // 10.7.175
paucchaṃ śirastvabhūdandhaṃ cakṣuṣmatprakṛtaṃ punaḥ / ahaṃ mukhyamahaṃ mukhyamityāsīdāgrahastayoḥ // 10.7.176
sarpastu prakṛteneva mukhena vicacāra saḥ / ekadāsya śiraḥ paucchaṃ mārge kaṣṭamavāpa tat // 10.7.177
veṣṭayitvā dṛḍhaṃ tac ca sarpasyāsyāruṇadgatim / tatas tadbalavanmene sa sarpo 'graśirojayi // 10.7.178
tenaiva cāndhena tataḥ sa mukhena bhramannahiḥ / avaṭe 'gnau paribraṣṭo mārgādṛṣṭeradahyata // 10.7.179
evaṃ guṇasya ye 'lpasya bahavo nāntaraṃ viduḥ / te hīnaguṇasaṅgena mūḍhā yānti parābhavam // 10.7.180
imaṃ ca śṛṇutedānīṃ bhautam taṇḍulabhakṣakam / agāt kaścit pumān mūrkhaḥ prathamaṃ śvāśuraṃ gṛham // 10.7.181
sa tatra taṇḍulāñ śvaśrvā pākārthaṃ sthāpitān sitān / dṛṣṭvā bhakṣayituṃ teṣāṃ muṣṭiṃ prākṣipad ānane // 10.7.182
tatkṣaṇādāgatāyāṃ ca śvaśrvāṃ mūrkhaḥ sa taṇḍulān / nāśakattānnigirituṃ na cāpy udgirituṃ hriyā // 10.7.183
tatpīnocchūnagallaṃ ca nirālāpamavetya tam / tadrogaśaṅkayāhūya tacchvaśrūḥ patimānayat // 10.7.184
so 'pyālokya nināyāśu vaidyaṃ vaidyo 'py apāṭayat / śophaśaṅkī hanuṃ tasya mūḍhasyākramya mastakam // 10.7.185
niryayurlokahāsena samaṃ tasya ca taṇḍulāḥ / ityakāryaṃ karotyajño na ca jānāti gūhitum // 10.7.186
kecic ca dārakā mūrkhā dṛṣṭadohā gavādiṣu / gardabhaṃ prāpya saṃrudhya dogdhumārebhire rasāt // 10.7.187
kaściddudoha kaścic ca kṣīrakuṇḍamadhārayat / ahaṃ prathamikānyeṣāṃ payaḥ pātumavartata // 10.7.188
na ca te lebhir e kṣīraṃ kurvanto 'pi pariśramam / avastuni kṛtakleśo mūrkho yātyavahāsyatām // 10.7.189
kaścic ca deva mūrkho 'bhūdvipraputraḥ pitā ca tam / sāyaṃ jagāda gantavyo grāmaḥ putra tvayā prage // 10.7.190
śrutvetyapṛṣṭvā kāryaṃ taṃ pitaraṃ prātareva saḥ / gatvā vṛthaiva taṃ grāmaṃ sāyamāgātkṛtaśramaḥ // 10.7.191
grāmaṃ gatvāhamāyāta ityāha pitaraṃ ca saḥ / gate tvayi na kiṃ siddhamiti cāha sa tatpitā // 10.7.192
tadeti nirabhiprāyaceṣṭito lokahāsyatām / mūrkho 'nubhavati kleśaṃ na kāryaṃ kurute punaḥ // 10.7.193
ityākarṇya kathāṃ pradhānasacivācchikṣāvatīṃ gomukhād ātmānaṃ ca nivedya śaktiyaśasaḥ saṃprāptibaddhaspṛham / bhūyiṣṭhāṃ ca gatāmavetya rajanīṃ vatseśvarasyātmajo nidrāmudritalocanaḥ sa śayanaṃ bheje vayasyair yataḥ // 10.7.194
tato 'nyedyuḥ punarnaktaṃ nijavāsagṛhe sthitam / naravāhanadattaṃ taṃ dayitāprāptisotsukam // 10.8.1
vatseśvarasutaṃ mantrī tanniyogāt sa gomukhaḥ / vinodayan kathās tasya kramād evam avarṇayat // 10.8.2
babhūva devaśarmākhyo brāhmaṇo nagare kva cit / tasyābhūd devadatteti gehinī sadṛśānvayā // 10.8.3
dhṛtagarbhā ca sā tasya kālena suṣuve sutam / daridro 'pi sa taṃ mene nidhiṃ labdham iva dvijaḥ // 10.8.4
sūtakānte ca sā tasya bhāryā snātumagānnadīm / devaśarmā sa tasthau tu gṛhe rakṣansutaṃ śiśum // 10.8.5
tāvadāhvāyikā tasya rājāntaḥpurato drutam / ceṭikā brāhmaṇasyāgātsvastivācanajīvinaḥ // 10.8.6
tataḥ sa dakṣiṇālobhānnakulajṃ rakṣakaṃ śiśoḥ / sthāpayitvā yayau gehe ciramābālyavardhitam // 10.8.7
tasmin gate 'trākasmāc ca śiśos tasyāntikāgatam / sarpam ālokya nakulaḥ svāmibhaktyā jaghāna tam // 10.8.8
atha taṃ devaśarmāṇamāgataṃ vīkṣya dūrataḥ / sarpāsrasikto nakulo hṛṣṭo 'sya niragātpuraḥ // 10.8.9
sa devaśarmā tadrūpaṃ taṃ dṛṣṭvaivāśmanāvadhīt / dhruvaṃ sa bālaḥ putro me hato 'neneti saṃbhramāt // 10.8.10
praviśya cāntar dṛṣṭvā taṃ bhujagaṃ nakulāhatam / jīvantaṃ ca sthitaṃ bālaṃ brāhmaṇo 'ntar atapyata // 10.8.11
avicāryopakārī sa nakulaḥ kiṃ hatastvayā / ity upālabhatāyātā bhāryāpi tadavetya tam // 10.8.12
tasmān na buddhimān kuryāt sahasā deva kiṃcana / sahasā ceṣṭamāno hi hanyate lokayor dvayoḥ // 10.8.13
kurvaṃścāvidhinā karma virodhiphalamaśnute / tathā ca vāyunākrāntadehaḥ ko 'py abhavatpumān // 10.8.14
bastyarthamauṣadhaṃ dattvā babhāṣe jātu taṃ bhiṣak / tvaṃ peṣayaitatsvagṛhaṃ gatvā yāvadupaimy aham // 10.8.15
evam uktvā gato vaidyo yāvac cirayati kṣaṇam / tāvattadauṣadhaṃ piṣṭvā mūrkho 'sau vāriṇāpibat // 10.8.16
utpannavyapadaṃ tena tamāgatya bhiṣaktataḥ / sa dattvā vamanaṃ kṛcchrānmṛtakalpamajīvayat // 10.8.17
bastyauṣadhaṃ gude mūrkha dīyate na tu pīyate / ahaṃ pratīkṣitaḥ kiṃ netyupālabhyata tena saḥ // 10.8.18
itīṣṭam apy aniṣṭāya jāyate 'vidhinā kṛtam / tasmānna vidhimutsṛjya prājñaḥ kurvīta kiṃcana // 10.8.19
aprekṣāpūrvakārī ca nindyate 'vadyakṛtkṣaṇāt / tathā ca kutracitkaścijjaḍabuddhirabhūtpumān // 10.8.20
tasya deśāntaraṃ jātu gacchato 'nvāgataḥ sutaḥ / aṭavyāṃ vāsite cārthe viveśa viharanvanam // 10.8.21
pāṭito markaṭaiḥ so 'tra kṛcchrājjīvannupetya tam / ṛkṣānabhijñaḥ pitaraṃ pṛcchantamavadajjaḍaḥ // 10.8.22
vane 'smi pāṭitaḥ kaiścillomaśaiḥ phalabhakṣibhiḥ / tac chrutvā krodhakṛṣṭāsistatpitā tadvanaṃ yayau // 10.8.23
dṛṣṭvā phalāny ādadānāñ jaṭilāṃs tatra tāpasān / so 'bhyadhāvatkṣato 'mībhiḥ suto me lomaśair iti // 10.8.24
ṛkṣaiste pāṭitaḥ putro maddṛṣṭair mā vadhīrmunīn / ityavāryata pānthena tadvadhātso 'tha kenacit // 10.8.25
tataḥ sa daivād uttīrṇaḥ pātakāt sārtham āgataḥ / tan na jātucidaprekṣāpūrvakārī bhaved budhaḥ // 10.8.26
kimanyatsarvadā bhāvyaṃ jantunā kṛtabuddhinā / lokopahasitāḥ śaśvatsīdantyeva hy abuddhayaḥ // 10.8.27
tathā ca nirdhanaḥ kaś citprāptavānadhvani vrajan / sārthavāhasya kasyāpi cyutāṃ hemabhṛtāṃ dṛtim // 10.8.28
sa mūḍhastāṃ gṛhītvaiva na jagāmānyato 'pi ca / sthitvā tatraiva saṃkhyātumārebhe hema tac ca tat // 10.8.29
tāvat smṛtvā hayārūḍhaḥ pratyāgatya sa satvaram / sārthavāho 'sya hṛṣṭasya hemabhastrāṃ jahāra tām // 10.8.30
tataḥ sa dṛṣṭanaṣṭārthaḥ śocan prāyād adhomukhaḥ / prāpto 'py arthaḥ kṣaṇād eva hāryate mandabuddhinā // 10.8.31
kaścic ca pārvaṇaṃ candraṃ didṛkṣuḥ kenacijjaḍaḥ / aṅgulyabhimukhaṃ paśyetyūce dṛṣṭanavendunā // 10.8.32
sa hitvā gaganaṃ tasyaivāṅguliṃ tāṃ vilokayasn / tasthau na cendumadrākṣīdadrākṣīddhasato janān // 10.8.33
prajñayā sādhyate 'sādhyaṃ tathā ca śrūyatāsṃ kathā / kācid grāmāntaraṃ nārī gantuṃ prāvartataikakā // 10.8.34
pathi sā ca jighṛkṣantamakasmādetya vānaram / vañcayantī muhurvṛkṣaṃ saṃśritā paryavartata // 10.8.35
sa taṃ tasyāstaruṃ mūḍho bhujābhyāṃ kapirāvṛṇot / sāpy asya bāhū hastābhyāṃ tatraivāpīḍayattarau // 10.8.36
tāvac ca tasmin niḥspande jātakrodhe ca vānare / pathā tenāgataṃ kaṃcid ābhīraṃ strī jagāda sā // 10.8.37
mahābhāga gṛhāṇemaṃ kṣaṇaṃ bāhvoḥ plavaṃgamam / yāvadvastraṃ ca veṇīṃ ca visrastāṃ saṃvṛṇomy aham // 10.8.38
evaṃ karomi bhajase yadi māmiti tena sā / uktānumene tāvattatso 'tha taṃ kapimagrahīt // 10.8.39
tato 'sya kṣurikāṃ kṛṣṭvā sā strī hatvā ca taṃ kapim / ekāntamehīty uktvā tamābhīraṃ dūramānayat // 10.8.40
militeṣv atha sārtheṣu taṃ vihāyaiva taiḥ saha / sā jagāmepsitagrāmaṃ prajñārakṣitaviplavā // 10.8.41
itthaṃ prajñaiva nāmeha pradhānaṃ lokavartanam / jīvatyarthadaridro 'pi dhīdaridro na jīvati // 10.8.42
idānīṃ śṛṇu devaitāṃ vicitrāmadbhutāṃ kathām / ghaṭakarparanāmānau caurāvāstāṃ pure kva cit // 10.8.43
tayoḥ sa karparo jātu bahirnyasya ghaṭaṃ niśi / saṃdhiṃ dattvā nṛpasutāvāsaveśma praviṣṭavān // 10.8.44
tatra koṭhasthitaṃ taṃ sā vinidrā rājakanyakā / dṛṣṭvaiva sadyaḥ saṃjātakāmā svair am upāhvayat // 10.8.45
rantvā ca tena sākaṃ sā dattvā cārthaṃ tam abravīt / dāsyāmyanyatprabhūtaṃ te punareṣyasi cediti // 10.8.46
tato nirgatya vṛttāntamākhyāyārthaṃ samarpya ca / vyasṛjatprāpya rājārthaṃ ghaṭaṃ gehaṃ sa karparaḥ // 10.8.47
svayaṃ tadaivaṃ tu punarviveśāntaḥpuraṃ sa tat / ākṛṣṭaḥ kāmalobhābhyāmapāyaṃ ko hi paśyati // 10.8.48
tatraiṣa surataśrāntaḥ pānamattastayā saha / rājaputryā samaṃ supto na bubodha gatāṃ niśām // 10.8.49
prātaḥ praviṣṭair labdhvā sa baddhvāntaḥpurarakṣibhiḥ / rājñe niveditaḥ so 'pi krudhā tasyādiśadbadham // 10.8.50
yāvat sa nīyate vadhyabhuvaṃ tāvat sakhāsya saḥ / rātrāvanāgatasyāgādanveṣṭuṃ padavīṃ ghaṭaḥ // 10.8.51
tamāgataṃ sa dṛṣṭvātha ghaṭaṃ karparakaḥ punaḥ / hṛtvā rājasutāṃ rakṣerityāha sma svasaṃjñayā // 10.8.52
ghaṭenāṅgīkṛteccho 'tha saṃjñayaiva sa karparaḥ / nītvollambya tarau kṣipraṃ vadhakair avaśo hataḥ // 10.8.53
tato gatvā ghaṭo gehamanuśocanniśāgame / bhittvā suraṅgāṃ prāvikṣatsa tadrājasutāgṛham // 10.8.54
tatraikakāṃ saṃyamitāṃ dṛṣṭopetya jagāda saḥ / tvatkṛte 'dya hatasyāhaṃ karparasya sakhā ghaṭaḥ // 10.8.55
apanetum itas tvāṃ ca tatsnehād aham āgataḥ / tad ehi yāvan nāniṣṭaṃ kiṃcit te kurute pitā // 10.8.56
ity ukte tena sā hṛṣṭā rājaputrī tatheti tat / pratipede sa caitasyā bandhanāni nyavārayat // 10.8.57
tatas tayā samaṃ sadyaḥ samarpitaśarīrayā / nirgatya sa yayau cauraḥ svaniketuṃ suruṅgayā // 10.8.58
prātaś ca khātadurlakṣyasuruṅgeṇa nijāṃ sutām / kenāpyapahṛtāṃ buddhvā sa rājā samacintayat // 10.8.59
dhruvaṃ tasyāsti pāpasya nigṛhītasya bāndhavaḥ / kaś citsāhasiko yena hṛtaivaṃ sā sutā mama // 10.8.60
iti saṃcintya nṛpatiḥ sa karparakalevaram / rakṣituṃ sthāpayām āsa svabhṛtyānabravīc ca tān // 10.8.61
yaḥ śocannimamāgacchetkartuṃ dāhādikaṃ ca vaḥ / avaṣṭabhyastato lapsye pāpāṃ tāṃ kuludūṣikām // 10.8.62
iti rājñā samādiṣṭā rakṣiṇo 'tra tatheti te / rakṣantas tasthur aniśaṃ tatkarparakalevaram // 10.8.63
tat so 'nviṣya ghaṭo buddhvā rājaputrīm uvāca tām / priye bandhuḥ sakhā yo 'bhūt paramaḥ karparo mama // 10.8.64
yatprasādān mayā prāptā tvaṃ sasadratnasaṃcayā / snehānṛṇyamakṛtvāsya nāsti me hṛdi nirvṛtiḥ // 10.8.65
tattaṃ gatvānuśocāmi prekṣamāṇaḥ svayuktitaḥ / kramāc ca saṃskaromyagnau tīrthe 'syāsthīni ca kṣipe // 10.8.66
bhayaṃ mā bhūc ca te nāhamabuddhiḥ karparo yathā / ity uktvā tāṃ tadaivābhūtsa mahāvrativeṣabhṛt // 10.8.67
sa dadhyodanamādāya kasrpare karparāntikam / mārgāgata ivopāgāccakre 'tra skhalitaṃ ca saḥ // 10.8.68
nipātya hastād bhaṅktvā ca taṃ sadadhyann akarparam / hā karparāmṛtabhṛtetyādi tat tac chuśoca saḥ // 10.8.69
rakṣino menare tac ca bhinnabhāṇḍānuśocanam / kṣaṇāc ca gṛhamāgatya rājaputryai śaśaṃsa tat // 10.8.70
anyedyuś ca vadhūveṣaṃ bhṛtyaṃ kṛtvaikamagrataḥ / anyaṃ dhṛtasadhattūrabhakṣyabhāṇḍaṃ ca pṛṣṭhataḥ // 10.8.71
svayaṃ ca mattagrāmīṇaveṣo bhūtvā dinātyaye / praskhalan nikaṭe teṣām agāt karpararakṣiṇām // 10.8.72
kas tvaṃ keyaṃ ca te bhrātaḥ kva yāsīti ca tatra taiḥ / pṛṣṭaḥ sa dhūrtas tān evam uvāca skhalitākṣaram // 10.8.73
grāmyo 'hameṣā bhāryā me yāmītaḥ śvāśuraṃ gṛham / bhakṣyakośalikā ceyamānītā tatkṛte mayā // 10.8.74
saṃbhāṣaṇac ca yūyaṃ me saṃjātāḥ suhṛdo 'dhunā / tadardhaṃ tatra neṣyāmi bhakṣyāṇāmardhamastu vaḥ // 10.8.75
ity uktvā bhakṣyamekaikaṃ sa dadau teṣu rakṣiṣu / te hasanto gṛhītvaiva bhuñjate smākhilā api // 10.8.76
tena rakṣiṣu dhattūramohiteṣveṣu so 'gnisāt / niśi cakre ghaṭo dehaṃ karparasyāhṛtendhanaḥ // 10.8.77
gate tasmims tataḥ prātar buddhvā rājā nivārya tān / vimūḍhān sthāpayām āsa rakṣiṇo 'nyānuvāca ca // 10.8.78
rakṣyāṇyasthīnyapīdānīṃ yastānyādātumeṣyati / sa yuṣmābhir grahītavyo bhakṣyaṃ kiṃcic ca nānyataḥ // 10.8.79
iti rājñoditāste ca sāvadhānā divāniśam / tatrāsanrakṣiṇastaṃ ca vṛttāntaṃ bbubudhe ghaṭaḥ // 10.8.80
tataḥ sa caṇḍikādattamohamantraprabhāvavit / mittraṃ pravrājakaṃ kaṃciccakārāśvāsaketanam // 10.8.81
tatra gatvā samaṃ tena pravrājā mantrajāpinā / rakṣiṇo mohayitvā tān karparāsthīni so 'grahīt // 10.8.82
kṣiptvā ca tāni gaṅgāyāmetyākhyāya yathākṛtam / rājaputryā samaṃ tasthau sukhaṃ pravrājakānvitaḥ // 10.8.83
rājāpi so 'sthiharaṇaṃ buddhvā tadrakṣimohanam / ā sutāharaṇātsarvaṃ mene tadyogiceṣṭitam // 10.8.84
yenedaṃ yoginākāri tanayāharaṇādi me / dadāmi tasmai rājyārdhamabhivyaktiṃ sa yāti cet // 10.8.85
iti rājā svanagare dāpayām āsa ghoṣaṇāsm / tāṃ śrutvā caicchadātmānaṃ ghaṭo darśayituṃ tadā // 10.8.86
maivaṃ kṛthā na kāryo 'sminviśvāsaśchadmaghātini / rājñītyavāryata tayā rājaputryā tataś ca saḥ // 10.8.87
athodbhedabhayāttena sākaṃ pravrājakena saḥ / ghaṭo deśāntaraṃ yāyādrājaputryā tayā yutaḥ // 10.8.88
mārge ca rājaputrī sā pravrājaṃ taṃ raho 'bravīt / ekena dhvaṃsitānyena bhraṃśitāsmy amunā padāt // 10.8.89
taccauraḥ sa mṛto nāyaṃ ghaṭo me tvaṃ bahupriyaḥ / ity uktvā tena saṃgamya sā viṣeṇāvadhīddhaṭam // 10.8.90
tatastena samaṃ yāntī pāpā pravrājakena sā / dhanadevābhidhānena saṃjagme vaṇijā pathi // 10.8.91
ko 'yaṃ kapālī tvaṃ preyānmamety uktvā yayau samam / vaṇijā tena saṃsuptaṃ sā pravrājaṃ vihāya tam // 10.8.92
pravrājakaś ca sa prātaḥ prabuddhaḥ samacintayat / na sneho 'sti na dākṣiṇyaṃ strīṣvaho cāpalādṛte // 10.8.93
yadviśvāsyāpi māṃ pāpā hṛtārthā ca palāyitā / saiṣa lābho 'thavā yanna hato 'smi ghaṭavattayā // 10.8.94
ityālocya nijaṃ deśaṃ yayau pravrājako 'tha saḥ / vaṇijā saha taddeśaṃ prāptā rājasutāpi sā // 10.8.95
praveśayāmi sahasā bandhakīṃ kim imāṃ gṛham / iti svadeśaprāptaś ca dhanadevo vicintayan // 10.8.96
vaṇiktatra kilaikasyā vṛddhayā veśma yoṣitaḥ / praviveśa tayā sākaṃ rājaputryā dinātyaye // 10.8.97
tatra naktaṃ sa vṛddhāṃ tāṃ papracchāparijānatīm / dhanadevavaṇiggehavārtām ambeha vetsi kim // 10.8.98
tac chrutvā sābravīdvṛddhā kā vārtā yatra tatra sā / puṃsā navanavenaiva tadbhāryā ramate sadā // 10.8.99
carmapeṭā gavākṣeṇa rajjvā tatra hi lambyate / nasktaṃ viśati yastasyāṃ sa evāntaḥ praveśyate // 10.8.100
niṣkālyate tathaivātra paścimāyāṃ punarniśi / pānamattā ca sā naiva nibhālayati kiṃcana // 10.8.101
eṣā ca tatsthitiḥ khyātiṃ nagare 'trākhile gatā / bahukālo gato 'dyāpi na cāyāti sa tatpatiḥ // 10.8.102
etadvṛddhāvacaḥ śrutvā dhanadevastadaiva saḥ / yuktya nirgatya tatrāgātsāntarduḥkhaḥ sasaṃśayaḥ // 10.8.103
dṛṣṭvā sa tatra dāsībhiḥ peṭāṃ rajjvavalambitām / viveśa sa tatastābhir utkṣipyāntaranīyata // 10.8.104
praviṣṭaḥ sa tayāliṅgya śayyāṃ ninye madāndhayā / avijñātaḥ svagehinyā haṭhātkṣībatvamūḍhayā // 10.8.105
riraṃsā tasya yāvac ca nāsti taddoṣadarśanāt / tāvat sā madadoṣeṇa nidrāṃ tadgehinī yayau // 10.8.106
niśānte ca sa dāsībhiḥ satvaraṃ rajjupeṭayā / gavākṣeṇa bahiḥ kṣiptaḥ khinno vaṇigacintayat // 10.8.107
alaṃ me gṛhamohena gṛhe nāryo nibandhanam / tāsāmevedṛśī vārtā tasmāc chreyo vanaṃ param // 10.8.108
iti niścitya saṃtyajya sa tāṃ rājasutāmapi / dhanadevaḥ pravavṛte gantuṃ dūraṃ vanāntaram // 10.8.109
gacchatas tasya mārge ca milito mittratāmagāt / brāhmaṇo rudrasomākhyaḥ pravāsādagataścirāt // 10.8.110
sa tenoktaḥ svavṛttāntaṃ svabhāryāśaṅkito dvijaḥ / tenaiva vaṇijā sākaṃ sāyaṃ svagrāmamāsadat // 10.8.111
tatra svabhavanopānte gopaṃ dṛṭvā nadītaṭe / mādyantam iva gāyantaṃ narmaṇā pṛcchati sma saḥ // 10.8.112
gopa te taruṇī kācitkaccidastyanurāgiṇī / yenaivaṃ gāyasi madān manyamānas tṛṇaṃ jagat // 10.8.113
tac chrutvā so 'hasadgopo gopyaṃ vastu kiyanmayā / ciraviproṣitasyeha rudrasomadvijanmanaḥ // 10.8.114
grāmādhipasya taruṇīmahaṃ bhāryāṃ sadā bhaje / praveśayati taddāsī strīveṣaṃ tadgṛhe 'tra mām // 10.8.115
etadgopālataḥ śrutvā manyumantarnigṛhya ca / tattvaṃ jijñāsamānastaṃ rudrasomo jagāda saḥ // 10.8.116
yadyevamatithiste 'haṃ svaveṣaṃ dehyamuṃ mama / yāvattvam iva tatrādya yāmyahaṃ kautukaṃ hi me // 10.8.117
evaṃ kuru gṛhāṇemaṃ madīyaṃ kālakambalam / laguḍaṃ cāsva caiveha taddāsī yāvadeṣyati // 10.8.118
madbuddhyā ca tayāhūya svair aṃ dattāṅganāmbaraḥ / naktaṃ tatra vrajāhaṃ ca viśrāmyāmi niśāmimām // 10.8.119
evam uktavatastasmādgopāllaguḍakambalau / gṛhītvā rudrasomo 'tra tadveṣeṇa sa tasthivān // 10.8.120
gopaś ca vaṇijā sākaṃ dhanadevena tena saḥ / dūre tatra manāk tasthau dāsī sā cāyayau tataḥ // 10.8.121
sā taṃ tamasi tūṣṇīkāmetya strīveṣaguṇṭhitam / ehīty uktvā tato rudrasomaṃ gopadhiyānayat // 10.8.122
sa ca nītaḥ svabhāryāṃ tāṃ dṛṣṭvā gopālabuddhitaḥ / utthāyaiva kṛtāśleṣāṃ rudrasomo vyacintayat // 10.8.123
saṃnikṛṣṭe nikṛṣṭe 'pi kaṣṭaṃ rajyanti kustriyaḥ / pāpānuraktā yadiyaṃ gope 'pyāsannavartini // 10.8.124
iti dhyāyanmiṣaṃ kṛtvā tadaivāsphuṭayā girā / nirgatyaiva viraktātmā dhanadevāntikaṃ yayau // 10.8.125
uktasvagṛhavṛttānto vaṇijaṃ tam uvāca saḥ / tvayā sahāham apy emi vanaṃ yātu gṛhaṃ kṣayam // 10.8.126
ity ūcivān rudrasomo dhanadevavaṇik ca saḥ / vanaṃ prati pratasthāte tadaiva saha tau tataḥ // 10.8.127
militaś ca tayor mārge dhanadevasuhṛcchaśī / kathāsprasaṅgāt tau tasmai svavṛttāntaṃ śaśaṃsatuḥ // 10.8.128
sa tac chrutvā śaśīrṣyāluścirāddeśāntarāgataḥ / sāśaṅko 'bhūtsvagehinyāṃ nyastāyām apibhūgṛhe // 10.8.129
prakrāmaṃś ca samaṃ tābhyāṃ sāyaṃ sa svagṛhāntikam / śaśī prāpa gṛhātithyaṃ tayoḥ kartumiyeṣa ca // 10.8.130
tāvac ca durgandhavaham kuṣṭhaśīrṇakarāṅghrikam / tatrāpaśyat saśṛṅgāraṃ gāyantaṃ puruṣaṃ sthitam // 10.8.131
vismayāc ca tamaprākṣīdīdṛśaḥ ko bhavāniti / kāmadevo 'hamasmīti kuṣṭhī so 'pi jagāda tam // 10.8.132
kā bhrāntiḥ kāmadevastvaṃ rūpaśobhaiva vakti te / ity uktaḥ śaśinā bhūyaḥ so 'vādīcchṛṇu vacmi te // 10.8.133
iha dhūrtaḥ śaśī nāma dattaikaparicārikām / bhāryāṃ nikṣipya bhūgehe serṣyo deśāntaraṃ gataḥ // 10.8.134
tadbhāryayā vidhivaśādiha dṛṣṭasya me tayā / arpitaḥ sadya evātmā madanākṛṣṭacittayā // 10.8.135
ayā samaṃ ca satataṃ rātrau rātrāvahaṃ rame / pṛṣṭhe gṛhītvā taddāsī praveśayati tatra māsm // 10.8.136
tadbrūhi kiṃ na kāmo 'haṃ prāptiḥ kasyānyayoṣitām / yaccitrākāradhāriṇyā bhāryāyāḥ śaśinaḥ priyaḥ // 10.8.137
etatkuṣṭhivacaḥ śrutvā śaśī nirghātadāruṇam / duḥkhaṃ nigūhya jijñāsurniścayaṃ tam uvāca saḥ // 10.8.138
satyaṃ bhavasi kāmastvaṃ tad evaṃ tvāhamarthaye / tvattaḥ śrutāyām utpannaṃ tasyāṃ kautūhalaṃ mama // 10.8.139
tadadyaiva niśāṃ tatra tvadveṣeṇa viśāmy aham / prasīdānvahalabhye 'rthe tavātra kiyatī kṣatiḥ // 10.8.140
ity uktaḥ śaśinā tena sa kuṣṭhī tam abhāṣata / evamastu gṛhāṇemaṃ madveṣaṃ dehi me nijam // 10.8.141
tiṣṭhāham iva saṃveṣṭya pāṇipādaṃ ca vāsasā / yāvadāyāti sā tasyā dāsī tamasi jṛmbhite // 10.8.142
madbuddhyā ca tayā pṛṣṭhe gṛhīto 'ham iva vraja / ahaṃ hi pādavaikalyādgacchāmyatra tathā sadā // 10.8.143
ity uktaḥ kuṣṭhinā so 'tha śaśī tadveṣamāsthitaḥ / tatrāsīttatsahāyau tau kuṣṭhī cāsanvidūrataḥ // 10.8.144
athāgatya tayā kuṣṭhiveṣo dṛṣṭaḥ sa taddhiyā / ehīty uktvā śaśī bhāryādāsyā pṛṣṭhe 'dhyaropyata // 10.8.145
ninye ca naktaṃ sa tayā svabhāryāyāstato 'ntikam / kuṣṭhijārapratīkṣiṇyāstasyastadbhūgṛhāntaram // 10.8.146
tatrāndhakāre śocantīm aṅgasparśena tāṃ dhruvam / svabhāryām eva niścitya sa vairagyamagācchaśī // 10.8.147
tatas tasyāṃ prasuptāyāṃ nirgatyādṛṣṭa eva saḥ / jagāma dhanadevasya rudrasomasya cāntikam // 10.8.148
ākhyāya ca svavṛttāntaṃ tayoḥ khinno jagāda saḥ / hā dhiṅnimnābhipātinyo lolā dūrānmanoramāḥ // 10.8.149
sukṣobhyā na striyaḥ śakyāḥ pātuṃ śvabhrāpagā iva / yadeṣā bhūgṛhasthāpi bhāryā me kuṣṭhinaṃ gatā // 10.8.150
tanmamāpi vanaṃ śreyo dhiggṛhāniti sa bruvan / samaduḥkhavaṇigviprayutastāmanayanniśām // 10.8.151
prātastrayo 'pi sahitāḥ prasthitāste vanaṃ prati / savāpīkatalaṃ prāpurdinānte pathi pādapam // 10.8.152
bhuktapītāś ca te rātrau tatrāruhya tarau sthitāḥ / apaśyan pāntham āgatya suptam ekaṃ taror adhaḥ // 10.8.153
kṣaṇāc ca dadṛśurvāpīmadhyādaparamudgatam / puruṣaṃ vidanodgīrṇasastrīkaśayanīyakam // 10.8.154
upabhujya striyaṃ tāṃ sa suṣvāpa śayanīyake / strī ca dṛṣṭvaiva saṃjagme pānthenotthāya tena sā // 10.8.155
kau yuvām iti pṛṣṭā ca ratānte tena sābravīt / nāga eṣo 'ham etasya bhāryeyaṃ nāgakanyakā // 10.8.156
mābhūdbhayaṃ ca te yasmātpānthānāṃ navatirmayā / navādhikopabhuktaiva pūritaṃ tu śataṃ tvayā // 10.8.157
evaṃ vadantīṃ tāṃ taṃ ca pānthaṃ devātprabudhya saḥ / nāgo daṣṭvā mukhājjvālāṃ muktvā bhasmīcakāra tau // 10.8.158
na śakyā rakṣituṃ yatra dehāntarnihitā api / striyas tatra gṛhe tāsāṃ kā vārtā dhigdhigeva tāḥ // 10.8.159
iti nāge gate vāpīṃ bruvantas te trayo niśām / śaśiprabhṛtayo nītvā nirvṛtāḥ prayayurvanam // 10.8.160
tasmin maitryādyavikalacaturbhāvanābhyāsaśāntaiś cittaiḥ samyaṅ niyatamatayaḥ sarvabhūteṣu saumyāḥ / prāptāḥ siddhiṃ nirupamaparānandabhūmau samādhau jagmur mokṣaṃ kṣapitatamasas te trayo 'pi krameṇa // 10.8.161
tā yoṣitas tu teṣāṃ nijapāpavipākajanitakaṣṭadaśāḥ / acirād eva vinaṣṭā duṣṭā lokadvayabhraṣṭāḥ // 10.8.162
evaṃ mohaprabhavo rāgo na strīṣu kasya duḥkhāya / tāsv eva vivekabhṛtāṃ bhavati virāgas tu mokṣāya // 10.8.163
iti gomukhataḥ kathāvinodaṃ sacivācchaktiyaśaḥ samāgamotkaḥ / punar eva sa vatsarājasūnuś ciram ākarṇya śanair jagāma nidrām // 10.8.164
athānyedyuḥ punarimāṃ niśi prāgvadvinodayan / naravāhanadattāya gomukho 'kathayatkathām // 10.9.1
babhūva nagare kvāpi bodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ / kasyāpyāḍhyasya vaṇijastanayo mṛtamāmṛkaḥ // 10.9.2
anyajāyāprasaktena pitrā tatpreritena saḥ / nirasto vanavāsāya sabhāryo niragādgṛhāt // 10.9.3
svānujaṃ tu sahāyāntaṃ tadvatpitrā nirākṛtam / aśāntacittamutsṛjya so 'nyenaiva pathā yayau // 10.9.4
prakrāmaṃś ca kramātprāpa nistoyatṛṇapādapām / pātheyahīnaś caṇḍāṃśutaptāṃ marumahāṭavīm // 10.9.5
tasyāṃ vrajansa saptāhaṃ bhāryāṃ klāntāṃ kṣudhā tṛṣā / ajīvayatsvamāṃsāsraḥ pāpā tānyāharac ca sā // 10.9.6
aṣṭame 'hni saridvīcivācālaṃ girikānanam / prāpa satphalasacchāyapādapaṃ snigdhaśādvalam // 10.9.7
tatra saṃbhāvya bhāryāṃ tāṃ klāntāṃ mūlaphalāmbubhiḥ / avātaradgirinadīṃ snātuṃ kallolamālinīm // 10.9.8
tasyāṃ dadarśa ca cchinnahastapādacatuṣṭayam / hriyamāṇaṃ jalaughena puruṣaṃ trāṇakāṅkṣiṇam // 10.9.9
bahūpavāsaklānto 'pi tāṃ vigāhya nadīṃ tataḥ / ujjahāra kṛpālus taṃ mahāsattvaḥ sa pūruṣam // 10.9.10
kenedaṃ te kṛtaṃ bhrātariti kāruṇikena ca / tenāropya sthalaṃ pṛṣṭaḥ sa ruṇḍaḥ puruṣo 'bhyadhāt // 10.9.11
nikṛttahastacaraṇo nadyāṃ kṣipto 'smi śatrubhiḥ / ditsubhiḥ kleśamaraṇaṃ tvayāhaṃ tūddhṛtas tataḥ // 10.9.12
evam uktavatas tasya sa buddhvā vraṇapaṭṭikām / dattvāhāraṃ mahāsattvaḥ snānādi vyadhitātmanaḥ // 10.9.13
tato mūlaphalāhāro bhāryāyukto 'tra kānane / sa tasthau bodhisattvāṃśo vaṇikputrastapaścaran // 10.9.14
ekadā phalamūlārthaṃ gate tasminsmarāturā / tadbhāryā tena ruṇḍena reme rūḍhavraṇena sā // 10.9.15
tatsasktā tena saṃmantrya bhartus tasya vadhaiṣiṇī / yuktyā cakāra sānyedyurmāndyaṃ duścāriṇī mṛṣā // 10.9.16
śvabhre duravatāre 'tha sthitāṃ dustaranimnage / darśayitvauṣadhiṃ pāpā patiṃ sā tam abhāṣata // 10.9.17
jīvāmyahaṃ tvayaiṣā cenmamānītā mahauṣadhiḥ / jāne hyetāmihasthāṃ me svapne vakti sma devatā // 10.9.18
tac chrutvā sa tathetyeva śvabhre tatrauṣadheḥ kṛte / tṛṇaveṣṭitayā rajjvāvātarattarubaddhayā // 10.9.19
avatīrṇasya rajjuṃ tāṃ cikṣeponmucya tasya sā / tataḥ sa patito nadyāṃ tayā jahre mahaughayā // 10.9.20
dūrāddavīyo nītvā ca tayā sukṛtarakṣitaḥ / nadyā kasyāpi nagarasyāsanne so 'rpitastaṭe // 10.9.21
tataḥ sa sthalamāruhya cintayanstrīviceṣṭitam / jalāvagāhanaklānto viśaśrāma tarostale // 10.9.22
tasmin kāle ca nagare rājā tatra mṛto 'bhavat / mṛte rājani cānādirdeśe tatredṛśī sthitiḥ // 10.9.23
yanmaṅgalagajaḥ paurair bhrāmyamāṇaḥ kareṇa yam / āropayati pṛṣṭhe sve so 'tra rājye 'bhiṣicyate // 10.9.24
sa dhairyatuṣṭo dhāteva bhraman prāpto 'ntikaṃ gajaḥ / utkṣipyāropayām āsa svapṛṣṭhe taṃ vaṇiksutam // 10.9.25
tataḥ sa nagaraṃ nītvā rājye prakṛtibhiḥ kṣaṇāt / vaṇiksuto 'bhiṣikto 'bhūdbodhisattvāṃśasaṃbhavaḥ // 10.9.26
sa rājyaṃ prāpya karuṇāmuditākṣāntibhiḥ saha / araṃsta na tu pāpābhiḥ strībhiś capalavṛttibhiḥ // 10.9.27
tadbhāryā sāpi niḥśaṅkā matvā taṃ ca nadīhṛtam / babhrāmetastato jāraṃ ruṇḍaṃ pṛṣṭhe 'dhiropya tam // 10.9.28
vair ikṛttāṅghrihasto 'yaṃ bhartā me 'haṃ pativratā / bhikṣitvā jīvayāmyetaṃ tadbhikṣāṃ me prayacchata // 10.9.29
iti sā bhikṣamāṇā ca grāme grāme pure pure / rājyasthasyātmano bharturnagaraṃ prāpa tasya tat // 10.9.30
tathaiva bhikṣamāṇātra rājñas tasya krameṇa sā / pativratety arcyamānā pauraiḥ śrutipathaṃ yayau // 10.9.31
ānāyayatsa rājā ca tāṃ pṛṣṭhārūḍharuṇḍikām / kā sā pativratetyārātparijñāya ca pṛṣṭavān // 10.9.32
sāhaṃ pativratā devetyaparijñāya sāpi tam / bhartāram abravītpāpā rājaśrītejasā vṛtam // 10.9.33
tataḥ sa bodhisattvāṃśo hasanrājā jagāda tām / dṛṣṭaṃ pativratātvaṃ te phalenedaṃ mayaiva ca // 10.9.34
svaraktamāṃsaṃ dattvāpi svīkartuṃ śaṅkitā na yā / svenāviluptahastena bhartrā mānuṣarākṣasī // 10.9.35
sā sadā raktamāṃsāni harantī bata me katham / ruṇḍena vikalenāpi svīkṛtya vahanīkṛtā // 10.9.36
kiṃsvidūḍhaḥ sa bhartā yo nadyāṃ kṣiptastvayānaghaḥ / karmaṇā tena vahase ruṇḍametaṃ bibharṣi ca // 10.9.37
ity udghāṭitavṛttaṃ taṃ parijñāya patiṃ tataḥ / bhayātsā mūrcchitevābhūllikhiteva mṛteva ca // 10.9.38
kimetadbrūhi deveti so 'tha rājā sakautukaiḥ / pṛṣṭo 'mātyair yathāvṛttaṃ tebhyaḥ sarvamavarṇayat // 10.9.39
tato bhartṛgṛhaṃ buddhvā chittvā tāṃ karṇanāsikam / kṛtvāṅkaṃ mantriṇo deśātsaruṇḍāṃ niravāsayan // 10.9.40
chinnanāsikayā ruṇḍaṃ bodhisattvaṃ nṛpaśriyā / yuktaṃ sadṛśasaṃyogaṃ tadā vidhiradarśayat // 10.9.41
evaṃ duravadhāryaiva gatiścittasya yoṣitām / daivasyevāvicārasya nīcaikābhimukhasya ca // 10.9.42
evaṃ cātyaktaśīlānāṃ sasattvānāṃ jitakrudhām / tuṣṭvevācintitā eva svayamāyānti saṃpadaḥ // 10.9.43
ityākhyāya kathāṃ mantrī gomukhaḥ punareva saḥ / naravāhanadattāya kathāmetāmavarṇayat // 10.9.44
ko 'pyāsīdbodhisattvāṃśo vane kvāpi kṛtoṭajaḥ / karuṇaikāgrahṛdayo mahāsattvastapaścaran // 10.9.45
sa tatra jantūn āpannān piśācāṃś ca samuddharan / aparāṃś ca jalair annaiḥ svaprabhāvād atarpayat // 10.9.46
ekadānyopakārārthaṃ bhramanso 'trāṭavībhuvi / mahāntaṃ kūpamadrākṣīttadantaś ca dadau dṛśam // 10.9.47
tāvac ca strī tadantaḥsthā taṃ dṛṣṭvoccair abhāṣata / bho mahātmannahaṃ nārī siṃhaḥ svarṇaśikhaḥ khagaḥ // 10.9.48
bhujagaś ceti catvāraḥ kūpe 'tra rajanau vayam / patitās tad ataḥ kleśād uddhārāsmān kṛpāṃ kuru // 10.9.49
etac chrutvā jagādaitāṃ striyaṃ yūyaṃ trayo yadi / tamasāndhā nipatitāḥ khago 'tra patitaḥ katham // 10.9.50
tathaivaiṣo 'pi patito vyādhajālena saṃyataḥ / iti sāpi mahāsattvaṃ taṃ nārī pratyabhāṣata // 10.9.51
tatas tān sa tapaḥśaktyā yāvad uddhartum icchati / tāvac chaśākas noddhartuṃ siddhis tasya tv ahīyata // 10.9.52
pāpeyaṃ strī dhruvaṃ siddhiretatsaṃbhāṣaṇāddhi me / naṣṭā yatas tv atra tāvad yuktim anyāṃ karomy aham // 10.9.53
iti saṃcintya rajjvā tāṃstṛṇāveṣṭitayākhilān / ujjahāra mahāsattvaḥ sa kūpātkurvataḥ stutim // 10.9.54
savismayaś ca papracchas siṃhapakṣibhujaṃgamān / vyaktā vāg vaḥ kathaṃ kīdṛgvṛttāntaś cocyatām iti // 10.9.55
tataḥ siṃho 'bravīdvyaktavāco jātismarā vayam / anyonyabādhakāścāsmadvṛttāntaṃ ca kramācchṛṇu // 10.9.56
ity uktvā sa svavṛttāntaṃ siṃho vaktuṃ pracakrame / asti vaidūryaśṛṅgākhyaṃ tuṣārādrau purottamam // 10.9.57
padmavegābhidhāno 'sti tatra vidyādhareśvaraḥ / vajravegābhidhānaś ca putrastasyodapadyata // 10.9.58
sa vajravego 'haṃkārī virodhaṃ yenakenacit / sākaṃ śauryamadāccakre loke vaidyādhare vasan // 10.9.59
niṣedhataḥ pitus tasya yadā nāgaṇayadvacaḥ / tadā pitā tamaśapanmartyaloke pateti saḥ // 10.9.60
tato naṣṭamado bhraṣṭavidyaḥ śāpahato rudan / vajravegaḥ sa pitaraṃ śāpāntaṃ tamayācata // 10.9.61
tataḥ sa tatpitā padmavego dhyātvābravītkṣaṇāt / bhuvi viprasuto bhūtvā kṛtvāpyevaṃ madaṃ punaḥ // 10.9.62
pituḥ śāpāttataḥ siṃho bhūtvā kūpe patiṣyasi / mahāsattvaś ca kṛpayā kaś cittvāmuddhariṣyati // 10.9.63
tasya pratyupakāraṃ ca vidhāyāpadi mokṣyase / śāpād asmād iti pitā śāpāntaṃ tasya sa vyadhāt // 10.9.64
atheha vajravego 'sau viprasyājani mālave / haraghoṣābhidhānasya devaghoṣābhidhaḥ sutaḥ // 10.9.65
sa tatrāpyakarodvair aṃ bahubhiḥ śauryagarvataḥ / bahubhir ma kṛthā vairamiti taṃ cāvadatpitā // 10.9.66
akurvāṇaṃ vacas tasya śaptavān sa pitā krudhā / śauryābhimānī durbuddhe siṃhastvaṃ bhava sāṃpratam // 10.9.67
evaṃ tasya pituḥ śāpāddevaghoṣaḥ punaś ca saḥ / vidyādharāvatāraḥ sansiṃho jāto 'tra kānane // 10.9.68
tam imaṃ viddhi māṃ siṃhaṃ so 'haṃ daivādbhramanniśi / kūpe 'dya patito 'muṣminmahāsattvoddhṛtastvayā // 10.9.69
tadyāmi tāvadāpac ca yadā syātkvāpi te tadā / māṃ smarerupakāraṃ te kṛtvā mokṣye svaśāpataḥ // 10.9.70
ityūdīrya gate siṃhe bodhisattvena tena saḥ / pṛṣṭaḥ suvarṇacūlo 'tha pakṣī svodantam abhyadhāt // 10.9.71
asti vidyādharādhīśo vajradaṃṣṭro himācale / tasya devyāmajāyanta pañca kanyā nirantarāḥ // 10.9.72
tataḥ sa haramārādhya tapasā prāptavānsutam / rājā rajatadaṃṣṭrākhyaṃ jīvitādadhikapriyam // 10.9.73
sa tena pitrā bālo 'pi vidyāḥ snehena lambhitaḥ / vṛddhiṃ rajatadaṃṣṭro 'tra bandhunetrotsavo yayau // 10.9.74
ekadā bhaginīṃ jyeṣṭhāṃ nāmnā somaprabhāṃ ca saḥ / gauryāḥ puraḥ piñjarakaṃ vādayantīmavaikṣata // 10.9.75
dehi piñjarakaṃ mahyaṃ vādayāmy aham apy adaḥ / ityayācata tāṃ so 'tha bālatvādanubandhataḥ // 10.9.76
sā tannādādyadā tasmai tadā cāpalataḥ svayam / tasyāstatso 'pahṛtyaiva pakṣīvodapatan nabhaḥ // 10.9.77
sātha svasā tamaśapadyanme piñjarakaṃ haṭhāt / hatvoḍḍīno 'si tatpakṣī svarṇacūlo bhaviṣyasi // 10.9.78
tac chrutvā pādapatitenaitya sā tena yācitā / svasā rajatadaṃṣṭreṇa tasya śāpāntam abravīt // 10.9.79
pakṣī bhūtvāndhakūpe tvaṃ yadā mūḍha patiṣyasi / uddhariṣyati kaścic ca tadā tvāṃ karuṇāparaḥ // 10.9.80
tasya kṛtvopakārāṃśaṃ śāpametaṃ tariṣyasi / ity uktaḥ sa tayā bhrātā svarṇacūlaḥ khago 'jani // 10.9.81
sa eṣa svarṇacūlo 'haṃ pakṣī bhraṣṭo 'vaṭe niśi / ihoddhṛto 'smi bhavatā tadidānīṃ vrajāmy aham // 10.9.82
āpadi tvaṃ smarermāṃ ca tava kṛtvā hyupakriyām / śāpānmokṣye 'hamity uktvā so 'pi pakṣī yayau tataḥ // 10.9.83
tataḥ sa bodhisattvena tena pṛṣṭo bhujaṃgamaḥ / svodantaṃ kathayām āsa tasmāyatra mahātmane // 10.9.84
purā munikumāro 'hamabhūvaṃ kaśyapāśrame / abhavattatra caiko me vayasyo muniputrakaḥ // 10.9.85
ekadā cāvatīrṇe 'sminsaraḥ snātuṃ vayasyake / taṭasthito 'hamadrākṣaṃ triphaṇaṃ sarpamāgatam // 10.9.86
tena bhīṣayituṃ taṃ ca vayasyaṃ narmaṇā mayā / tatsaṃmukhaṃ taṭānte sa baddho mantrabalādahiḥ // 10.9.87
kṣaṇātsnātvā taṭaṃ prāpto madvayasyo vilokya saḥ / aśaṅkitaṃ mahāhiṃ taṃ trasto moham upāgamat // 10.9.88
cirādāśvāsitaḥ so 'tha mayā dhyānādavetya tat / matkṛtaṃ trāsanaṃ kopācchapati sma sakhāpi mām // 10.9.89
gacchedṛgeva triphaṇaḥ sarpo bhava mahāniti / anunīto 'tha śāpāntamṛṣiputraḥ sa me 'vadat // 10.9.90
sarpībhūtaṃ cyutaṃ kūpe yo 'sau tvāmuddhariṣyati / tasyopakṛtyāvasare śāpamukto bhaviṣyasi // 10.9.91
ity uktvaiva gate tasminneṣo 'haṃ sarpatāṃ gataḥ / uddhṛto 'smi tvayā cādya kūpāttadyāmi saṃprati // 10.9.92
smṛtaścaityopakāraṃ te kṛtvā mokṣye svaśāpataḥ / ity uktvā bhujage yāte strī svavṛttamavarṇayat // 10.9.93
ahaṃ kṣatriyaputrasya bhāryā rājopasevinaḥ / śūrasya tyāgino yūnaścārurūpasya māninaḥ // 10.9.94
kṛto 'nyapuruṣāsaṅgo mayā tadapi pāpayā / tadvijñāya sa bhartā me nigrahāyākaronmatim // 10.9.95
sakhīmukhāc ca tadbuddhvā tadaibāhaṃ palāyitā / rātrau vanaṃ praviṣṭedaṃ kūpabhraṣṭoddhṛtā tvayā // 10.9.96
tvatprasādādidānīṃ ca gatvā jīvāmi kutracit / bhūyāttanme dinaṃ yatra kuryāṃte pratyupakriyām // 10.9.97
ity uktvā bodhisattvaṃ taṃ kulaṭā nikaṭāttataḥ / gotravardhanasaṃjñasya rājñaḥ sā nagaraṃ yayau // 10.9.98
tasya saṃgatimutpādya parivārajanaiḥ saha / tasthau rājamahādevyā dāsībhāvāśrayeṇa sā // 10.9.99
tasyāpi bodhisattvasya tasyāḥ saṃbhāṣaṇātstriyāḥ / nāvirāsīdvane naṣṭasiddhermūlaphalādikam // 10.9.100
tataḥ kṣuttṛṣṇayā klāntaḥ prāksa siṃhaṃ tamasmarat / smṛtāgataḥ sa caitasya vyadhādvṛttiṃ mṛgāmiṣaiḥ // 10.9.101
kaṃcitkālaṃ sa tanmāṃsaiḥ prakṛtisthaṃ vidhāya tam / kesarī so 'bravītkṣīṇaḥ saśāpo me vrajāmy aham // 10.9.102
ity uktvā siṃhatāṃ muktvā bhūtvā vidyādharaś ca saḥ / jagāma tadanujñātastamāmantrya nijaṃ padam // 10.9.103
tataḥ sa bodhisattvāṃśo vṛttiglānaḥ punaḥ khagam / sasmāra svarṇacūlaṃ tam upāgātso 'pi tatsmṛtaḥ // 10.9.104
āveditārtis tenāsau gatvānīya khagaḥ kṣaṇāt / ratnābharaṇasaṃpūrṇāṃ dadau tasmai karaṇḍikām // 10.9.105
uvāca caitenārthena vṛttiḥ syāc chāśvatī tava / mama jātaś ca śāpāntaḥ svasti te sādhayāmy aham // 10.9.106
ity uktvā so 'pi bhūtvaiva vidyādharakumārakaḥ / svalokaṃ nabhasā gatvā prāpa rājyaṃ nijātpituḥ // 10.9.107
so 'pi ratnāni vikretuṃ bodhisattvaḥ paribhraman / tatprāpa nagaraṃ yatra sā strī kūpoddhṛtā sthitā // 10.9.108
tatraikasyāś ca vṛddhāyā brāhmaṇyā vijane gṛhe / nidhāya tānyābharaṇānyāpaṇaṃ yāvadeti sasḥ // 10.9.109
tāvaddadarśa tām eva vane kūpātsamuddhṛtām / striyaṃ saṃmukhamāyāntīṃ sāpi strī paśyati sma tam // 10.9.110
saṃbhāṣaṇe kṛte 'nyonyamatha sā strī kathākramāt / svaṃ rājamahiṣīpārśvasthitamasmai nyavedayat // 10.9.111
so 'pi pṛṣṭasvavṛttāntastayā tasyai śaśaṃsa tām / ratnābharaṇasaṃprāptiṃ svarṇacūlakhagādṛjuḥ // 10.9.112
nītvā cābharaṇaṃ tasyai vṛddhāveśmany adarśayat / sāpi gatvā śaṭhā rājñyai svasvāminyai śaśaṃsa tat // 10.9.113
tasyāś ca rājñyā gehāntaḥ svarṇacūlena pakṣiṇā / nītaṃ chalena paśyantyā evābharaṇabhāṇḍakam // 10.9.114
tac ca sā svapuraprāptaṃ rājñī tasyā mukhātstriyāḥ / biddhvā viditavedyāyā rājānaṃ taṃ vyajijñapat // 10.9.115
rājāpi bodhisattvaṃ taṃ darśitaṃ kustriyā tayā / ānāyayatsābharaṇaṃ bhṛtyair baddhvā gṛhāttataḥ // 10.9.116
paripṛcchya ca vṛttāntaṃ satyaṃ matvāpi tadvacaḥ / sthāpayām āsa baddhaṃ taṃ gṛhītvābharaṇāny api // 10.9.117
sa bandhastho 'tra sasmāra bodhisattvo bhujaṃgamam / ṛṣiputrāvatāraṃ tam upatasthe ca so 'pi tam // 10.9.118
dṛṣṭvā ca taṃ sa pṛṣṭārthaḥ sarpaḥ sādhum abhāṣata / gatvāhaṃ veṣṭayāmyetamā mūrdhāntaṃ mahīpatim // 10.9.119
na ca muñcāmyamuṃ yāvadāgatyokto 'smi na tvayā / mokṣyāmyahaṃ nṛpaṃ sarpāditi tvaṃ ca vaderiha // 10.9.120
tvayyāgate tvadvacasā mokṣyāmy ahamato nṛpam / manmuktaścaiṣa rājā te svarājyārdhaṃ pradāsyati // 10.9.121
ity uktvā taṃ sa gatvaiva pariveṣṭitavānahiḥ / rājānamāsta caitasya mūrdhni kṛtvā phaṇatrayam // 10.9.122
hā hā daṣṭo 'hinā rājetyākrandati jane 'tha saḥ / bodhisattvo 'bravīdrakṣāmyahaṃ nṛpamaheriti // 10.9.123
śrutavadbhiś ca tadvākyaṃ vijñaptaḥ so 'nujīvibhiḥ / ānāyya bodhisattvaṃ taṃ sarpākrānto 'bravīnnṛpaḥ // 10.9.124
yadi māṃ mocayasyasmātsarpāttatte dadāmy aham / rājyārdhamantarasthāś ca tavaite mantriṇo 'tra me // 10.9.125
tac chrutvā bāḍhamity ukte mantribhiḥ sa jagāda tam / bhujaṃgaṃ bodhisattvāṃśo muñca rājānamāśviti // 10.9.126
tatastenāhinā mukto rājyārdhaṃ nṛpatirdadau / sa tasmai bodhisattvāya so 'pi svastho 'bhavatkṣaṇāt // 10.9.127
sarpaś ca kṣīṇaśāpaḥ san bhūtvā munikumārakaḥ / sadasyākhyātavṛttānto jagāma nijamāśramam // 10.9.128
evaṃ niścitamabhyeti śubham eva śubhātmanām / evaṃ cātikramo nāma kleśāya mahatāmapi // 10.9.129
aviśvāsāspadaṃ caiva strīṇāṃ spṛśati nāśayam / prāṇadānopakāro 'pi kiṃ tāsāmanyaducyate // 10.9.130
ityākhyāya kathāṃ vatsarājaputraṃ sa gomukhaḥ / uvāca kathayāmyetāḥ punarmugdhakathāḥ śṛṇu // 10.9.131
babhūva śramaṇaḥ kaścidvihāre kvāpi mūḍhadhīḥ / sa rathyāyāṃ bhramañjātu śunā jānunyadaśyata // 10.9.132
śvadaṣṭaḥ sa vihāraṃ svam upāgatya vyacintayat / kiṃ vṛttaṃ jānuni tavetyekaikaḥ prakṣyatīha mām // 10.9.133
pratyāyayiṣyāmy evaṃ ca kiyato 'haṃ kiyac ciram / tadupāyaṃ karomy atra sarvān bodhayituṃ sakṛt // 10.9.134
ityālocya samāruhya sa vihāropari drutam / gṛhītvā granthimusalaṃ mūḍho bhikṣuravādayat // 10.9.135
akāraṇamakāle kiṃ granthiṃ vādayasīti tam / śrutvāścasryeṇa militāḥ papracchuratha bhikṣavaḥ // 10.9.136
śunā me bhakṣitaṃ jānu tadekaikasya pṛcchataḥ / bruve 'haṃ kiyadityevaṃ yūyaṃ saṃghaṭitā mayā // 10.9.137
tad budhyadhvaṃ samaṃ sarve jānu me paśyateti saḥ / bhikṣūn pratyabravīd etāñ śvadaṣṭaṃ jānu darśayan // 10.9.138
tataḥ pārśvopapīḍaṃ te samagrā bhikṣavo 'hasan / kiyanmātre kṛto 'nena saṃrambho 'yaṃ kiyāniti // 10.9.139
ākhyātaḥ śramaṇo mūrkhaṣṭakkvamūrkho niśamyatāsm / kadaryaḥ ko 'py abhūtkvāpi mūrkhaṣṭakko mahādhanaḥ // 10.9.140
sabhāyaḥ sa sadā bhuṅkte saktūṃllavaṇavarjitān / anyasyānnasya bubudhe naiva svādaṃ sa jātucit // 10.9.141
ekadā prerito dhātrā sa bhāryām abravīnnijām / kṣīriṇīṃ prati jātā me śraddhā tāmadya me paca // 10.9.142
tatheti tasya sā bhāryā papāca kṣīriṇīṃ tadā / tasthau cābhyantare guptaṃ sa ṭakkaḥ śayanaṃ śritaḥ // 10.9.143
dṛṣṭvā prāghuṇikaḥ kaścid atra me mā sma bhūditi / tāvattasya suhṛddhūrtaṣṭakkastatraika yāyayau // 10.9.144
kva te bharteti papraccha sa ca tāṃ tasya gehinīm / sāpy adattotarā tasya prāviśadbharturantikam // 10.9.145
ākhyātamittrāgamanā so 'pi bhāryāṃ jagāda tām / upaviśyeha rudatī pādāvādāya tiṣṭha me // 10.9.146
bhartā me mṛta ityevaṃ vadeś ca suhṛdaṃ mama / tato gate 'sminn āvābhyāṃ bhoktavyā kṣīriṇī sukham // 10.9.147
ity uktā tena yāvat sā pravṛttā rodituṃ tadā / tāvat praviśya so 'pṛcchatkimetaditi tāṃ suhṛt // 10.9.148
bhartā mṛto me paśyeti tayāktaḥ sa vyacintayat / kva pacantī mayā dṛṣṭā sukhitā kṣīriṇāmiyam // 10.9.149
kvādhunaiva vipanno 'yametadbhartā vinā rujam / nūnaṃ māṃ prāghunaṃ dṛṣṭvā kṛtamābhyāmidaṃ mṛṣā // 10.9.150
tanmayā naiva gantavyamityalocyopaviśya saḥ / dhūrto hā mittra hā mittretyākrandaṃs tatra tasthivān // 10.9.151
śrutākrandāḥ praviśyātra bāndhavā mṛtavatsthitam / śmaśānaṃ bhautaṭakkaṃ taṃ netumāsansamudyatāḥ // 10.9.152
uttiṣṭha bāndhavair yāvadetair nītvā na dahyase / ity upāṃśvavadatkarṇamūle bhāryā tadā ca tam // 10.9.153
maivaṃ śaṭho 'yaṃ ṭakko me kṣīriṇīṃ bhoktumicchati / nottiṣṭhāmi tad etasminn agate 'haṃ mṛto yadi // 10.9.154
prāṇebhyo 'py annamuṣṭirhi mādṛśānāṃ garīyasi / iti pratyabravīdbhāryām upāṃśveva sa tāṃ jaḍaḥ // 10.9.155
tatastena kumittreṇa nītvā taiḥ svajanaiś ca saḥ / dahyamāno 'pi niśceṣṭo dadau nāmaraṇādvacaḥ // 10.9.156
evaṃ sa mūḍho vijahau prāṇānna kṣīriṇīṃ punaḥ / kleśārjitaṃ ca bubhuje tasyānyair helayā dhanam // 10.9.157
śrutaḥ kadaryaḥ śrūyantāmamī mārjārabhautakāḥ / ujjayinyām upādhyāyo mugdhaḥ ko 'py abhavanmaṭhe // 10.9.158
tatra nidrā na tasyābhūnmūṣakopadravānniśi / tatkhinnastac ca suhṛde sa kasmaicidavarṇayast // 10.9.159
mārjāraṃ sthāpayānīya so 'tra khādati mūṣakān / iti so 'pi suhṛdviprastamupādhyāyamabravīt // 10.9.160
mārjāraḥ kīdṛśaḥ kvāste na sa dṛṣṭacaro mayā / ity uktavatyupādhyāye taṃ suhṛtso 'bravītpunaḥ // 10.9.161
kācare locane tasya varṇaḥ kapiladhūsaraḥ / pṛṣṭhe ca lomaśaṃ carma rathyāsvaṭati ceha saḥ // 10.9.162
tadebhistvamabhijñānair anviṣyānāyayāśu tam / mitra mārjāramity uktvā tatsuhṛtsa yayau gṛham // 10.9.163
tataḥ śiṣyānupādhyāyaḥ sa jagāda jaḍo nijān / abhijñānāni yuṣmābhiḥ śrutānyeva sthitair iha // 10.9.164
tadanviṣyata mārjāraṃ rathyāsu tamiha kva cit / tatheti te gatāḥ śiṣyās tatra bhremuritas tataḥ // 10.9.165
tathāpi na tu tair dṛṣṭo mārjāraḥ sa kadācana / athaikaṃ te baṭuṃ rathyāmukhādaikṣanta nirgatam // 10.9.166
kācaraṃ netrayugale varṇe dhūsarapiṅgalam / pṛṣṭhopari dadhānaṃ ca lomaśaṃ hariṇājinam // 10.9.167
dṛṣṭvā taṃ saiṣa mārjāraḥ prāpto 'smābhir yathāśrutaḥ / ityavaṣṭabhya taṃ ninyurupādhyāyāntikaṃ ca te // 10.9.168
upādhyāyo 'pi mittroktair yuktaṃ mārjāralakṣaṇaiḥ / dṛṣṭvā taṃ sthāpayām āsa rātrau tatra maṭhāntare // 10.9.169
mārjāro nūnamastīti mene so 'pi baṭurjaḍaḥ / mārjārākhyāṃ kṛtāṃ śṛṇvannātmanastair abuddhibhiḥ // 10.9.170
sa ca bhauto baṭuḥ śiṣyas tasya viprasya yena tat / upādhyāyasya tasyoktaṃ maitryā mārjāralakṣaṇam // 10.9.171
prātaḥ so 'trāgato vipro baṭumantarvilokya tam / iha kenāyamānīta iti bhautānuvāca tān // 10.9.172
śrutopalakṣaṇastvatto mārjāro 'smābhir eṣa saḥ / ānīta ity upādhyāyo bhautaḥ śiṣyāś ca te 'vadan // 10.9.173
tato vihasya so 'vādīdvipro mūḍhāḥ kva mānuṣaḥ / kva ca tiryaksa mārjāraścatuṣpātpucchavānapi // 10.9.174
tac chrutvā taṃ baṭuṃ muktvā te 'bruvanmandabuddhayaḥ / tarhyanviṣyānayāmastaṃ mārjāraṃ tādṛśaṃ punaḥ // 10.9.175
evam uktavato mūḍhāñjanas tatra jahāsa tān / ajñatā nāma kasyeha nopahāsāya jāyate // 10.9.176
mārjārabhautaḥ kathitaḥ śrūyantāmapare 'py amī / āsīdbahūnāṃ mugdhānāṃ mukhyo mugdho maṭhe kva cit // 10.9.177
sa kenacid vācyamānād dharmaśāstrāt kadācana / taḍāgakartur aśrauṣīd amutra sumahatphalam // 10.9.178
tataḥ sa dhanasaṃpūrṇo vipulaṃ vāripūritam / taḍāgaṃ kārayām āsa nātidūre nijānmaṭhāt // 10.9.179
ekadā sa taḍāgaṃ taṃ draṣṭuṃ mugdhāgraṇīrgataḥ / kenāpyutpāṭitānyasya pulināni vyalokayat // 10.9.180
tathaivāgatya so 'nyedyurutkhātaṃ taṭamanyataḥ / dṛṣṭvā tasya taḍāgasya sodvegaḥ samacintayat // 10.9.181
prātaḥ prabhātād ārabhya sthāsyāmīhaiva vāsaram / drakṣyāmi kaḥ karoty etad ity ālocya yayau prage // 10.9.182
anyedyuryāvadetyāste tāvattatra dadarśa saḥ / divo 'vatīrya śṛṅgābhyāṃ khanantaṃ vṛṣabhaṃ taṭam // 10.9.183
divyo vṛṣo 'yaṃ tatkiṃ na divaṃ yāmi sahāmunā / ity upetya vṛṣasyāsya hastābhyāṃ pucchamagrahīt // 10.9.184
tataḥ pucchāgralagnaṃ taṃ bhautamutkṣipya vegataḥ / kṣaṇānnināya kailāsaṃ svaṃ dhāma bhagavānvṛṣaḥ // 10.9.185
tatra divyāni bhakṣyāṇi modakādīny avāpya saḥ / bhuñjāno nyavasad bhauto dināni katicit sukhaṃ // 10.9.186
gatātagāni kurvāṇaṃ sa dṛṣṭvā taṃ mahāvṛṣam / acintayata bhautānāṃ mukhyo daivena mohitaḥ // 10.9.187
gacchāmi vṛṣapucchāgralagnaḥ paśyāmi bāndhavān / kathayitvādbhutamidaṃ tathaivaiṣyāmyahaṃ punaḥ // 10.9.188
iti saṃcintya vṛṣabhasyaikadopetya tasya saḥ / ālambya gacchataḥ pucchamāgādbhauto bhuvastalam // 10.9.189
tataḥ prāpto maṭhe bhautair anyair āśliṣya tatsthitaiḥ / kva gato 'sīti pṛṣṭastaṃ svavṛttāntaṃ śaśaṃsa saḥ // 10.9.190
tataḥ sarve śrutāścasryā bhautāste prārthayanta tam / prasīda naya tatrāsmānapi bhojaya modakān // 10.9.191
tac chrutvā sa tathetyetānyuktimuktvāpare dine / taḍāgopāntamanayatsa ca tatrāyayau vṛṣaḥ // 10.9.192
jagrāha tasya lāṅgūlaṃ mukhyaḥ pāṇidvayena saḥ / tasyāspyagṛhṇāccaraṇāvanyastasyāpi cetaraḥ // 10.9.193
ityanyonyāṅghrilagnaistair bhautair yāvac ca śṛṅkhalā / racitā sa vṛṣastāvadutpapāta javānnabhaḥ // 10.9.194
yāti tasmiṃś ca vṛṣabhe lāṅgūlālambibhautake / mukhyabhautaṃ tamaprākṣīdeko bhauto 'tha daivataḥ // 10.9.195
śraddhāmākhyāhi nastāvadyatheṣṭasulabhā divi / kiyatpramāṇā bhavatā modakā bhakṣitā iti // 10.9.196
tato bhraṣṭānusaṃdhāno vṛṣapucchaṃ vimucya tam / padmākārau karau kṛtvā saṃśliṣṭau bhautanāyakaḥ // 10.9.197
iyatpramāṇā ity āśu yāvat tān prativakti saḥ / tāvat so 'nye ca te sarve khān nipatya vipedire // 10.9.198
vṛṣaḥ prāyāc ca kailāsaṃ jano dṛṣṭvā jahāsa ca / doṣāya nirvimarśaivaṃ bhautapraśnottarakriyā // 10.9.199
śrutā dyugāmino bhautāḥ śrūyatāmaparo 'py ayam / kaścidbhauto visasmāra mārgaṃ mārgāntaraṃ vrajan // 10.9.200
tarornadītaṭasthasya gacchāsyoparivartmanā / ity ucyate sma panthānaṃ paripṛcchañjanaiś ca saḥ // 10.9.201
tatas tasya taroḥ pṛṣṭhaṃ gatvārūḍhaḥ sa mūḍhadhīḥ / etatpṛṣṭhena me panthā upadiṣṭo janair iti // 10.9.202
tatpṛṣṭhe sarpataścāsya bharātparyantavartinī / śākhā nanāma yatnena papātālambya naiṣa tām // 10.9.203
tāmālambya sthito yāvattāvattenāyayau pathā / āroheṇoparisthena nadyāṃ pītajalaḥ karī // 10.9.204
taṃ dṛṣṭvā taruśākhāgralambhī bhautaḥ sa dīnavāk / mahātmanmāṃ gṛhāṇeti hastyāroham uvāca tam // 10.9.205
hastyārohaś ca bhautaṃ tam avatārayituṃ taroḥ / pādayor agrahīd dvābhyāṃ pāṇibhyām ujjhitāṅkuśaḥ // 10.9.206
tāvac ca nirgatya gate gaje bhautasya tasya saḥ / lalambe pādayohastipako vṛkṣāgralambinaḥ // 10.9.207
tataḥ sa tvarayan bhauto hastyārohaṃ tam abhyadhāt / yadi jānāsi tacchrighraṃ yat kiṃcid gīyatāṃ tvayā // 10.9.208
ito 'vatārayejjātu yacchrutvāgatya nau janaḥ / patitāvanyathādhastāddharedāvāmiyaṃ nadī // 10.9.209
ity uktaḥ sa gajārohastena mañju tathā jagau / yathā sa eva bhauto 'tra paritoṣamagātparam // 10.9.210
sādhuvādaṃ ca sa dadadvismṛtyojjhitapādapaḥ / dātuṃ prāvartata dvābhyāṃ hastābhyāṃ choṭikāṃ jaḍaḥ // 10.9.211
tatkṣaṇaṃ vinipatyaiva sahastyāroha eva saḥ / nadyāṃ vipede mūrkhair hi saṅgaḥ kasyāsti śarmaṇe // 10.9.212
ityākhyāya kathāṃ bhūyo vatseśvarasutāya saḥ / gomukhaḥ kathayām āsa hiraṇyākṣakathāmimām // 10.9.213
astīha himavatkukṣau deśaḥ pṛthvīśiromaṇiḥ / kaśmīra iti vidyānāṃ dharmasya ca niketanam // 10.9.214
tatrādhiṣṭhānamabhavaddhiraṇyapuranāmakam / kanakākṣa iti khyātastasminrājā babhūva ca // 10.9.215
tasya ratnaprabhādevyāṃ śaṃkarārādhanodbhavaḥ / putro hiraṇyākṣa iti kṣmāpaterudapadyata // 10.9.216
sa jātu gulikākrīḍāṃ kurvan gulikayā chalāt / tāpasīṃ rājatanayo mārgāyātām atāḍayat // 10.9.217
sā tāpasī jitakrodhā rājaputraṃ vihasya tam / yogīśvarī hiraṇyākṣam uvāca vikṛtānanā // 10.9.218
svayauvanādikair īdṛg darpaś cet tava tāṃ yadi / mṛgāṅkalekhām āpnoṣi bhāryāṃ tat kīdṛśo bhavet // 10.9.219
tac chrutvā kṣamayitvā tāṃ rājaputraḥ sa pṛṣṭavān / keṣā mṛgāṅkalekhākhyā bhagavatyucyatāmiti // 10.9.220
tatas taṃ sābravīdasti śaśitejā iti śrutaḥ / vidyādharendro himavatyacalendre mahāyaśāḥ // 10.9.221
mṛgāṅkalekhā tasyāsti tanayā varakanyakā / rūpeṇa dyucarendrāṇā niśāsūnnidrakapradā // 10.9.222
sā cānurūpā bhāryā te tasyāstvamucitaḥ patiḥ / ity uktaḥ siddhatāpasyā hiraṇyākṣo jagāda tām // 10.9.223
kathaṃ bhagavati prāpyā mayā sā tarhi kathyatām / tac chrutvā sā hiraṇyākṣaṃ taṃ yogeśvaryabhāṣata // 10.9.224
gatvāhaṃ tvatkathākhyānādupalapsye tadāśayam / āgatya cāham eva tvāṃ tatra neṣyāmyataḥ param // 10.9.225
ihāsti yo 'mareśākhyo devastatketane tvayā / prātaḥ prāpsyāsmi nityaṃ hi tamarcitum upaimy aham // 10.9.226
ity uktvā nabhasā prāyāttāpasī sā svasiddhitaḥ / tasyā mṛgāṅkalekhāyā nikaṭaṃ tuhinācalam // 10.9.227
tatra tasyai hiraṇyākṣaguṇān yuktyā śaśaṃsa sā / tathā yathā divyakanyā sātyutkaivam uvāca tām // 10.9.228
tādṛśaṃ cenna bhartāraṃ prāpnuyāṃ bhagavaty aham / tanniṣphalena kiṃ kāryamamunā jīvitena me // 10.9.229
ityārūḍhasmarāveśā nītvā tatkathayā dinam / mṛgāṅkalekhā tāpasyā sahovāsa tayā niśām // 10.9.230
tāvat so 'pi hiraṇyākṣastaccintānītavāsaraḥ / suptaḥ kathaṃcijjagade gauryā svapne niśākṣaye // 10.9.231
vidyādharaḥ san prāptas tvaṃ muniśāpena martyatām / tāpasyāḥ karasaṃsparśādetasyā mokṣyase tataḥ // 10.9.232
mṛgāṅkalekhāṃ ca tatastāmāśu pariṇeṣyasi / taccintā nātra kāryā te pūrvabhāryā hi sā tava // 10.9.233
ityādiśyaiva sā devī tiro 'bhūttasya so 'pi ca / prabudhya prātar utthāya cakre snānādimaṅgalam // 10.9.234
tato 'vareśvarasyāgre gatvā tasthau praṇamya tam / yatra saṃketakaṃ tasya tāpasyā vihitaṃ tayā // 10.9.235
atrāntare ca katham apy āptanidrāṃ svamandire / mṛgāṅkalekhām apitāṃ gaurī svapne samādiśat // 10.9.236
kṣīṇaśāpaṃ hiraṇyākṣaṃ jātaṃ vidyādharaṃ punaḥ / karasparśena tāpasyāḥ patiṃ prāpsyasy alaṃ śucā // 10.9.237
ity uktvāntarhitāyāṃ ca devyāṃ prātaḥ prabudhya sā / mṛgāṅkalekhā tāpasyai tasyai svapnaṃ śaśaṃsa tam // 10.9.238
sā tac chrutvaiva cāgatya bhūlokaṃ siddhatāpasī / sthitaṃ kṣetre 'mareśasya hiraṇyākṣaṃ tam abhyadhāt // 10.9.239
ehi vaidyādharaṃ lokaṃ putrety uktvā kareṇa sā / praṇataṃ taṃ samādāya bāhāvudapatan nabhaḥ // 10.9.240
tāvat sa sa hiraṇyākṣo bhūtvā vidyādhareśvaraḥ / smṛtvā śāpakṣayājjātiṃ tāpasīṃ tām abhāṣata // 10.9.241
himādrau vajrakūṭākhye pure jānīhi māmiyam / vidyādharāṇāṃ rājānaṃ nāmnāpyamṛtatejasam // 10.9.242
so 'hamullaṅghanakrodhācchāpaṃ prāpya purā muneḥ / martyayonim upāgacchaṃ tvatkarasparśanāvadhim // 10.9.243
śaptasya me tadā bhāryā yā duḥkhādajahattanum / saiṣā mṛgāṅkalekhādya jātā pūrvapriyā mama // 10.9.244
idānīṃ ca tvayā sārdhaṃ gatvā prāpsyāmi tāmaham / tvatkarasparśapūtasya śāntaḥ śāpo hi so 'dya me // 10.9.245
iti bruvaṃstayā sākaṃ tāpasyā gaganena saḥ / jagāmāmṛtatejāstaṃ himādriṃ dyucarādhipaḥ // 10.9.246
mṛgāṅkalekhām udyānasthitāṃ tatra dadarśa saḥ / sāpy apaśyat tam āyāntaṃ tāpasyāveditaṃ tayā // 10.9.247
citraṃ śrutipathenādau praviśyānyonyamānasam / anirgatyāpyaviśatāṃ dṛṣṭimārgeṇa tau punaḥ // 10.9.248
vivāhasiddhaye pitre tvayedaṃ kathyatāmiti / ūce mṛgāṅkalekhātra tāpasyā prauḍhayā tayā // 10.9.249
tato lajjānatamukhī sā gatvā pitaraṃ nijam / sakhīmukhena tatsarvaṃ bodhayām āsa tatkṣaṇam // 10.9.250
so 'pi svapne 'mbikādiṣṭastatpitā khecareśvaraḥ / tamanaiṣītsvabhavanaṃ saṃmānyāmṛtatejasam // 10.9.251
dadau mṛgāṅkalekhāṃ ca tasmai tāṃ sa yathāvidhi / kṛtodvāhaś ca taṃ vajrakūṭaṃ svaṃ prayayau puram // 10.9.252
tatra so 'mṛtatejāḥ svaṃ rājyaṃ prāpya sabhāryakam / ānītaṃ siddhatāpasyā martyatvātpitaraṃ nijam // 10.9.253
kanakākṣaṃ tamabhyarcya bhogaiḥ prāpayya bhūtalam / mṛgāṅkalekhayā sākaṃ tāmṛddhiṃ bubhuje ciram // 10.9.254
iti pūrvakarmavihitaṃ bhavitavyaṃ jagati yasya jantoryat / tadayatnena sa purataḥ patitaṃ prāpnotyasādhyamapi // 10.9.255
evaṃ gomukhakathitāṃ śaktiyaśasyutsuko niśamya kathām / śayane niśi naravāhanadatto nidrāmasau bheje // 10.9.256
tato 'nyedyuḥ punarnaktaṃ vinodārthaṃ sa gomukhaḥ / naravāhanadattāya kathāmetāmavarṇayat // 10.10.1
dhāreśvarābhidhe śaive siddhakṣetre purāvasat / upāsyamāno bahubhiḥ śiṣyaiḥ ko'pi mahāmuniḥ // 10.10.2
so 'bravījjātu śiṣyānsvānyuṣmāsu yadi kenacit / apūrvamīkṣitaṃ kiṃcicchrutaṃ vā tannivedyatām // 10.10.3
ity ukte tena muninā śiṣya eko jagāda tam / mayā śrutamapūrvaṃ yattadākhyāmi niśamyatām // 10.10.4
vijayākhyaṃ mahākṣetraṃ kaśmīreṣv asti śāṃbhavam / tatra pravrājakaḥ kaścidāsīdvidyābhimānavān // 10.10.5
jayī sarvatra bhūyāsam ity āśaṃsan praṇamya saḥ / śaṃbhuṃ pratasthe vādāya pravrāṭ pāṭaliputrakam // 10.10.6
gacchaṃś ca mārge 'tikrāmanvanāni sarito girīn / prāpyāṭavīṃ pariśrānto viśaśrāma tarostale // 10.10.7
kṣaṇāc ca vāpīśiśire tatra dūrādhvadhūsaram / dadarśa dhārmikaṃ daṇḍakuṇḍikāhastamāgatam // 10.10.8
kutastvaṃ kutra yāsīti niṣaṇṇo 'tra ca tena saḥ / pravrājakena pṛṣṭastamityabhāṣita dhārmikaḥ // 10.10.9
āgato 'haṃ sakhe vidyākṣetrātpāṭaliputrakāt / kaśmīrānyāmi tatratyāñjetuṃ vādena paṇḍitān // 10.10.10
śrutvaitaddhārmikavacaḥ sa parivrāḍacintayat / ihaiko na jito 'yaṃ cenmayā pāṭaliputrakaḥ // 10.10.11
tat tatra gatvā jeṣyāmi katham anyān bahūn aham / ity ālocya sa taṃ pravrāḍ ākṣipyāha sma dhārmikam // 10.10.12
viparītamidaṃ kiṃ te vada dhārmika ceṣṭitam / kva dhārmiko mumukṣustvaṃ kva vādī vyasanāturaḥ // 10.10.13
vādābhimānabandhena saṃsārānmokṣamicchasi / śamayasyagninoṣmāṇaṃ śītaṃ haṃsi himena ca // 10.10.14
uttitīrṣasi pāṣāṇanāvā mūḍha mahodadhim / vātena jvalitaṃ vahniṃ nivārayitumīhase // 10.10.15
brāhmaṃ śīlaṃ kṣamā nāma kṣātramāpannarakṣaṇam / mumukṣuśīlaṃ ca śamaḥ kalaho rakṣasāṃ smṛtam // 10.10.16
tasmācchāntena dāntena bhavitavyaṃ mumukṣuṇā / nirastadvandvaduḥkhena saṃsārakleśabhīruṇā // 10.10.17
ataḥ śamakuṭhāreṇa cchindhīmaṃ bhavapādapam / hetuvādābhimānāmbusekaṃ tasya tu mā sma dāḥ // 10.10.18
ity ukto dhārmikastena parituṣṭaḥ praṇamya tam / gururbhavānmamety uktvā jagāma sa yathāgatam // 10.10.19
pravrāḍḍhasansthito 'traiva tarumūle tadantarāt / yakṣasyālāpamaśṛṇotkrīḍato bhāryayā saha // 10.10.20
karṇaṃ dadāti yāvac ca sa pravrāṭ tāvad atra saḥ / yakṣaḥ puṣpasrajā bhāryāṃ narmaṇā tāmatāḍayat // 10.10.21
tāvac ca mṛtakalpaṃ sā kṛtvātmānaṃ śaṭhā mṛṣā / tasthau tatparivāraś ca muktākrando jhagityabhūt // 10.10.22
cirāccāgatajīveva sā dṛśāvudamīlayat / kiṃ tvayā dṛṣṭamiti tāṃ yakṣo 'prākṣīttataḥ patiḥ // 10.10.23
atha mithyaiva sāvocattvayāhaṃ mālayā yadā / abhyāhatā tadāpaśyaṃ kṛṣṇaṃ puruṣamāgatam // 10.10.24
pāśahastaṃ jvalannetraṃ prāṃśumūrdhvaśiroruham / bhayānakaṃ nijacchāyāmalinīkṛtadiktaṭam // 10.10.25
tena nītāhamabhavaṃ duṣṭena yamamandiram / tyajitāsmi ca tatratyaistaṃ nivāryādhikāribhiḥ // 10.10.26
evam tayokte yakṣiṇyā hasan yakṣo jagāda tām / aho vinendrajālena strīṇāṃ ceṣṭā na vidyate // 10.10.27
ko mṛtyuḥ kusumāghātādāvṛttiḥ kā yamālayāt / mūḍhe pāṭaliputrastrīvṛttānto 'nukṛtastvayā // 10.10.28
tasmin hi nagare rāja yo 'sti siṃhākṣanāmakaḥ / tadbhāryā mantrisenānīpurohitabhiṣagvadhūḥ // 10.10.29
sahādāya trayodaśyāṃ śuklapakṣe kadācana / sanāthīkṛtataddeśāmāgāddraṣṭuṃ sarasvatīm // 10.10.30
tatra tanmārgamilitaiḥ sarvāḥ kubjāndhapaṅgubhiḥ / vyādhitair ity ayācyanta bhūpālapramukhāṅganāḥ // 10.10.31
rogāturāṇāṃ dīnānāmauṣadhaṃ naḥ prayacchata / yena mucyāmahe rogātkurutārtānukampanam // 10.10.32
samudralaharīlolo vidyutsphuritabhaṅguraḥ / jīvaloko hy ayaṃ yātrādyutsavakṣaṇasundaraḥ // 10.10.33
tadasāre 'tra saṃsāre sāraṃ dīneṣu yā dayā / kṛpaṇeṣu ca yaddānaṃ guṇavān kva na jīvati // 10.10.34
āḍhyasya kiṃ ca dānena suhitasyāśanena kim / kiṃ ca ndanena śītāloḥ kiṃ dhanena himāgame // 10.10.35
tadetānuddharata naḥ kṛpaṇānāmayāpadaḥ / ity uktā vyādhitaistaistā nṛpabhāryādayo 'bruvan // 10.10.36
suṣṭhūpapannaṃ jalpanti kṛpaṇā vyādhitā ime / sarvasvenāpyato 'smābhiḥ kāryameṣāṃ cikitsitam // 10.10.37
evamanyonyamālapya devīmabhyarcya yoṣitaḥ / vyādhitāṃstānsvabhavanānyāninyustāḥ pṛthakpṛthak // 10.10.38
svabhartṝn prerya teṣāṃ ca mahāsattvān mahauṣadhaiḥ / cikitsāṃ kārayām āsur nottasthuś ca tadantikāt // 10.10.39
sahavāsāc ca tair eva saṅgamudbhūtamanmathaiḥ / tathā yayustāḥ saṃsāraṃ tanmayaṃ dadṛśuryathā // 10.10.40
kva rogiṇo 'mī kṛpaṇā bhartāraḥ kva nṛpādayaḥ / iti na vyamṛśattāsāṃ manmathāndhīkṛtaṃ manaḥ // 10.10.41
tataś ca tā asaṃbhāvyarogisaṃbhogasaṃbhavaiḥ / nakhadantakṣatair yuktāḥ patayo dadṛśurnijāḥ // 10.10.42
te ca bhūpālatanmantrisenāpatimukhādayaḥ / tadācakhyuḥ sasaṃdehāḥ parasparamatandritāḥ // 10.10.43
tato rājābravīdanyānyūyaṃ saṃprati tiṣṭhata / ahamadya nijāṃ bhāryāṃ tāvat pṛcchāmi yuktitaḥ // 10.10.44
ity uktvā tānvisṛjyaiva gatvā vāsagṛhaṃ ca saḥ / pradarśitasnehabhayo bhāryāṃ papraccha tāṃ nṛpaḥ // 10.10.45
daṣṭaḥ kenādharo 'yaṃ te kṣatau kena nakhaiḥ stanau / satyamākhyāsi cedasti śreyas te nānyathā punaḥ // 10.10.46
ity uktvā tena rājñā sā rājñī kṛtakam abravīt / avācyam apy athanyāhaṃ vacmyāścaryamidaṃ śṛṇu // 10.10.47
citrabhitterito rātrau pumāṃścakragadādharaḥ / nirgatyaivopabhuṅkte māṃ prātaścātraiva līyate // 10.10.48
yadaṅgaṃ candrasūryābhyām apidṛṣṭaṃ na jātu me / tatredṛgetya kriyate tenāvasthā sthite tvayi // 10.10.49
etattasyāḥ saduḥkhāyā iva śrutvā vaco nṛpaḥ / pratyeti sma tathā mūrkho māyāmāśaṅkya vaiṣṇavīm // 10.10.50
śaśaṃsa mantryādibhyaś ca tebhyas te 'pi tathā jaḍāḥ / matvācyutopabhuktās tā bhāryās tūṣṇīṃ kilābhavan // 10.10.51
ityasatyaikaracanācaturāḥ kustriyaḥ śaṭhāḥ / vañcayante jaḍamatīnnāhaṃ mūrkhastu tādṛśaḥ // 10.10.52
iti yakṣo bruvan bhāryāṃ sa vilakṣīcakāra tām / tac ca pravrājako 'śrauṣīt sarvaṃ tarutale sthitaḥ // 10.10.53
tataḥ kṛtāñjaliryakṣaṃ taṃ sa pravrāḍ vyajijñapat / bhagavannāśramaprāptastavāhaṃ śaraṇāgataḥ // 10.10.54
tatkṣamasvāparādhaṃ me tvadvaco yanmayā śrutam / ity uktaḥ satyavacanāttasya yakṣastutoṣa saḥ // 10.10.55
sarvasthānagatākhyo 'haṃ yakṣastuṣṭastavāsmi ca / gṛhāṇa varamityūce pravrāḍ yakṣeṇa tena saḥ // 10.10.56
manyumasyāṃ svabhāryāyāṃ mā kṛthā eṣa eva me / varo 'stviti tamāha sma sa pravrāḍapi guhyakam // 10.10.57
tataḥ sa yakṣo 'vādīttaṃ tuṣṭo 'smi sutarāṃ tava / tadeṣa te varo datto mayānyaḥ prārthyatāmiti // 10.10.58
tataḥ pravrājako 'vādīttarhyayaṃ me 'paro varaḥ / adyaprabhṛti putraṃ māṃ jānītaṃ daṃpatī yuvām // 10.10.59
śrutvaitatsa sabhāryo 'pi pratyakṣībhūya tatkṣaṇam / yakṣastam abravīdbāḍhaṃ putra putrastvamāvayoḥ // 10.10.60
asmastprasādānna ca te bhaviṣyati vipatkva cit / vivāde kalahe dyūte vijayī ca bhaviṣyasi // 10.10.61
ity ukvāntarhitaṃ yakṣaṃ taṃ praṇamyativāhya ca / rātrimatrāyayau pravrāṭ sa taṃ pāṭaliputrakam // 10.10.62
tatra dvāḥsthamukhenāntas tasmai siṃhākṣabhūbhṛte / kaśmīrāgatam ātmānam ākhyāti sma sa vādinam // 10.10.63
anujñātapraveśaś ca tenāsthāne mahībhujā / praviśyātra sthitānvādāyācikṣepa sa paṇḍitān // 10.10.64
jitvā vādena tānyakṣavaramāhātmyato 'khilān / rājāgre sa punasteṣāṃ cakārākṣepamīdṛśam // 10.10.65
citrabhittervinirgatya gadācakradharaḥ pumān / daṣṭādharauṣṭhīṃ daśanaiḥ kṣatastanataṭāṃ nakhaiḥ // 10.10.66
kṛtvopabhujya rātrau māṃ tadbhittāveva līyate / etatkimiti vaḥ pṛcchāmyuttaraṃ me 'tra dīyatām // 10.10.67
etac chrutvā vaco nātra budhāḥ prativaco daduḥ / paramārthamajānānā anyonyānanadarśinaḥ // 10.10.68
tato rājā sa siṃhākṣaḥ svayam eva tam abravīt / yadetaduktaṃ bhavatā tadācakṣva tvam eva naḥ // 10.10.69
etac chrutvā sa rājñe 'smai pravrāṭ sarvaṃ śaśaṃsa tat / tadbhāryāvyājacaritaṃ yakṣādaśrāvi tena yat // 10.10.70
na tatkuryādabhiṣvaṅgaṃ pāpajñaptyekahetave / strībhiḥ kadācana janastamityūce nṛpaṃ ca saḥ // 10.10.71
tuṣṭastasmai nijaṃ rājyaṃ rājā datumiyeṣa saḥ / sa tu svadeśaikarataḥ pravrāṭ tannāgrahīdyadā // 10.10.72
tadā saṃmānayām āsa rājā ratnotkareṇa tam / āttaratnaḥ sa kaśmīrān pravrāṭ svaṃ deśam āgamat // 10.10.73
tatra yakṣaprasādena sa nirdainyaḥ sukhaṃ sthitaḥ / ityākhyāya sa śiṣyastaṃ mahāmunim abhāṣata // 10.10.74
ahaṃ pravrājakāttasmādevaṃ tac chrutavāniti / tataḥ sa vismitaḥ sānyaśiṣyaściramabhūnmuniḥ // 10.10.75
ity uktvā gomukho bhūyo vatseśātmajam abravīt / evametāni kustrīṇāṃ ceṣṭitāni ca vedhasaḥ // 10.10.76
vicitrāṇi sadā deva lokasya caritāni ca / iyaṃ ca śrūyatāmanyā nāryekādaśamārikā // 10.10.77
grāmavāsī pumānāsītkuṭumbī ko'pi mālave / tasyodapādi duhitā dvitriputrakanīyasī // 10.10.78
tasyāṃ ca jātamātrāyāṃ bhāryā tasya vyapadyata / tato 'lpair divasais tasya putra eko vyapādi ca // 10.10.79
tasminvipanne bhrātāsya vṛṣaśṛṅgahato mṛtaḥ / so 'tha kanyāṃ kuṭumbī tāṃ nāmnā cakre trimārikām // 10.10.80
trayo 'nayā lakṣaṇayā jātayā māritā iti / kālena yauvanasthāṃ tāṃ pitustasmādayācata // 10.10.81
trimārikām āḍhyaputraḥ kaścit tadgrāmasaṃbhavaḥ / pitā ca tasmai prādāttāṃ sa yathāvat kṛtotsavaḥ // 10.10.82
tena bhartrā sahāraṃsta kālaṃ kam apitatra sā / acirāc ca tatas tasyāḥ sa bhartā pañcatāmagāt // 10.10.83
divasair eva sā cānyaṃ capalā patimagrahīt / so 'py alpenaiva kālena vipattiṃ prāpa tatpatiḥ // 10.10.84
tataḥ sā yauvanonmattā tṛtīyaṃ patimādade / so 'pi tasyā vipanno 'bhūtpatighnyāḥ patiranyavat // 10.10.85
evaṃ krameṇa patayo daśa tasyā vipedire / tato hāsyena sā nāmnā paprathe daśamārikā // 10.10.86
athānyabhartṛsvīkārāt pitrā hrītena vāritā / sā varjyamānā ca janais tasthau tasya pitur gṛhe // 10.10.87
ekadā ca viveśātra pāntho bhavyākṛtiryuvā / ekarātrinivāsārthaṃ tatpitrānumato 'tithiḥ // 10.10.88
taṃ dṛṣṭvā tadgatamanāḥ sābhavaddaśamārikā / pāntho 'pi taruṇīṃ dṛṣṭvā so 'bhūttadabhilāṣukaḥ // 10.10.89
tataḥ sā pāramuṣitatrapā pitaram abhyadhāt / ekametamahaṃ tāta vṛṇomi pathikaṃ patim // 10.10.90
vipatsyate ced eṣo 'pi grahīṣyāmi tato vratam / evaṃ śṛṇvati pānthe tāṃ bruvatīṃ sa pitābravīt // 10.10.91
mā putri lajjā mahatī daśa te patayo mṛtāḥ / tad etasminn api mṛte hasiṣyatitarāṃ janaḥ // 10.10.92
tac chrutvaiva trapāṃ tyaktvā pathiko 'pi jagāda saḥ / nāhaṃ mriye daśa mṛtāḥ kramādbhāryā mamāpi hi // 10.10.93
samāvāvāṃ śamāpyatra pādasparśena dhūrjaṭeḥ / ity ukte tena pānthena nācitrīyata tatra kaḥ // 10.10.94
buddhvā ca militair grāmyair dattānumatayā tayā / daśamārikayā so 'tha pathiko jagṛhe patiḥ // 10.10.95
tena sākaṃ ca yāvat sā kālaṃ kam apitiṣṭhati / tāvac chītajvarākrāntaḥ so 'pi tasyāḥ kṣayaṃ yayau // 10.10.96
tataḥ sā hāsinī grāvṇām apy ekādaśamārikā / vignā gaṅgātaṭaṃ gatvā pravrajyām eva śiśriye // 10.10.97
ity uktvā hasitaṃ vatsarājaputraṃ sa gomukhaḥ / bhūyo 'bravītkathāmanyāṃ śṛṇvimāṃ dāntajīvinaḥ // 10.10.98
pumān kaścid daridro 'bhūd grāme kvāpi kuṭumbavān / eka eva balīvardas tasya cābhūd gṛhe dhanam // 10.10.99
sa niḥsattvo 'śanābhāvātsīdaty api kuṭumbake / sopavāso 'pi taṃ dāntaṃ vyakrīṇīta na lobhataḥ // 10.10.100
gatvā tu vindhyavāsinyāḥ purato darbhasaṃstare / patitvā sa tapaścakre nirāhāro 'rthakāmyayā // 10.10.101
uttiṣṭhaiko balīvardaḥ sarvadā dhanamasti te / atastam eva vikrīya jīviṣyasi sadā sukham // 10.10.102
ityādiṣṭastayā svapne devyā prātaḥ prabudhya saḥ / utthāya pāraṇaṃ kiṃcitkṛtvā svagṛhamāyayau // 10.10.103
etyāpyadhīro vikretuṃ nokṣāṇaṃ taṃ śaśāka saḥ / vikrīte 'sminnahaṃ niḥsvo naiva varteya jātviti // 10.10.104
atha taṃ kathitasvapnadevyādeśaṃ prasaṅgataḥ / upavāsakṛśaṃ kaściduvāca sumatiḥ suhṛt // 10.10.105
eka evāsti dāntas te taṃ tvaṃ vikrīya sarvadā / jīviṣyasīti devyoktaṃ tajjñātaṃ mūḍha na tvayā // 10.10.106
tadvikrīyaitamukṣāṇaṃ nirvāhaya kuṭumbakam / tato bhaviṣyaty anyas te tataś cānyas tato 'paraḥ // 10.10.107
ity uktastena mittreṇa grāmīṇaḥ sa tathākarot / ekaikavṛṣapaṇyāc ca jijīva satataṃ sukhī // 10.10.108
evaṃ phalati sarvasya vidhiḥ sattvānusārataḥ / tatsusattvo bhavetsattvahīnaṃ na vṛṇate śriyaḥ // 10.10.109
śṛṇutānyāṃ kathāṃ cemāṃ dhūrtasyālīkamantriṇaḥ / āsīt pṛthvīpatir nāma nagare dakṣiṇāpathe // 10.10.110
tadrāṣṭre ko 'py abhūddhūrtaḥ paravañcanajīvikaḥ / sa caikadā mahecchatvādasaṃtuṣṭo vyacintayat // 10.10.111
dhūrtatvenedṛśā kiṃ me yadāhārādimātrakṛt / prāpyate mahatī yena śrīstādṛṅ na karomi kim // 10.10.112
ityālocya vaṇigveṣamatyudāraṃ vidhāya saḥ / upāsarpatpratīhāraṃ gatvā dvāraṃ mahīpateḥ // 10.10.113
tanmukhena praviśyāntaḥ prābhṛtaṃ copanīya saḥ / ekānte me 'sti vijñaptiriti vyajñāpayannṛpam // 10.10.114
rājñāpi veṣabhrāntena prābhṛtāvarjitena ca / tatheti racitaikāntas tam evaṃ sa vyajijñapat // 10.10.115
dine dine mayā sākamāsthāne sarvasaṃnidhau / bhūtvaikānte kathālāpaṃ kṣaṇamekaṃ kuru prabho // 10.10.116
tāvatāhaṃ pratidinaṃ dīnāraśatapañcakam / dadāmy upāyanaṃ devasyārthaye na tu kiṃcana // 10.10.117
tac chrutvācintayadrājā ko doṣaḥ kimayaṃ mama / gṛhītvā yāti dīnārāndadāti pratyutānvaham // 10.10.118
mahatā vaṇijā sārdhaṃ kathālāpena kā trapā / iti sa pratipadyaitadrājā tasya kathākarot // 10.10.119
so 'pi tasmai dadau rājñe dīnārāṃstānyathoditān / lokastaṃ ca mahāmantripadaṃ prāptamamanyata // 10.10.120
ekasmiṃś ca dine dhūrto muhuḥ paśyanniyoginaḥ / sākūtaṃ mukhamekasya cakre rājñā samaṃ kathām // 10.10.121
nirgataś ca bahistena mukhālokanakāraṇam / etyādhikāriṇā pṛṣṭaḥ sa svair aṃ taṃ mṛṣāvadat // 10.10.122
deśo me luṇṭhito 'nenety evaṃ te kupito nṛpaḥ / mayātas te mukhaṃ dṛṣṭaṃ śamayiṣyāmyahaṃ ca tam // 10.10.123
ity uktastena so 'līkamantriṇā sabhayo gṛham / āgatyādhikṛtaḥ svarṇasahasraṃ tasya dattavān // 10.10.124
anyedyuś ca samaṃ rājñā kathāṃ kṛtvā tathaiva saḥ / nirgatya dhūrto 'vādīttaṃ niyoginam upāgatam // 10.10.125
yuktiyuktermayā vākyaistava rājā prasāditaḥ / dhīro bhavādhunāhaṃ te sarvacchidreṣu rakṣakaḥ // 10.10.126
iti svīkṛtya taṃ yuktyā visasarja ca so 'pi tam / adhikārī sadā taistair upacārair upācarat // 10.10.127
evaṃ krameṇa sarvebhyo niyogibhyaḥ sa buddhimān / rājabhyo rājaputrebhyaḥ sevakebhyaś ca yuktibhiḥ // 10.10.128
bahvībhir ādadāno 'rthānarjayām āsa sarvataḥ / pañca koṭīḥ suvarṇasya kurvanrājā samaṃ kathāḥ // 10.10.129
tato rahasi rājānaṃ dhūrtamantrī jagāda saḥ / deva dattvāpi nityaṃ te dīnāraśatapañcakam // 10.10.130
tvatprasādānmayā prāptāḥ pañca kāñcanakoṭayaḥ / tatprasīda gṛhāṇaitastvaṃ svarṇamahamatra kaḥ // 10.10.131
ity uktvā prakaṭaṃ rājñe kanakaṃ tan nyavedayat / rājāpi kṛcchrāt tat tasya jagrāhārdhaṃ tato dhanāt // 10.10.132
tuṣṭaś ca sthāpayāmāsa mahāmantripade sa tam / so 'pi prāpya śriyaṃ dhūrto dānabhogairamānayat // 10.10.133
evaṃ prāpnoti mahataḥ prājño 'rthānnātipāpataḥ / kūpakhānakavatprāpte phale doṣaṃ nihanti ca // 10.10.134
ity uktvā gomukhaḥ prāha vatsarājasutaṃ punaḥ / ekām idānīm udvāhasotsukaḥ śṛṇv imāṃ kathām // 10.10.135
babhūva durmadārātikarīndrakulakesarī / ratnākarākhye nagare nāmnā buddhiprabho nṛpaḥ // 10.10.136
ratnarekhābhidhānāyāṃ rājñyāṃ tasyodapadyata / kanyā hemaprabhā nāma sarvalokaikasundarī // 10.10.137
sā ca vidyādharī śāpādavatīrṇā yadā tadā / nabhovihārasaṃskāramadāccikrīḍa dolayā // 10.10.138
pātabhītyā niṣiddhāpi sā tato na cacāla yat / tattasyāḥ sa pitā rājā capeṭaṃ kupito dadau // 10.10.139
tāvatā sāvamānena rājaputrī vanaiṣiṇī / vihāravyapadeśena jagāmopavanaṃ bahiḥ // 10.10.140
pānamatteṣu bhṛtyeṣu saṃcarantī ca tatra sā / praviśya vṛkṣagahanaṃ teṣāṃ dṛṣṭipathādyayau // 10.10.141
gatvā caikākinī dūraṃ vanaṃ viracitoṭajā / phalamūlāśinī tasthau harārādhanatatparā // 10.10.142
tatpitāpi sa rājā tāṃ buddhvā kvāpi tato gatām / anviyeṣa na ca prāpa mahad duḥkham uvāha ca // 10.10.143
cirāt kiṃcit tanūbhūtaduḥkhaś cittaṃ vinodayan / buddhiprabhaḥ sa niragān mṛgayāyai mahīpatiḥ // 10.10.144
bhramaṃś ca daivāt tat prāpa sudūraṃ sa vanāntaram / tapasyantī sutā sāsya yatra hemaprabhā sthitā // 10.10.145
uṭajaṃ tatra dṛṣṭvā sa rājābhyetya tadantare / aśaṅkitaṃ tapaḥkṣāmāṃ tāṃ dadarśa nijāṃ sutām // 10.10.146
sāpi dṛṣṭvā tam utthāya pādayoḥ sahasāgrahīt / āliṅgya sa pitā tāṃ ca sāśrur aṅke nyaveśayat // 10.10.147
tau cānyonyaṃ cirāddṛṣṭvā tathā rurudatus tataḥ / udaśravo yathā tatra vane 'bhūvanmṛgā api // 10.10.148
tataḥ śanaiḥ samāśvāsya rājāvocatsa tāṃ sutām / tyaktvā rājaśriyaṃ putri kimidaṃ vihitaṃ tvayā // 10.10.149
tadehi jananīpārśvaṃ vanavāsamimaṃ tyaja / ityūcivāṃsaṃ janakaṃ sā taṃ hemaprabhābhyadhāt // 10.10.150
daivenaiva niyuktāsmi śaktistāta mamātra kā / nacaiṣyāmi gṛhaṃ bhoktuṃ na tyajāmi tapaḥsukham // 10.10.151
iti bruvāṇā sā tasmānniścayānna cacāla yat / tadrājākārayat tasyā vane tatraiva mandiram // 10.10.152
gatvā ca rājadhānīṃ svāṃ preṣayām āsa so 'nvaham / tasyā atithipūjārthaṃ pakvānnāni dhanāni ca // 10.10.153
sā ca hemaprabhā tatra dhanair annaiś ca taiḥ sadā / pūjayantyatithīnāsītphalamūlāśinī svayam // 10.10.154
ekadā cāyayau tasyā rājaputryāstamāśramam / pravrājikaikā bhrāmyantī kaumārabrahmacāriṇī // 10.10.155
sa tayābhyarcitā hemaprabhayā svakathāntare / pravrajyākāraṇaṃ pṛṣṭvā bālapravrājikābravīt // 10.10.156
saṃvāhayantī caraṇāv ahaṃ kanyā satī pituḥ / sīdatkarayugābhūvaṃ nidrākulitalocanā // 10.10.157
kiṃ nidrāsīti pādena tataḥ pitrāhamāhatā / tanmanyunā pravrajitā nirgatyaivāsmi tadgṛhāt // 10.10.158
iti pravrājikām uktavatīṃ hemaprabhātha sā / samānaśīlaprītā tāṃ vanavāsasakhī vyadhāt // 10.10.159
ekadā tāmavocatsā prātaḥ pravrājikāṃ sakhīm / sakhi svapne 'dya jāne 'hamuttīrṇā vipulāṃ nadīm // 10.10.160
ārūḍhāsmi tataḥ śvetaṃ gajaṃ tadanu parvatam / tatrāśrame mayā dṛṣṭo bhagavānambikāpatiḥ // 10.10.161
tadagre prāpya vīṇāṃ ca gāyanty ahamavādayam / tato 'drākṣaṃ ca puruṣaṃ divyākāram upāgatam // 10.10.162
taṃ dṛṣṭvā ca tvayā sākamahamutpatitā nabhaḥ / iyaddṛṣṭvā prabuddhāsmi vyatikrāntā ca yāminī // 10.10.163
etac chrutvaiva tāṃ hemaprabhāmāha sma mā sakhī / śāpāvatīrṇā kāpi tvaṃ divyā kalyāṇi niścitam // 10.10.164
pratyāsannaṃ ca śāpāntaṃ tava svapno vadatyasau / śrutvaitadabhyanandatsā rājaputrī sakhīvacaḥ // 10.10.165
tato bhūyiṣṭhamudite jagaddīpe divākare / āyayau turagārūḍho rājaputro 'tra kaścana // 10.10.166
sa tāṃ hemaprabhāṃ dṛṣṭvā tāpasīveṣadhāriṇīm / jātaprītirupāgatya vavande muktavāhanaḥ // 10.10.167
sāpi taṃ racitātithyā kṛtāsanaparigraham / saṃjātapraṇayāprākṣīn mahātman ko bhavān iti // 10.10.168
rājaputro 'tha so 'vādīnmahābhāge mahīpatiḥ / pratāpasena ityasti śubhanāmānukīrtanaḥ // 10.10.169
sa tapyamānaḥ putrārthaṃ harasyārādhanaṃ tapaḥ / tenādiśyata devena prādurbhūya prasādinā // 10.10.170
vidyādharāvatāras te putra eko bhaviṣyati / sa ca śāpakṣaye lokaṃ nijam eva prapatsyate // 10.10.171
dvitīyastu suto bhāvī vaṃśarajyadharastava / ity uktaḥ śaṃbhunotthāya hṛṣṭaścakre sa pāraṇam // 10.10.172
kālena jātas tasyaiko lakṣmīsenābhidhaḥ sutaḥ / śūrasenābhidhānaś ca dvitīyo nṛpateḥ kramāt // 10.10.173
tadimaṃ māṃ vijānīhi lakṣmīsenaṃ varānane / ānītam iha vātāśvenākṛṣyākheṭanirgatam // 10.10.174
ity uktā tena sāpy uktvā svodantaṃ tasya pṛcchataḥ / sadyo hemaprabhā jātiṃ smṛtvā hṛṣṭā jagāda tam // 10.10.175
tvayi dṛṣṭe mayā jātir vidyābhiḥ saha saṃsmṛtā / sākaṃ sakhyānayā śāpacyutā vidyādharī hy aham // 10.10.176
tvaṃ ca vidyādharaḥ śāpacyutaḥ svasacivānvitaḥ / bhartā me tvaṃ ca matsakhyā asyāstvatsacivaś ca saḥ // 10.10.177
kṣīṇaś ca sasakhīkāyāḥ sa śāpo mama sāṃpratam / loke vaidyādhare bhūyaḥ sarveṣāṃ naḥ samāgamaḥ // 10.10.178
ity uktā divyarūpatvaṃ prāpya sakhyā samaṃ tayā / hemaprabhā khamutpatya sā svalokamagāttadā // 10.10.179
lakṣmīsenaś ca yāvat sa sāścaryo 'tra sthitaḥ kṣaṇāt / tāvat sa sacivas tasya cinvāno mārgamāyayau // 10.10.180
tasmai sa rājaputraś ca sakhye yāvadbravīti tat / tāvadbuddhiprabho 'pyāgātsa rājā svasutotsukaḥ // 10.10.181
so 'dṛṣṭvaiva sutāṃ dṛṣṭvā lakṣmīsenasḥ samantrikaḥ / smṛtvā śāpakṣayājjātiṃ svalokaṃ nabhasā yayau // 10.10.182
tato buddhiprabhe vigne lakṣmīsenaḥ samantrikaḥ / smṛtvā śāpakṣayāj jātiṃ khalokaṃ nabhasā yayau // 10.10.183
prāpya hemaprabhāṃ bhāryāmāgatya ca tayā saha / buddhiprabhaṃ tamāmantrya vyasṛjatsa nijaṃ puram // 10.10.184
gatvā ca prāptabhāryeṇa tena sakhyā samaṃ tataḥ / pitre pratāpasenāya svavṛttāntamavarṇayat // 10.10.185
tena dattaṃ kramaprāptaṃ rājyaṃ dattvānujanmane / śūrasenāya sa yayau vaidyādharapuraṃ nijam // 10.10.186
tatra vidyādharaiśvaryasukhaṃ hemaprabhāyutaḥ / lakṣmīsenaḥ sa bhuṅkte sma sakhyā tenānvitaściram // 10.10.187
itthaṃ kathā nigaditāḥ kila gomukhena śṛṇvan kramāt sa naravāhanadattadevaḥ / āsannavartinavaśaktiyaśovivāhasūtko 'pi tāṃ kṣaṇam iva kṣaṇadāṃ nināya // 10.10.188
evaṃ vinodya ca dināni sa rājaputraḥ prāpte vivāhadivase piturantikasthaḥ / vatseśvarasya nabhasaḥ sahasāvatīrṇaṃ vaidyādharaṃ tapanadīpti balaṃ dadarśa // 10.10.189
tanmadhye ca svakaduhitaraṃ ditsitāṃ tāṃ gṛhītvā prītyā prāptaṃ sphaṭikayaśasaṃ vīkṣya vidyādharendram / pratyudgamya śvaśura iti taṃ pūjayām āsa harṣādvatseśena prathamavihitātithyamarghyādinā saḥ // 10.10.190
so 'pyāvedya yathārthamambaracarādhīśaḥ kṣaṇātkalpitā śeṣasvocitadivyavaibhavavidhiḥ siddhiprabhāvāttataḥ / ratnaughapratipūritāya vidhivadvatseśaputrāya tāṃ tasmai svāṃ vitatāra śaktiyaśasaṃ pūrvapradiṣṭāṃ sutām // 10.10.191
sa ca naravāhanadatto bhāryāṃ vidyādharendratanayāṃ tām / saṃprāpya śaktiyaśasaṃ padma ivārkadyutiṃ vyarucat // 10.10.192
sphaṭikayaśasyupayāte kauśāmbyāṃ puri sa vatsarājasutaḥ / śaktiyaśovadanāmbujasaktekṣaṇaṣaṭpadas tadā tasthau // 10.10.193
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 11.0.1
namatāśeṣavighnaughavāraṇaṃ vāraṇānanam / kāraṇaṃ sarvasiddhīnāṃ duritārṇavatāraṇam // 11.1.1
evaṃ sa śaktiyaśasaṃ prāpyānyāḥ prathamāś ca tāḥ / ratnaprabhādyā devīṃ ca mukhyāṃ madanamañcukām // 11.1.2
atiṣṭhadviharanvatsayuvarājaḥ suhṛdyutaḥ / naravāhanadatto 'tha kauśāmbyāṃ pitṛpārśvagaḥ // 11.1.3
ekadā ca tamudyānagataṃ deśāntarāgatau / bhrātarau rājaputrau dvāvakasmādabhyupeyatuḥ // 11.1.4
kṛtātithyapraṇatayostayor eko 'bravīc ca tam / vaiśākhyākhye pure rājñaḥ putrāvāvāṃ dvimātṛkau // 11.1.5
nāmnā ruciradevo 'haṃ dvitīyaścaiṣa potakaḥ / javinī hastinī me 'sti turagau dvāvamuṣya ca // 11.1.6
tannimittaṃ samutpanno vivādaścāvayor dvayoḥ / ahaṃ javādhikāṃ vacmi hastinīṃ turagāvayam // 11.1.7
ahaṃ yadi jitastanme paṇaḥ saiva kareṇukā / ayaṃ yadi jito vā syāttadaśvāveva tau paṇau // 11.1.8
teṣāṃ javāntaraṃ jñātuṃ kṣamo nāstyastvayā vinā / tadasmadgṛhamāgatya tatparīkṣāṃ kuru prabho // 11.1.9
prasīda tvaṃ hi sarvārthaprārthanākalpapādapaḥ / āvāṃ cābhyāgatau dūrādetadarthaṃ tavārthinau // 11.1.10
evaṃ ruciradevena so 'rthito 'śvavaśārasāt / anurodhāc ca vatseśasūnus tatpratyapadyata // 11.1.11
tadupānītavātāśvarathārūḍhastadaiva saḥ / pratasthe prāpa vaiśākhapuraṃ tābhyāṃ samaṃ ca tat // 11.1.12
ko 'yaṃ syāt kiṃsvid aprāptaratiḥ kāmo navodbhavaḥ / kiṃ vā dvitīyaś candro 'yam akalaṅko divācaraḥ // 11.1.13
uta vā puruṣākāro dhātrā kāmasya nirmitaḥ / taruṇīhṛdayākāṇḍasamūlonmūlanaḥ śaraḥ // 11.1.14
ity unmadākulotpakṣmalocanābhir vilokya saḥ / varṇyamānaḥ purastrībhistadviveśa purottamam // 11.1.15
śṛṅgāraikamayaṃ tatra yuvarājo dadarśa saḥ / pūrvaiḥ kṛtapratiṣṭhasya kāmadevasya mandiram // 11.1.16
tasminratiprītipade praviśya praṇipatya tam / kāmadevaṃ sa viśramya kṣaṇamadhvaśramaṃ jahau // 11.1.17
tatas taddevasadanābhyarṇavarti viveśa ca / prītyā ruciradevasya mandiraṃ tatpuraskṛtaḥ // 11.1.18
varavājigajākīrṇaṃ tadāgamanasotsavam / ūrjitaśri sa tatpaśyanreme vatseśvarātmajaḥ // 11.1.19
tais tai ruciradevena satkāraiḥ satkṛto 'tha saḥ / tatra tadbhaginīṃ kanyāṃ dadarśātyadbhutākṛtim // 11.1.20
tadrūpaśobhākṛṣṭena cakṣuṣā mānasena ca / na so 'paśyatpravāsaṃ vā virahaṃ svajanena vā // 11.1.21
sāpi dṛṣṭyeva nīlābjamālayeva praphullayā / premanikṣiptayā tasya cakāreva svayaṃvaram // 11.1.22
tato jayendrasenākhyāṃ tāṃ sa dadhyau yathā tathā / āsatāṃ niśi nāryo 'nyā na nidrāpi jahāra tam // 11.1.23
anyedyuḥ potakānītam apivātasamaṃ jave / tadaśvaratnayugalaṃ vāhavidyārahasyavit // 11.1.24
svayaṃ ruciradevī yāṃ tāmāruhya kareṇukām / tadvegena jigāyaiva javādhānabalena saḥ // 11.1.25
tato ruciradevena vājiratnayuge jite / yāvat sa vatseśasuto viśatyabhyantaraṃ tataḥ // 11.1.26
tāvattasya pituḥ pārśvāddūto 'ntikam upāyayau / sa dṛṣṭvā pādayor dūtastaṃ praṇamyābravīdidam // 11.1.27
iha prayātaṃ buddhvā tvāṃ parivārātpitā tava / rājā māṃ prāhiṇottvāṃ pratyevamādiśati sma ca // 11.1.28
iyaddūramanāvedya yāto 'syudyānataḥ katham / adhṛtirnastadāyāhi muktavyāsaṅgasatvaram // 11.1.29
iti śṛṇvan pitur dūtāt priyāprāptiṃ ca cintayan / naravāhanadatto 'bhūt sa dolārūḍhamānasaḥ // 11.1.30
tāvatkṣaṇāc ca tatraikaḥ sārthavāho 'tiharṣalaḥ / dūrādeva namannetya yuvarājam uvāca tam // 11.1.31
jaya vīra jayāpuṣpakodaṇḍakusumāyudha / bhāvividyādharādhīśa cakravartiñjaya prabho // 11.1.32
bālo na kiṃ manohārī vardhamāno na kiṃ dviṣām / vitrāsakārī dṛṣṭo 'si deva tasmādasaṃśayam // 11.1.33
acirādacyutaguṇaṃ tvāṃ drakṣyantyeva khecarāḥ / ākrāmantaṃ krameṇa dyāṃ kurvantaṃ balinirjayam // 11.1.34
ityādi stutavāṃstena yuvarājena satkṛtaḥ / pṛṣṭaścākathayattasmai svavṛttāntaṃ mahāvaṇik // 11.1.35
asti lampeti nagarī pṛthivīmaulimālikā / tasyāṃ kusumasārākhyo vaṇigāḍhyo mahānabhūt // 11.1.36
tasya dharmaikavasateḥ śaṃkarārādhanārjitaḥ / eko 'haṃ candrasārākhyaḥ putro vatseśanandana // 11.1.37
so 'haṃ mittraiḥ samaṃ jātu devayātrāmavekṣitum / gatastatrāparānāḍhyānadrākṣaṃ dadato 'rthiṣu // 11.1.38
tato dhanārjanecchā me pradānaśraddhayodabhūt / asaṃtuṣṭasya bahvyāpi pitrupārjitayā śriyā // 11.1.39
tena dvīpāntaraṃ gantum aham ambudhivartmanā / arūḍhavān pravahaṇaṃ nānāratnaprapūritam // 11.1.40
daivenevānukūlena vāyunā preritaṃ ca tat / alpair eva dinaiḥ prāpa taṃ dvīpaṃ vahanaṃ mama // 11.1.41
tatrāpratītamudriktaratnavyavahṛtiṃ ca mām / buddhvā rājārthalobhena baddhvā kārāgṛhe nyadhāt // 11.1.42
tasmin gṛhe duṣkṛtibhiḥ krandadbhiḥ kṣuttṛḍarditaiḥ / pretair iva sthito yāvad ahaṃ nirayasaṃnibhe // 11.1.43
tāvadasmatkulābhijñastannivāsī mahāvaṇik / mahīdharākhyo rājānaṃ matkṛte taṃ vyajijñapat // 11.1.44
lampānivāsino deva putra eṣa vaṇikpateḥ / nirdoṣasya tadetasya bandhanādyayaśaskaram // 11.1.45
ityādi bodhitastena sa māmunmocya bandhanāt / ānāyya cāntikaṃ rājā sādaraṃ samamānayat // 11.1.46
tato rājaprasādena tanmittropāśrayeṇa ca / tatrāsaṃ mahataḥ kurvanvyavahārānahaṃ sukhī // 11.1.47
ekadātra madhūdyānayātrāyāṃ dṛṣṭavān aham / vaṇijaḥ śikharākhyasya tanayāṃ varakanyakām // 11.1.48
tayā kaṃdarpadarpābdhilaharyeva hṛtas tataḥ / gatvaiva tatpitustasmādahaṃ yācitavāṃś ca tām // 11.1.49
sa ca kṣaṇaṃ vicintyāntastatpitā mām abhāṣata / sākṣānna yujyate dātumeṣā me 'styatra kāraṇam // 11.1.50
tadetāṃ siṃhaladvīpamahaṃ mātāmahāntikam / prahiṇomyupayacchasva gatvaināmarthitāṃ tataḥ // 11.1.51
saṃdekṣyāmi tathā tatra yathaitattava setsyati / ity uktvā māṃ sa saṃmānya śikharo vyasṛjadgṛham // 11.1.52
anyedyuś ca sa tāṃ kanyām āropya saparicchadām / yānapātre 'bdhimārgeṇa prāhiṇot siṃhalān prati // 11.1.53
atha yāvadahaṃ tatra gantumicchāmi sotsukaḥ / tāvadvidyunnipātogrā vārtā tatrodabhūdiyam // 11.1.54
śikharasya sutā yena yātā pravahaṇena tat / magnamabdhau na caiko 'pi tata uttīrṇavāniti // 11.1.55
tadvārtāvātyayā bhagnadhair yaḥ pravahaṇākulaḥ / ahaṃ sadyo nirālambe nyapataṃ śokasāgare // 11.1.56
vṛddhair āśvāsyamānaś ca cittamāśābhir ākṣipasn / akārṣaṃ niścayaṃ jñātuṃ taddvīpagamane matim // 11.1.57
aha rājapriyo 'py arthaistaistair upacito 'pi san / āruhyāmbunidhau potaṃ gantumārabdhavānaham // 11.1.58
gacchataś ca mahāśabdo muñcandhārāśarāvalīḥ / udatiṣṭhanmamākasmāddhoro vāridataskaraḥ // 11.1.59
tadvāyunā viruddhena vidhinaiva balīyasā / utkṣipyotkṣipya ca muhurbhagnaṃ me vahanaṃ tataḥ // 11.1.60
magne 'mbudhau parijane dhane ca vidhiyogataḥ / ekaṃ prāpi mahatkāṣṭhaṃ patitena satā mayā // 11.1.61
tena prasāriteneva dhātrā sapadi bāhunā / śanair vātavaśād abdhe pulinaṃ prāptavān aham // 11.1.62
tatrādhiruhya duḥkhārto nindandaivamaśaṅkitam / svarṇaleśamahaṃ prāpaṃ taṭopāsntacyutasthitam // 11.1.63
tadvikrīyātra nikaṭe grāme kṛtvāśanādikam / krītavastrayugo 'tyākṣamabdhivāhaklamaṃ manāk // 11.1.64
tato diśamajānāno dayitāvirahī bhraman / dṛṣṭavānasmi sikatāśivaliṅgabhṛtāṃ bhuvam // 11.1.65
vicaranmunikanyāyāṃ tasyāṃ cādrākṣamekataḥ / kanyāṃ liṅgārcanavyagrāṃ vanaveṣe 'pi śobhinīm // 11.1.66
aho priyā susadṛśī kāpyeṣā saiva kiṃ bhavet / kuto vaitan na tādṛṃśi bhāgadheyāni yanmama // 11.1.67
iti māṃ cintayantaṃ sa saiveyamiti dakṣiṇam / locanaṃ vadati smaivaṃ sāhlādaṃ prasphuranmuhuḥ // 11.1.68
tanvi prāsādavāsārhā tvamaraṇye 'tra kā vada / iti pṛṣṭā tataḥ sā ca mayā nāha sma kiṃcana // 11.1.69
muniśāpabhayenātha latāgulmāntarāśritaḥ / sthitavānasmi tāṃ paśyannavitṛptena cakṣuṣā // 11.1.70
kṛtārcanā sā ca muhuḥ sasnehaṃ parivṛtya mām / paśyantī vimṛśantī ca kiṃcitprāyāttataḥ śanaiḥ // 11.1.71
gatāyāṃ dṛkpathāttasyāṃ tamondhā paśyato diśaḥ / niśācakrāhvasadṛśī kāpyavasthā mamābhavat // 11.1.72
kṣaṇāccāśaṅkitāyātāṃ tejasārkaprabhānibhām / sutāṃ mataṅgasya munerābālyādbrahmacāriṇīm // 11.1.73
yamunākhyāṃ tapaḥ kṣāmaśarīrāṃ divyacakṣuṣam / sākṣāddhṛtimivāpaśyamahaṃ kalyāṇadarśanām // 11.1.74
sā māmavadadālambya candrasāra dhṛtiṃ śṛṇu / śikharākhyo vaṇigyo 'sāvasti dvīpāntare mahān // 11.1.75
sa rūpavatyāṃ jātāyāṃ kanyāyāṃ suhṛdā kila / jinarakṣitasaṃjñena jñānināvādi bhikṣuṇā // 11.1.76
svayaṃ tvayā na deyeyaṃ kanyaiṣā hy anyamātṛkā / doṣaḥ syātte svayaṃ dāne vihitaṃ tādṛśaṃ hitam // 11.1.77
ity ukto bhikṣuṇā so 'tha tāṃ pradeyāṃ sutāṃ vaṇik / tanmātāmahahastena dātum aicchat tvadarthitām // 11.1.78
ataḥ sā siṃhaladvīpaṃ tena mātāmahāntikam / pitrā visṛṣṭā vahane bhagne nyapatadambudhau // 11.1.79
āyurbaleva cānīya daiveneva mahormiṇā / velātaṭe samudreṇa nikṣiptā sā vaṇiksutā // 11.1.80
tāvat pitā me bhagavānmataṅgamunirambudhau / saśiṣyaḥ snātumāyāto mṛtakalpāṃ dadarśa tām // 11.1.81
sa dayāluḥ samāśvāsya tāṃ svamāśramamānayat / yamune tava pālyeyamiti ca nyastavānmayi // 11.1.82
velātaṭādiyaṃ prāptā mayeti sa mahāmuniḥ / nāmnā tāmakarodvelāṃ bālāṃ munijanapriyām // 11.1.83
tatsnehena ca cittaṃ me 'payasnehakṛpāmayaḥ / brahmacaryanirasto 'pi hā saṃsāro 'dya bādhate // 11.1.84
āpāṇigrahaṇāṃ tāṃ ca navayauvanaśobhinīm / dūyate candrasāraitāṃ darśaṃ darśaṃ mano mama // 11.1.85
sā ca prāgjanmabhāryā te buddhvā ca tvām ihāgatam / praṇidhānādahaṃ putra saṃprāptaiṣā tavāntikam // 11.1.86
tadāgacchopayacchasva velāṃ tāmasmadarpitām / kleśo 'nubhūtaḥ sāphalyaṃ bhajatāṃ yuvayor ayam // 11.1.87
ityānandya girānabhravṛṣṭyeva nayati sma sā / yamunā māṃ bhagavatī mataṅgasyāśramaṃ pituḥ // 11.1.88
vijñaptaś ca tayā tatra tāṃ mataṅgamuniḥ sa me / dadau velāṃ manorājyasaṃpattim iva rūpiṇīm // 11.1.89
tatas tayā samaṃ tatra velayāhaṃ sukhasthitaḥ / ekadā tadyuto 'kārṣaṃ jalakeliṃ sarombhasi // 11.1.90
apaśyatā savelenāpyavelaṃ kṣipatā jalam / siktaḥ snānapravṛtto 'tra sa mataṅgamunirmayā // 11.1.91
sa tena kupitaḥ śāpaṃ sabhārye mayyapātayat / viyogo bhavitā pāpau daṃpatyoryuvayor iti // 11.1.92
tatas tayā dīnagirā velayā pādalagnayā / prārthitaḥ sa munirdhyātvā śāpāntaṃ nau samādiśat // 11.1.93
jetā kareṇuvegena yo 'śvaratnayugaṃ balī / naravāhanadattaṃ taṃ bhāvividyādhareśvaram // 11.1.94
candrasāra yadā drakṣyasyārādvatseśvarātmajam / saṃgaṃsyase tadā śāpāpraśamādbhāryayānayā // 11.1.95
ity uktvā sa mataṅgarṣiḥ kṛtvā snānādikāṃ kriyām / darśanāya harervyomnā śvetadvīpaṃ gato 'bhavat // 11.1.96
vidyādhareṇa pādāgrādyaḥ prāpto dhūrjaṭeḥ purā / tasmānmayā ca bālatvādātto yaścūtapādapaḥ // 11.1.97
so 'yaṃ sadratnanicito datto vāmadhunā mayā / ity uktvā māṃ sabhāryaṃ sā tatraiva yamunāpyagāt // 11.1.98
athāhaṃ prāptadayito nirviṇṇo vanavāsataḥ / viyogabhīterabhavaṃ svaṃ deśaṃ prati sotsukaḥ // 11.1.99
tataḥ pravṛttaś cāgantum ahaṃ prāpyām budhes taṭam / labdhe vaṇikpravahaṇe bhāryām āropayaṃ puraḥ // 11.1.100
svayaṃ cāroḍhumicchāmi yāvattāvat samīraṇaḥ / muniśāpātsuhṛtpotaṃ taṃ dūramaharanmama // 11.1.101
potena hṛtabhāryasya moho 'pi vinipatya me / labdhacchidra ivāhārṣīccetanāṃ vihvalātmanaḥ // 11.1.102
tato 'tra tāpasaḥ kaścidāgato vīkṣya mūrcchitam / kṛpayā māṃ samāśvāsya nītavānāśramaṃ śanaiḥ // 11.1.103
pṛṣṭvā cātra yathāvṛttaṃ śrutvā śāpavijṛmbhitam / buddhvā ca sāvadhiṃ śāpaṃ dhṛtibandhaṃ vyadhātsa me // 11.1.104
tato 'bdhau bhagnavahanottīrṇaṃ prāpya vaṇigvaram / sakhāyaṃ milito 'bhūvamanviṣyaṃstāṃ priyāṃ punaḥ // 11.1.105
śāpakṣayāśayā dattahastālambaś ca durgamān / tāṃstānullaṅghayandeśāndivasāṃś ca bahūnaham // 11.1.106
kramāc ca vaiśākhapuraṃ saṃprāpyedaṃ śruto mayā / tvaṃ vatseśvarasadvaṃśamukāmaṇirihāgataḥ // 11.1.107
dṛṣṭe ca dūrād dhastinyā vijitāśvayuge tvayi / ujjhitaḥ sa mayā śāpabhāro laghvantarātmanā // 11.1.108
kṣaṇāc ca saṃmukhāyātāmadrākṣamiha tāṃ priyām / velāṃ vaṇigbhir ānītāṃ tena potena sādhubhiḥ // 11.1.109
tatas tayāhaṃ yamunāprattasadratnahastayā / militastvatprasādena tīrṇaśāpamahārṇavaḥ // 11.1.110
ataḥ praṇantuṃ tvāmasmi vatsarājasutāgataḥ / nirvṛto yāmi cedānīṃ svadeśaṃ dayitāyutaḥ // 11.1.111
iti sa vaṇiji tasminn ātmavṛttāntam uktvā gatavati caritārthe candrasāre praṇamya / abhavad ativinamro vatsarājātmaje 'smin sa kila ruciradevo dṛṣṭamāhātmyahṛṣṭaḥ // 11.1.112
prādāc ca tāṃ svabhaginīm upacāravṛttim ālambya yuktimanurāgahṛtāya tasmai / prāgditsitāṃ susadṛśīṃ sa jayendrasenāṃ sadyaḥ kareṇuturagottamayugmayuktām // 11.1.113
sa ca tāmādāya vadhūṃ sāśvavaśāṃ ruciradevamāmantrya / naravāhanadattaḥ svāṃ kauśāmbīmāyayau nagarīm // 11.1.114
tasyāmāsta ca viharannanditavatseśvarastayā sahitaḥ / anyābhiś ca sa sukhito devībhir madanamañcukādyābhiḥ // 11.1.115
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 12.0.1
avyādvo vighnavidhvaṃsakīrtistambhamivotkṣipan / karaṃ gaṇapatiḥ krīḍālīnabhṛṅgākṣarāvalim // 12.1.1
arāgam apirāgāḍhyaracanācaturaṃ param / haraṃ navanavāścaryasargacitrakaraṃ numaḥ // 12.1.2
jitaṃ smaraśarair yeṣu pauṣpeṣv api patatsviha / vajrādīny api jāyante kuṇṭhitānyeva tadbhṛtām // 12.1.3
evaṃ vatseśvarasutastāṃ tāṃ bhāryāmavāpya saḥ / naravāhanadatto 'tra kauśāmbyāmatha tasthivān // 12.1.4
bahubhāryo 'pi tāmādyāṃ daivīṃ madanamañcukām / prāṇebhyo 'py adhikāṃ mene rukmiṇīm iva mādhavaḥ // 12.1.5
ekadā ca niśi svapne nabhasāgatya divyayā / kayāpi kanyayātmānaṃ hriyamāṇaṃ dadarśa saḥ // 12.1.6
prabuddhaś ca mahāśailasānau sacchāyapādape / apaśyatsthitamātmānaṃ tārkṣyaratnaśilātale // 12.1.7
tāṃ ca kanyāṃ svapārśvasthā niśi dyotitakānanām / īkṣate sma smarasyeva viśvasaṃmohanauṣadhim // 12.1.8
anayāhamihānīta iti matvā ca vīkṣya ca / lajjāvilambitecchāṃ tāṃ kṛtvā cālīkasuptakam // 12.1.9
pralapanniva jijñāsurevaṃ dhūrto 'tha so 'bravīt / kva tvamāliṅga māmehi priye madanamañcuke // 12.1.10
tac chrutveva taduddhātāsmṛtvā nirvrīḍayantraṇam / rūpaṃ taddayitāyāḥ sā tasyāḥ kṛtvāliliṅga tam // 12.1.11
tataḥ sa netre unmīlya dṛṣṭvā tāṃ svapriyākṛtim / aho vijñānamity uktvā kaṇṭhe jagrāha sasmitaḥ // 12.1.12
sātha hitvā trapāṃ rūpaṃ svaṃ pradarśya jagāda tam / āryaputra gṛhāṇemāṃ māmidānīṃ svayaṃvarām // 12.1.13
evam uktavatīṃ tāṃ ca pariṇinye sa kanyakām / naravāhanadatto 'tra gāndharvavidhinā tadā // 12.1.14
nītvātha tatra tāṃ rātriṃ yathāvatsa tayā saha / prātastāṃ dayitāṃ yuktyā kulajijñāsayābhyadhāt // 12.1.15
priye śṛṇu kathāmetāmapūrvāṃ kathayāmi te / brahmasiddhiriti kvāpi munirāsīttapovane // 12.1.16
tasyāśramasamīpe ca yogasiddhasya sanmuneḥ / abhūcchṛgālī jaratī guhāyāṃ vihitāspadā // 12.1.17
tāṃ durdine nirāhārāṃ bhakṣyārthaṃ jātu nirgatām / vaśāviśleṣasonmādo hantumāgādvanadvipaḥ // 12.1.18
taddṛṣṭvā sa munirjñāsnī kṛpālustāṃ śṛgālikām / pareṇa kariṇīṃ cakre 'nugrahāyaitayor dvayoḥ // 12.1.19
tataḥ sa hastī tāṃ dṛṣṭvā kareṇuṃ śāntavaikṛtaḥ / anurakto 'bhavattasyāṃ sāpi mṛtyoramucyata // 12.1.20
tato bhramaṃstayā sākaṃ sa gajo jātu tatkṛte / prāviśatpadmamānetuṃ śaratpaṅkākulaṃ saraḥ // 12.1.21
mamajja tatra paṅkāntarna śaśāka viceṣṭitum / tasthau kuliśanirlūnapakṣo bhraṣṭa ivācalaḥ // 12.1.22
dṛṣṭvā tathāvasannaṃ taṃ sā śṛgālīkareṇukā / tadaivānyaṃ samāśritya vāraṇaṃ kvāpy agāttataḥ // 12.1.23
tāvac ca pūrvaviśliṣṭā kariṇī tasya sā nijā / anviṣyantī gajasyāgāttaṃ pradeśaṃ vidhervaśāt // 12.1.24
sā bhadrajātir dṛṣṭvaiva grastaṃ paṅkena taṃ patim / anusartuṃ saraḥpaṅkaṃ tam eva praviśattadā // 12.1.25
tatkāle sa munirbrahmasiddhistenāgataḥ pathā / śiṣyayuktastadālokya babhūva karuṇānvitaḥ // 12.1.26
uddhārayām āsa ca tau vaśānāgau mahātapāḥ / śiṣyair varodbhūtabalaiḥ saraḥ paṅkāntarāttataḥ // 12.1.27
tatas tasminmunau yāte daṃpatī tau vaśāgajau / mṛtyor viyogāc cottīrṇau yathākāmaṃ vijahratuḥ // 12.1.28
evamuttamajanmānastiryañco 'pyāpadi priye / prabhuṃ nojjhanti mittraṃ vā tārayanti tataḥ punaḥ // 12.1.29
hīnajātyudbhavā ye tu teṣāṃ spṛśati nāśayam / kadācidapi sattvaṃ vā sneho vā cañcalātmanām // 12.1.30
etadvatseśvarasutāc chrutvā sā divyakanyakā / tam uvācaivamevaitatsaṃśayo nātra vidyate // 12.1.31
abhiprāyaś ca vijñāto mayaivaṃvādinastava / tadimām apimattastvamāryaputra kathāṃ śṛṇu // 12.1.32
śūradattābhidhāno 'bhūt kānyakubje dvijottamaḥ / mahīpater bāhuśakter mānyo grāmaśateśvaraḥ // 12.1.33
bhāryā vasumatī nāma tasyāsītpatidevatā / tasyāṃ sa vāmadattākhyaṃ bhavyaṃ putramajījanat // 12.1.34
sa vāmadatto nacirātsarvavidyāsu śikṣitaḥ / bhāryāṃ śaśiprabhāṃ nāma pariṇinye pitṛpriyaḥ // 12.1.35
kālena pitari svargaṃ bhāryayānugate gate / prāvartata ca gārhasthye sa tayā bhāryayā saha // 12.1.36
sā ca tasyābhavadbhāryā svecchācāriṇyajānataḥ / daivāt kutaścit saṃprāptaśākinīsiddhisaṃvarā // 12.1.37
ekadā rājasevārthaṃ sthitas tatkaṭake ca saḥ / gṛhādetya pitṛvyena nijena jagade rahaḥ // 12.1.38
naṣṭamasmatkulaṃ putra yato bhāryā mayā tava / dṛṣṭā mahiṣapālena tvadīyenaiva saṃgatā // 12.1.39
etat pitṛvyād ākarṇya kaṭake taṃ niveśya ca / sa vāmadattaḥ khaḍgaikasakhaḥ svagṛhamāyayau // 12.1.40
tatra guptaṃ sthito yāvat puṣpārāme praviśya saḥ / naktamāgātsa tatraiva tāvanmahiṣapālakaḥ // 12.1.41
kṣaṇāc ca tam upāgātsā tatropapatimutsukā / tadbhāryā vividhāhārahastā mahiṣapālakam // 12.1.42
tato bhuktavatā tena sākaṃ sā śasyanaṃ yayau / taddṛṣṭvā vāmadatto 'sau so 'bhyadhāvadudāyudhaḥ // 12.1.43
āḥ pāpau gacchathaḥ kveti vadatas tasya gehinī / sā dṛṣṭvotthāya dhigjālmety uktvā dhūliṃ mukhe nyadhāt // 12.1.44
tadā sa mānuṣo 'pyāśu mahiṣaḥ samapadyata / vāmadattaḥ smṛtistvasya tadbhāve na vyalupyata // 12.1.45
tato mahiṣamadhye sā nikṣipya laguḍaiḥ śaṭhā / bhāryā mahiṣapālena tāḍayām āsa tena tam // 12.1.46
tadaiva taṃ ca kasyāpi vaṇijo mahiṣārthinaḥ / vikrīṇīte sma sā krūrā tiryaktvavivaśīkṛtam // 12.1.47
tenāropitabhāro 'tha mahiṣībhāvapīḍitaḥ / sa vāmadatto nīto 'bhūdgrāmaṃ gaṅgāsamīpagam // 12.1.48
viśvas tasya gṛhe bhāryā sudurvṛttāpyatarkitā / kakṣāntarapraviṣṭeva bhujagī kasya śarmaṇe // 12.1.49
iti taṃ cintayantaṃ ca tatrodvāṣpaṃ suduḥkhitam / bhārakleśāsthiśeṣāṅgamapaśyatkāpi yoginī // 12.1.50
sā buddhvā jñānataḥ sarvaṃ tadvṛttāntaṃ kṛpākulā / mantratoyena siktvā taṃ mahiṣatvādamocayat // 12.1.51
prāptamānuṣarūpāya saiva nītvā nijaṃ gṛham / tasmai kāntimatīṃ nāma kanyāṃ duhitaraṃ dadau // 12.1.52
ebhir āhatya durbhāryāmādyāṃ tāṃ vaḍavāṃ kuru / ity uktvā pradadau cāsmai sarṣapānabhimantritān // 12.1.53
tataḥ sa tāṃ kāntimatīṃ bhāryāmādāya nūtanām / svagṛhaṃ vāmadattastadājagāma sasarṣapaḥ // 12.1.54
hatvā mahiṣapālaṃ taṃ tatra kṛtvā ca sarṣapaiḥ / vaḍavāmādyabhāryāṃ tāṃ śālābaddhāṃ vyadhatta saḥ // 12.1.55
dattvā ca pratyahaṃ tasyai laguḍāhatisaptakam / sa cakre bhojanaṃ baddhapratijño vairaśuddhaye // 12.1.56
evaṃ tatra sthitasyāsya kāntimatyā samaṃ punaḥ / bhāryayā vāmadattasya ko 'pyāgādatithirgṛhe // 12.1.57
bhoktuṃ tasmin pravṛtte ca so 'bhuktvā niryayau drutam / vāmadattaḥ smṛtādattakubhāryālaguḍāhatiḥ // 12.1.58
dattvā ca tasyai vaḍavārūpāyai laguḍāhatīḥ / niyatās tāḥ praviśyātra bubhuje jātanirvṛtiḥ // 12.1.59
tato 'tithir vismitaḥ sa taṃ papraccha sakautukaḥ / tyaktāhāraḥ kva yāto 'bhūtsaṃbhrameṇa bhavāniti // 12.1.60
tataḥ sa vāmadatto 'tra tasmāyatithaye 'bravīt / tamā mūlātsvavṛttāntamatha so 'pi tam abhyadhāt // 12.1.61
durgraheṇa kim etena paśutvaṃ te hṛtaṃ yayā / tām evārādhya svaśvaśrūṃ pakarṣaṃ kaṃcid āhara // 12.1.62
ity ukto 'tithinā tena vāmadattas tatheti tat / śraddhāya so 'tithiṃ prātaḥ satkṛtya visasarja tam // 12.1.63
athākasmādgṛhāyātāṃ śvaśrūṃ tāṃ siddhayoginīm / anugrahārthī so 'bhyarcya prārthayām āsa yatnataḥ // 12.1.64
sātha yogeśvarī tasmai sabhāryāya yathāvidhi / kālasaṃkarṣiṇīṃ vidyāṃ dīkṣāpūrvam upādiśat // 12.1.65
tataḥ śrīparvataṃ gatvā sa vidyāṃ tāmasādhayat / sā ca siddhā satī sākṣāttasmai khaḍgottamaṃ dadau // 12.1.66
prāptakhaḍgaś ca saṃpannaḥ sa tayā bhāryayā saha / kāntimatyā kṛtī vāmadatto vidyādharottamaḥ // 12.1.67
tato rajatakūṭākhye śṛṅge malayabhūbhṛtaḥ / kṛtaṃ puravaraṃ tena nijasiddhiprabhāvataḥ // 12.1.68
tato vidyādharendrasya tatra kālena kanyakā / tasyāṃ patnyāṃ samutpannā nāmnā lalitalocanā // 12.1.69
jātamātraiva yā vidyādharasaccakravartinaḥ / bhāryā bhavitrī nirdiṣṭā gaganodbhūtayā girā // 12.1.70
tāmāryaputra māṃ viddhi viditārthāṃ svavidyayā / anuraktāṃ tavānetrīmasminsve malayācale // 12.1.71
ityākhyātakulāṃ tāṃ buddhvā vidyādharīṃ sa bahu mene / naravāhanadatto 'tha prītamanā lalitalocanāṃ bhāryām // 12.1.72
āsta ca tatra tayā saha saṃprati taṃ cāsya vatsarājādyāḥ / ratnaprabhādividyāvibhavādvṛttāntam adhijagmuḥ // 12.1.73
tatastāṃ nūtanāṃ prāpya bhāryāṃ lalitalocanām / naravāhanadattaḥ sa tasminmalayaparvate // 12.2.1
madhupravṛttisubhage vijahāra tayā saha / teṣu teṣu vanānteṣu puṣpitadrumaśobhiṣu // 12.2.2
ekasmiṃś ca vane krīḍākusumāvacayakramāt / tasyāṃ priyāyāṃ gahane gatāyāṃ dṛṣṭigocarāt // 12.2.3
saṃcaransa dadarśaikaṃ mahadacchajalaṃ saraḥ / satārakamivākāśaṃ puṣpaistīratarucyutaiḥ // 12.2.4
puṣpāṇy uccinvatī yāvan na samabhyeti sā priyā / tāvat snātvā sarasy asmin kṣaṇam āse sarastaṭe // 12.2.5
iti saṃcintya sa snātvā kṛtadevārcano 'tra ca / sacandanatarucchāyam adhyāste sma śilātalam // 12.2.6
tatrastho rājahaṃsīnāṃ dṛṣṭvā tatsadṛśīṃ gatim / śrutvā tannibhamālāpaṃ pikīnāṃ cūtavalliṣu // 12.2.7
vilokya hariṇīnāṃ ca tannetrābhe vilocane / dūrasthāṃ tāṃ sa sasmāra priyāṃ madanamañcukām // 12.2.8
smṛtvaivodbhūtakāmāgnisaṃtaptaś ca mumūrccha saḥ / tatkṣaṇaṃ cāyayau snātuṃ tatraiko punipuṃgavaḥ // 12.2.9
sa piśaṅgajaṭo nāma tadavasthamavekṣya tam / asiñcatsvapriyāsparśatulyaiścandanavāribhiḥ // 12.2.10
tataḥ prabuddhaṃ praṇataṃ divyadṛṣṭiḥ sa taṃ muniḥ / uvāca putra prāpnoṣi yatheṣṭaṃ dhair yamāpnuhi // 12.2.11
tena hi prāpyate sasrvaṃ tathā caitya madāśramam / kathāṃ mṛgāṅkadattīyāṃ mattaḥ śṛṇu na cecchrutā // 12.2.12
ity uktvā sa muniḥ snātvā nināya nijamāśramam / naravāhanadattaṃ taṃ cakre ca tvarayāhnikam // 12.2.13
kṛtvātithyaṃ phalais tasya tatra bhuktaphalaḥ svayam / sa piṅgalajaṭo vaktuṃ kathāṃ tasmai pracakrame // 12.2.14
astyayodhyeti nagarī bhuvanastrayaviśrutā / tasyāmamaradattākhyaḥ pūrvamāsīnmahīpatiḥ // 12.2.15
tasya nityānuraktaikā pradīptataratejasaḥ / bhāryā vahneriva svāhā babhūva surataprabhā // 12.2.16
tasyāṃ mṛgāṅkadattākhyaḥ sutastasyodapadyata / svakodaṇḍa ivābhūdyaḥ koṭiprāptaguṇānataḥ // 12.2.17
tasyābhavaṃś ca sacivā rājasūnornijā daśa / pracaṇḍaśaktiḥ sa sthūlabāhurvikramakesarī // 12.2.18
dṛḍhamuṣṭir meghabalas tathā bhīmaparākramaḥ / tadvad vimalabuddhiś ca vyāghrasenaguṇākarau // 12.2.19
vicitrakathasaṃjñaś ca daśamas te ca satkulāḥ / sarve yuvānaḥ śūrāś ca prājñāḥ prabhuhitaiṣiṇaḥ // 12.2.20
taiḥ samaṃ sa sukhaṃ tiṣṭhanrājaputraḥ pitur gṛhe / mṛgāṅkadattaḥ sadṛśīṃ na bhāryāṃ tāvadāptavān // 12.2.21
ekadā ca rahasyeko mantrī bhīmaparākramaḥ / tamāha śrūyatāṃ deva rātrau vṛttaṃ mamādya yat // 12.2.22
ahaṃ prāsādasupto 'dya prabuddho 'śaṅkitaṃ niśi / vajrogranakharaṃ siṃham apaśyam abhidhāvitam // 12.2.23
utthite churikāhas te mayi so 'tha palāyitum / siṃhaḥ prāvartatāhaṃ ca tam evānvapataṃ javāt // 12.2.24
sa ca gatvā nadīpāraṃ prasārya rasanāṃ mayi / āsīdahaṃ ca tāmasya dīrghāṃ churikayācchidam // 12.2.25
tayaiva setupṛthvyā ca yāvattīrṇo 'smi tāṃ nadīm / tāvat sa siṃhaḥ sumahānsaṃpanno vikṛtaḥ pumān // 12.2.26
ko bhavāniti pṛṣṭaś ca mayā sa puruṣo 'bravīt / vetālo 'haṃ tvayā vīra sattvenāsmi ca toṣitaḥ // 12.2.27
tac chrutvāhaṃ tamaprākṣaṃ yadyevaṃ tattvayocyatām / bhāryā mṛgāṅkadattasya kā bhaviṣyati me prabhoḥ // 12.2.28
etanmadvacanaṃ śrutvā sa vetālo 'bravīttadā / asyujjayinyāṃ nṛpatiḥ karmasena iti śrutaḥ // 12.2.29
tasyāsti tanayā rājño lāvaṇyanyakkṛtāpsarāḥ / nidhānabhūmiḥ saundaryasargasyeva prajāpateḥ // 12.2.30
sā śaśāṅkavatī nāma bhāryā tasya bhaviṣyati / tvatprabhustadavāptyā ca pṛthvīrājyaṃ kariṣyati // 12.2.31
ity uktvā sa tiro 'bhūnme vetālo 'haṃ tathaiva ca / āgato gṛhamityetanniśi vṛttaṃ mama prabho // 12.2.32
etanmṛgāṅkadatto 'sau śrutvā bhīmaparākramāt / āhūya śrāvayām āsa sarvāṃstānnijamantriṇaḥ // 12.2.33
jagāda caitāñ śṛṇuta svapne dṛṣṭaṃ mayā ca yat / jāne mahāṭavīṃ kāṃcit praviṣṭā nikhilā vayam // 12.2.34
tatrādhvatṛṣitāḥ kṛcchrātprāpya toyaṃ pipāsavaḥ / ruddhāḥ smaḥ sāyudhaiḥ puṃbhistata utthāya pañcabhiḥ // 12.2.35
tān hatvā punar icchāmaḥ pātuṃ yāvat tṛṣāturāḥ / tāvan na tatra puṃsas tān apaśyāma na tajjalam // 12.2.36
tataḥ kṛcchrāṃ daśāṃ prāptāścandrojjvalamaśaṅkitam / vṛṣabhārūḍhamāyāntamaikṣāmahi maheśvaram // 12.2.37
so 'smāsu praṇateṣv akṣṇo dakṣiṇādaśruṇaḥ kaṇam / bhūmāv apātayatso 'tra samudraḥ samapadyata // 12.2.38
tasmānmuktāvalīṃ prāptāṃ śubhāṃ baddhvā mayā gale / pīto raktānuliptena nṛkapālena so 'mbudhiḥ // 12.2.39
tatkṣaṇaṃ ca prabuddho 'smi prayātā ca vibhāvarī / evaṃ mṛgāṅkadattena svapnāścarye nivedite // 12.2.40
mantrī vimalabuddhistaṃ nandatsvanyeṣv abhāṣata / tvaṃ deva dhanyo yasyaivaṃ vihitānugraho haraḥ // 12.2.41
svapne muktāvalīṃ labdhvā yatpītaś ca tvayāmbudhiḥ / tacchaśāṅkavatīṃ prāpya bhoktāsi pṛthivīṃ dhruvam // 12.2.42
anyan manāk tu kleśāyety ukte vimalabuddhinā / tato mṛgāṅkadattas tān uvāca sacivān punaḥ // 12.2.43
yathā phalaṃ me svapnasya yathā bhīmaparākramaḥ / śrutavāniha vetālāt tathā yady api bhāvi tat // 12.2.44
tathāpi karmasenasya baladurgābhimāninaḥ / prajñābalānmayā prāpyā sā śaśāṅkavatī sutā // 12.2.45
prajñābalaṃ ca sarveṣu mukhyaṃ kāryeṣu sādhanam / tathā ca śṛṇutātraitāṃ kathāṃ vaḥ kathayāmy aham // 12.2.46
bhadrabāhurabhūnnāmnā magadheṣu mahīpatiḥ / tasyāsīnmantraguptākhyo mantrī buddhimatāṃ varaḥ // 12.2.47
sa rājā taṃ nijāmātyaṃ kadācitsvair am abravīt / anaṅgalīleti sutā rājño vārāṇasīpateḥ // 12.2.48
asti yā dharmagopasya jagattritayasundarī / tāmārthito 'pi dveṣānme na sa rājā prayacchati // 12.2.49
dantino bhadradantasya prabhāvātsa ca durjayaḥ / notsahe jīvituṃ cāhaṃ tayā tatsutayā vinā // 12.2.50
tad atra nāstyupāyo me sakhe kiṃ kāryamucyatām / iti tenodite rājñā sa mantrī nijagāda tam // 12.2.51
kiṃ deva vikramādeva siddhirasti na buddhitaḥ / tadalaṃ cintayāhaṃ te svabuddhyā sādhayāmyadaḥ // 12.2.52
ity uktvā nṛpamanyedyuḥ pañcasaptānugānvitaḥ / mahāvratikaveṣaḥ sanmantrī vārāṇasīṃ yayau // 12.2.53
tatra taṃ śiṣyaveṣāste siddho 'yamiti sarvataḥ / svānugāḥ khyāpayāmāsurbhaktiprahvamilajjanam // 12.2.54
ekadā ca niśi bhrāmyan kāryayuktyupalabdhaye / sānugaḥ sa dadarśātra dūrād gṛhavinirgatām // 12.2.55
gṛhiṇīṃ hastipālasya śaṅkātvaritagāminīm / nīyamānāṃ tricaturaiḥ puruṣaiḥ kvāpi sāyudhaiḥ // 12.2.56
dhruvaṃ vyutthāya yāteyaṃ tatpaśyāmaḥ kva gacchati / iti saṃcintya sa svair aṃ sānugo 'nusasāra tām // 12.2.57
gatvā praviṣṭā sā yatra tac ca gehaṃ vidūrataḥ / dṛṣṭvā nivāsasthānaṃ svam ājagāma tadaiva saḥ // 12.2.58
prātaś ca hastipālasya hṛtārthā tāṃ gatāṃ priyām / cinvānasyāntikaṃ yuktyā prāhiṇodbhramato 'nugān // 12.2.59
te taṃ dṛṣṭvā tadaprāptiduḥkhajagdhaviṣaṃ tadā / nivāritaviṣaṃ cakruḥ kṛpayeva svavidyayā // 12.2.60
āgacchāsmadguroḥ pārśvaṃ jñānī sarvaṃ hi vetti saḥ / ity uktvā ca tamāninyurnikaṭaṃ tasya mantriṇaḥ // 12.2.61
sa ca hastipako dṛṣṭvā pādayoś ca praṇamya tam / bhāryāpravṛttiṃ papraccha vratākalpopaśobhitam // 12.2.62
so 'pi mantrī mṛṣā dhyātvā sābhijñānaṃ śaśaṃsa tat / sthānaṃ tasmai parair nītā puruṣair yatra sā niśi // 12.2.63
tataḥ praṇamya taṃ gatvā samaṃ nagararakṣibhiḥ / sa hastipālakaḥ prāpya sthānaṃ tatparyaveṣṭayat // 12.2.64
abadhītpuruṣāṃstāṃś ca pāpāndārāpahāriṇaḥ / prāpa sābharaṇāṃ tāṃ ca sadhanāṃ nijayoṣitām // 12.2.65
dvitīye 'hni sa ca prātaretya natvā kṛtasthitiḥ / cakāra vyājasiddhasya tasyāhāranimantraṇam // 12.2.66
gṛhapraveśān icchoś ca naktabhojitvavādinaḥ / pradoṣe hastiśālāyāṃ tasyāhāramakalpayat // 12.2.67
so 'pi mantrabalātsarvaṃ vaṃśanāḍīniveśitam / guptaṃ gṛhītvā gatvātra mantrī bhuṅkte sma sānugaḥ // 12.2.68
tato gate hastipāle supteṣv anyeṣu tatra saḥ / hastino bhadradantasya vaṃśanāḍyā niveśya tam // 12.2.69
karṇe suptasya bhujagaṃ rātriṃ nītvaiva tatra tām / yayau svadeśaṃ magadhān hastī tena vyapādi ca // 12.2.70
hatvā taṃ dharmagopasya gajaṃ darpamivāgate / tasminmantrivare rājā bhadrabāhurnananda saḥ // 12.2.71
tato vārāṇasīṃ tasmai dharmagopāya yācitum / anaṅgalīlāṃ kanyāṃ tāṃ dūtaṃ ca visasarja saḥ // 12.2.72
so 'pi tāṃ pradadau tasmai tadgajābhāvadurbalaḥ / bhajanti vaitasīṃ vṛttiṃ rājānaḥ kālavedinaḥ // 12.2.73
tadevaṃ prajñayā tasya mantraguptasya mantriṇaḥ / anaṅgalīlāṃ saṃprāpa bhadrabāhuḥ sa bhūpatiḥ // 12.2.74
tasmānmayāpi buddhyā sā bhāryā prāpyeti vādinam / mṛgāṅkadattaṃ sacivastaṃ vicitrakatho 'bravīt // 12.2.75
sarvaṃ setsyati te hārāt svapnadṛṣṭād anugrahāt / amogho devatānāṃ ca prasādaḥ kiṃ na sādhayet // 12.2.76
tathā ca śṛṇutātraikāṃ varṇyamānāṃ mayā kathām / āsīttakṣaśilāpūryāṃ bhadrākṣo nāma bhūpatiḥ // 12.2.77
sa putrakāmaḥ padmānāṃ śatenāṣṭabhir eva ca / sitānāṃ pūjayām āsa khaḍge lakṣmīṃ dine dine // 12.2.78
ekadārcayatas tasya rājño maunamamuñcataḥ / ūnamekamabhūtpadmaṃ daivādgaṇayato dhiyā // 12.2.79
sa hṛtpadmaṃ vipāṭya svaṃ dadau devyai tataś ca sā / tuṣṭā tasmai dadau sārvabhaumaputrapradaṃ varam // 12.2.80
kṛtvā cākṣatadehaṃ taṃ nṛpaṃ prāyādadarśanam / atha tasya suto rājño mahādevyāmajāyata // 12.2.81
hṛtpuṣkaraprasādena jāsto 'yamiti taṃ ca saḥ / puṣkarākṣaṃ nṛpaścakre nāmnā putraṃ sulakṣaṇam // 12.2.82
kramāc ca yauvanaprāptaṃ tanayaṃ taṃ guṇānvitam / rājye 'bhiṣicya bhadrākṣaḥ sa rājā śiśriye vanam // 12.2.83
puṣkarākṣo 'pi saṃprāpya rājyaṃ pratidinaṃ haram / pūjayannekadābhyarcya bhāryāṃ tasmādayācata // 12.2.84
sarvaṃ saṃpatsyate putra yathābhilaṣitaṃ tava / iti śuśrāva sa giraṃ gaganādudgatāṃ tadā // 12.2.85
tataḥ prahṛṣṭo jātāsthaḥ sa tiṣṭhañjātucinnṛpaḥ / ākheṭakavinodāya jagāma mṛgakānanam // 12.2.86
tatra saṃbhogasaṃsaktabhujaṃgamithunāśane / pravṛttaṃ karabhaṃ dṛṣṭvā śokākrānto nyapātayat // 12.2.87
sa nipātitamātraḥ sanmuktvā tāṃ karabhastanum / bhūtvā vidyādharaḥ prītaḥ puṣkarākṣaṃ tam abravīt // 12.2.88
bhavān kṛtopakāro me tatte yad vacmi tac chṛṇu / raṅkumālīti nāmnāsti rājan vidyādharottamaḥ // 12.2.89
taṃ rūpalubdhā taruṇaṃ vavre dṛṣṭvānurāgiṇī / svayaṃ tārāvalī nāma vidyādharavarātmajā // 12.2.90
tasyāḥ pitā ca svecchātastayoḥ kṛtavivāhayoḥ / kopādapātayacchāpaṃ kaṃcitkālaṃ viyogadam // 12.2.91
tatastārāvalīraṅkumālinau tau vijahratuḥ / daṃpatī prasaratprītī tāsu tāsu svabhūmiṣu // 12.2.92
kadācittena śāpena mitho dṛṣṭipathāccyutau / anyonyaviprayuktau tau jātau kvāpi vanāntare // 12.2.93
tatastārāvalī sā tamanviṣyantī patiṃ kramāt / paścimābdheragātpāre vanaṃ siddharṣisevitam // 12.2.94
tatra sāpaśyadutphullamekaṃ jambumahātarum / āśvāsayantaṃ prītyeva madhurair bhramarāravaiḥ // 12.2.95
upāviśac ca viśrāntyai bhṛṅgīrūpaṃ vidhāya sā / vṛkṣe tasminn athaikasmin kusume madhupāyinī // 12.2.96
kṣaṇāddaivāttamatraiva prāptaṃ dṛṣṭvā cirātpatim / harṣacyutena vīryeṇa siktaṃ puṣpaṃ tayāśu tat // 12.2.97
tyaktvā bhṛṅgīvapurgatvā saṃgatābhūc ca tena sā / jyotsneva śaśinā bhartrā cinvatā raṅkumālinā // 12.2.98
tatastena samaṃ tasyāṃ gatāyāṃ svaniketanam / tadvīryasiktā tatrābhūjjambupuṣpāttataḥ phalam // 12.2.99
tasya cāntaḥ phalasyātra kālayogena kanyakā / samabhūnnahi divyānāṃ vīryaṃ bhajati moghatām // 12.2.100
kadācitphalamūlārthaṃ vijitāśvābhidho muniḥ / tatrāgādapatattac ca pakvaṃ jambutaroḥ phalam // 12.2.101
tasmātpatitabhagnāc ca divyā nirgatya kanyakā / avandata munes tasya caraṇau vinayānatā // 12.2.102
sa divyadṛṣṭir dṛṣṭvā tāṃ buddhvā tattvaṃ savismayaḥ / nītvāśramaṃ svaṃ vinayavatīṃ nāmnākaronmuniḥ // 12.2.103
tatra kālena sā vṛddhiṃ prāptā tasyāśrame muneḥ / dṛṣṭā vinayavatyeṣā nabhasā gacchatā mayā // 12.2.104
tato 'haṃ rūpagarveṇa madanena ca mohitaḥ / upetya tāmanicchantīṃ haṭhāddhartuṃ pravṛttavān // 12.2.105
tatkṣaṇaṃ sa muniḥ kruddhaḥ krandantyā śrāvitastayā / vijitāsurupāgatya śāpaṃ mahyamadānnṛpa // 12.2.106
rūpagarvita sarvāṅganinditaḥ karabho bhava / puṣkarākṣānnṛpātprāpte vadhe śāpādvimokṣyase // 12.2.107
bhartā vinayavatyāś ca sa evāsyā bhaviṣyati / ityahaṃ muninā śapto jāto 'syāṃ karabho bhuvi // 12.2.108
jātaś ca so 'dya śāpāntastvattastatpaścimāmbudheḥ / pārasthaṃ tadvanaṃ gaccha nāmnā surabhimārutam // 12.2.109
bhāryāmāpnuhi tāṃ divyāṃ rūpadarpaharāṃ śriyaḥ / ity uktvā puṣkarākṣaṃ sa divaṃ vidyādharo yayau // 12.2.110
puṣkarākṣo 'pi gatvā svāṃ purīṃ vinyasya mantriṣu / rājyaṃ rātrau tataḥ prāyādeko 'śvamadhiruhya saḥ // 12.2.111
gacchan kramāc ca saṃprāpya paścimābdhes taṭaṃ punaḥ / kathaṃ tareyam ambhodhim iti tatra vyacintayat // 12.2.112
tato dadarśa tatraikaṃ sa śūnyaṃ caṇḍikāgṛham / praviśya ca tataḥ snātvā devīṃ tāṃ praṇanāma ca // 12.2.113
kenāpi nihitāṃ tatra vīṇāmādāya sādaraḥ / upavīṇayati smaitāṃ devīmatra svagītakaiḥ // 12.2.114
upavīṇitatuṣṭā ca suptaṃ tatraiva sā niśi / bhūtagrāmeṇa taṃ svena pāramabdheranāyayat // 12.2.115
tataḥ prātaḥ prabuddho 'bdhestīre rājā dadarśa saḥ / vanāntaḥsthitamātmānaṃ na tasmiṃścaṇḍikāgṛhe // 12.2.116
utthāya vismitaścātra bhramannāśramamaikṣata / praṇamantamivātithyātphalabhārānatair drumaiḥ // 12.2.117
kurvāṇaṃ svāgatam iva kvaṇitena patatriṇām / praviśya tatra cāpaśyatsthitaṃ śiṣyair vṛtaṃ munim // 12.2.118
upetya ca vavande tamṛṣiṃ rājā sa pādayoḥ / so 'pyenaṃ vihitātithyo jñānavānmunirabravīt // 12.2.119
puṣkarākṣa yadarthaṃ tvamāgataḥ sā kṣaṇaṃ gatā / idhmādihetor vinayavatī tattiṣṭha saṃprati // 12.2.120
upayacchasva tāṃ pūrvabhāryāmadyaiva bhūpate / ity ukto muninā so 'pi puṣkarākṣo vyacintayat // 12.2.121
diṣṭyā muniḥ sa evāyaṃ vijitāsustadeva ca / vanametaddhruvaṃ devyā tārito 'haṃ mahārṇavam // 12.2.122
citraṃ ca pūrvabhāryaiṣā mamoktā munināmunā / ityālocyaiva hṛṣṭastaṃ sa papraccha muniṃ nṛpaḥ // 12.2.123
bhagavan pūrvabhāryaiṣā kathaṃ me kathyatām iti / tato jagāda sa muniḥ śrūyatāṃ yadi kautukam // 12.2.124
babhūva dharmasenākhyas tāmraliptyāṃ purā vaṇik / vidyullekheti nāmnā ca bhāryā tasyābhavacchubhā // 12.2.125
sa daivānmuṣitaścauraiḥ śastraiścābhyāhato vaṇik / mumūrṣurniragādvahniṃ praveṣṭuṃ bhāryayā saha // 12.2.126
apaśyatāmakasmāc ca tāvubhāvapi daṃpatī / ākāśenāgataṃ haṃsamithunaṃ rucirākṛti // 12.2.127
tatas tadgatacittau tau praviśya dahanaṃ mṛtau / rājahaṃsau samutpannau punarbhāryāpatī ubhau // 12.2.128
kadācittau ca varṣāsu rātrau kharjūrapādape / nīḍasthitau tamunmūlya taruṃ vātyā vyayūyujat // 12.2.129
prātaḥ sa haṃsas tāṃ haṃsīṃ cinvañ śānte prabhañjane / saraḥsv atha diganteṣu na kutaścid avāptavān // 12.2.130
tatas tatkālasaṃsevyaṃ haṃsānāṃ mānasaṃ saraḥ / smarārtaḥ sa yayau haṃsyā janitāśo 'nyayā pathi // 12.2.131
tatra tāṃ prāpya haṃsīṃ svāṃ nītvā ca jaladāgamam / giriśṛṅgaṃ jagāmaikaṃ vihartuṃ sa tayā saha // 12.2.132
tatra tasya hatāṃ haṃsīṃ mṛtām ādāya vīkṣya ca / dūrān mārgāgatān kāṃścit puruṣān sāyudhān bahūn // 12.2.133
lubdhakas tāṃ hatāṃ haṃsīṃ mṛtām ādāya vīkṣya ca / dūrān mārgāgatān kāṃścit puruṣān sāyudhān bahūn // 12.2.134
drutaṃ churikayā chinnaistāmācchādya tṛṇair bhuvi / haṃsīṃ nyadhādvilokyaitāṃ hareyurjātvamī iti // 12.2.135
gateṣu teṣu puruṣeṣūpagamya jighṛkṣataḥ / lubdhakasyoddhṛtatṛṇā haṃsī sā tasya paśyataḥ // 12.2.136
tattṛṇāntarnikṛttāyā mṛtasaṃjīvanauṣadheḥ / rasena jīvitaṃ prāpya khamutpatya tato yayau // 12.2.137
tāvat sa haṃsas tadbhartā gatvaikasminsarastaṭe / mūḍho 'patad dhaṃsayūthe paśyaṃstām eva tanmanāḥ // 12.2.138
tatkṣaṇaṃ dhīvaraḥ ko'pi kṣiptvā jālaṃ nibadhya tān / haṃsānsarvānupāvikṣadāhārārthaṃ kila kṣaṇāt // 12.2.139
tāvac cāgatya tatraiva sā haṃsī cinvatī patim / dadarśa jālabaddhaṃ taṃ diśaścārtā vyalokayat // 12.2.140
tataḥ snātuṃ pravṛttena kenāpyatra sarastaṭe / puṃsā vastropari nyastāmapaśyadratnakaṇṭhikām // 12.2.141
gatvā cāpaśyatas tasya tāṃ gṛhītvaiva kaṇṭhikām / dāśāya darśayantī sā tasmai vyomnā śanair yayau // 12.2.142
dāśo 'pi so 'nvadhāvat tāṃ dṛṣṭvā cañcvāttakaṇṭhikām / haṃsīṃ gṛhītalaguḍaḥ pakṣijālaṃ vihāya tat // 12.2.143
haṃsī ca gatvā śailāgre dūre tāṃ kaṇṭhikāṃ nyadhāt / dhīvaro 'pi sa tallobhāttatrāroḍhuṃ pracakrame // 12.2.144
tad dṛṣṭvā sā drutaṃ gatvā haṃsī patyuḥ samīpage / baddhasya vṛkṣe saṃsuptaṃ kapiṃ cañcvākṣṇy atāḍayat // 12.2.145
sa kapistāḍitastrastaḥ patitvoparyapāṭayat / jālaṃ tattena nirjagmurhaṃsāḥ sarve 'pi te tataḥ // 12.2.146
atha tau saṃgatāvuktasvavṛttāntau parasparam / haṃsau bhāryāpatī hṛṣṭau yathākāmaṃ vijahratuḥ // 12.2.147
dāśaṃ taṃ cāgataṃ prāptakaṇṭhikaṃ pakṣilobhataḥ / lebhe 'tra sa pumāṃś cinvan hṛtā sā yasya kaṇṭhikā // 12.2.148
sa bhītisūcitasyāsya hastātsaṃprāpya kaṇṭhikām / dāśasya dakṣiṇaṃ pāṇiṃ pumāṃśchurikayācchinat // 12.2.149
tau cāpi jātu haṃsau dvau chattīkṛtyaikamambujam / madhyāhnakāle sarasaḥ protthāya vyomni ceratuḥ // 12.2.150
kṣaṇāc ca nadyāḥ kasyāścitkhagau tau tīramāpatuḥ / muninādhyāsitaṃ kenāpyarcāvyagreṇa dhūrjaṭeḥ // 12.2.151
tatra vyādhena kenāpi yāntau tau saha daṃpatī / hatāvekena yugapacchareṇa bhuvi petatuḥ // 12.2.152
ātapatrāmbujaṃ tac ca tadīyamapatattadā / munerarcayatas tasya śivaliṅgasya mūrdhani // 12.2.153
tato vyādhaḥ sa dṛṣṭvā tau haṃsaṃ svīkṛtya haṃsikām / tāṃ dadau munaye tasmai so 'pyānarca śivaṃ tayā // 12.2.154
talliṅgamūrdhni sras tasya tasyābjasya prabhāvataḥ / sa puṣkarākṣa haṃsastvaṃ jāto rājanvaye 'dhunā // 12.2.155
haṃsī ca saiṣā vinayavatī vidyādharānvaye / jātā viśeṣato hy asyā māṃsair abhyarcito haraḥ // 12.2.156
itthaṃ te pūrvabhāryāsāv ity ukto vijitāsunā / muninā puṣkarākṣaḥ sa rājā taṃ punar abravīt // 12.2.157
katham agnipraveśasya tasyāghaughavighātinaḥ / pakṣiyonāv abhūj janma bhagavan phalam āvayoḥ // 12.2.158
ity uktavantaṃ rājānaṃ taṃ sa pratyabravīnmuniḥ / yadbhāvitātmā mriyate jantūstadrūpamaśnute // 12.2.159
tathā hyujjayinīpuryāṃ naiṣṭhikī brahmacāriṇī / lāvaṇyamañjarī nāma kumārī brāhmaṇī purā // 12.2.160
yuvānaṃ brāhmaṇaṃ dṛṣṭvā kamalodayasaṃjñakam / sahasā tadgatasvāntā dahyamānā smarāgninā // 12.2.161
amuñcantī svaniyamaṃ tadbhogadhyānabhāvitā / gatvā gandhavatītīraṃ tīrthe tatyāja jīvitam // 12.2.162
tayā bhāvanayā kiṃ na jātābhūdbhogasaṃginī / nagaryāmekalavyāyāṃ veśyā rūpavatīti sā // 12.2.163
tīrthavrataprabhāvāc ca saiva jātismarā satī / prasaṅgāccoḍakarṇāya jāpakāya dvijanmane // 12.2.164
svapūrvajanmavṛttāntarahasyaṃ tadavarṇayat / japakarmaikacittatve kurvāṇasyānuśāsanam // 12.2.165
ante ca śuddhasaṃkalpā yayau veśyāpi sadgatim / tadrājanyo 'tra yaccittastanmayatvam upaiti saḥ // 12.2.166
evam uktvā sa rājānaṃ snānāya visasarja tam / munirmadhyāhnasavanaṃ svayaṃ ca niravartayat // 12.2.167
rājā sa puṣkarākṣo 'pi gato vananadītaṭam / tāṃ dadarśātra vinayavatīṃ puṣpāṇi cinvatīm // 12.2.168
bhāsamānāṃ svavapuṣā prabhām iva vivasvataḥ / adṛṣṭapūrvaṃ gahanaṃ praviṣṭāṃ kautukādvanam // 12.2.169
keyaṃ syāditi yāvac ca sa cintayati sotsukaḥ / tāvatkathāṃ niṣaṇṇā sā visrabdhāmavadatsakhīm // 12.2.170
sakhi vidyādharo yo māṃ hartumaicchatpurā sa me / āgatya śāpamukto 'dya bhartṛprāptimihoktavān // 12.2.171
tac chrutvā pratyavocattāṃ sā sakhī munikanyakām / astyetanmayi śṛṇvatyāṃ muñjakeśo 'dya hi prage // 12.2.172
itthamukto nijaḥ śiṣyo muninā vijitāsunā / gaccha tārāvalīraṅkumālināvānaya drutam // 12.2.173
kāmaṃ vinayavatyā hi vatseha duhitustayoḥ / rājñaś ca puṣkarākṣasya vivāho 'dya bhaviṣyati // 12.2.174
ity ukto guruṇā muñjakeśo yātas tatheti saḥ / ata ehyāśramapadaṃ gacchāvaḥ sakhi saṃprati // 12.2.175
evaṃ tayokte vinayavatī sātha tato yayau / puṣkarākṣaś ca śuśrāva sa taddūrādalakṣitaḥ // 12.2.176
jvalatkāmāgnisaṃtāpādiva nadyāṃ nimajjya ca / jagāma vijitāsostamāśramaṃ sa punarnṛpaḥ // 12.2.177
tatra tārāvalīr aṅkumālinau tau samāgatau / ānarcatustaṃ praṇataṃ parivavruś ca tāpasāḥ // 12.2.178
tato vedyāṃ svatejobhir bhāsitāyāṃ maharṣiṇā / dvitīyeneva mūrtena vahninā vijitāsunā // 12.2.179
tasmai sa rājñe vinayavatīṃ tāṃ pratyapādayat / raṅkumālī dadau cāsmai rathaṃ divyaṃ nabhaścaram // 12.2.180
catuḥ samudrāṃ pṛthivīṃ praśādhi samametayā / ityetasmai varaṃ cādādvijitāsurmahāmuniḥ // 12.2.181
athaiṣa tadanujñayā navavadhūm upādāya tāṃ nṛpo gaganagāminaṃ tamadhiruhya divyaṃ ratham / vilaṅghya ca payonidhiṃ sapadi puṣkarākṣastato jagāma nagarīṃ nijāṃ prakṛtinetracandrodayaḥ // 12.2.182
tatra ca jitvā pṛthivīṃ rathaprabhāvādavāptasāmrājyaḥ / āste sma vinayavatyā sahito bhogāṃścirāya bhuñjānaḥ // 12.2.183
itthaṃ suduṣkaram apisvarasena kāryaṃ siddhyatyanugrahavatīṣviha devatāsu / tatsvapnadṛṣṭagirijādayitaprasādāt setsyaty abhīṣṭam acireṇa tavāpi deva // 12.2.184
etāṃ niśamya sa vicitrakathāmamātyād autsukyavānadhigamāya śaśāṅkavatyāḥ / rājātmajaḥ svasacivaiḥ samamujjayinyāṃ buddhiṃ babandha gamanāya mṛgāṅkadattaḥ // 12.2.185
evaṃ mṛgāṅkadatto 'tra karmasenanṛpātmajām / tāṃ śaśāṅkavatīṃ prāptukāmo vetālavarṇitām // 12.3.1
gantumujjayinīṃ guptaṃ svanagaryā nivirgamam / mahāvratikaveṣeṇa so 'mantrayata mantribhiḥ // 12.3.2
ādideśa ca khaṭvāṅgakapālādisamāhṛtau / sa rājaputraḥ sacivaṃ svair aṃ bhīmaparākramam // 12.3.3
tena tac cāhṛtaṃ svasmin gṛhe cārādabudhyata / mṛgāṅkadattasya pitur mantrī mukhyo 'tra bhūpateḥ // 12.3.4
tatkālaṃ cātra so 'kasmāt saṃcaran harmyapṛṣṭhataḥ / mṛgāṅkadattas tāmbūlaniṣṭhīvanarasaṃ jahau // 12.3.5
sa ca tasyāpatanmūrdhni daivāttatpitṛmantriṇaḥ / adṛṣṭasya kilādhastāttena mārgeṇa gacchataḥ // 12.3.6
buddhvā mṛgāṅkadattena muktaṃ niṣṭhīvanaṃ sa tat / mantrī paribhavakrodhaṃ kṛtasnāno hṛdi nyadhāt // 12.3.7
athātrāmaradattasya rājño daivādviṣūcikā / mṛgāṅkadattajanakasyānyedyurudapadyata // 12.3.8
tataḥ so 'vasaraṃ labdhvā mantrī taṃ vijane nṛpam / sahasod bhūtarogārtamavadadyācitābhayaḥ // 12.3.9
abhicāraḥ prabho bhīmaparākramagṛhe tava / mṛgāṅkadattenārabdhaḥ kartuṃ tenāsi pīḍitaḥ // 12.3.10
mayā cāramukhājjñātaṃ pratyakṣaṃ tac ca dṛśyate / tannirākuru deśāttaṃ dehādvyādhimivātmajam // 12.3.11
tac chrutvā sa samudbhrāntaḥ prāhiṇottadavekṣaṇe / nijaṃ senāpatiṃ bhīmaparākramagṛhaṃ nṛpaḥ // 12.3.12
sa ca keśakalāpādi labdhvā senāpatis tataḥ / ānīya tatkṣaṇaṃ tasmai rājñe sākṣādadarśayat // 12.3.13
rājyalubdhaḥ sa putro me drohī nirvāsyatāmitaḥ / nagaryāḥ sahito 'mātyaistvayādyaivāvilambitam // 12.3.14
ityādiśatsa taṃ kruddho rājā senāpatiṃ tataḥ / āśvasto vetti kusṛtiṃ prabhuḥ ko hi svamantriṇām // 12.3.15
so 'tha senāpatirgatvā rājādeśaṃ nivedya tam / mṛgāṅkadattaṃ sāmātyaṃ nagaryā nirakālayat // 12.3.16
so 'py apekṣitasaṃpattirhṛṣṭo 'rcitavināyakaḥ / mṛgāṅkadatto manasā praṇamya pitarau tataḥ // 12.3.17
ayodhyāto vinirgatya dūraṃ tānsahayāyinaḥ / pracaṇḍaśaktipramukhānuvāca daśa mantriṇaḥ // 12.3.18
śaktirakṣitanāmāsti kirātādhipatirmahān / sabrahmacārī vidyāsu sa ca bālasuhṛnmama // 12.3.19
yuddhabandīkṛtena prāksa hi pitrātmamuktaye / niyamāya pratinidhistātasyeha samarpyata // 12.3.20
mṛte pitari codbhūtagotrajaḥ svabalena saḥ / madvijñaptena tātena pitrye rājye 'dhiropitaḥ // 12.3.21
tattasya nikaṭaṃ tāvadgacchāmaḥ suhṛdas tataḥ / krameṇojjayinīṃ yāmastāṃ śaśāṅkavatīṃ prati // 12.3.22
ity uktavāṃs tathety uktavadbhistaiḥ sacivaiḥ saha / prayayau sa tataḥ prāpa sāyaṃ caikāṃ mahāṭavīm // 12.3.23
tasyāṃ nirvṛkṣatoyāyāṃ kṛcchrādekamavāpa saḥ / tīropāntaprarūḍhaikaśuṣkapādapakaṃ saraḥ // 12.3.24
tasminsāṃdhyamanuṣṭhāya vidhiṃ pītvā jalāni saḥ / śrāntaḥ suṣvāpa sāmātyas tasya śuṣkataroradhaḥ // 12.3.25
rātrau ca candraśubhrāyāṃ prabuddhaḥ sa dadarśa tam / śuṣkavṛkṣaṃ dalaiḥ puṣpaiḥ phalaiścāpūritaṃ kramāt // 12.3.26
pakvāni ca phalānyasya patantyālokya tatkṣaṇam / prabodhya darśayām āsa sacivebhyas tadadbhutam // 12.3.27
tatas tair vismayāviṣṭaiḥ kṣudhitaiḥ saha tāni saḥ / phalāni tasya susvādurasāni bubhuje taroḥ // 12.3.28
bhuktavatsu ca teṣv atra paśyatsvevākhileṣu saḥ / śuṣkavṛkṣaḥ kṣaṇādviprakumāraḥ samapadyata // 12.3.29
pṛṣṭho mṛgāṅkadattena vismitenātha so 'bravīt / damadhir nāma ko 'pyāsīdayodhyāyāṃ dvijottamaḥ // 12.3.30
tasyāhaṃ śrutadhir nāma putraḥ sa ca mayā saha / durbhikṣe mṛtajāniḥ san bhraman prāpad imāṃ bhuvam // 12.3.31
iha kenāpi dattāni prāpya pañca phalāni saḥ / kṣutkṣāmas trīṇi me prādāddve cāsthāpayad ātmane // 12.3.32
tataḥ snātuṃ saras toyaṃ gate tasmin phalāny aham / tānīha bhuktvā niḥśeṣāṇy akārṣaṃ vyājasuptakam // 12.3.33
so 'tha snātvāgato buddhvā chadmataḥ kāṣṭhavatsthitam / māṃ śaptavān bhavehaiva śuṣkavṛkṣaḥ sarastaṭe // 12.3.34
rātrau ca te puṣpaphalaṃ candravatyāṃ bhaviṣyati / tarpayitvātithīñjātu phalaiḥ śāpādvimokṣase // 12.3.35
iti pitrābhiśapto 'haṃ sadyaḥ śuṣkadrumo 'bhavam / yuṣmadbhuktaphalaścādya cirānmukto 'smi śāpataḥ // 12.3.36
ity uktanijavṛttāntaṃ pṛcchantaṃ śrutadhiṃ tataḥ / mṛgāṅkadatto 'pi sa taṃ svavṛttāntamabodhayat // 12.3.37
tataḥ so 'bāndhavo nītāvadhīti śrutadhirdvijaḥ / mṛgāṅkadattādvṛtavānvaraṃ tadanuyāyitām // 12.3.38
tato nītvā niśāṃ prātastena śrutadhinā saha / mṛgāṅkadattaḥ sa tataḥ pratasthe sacivānvitaḥ // 12.3.39
gacchaṃś ca sa prāpya vanaṃ karimaṇḍitasaṃjñakam / dadarśa puruṣān pañca bhūrikeśān durākṛtīn // 12.3.40
upetya praśrayātte ca tamūcurjātavismayam / kāśipuryāṃ vayaṃ jātā viprā dhenūpajīvinaḥ // 12.3.41
te 'vagrahapluṣṭatṛṇāttato deśādidaṃ vanam / āgatāḥ smo bahutṛṇaṃ durbhikṣe saha dhenubhiḥ // 12.3.42
iha ca prāptamasmābhir vāpīvāri rasāyanam / tīrarūḍhadrumabhraśyattriphalānityabhāvitam // 12.3.43
pibatāṃ tatsadāsmākameṣāṃ kṣīrabhujāṃ satām / pañca varṣaśatānyasmihnvyatītānyajane vane // 12.3.44
tenedṛśā vayaṃ deva yūyaṃ cātithayo 'dhunā / asmābhir daivataḥ prāptāstadetāsmākamāśramam // 12.3.45
iti tair arthito gatvā sānugaḥ sa tadāśramam / mṛgāṅkadattaḥ kṣīrādibhojī tadanayaddinam // 12.3.46
prasthitaś ca tataḥ prātaranyāny api vilokayan / kautukāni sa saṃprāpa kirātaviṣayaṃ kramāt // 12.3.47
prāhiṇocchrutadhiṃ cātra svāgamāvedanāsya saḥ / taṃ kirātapatiṃ mittraṃ śaktirakṣitakaṃ prati // 12.3.48
so 'pi buddhvā kirāteśo nirgatyāgre tamānataḥ / mṛgāṅkadattaṃ sāmātyaṃ puraṃ prāveśayannijam // 12.3.49
tatastenopacaritastasthau tatra sa kāṃścana / mṛgāṅkadatto divasānuktāgamanakāraṇaḥ // 12.3.50
svakārye prāptakālaṃ ca sāhāyye śaktirakṣitam / sthāpayitvātra sajjaṃ tamāmantrya ca nṛpātmajaḥ // 12.3.51
prātiṣṭhata sa puṇyāhe punarujjayinīṃ prati / śaśāṅkavatyā hṛtadhīrātmanā dvādaśas tataḥ // 12.3.52
gacchaṃś ca so 'ṭavīṃ prāpya śūnyāṃ tarutalasthitam / tapasvinaṃ dadarśaikaṃ bhasmājinajaṭābhṛtam // 12.3.53
nirāśramapade 'raṇye kimekākīha tiṣṭhasi / bhagavannity upāgamya sa taṃ papraccha sānugaḥ // 12.3.54
so 'tha taṃ tāpaso 'vādīdahaṃ śiṣyo mahāguroḥ / śuddhakīrtyabhidhānasya nānāmantraughasiddhimān // 12.3.55
so 'haṃ kadāpyakaravaṃ svasthāveśaṃ prasaṅgataḥ / śubhalakṣaṇamāsādya kaṃcitkṣatrakumārakam // 12.3.56
sa kumāraḥ samāviṣṭaḥ pṛṣṭo nānāvidhāni me / siddhauṣadhirasakṣetrāṇyudīryedamathābravīt // 12.3.57
astīhottaradigbhāge kevalaḥ śiṃśapātaruḥ / vindhyāṭavyāmadhaścāsya nāgendrabhavanaṃ mahat // 12.3.58
tac cārdradhūlipracchannajalaṃ sadupalakṣyate / madhyāhne haṃsamithunauḥ krīḍadbhiḥ sāmbusārasaiḥ // 12.3.59
tatra pārāvatākhyo 'sti nāmnā nāgavaro balī / tasya devāsuraraṇātprāptaḥ khaḍgo 'styanuttamaḥ // 12.3.60
vaidūryakāntir nāmnā taṃ khaḍgaṃ prāpnoti yo naraḥ / sa siddhādhipatir bhūtvā vicaratyaparājitaḥ // 12.3.61
sa cāsiḥ prāpyate vīraiḥ sahāyair ity udīrite / tenāviṣṭena tasyāhamathākārṣaṃ visarjanam // 12.3.62
tato 'nyavimukhaḥ khaḍgaṃ prepsustaṃ pṛthivīmaham / bhrāntvā sahāyān aprāpya khinno martum ihāgataḥ // 12.3.63
etanmṛgāṅkadatto 'tra śrutvā tasmātsa tāpasāt / ahaṃ sahāyaḥ sāmātyas taveti tam abhāṣata // 12.3.64
sa cābhinandya tattena sānugena samaṃ yayau / tasya nāgasya bhavanaṃ pādalepena tāpasaḥ // 12.3.65
tatrābhijñānasaṃprāpte mantrabaddhāsu dikṣu ca / rātrau mṛgāṅkadattādīnsthāpayitvābhimantritaiḥ // 12.3.66
sarṣapaiḥ prakaṭīkṛtya kṣiptaistaddhūlito jalam / sa nāgadamanair mantrair homaṃ kartuṃ pracakrame // 12.3.67
vighnāṃścotpātameghādīnmantraśaktyā jigāya saḥ / tato 'tra niryayau tasmād divyā strī śiṃśapātaroḥ // 12.3.68
mohamantraṃ paṭhantīva sā ratnābharaṇāravaiḥ / upetya taṃ kṣaṇāccakre kaṭākṣakṣatamānasam // 12.3.69
hṛtadhair yā ca sā tasya samāliṅgya ghanastanī / hastādvismṛtamantrasya homabhāṇḍamapātayat // 12.3.70
labdhāntaraś ca tatkālaṃ sa nāgo bhavanāttataḥ / pārāvatākhyaḥ kalpāntaghanāghana ivodagāt // 12.3.71
taṃ dṛṣṭvā nayanajvālāghoraṃ garjitadāruṇam / sa naṣṭadivyanārīko hṛtsphoṭaṃ prāpa tāpasaḥ // 12.3.72
tasminvinaṣṭe tasyātra kṛtasāhāyakānsa tān / nāgo mṛgāṅkadattādīnaśapacchāntavaikṛtaḥ // 12.3.73
yuṣmābhir etat saṃghātāt kṛtaṃ niṣkāraṇaṃ yataḥ / viprayuktāstato 'nyonyaṃ kaṃcitkālaṃ bhaviṣyatha // 12.3.74
ity uktvāntarhite nāge sarve te tatra tatkṣaṇam / dhvāntaruddhadṛśo dhvastaśabdaśravaṇaśaktayaḥ // 12.3.75
jagmurmṛgāṅkadattādyā viprayuktā yatas tataḥ / śāpaprabhāvāt krośantiś cinvantaś ca parasparam // 12.3.76
mṛgāṅkadattaś ca tataḥ sa gate rātrivibhrame / bhrāmyannitastato 'ṭavyāṃ tatrāsītsacivair vinā // 12.3.77
gateṣv evaṃ ca māseṣu dvitreṣv atrātha tasya saḥ / akasmāc chrutadhirvipro vicinvan prāpad antikam // 12.3.78
sa pādapatitaḥ sāśruḥ śrutadhistaṃ kṛtādaram / svamantrivārtāṃ pṛcchantaṃ samāśvāsyaivam abhyadhāt // 12.3.79
na dṛṣṭāste mayā kiṃ tu jāne yāsyanti te prabho / purīmujjayinīṃ saiva gantavyā vartate hi vaḥ // 12.3.80
ityādyuktavatā tena preritastadyuto 'tha saḥ / mṛgāṅkadattaḥ śanakaiḥ prāyādujjayinīṃ prati // 12.3.81
gacchanstokaiś ca divasair mārgeṇāśaṅkitāgatam / hṛṣṭo vimalabuddhiṃ sa saṃprāpa nijamantriṇam // 12.3.82
taddarśanodvāṣpadṛśaṃ praṇataṃ parirabhya saḥ / upaveśya ca papraccha vārtāmitaramantriṇām // 12.3.83
tato vimalabuddhistaṃ bhṛtyapriyam uvāca saḥ / na jāne deva kasteṣu kva gato nāgaśāpataḥ // 12.3.84
tvaṃ tu tān prāpsyasīty etad yathā jāne tathā śṛṇu / tadāhaṃ nāgapāśena dūrākṛṣṭaḥ paribhraman // 12.3.85
aṭavyāḥ pūrvadigbhāge klāntaḥ kenāpi sādhunā / āśramaṃ prāpito 'bhūvaṃ maharṣerbrahmadaṇḍinaḥ // 12.3.86
tatra tenarṣiṇā dattaiḥ phalāmbhobhir gataklamaḥ / paryaṭannāśramādārādadrākṣaṃ bṛhatīṃ guhām // 12.3.87
praviśya kautukāttasyāṃ dṛṣṭvāntarmaṇimandiram / pravṛttavānahaṃ jālagavākṣais tatra vīkṣitum // 12.3.88
tāvat sthitāntaś cakraṃ strī bhrāmayantī sabhṛṅgakam / bhṛṅgāste 'thāśritā bhedenātrasthau vṛṣagardabhau // 12.3.89
tābhyāṃ ca vāntau kṣīrāsṛkphenau pītvā yathāśrayam / dvaye sitāsitā bhūtvā jātāste jālakārakāḥ // 12.3.90
svaviṣṭhābhistatas taiś ca dvividhair vividhāḥ kṛtāḥ / jālapāśāḥ supuṣpaiś ca viṣapuṣpaiś ca saṃgatāḥ // 12.3.91
teṣu pāśeṣu te saktā jālakārā yathāsukham / śvetakṛṣṇobhayamukhenaitya daṣṭā mahāhinā // 12.3.92
nānāghaṭeṣv atha kṣiptās tayā nāryā samutthitāḥ / punas tathaiva tān eva pāśāñ śliṣṭvā yathātatham // 12.3.93
viṣodvegāc ca tatpuṣpajālastheṣvāraṭatsvatha / anye 'pi te 'nyajālasthāḥ pravṛttāḥ krandituṃ tadā // 12.3.94
tacchabdabhagnadhyānena tatrasthena kṛpālunā / kenāpi bhālato muktā tato jvālā tapasvinā // 12.3.95
tayā nirdagdhapāśāste daṇḍaṃ suṣiravaidrumam / praviśyaiva tadūrdhvasthe līnā jyotiṣi bhāsvare // 12.3.96
tāvatkvāpi gatā sā strī sacakravṛṣagardabhā / taddṛṣṭvā vismito yāvat sthito 'haṃ tatra paryaṭan // 12.3.97
tāvat puṣkariṇīṃ hṛdyāmapaśyaṃ bhṛṅganāditaiḥ / ihāpyāgatya vīkṣasvetyāhvayantīmivāmbujaiḥ // 12.3.98
tīropaviṣṭas tasyāś ca vīkṣe yāvadvanaṃ mahat / jālāntare vane caiko lubdhakas tatra tena ca // 12.3.99
daśabāhuravāpyaikaḥ siṃhapoto vivardhya ca / anāyatta iti krodhādvanāttasmātpravāsitaḥ // 12.3.100
so 'pi siṃhaḥ samākarṇya siṃhāḥ śabdaṃ vanāntare / tatra gacchanmahāvātenāvakīrṇabhujaḥ kṛtaḥ // 12.3.101
tato lambodareṇaitya puṃsāropitabāhukaḥ / saṃpāditaḥ sa yātastadvanaṃ kesariṇīkṛte // 12.3.102
tatra tasyāḥ kṛte kleśamanubhūya vanāntare / prāgāttāṃ prāpya tadyuktaḥ sa nijaṃ vanamāgataḥ // 12.3.103
sabhāryamāgataṃ taṃ ca dṛṣṭvaiva karimardanam / vanaṃ samarpya tattasmai lubdhakaḥ sa tato gataḥ // 12.3.104
etadapy ahamālokya gatvāśramapadaṃ tataḥ / ubhayaṃ tanmahāścaryamavocaṃ brahmadaṇḍine // 12.3.105
so 'tha prītyā trikālajño munirmāmevam abhyadhāt / dhanyo 'si darśitaṃ sarvaṃ prasanneneśvareṇa te // 12.3.106
yā dṛṣṭā strī tvayā tatra sā māyā bhramitaṃ ca yat / tayā saṃsāracakraṃ tadye bhṛṅgāste ca jantavaḥ // 12.3.107
vṛṣagardabharūpau tau dharmādharmau pṛthakpṛthak / śritāstadbāntadugdhāsṛgrūpe sukṛtaduṣkṛte // 12.3.108
svāsvāśrayotthe saṃsevya bhūtvā ca śvetakalmaṣāḥ / dvividhā jālakārābha viṣṭabdhā nijavīryataḥ // 12.3.109
nirmāya dvividhāneva jālapāśānsutādikān / satpuṣpaviṣapuṣpābhasukhaduḥkhānuṣaṅgiṇaḥ // 12.3.110
yathāsvaṃ teṣu saṃsaktāḥ kālenoragarūpiṇā / śubhāśubhābhyāṃ vaktrābhyāṃ hatāḥ putra yathocitam // 12.3.111
tato ghaṭakarūpāsu nānāyoniṣu māyayā / strīrūpayā tayā kṣiptās tathaivotthāya te punaḥ // 12.3.112
tulyāsu patitāḥ śvetakṛṣṇāsvākṛtiṣu dvidhā / putrādijālapāśeṣu sukhaduḥkhānubandhiṣu // 12.3.113
tataḥ kṛṣṇā nijair jālair baddhā duḥkhaviṣārditāḥ / pravṛttāḥ krandituṃ vignāḥ śaraṇaṃ parameśvaram // 12.3.114
taddṛṣṭvā jātavair āgyāste śvetā api jantavaḥ / prārabdhā nijajālasthāstam evākrandituṃ prabhum // 12.3.115
tataḥ prabudhya devena tena tāpasarūpiṇā / jñānāgnijvālayā dagdhapāśāḥ sarve 'pi te kṛtāḥ // 12.3.116
tena vidrumasaddaṇḍarūpamādityamaṇḍalam / praviśya tattadūrdhvasthaṃ paramaṃ dhāma te śritāḥ // 12.3.117
naṣṭā ca cakrākāreṇa saṃsāreṇa sahaiva sā / māyā vṛṣakharākāradharmādharmasamanvitāḥ // 12.3.118
evaṃ bhramanti saṃsāre śuklakṛṣṇāḥ svakarmabhiḥ / īśvarārādhanādeva vimucyante ca jantavaḥ // 12.3.119
iti te mohaśāntyarthamīśvareṇa pradarśitam / vāpījale ca yaddṛṣṭaṃ bhavatā tadidaṃ śṛṇu // 12.3.120
mṛgāṅkadattabhāvyarthapradarśanamidaṃ jale / pratibimbamivotpādya kṛtaṃ bhagavatā tava // 12.3.121
sa hi bālamṛgārātipotatulyo bhujopamaiḥ / sacivair daśabhir yukto vardhito vanasaṃnibhāt // 12.3.122
deśāllubdhakatulyena pitrā kopātpravāsitaḥ / avantideśād udbhūtāṃ khyātimanyavanopamāt // 12.3.123
śaśāṅkavatyās tatsiṃhyā iva śrutvā pradhāvitaḥ / nāgaśāpena vātena bhraṣṭamantribhujaḥ kṛtaḥ // 12.3.124
tato vināyakenātra sa lambodararūpiṇā / saṃghāṭitāmātyabhujaḥ prakṛtisthaḥ punaḥ kṛtaḥ // 12.3.125
tato gatvānubhūyātikleśaṃ prāptāṃ tato 'nyataḥ / tāṃ śaśāṅkavatīṃ siṃhīmādāyātrāgataś ca saḥ // 12.3.126
tataś ca nikaṭaṃ prāptaṃ vidyutārātivāraṇam / mṛgāṅkadattasiṃhaṃ taṃ dṛṣṭvā bhāryāsamanvitam // 12.3.127
tatsvadeśavanaṃ tasmai samarpya sakalaṃ svataḥ / tatpitā lubdhakanibhaḥ sa prayātastapovanam // 12.3.128
iti saṃpannavadbhāvi darśitaṃ vibhunā tava / tadyuṣmānmantriṇo bhāryāṃ rājyaṃ cāpsyati vaḥ prabhuḥ // 12.3.129
ity ahaṃ munivareṇa bodhitas tena labdhadhṛtirāśramāttataḥ / nirgato 'tha śanakair upāvrajann adya deva militāstvayā saha // 12.3.130
tasmādabhimatamāpsyasi sacivāṃllabdhvā pracaṇḍaśaktimukhān / prasthānakālapūjāprasannavighneśvaro niyatam // 12.3.131
iti svasacivāt kṣaṇaṃ vimalabuddhitaḥ so 'dbhutaṃ niśamya paritoṣavān api mṛgāṅkadattaḥ punaḥ / vicārya saha tena tām aparamantryavāptyai kramād avantinagarīṃ prati vrajitavānsvakāryāya ca // 12.3.132
tataḥ śrutadhiyuktena samaṃ vimalabuddhinā / sa śaśāṅkavatīhetorgacchannujjayinīṃ prati // 12.4.1
mṛgāṅkadattaḥ saṃprāpadantarā narmadānadīm / vīcivelladbhujalatāṃ vilasatphenapāṇḍurām // 12.4.2
diṣṭyā miladamātyo 'yaṃ saṃvṛtta iti vīkṣya tam / harṣādiva pranṛtyantīṃ hasantīṃ capalāśayām // 12.4.3
tasyāṃ snānāvatīrṇe ca tasmin kaścid upāyayau / tatra māyābaṭur nāma snātuṃ śabarabhūpatiḥ // 12.4.4
taṃ snāntaṃ sahasotthāya trayo 'tra jalamānuṣāḥ / yugapajjagṛhurbhillaṃ bhītinaśyatparicchadam // 12.4.5
tad dṛṣṭvākṛṣṭakhaḍgo 'ntaḥ praviśya jalamānuṣān / hatvā mṛgāṅkadattas tān bhillendraṃ tam amocayat // 12.4.6
sa tadgrāhabhayānmukto bhillarājo jalotthitaḥ / taṃ rājaputraṃ papraccha patitvā pādayos tataḥ // 12.4.7
dhātrā kastvamihānītaḥ prāṇatrāṇāya me vada / kasya cālaṃkṛto vaṃśastvayā sukṛtinaḥ pituḥ // 12.4.8
ko vā kaṭākṣitaḥ puṇyair deśo yatra gamiṣyasi / ity uktvā śrutadheḥ śrutvā tadvṛttāntamaśeṣataḥ // 12.4.9
sutarāṃ praṇatastaṃ sa śabarendro 'bravītpunaḥ / tarhyahaṃ te yathādiṣṭe sahāyo 'trābhivāñchite // 12.4.10
sakhyā durgapiśācena mātaṅgapatinā saha / tatprasādaṃ kuruṣvehi gṛhān bhṛtyasya me prabho // 12.4.11
iti sapraṇayaistaistair vacobhiḥ prārthya taṃ tataḥ / mṛgāṅkadattaṃ pallīṃ svāṃ śabarendro nināya saḥ // 12.4.12
upācarac ca taṃ tatra yathāvatsvavibhūtibhiḥ / rājaputramaśeṣeṇa pallīlokena pūjitam // 12.4.13
so 'pi mātaṅgarājo 'tra sametyābhinananda tam / dāsībhūya suhṛtprāṇapradaṃ nyastaśirā bhuvi // 12.4.14
tato māyābaṭos tasya bhillendrasyānurodhataḥ / mṛgāṅkadattas tatraiva tasthau kāṃścitsa vāsarān // 12.4.15
ekadā ca sthite tasmindyūtaṃ sa śabareśvaraḥ / samaṃ nijapratīhāreṇārebhe caṇḍaketunā // 12.4.16
tāvannabhasi megheṣu garjatsu gṛhabarhiṇaḥ / pranṛttāndraṣṭumuttasthau sa māyābaṭubhūpatiḥ // 12.4.17
tataḥ sa dyūtarasikaḥ pratīhārastam abhyadhāt / kimebhiḥ prekṣitai rājannasuśikṣitatāṇḍavaiḥ // 12.4.18
sa mayūro gṛhe me 'sti nāsti yo 'nyatra bhūtale / darśayiṣyāmi taṃ prātastubhyaṃ tadrasiko 'si cet // 12.4.19
tac chrutvā darśanīyo me sarvathā sa tvayeti ca / uktvā sa taṃ pratīhāraṃ dinakṛtyaṃ vyadhānnṛpaḥ // 12.4.20
mṛgāṅkadatto 'pyākarṇya sarvaṃ tattatra sānugaḥ / tathaivotthāya vidadhe snānāhārādikāḥ kriyāḥ // 12.4.21
tato rātrāvupetāyāmandhe tamasi jambhite / kastūrikānuliptāṅgo vasāno nīlavāsasī // 12.4.22
sa rājaputraḥ svoddeśādvīracaryārthamekakaḥ / suptānugādvāsagṛhātkhaḍgapāṇirviniryayau // 12.4.23
bhramaṃś ca tatra kenāpi puṃsā mārgāgatena saḥ / apaśyatā dhvāntavaśādaṃsenāṃse 'bhyahanyata // 12.4.24
tataḥ so 'bhyabhavatkruddho yuddhāyāhvayati sma tam / sa cāhataḥ pumān prauḍhas tatkālocitam abhyadhāt // 12.4.25
kiṃ tāmyasyavicāryaiva vicārayasi cettataḥ / vācyo niśāpatiryena niśaiṣā na prakāśitā // 12.4.26
dhātā vā yena pūrṇo 'sya nādhikāro 'tra nirmitaḥ / yena vairāṇi jāyante tamasīdṛśyakāraṇam // 12.4.27
tac chrutvā satyamity uktvā tuṣṭo nāgarikoktitaḥ / mṛgāṅkadattaḥ ko 'sīti sa taṃ papraccha pūruṣam // 12.4.28
cauro 'hamiti tenoktaḥ puṃsā so 'py avadanmṛṣā / hastamānaya sa brahmacārī mama bhavāniti // 12.4.29
kṛtvā ca sakhyaṃ jijñāsuḥ sa tenaiva saha vrajan / mṛgāṅkadattaḥ saṃprāpa jīrṇakūpajṃ tṛṇāvṛtam // 12.4.30
tatra tena praviṣṭena puṃsā saha suruṅgayā / gatvā māyābaṭos tasya rājño 'ntaḥpuramāptavān // 12.4.31
tatra dīpena dṛṣṭvā taṃ parijajñe sa pūruṣam / yāvat so 'tra pratīhāraścaṇḍaketurna taskaraḥ // 12.4.32
pratīhāras tu na sa taṃ mandālokaikakoṇagam / parijajñe 'nyaveṣasthaṃ rājastrīchannakāmukaḥ // 12.4.33
rājavadhvā ca sa tayā prāpta evāsnuraktayā / utthāya kaṇṭhe jagṛhe mañjumatyabhidhānayā // 12.4.34
upaveśya ca paryaṅke sa pṛṣṭo 'bhūttayā tadā / adyaiva bhavatā ko 'yamihānītaḥ pumāniti // 12.4.35
suhṛnmamāyaṃ viśvastā bhavety uktā ca tena sā / pratīhāreṇa sodvegā mañjumatyevam abravīt // 12.4.36
kuto me mandabhāgyāyā viśvāso yadasau nṛpaḥ / mṛtyormṛgāṅkadattena mukhaṃ prāpto 'pi rakṣitaḥ // 12.4.37
tac chrutvā sa pratīhārastāmavādīdalaṃ śucā / nṛpaṃ mṛgāṅkadattaṃ ca haniṣyāmyacirātpriye // 12.4.38
ity uktavantaṃ taṃ daivātsābravītkiṃ vikatthase / ākrānto 'bhūdyadā grāhair nṛpo 'sau narmadāmbhasi // 12.4.39
mṛgāṅkadatta evaikastadā tadrakṣaṇodyataḥ / tvayā kiṃ na hatas tatra bhīto hi tvaṃ palāyitaḥ // 12.4.40
tattūṣṇīṃ bhava mā kaścidetacchroṣyasi te vacaḥ / tato mṛgāṅkadattātvaṃ śūrādaśivamāpsyasi // 12.4.41
evam uktavatīṃ tāṃ ca jāraḥ kṣattā na cakṣame / pāpe mṛgāṅkadatte tvaṃ baddhabhāvādhunā dhruvam // 12.4.42
tadasyānubhavedānīmadhikṣepasya me phalam / ity uktvā ca sa hantuṃ tāmuttasthau sāsidhenukaḥ // 12.4.43
tato rahasyadhāriṇyā tatra ceṭikayaikayā / dhāvitvā churikā tasyāvaṣṭabdhābhūtkareṇa sā // 12.4.44
tāvadyayau mañjumatī tato nirgatya sānyataḥ / kṣattā ca tasyāś ceṭyās tāṃ nikṛttāṅgulitaḥ karāt // 12.4.45
ākṣipya churikāṃ prāyātsvagṛhaṃ sa yathāgatam / mṛgāṅkadattena samamākulo vismitātmanā // 12.4.46
gacchāmy ahaṃ bhavān prāpto gṛhān iti ca tatra tam / mṛgāṅkadattaḥ kṣattāraṃ tamasyaprakaṭo 'bravīt // 12.4.47
iha nidrāṃ bhaja kṣipraṃ pariśrānto bhṛśaṃ hy asi / iti so 'pi pratīhāro rājaputraṃ tam abhyadhāt // 12.4.48
tatas tatheti tenokte tacceṣṭālokanaiṣiṇā / kṣattā svabhṛtyamatraikaṃ samāhūya jagāda saḥ // 12.4.49
sa mayūraḥ sthito yatra tatrainaṃ naya vāsakam / puruṣaṃ viśramāyāsmai śayanīyaṃ prayaccha ca // 12.4.50
tatheti ca sa tadbhṛtyas tasmin prāveśayed gṛhe / nītvā mṛgāṅkadattaṃ taṃ dattaśayyaṃ sadīpake // 12.4.51
gate tasmin bahirdvāraṃ baddhvā śṛṅkhalayātra saḥ / mṛgāṅkadatto 'paśyat taṃ mayūraṃ pañjarasthitam // 12.4.52
so 'yamukto 'munā kṣattrā śikhītyālocya kautukāt / tasya coddhāṭayām āsa mayūrasya sa pañjaram // 12.4.53
mayūraḥ sa ca nirgatya nipuṇaṃ vīkṣya pādayoḥ / mṛgāṅkadattasya muhurnipapāta luloṭha ca // 12.4.54
luṭhatas tasya dṛṣṭvā ca kaṇṭhabaddhaṃ sa sūtrakam / rājaputro mumocāśu matvā taṃ tena pīḍitam // 12.4.55
sa muktakaṇṭhasūtraś ca mayūras tasya paśyataḥ / saṃpanno 'bhūttadā tasya mantrī bhīmaparākramaḥ // 12.4.56
tato mṛgāṅkadattastamāśliṣyotsukamānatam / sakhe kathaya kiṃ nvetaditi papraccha vismayāt // 12.4.57
avocad atha saṃhṛṣṭaḥ sa taṃ bhīmaparākramaḥ / śṛṇu deva svavṛttāntamā mūlātkathayāmi te // 12.4.58
tadāhaṃ nāgaśāpena vibhraṣṭo bhavadantikāt / bhramannaṭavyāṃ saṃprāpamekaṃ śālmalipādapam // 12.4.59
tasminnikhātarūpāṃ ca gaṇeśapratimāmaham / dṛṣṭvā praṇamya tanmūle pariśrānta upāviśam // 12.4.60
acintayaṃ ca dhiksarvamidaṃ pāpaṃ mayā kṛtam / rāstrivetālavṛttāntamāvedya svāmine tadā // 12.4.61
tadihaiva tyajāmyetamātmānamaparādhinam / ityālocyātra devāgre sthito 'bhūvamabhojanaḥ // 12.4.62
gate katipayāhe ca ko'pi tenāgataḥ pathā / vṛddhapānthas taros tasya cchāyāyāṃ sam upāviśat // 12.4.63
evaṃ mlānamukhaḥ putra kiṃ sthito 'sīha nirjane / iti dṛṣṭvā ca so 'pṛcchatsādhurmāmanubandhataḥ // 12.4.64
tato mayā svavṛttānte yathāvadvinivedite / sa vṛddhapathikaḥ prītyā dhīrayanmām abhāṣata // 12.4.65
ātmānaṃ haṃsi vīro 'pi kathaṃ strīvatstriyo 'pi vā / dhair yamāpadi nojjhanto tathā cemāṃ kathāṃ śṛṇu // 12.4.66
nagaryāṃ kośalākhyāyāṃ vimalākara ityabhūt / rājā tasya ca putro 'bhūtkamalākarasaṃjñakaḥ // 12.4.67
yastejorūpadātṛtvaguṇaiḥ ślāghyo vinirmame / dhātreva skandakaṃdarpakalpadrumajigīṣayā // 12.4.68
tasyaikadā kumārasya dikṣu stutyasya bandibhiḥ / gāthāmekāṃ papāṭhaiko bandī paricitaḥ puraḥ // 12.4.69
padmāsādanasotsavanānāmukharadvijāliparigītam / kamalākaramaprāptā kva ratiṃ haṃsāvalīṃ labhatām // 12.4.70
evaṃ muhuḥ paṭhan pṛṣṭas tena bandī jagāda tam / sa manorathasiddhyākhyaḥ kumāraṃ kamalākaram // 12.4.71
deva bhrāmyan gato 'bhūvaṃ rājño 'haṃ meghamālinaḥ / nagarīṃ vidiśāṃ nāma līlodyānabhuvaṃ śriyaḥ // 12.4.72
tatra dardurakākhyasya gītācāryasya veśmani / aham āsaṃ sa caivaṃ māṃ prasaṅgenaikadābravīt // 12.4.73
iha haṃsāsvalī nāma duhitā nṛpateḥ puraḥ / navīnaśikṣitaṃ prātaḥ svanṛttaṃ darśayiṣyati // 12.4.74
tac chrutvā kautukādyuktvā samaṃ tenāpare 'hani / ahaṃ rājakulaṃ gatvā prāviśaṃ raṅgamaṇḍapam // 12.4.75
tatrāhatamahātodye tāmapaśyaṃ sumadhyamām / haṃsāsvalīṃ rājakanyāṃ nṛtyantīṃ pituragrataḥ // 12.4.76
ālolapuṣpābharaṇāṃ pāṇipreṅkhitapallavām / vallīm iva smarataroryauvanānilaghūrṇitām // 12.4.77
tataścācintayamahaṃ naivāsyā hariṇīdṛśaḥ / bhartāsti kaścid yogo 'nyaḥ kumārātkamalākarāt // 12.4.78
tena cettādṛśeneyaṃ yujyate nedṛśī tataḥ / kāmasya kiṃ kṛte puṣpakārmukāropaṇagrahaḥ // 12.4.79
tadupāyaṃ karomyatra tāvadityanucintayan / prekṣaṇānte tato rājakuladvāramagāmaham // 12.4.80
citraṃ likhatu yo 'trāsti citrakṛtsadṛśo mayā / abhilikhyeti tatrāhaṃ cīrikāmudalambayam // 12.4.81
apāṭitāyām anyena tasyāṃ buddhvā nṛpo 'tra tat / āhūya svasutāvāse citrakṛtye nyayuṅkta mām // 12.4.82
tato vāsagṛhe tasyā haṃsāvalyāḥ sabhṛtyakaḥ / bhittau mayābhilikhitastvaṃ deva kamalākara // 12.4.83
spaṣṭaṃ cetkhyāpayāmyetattaddhūrtaṃ vetti māmiyam / tadetāṃ rājatanayāṃ yuktyaitadbodhayāmy aham // 12.4.84
iti saṃcintya suhṛdaṃ viśvastaṃ kṛtasaṃvidam / tatraikamahamunmattarūpaṃ ramyamakārayam // 12.4.85
sa unmatto bhraman gāyan nṛtyaṃś cālokya dūrataḥ / ānāyyata krīḍanako rājaputrair nijāntikam // 12.4.86
tataḥ krīḍāvaśāddṛṣṭvā haṃsāvalyā svavāsakam / praveśitaś ca saṃpaśyansa citraṃ tvatstutiṃ vyadhāt // 12.4.87
diṣṭyā dṛṣṭo 'bjaśaṅkhāṅkapāṇirlakṣmīvilāsabhūḥ / so 'yaṃ haririvānantaguṇaughaḥ kamalākaraḥ // 12.4.88
ityādi nṛtyatastasmādrājakanyā niśamya sā / māmapṛcchatkimāhāyaṃ kaścaiṣa likhitastvayā // 12.4.89
iti tāmanubandhena pṛcchantīmahamuktavān / dṛṣṭapūrvo 'munā nūnamunmattenaiṣa sundari // 12.4.90
rājaputro mayā yo 'yaṃ likhito rūpagauravāt / ity uktvā tvaṃ mayā tasyai guṇair nāmnā ca varṇitaḥ // 12.4.91
tataḥ sphūrjadbhavatpremarasāsekāplute hṛdi / saṃbhūto 'bhinavastasyā haṃsāvalyāḥ smaradrumaḥ // 12.4.92
athāgatena rājñātra pitrā tasyā vilokya saḥ / nṛtyannanmattako 'haṃ ca krodhānniṣkālitau tataḥ // 12.4.93
tataḥ prabhṛti cotkā sā kṣiyamāṇā dine dine / kṛṣṇapakṣendulekheva yātā lāvaṇyaśeṣatām // 12.4.94
māndyavyājāc ca pāpaghnamāśrityāyatanaṃ hareḥ / vijanāsevinī yuktyā jātā sānujñayā pituḥ // 12.4.95
bhavaccintāvinidrā ca candracandrātapā sahā / sthitā niśāvāsarayor atra bhedamajānatī // 12.4.96
tatra cāyatanoddeśātpraviṣṭaṃ māṃ vilokya sā / āhūya vastrābharaṇaiḥ sagauravamapūjayat // 12.4.97
pūjito nirgataścāhaṃ taddattavasanāñcale / gāsthāmapaśyaṃ likhitāṃ tvatkṛte śṛṇu tāṃ punaḥ // 12.4.98
padmāsādanasotsavanānāmukharadvijāliparigītam / kamalākaramaprāptā kva ratiṃ haṃsāvalī labhatām // 12.4.99
vācayitvāhametāṃ ca labdhataccittaniścayaḥ / tvadbodhanārthamāgatya tavaināṃ purato 'paṭham // 12.4.100
idaṃ vastraṃ ca tadyatra gāthaiṣā likhitā tayā / iti bandivacaḥ śrutvā gāthāṃ tāṃ pravilokya ca // 12.4.101
sa śrotreṇota netreṇa praviṣṭām iva tāṃ hṛdi / tadā haṃsāvalīṃ dhyāyañ jaharṣa kamalākaraḥ // 12.4.102
tatprāptyupāyaṃ yāvac ca sa cintayati sūtsukaḥ / tāvat pitā tamāhūya rājā daivādabhāṣata // 12.4.103
alasāḥ putra rājāno mantrabaddhā ivoragāḥ / naśyantyanye tu naṣṭā apyudayante kathaṃ punaḥ // 12.4.104
tvayā ca dṛṣṭā nādyāpi jigīṣā sukhasaṅginā / tadudyukto bhavālasyamutsṛjya mayi tiṣṭhasi // 12.4.105
vijayasvāgrato gatvā tvam aṅgādhipatiṃ ripum / asmān prati kṛtārambhaṃ nijadeśād vinirgatam // 12.4.106
etatpitṛvaco hṛṣṭaḥ pratipede tatheti saḥ / śūraḥ priyāṃ prati ca tāṃ yiyāsuḥ kamalākaraḥ // 12.4.107
tataḥ pitrā samādiṣṭaiḥ pratasthe sa balaiḥ saha / ākampayanmahīpṛṣṭhaṃ hṛdayāni ca vidviṣām // 12.4.108
atha prayāṇakaiḥ kaiścitprāpyāṅgādhipateścamūm / pratyavaskandabhagnena sahāyudhyata tena saḥ // 12.4.109
abdherjalamivāgastyastejasvī tasya ca dviṣaḥ / balaṃ papau sa jagrāha jīvagrāhaṃ ca taṃ jayī // 12.4.110
prajighāya ca saṃyamya pituḥ pāsrśvamamuṃ ripum / pratīhārasya dhuryasya has te dattvānuyāstrikān // 12.4.111
ahamanyānripūñjetumitastāta gato 'dhunā / iti kṣatturmukhenāsmai pitre saṃdiśati sma saḥ // 12.4.112
tato jayan krameṇānyān nṛpānupacito balaiḥ / sa prāpa vidiśāpuryā nikaṭaṃ kamalākaraḥ // 12.4.113
tatra sthitaś ca vyasṛjatsa dūtaṃ meghamāline / rājñe haṃsāvalīpitre yācituṃ tāṃ tadātmajāsm // 12.4.114
so 'pi dūtādaduṣṭaṃ taṃ buddhvā kanyārthamāgatam / meghamālī nṛpaḥ prītyā tatpārśvaṃ svayamāyayau // 12.4.115
kṛtātithyo 'bravīccainaṃ rājaputraṃ kṛtādaram / svayaṃ pariśramo dūtasādhye 'rthe kiṃ kṛtastvayā // 12.4.116
mamābhivāñchitaṃ hyetatkāraṇaṃ śṛṇu cātra yat / etāṃ haṃsāvalīṃ bālye 'py acyutārcanatatparām // 12.4.117
śirīṣasukumārāṅgīṃ dṛṣṭvā cintā mamodabhūt / īdṛgguṇāyāḥ sadṛśo varaḥ ko 'syā bhavediti // 12.4.118
apaśyataś ca sadṛśaṃ varamasyāstamo mama / taccintayā vinidrasya hyudapādi mahāñjvaraḥ // 12.4.119
tatpraśāntyai ca saṃpūjya kṛtavijñaptimārtitaḥ / rātrāvīṣatsanidraṃ māṃ hariḥ svapne samādiśat // 12.4.120
yatkṛte putra jāto 'yaṃ jvaras te saiva pāṇinā / haṃsāvalī tvāṃ spṛśatu tataḥ śāmyasti te jvaraḥ // 12.4.121
matpūjāpāvanenaiṣā yaṃ yaṃ hastena saṃspṛśet / tasya tasya hy asādhyo 'pi jvaro naśyedasaṃśayam // 12.4.122
etadvivāhacintā ca na kāryā bhavatā punaḥ / rājaputraḥ patir bhāvī yato 'syāḥ kamalākaraḥ // 12.4.123
kālaṃ tu kaṃcid etasyā manāk kleśo bhaviṣyati / iti śārṅgabhṛtādiṣṭaḥ prabuddho 'smi niśākṣaye // 12.4.124
tato haṃsāvalīhastasparśājjāto 'smi vijvaraḥ / tadaivaṃ yuvayor eṣa saṃyogo devanirmitaḥ // 12.4.125
tatte haṃsāvalī dattā mayety uktvā prakalpya ca / lagnaṃ sa rājadhānīṃ svāṃ meghamālī nṛpo yayau // 12.4.126
tatroktaṃ tena tatsarvaṃ śrutvā haṃsāvalī rahaḥ / saskhīmāha rahasyajñāsṃ nāmnā kanakamañjarīm // 12.4.127
tvayāsau dṛśyatāṃ gatvā rājaputraḥ sa eva kim / citrakṛllikhiteneha yena me hṛdayaṃ hṛtam // 12.4.128
tātaḥ kadācidanyasmai sabalāyāgatāya mām / dadyāttannāmadheyāya bhayāddhi prābhṛtīkṛtām // 12.4.129
ity uktvā preṣitā svair aṃ tayā kanakamañjarī / sākṣasūtrājinajaṭaṃ tāpasīveṣaḍambaram // 12.4.130
vidhāya gatvā kaṭakaṃ rājaputrasya tasya sā / āveditā parijanaiḥ praviśyaiva vilokya tam // 12.4.131
kāmasyeva jagajjaitramohanāstrādhidaivatam / tadrūpahṛtacittābhūtsamādhistheva tatkṣaṇam // 12.4.132
sotkā cācintayat syān me saṃgamo nedṛśena cet / dhigjanma tarhi yuktaṃ tatkariṣye 'tra yad astv iti // 12.4.133
athopasṛtya dattāśīstasmai maṇim upānayat / uvāca copaviṣṭā tamāttaratnaṃ kṛtādaram // 12.4.134
mayāyamasakṛddṛṣṭapratyayo maṇiruttamaḥ / dhāritenāmunā śatroḥ stambhyate śastramuttamam // 12.4.135
guṇānurāgāc ca mayā tubhyameṣa samarpitaḥ / yasthā tavopayukto 'yaṃ rājaputra na me tathā // 12.4.136
evam uktavatī tena vyāhṛtā rājasūnunā / ekabhikṣāvratavyājātsā niṣidhya yayau tataḥ // 12.4.137
vimucya tāpasīveṣaṃ kṛtvodvignamivānanam / haṃsāvalīm upāgātsā pṛṣṭā tāṃ ca mṛṣābravīt // 12.4.138
avācyam apite rājarahasyaṃ vacmi bhaktitaḥ / ito māṃ tāpasīveṣāṃ rājaputrasya tasya tam // 12.4.139
gatāṃ kaṭakamabhyetya svair ameko 'bhyadhātpumān / bhagavaty api jānāsi bhūtatantravidhikramam // 12.4.140
tac chrutvā taṃ pratīhāram iva dṛṣṭvāham abravam / suṣṭhu jānāmi kiṃ nāma mamaitatkila vastviti // 12.4.141
tato 'haṃ tena tasyaiva sakāśaṃ devi tatkṣaṇam / rājaputrasya kamalākarasyātra praveśitā // 12.4.142
sa ca dṛṣṭo mayā rugṇo bhūtāviṣṭo viṣaṇṇayā / saṃyamyamānaḥ pārśvasthair ābaddhauṣadhisanmaṇiḥ // 12.4.143
racitālīkarakṣā ca nirgatāhaṃ tataḥ kṣaṇāt / prātaretyāpaneṣyāmi doṣamasyetivādinī // 12.4.144
tato 'śaṅkitadṛṣṭedṛganiṣṭātyarthaduḥkhitā / āgatāsmi tavākhyātuṃ pramāṇaṃ tvamataḥ param // 12.4.145
śrutvaitadracitaṃ tasyā vaco nirghātadāruṇam / ṛjvī haṃsāvalī kṣipraṃ saṃmuhyaiva jagāda tām // 12.4.146
guṇavatyāṃ svasṛṣṭāvapyaho dhiṅmatsaro vidheḥ / indroḥ kalaṅko doṣaś ca tasya yenaiṣa nirmitaḥ // 12.4.147
dhṛtaś ca sa mayā bhartā na śakyaścopalakṣitum / tasmānme maraṇaṃ śreyo vane vā gamanaṃ kva cit // 12.4.148
tad atra vada kiṃ kāryam ity uktā mugdhayātayā / māyinī tām avādīt sā punaḥ kanakamañjarī // 12.4.149
vivāhe vinidhāyaikāṃ tvadveṣāmiha ceṭikām / nirgatya kvāpi yāsyāvastatkālaṃ vyākule jane // 12.4.150
tac chrutvā rājaputrī sā kusakhīṃ tām abhāṣata / tvam eva tarhi madveṣaṃ kṛtvātmānaṃ vivāhaya // 12.4.151
tena rājasutenānyā kā mamāptā bhavādṛśī / ity uktā sā tayā pāpāvocatkanakamañjarī // 12.4.152
evaṃ kariṣye yuktyāhaṃ bhavāśvastā yadastu me / tatkālaṃ tu yathā vakṣye kurvīthāstvaṃ tathaiva tat // 12.4.153
ityāśvāsyaiva tāṃ gatvāśokakaryai śaśaṃsa sā / viśvāsabhūmaye sakhyai svarahasyaṃ cikīrṣitam // 12.4.154
tayaiva sahitā tāṃcas tānyahānyanvasevata / haṃsāvalīṃ vimanasaṃ kṛtakartavyasaṃvidam // 12.4.155
prāpte codvāhadivase vare sāyam upāgate / tasmin gajāśvapādātasahite kamalākare // 12.4.156
sarvasminnutsavavyagre jane yuktyānyaceṭikāḥ / nivārya vāsakaṃ guptaṃ prasādhananibhāddrutam // 12.4.157
haṃsāvalīṃ praveśyaiva kṛtvā tadveṣamātmanaḥ / cakre 'śokakarīveṣāṃ tāṃ sā kanakamañjarī // 12.4.158
aśokakaryāḥ svaṃ veṣaṃ sahacaryā vidhāya ca / prāpte niśāgame haṃsāvalīmetām uvāca sā // 12.4.159
paścimena vinirgatya dvāreṇāsyāḥ puro bahiḥ / krośamātre purāṇo 'sti suṣiraḥ śālmalidrumaḥ // 12.4.160
gatvā tasyāntare sthitvā pratīkṣasva madāgamam / kṛte kārye ca tatrāhaṃ tvām upaiṣyāmi niścitam // 12.4.161
ity uktā sā tayā vyājasakhyā haṃsāvalī tadā / niragāttatsakhīveṣā tathetyantaḥpurānniśi // 12.4.162
prāyāc ca janyākīrṇena purīdvāreṇa tena sā / nirgatyālakṣitā tasya mūlaṃ śālmaliśākhinaḥ // 12.4.163
dṛṣṭvāndhakāragahanaṃ tadgarbhaṃ nāviśac ca sā / bibhyatī tatsamīpasthaṃ tvāruroha vaṭadrumam // 12.4.164
tatrāsītpallavacchannā kusakhī mārgadarśinī / bubudhe na tu tasyāstāṃ kusṛtiṃ saralāśayā // 12.4.165
tāvadrājakule tatra lagnakāle 'bhyupasthite / dhṛtahaṃsāsvalīveṣāṃ sthitāṃ kanakamañjarīm // 12.4.166
ānāyyāropitāṃ vedīṃ rājñā tāṃ kamalākaraḥ / upayeme sanīraṅgīṃ niśi kenāpyalakṣitām // 12.4.167
kṛtodvāho gṛhītvā ca vyājahaṃsāvalīṃ drutam / māyākanakamañjaryāśokakaryā yutāṃ satām // 12.4.168
adyaiva śubhanakṣatravaśātsvakaṭakaṃ prati / tena pratyakpurīdvāramārgeṇa prayayau tataḥ // 12.4.169
gacchaṃś ca śālmalitarornikaṭaṃ prāpa tasya saḥ / yasyāntike vipralabdhā sthitā haṃsāvalī vaṭe // 12.4.170
prāptaṃ cātra tamāliṅgya trasteva kamalākaram / kūṭahaṃsāvalī sāśu tadārūḍhebhapṛṣṭhagā // 12.4.171
sabhramāttena pṛṣṭā ca kaitavātsāśrurabravīt / āryaputrādya jāne 'haṃ svapne 'smācchālmalidrumāst // 12.4.172
nirgatya rākṣasīva strī māsṃ bhakṣayitumagrahīt / tataḥ pradhāvya kenāpi brāhmaṇenāsmi mocitā // 12.4.173
tenaivāśvāsya coktāhaṃ putryamuṃ dāhayestarum / etasmānniriyātstrī cetkṣeptavyātraiva sā punaḥ // 12.4.174
evaṃ śivaṃ syād ity uktvā dvije tasmiṃs tirohite / prabuddhāhaṃ smṛtaṃ caitad dṛṣṭvā tarum amuṃ mayā // 12.4.175
tena bhītāhamity uktastayā sa kamalākaraḥ / ādideśāśu bhṛtyānsvāṃstayor dāhe tarustriyoḥ // 12.4.176
adhākṣuste ca taṃ vṛkṣaṃ kūṭahaṃsāvalī ca sā / dagdhāṃ haṃsāvalīmatra mene tasmādanirgatām // 12.4.177
tatas tayā sa kamalākaro nirvṛtayā saha / satyahaṃsāvalīlābhaṃ manvānaḥ kaṭakaṃ yayau // 12.4.178
tato 'pi tvaritaṃ yātaḥ prātaḥ svāṃ kośalāṃ purīm / kṛtakāryatvatuṣṭena pitrā rājye 'bhyaṣicyata // 12.4.179
vanaṃ pitari yāte ca so 'nuśāsti sma medinīm / vyājahaṃsāsvalīṃ bhāryāṃ bibhratkanakamañjarīm // 12.4.180
sa manorathasiddhistu dūre rājakulādabhūt / bandī tayā parijñānāccharīrabhayaśaṅkayā // 12.4.181
sāpi haṃsāvalī tasyāṃ rātrau tatra vaṭe sthitā / śrutvā dṛṣṭvā ca tatsarvaṃ vañcitāsmītyabudhyata // 12.4.182
acintayat tu tatkālaṃ prayāte kamalākare / aho mamaitayā kāntaḥ kusakhyā chadmanā hṛtaḥ // 12.4.183
aho dagdhvaiva māmasmānnirvṛtiṃ prāptumīpsati / aśreyase na vā kasya viśvāso durjane jane // 12.4.184
tadasya matkṛte dagdhasyāṅgārārciṣi śālmaleḥ / kṣipāmyabhavyamātmānaṃ bhavasyāmyānṛṇā taroḥ // 12.4.185
ityālocyāsvaruhyātha vaṭāstprāṇavyayonmukhī / jātabuddhirvidheryogādityantarvimamarśa sā // 12.4.186
kiṃ tyajāmi vṛthāstmānaṃ jīvantī nacirādaham / manyupratikriyāṃ tasyāḥ kariṣyāmi sakhīdruhaḥ // 12.4.187
tātasya hitadā svapne jvarāskrāntasya śauriṇā / tacchāntiṃ matkarasparśādādiśyoktamabhūdidam // 12.4.188
haṃsāvalī patiṃ prāpsyatyucitaṃ kamalākaram / kālaṃ kam apitu kleśo bhavitāsyā manāgiti // 12.4.189
tadgatvā kvāpi paśyāmi tāvadityavadhārya sā / haṃsāvalī tataḥ prāyānnirjanāmaṭavīṃ prati // 12.4.190
dūraṃ gatāyās tasyāś ca klāntāyāḥ praskhaladgateḥ / mārgaprakaṭanāyeva dayayā sā yayau kṣapā // 12.4.191
taddarśanasamudbhūtakṛpāveśavaśādiva / mumoca dyauravaśyāsyabāṣpavārikaṇotkaram // 12.4.192
tadaśrumārjanāyeva prasāritakaro raviḥ / darśitāśākṛtāśvāsamudagādguṇibāndhavaḥ // 12.4.193
tataḥ sā kiṃciducchvastā nirastajanadarśanā / utpathaiḥ kramaśo yāntī kuśakaṇṭakavikṣatā // 12.4.194
rājaputrī cirātprāpa vanamekaṃ vihaṃgamaiḥ / guñjadbhir ita ehīti vadadbhir iva rājitam // 12.4.195
tatra sā prāviśacchrāntā vījyamāneva sādaram / vātavellallatājālatālavṛntair anokahaiḥ // 12.4.196
dadarśa ca vanaṃ sā tanmadhusphītaṃ priyotsukā / praphullasahakārasthakalakūjitakokilam // 12.4.197
vignā ca cintayām āsa māṃ dahatyatra yadyapi / puṣpareṇupiśaṅgo 'yaṃ malayānilapāvakaḥ // 12.4.198
tarubhyo nipatantaś ca kusumaprakarā ime / nadatsvaliṣu nighnanti kāmabāṇotkarā iva // 12.4.199
tathāpi kusumair ebhiḥ pūjayantī ramāpatim / ihaiva tāvat tiṣṭhāmi kṣapayantī svaduṣkṛtam // 12.4.200
iti saṃcintya vāpīṣu snāntī tasthau phalāśanā / tatra pūjāparā śaureḥ prepsuḥ sā kamalākaram // 12.4.201
atrāntare kośalāyāṃ vidhiyogājjvareṇa saḥ / cāturthikena dīrgheṇa jagṛhe kamalākaraḥ // 12.4.202
taddṛṣṭvā tatra sā pāpā kūṭahaṃsāvalī tadā / bhītā vyacintayaccetasyevaṃ kanakamañjarī // 12.4.203
ekaṃ tāvadbhayaṃ me 'ntaḥ sadāśokakarīkṛtam / mantrabhedāttadupari dvitīyam idamāgatam // 12.4.204
yadyasya matprabhoḥ pūrvaṃ kathito jvaranāśanaḥ / haṃsāvalīkarasparśastatpitrā janasaṃnidhau // 12.4.205
taccādhunā jvarākrānto yadaivaiṣa smariṣyati / atatprabhāvā naṅkṣyāmi tadaivoddhāṭitā satī // 12.4.206
tanme kayāpi yoginyā yaḥ pūrvaṃ jvaraceṭakaḥ / prokto vidhivadasyārthe jvaraghnaṃ sādhayāmi tam // 12.4.207
tasyaivāgre ca hanmyetāṃ yuktyāśokakarīṃ yataḥ / mānuṣāṅgaiḥ kṛtārghādiḥ sa siddho 'bhīṣṭakṛdbhavet // 12.4.208
evaṃ rājño jvare naṣṭe 'śokakaryānayā saha / ubhe bhaye me śāmyetāṃ na paśyāsmyanyathā śivam // 12.4.209
ityālocyāviruddhaṃ yattattasyai svamanīṣitam / śaśaṃsāśokakaryai sā mānuṣāghātavarjitam // 12.4.210
tato dattānumatayā saṃbhāre ḍhaukite tayā / taddvitīyā svayā yuktyā bahiḥ kṛtvā paricchadam // 12.4.211
dvārāntareṇa nirgatya guptamantaḥpurānniśi / yayau śūnyaikaliṅgaṃ sā khaḍgahastā śivālayam // 12.4.212
tatra khaḍgahatacchāgaśoṇitasnātarañjitam / tadasrakalpitārghaṃ ca tadantrasragviveṣṭitam // 12.4.213
ānarca śivaliṅgaṃ sā taddhṛtpadmena mūrdhani / dhūpaṃ dattvā tadakṣibhyāṃ tacchiro 'smai baliṃ dadau // 12.4.214
tatas tadagravedyāṃ ca liptāyāṃ raktacandanaiḥ / lilekha gorocanayā kamalaṃ sāṣṭapallavam // 12.4.215
tatkarṇikāyāṃ sāsreṇa piṣṭena racitaṃ jvaram / bhasmamuṣṭipraharaṇaṃ tripādaṃ trimukhaṃ nyadhāt // 12.4.216
pallaveṣu niveśyātra parivāraṃ yathāvidhi / jvarasya nijamantreṇa tasyāhvānaṃ vyadhatta sā // 12.4.217
tataḥ pūrvoktavatsāsya snānārghyādyaupahārikam / cikīrṣur mānuṣāṅgāsraiḥ prāhāśokakarīṃ sma tām // 12.4.218
bhūtale nyastasarvāṅgaṃ devasya sakhi sāṃpratam / kuru praṇāmamevaṃ hi śreyastava bhaviṣyati // 12.4.219
tatas tatheti dharaṇau praṇatāyā durāśayā / tasyāḥ khaḍgaprahāraṃ sā dadau kanakamañjarī // 12.4.220
tena daivānmanākskandhe kṣatā satrāsamutthitā / vidrutā sānuyāntīṃ tāṃ dṛṣṭvā kanakamañjarīm // 12.4.221
trāyadhvamiti cakranda yadāśokakarī muhuḥ / tenābhyadhāvannagarīrakṣiṇo 'trābhito janāḥ // 12.4.222
te dṛṣṭvākṛṣṭakhaḍgāṃ tāṃ bhīmāṃ kanakamañjarīm / mṛtakalpāṃ vyadhuḥ śastraprahārai rākṣasīdhiyā // 12.4.223
buddhvāśokakarīvaktrādyathātattvaṃ tataś ca te / dve te rājakulaṃ ninyuḥ puraskṛtya purādhipam // 12.4.224
vijñaptas tatra tai rājā saṃbhrāntaḥ kamalākaraḥ / ānāyayatkubhāryāṃ tāṃ svāntikaṃ tāṃ ca tatsakhīm // 12.4.225
tayoścānītayor bhītyā prahāravyathayā ca sā / tīvrayotkrāntajīvābhūtsadyaḥ kanakamañjarī // 12.4.226
tato 'śokakarīṃ rājā vraṇitāṃ tāṃ sa tatsakhīm / kimidaṃ nirbhayā brūhītyapṛcchadatidurmanāḥ // 12.4.227
sā catasmai tadā mūlāt tathā sarvamavarṇayat / yathā kanakamañjaryā kṛtaṃ tadvyājasāhasam // 12.4.228
tato 'dhigatatattvārthaḥ sa rājā kamalākaraḥ / evaṃ śuśoca tatkālamātmānaṃ bhṛśaduḥkhitaḥ // 12.4.229
vipralabdho 'smyahaṃ kūṭahaṃsāvalyā vataitayā / mūḍhena yatsvahastena dagdhā haṃsāvalī mayā // 12.4.230
svaduṣkṛtaphalaṃ tāvat pāpayā labdhametayā / yadrājamahiṣī bhūtvā prāptaiṣā vadhamīdṛśam // 12.4.231
kathaṃ tu rūpamātreṇa saṃmohyāhaṃ śiśuryathā / hṛtaratnena muṣito dattvā kācaṃ kuvedhasā // 12.4.232
jvaraśāntyai mayā so 'pi jñaptikṛdvata na smṛtaḥ / haṃsāvalīkarasparśas tatpitur viṣṇunoditaḥ // 12.4.233
evaṃ sa vilapansmṛtvā vyamṛśatkamalākaraḥ / haṃsāvalīṃ patiṃ prāpsyatyeṣā kleśo manākpunaḥ // 12.4.234
bhavitāsyā iti vaco vaiṣṇavaṃ meghamālinā / tatpitroktaṃ hi me tac ca prasiddhaṃ na bhavenmṛṣā // 12.4.235
tatsā kathaṃcidanyatra gatā jīvetkadācana / strīcittasyeva daivasya ko vetti gahanāṃ gatim // 12.4.236
tanmanorathasiddhiḥ sa bandī me 'tra gatiḥ punaḥ / ityālocya sa taṃ bandivaramānāyayannṛpaḥ // 12.4.237
abravīc ca kathaṃ bhadra bhavānnaiveha dṛśyate / kva manorathasiddhirvā teṣāṃ ye dhūrtavañcitāḥ // 12.4.238
tac chrutvā so 'vadadbandī mantrabhedabhayāhatā / eṣaivāśokakaryatra mahārāja mamottaram // 12.4.239
na ca haṃsāvalīhetoḥ kāryā te 'tra viṣāditā / ādiṣṭā hariṇaivāsyāḥ kaṃcitkālaṃ hi duḥsthitiḥ // 12.4.240
tannityārādhanodyogānniścitaṃ tāṃ sa rakṣati / prabhavatyeva dharmo hi neha dṛṣṭaṃ tathā ca kim // 12.4.241
tadahaṃ deva yāsyāmi tatpravṛttyupalabdhaye / iti tena sa vijñapto bandinā kṣitipo 'bravīt // 12.4.242
ātmanāhaṃ prayāsyāmi tāmanveṣṭuṃ tvayā saha / anyathā naiva me cetaḥ kṣaṇam apy avatiṣṭhate // 12.4.243
evam uktvā viniścitya prajñāḍhyākhyasya mantriṇaḥ / haste 'nyedyur nicikṣepa rājyaṃ sa kamalākaraḥ // 12.4.244
vāryamāṇo 'py alaṃ tena nagaryā prayayau tataḥ / nirgatyālakṣitaḥ sākaṃ sa manorathasiddhinā // 12.4.245
babhrāma ca vicinvānaḥ kṣetrāśramavanāni saḥ / anapekṣitadehārtigurvī hy ājñā manobhuvaḥ // 12.4.246
krameṇa prāpa daivāttatkānanaṃ yatra sā sthitā / haṃsāvalī tapasyantī samanorathasiddhikaḥ // 12.4.247
tatrāpaśyac ca tāṃ mūle raktāśokasya bhāsvataḥ / antyām iva kalāmindoḥ kṣāmāṃ pāṇḍumanoramām // 12.4.248
uvāca bandinaṃ taṃ sa keyaṃ niḥśabdaniścalā / dhyānasthā devatā kiṃ syādrūpamasyā hy amānuṣam // 12.4.249
tac chrutvā vīkṣya so 'vādīd bandī diṣṭyābhivardhase / deva haṃsāvalīprāptyā saiva hy eṣātra tiṣṭhati // 12.4.250
śrutvā tatprekṣya tau taṃ ca pratyabhijñāya bandinam / cakranda sā navībhūtaduḥkhā haṃsāvalī tadā // 12.4.251
hā tāta hā hatāsmyāryaputra hā kamalākara / hā manorathasiddhe hā viparītavidhe vidhe // 12.4.252
ity evaṃ vilapantī sā mumūrccha bhuvi so 'pi tām / śrutvā dṛṣṭvāpatadbhūmau duḥkhārtaḥ kamalākaraḥ // 12.4.253
āśvāsitā tatastena tau manorathasiddhinā / ubhau niścitavijñāstaparasparasunirvṛtau // 12.4.254
viṣayogāsrṇavottīrṇau kāṃcinmudamavāpatuḥ / anyonyaṃ ca kramāstsarvaṃ svaṃ svaṃ vṛttāntamūcatuḥ // 12.4.255
tato haṃsāvalīṃ tāṃ sa gṛhītvā kamalākaraḥ / bandinā sahitastena yayau svāṃ kośalāṃ purīm // 12.4.256
tatrāmayaharaṃ tasyāḥ pāṇiṃ vidhivadagrahīt / ānāyite tatpitari pratīte meghamālini // 12.4.257
tadā tayā samaṃ yukto viśuddhobhayapakṣayā / haṃsāvalyāstivimalaḥ śuśubhe kamalākaraḥ // 12.4.258
araṃsta ca tayā sākaṃ kṛtī phalitadhair yayā / śāsanmahīmaviyutaḥ sa manorathasiddhinā // 12.4.259
evam āpady asaṃtyaktadhair yaiḥ sarvam avāpyate / tad vatsa mā tanuṃ tyākṣīr jīvan prāpsyasi taṃ prabhum // 12.4.260
itthaṃ sa vṛddhapathikaḥ kathāmākhyāya deva me / nivārya maraṇānmāsṃ ca yathākāmajṃ yayau tataḥ // 12.4.261
ity uktvā tatra rātrau ca caṇḍaketugṛhe tadā / mṛgāṅkadattamavadatpunarbhīmaparākramaḥ // 12.4.262
atha labdhopadeśaḥ saṃstato 'ṭavyāstvadāptaye / gantuṃ tavābhilaṣitāsmagāmujjayinīmaham // 12.4.263
tatra yuṣmānasaṃprāpya śrāntaḥ kasyāścana striyaḥ / dattabhojanamūlyo 'haṃ vāsāya prāviśaṃ gṛham // 12.4.264
tatra taddattaśayanaḥ kṣaṇaṃ suptaḥ śramādaham / prabudhya yāvat paśyāmi kautukānnibhṛtasthitaḥ // 12.4.265
tāvat sā strī gṛhītvaiva yavamuṣṭiṃ gṛhāntare / samantādāvapattatra mantreṇa sphuritādharā // 12.4.266
tair yavaistatkṣaṇaṃ jātaiḥ phalaitaiḥ pakvatāṃ gataiḥ / lūnair bhṛṣṭaiś ca piṣṭaiś ca saktavo vihitāstayā // 12.4.267
tān saktūn kāṃsyapātryāṃ sā nidhāyādbhiḥ samukṣitān / pūrvāvasthaṃ gṛhaṃ kṛtvā snānāya niragād drutam // 12.4.268
tatas tāṃ śākinīṃ matvā svairam utthāya satvaram / anyatra saktubhāṇḍe tān pātryāṃ saktūn nyadhām aham // 12.4.269
saktubhāṇḍāttataścānyānsaktūnuddhṛtya tāvataḥ / tasyāṃ sthāpitavān asmi pātryāṃ rakṣitasaṃkaraḥ // 12.4.270
tato mayyāśrite bhūyaḥ śayanaṃ strī praviśya sā / utthāpya mām adāt pātryāstān saktūn bhojanāya me // 12.4.271
svayaṃ ca bubhuje tasmād gṛhītvā saktubhāṇḍataḥ / tān siddhasaktūn ajñātamatkṛtavyatyayā satī // 12.4.272
bhuktais taiḥ saktubhiś chāgī samapadyata sā tadā / tato nītvā mayāmarṣādvikrītā saunikasya sā // 12.4.273
tataḥ sainikabhāryā mām upetyāvocata krudhā / matsakhī vipralabdheyaṃ tvayā tallapsyase phalam // 12.4.274
iti tattarjito gatvā tato guptaṃ bahiḥ puraḥ / śrāntaḥ śayitavānasmi mūle nyagrodhaśākhinaḥ // 12.4.275
tathābhūtasya me tatra tayā sainikabhāryayā / āgatya duṣṭayoginyā gale 'badhyata sūtrakam // 12.4.276
tasyāṃ gatāyāṃ pāpāyāṃ prabuddho 'haṃ ca tatkṣaṇam / paśyāmi yāvat prāpto 'smi mayūratvaṃ sthitasmṛtiḥ // 12.4.277
tato dināni katicid vigno bhrāmyann itas tataḥ / jīvañ śākunikenāhaṃ gṛhīto 'bhūvam ekadā // 12.4.278
sa cānīya dadāti sma māmasmai caṇḍaketave / bhillarājapratīhāramukhyāya prābhṛtīkṛtam // 12.4.279
pratīhāro 'py ayaṃ prādātsvabhāryāyai tadaiva tām / tayāhasṃ sthāpitaścāsmi maṇḍape krīḍanīyakaḥ // 12.4.280
adyeha daivānītena tvayā me kaṇṭhasūtrake / mukte prāpto 'smi tāṃ deva punaḥ svāṃ manuṣākṛtim // 12.4.281
tad ito maṅkṣu gacchāvaḥ pratīhāro hi hanty asau / rātricaryāsakhīn pāpaḥ pratibhedabhayāt sadā // 12.4.282
tvaṃ cānīto 'munā rātricaryādraṣṭādya tatprabho / yoginīnirmitaṃ baddhvā kaṇṭhe sūtramidaṃ bhavān // 12.4.283
mayūrībhūya niryātu gavākṣeṇāmunā bahiḥ / tataḥ prasāritabhujaḥ sūtraṃ kaṇṭhāttavocchritāt // 12.4.284
muktvā baddhvātmanaḥ kaṇṭhe tadvanniryāsmyahaṃ drutam / tvayātha mukte me sūtre bhavāvaḥ prakṛtisthitau // 12.4.285
bahirargalitenāsti dvāreṇa na vinirgamaḥ / evam uktavati prājñe tasmin bhīmaparākrame // 12.4.286
mṛgāṅkadattas tadyuktas tatheti niragāttataḥ / jagāma ca svanilayaṃ sthitānyasacivadvayam // 12.4.287
tatra sarve 'pi te 'nyonyakṛtsnavṛttāntavarṇanaiḥ / ninyur mṛgāṅkadattādyāḥ prahṛṣṭāstāṃ vibhāvarīm // 12.4.288
prātarmṛgāṅkadattasya pārśvaṃ tasyājagāma saḥ / māyābaṭur bhillarājas tasyāṃ pallyāmadhīśvaraḥ // 12.4.289
sa pṛṣṭarātrisaukhyāstaṃ rājaputraṃ vinodayan / akṣaiḥ krīḍāma ehīti māyābaṭurabhāṣata // 12.4.290
tatas taṃ sapratīhāraṃ vīkṣya bhillaṃ samāgatam / sakhā mṛgāṅkadattasya so 'tha śrutadhirabhyadhāt // 12.4.291
kimakṣair vismṛtaṃ kiṃ vā dṛśyamadya hi vartate / pratīhāramayūrasya nṛtyamuktaṃ hy a eva yast // 12.4.292
śrutvaitac chrutadheḥ smṛtvā kautukācchabareśvaraḥ / prāhiṇotsa pratīhāraṃ mayūrānayanāya tam // 12.4.293
kathaṃ pramādād vismṛtya na sa cauro mayā hataḥ / sākṣī rātrirahasyasya kṣipto 'pi śikhiveśmani // 12.4.294
tadyāmi śrīghramubhayaṃ karomīti vicintayan / smṛtvoddhātātpratīhāraḥ so 'py agātsatvaraṃ gṛham // 12.4.295
tatra yāvat praviśyaiva vīkṣate śikhiveśmani / tāvanna cauraṃ nāpyatra sa mayūraṃ dadarśa tam // 12.4.296
atha bhītaviṣaṇṇaḥ sa gatvā svaṃ nṛpam abravīt / niśi caureṇa me nītaḥ sa mayūraḥ prabho iti // 12.4.297
prasiddhaḥ sa mahācauro yena barhī hṛtaḥ sa te / iti tatra smitamukhenokte śrutadhinā tataḥ // 12.4.298
dṛṣṭvā mṛgāṅkadattādīn hasato 'nyonyadarśinaḥ / māyābaṭus tān nirbandhāt kim etad iti pṛṣṭavān // 12.4.299
tataḥ kṣattrā yathā tena rātrau melo yathā ca saḥ / rājapatnyā gṛhaṃ kāmī gatvā śastrakaliṃ vyadhāt // 12.4.300
yathā kṣattṛgṛhaprāptiryathā bhīmaparākramaḥ / mocito 'tra mayūratvān nirgamaś ca yathā tataḥ // 12.4.301
tathā mṛgāṅkadattaḥ svaṃ kṣattuḥ saṃbandhinaṃ ca tam / vṛttāntaṃ śabarendrāya tasmai sarvaṃ śaśaṃsa saḥ // 12.4.302
tadbuddhvāchurikāparikṣatakarāmantaḥpure ceṭikāṃ dṛṣṭvā tāmatha vīkṣya kaṇṭharacite tasmin kṣaṇaṃ sūtrake / bhūyo bhīmaparākramasya śikhitāṃ śuddhāntavidhvaṃsinaṃ kṣattāraṃ śabareśvaraḥ sapadi taṃ māyābaṭuṃ so 'vadhīt // 12.4.303
tāṃ tvavinītāṃ rājñīṃ mṛgāṅkadattena rakṣitāṃ vadhataḥ / dūrasthitāṃ cakāra sa mañjumatīṃ parihṛtasparśām // 12.4.304
tatpūjitaḥ sa ca tato 'tra pulindapallyām āsīd dināni kila tāni mṛgāṅkadattaḥ / baddhodyamo 'py adhigamāya śaśāṅkavatyāḥ saṃprāptaśeṣasakhisaṃgamasavyapekṣaḥ // 12.4.305
evaṃ vimalabuddhyādiyuto yāvat sa tiṣṭhati / mṛgāṅkadatto bhillādhipatermāyābaṭorgṛhe // 12.5.1
tāvattatsaṃnidhāvetya tamātmīyaścamūpatiḥ / ekadā śabarādhīśaṃ sasaṃrambho vyajijñapat // 12.5.2
tvadādeśādvicinvadbhir bhagavatyāḥ kṛte prabho / upahārāya puruṣaḥ prāpto 'smābhiḥ sa tādṛśaḥ // 12.5.3
yenāsmadvīrayodhānāṃ khaṇḍitaṃ śatapañcakam / ānītaś ca sa bhūyiṣṭhaprahāravivaśīkṛtaḥ // 12.5.4
tac chrutvā sa pulindendraḥ senāpatim uvāca tam / praveśyatāmihaivāśu so 'smākaṃ darśyatāmiti // 12.5.5
tataḥ praveśitas tena yāvat sarvaiḥ sa dṛśyate / śastrakṣatodyadraktāktaraṇadhūlīkalaṅkitaḥ // 12.5.6
gaṇḍasindūrasaṃpṛktasravaddānāmbupaṅkilaḥ / pāśair viveṣṭito ghūrṇanmatto baddha iva dvipaḥ // 12.5.7
tāvattaṃ pratyabhijñāya mantriṇaṃ svaṃ guṇākaram / mṛgāṅkadatto dhāvitvā kaṇṭhe prarudito 'grahīt // 12.5.8
buddhvātha tatsakhibhyas taṃ sa bhillendro guṇākaram / prahvastamāśvāsitavān pādalagnaṃ nijaprabhoḥ // 12.5.9
praveśya ca gṛhaṃ snātaṃ taṃ baddhavraṇapaṭṭakam / upācaradbhiṣakproktaiḥ sa pathyaiḥ pānabhojanaiḥ // 12.5.10
tato mṛgāṅkadattastaṃ samāśvastaṃ svamantriṇam / sakhe kathaya vṛttāntaḥ kastaveti sa pṛṣṭavān // 12.5.11
atha sarveṣu śṛṇvatsu sa jagāda guṇākaraḥ / śrūyatāṃ deva vṛttāntamātmīyaṃ kathayāmi vaḥ // 12.5.12
tato nāgasya śāpena bhavadbhyo 'haṃ viyojitaḥ / na kiṃcidavidaṃ mohāddūrāṃ tāmaṭavīṃ bhraman // 12.5.13
cirātsaṃprāptabuddhiś ca duḥkhito 'hamacintayam / aho duḥśikṣitasyaiṣa vilāsaḥ ko'pi vedhasaḥ // 12.5.14
mṛgāṅkadattaḥ khidyeta sthito harmyatale 'pi yaḥ / so 'syāmaṭavyāṃ saṃtaptasikatāyāṃ kathaṃ bhavet // 12.5.15
kathaṃ ca te vayasyāḥ syurityantarvimṛśanmuhuḥ / daivātsaṃprāptavānasmi paryaṭanvindhyavāsinīm // 12.5.16
tasyā upāhṛtānekanānājīvamaharniśam / prāviśaṃ bhavanaṃ devyāḥ kṛtāntasadanopamam // 12.5.17
tatra devīṃ praṇamyāhamapaśyaṃ puruṣaṃ śavam / kaṇṭhāntargatanistriṃśahastamātmopahāriṇam // 12.5.18
taṃ dṛṣṭvaiva punarduḥkhahetorme tvadviyoginaḥ / abhūdātmopahāreṇa devīṃ toṣayituṃ matiḥ // 12.5.19
tatkhaḍgam eva dhāvitvā yāvadasmi gṛhītavān / tāvannivārayantīva dūrādvārdhakakampinā // 12.5.20
śirasā samupetyaiva sakṛpā kāpi tāpasī / nirvāya maraṇātpṛṣṭvā vṛttāntaṃ nijagāda mām // 12.5.21
maivaṃ kṛthāḥ punardṛṣṭo mṛtānām apisaṃgamaḥ / kiṃ punarjīvatāṃ putra tathā caitāṃ kathāṃ śṛṇu // 12.5.22
ahicchattreti nāmnāsti vikhyātā nagarī bhuvi / tasyām udayatuṅgākhyaḥ purābhūdrājakuñjaraḥ // 12.5.23
tasya kṣattā ca kamalamatir nāma mahānabhūt / vinītamatirityāsīttasyāpy asadṛśaḥ sutaḥ // 12.5.24
samāhṛtaguṇenāpi prāpi yasya na tulyatā / sacchidreṇa mṛṇālena cāpena kuṭilena ca // 12.5.25
sa kadācitsudhādhautaprāsādopari pañcake / sthito dadarśa śītāṃśumudgacchantaṃ niśāmukhe // 12.5.26
kāmakalpadrumotthena pallavena vinirmitam / rajanyā vāsavadiśaḥ karṇapūramivojjvalam // 12.5.27
kramāttadraśmijālaiś ca jagadvīkṣya virājitam / sa vinītamatirjātahṛdullāso vyacintayat // 12.5.28
aho candrikayā mārgāḥ sudhayevāvabhāsitāḥ / dṛśyante tadamīṣveko gatvā na viharāmi kim // 12.5.29
iti dhyātvaiva sa dhanurdharo nirgatya paryaṭan / krośamātraṃ gato 'kasmācchuśrāva ruditadhvanim // 12.5.30
gatvā tadanusāreṇa dadarśaikāṃ sa kanyakām / divyarūpāṃ prarudatīṃtarumūlasamāśrayām // 12.5.31
papraccha ca śubhe kā tvaṃ kiṃ cāyaṃ nīyate tulām / mukhenduḥ samalasyendostvayāśrumalinīkṛtaḥ // 12.5.32
ity uktā tena sāvocat sutā nāgapater aham / kanyā vijayavatyākhyā mahātman gandhamālinaḥ // 12.5.33
sa me pitā raṇānnaṣṭaḥ śapto vāsukinaikadā / yāsyasi tvaṃ ripoḥ pāpa jitaḥ sandāsatāmiti // 12.5.34
tacchāpātsa ca yakṣeṇa kālajihvena vairiṇā / jitvā manonugaḥ puṣpabhāravāhīkṛtaḥ sadā // 12.5.35
tadduḥkhāttatkṛte gaurīṃ tapasāhamatoṣayam / pratyakṣībhūya me sā ca bhagavatyevam abravīt // 12.5.36
vatse śṛṇvasti saraso mānasasyāntare mahat / sahasradalavistīrṇaṃ sphāṭikaṃ divyamambujam // 12.5.37
yadarkakarasaṃsparśakīrṇatejo virājate / śeṣasyeva śiro bhūriphaṇaṃ ratnāṃśupiñjaram // 12.5.38
tad ekadā vaiśravaṇo dṛṣṭvā snātvātra mānase / jātaśraddho 'mbuje tasmin harasyārabhatārcanam // 12.5.39
tatkālaṃ cānugās tasya yakṣās tatra sarontare / vijahruścakrahaṃsādirūpair vāricarocitaiḥ // 12.5.40
tatra yuṣmadripos tasya kālajihvasya daivataḥ / vidyujjihva iti jyeṣṭho bhrātā yakṣaḥ priyāsakhaḥ // 12.5.41
krīḍaṃś cakrāhvarūpeṇa pakṣavikṣepaghaṭṭanāt / kuberasya karāgrasthamarghyapātramapātayat // 12.5.42
tataḥ sa dhanadaḥ kruddhaḥ śāpenātraiva mānase / cakrāhvam eva taṃ cakre vidyujjihvaṃ sabhāryakam // 12.5.43
tathākṛtaṃ ca saṃprītyā rātrau rātrau vinodayan / kṛtatatpreyasīrūpo virahāturamagrajam // 12.5.44
kālajihvo 'dya tatrāste sa divā nijarūpabhṛt / dāsīkṛtena tvatpitrā sahito gandhamālinā // 12.5.45
tattatra preryatāṃ putri pratīhārasutastvayā / ahicchatro mahāsvīro vinītamatirudyamī // 12.5.46
imamaścaṃ ca khaḍgaṃ ca gṛhāṇābhyāṃ vijitya tam / yakṣaṃ sa hi pravīras te janakaṃ mocayiṣyati // 12.5.47
khaḍgaratnasya caitasya svāmī bhavati yaḥ pumān / sa jitvā nikhilāñ śatrūn rājā bhavati bhūtale // 12.5.48
evam uktvāśvakhaḍgau me devī dattvā tiro 'bhavat / atha tvatpreraṇāyādya krameṇāhamihāgatā // 12.5.49
devīprasādasahitaṃ vīkṣya tvāṃ nirgataṃ niśi / yuktyā cānītavatyasmi saṃśrāvya ruditadhvanim // 12.5.50
tadetatsādhayeṣṭaṃ me subhageti tayārthitaḥ / sa vinītamatistasyāḥ pratipede tatheti tat // 12.5.51
tato gatvaiva sā nāgakanyā tatkṣaṇam eva tam / vājinaṃ javanaṃ śvetaṃ piṇḍibhūtamivaindavam // 12.5.52
raśmijālaṃ diganteṣu tamo hantuṃ pradhāvitam / tac ca vīrāvalokinyā viprekṣitam iva śriyā // 12.5.53
khaḍgaratnam upānīya satāragaganacchavi / tasmai vinītamataye samarpayata te ubhe // 12.5.54
so 'pyāttakhaḍgasturagaṃ tamāruhya tayā saha / prasthito 'śvaprabhāveṇa tadaiva prāpa mānasam // 12.5.55
vātoddhūtāmbujakaraṃ cakravākārtakūjitaiḥ / niṣedhadiva mā meti kālajihvānukampayā // 12.5.56
dṛṣṭvā sa tatra yakṣāṇāṃ vaśe taṃ gandhamālinam / muktaye tasya tān kṣudrān vyadrāvayad asikṣatān // 12.5.57
taddṛṣṭvā sa saromadhyānmuktacakrāṅganāvapuḥ / kālajihvaḥ samuttasthau prāvṛṇmegha ivennadan // 12.5.58
pravṛtte cāhave vyomni kālajihvaṃ tamutplutam / vinītamatirutplutya sāśvaḥ keśeṣu so 'grahīt // 12.5.59
chettumicchati yāvac ca śiraḥ khaḍgena tasya saḥ / tāvat sa kṛpaṇaṃ jalpanyakṣastaṃ śaraṇaṃ yayau // 12.5.60
dadau ca tasmai muktaḥ sannītighnaṃ svāṅgulīyakam / prahvo mumoca dāsyāc ca nāgaṃ taṃ gandhamālinam // 12.5.61
gandhamālī ca mudito vinītamataye tadā / tasmai sutāṃ tāṃ vijayavatīṃ dattvā gṛhānagāt // 12.5.62
tataḥ khaḍgāṅgulīyāśvakanyāratnayutaḥ kṛtī / sa vinītamatirjāte prabhāte gṛhamāyayau // 12.5.63
tatrābhinanditaḥ pitrā pṛṣṭavṛttāntatoṣiṇā / rājñā ca svena tāṃ nāgakanyāṃ sa pariṇītavān // 12.5.64
atha ratnaiścaturbhistair guṇaiḥ svaiścopabṛṃhitam / pitā kadācitkamalamatiḥ provāca taṃ rahaḥ // 12.5.65
ihāsyodayatuṅgasya sutaiṣā yāsti bhūpate / putrodayavatī nāma sarvavidyāsu śikṣitā // 12.5.66
tasyāṃ paṇaḥ kṛto 'nena yo vipraḥ kṣattriyo 'pi vā / vāde parājayetaitāṃ tasmai dadyāmimāmiti // 12.5.67
parājitāś ca vādena vādino 'nye 'nayākhilāḥ / jagadāścaryarūpeṇa rūpeṇevāmarāṅganāḥ // 12.5.68
tvaṃ caikavīraḥ svakṣatravāde tūṣṇīṃ ca tatkatham / sthito 'si vijayasvaināṃ vāde pariṇayasva ca // 12.5.69
ity uktastena pitrā savinītamatirabravīt / peśalābhiḥ saha strībhir vādaḥ kastāta mādṛśām // 12.5.70
tathāpyetaṃ tvadādeśaṃ kariṣyāmītyudīrite / prauḍhena tena sa yayau tatpitā kṣitipāntikam // 12.5.71
rājaputryā samaṃ vādaḥ prātardeva kariṣyate / vinītamatinetyatra sa taṃ bhūpaṃ vyajijñapat // 12.5.72
bhūpena pratipannārtho gṛhametya ca sūnave / vinītamataye tasmai tat tathaiva śaśaṃsa saḥ // 12.5.73
tataḥ prāptaḥ svayaṃ tena rājahaṃsena saṃśritām / vinītamatirāgatya vādī vidvatsabhābjinīm // 12.5.74
bhāsvān sa bhāsayām āsa lolalocanaṣaṭpadaiḥ / vilokyamāno 'bhimukhair guṇivṛndais tadāśritaiḥ // 12.5.75
kṣaṇāntare cāyayau sā tatrodayavatī śanaiḥ / rājaputrī guṇākṛṣṭā kāmasyeva dhanurlatā // 12.5.76
śobhitā guṇavadbhiḥ svaiścāruśabdair vibhūṣaṇaiḥ / tatpūrvapakṣopakṣepam iva kurvadbhir āditaḥ // 12.5.77
nirdoṣe nirmalā cetsyādindulekhāmbare tataḥ / bhajetsāmyaṃ niṣaṇṇāyāstasyā marakatāsane // 12.5.78
cakre 'tha pūrvapakṣaṃ sā sphuraddantāṃśutantuṣu / gumphayantīva suślakṣṇapadaratnamayīṃ srajam // 12.5.79
tamavadyārthasiddhāntaṃ sa vinītamatirvyadhāt / kṣaṇānniruttarīkṛtya sumukhīṃ tāṃ pade pade // 12.5.80
tataḥ sabhyaiḥ stute tasminsātmano rājaputrikā / parājaye 'pi sadbhartṛlābhājjayamamanyata // 12.5.81
sa cāpy udayatuṅgo 'tha rājā hṛṣṭo 'tra tāṃ sutām / tasmai vinītamataye dadau vādapaṇārjitām // 12.5.82
taddattaratnapūrṇo 'tra sa vinītamatis tataḥ / tābhyāṃ nāgasutārājasutābhyāṃ saha tasthivān // 12.5.83
ekadā jīyamāno 'nyair dyūtastho vyākulāśayaḥ / nirbandhādbrāhmaṇenaitya sa bhojanamayācyata // 12.5.84
tataḥ sa karṇe bhṛtyasya kathayitvā krudhā vṛtaḥ / vastreṇācchādya sikatāpātramasmāyadāpayat // 12.5.85
sa tadvipro gṛhītvaiva gurutvātsahiraṇyakam / matvā praharṣād ekāntamṛjurgatvodaghāṭayat // 12.5.86
dṛṣṭvā ca vālukāpūrṇamutsārya dharaṇītale / vipralabdho 'smi teneti viṣaṇṇaḥ svagṛhaṃ yayau // 12.5.87
vinītamatirapyetadavicintya vimucya tat / dyūtaṃ tasthau yathākāmaṃ svagṛheṣu priyāsakhaḥ // 12.5.88
yāti kāle ca jarasā viśliṣyatsaṃdhivigrahaḥ / so 'bhūd udayatuṅgo 'tra rājā rājyabharākṣamaḥ // 12.5.89
tato jāmātaraṃ rājye vinītamatim eva tam / so 'bhiṣicya yayau gaṅgāmaputro dehamuktaye // 12.5.90
prāptarājyaś ca nacirātsa vinītamatis tataḥ / aśvakhaḍgaprabhāveṇa jigāyāpi diśo daśa // 12.5.91
ītighnasyāṅgulīyasya prabhāvādasya cābhavat / rāṣṭraṃ nīrogadurbhikṣaṃ rājño raghupateriva // 12.5.92
ekadābhyāyayau taṃ ca bhikṣurdeśāntarānnṛpam / ratnacandramatir nāma vādidviradakesarī // 12.5.93
sa ca bhikṣuḥ kṛtātithyo rājānaṃ taṃ guṇipriyam / prārthayām āsa vādārthamīdṛśaṃ ca paṇaṃ jagau // 12.5.94
tvayā jitena rājendra grāhyaṃ sugataśāsanam / mayā jitena śuśrūṣyā viprāḥ saṃtyajya cīvaram // 12.5.95
etac chrutvā tathety uktvā vādaṃ tena sahākarot / sa vinītamatī rājā bhikṣuṇā dinasaptakam // 12.5.96
aṣṭame 'hani bhikṣustaṃ sa jigāya mahīpatim / yenodayavatī vādimuṇḍamudgarikā jitā // 12.5.97
tatastenopadiṣṭaṃ sa bhikṣuṇā saugataṃ matam / sattvopakārapuṇyāḍhyaṃ jātaśraddho 'grahīnnṛpaḥ // 12.5.98
bhīkṣūṇāṃ brāhmaṇādīnāṃ sarveṣāṃ ca cakāra saḥ / vihārasattravasatīr jinapūjāparāyaṇaḥ // 12.5.99
tadabhyāsopaśāntaś ca bhikṣostasmādayācata / sa bodhisattvacaryāyāmājñāṃ sattvopakāriṇīm // 12.5.100
so 'tha bhikṣustamāha sma rājanvigatakalmaṣaiḥ / bodhisattvamahācaryā caritavyeha netaraiḥ // 12.5.101
tava cāsmādṛśair lakṣyaṃ sthūlaṃ nāsty eva kilbiṣam / kiṃ tu tvaṃ sūkṣmamanayā yuktyānviṣya śamaṃ naya // 12.5.102
ity uktvopādiśat tasmai sa bhikṣuḥ svapnamāṇavam / so 'pi tena nṛpaḥ svapnaṃ dṛṣṭvāsmai prātarabhyadhāt // 12.5.103
ācārya jāne svapne 'dya paralokamahaṃ gataḥ / tatra kṣudhārthitānnaṃ māṃ puruṣā daṇḍino 'bruvan // 12.5.104
bhuṅkṣvaitā bhūyasī rājannarjitāstaptavālukāḥ / yā dattāḥ kṣudhitāya prāgbrāhmaṇāyārthine tvayā // 12.5.105
dattvā daśa svarṇakoṭīḥ pāpādasmādvimokṣyase / ity ukto daṇḍahastaistaiḥ prabuddho 'haṃ niśākṣaye // 12.5.106
evam uktvā tadākhyāya mūlaṃ dattvā ca tā daśa / svarṇakoṭīḥ punaścakre sa rājā svapnamāṇavam // 12.5.107
dṛṣṭvā punaś ca sa svapnam utthāyoṣasyavarṇayat / adyāpi dattaṃ svapne taiḥ kṣudhitasya paratra me // 12.5.108
vālukābhojanaṃ puṃbhiḥ pṛṣṭāste ca tato mayā / datte 'pi dāne bhokṣyāmi kimimāḥ sikatā iti // 12.5.109
tatas te mā rudanti sma taddānaṃ tava niṣphalam / tatraikaṃ viprasaṃbandhi suvarṇamabhavadyataḥ // 12.5.110
etac chrutvā prabuddho 'hamiti svapnamudīrya saḥ / rājā prāyacchadarthibhyaḥ svarṇakoṭīḥ punardaśa // 12.5.111
cakre tataś ca bhūyo 'pi niśāyāṃ svapnam āṇavam / dṛṣṭvā punaś ca sa svapnamutthāyoṣasyavarṇayat // 12.5.112
adyāpyaho taiḥ puruṣaistadeva sikatāśanam / dattaṃ paratra me svapne pṛṣṭaścokto 'smi tair idam // 12.5.113
rājaṃstadapi te dānaṃ niṣphalaṃ dasyubhir yataḥ / aṭavyāṃtava deśe 'dya muṣitvā nihato dvijaḥ // 12.5.114
na ca rakṣā tvadīyābhūdarakṣāviphalaṃ tataḥ / tattavādyatanaṃ dānaṃ taddehi dviguṇaṃ punaḥ // 12.5.115
śrutvaiveha prabuddho 'hamityākhyāya sa bhikṣave / gurave nṛpatiḥ svapnaṃ dānaṃ taddviguṇaṃ dadau // 12.5.116
tato jagāda taṃ bhikṣumācārya kathamīdṛśaḥ / bahucchidro 'nupālyaḥ syāddharmo jagati mādṛśaiḥ // 12.5.117
tac chrutvā so 'bravīdbhikṣurdeva naitāvatā budhaiḥ / dharmasya rakṣaṇavidhau kāryānutsāhinī matiḥ // 12.5.118
dhīrānutsāhasaṃpannānsvadharmānavamāninaḥ / devatā abhir akṣanti puṣṇantyeṣāṃ ca vāñchitam // 12.5.119
tathā cedaṃ bhagavato bodhisattvasya jātakam / vārāhaṃ na śrutaṃ rājanyadi tacchrūyatāṃ tvayā // 12.5.120
purā guhāyāṃ vindhyādrāvāsīdbuddhāṃśasaṃbhavaḥ / varāhaḥ ko'pi suhṛdā markaṭena samaṃ sudhīḥ // 12.5.121
sa sarvasattvahitakṛtsakhyā tena yutaḥ sadā / atithīn pūjayan kālaṃ nināya svocitaiḥ kramaiḥ // 12.5.122
ekadā codabhūt tatra durdinaṃ pañca vāsarān / acchinnadhārāvicchinnaprāṇisaṃcāradāruṇam // 12.5.123
pañcame 'hni varāhasya suptasya sakaperniśi / agāttasya guhādvāraṃ siṃho bhāryāsutānvitaḥ // 12.5.124
sa siṃhas tatra bhāryāṃ tāmavādīddurdine dhruvam / mariṣyāmo 'dya dīrghe 'sminnaprāptaprāṇinaḥ kṣudhā // 12.5.125
tac chrutvā sābravītsiṃhī sarve tāvatkṣudhā vayam / na bhavāmastadekāṃ māṃ bhuktvā dvau jīvataṃ yuvām // 12.5.126
tvaṃ hi prabhurayaṃ putraḥ prāṇasarvasvamāvayoḥ / mādṛśī bhavitānyā te tanmayaivāstu vāṃ śivam // 12.5.127
evamanyonyasaṃlāpo jāyāpatyostayostadā / daivātprabuddhaḥ śuśrāva sa varāho mahāśayaḥ // 12.5.128
prītaścācintayaddiṣṭyā kva niśeyaṃ kva durdinam / kva cedṛgatithiprāptiraho puṇyodayo 'dya me // 12.5.129
tadvighno na bhavedyāvattāvatkṣaṇavināśinā / kimanena na dehena tarpayāmyatithīnamūn // 12.5.130
ity utthāya sa nirgatya varāhaḥ snigdhayā girā / siṃhaṃ jagāda taṃ bhadra mā gamastvaṃ viṣāditām // 12.5.131
ayaṃ sasutadārasya bhakṣyaḥ prāpto 'smyahaṃ tava / tadbhuṅkṣva māmiti kroḍenokte tena sa kesarī // 12.5.132
hṛṣṭastām abravīdbhāryāṃ pūrvaṃ bhuṅktāmayaṃ śiśuḥ / anantaramahaṃ bhokṣye bhokṣyase tvamataḥ param // 12.5.133
tathety ukte tayā pūrvaṃ siṃhapotena bhakṣite / kroḍasya tasya māṃse 'tha siṃho bhoktuṃ pracakrame // 12.5.134
bhuñjānaṃ catamāha sma mahāsattvaḥ sa sūkaraḥ / śīghraṃ pibaitad raktaṃ me yāvad bhūmau na līyate // 12.5.135
kuru tṛptiṃ ca manmāṃsaiḥ śeṣamaśnātu te priyā / iti jalpan kramāt tena sa siṃhenāsthiśeṣatām // 12.5.136
nīto 'pi sūkaraḥ prāṇaiḥ sattvastho na vyamucyata / tatra taddhair yaparyantamavekṣitum iva sthitaiḥ // 12.5.137
tāvac ca sā kṣudhāklāntā siṃhī tatra vyapadyata / sa sutaḥ kvāpy agāt siṃhaḥ kṣīyate sma ca yāminī // 12.5.138
atrāntare prabuddhaḥ sa sakā nirgatya markaṭaḥ / varāhaṃ taṃtathābhūtaṃ dṛṣṭvā papraccha saṃbhramāt // 12.5.139
kenāsvasthā kṛteyaṃ te brūhi śaknoṣi cetsakhe / tac chrutvā sa yathāvṛttaṃ dhīro 'smai sūkaro 'bhyadhāt // 12.5.140
tato rudansa taṃ natvā pādayoḥ kapirabravīt / tvaṃ devatāṃśo yenātmā tiryaktvānmocito 'mutaḥ // 12.5.141
tatkaṃcidabhilāṣaṃ me brūhi saṃsādhayāmi te / ity uktastena kapinā sa varāho jagādatam // 12.5.142
yo vayasyābhilāṣo me duḥsādhyo vidhināpi saḥ / paśyato me mṛtā yeyaṃ kṣudhā siṃhī tapasvinī // 12.5.143
eṣā saṃprāptapūrvāṅgaṃ punarmāṃ prāsptajīvitā / bhuktvā tṛpyatviti sakhe ceto hi mama vāñchati // 12.5.144
iti taṃ vādinaṃ kroḍaṃ pratyakṣībhūya pāṇinā / parāmṛśya vyadhāddharmo munīndraṃ divyavigraham // 12.5.145
uvāca ca mayaiveyaṃ māyā siṃhādirūpiṇās / kṛtābhūttvāṃ parārthaikabaddhakakṣyaṃ jigīṣatā // 12.5.146
tvayā tvakhaṇḍasattvena parārthe prāṇadāyinā / vijitya māmimaṃ dharmaṃ prāptaivādya munīndratā // 12.5.147
tac chrutvā dharmamālokya puraḥsthaṃ so 'bravīnmuniḥ / sakhyāvasminnasaṃtyaktatiryaktve markaṭe 'dhunā // 12.5.148
na māṃ prīṇāti bhagavan prāptāpy eṣā munīndratā / śrutvaitat sa muniṃ cakre dharmas tam api markaṭam // 12.5.149
dhruvaṃ phalāya mahate mahadbhiḥ saha saṃgamaḥ / atha dharmastiro 'bhūtsa siṃhī cāntardadhe mṛtā // 12.5.150
evaṃ sattvabalāttyaktadharmotsāhair adurlabhāḥ / devatākṛtasāhāyyai rājanvāñchitasiddhayaḥ // 12.5.151
iti bhikṣorvacaḥ śrutvā sa vinītamatiḥ punaḥ / dānaśūro nṛpaścakre rātrau taṃ svapnamāṇavam // 12.5.152
dṛṣṭvā śaśaṃsa ca svapnaṃ prātastasmai sa bhikṣave / jāne svapne 'dya māmevaṃ divyaḥ ko 'py avadanmuniḥ // 12.5.153
putra niṣkalmaṣo bodhisattvacaryāṃ carādhunā / tac chrutvaiva ca tadvākyaṃ prabuddho 'smyadya nirvṛtaḥ // 12.5.154
evaṃ nivedya gurave bhikṣave sa mahīpatiḥ / jagrāha tāṃ mahācaryāṃ śubhe 'hni tadanujñayā // 12.5.155
tasthau ca kāmānarthibhyo varṣann avirataṃ tataḥ / dhanaṃ cāsyākṣayaṃ jajñe dharmamūlā hi saṃpadaḥ // 12.5.156
athaikadā tamabhyetya brāhmaṇo 'rthī vyajijñapat / vipro 'haṃ deva vāstavyaḥ pure pāṭaliputrake // 12.5.157
tatrāgniśālām āvṛtya putro 'pi brahmarakṣasā / āvṛto me na caitasminn upāyaḥ kramate mama // 12.5.158
ato 'rthikalpavṛkṣaṃ tvāmāgato 'smīha yācitum / dehyetatsarvadoṣaghnamaṅgulīyaṃ śivāya me // 12.5.159
ityarthitaḥ sa vipreṇa tena rājāṅgulīyakam / kālajihvādavāptaṃ tattasmai prādādavihvalaḥ // 12.5.160
ādāya tadgate tasminvipre taya ca bhūpateḥ / bodhisattvavratayaśo diganteṣv api paprathe // 12.5.161
tataḥ kadācidaparastasyāgāduttarāpathāt / ko 'pīndukalaśo nāma rājaputro 'tithiḥ prabhoḥ // 12.5.162
sa kṛtapraśrayastena rājñā jñātottamānvayaḥ / pṛṣṭakāmaś ca dhīreṇa rājaputrastam abravīt // 12.5.163
tvaṃ tāvadarthisārthasya khyātaścintāmaṇirbhuvi / prāṇānām apite hy arthī na prayāti parāṅmukhaḥ // 12.5.164
ahaṃ cāskandya kanakakalaśākhyena rājyataḥ / bhrātrā nirvāsitaḥ pitryādarthitvāttvam upāgataḥ // 12.5.165
tadaśvakhaḍgaratne te ye state vīra dehi me / yatprabhāveṇa dāyādaṃ jitvā rājyamavāpnuyām // 12.5.166
tacchrutvaivāśvakhaḍgau tau rājyarakṣāmaṇī api / dadau rājasutāyāsmai sa vinītamatirnṛpaḥ // 12.5.167
na ca tasyābhavatkaścidvikalpo dhīracetasaḥ / adhomukheṣu muñcatsu niḥśvāsānapi mantriṣu // 12.5.168
so 'tha prāptāśvakhaḍgaḥ san gatvā rājasutas tataḥ / tatprabhāveṇa jitvā taṃ bhrātaraṃ rājyam āptavān // 12.5.169
tadbhrātā so 'pi kanakakalaśo rājyataścyutaḥ / tasyaṃ tāṃ nagarīmāgādvinītamatibhūpateḥ // 12.5.170
agnipraveśaṃ kartuṃ ca duḥkhenārabhatātra saḥ / tadbuddhvā sa nṛpo 'mātyānvinītamatirabravīt // 12.5.171
eṣa sādhurimāṃ prāpto daśāṃ madaparādhataḥ / tatsvarājyapradānena bhavāmyasyānṛṇo 'dhunā // 12.5.172
parārthānupayuktena kiṃ rājyenāmunā ca me / eṣa evānapatyasya putro me 'stu ca rājyabhṛt // 12.5.173
ityuktvāhūya kanakakalaśāya sa taddadau / tasmai svarājyaṃ saciveṣvanicchatsvapi bhūpatiḥ // 12.5.174
dattarājyaś ca niragānnagaryāstatkṣaṇaṃ tataḥ / bhāryābhyāṃ sahito dvābhyāṃ nirvikalpena cetasā // 12.5.175
hā hā dhigjagadāpyāyī saṃpūrṇo 'mṛtadīdhitiḥ / jātaś cāntaritaś caitya meghenākāṇḍapātinā // 12.5.176
pravṛttaiścaiṣa sarvāśāpūraṇe sarvadehinām / nītaś ca vidhinā kvāpi prajākalpadrumo nṛpaḥ // 12.5.177
ityādyākrandamukharāstaddṛṣṭvā vihvalāstadā / bāṣpāmbusiktavasudhāḥ paurāstamanu niryayuḥ // 12.5.178
nivartya ca kathaṃcittānsabhāryo 'kampitas tataḥ / sa vinītamatiḥ prāyādaraṇyaṃ pratyavāhanaḥ // 12.5.179
kramātprāpārkasaṃtaptasikatāṃ nirjaladrumām / marubhūmiṃ sa vidhinā sṛṣṭāṃ dhair yamavekṣitum // 12.5.180
tadekadeśe tṛṣṇārto dūrādhvaklamaviklavaḥ / niṣaṇṇaḥ sa kṣaṇaṃ jahre sapatnīko 'pi nidrayā // 12.5.181
prabuddho vīkṣate yāvattāvattatra dadarśa saḥ / svasattvotkarṣaniṣpannaṃ mahadudyānamadbhutam // 12.5.182
phullābjaśītalasvacchasalilāpūrṇavāpikam / nīlaśādvalasaṃchannaṃ phalabhārānatadrumam // 12.5.183
pracchāyagatasuślakṣṇapṛthutuṅgaśilātalam / dānaprabhāveṇākṛṣṭaṃ tridivād iva nandanam // 12.5.184
svapnaḥ kiṃ nu bhramo vāyaṃ devatānugraho 'tha me / iti tadvīkṣya vīkṣyaiṣa yāvac citrīyate nṛpaḥ // 12.5.185
tāvaddyucāriṇā haṃsadvandvarūpeṇa kenacit / siddhadvayena gaganādīritāmaśṛṇodgiram // 12.5.186
rājan svasattvamāhātmye tava ko 'trātivismayaḥ / tad asmin kānane svecchaṃ sadāpuṣpaphale vasa // 12.5.187
iti siddhavacaḥ śrutvā nirvṛtas tatra kānane / tapasyansaha patnībhyāṃ vinītamatirāsta saḥ // 12.5.188
ekadā ca dadarśārācchilātalagato 'tra saḥ / udbandhanena puruṣaṃ kam apy ātmavadhodyatam // 12.5.189
drutaṃ gatvā priyair vākyair anunīya nivārya ca / maraṇātkāraṇaṃ tatra puruṣaṃ taṃ sa pṛṣṭavān // 12.5.190
tataḥ sa puruṣo 'vādīdāmūlaṃ śṛṇu vacmi te / nāgaśūrasuto nāmnā somaśūro 'smi somakaḥ // 12.5.191
so 'haṃ jātakanirdiṣṭacauryastacchāstravedibhiḥ / tadbhītyādhyāpitaḥ pitrā dharmaśāstraṃ prayatnataḥ // 12.5.192
tadadhītyāpi caurye 'haṃ pravṛtto duṣṭasaṃgateḥ / kasya prākkarma keneha śakyate kartumanyathā // 12.5.193
athaikadā cauramadhyādgṛhītvā purarakṣibhiḥ / śūlādhiropaṇasthānaṃ vadhāya prāpito 'bhavam // 12.5.194
tatkṣaṇaṃ rājasaṃbandhī bhagnālāno mahādvipaḥ / matto vyapādayañjantūṃstadeva sthānamāgamat // 12.5.195
tattrāsān māṃ parityajya kvāpi te vadhakā gatāḥ / ahaṃ ca tumule tasmin palāyyaiva tato gataḥ // 12.5.196
vadhāya nīyamānaṃ māṃ śrutvaivotkrāntajīvitam / pitaraṃ lokato 'śrauṣaṃ mātrā me 'nugataṃ tataḥ // 12.5.197
atha śokāturo bhrāmyan khinno dehavyayonmukhaḥ / kramādidam ahaṃ prāpto vijano kānanaṃ mahat // 12.5.198
iha praviṣṭamātraṃ māmakasmāddattadarśanā / upetya kāpi divyā strī kṛtāśvāsābhyabhāṣata // 12.5.199
tvaṃ vinītamateḥ putra rājarṣerimamāśramam / prāpto gataṃ ca te pāpaṃ jñānaṃ tasmāc ca lapsyase // 12.5.200
idamuktvā tiro 'bhūtsā bhrāmyaṃścāhamanāpnuvan / rājarṣiṃ taṃ śucātmānaṃ tyaktumicchaṃstvayekṣitaḥ // 12.5.201
ity uktavanta nītvā taṃ somaśūraṃ nijoṭajam / āvedyātmānamatithiṃ sa rājarṣirapūjayat // 12.5.202
kṛtāhāraś ca taṃ prahvaṃ nānādharmakathāntare / nivārayiṣyann ajñānāt sa rājamunir abravīt // 12.5.203
ajñānaṃ vatsa hātavyaṃ viparyastadhiyāṃ hi tat / lokadvaye 'pi doṣāya śṛṇu cātrāgamaśrutim // 12.5.204
pāñcāleṣu purā devabhūtināmābhavaddvijaḥ / tasyābhūdbhogavatyākhyā bhāryā vedavataḥ satī // 12.5.205
sā snānāya gate tasmiñ śākārthaṃ śākavāṭikām / praviṣṭā dhāvakakharaṃ khādantaṃ śākamaikṣata // 12.5.206
gṛhītalaguḍā taṃ ca sābhyadhāvatkharaś ca saḥ / palāyamānaḥ patitaḥ śvabhre bhagnakhuro 'bhavat // 12.5.207
tadbuddhvā so 'tra tatsvāmī krodhādāgatya dhāvakaḥ / laguḍaiḥ pādaghātaiś ca brāhmaṇīṃ tāmatāḍayat // 12.5.208
tena sākāṇḍavibhraṣṭagarbhābhūdgarbhiṇī satī / tataḥ sa kharamādāya dhāvakaḥ svagṛhaṃ yayau // 12.5.209
snātvāgato 'tha tadbhartā tadbuddhvā vīkṣya tāṃ ca saḥ / bhāryāṃ vipraḥ purādhyakṣaṃ gatvodvigno vyajijñapat // 12.5.210
sa balāsuranāmānaṃ tadaivānīya dhāvakam / śrutvā tayor dvayor vādaṃ mūrkho vivṛtavānidam // 12.5.211
khurabhaṅgātkharasyāsya dhāvakasya vahatvayam / kharabhāraṃ dvijo yāvat prakṛtistho bhavetkharaḥ // 12.5.212
dhāvako 'py ayametasya bhāryāyāmagrajanmanaḥ / garbhaṃ prajanayatvanyaṃ tasyāṃ tadgarbhapātanāt // 12.5.213
eṣo 'nayor dvayor daṇḍa ity ukte tena sa dvijaḥ / saṃtāpādbhakṣitaviṣaḥ sabhāryo 'pi jahāvasūn // 12.5.214
tadbuddhvā tatra nihato rājñā durabadhārakaḥ / brahmahā sa purādhyakṣastiryagyoniṃ gataściram // 12.5.215
ityajñānatamaśchannāḥ svadoṣonmārgagāminaḥ / apuraskṛtasacchāstradīpā bhraśyanti niścitam // 12.5.216
evam uktvā sa rājarṣirupadeśārthinaṃ punaḥ / somaśūraṃ vinetuṃ taṃ vinītamatirabhyadhāt // 12.5.217
vatsa pāramitārthaṃ te vacmi tāvatkramācchṛṇu / pūrvaṃ rājā kurukṣetre malayaprabha ityabhūt // 12.5.218
taṃ kadācitprajābhyo 'rthaṃ durbhikṣe dadataṃ nṛpam / mantribhir vāritaṃ lobhājjagādenduprabhaḥ sutaḥ // 12.5.219
upekṣase prajāstāta kathaṃ durmantriṇāṃ girā / tvaṃ hi kalpadrumastāsāṃ tāś ca te kāmadhenavaḥ // 12.5.220
nirbandhāditi jalpantaṃ putraṃ mantrivaśo nṛpaḥ / khedāttaṃ so 'bravīdvatsa kiṃ me 'sti dhanamakṣayam // 12.5.221
vinā tena prajākalpapādapaścedbhavāmy aham / tattvam eva kimetāsāṃ na dhatse kalpavṛkṣatām // 12.5.222
etac chrutvā pituścakre pratijñāṃ sa nṛpātmajaḥ / martavyaṃ kalpavṛkṣatvaṃ sādhyaṃ vā tapasā mayā // 12.5.223
iti niścitya sa prāyānmahāsattvastapovanam / ārūḍha eva tasmiṃś ca sa durbhikṣo nyavartata // 12.5.224
tato 'rthitavarastīvratapastuṣṭānmahendrataḥ / svasminneva sa saṃjajñe nagare kalpapādapaḥ // 12.5.225
ākarṣanniva dūrasthānāhvayanniva cārthinaḥ / prasāritābhiḥ śākhābhir dikṣu śabdaiś ca pakṣiṇām // 12.5.226
dadau ca kāmānarthibhyo duṣprāpān api so 'nvaham / cakre ca tā nirākāṅkṣāḥ prajāḥ svargasthitā iva // 12.5.227
kālena ca mahendrastamāgatyovāca lobhayan / pūrṇaḥ paropakāras te svargāyāgamyatāmiti // 12.5.228
tataḥ kalpadrumībhūtastaṃ sa rājasuto 'bhyadhāt / yatra puṣpaiḥ phalai ramyair apyanyataravo 'py amī // 12.5.229
pārārthyam eva satataṃ bhajanti svārthaniḥspṛhāḥ / tatra kalpatarurbhūtvā svasukhāya kathaṃ divam // 12.5.230
iyato 'sya janasyāśācchedaṃ kṛtvā vrajāmy aham / ity udāraṃ vacas tasya śrutvā śakro 'bravītpunaḥ // 12.5.231
tarhi prajāpi te kṛtsnā svargamāyātvasāviti / tatas tamavadadrājasūnuḥ kalpadrumo 'pi saḥ // 12.5.232
tuṣṭo 'si cennaya svargaṃ prajā nārtho 'sti tena me / ahaṃ paropakāraikasiddhyai tapsye tapo mahat // 12.5.233
ity uktavantaṃ stutvā taṃ sugatāśaṃ tatheti saḥ / ādāya ca prajāstuṣṭaḥ surendrastridivaṃ yayau // 12.5.234
so 'pi tāṃ tarutāṃ tyaktvā rājaputraḥ svarūpabhṛt / tapasenduprabhaḥ prāpa vanastho bodhisattvatām // 12.5.235
evaṃ syāddānasaktānāṃ siddhiratyuditā mayā / dānapāramitaiṣā te śīlapāramitāṃ śṛṇu // 12.5.236
purā śukānāṃ rājābhūdvindhyādrau sugatāṃśajaḥ / prāgjanmābhyastaśīlāḍhyo nāmnā hemaprabho vaśī // 12.5.237
tasya jātismarasyāsīdapi dharmopadeśinaḥ / rāgimūrkhaḥ pratīhāro nāmnā cārumatiḥ śukaḥ // 12.5.238
sa jātu pāśinā bhāryāṃ vyādhena nihatāṃ śukīm / śocannavasthāṃ karuṇāṃ tadviyogāturo yayau // 12.5.239
tataḥ sa śukarājastaṃ yuktyā śokaṃ nivārayan / hemaprabho hitāyaivam uvāca matimānmṛṣā // 12.5.240
na sā tava mṛtā bhāryā pāśācchākunikasya sā / gatā palāyya dṛṣṭā hi jīvantyeva mayādhunā // 12.5.241
darśayāmyehi tubhyaṃ tāmity uktvā sa nināya tam / rājā cārumatiṃ vyomamārgeṇaikaṃ jalāśayam // 12.5.242
tatra saṃdarśya tasyaiva pratibimbaṃ jalāntare / tam abravīdiyaṃ sā te bhāryāṃ paśyeha tiṣṭhati // 12.5.243
tac chrutvā vīkṣya cātrātmapratibimbaṃ sa mūḍhadhīḥ / hṛṣṭaḥ praviśya toye tāmāliliṅga cucumba ca // 12.5.244
aprāpnuvan priyāsparśam aśṛṇvaṃs tadvacaś ca saḥ / sparśālāpau priyā kiṃ me na dadātīty acintayat // 12.5.245
kopāśaṅkī tato gatvaivānīyāmalakaṃ tataḥ / cāṭvarthaṃ dayitābuddhyā nyadhāstve pratibimbake // 12.5.246
tanmagnotpatitaṃ kāntāpratikṣiptamavetya ca / gatvā sakhedo rājānaṃ taṃ hemaprabham abhyadhāt // 12.5.247
deva bhāryā na sā sparśamālāpaṃ vā dadāti me / kiṃ caitayā pratikṣiptaṃ dattamāmalakaṃ mayā // 12.5.248
etac chrutvā sa rājā taṃ śanaiḥ kṛcchrād ivābravīt / na yuktam etad vaktuṃ me vacmi snehāt tathāpi te // 12.5.249
anyānuraktā hy adyaiṣā tvayi prītiṃ kathaṃ bhajet / darśayāmi ca te sākṣādehyatraiva jalāntare // 12.5.250
ity uktvā tatra nītvā taṃ svaṃ tadīyaṃ ca vāriṇi / pratibimbe ubhe rājā tasmai śliṣṭe adarśayat // 12.5.251
te dṛṣṭvaiva sa tāṃ bhāryāṃ mūrkho mastvānyasaṃgatām / saṃnivṛtya viraktastaṃ svaṃ rājānaṃ vyajijñapat // 12.5.252
deva tvadupadeśo yan mayā mūḍhena na śrutaḥ / tasyaiṣa pākas tan me 'tra kartavyamadhunādiśa // 12.5.253
iti taṃ kṛtavijñaptiṃ rājā hemaprabho 'tha saḥ / labdhopadeśāvasaraḥ pratīhāram abhāṣata // 12.5.254
varaṃ hālāhalaṃ bhuktamahirbaddho varaṃ gale / na punaḥ strīṣu viśvāso maṇimantrādyagocaraḥ // 12.5.255
kalaṅkayanti sanmārgajuṣaḥ paribhavantyalam / vātyā ivāticapalāḥ striyo bhūrirajobhṛtaḥ // 12.5.256
tattāsu na prasaktavyaṃ dhīrasattvaiḥ sabuddhibhiḥ / śīlamabhyasanīyaṃ tu vītarāgapadāptaye // 12.5.257
iti tenānuśiṣṭaḥ sa rājñā cārumatiḥ striyaḥ / parihṛtya babhūvordhvaretā buddhasamaḥ kramāt // 12.5.258
ityanyānapi śīlāḍhyāstārayantīti te mayā / śīlapāramitā proktā kṣamāpāramitāṃ śṛṇu // 12.5.259
āsīcchubhanayo nāma kedārādrau mahāmuniḥ / sadā mandākinītoyasnāyī dāntastapaḥ kṛśaḥ // 12.5.260
niśi tatraikadā pūrvanikhātaṃ bhuvi kāñcanam / anveṣṭum āyayuś caurā na ca prāpuḥ kuto'pi tat // 12.5.261
tato 'tra vijane matvā tena tanmuninā hṛtam / praviśya maṭhikāṃ tasya caurāste bruvate smatam // 12.5.262
are dambhamune muñca nītaṃ naḥ kāñcanaṃ kṣiteḥ / caurāṇām apy aho caurastvamasmākam upasthitaḥ // 12.5.263
ityākṣiptaḥ sa taiḥ pāpair ahṛtārtho mṛṣā muniḥ / na nītaṃtanmayā kiṃcinna dṛṣṭaṃ cetyabhāṣata // 12.5.264
tatas tair laguḍair duṣṭais tāḍito 'pi sa dasyubhiḥ / yadā tad eva vakti sma satyavāṅmunisattamaḥ // 12.5.265
tadā te cicchidus tasya krūro 'yamiti taskarāḥ / kramāddhastau ca pādau ca nayane codapāṭayan // 12.5.266
tathāpyananyavacanaṃ nirvikāramavetya tam / matvānyaluptaṃ svarṇaṃ te jagmuścaurā yathāgatam // 12.5.267
prāptaś ca śekharajyotir nāma rājātra taṃ munim / paśyati sma tathābhūtaṃ śiṣyastaddarśanāgataḥ // 12.5.268
tataḥ sa guruśokārtastaṃ dṛṣṭvā tadavetya ca / anviṣyānāyayaccaurāṃstāṃstatraiva tadā prabhuḥ // 12.5.269
teṣāṃ vadhe pravṛttaṃ ca nṛpaṃ taṃ so 'bravīnmuniḥ / rājanyadi nihaṃsyetāṃstadātmānaṃ nihanmy aham // 12.5.270
śastreṇedaṃ kṛtaṃ cenme tadeṣāṃ kāparādhitā / tasya vā prerakā hyete tarhyeteṣām apikrudhaḥ // 12.5.271
tāsām api svarṇanāśas tasya matpūrvaduṣkṛtam / tasyāpi svaṃ mamājñānaṃtasmāttadapakāri me // 12.5.272
tatas tadeva me ghātyaṃ kiṃ ca yadyapakārataḥ / vadhyā ete kathaṃ nātra rakṣyāḥ syurupakārataḥ // 12.5.273
naite kuryuridaṃ cenme kṣamāṃ mokṣaphalāmaham / kasya kuryāṃ tadetair me pūrṇaivopakṛtiḥ kṛtā // 12.5.274
ityādibhiḥ sa bahubhir vākyaiḥ kṣāntiparo muniḥ / prabodhya taṃ nṛpaṃ caurānnigrahāttānamocayat // 12.5.275
tapasaścāsya māhātmyāttatkṣaṇaṃ prāgvadakṣatam / śarīramabhavattasya siddhiścāvirabhūttadā // 12.5.276
evaṃ taranti kṣamiṇaḥ saṃsāramiti varṇitā / kṣamāpāramitā tubhyaṃ dhair yapāramitāṃ śṛṇu // 12.5.277
āsīnmālādharo nāma pūrvaṃ brāhmaṇaputrakaḥ / so 'paśyadekadā siddhakumāraṃ vyomagāminam // 12.5.278
tatspardhayā tṛṇamayān pakṣān ābadhya pārśvayoḥ / utplutyoplutya gagane gatyabhyāsam aśikṣata // 12.5.279
pratyahaṃ ca tathā kurvan pariśramam apārthakam / dadṛśe sa kumāreṇa kadācid vyomacāriṇā // 12.5.280
dhair yamuktaḥ pariśrāmyanduṣprāpe 'rthe 'pi sodyamaḥ / bālo 'yamanukampyo me mama hyeṣa parigrahaḥ // 12.5.281
iti saṃcintya tuṣṭena nītvā tena svaśaktitaḥ / skandena dvijamukhyo 'sāvātmano 'nucaraḥ kṛtaḥ // 12.5.282
itthaṃ dhair yeṇa tuṣyanti devatā api te mayā / dhair yapāramitā proktā dhyānapāramitāṃ śṛṇu // 12.5.283
āsīdvijayamālīti karṇāṭeṣu purā vaṇik / abhūnmalayamālīti maharddhes tasya cātmajaḥ // 12.5.284
sa tena pitrā sahito jātu rājakulaṃ gataḥ / rājñas tasya yuvāpaśyadindukesariṇā sutām // 12.5.285
sā tasyenduyaśā nāma māravalliva mohinī / vaṇikputrasya dṛṣṭvaiva viveśa hṛdi kanyakā // 12.5.286
tataḥ sa gṛhamāgatya vinidro niśi pāṇḍuraḥ / divā saṃkucitastasthāvālambya kumudavratam // 12.5.287
tām eva cānvahaṃ dhyāyannāhārādiparāṅmukhaḥ / pṛṣṭo 'pi svajanair naiva mūkavatkiṃcidabhyadhāt // 12.5.288
athaikānte tathārūpaṃ tamāpto virahāturam / suhṛnmantharako nāma rājacitrakaro 'bravīt // 12.5.289
sakhe kiṃ bhittisaktastvaṃ tiṣṭhasyālikhito yathā / rūpaikasāro 'nāśvāsī na śṛṇoṣi na paśyasi // 12.5.290
iti nirbandhatastasmai pṛcchate sa vaṇiksutaḥ / sakhye malayamālī svamabhiprāyaṃ śaśaṃsa tam // 12.5.291
yuktā na te vaṇikputra rājaputrīṃ prati spṛhā / haṃso vāñchatu nāmānyasarombujasukhaśriyam // 12.5.292
harinābhīhradāmbhojabhogalakṣmyāḥ sa kaḥ punaḥ / iti bruvansa ca yadā citrakṛnna śaśāka tam // 12.5.293
pratiṣeddhuṃ tadā tasmai tāmutkaṇṭhāvinodinīm / kālātivāhāyālikhya rājaputrīṃ paṭe dadau // 12.5.294
so 'pi citrasthitāṃ prāpya paśyannanunayanspṛśan / āsīnmalayamālī tāṃ bhūṣayaṃś ca vaṇiksutaḥ // 12.5.295
seyaminduyaśā rājaputrītyevaṃ sa bhāvayan / kramāttanmayatāṃ prāpya tayā vṛttyākarotkriyāḥ // 12.5.296
śanaiś ca tām ālapantīṃ cumbanādi ca kurvatīm / tadbhāvanābhāvitaḥ sannapaśyallikhitāmapi // 12.5.297
tataḥ sa bhāvanāsiddhakāntāsaṃbhogasusthitaḥ / tasthau citrapaṭasthaikakṛtsnasaṃsāranirvṛtaḥ // 12.5.298
ekadādāya taṃ citrapaṭaṃ candrodaye 'tha saḥ / nirgatyodyānamagamadvihartuṃ priyayā saha // 12.5.299
tatraikasya tarormūle taṃ niveśya paṭaṃ ca saḥ / viprakṛṣṭaṃ yayau puṣpāṇyavacetuṃ priyākṛte // 12.5.300
tatkālaṃ vinayajyotirnāmāmbaratalānmuniḥ / dṛṣṭvā taṃ kṛpayā mohāduddhariṣyannavātarat // 12.5.301
so 'tra citrapaṭasyaikadeśe tasya svaśaktitaḥ / sajīvaṃ sarpamālikhya kṛṣṇaṃ tasthāvalakṣitaḥ // 12.5.302
tāvan malayamālī ca puṣpāṇyuccitya tatra saḥ / āgatya kṛṣṇasarpaṃ taṃ paṭe dṛṣṭvā vyacintayat // 12.5.303
sarpaḥ kuto 'dhunātraiṣo vidhinā kiṃ nu nirmitaḥ / nidhānabhūtāṃ rūpasya rakṣituṃ sundarīmimām // 12.5.304
iti saṃcintya puṣpaistāmalaṃkṛtya priyāṃ paṭe / bhāvanopanatāṃ yāvadāliṅgyaitatsa pṛcchati // 12.5.305
tāvaddadarśa tasyātra munermāyāprabhāvataḥ / etāṃ kṛṣṇāhinā tena daṣṭāṃ vigatajīvitām // 12.5.306
tataḥ sa vismṛtapaṭo hāhety uktvaiva mohitaḥ / papāta paṭasaṃsiddhavidyādhara iva kṣitau // 12.5.307
kṣaṇāc ca saṃjñāṃ saṃprāpya vilapanmaraṇonmukhaḥ / utthāyāruhya vṛkṣāgrāttuṅgādātmānamakṣipat // 12.5.308
patantam eva tasmāc ca pāṇibhyāṃ sa tamagrahīt / munīndraḥ prakaṭībhūya samāśvāsya jagāda ca // 12.5.309
mūḍha vetsi na kiṃ yatsā rājaputrī svamandire / sthitā citrapaṭe caiṣā nirjīvā citraputrikā // 12.5.310
tadāliṅgasi kāṃ kā vā tava daṣṭā mahāhinā / rāgiṇas te svasaṃkalpabhāvanābhrama eṣa kaḥ // 12.5.311
etāvaddhyānadārḍhyena tattvaṃ jijñāsase na kim / yenedṛśānāṃ duḥkhānāṃ na punaryāsi pātratām // 12.5.312
ity uktastena muninā jātamohaniśākṣayaḥ / prabuddhaḥ sa vaṇikputraḥ praṇipatya jagāda tam // 12.5.313
tvatprasādena bhagavannetāṃ tīrṇo 'hamāpadam / yathā tareyaṃ saṃsāraṃ prasādaṃ me tathā kuru // 12.5.314
evaṃ so 'bhyarthito bodhisattvo malayamālinā / munistasmai svavijñānam upadiśya tirodadhe // 12.5.315
tato malayamālī sa vanaṃ gatvā tapobalāt / sahetuheyopādeyatattvajño 'rhattvam āptavān // 12.5.316
āgatya ca kṛpālustamindukesariṇaṃ nṛpam / cakre jñānopadeśena sapauraṃ muktibhāginam // 12.5.317
ityasatyam apidhyānabalināmeti satyatām / dhyānapāramitaiṣoktā prajñāpāramitāṃ śṛṇu // 12.5.318
cauraḥ prāksiṃhaladvīpe siṃhavikrama ityabhūt / ājanmapoṣitatanuḥ parasvaiḥ sarvato hṛtaiḥ // 12.5.319
vṛddhībhūtaḥ sa kālena viramyaitadacintayat / paratra ko 'bhyupāyo me kaṃ tatra śaraṇaṃ śraye // 12.5.320
yadi vrajāmi śaraṇaṃ śaṃbhuṃ śaurimathātra tam / ko 'haṃ tayor yayor devā munayo 'nye ca sevakāḥ // 12.5.321
tadyo likhati jantūnām ekaḥ sukṛtaduṣkṛte / taṃ citraguptaṃ seve 'haṃ sa rakṣenmāṃ svayuktitaḥ // 12.5.322
kāyastho hi karotyeko vyāpāraṃ brahmarudrayoḥ / likhatyutpuṃsayati ca kṣaṇādviśvaṃ karasthitam // 12.5.323
iti saṃcintya tasyaiva bhaktimārabhate sma saḥ / tam evānarca tatprītyai viprānnityamabhojayat // 12.5.324
evamācaratas tasya cittaṃ caurasya vīkṣitum / citragupto gṛhānāgādekadāstithirūpabhṛt // 12.5.325
so 'tha caurastamabhyarcya bhojitaṃ dattadakṣiṇam / uvāca citraguptas te prīto 'stvity ucyatāmiti // 12.5.326
tataḥ sa citraguptastamavocadbrāhmaṇākṛtiḥ / muktvā hariharādīṃste citraguptena kiṃ vada // 12.5.327
tac chrutvā so 'py avādīttaṃ taskaraḥ siṃhavikramaḥ / kiṃ tavānena nārtho me tadanyair daivatair iti // 12.5.328
atha sa dvijarūpī taṃ citragupto 'bravītpunaḥ / tarhi me yadi bhāryāṃ svāṃ dadāsyevaṃ vadāmi tat // 12.5.329
śrutvaivaitat sa hṛṣṭas tam avādīt siṃhavikramaḥ / abhīṣṭadaivataprītyai bhāryā dattaiva te mayā // 12.5.330
citragupto 'tha tac chrutvā pradarśyātmānam abravīt / saiṣa tuṣṭo 'smi tatkiṃ te karavai kathyatāmiti // 12.5.331
tato hṛṣṭo 'bhyadhāttaṃ sa viśeṣātsiṃhavikramaḥ / bhagavanna yathā mṛtyurbhavenmama tathā kuru // 12.5.332
tato 'bravīc citragupto mṛtyuḥ śakyo na rakṣitum / tathāpi tāvad yuktiṃ te kariṣye tāṃ ca me śṛṇu // 12.5.333
tataḥ prabhṛti nirdagdhaḥ kālaḥ śvetanimittataḥ / kupiteneśvareṇeha punaḥ kāryāc ca nirmitaḥ // 12.5.334
tataḥ prabhṛti yatraiva śveto vasati tatra saḥ / na jantūn bādhate 'pyānapyājñayā yantritaḥ prabhoḥ // 12.5.335
sa cādhunā śvetamuniḥ pāre pūrvāmbudheḥ sthitaḥ / taraṅgiṇīṃ nāma nadīṃ samuttīrya tapovane // 12.5.336
tatra mṛtyoranākramye nītvā tvāṃ sthāpayāmy aham / taraṅgiṇyā idaṃ pāramāgantavyaṃ ca na tvayā // 12.5.337
āgataṃ vā pramādāttvāṃ mṛtyur bādhiṣyate yadi / tadupāyaṃ kariṣyāmi paralokāgatasya te // 12.5.338
ity uktvā citraguptastaṃ prahṛṣṭaḥ siṃhavikramam / nītvā śvetāśrame tasminnidhāyādarśanaṃ yayau // 12.5.339
tataḥ kālena tatrasthaṃ netuṃ taṃ siṃhavikramam / kālastasyāstaraṅgiṇyā idaṃ pāram upāyayau // 12.5.340
tatra sthito dadarśānyam upāyaṃ na yadā tadā / sa tasmai prāhiṇoddivyāṃ striyaṃ nirmāya māyayā // 12.5.341
sā gatvopetya taṃ yuktyā vaśīcakre vilāsinī / mohayitvā svalāvaṇyasaṃpadā siṃhavikramam // 12.5.342
gateṣv ahaḥ su sā bandhudidṛkṣāvyapadeśataḥ / sataraṅgāṃ tarītuṃ tāṃ praviveśa taraṅgiṇīm // 12.5.343
vīkṣamāṇe 'nvagāyāte tīrasthe siṃhavikrame / madhyenadi ca sā cakre pariskhalitamātmanaḥ // 12.5.344
oghena hriyamāṇeva tāraṃ cakranda tatra sā / vīkṣase mriyamāṇāṃ māmāryaputra na rakṣasi // 12.5.345
sṛgālavikramaḥ kiṃ tvaṃ na punaḥ siṃhavikramaḥ / tac chrutvaivāvatīrṇo 'bhūtsa nadyāṃ siṃhavikramaḥ // 12.5.346
sāpi strī vārivegena nīyamāneva tatra tam / trātuṃ tamanugacchantaṃ tatpāramanayatkṣaṇāt // 12.5.347
tatra prāptaṃ galakṣiptapāśaḥ kālastam abravīt / apāyo mastakastho hi viṣayagrastacetasām // 12.5.348
tato yamasabhāṃ nītaṃ kālenaitaṃ pramādinam / citragupto 'bravīddṛṣṭvā prākprasanno janāntikam // 12.5.349
pūrvaṃ kiṃ narakaṃ bhuṅkṣe kiṃ vā svargamitīha cet / pṛcchyase prārthayethāstatsvargavāsaṃ tvamagrataḥ // 12.5.350
svarge vasaṃś ca kurvīthāḥ puṇyaṃ taddārḍhyasiddhaye / tataḥ kuryāstapas tatra kṛtsnapāpāpanuttaye // 12.5.351
ity uktaścitraguptena sa svair aṃ siṃhavikramaḥ / vilakṣo 'dhomukho bhītaḥ pratipede tatheti tat // 12.5.352
kṣaṇāc ca dharmarājo 'tra citraguptam abhāṣata / kaccitko 'py asya puṇyāṃśaścaurasyāstyatra kiṃ na vā // 12.5.353
citraguptastato 'vādīdastyasāvatithipriyaḥ / prādāddārānapi sveṣṭadevatāprītaye 'rthine // 12.5.354
tato 'sya divasaṃ divyamasti svargagatiḥ prabho / śrutvaitaddharmarājastamapaśyatsiṃhavikramam // 12.5.355
re śubhāśubhayoḥ pūrvaṃ bhuṅkṣe kiṃ kathyatām iti / tataḥ prārthitavān pūrvaṃ sa śubhaṃ siṃhavikramaḥ // 12.5.356
tenājñayā dharmarājasyāgataṃ sa vimānakam / āruhya tridivaṃ prāyāccitraguptavacaḥ smaran // 12.5.357
tatra vyomasaritsnānajapavrataparāyaṇaḥ / dvitīyaṃ divasaṃ prāpa sa svarge bhoganiḥspṛhaḥ // 12.5.358
evaṃ krameṇa cāsādya svargaṃ tīvratapobalāt / ārādhya śaṃkaraṃ prāpa jñānaṃ nirdagdhakilbiṣaḥ // 12.5.359
tato 'sya nārakā dūtā na śekurmukhamīkṣitum / citragupto mamārjāghaṃ bhūrje tūṣṇīmabhūdyamaḥ // 12.5.360
itthaṃ cauro 'pi satprajñābalātsiddhimavāpa saḥ / siṃhavikrama ityeṣā prajñāpāramitoditā // 12.5.361
evaṃ cāruhya nautulyāṃ tarantyeva bhavāmbudhim / vatsa buddhoktadānādiṣaṭkapāramitāṃ budhāḥ // 12.5.362
iti tasminvane somaśūraṃ tasyānuśāsataḥ / bodhisattvapadasthasya vinītamatibhūpateḥ // 12.5.363
bhāskarastā niśamyaiva praśāmyandharmadeśanāḥ / saṃdhyārāgāttakāṣāyo viveśāstādrikaṃdaram // 12.5.364
tataḥ saṃdhyām upasthāya yathāvattatra tāṃ niśām / sa vinītamatī rājā somaśūraś ca ninyatuḥ // 12.5.365
anyedyuś ca kramāttasmai somaśūrāya śāsanam / sa vinītamatirbauddhaṃ sarahasyam upādiśat // 12.5.366
tataḥ sa somaśūrastam upāsīno guruṃ vane / tasthau samādhiniṣṭho 'tra vṛkṣamūle kṛtoṭajaḥ // 12.5.367
kramāc ca tau samaṃ tatra guruśiṣyāvubhāvapi / labdhayogamahāsiddhī parāṃ bodhimavāpatuḥ // 12.5.368
atrāntare sa kanakakalaśo matsarānnṛpaḥ / tenendukalaśenaitya tatkhaḍgāśvaprabhāvataḥ // 12.5.369
bhrātrā nirvāsitastasmādapyahicchattrarājyataḥ / yadvinītamatistasmai tadutkhātāya dattavān // 12.5.370
sa rājyavicyuto bhrāmyandvitrasvasacivānvitaḥ / tadvinītamateḥ prāpa daivādāśramakāsnanam // 12.5.371
tatra yāvat sa durvārakṣuttṛṣṇārto 'bhivāñchati / phalamūlāmbu tāvattanmāyayendreṇa kānanam // 12.5.372
dagdhvā mārūkṛtaṃ prāgvattaṃ vañcayitumicchatā / vinītamatimetādṛgadhvagātithyalobhataḥ // 12.5.373
so 'py akasmānmarūbhūtamātmāśramamavekṣya tam / vinītamatirudbhrānto babhrāmetas tataḥ kṣaṇam // 12.5.374
dadarśa taṃ ca kanakakalaśaṃ bhrāntamāgatam / kṣudhā kaṇṭhagataprāṇamatithiṃ sānugaṃ tataḥ // 12.5.375
upetya tādṛśaṃ taṃ ca vṛttāntaṃ paripṛcchya ca / ātitheyaḥ kṛtapraśno bodhisattvo jagāda saḥ // 12.5.376
araṇye 'sminnirātithye marubhūmitvamāgate / jīvitopāyam apy etaṃ kṣudhitāsnāṃ vadāmi vaḥ // 12.5.377
ito 'rdhakrośamātre 'tra patitvā khātake mṛtaḥ / mṛgas tiṣṭhati tanmāṃsaiḥ prāṇān rakṣata gacchata // 12.5.378
tathetyārte 'tithau tatra sānuge gantumudyate / sa vinītamatirbodhisattvaḥ pūrvaṃ tato yayau // 12.5.379
prāpya tatkhātakaṃ kṛtvā mṛgarūpaṃ ca yogataḥ / nikṣipya tatra cātmānaṃ so 'rthihetorjahāvasūn // 12.5.380
tataḥ śanaiste kanakakalaśādyāḥ sam āyayuḥ / khātaṃ taddadṛśuścātra taṃ vipannasthitaṃ mṛgam // 12.5.381
uddhṛtya tamathotpādya jvalanaṃ tṛṇakaṇṭakaiḥ / bhṛṣṭvā ca tasya māṃsāni te niḥśeṣāṇyabhakṣayan // 12.5.382
tāvac ca tasya bhārye dve bodhisattvasya vihvale / paśyantyāvāśramadhvaṃsamapaśyantau ca taṃ patim // 12.5.383
gatvā nāgasutārājasute tasmai tadūcatuḥ / somaśūrāya nibiḍāccalitāya samādhitaḥ // 12.5.384
so 'pi tatpraṇidhānena vijñāya guruceṣṭitam / śaśaṃsa gurupatnībhyāsṃ tābhyāṃ duḥkhapradāyyapi // 12.5.385
tābhyām eva samaṃ cāśu tatkhātanikaṭaṃ yayau / yatrātithibhyas tenātmā datto 'sya guruṇā tathā // 12.5.386
tatra te nāgatanayārājaputryau mṛgākṛtim / śṛṅgāsthimātraśeṣaṃ taṃ patiṃ dṛṣṭvānvaśocatām // 12.5.387
tacchṛṅgāsthīni cādāya svāśramāddārusaṃcayam / ānīyāgnipraveśaṃ te kurutaḥ sma pativrate // 12.5.388
tatas tatra sthitaḥ so 'pi jñātavṛttāntaduḥkhitaḥ / agnipraveśaṃ kanakakalaśaḥ sānugo vyadhāst // 12.5.389
evaṃgate somaśūro guruduḥkhāsaho 'tra saḥ / darbhasaṃstaramadhyāsta prāṇotkrāntividhitsayā // 12.5.390
tatkṣaṇaṃ ca tamāgatya sākṣādindro 'bhyabhāṣata / maivaṃ kṛthā mayā hyeṣa gurustava parīkṣataḥ // 12.5.391
asthibhasmāvaśeṣo 'pi jīvannutthāpito hy asau / siktvaivāmṛtavarṣeṇa sabhāryaḥ sātithirmayā // 12.5.392
itīndravacanaṃ śrutva taṃ praṇamyotthito mudā / gatvā sa vīkṣate somaśūro yāvat sa tadguruḥ // 12.5.393
bodhisattvaḥ punarjīvanvinītamatirutthitaḥ / bhāryābhyāṃ taiś ca kanakakalaśapramukhaiḥ saha // 12.5.394
tataḥ sa taṃ sapatnīkaṃ paralokāgataṃ gurum / mūrdhnāvandata vākpuṣpair ārcayaccakṣuṣā papau // 12.5.395
bhaktiprahveṣu kanakakalaśādiṣu teṣu ca / brahmaviṣṇumukhā devāḥ sarve tatrāyayus tataḥ // 12.5.396
sattvāttuṣṭāś ca te tasmai vinītamataye varān / divyānubhāvān pārārthyavṛtān dattvā tirodadhuḥ // 12.5.397
so 'pi tair uktavṛttāntair vinītamatiranvitaḥ / somaśūrādibhiḥ prāyāddivyamanyattapovanam // 12.5.398
evaṃ milantīha punarbhasmībhāvaṃ gatā api / kiṃ punastāta jīvantaḥ svacchandagatayo narāḥ // 12.5.399
tadalaṃ dehamutsṛjya vatsa vīro hy asi vraja / bhāvī mṛgāṅkadattena tavāvaśyaṃ samāgamaḥ // 12.5.400
ity etāṃ vṛddhatāpasyā mukhāc chrutvā kathām aham / jātāsthaḥ khaḍgahastas tāṃ natvā prasthitavāṃs tataḥ // 12.5.401
kramātprāpto 'ṭavīmetāmebhir labdho 'smi daivataḥ / upahāraṃ vicinvadbhiḥ śabaraiścaṇḍikākṛte // 12.5.402
vaṣṭabhya caitair ānītaḥ prayuddhe 'haṃ vraṇārditaḥ / śabarādhipaterasya pārśvaṃ māyābaṭoriha // 12.5.403
atra labdho mayā dvitramantriyukto bhavān prabho / tvatprasādāc ca jātā me nirvṛtiḥ svagṛhe yathā // 12.5.404
iti tena guṇākareṇa sakhyā nijavṛttāntamudīritaṃ niśamya / śabareśagṛhasthitaḥ sa bheje paritoṣaṃ paramaṃ mṛgāṅkadattaḥ // 12.5.405
samavekṣya ca tasya saṃgare tāṃ vraṇitasyocitapathyadehacaryām / ahani valati so 'parair vayasyaiḥ samam utthāya nijāhnikaṃ cakāra // 12.5.406
āsīc ca tatrātha guṇākaraṃ tam ullāghayan saṃprati tāny ahāni / śeṣān sakhīn prāptum asau śaśāṅkavatyāptaye cojjayinīṃ yiyāsuḥ // 12.5.407
atha rūḍhavraṇe svasthe jāte tasmin guṇākare / śubhe 'hani tam āpṛcchya suhṛdaṃ śabarādhipam // 12.6.1
sudūramanvagāyātaṃ kāryāya kṛtasaṃvidam / sakhyā durgapiśācena mātaṅgapatinā yutam // 12.6.2
māyābaṭuṃ sānucaraṃ sa śaśāṅkavatīkṛte / mṛgāṅkadattas tatpallyāḥ prāyādujjayinīṃ prati // 12.6.3
gacchaṃś ca sa śrutadhinā tadā vimalabuddhinā / guṇākareṇa ca samaṃ sahabhīmaparākramaḥ // 12.6.4
cinvannanyānsakhīṃstasyāṃ vindhyāṭavyāmathaikadā / sāmātyaḥ pathi suṣvāpa rātrau kvāpi tarostale // 12.6.5
akasmāc ca prabuddhaḥ sanyāvadutthāya vīkṣate / tāvattatra dadarśaikaṃ suptasthaṃ mānuṣaṃ param // 12.6.6
vivṛṇoti mukhaṃ yāvat tasya tāvat svamantriṇam / pratyabhijñātavān prāptaṃ vicitrakathasaṃjñakam // 12.6.7
so 'pi prabuddho dṛṣṭvaiva taṃ vicitrakathaḥ prabhum / mṛgāṅkadattaṃ sānandaṃ sādhurjagrāha pādayoḥ // 12.6.8
tenāpyāliṅgito 'kāṇḍadarśanotphullacakṣuṣā / tanmantribhiś ca taiḥ sarvaiḥ prabuddhair abhyanandyata // 12.6.9
athoktasvasvavṛttāntaiḥ pṛṣṭastair akhilaiḥ kramāt / sa vicitrakatho vaktuṃ svavṛttāntaṃ pracakrame // 12.6.10
tadā pārāvatākhyasya śāpād yuṣmāsv itas tataḥ / vibhraṣṭeṣv aham ekāki mohāt tatrābhramaṃ ciram // 12.6.11
dūrabhrānto 'paredyuś ca naṣṭasaṃjño 'hamāptavān / akasmādaṭavīprānte klānto divyaṃ mahatpuram // 12.6.12
tatra divyaḥ pumāneko divyanārīdvayānvitaḥ / māmāśvāsitavāndṛṣṭvā snapitaṃ śītalair jalaiḥ // 12.6.13
praveśya cāntaḥ prādānme yatnāddivyaṃ sa bhojanam / tato 'bhuṅkta svayaṃ nāryāvabhuñjātāṃ tato 'pi te // 12.6.14
bhukttottaraṃ ca tam ahaṃ viśrānto 'tra vyajijñapam / ko bhavān kiṃ ca mām evaṃ mumūrṣuṃ trātavān asi // 12.6.15
mayā hy avaśyaṃ tyaktavyaṃ śarīraṃ svaprabhuṃ vinā / ity uktvā varṇitas tasmai svavṛttānto 'khilo mayā // 12.6.16
tataś ca sa mahātmā māṃ prītimānevam abravīt / yakṣo 'hamete madbhārye tvaṃ ca prāpto 'dya me 'tithiḥ // 12.6.17
yathāśaktyatitheḥ pūjā dharmo hi gṛhamedhinām / mayārcito 'syataḥ kiṃ ca prāṇān kasmān mumukṣasi // 12.6.18
viyogo nāgaśāpena kaṃcitkālamayaṃ hi vaḥ / avaśyaṃ kṣīṇaśāpānāṃ yuṣmākaṃ syātsamāgamaḥ // 12.6.19
nirduḥkho nāma kaścātra saṃsāre bhadra jāyate / yakṣeṇāpi mayā duḥkhaṃ yaddṛṣṭaṃ vacmi tacchṛṇu // 12.6.20
astyasyā vasudhāvadhvā maulimaṇḍanamālikā / trigartā nāma nagarī sumanoguṇagumphitā // 12.6.21
tasyāṃ dvijayuvā ko'pi pavitradhara ityabhūt / dhanair daridraḥ svajanair adaridraḥ kulādibhiḥ // 12.6.22
sa vasañ śrīmatāṃ madhye dvijo mānī vyacintayat / eṣām arthavatāṃ madhye vṛtthastho 'pi na bhāmy aham // 12.6.23
ekaḥ satkāvyaśabdānām iva śabdo nirarthakaḥ / manasvī ca na śaknomi sevāṃ nāpi pratigraham // 12.6.24
tadgatvā kva cidekānte yakṣiṇīṃ sādhayāmy aham / asti mantropadeśo hi tatra me guruvakrataḥ // 12.6.25
iti saṃkalpya vidhivadgatvāraṇyāya yakṣiṇīm / bhāryātve sādhayām āsa sa pavitradharo dvijaḥ // 12.6.26
siddhayā ca tayā yuktaḥ saudāminyabhidhānayā / tasthau ghorahimottīrṇo viṭapīva madhuśriyā // 12.6.27
ekadā taṃ sutotpattiṃ vinā duḥkhitacetasam / dṛṣṭvā sā yakṣiṇī bhāryā pavitradharam abravīt // 12.6.28
māryaputra kṛthāścintāṃ sūnurūtpadyate hi nau / imaṃ ca śṛṇu vṛttāntamatrāhaṃ kathayāmi te // 12.6.29
asti dakṣiṇadikprānte prāvṛṣo janmabhūriva / pihitārkā ghanaśyāmā tamālavanavīthikā // 12.6.30
tasyāṃ pṛthūdaro nāma yakṣo vasati viśrutaḥ / tasyāhamiyamekaiva nāmnā saudāminī sutā // 12.6.31
sā snehāttena pitrāhaṃ nīyamānā kulādriṣu / teṣu teṣu sadākrīḍaṃ divyopavanabhūmiṣu // 12.6.32
ekadā ca samaṃ sakhyā krīḍantī kapiśabhruvā / adrākṣamaṭṭahāsākhyaṃ kailāse yakṣaputrakam // 12.6.33
so 'pi māṃ sakhimadhyastho dṛṣṭavānatha tatkṣaṇam / jātāvāvāṃ kilānyonyarūpākṛṣṭavilocanau // 12.6.34
taddṛṣṭvā tulyasaṃyogamavetyāhūya cātra tam / sadyo 'ṣṭahāsaṃ tātena vivāho nau viniścitaḥ // 12.6.35
sthāpite lagnadivase tāte māmanayadgṛham / aṭṭahāso 'pi muditaḥ samitraḥ svagṛhānagāt // 12.6.36
anyedyuś ca viṣaṇṇeva kapiśabhrūḥ sakhī mama / āgātsamīpaṃ pṛṣṭā ca kṛcchrādevam abhāṣata // 12.6.37
anākhyeyamapīdaṃ te kathayāmyapriyaṃ sakhi / adyāyāntyā mayā dṛṣṭaḥ so 'ṭṭahāso varastava // 12.6.38
citrasthalākhye himavatsānūdyāne tvadutsukaḥ / vinodayadbhiḥ sakhibhiḥ krīḍayā yakṣarāṭ kṛtaḥ // 12.6.39
bhrātā dīptaśikhas tasya tatputr onaḍakūbaraḥ / kalpitastaiḥ svayaṃ te ca tasya sācivyamāśrayan // 12.6.40
evaṃ kṛtavinodaṃ taṃ vayasyais tvatpriyaṃ tadā / vyomnā yadṛcchayās gacchann apaśyan naḍakūbaraḥ // 12.6.41
sa tamāhūya saṃkruddho dhanādhipasuto 'śapat / bhṛtyo bhūtvā prabhorlīlāmabhivāñchasi yattataḥ // 12.6.42
durmate bhava martyastvamūrdhvamicchannadho vraja / ity uktastena vignastaṃ so 'ṭṭahāso vyajijñapat // 12.6.43
autsukyaṃ nudatā deva mūrkheṇedaṃ mayā kṛtam / nādhikārābhimānena tatkṣamāṃ kuru me prabho // 12.6.44
ityārtaṃ tadvacaḥ śrutvā praṇidhānāttathaiva tat / buddhvā śāpāntahetostaṃ so 'bravīnnaḍakūbaraḥ // 12.6.45
yasyāṃ tvamutsukastasyāṃ yakṣiṇyāṃ mānuṣo bhavan / janayitvānujaṃ dīptaśikhamevaitamātmajam // 12.6.46
śāpādvimuktaḥ svapadaṃ tayā patnyā sahāpsyasi / bhrātā tu te suto bhūtvā kṛtvā rājyamasau bhuvi // 12.6.47
śāponmokṣyata ity ukte tena vitteśasūnunā / so 'ṭṭahāsastirobhūtaḥ kvāpi śāpaprabhāvataḥ // 12.6.48
taddṛṣṭvāhamihāyātā pārśvaṃ te sakhi duḥkhitā / ity uktāhaṃ tayā sakhyā duḥkhātkām apy agāṃ daśām // 12.6.49
ātmānamanuśocyātha gatvā pitrornivedya tat / anaiṣaṃ tamahaṃ kālaṃ punaḥ saṃgamavāñchayā // 12.6.50
so 'ṭṭahāsastvamutpannaḥ sā cāhaṃ militāvubhau / adyehāvāṃ tad evaṃ nau janitaivācirātsutaḥ // 12.6.51
evaṃ tayokte jñāninyā saudāminyā praharṣavān / abhūdutpannaputrāsthaḥ sa pavitradharo dvijaḥ // 12.6.52
kālena tasya yakṣiṇyāṃ tasyāṃ sūnurajāyata / gṛhaṃ cittaṃ ca jātena tayor yena prakāśitam // 12.6.53
dṛṣṭvā ca tasya putrasya sa pavitradharo mukham / saṃpede so 'ṭṭahāso 'tra yakṣo divyākṛtiḥ kṣaṇāt // 12.6.54
uvāca yakṣiṇīṃ caitā priye śāpo gataḥ sa nau / jātaḥ saiṣo 'ṭṭahāso 'hamehi yāvo nijāṃ gatim // 12.6.55
ity uktavantaṃ taṃ bhāryā sāvādīcchiśureva te / bhrātā śāpātsutībhūtā kathaṃ syāditi cintyatām // 12.6.56
tac chrutvā dhyānato 'vekṣya so 'ṭṭahāso jagāda tām / devadarśana ityasti brāhmaṇo 'syāṃ puri priye // 12.6.57
pañcāgnes tasya cānyau dvāvadhikaṃ jvalataḥ kṣudhā / jaṭharāgnī sabhāryasya daridrasya prajādhanaiḥ // 12.6.58
dhanaputrārthinaṃ taṃ ca tapasi sthitamekadā / ārādhayantaṃ bhagavānagniḥ svapne samādiśat // 12.6.59
auraso nāsti putras te kṛtrimastu bhaviṣyati / tadvaśādeva ca brahmandāridryaṃ te nivartsyati // 12.6.60
ityagnyādeśato viprastatpratīkṣo 'dya saṃsthitaḥ / tasmai śiśurayaṃ deyo bhavitavyamidaṃ hi tat // 12.6.61
ity uktvā tāṃ priyāṃ svarṇapūrṇakumbhopari sthitam / kṛtvā ca taṃ galābaddhadivyaratnasrajaṃ śiśum // 12.6.62
kṣiptvā tasya gṛhe rātrau prasuptasya dvijanmanaḥ / sabhāryaya sabhāryaḥ svāṃ so 'ṭṭahāso yayau gatim // 12.6.63
so 'pi prabudhya vipro 'tra visphuradratnatārakam / apaśyadbālacandraṃ taṃ sabhāryo devadarśanaḥ // 12.6.64
kimetaditi vismitya hemakumbhaṃ vilokya tam / sa svapnādeśamāgneyaṃ sasmāra ca nananda ca // 12.6.65
jagrāha bālakaṃ taṃ ca putraṃ vidhisamarpitam / dhanaṃ ca tatprabhāte ca vidadhe sa mahotsavam // 12.6.66
ekādaśe ca divase taya putrasya tatra saḥ / bālasya svocitaṃ nāma śrīdarśana iti vyadhāt // 12.6.67
tato mahādhano bhūtvā tasthau kratvādikāḥ kriyāḥ / kurvan bhogāṃś ca bhuñjānaḥ sa vipro devadarśanaḥ // 12.6.68
so 'pi śrīdarśanas tatra vṛddhiṃ prāptaḥ pitur gṛhe / prakarṣaṃ vedavidyāsu prāpāstreṣu ca vīryavān // 12.6.69
kālena yauvanasthasya sa pitā devadarśanaḥ / tīrthayātrāgatas tasya prayāge praśamaṃ yayau // 12.6.70
tadbuddhvā tasya māstāpi praviṣṭāgniṃ tataś ca saḥ / vyadhācchrīdarśanaḥ śocaṃstayoḥ śāstroditāḥ kriyāḥ // 12.6.71
śanaiś ca sa tanūbhūtaśoko 'kṛtaparigrahaḥ / dyūtakrīḍāprasakto 'bhūddaivātprājño 'py abāndhavaḥ // 12.6.72
acireṇa ca kālena tasya kṣīṇārthasaṃpadaḥ / tena durvyasanenāsīdbhojane 'pi kadarthanā // 12.6.73
ekadā dyūtaśālāyāṃ nirāhārasthitaṃ try aham / aśaknuvantaṃ nirgantuṃ lajjayānucitāmbaram // 12.6.74
anyair dattamabhuñjānaṃ duḥkhitaṃ kitavaḥ sakhā / kaścinmukharako nāma taṃ śrīdarśanam abhyadhāt // 12.6.75
kiṃ muhyasīd dṛg evedaṃ dyūtavyasanapātakam / aśrīkaṭākṣapātāḥ kimakṣā na viditāstava // 12.6.76
bāhū prāvaraṇaṃ śayyā pāṃsavaścatvaraṃ gṛham / bhāryā vidhvastatā dhātrā kitavasya hi nirmitam // 12.6.77
kiṃ tan na bhuṅkṣe vidvān apy ātmānaṃ kim upekṣase / jīvan hi dhīro 'bhimataṃ kiṃ nāma na yadāpnuyāt // 12.6.78
tathā ca citrām atraitāṃ bhūnandanakathāṃ śṛṇu / astīhābharaṇaṃ bhūmeḥ kaśmīrā iti maṇḍalam // 12.6.79
dṛśyabhogaṃ vidhāyaikaṃ tridivaṃ sukṛtāṃ kṛte / bhogyabhogaṃ vidhātā yaddvitīyam iva nirmame // 12.6.80
ahamatrādhikā nāhamityanyonyamiverṣyayā / praviṣṭābhyāṃ śritaṃ dvābhyāṃ sarasvatyā śriyā ca yat // 12.6.81
dharmadruhaḥ praveśo tra kalermā bhūditīva yat / svadehapariveṣeṇa rakṣyate tuhinādriṇā // 12.6.82
devatīrthamayāddūramito yāhīti kalmaṣam / vīcihastair nudantyeva bhūṣitaṃ yadvitastayā // 12.6.83
yasminsitasudhādhautāstuṅgāḥ prāsādapaṅktayaḥ / kurvantyāsannahimavatpādaśailāvalībhramam // 12.6.84
tasmin varṇāśramaguruḥ prajānandanacandramāḥ / abhūd vidyāgamabudho nāmnās bhūnandano nṛpaḥ // 12.6.85
nakharājiniyukteṣu vireje yasya vikramaḥ / kāminīkucayugmeṣu maṇḍaleṣu ca vidviṣām // 12.6.86
yasya nītimato 'py āsan prajāḥ śaśvadanītayaḥ / kṛṣṇaikāsaktacittasyāpy akṛṣṇataramānasāḥ // 12.6.87
sa jātu rājā dvādaśyāṃ vidhivatpūjitācyutaḥ / svapne kām apy upāyātāmapaśyaddaityakanyakām // 12.6.88
tayā saṃprāpya saṃyogaṃ prabuddho na dadarśa tām / vyaktaṃ dadarśa saṃbhogacihnamaṅge tu vismitaḥ // 12.6.89
nāyaṃ svapnaḥ sphuṭo hyeṣa saṃbhogastarkayāmy aham / vipralabdhastayā nūnaṃ nāryā kim apidivyayā // 12.6.90
ityavetya ca taccittas tathābhūdvirahāturaḥ / yathā sa rājakāryāṇi jahau sarvāṇy api kramāt // 12.6.91
apaśyan prāptyupāyaṃ ca tasyāḥ so 'cintayan nṛpaḥ / hareḥ prasādāt so 'bhūn me tathā tatsaṃgamakṣaṇaḥ // 12.6.92
ārādhayāmi tatprāptyai gatvaikānte tam eva tat / rājyapāśaṃ vimucyemaṃ hā tadvirahanīrasam // 12.6.93
iti saṃkalpya saṃbodhya sacivānanujāya saḥ / sunandanābhidhānāya rājyaṃ bhūnandano dadau // 12.6.94
tyaktarājyaś ca sa yayau pādanyāsodbhavaṃ hareḥ / tīrthaṃ kramasaro nāma trivikramakṛtaṃ purā // 12.6.95
yadadhyāsitam abhyarṇaparvatāgraniveśibhiḥ / śṛṅgākārais tribhir devair brahmaviṣṇumaheśvaraiḥ // 12.6.96
yena viṣṇupadenānyā kāśmīreṣu surāpagā / sṛṣṭā viṣuvatī nāma vitastā matsarādiva // 12.6.97
tatrāsītsa tapaḥ kurvanrājānyarasaniḥspṛhaḥ / klāmyannavyarasākāṅkṣī nidāgha iva cātakaḥ // 12.6.98
vyatītadvādaśābde ca tasmiṃs tatra tapaḥsthite / agāttena pathā ko'pi tapasvī jñānināṃ varaḥ // 12.6.99
piṅgalāgrajaṭaścīravāsāḥ śiṣyagaṇānvitaḥ / tattīrthaśailaśikharādavatīrṇa iveśvaraḥ // 12.6.100
sa taṃ dṛṣṭvaiva rājānaṃ jātaprītirupetya ca / prahvaḥ pṛṣṭvā ca vṛttāntaṃ dhyātvā kṣaṇamivābravīt // 12.6.101
rājansā daityakanyā te priyā pāstālavāsinī / tadāśvasihi tasyāstvāmantikaṃ prāpayāmy aham // 12.6.102
ahaṃ hi dākṣiṇātyasya yajñasaṃjñasya yajvanaḥ / putro bhūtivasur nāma brāhmaṇo yogināṃ guruḥ // 12.6.103
so 'haṃ saṃkramitajñānaḥ pitrā pātālaśāstrataḥ / śikṣitvā haṭakeśānamantratantravidhikramam // 12.6.104
gatvā śrīparvate 'kārṣaṃ tryambakārādhanaṃ tapaḥ / tena tuṣṭo 'tha māṃ tatra sākṣādityādiśacchivaḥ // 12.6.105
gaccha daityāṅganāyukto bhuktvā bhogānrasātale / mām upaiṣyasyupāyaṃ ca tatprāptau śṛṇu vacmi te // 12.6.106
santi bhūyāṃsi pātālavivarāṇyatra bhūtale / prakāśaṃ tv asti kaśmīreṣv ekaṃ mayakṛtaṃ mahat // 12.6.107
yena praveśya guptāsu dānavodyānabhūmiṣu / uṣā bāṇasutā kāsntamaniruddhaṃ vyanodayat // 12.6.108
pradyumnaś ca tadā putraṃ rakṣituṃ taṃ vyadhatta yat / prakaṭaṃ giriśṛṅgeṇa prakalpya dvāramekataḥ // 12.6.109
taddvārarakṣāhetoś ca yatra durgāṃ nyaveśayat / ārādhya sa stutiśataḥ śārikānām adhāriṇīm // 12.6.110
yena pradyumnaśikharaṃ śārikākūṭamityapi / nāmadvayena tattatra sthānamadyābhidhīyate // 12.6.111
gaccha tena bilāgreṇa praviśyānucaraiḥ saha / pātālaṃ matprasādāc ca siddhiste 'tra bhaviṣyati // 12.6.112
ity uktvāntarhite deve tatprasādaprabhāvataḥ / utpannākhilavijñānaḥ kaśmīrānāgato 'smyamūn // 12.6.113
tad asmābhiḥ samaṃ rājañ śārikākūṭam ehi tat / yāvad iṣṭāṅganāpārśvaṃ pātālaṃ tvāṃ nayāmy aham // 12.6.114
evam uktavatā tena tathesi sa tapasvinā / samaṃ tacchārikākūṭaṃ yayau bhūnandano nṛpaḥ // 12.6.115
tatra snātvā vitastāyāmarcayitvā vināyakam / saṃpūjya śārikāṃ devīṃ digbandhādipuraḥ saram // 12.6.116
vidhivatsarṣapakṣepāddharānugrahaśālinā / mahātapasvinā tena vivare prakaṭīkṛte // 12.6.117
praviśya tenaiva samaṃ saśiṣyeṇa sa bhūpatiḥ / jagāma pātālapathaṃ pañcāhāni divāniśam // 12.6.118
ṣaṣṭhe 'hni sarve 'pyuttīrya gaṅgāṃ pātālavāhinīm / bhūmau rajatamayyāṃ te divyamaikṣanta kānanam // 12.6.119
sthalapraphullasauvarṇakamalāmodavāsitam / udyatpravālakarpūracandanāgurupādapam // 12.6.120
tanmadhye sumahābhogaṃ ratnasopānasundaram / sauvarṇabhitti māṇikyastambhasaṃbhārabhāsuram // 12.6.121
candrakāntaśilābaddhaviśālāmalasārakam / prahṛṣṭā dadṛśuḥ prāṃśu śaivamāyatanaṃ ca te // 12.6.122
tataś ca sa tapasvī tānsvaśiṣyāṃstaṃ ca bhūpatim / bhūnandanaṃ jñānivaro jātāścaryānabhāṣata // 12.6.123
ayaṃ sa devaḥ pātālanilayo hāṭakeśvaraḥ / gīyate triṣu lokeṣu tadasau pūjyatāmiti // 12.6.124
tataḥ sarve 'pi te taistaiḥ puṣpaiḥ pātālasaṃbhavaiḥ / tadgaṅgāmbhaḥplutāḥ śaṃbhuṃ pūjayāmāsuratra tam // 12.6.125
tatpūjākṣaṇaviśrāntā gatvā prāpustataś ca te / patatpakvaphalaṃ divyam ekaṃ jambumahādrumam // 12.6.126
taṃ prekṣya sa tapasvī tānavocanna phalāni vaḥ / bhakṣyāṇyetasya vighnaṃ hi bhuktānyetāni kurvate // 12.6.127
tac chrutvāpi cakhādaikastacchiṣyastatphalaṃ kṣudhā / khāditvaiva ca saṃpede niśceṣṭaḥ sthāvarākṛtiḥ // 12.6.128
tatas taddarśanatrāsaparityaktaphalaspṛhaiḥ / sa tapasvī sahānyaistaiḥ śiṣyair bhūnandanānvitaḥ // 12.6.129
krośamātramatikramya hemaprākāramucchritam / sadratnaracitadvāramatrāvasthitamaikṣata // 12.6.130
taddvārapārśvayor lohamayāṅgāvubhayor ubhau / praveśarodhinau meṣau dṛṣṭvā śṛṅgaprahāriṇau // 12.6.131
hatvā sapadi daṇḍena nyastamanttreṇa mūrdhani / vidrāvayām āsa sa tau kvāpi vajrahatāviva // 12.6.132
tataḥ sa tena dvāreṇas tacchiṣyāś ca nṛpaś ca saḥ / praviśya dadṛśur divyān hemaratnamayān gṛhān // 12.6.133
dvāri dvāri ca teṣāṃ te dantadaṣṭādharotkaṭān / gṛhītalohamusalānapaśyandvārarakṣiṇaḥ // 12.6.134
tataś copāviśan sarve tatraikasya varos tale / sa tapasvī tu duṣṭaghnīm abadhnād yogadhāraṇām // 12.6.135
taddhāraṇāprabhāveṇa raudrās te dvārarakṣakāḥ / sarve 'pi sarvadvārebhyaḥ palāyyādarśanaṃ yayuḥ // 12.6.136
kṣaṇāc ca tebhyo dvārebhyo divyābharaṇavāsasaḥ / daityakanyāparīvāravāranāryo viniryayuḥ // 12.6.137
tāḥ pṛthakpṛthagabhyetya tānsarvānā tapasvinaḥ / praveśāyārthayāmāsuryathāsvaṃ svāminīgirā // 12.6.138
antaḥpraviṣṭair yuṣmābhir nollaṅghyaṃ svapriyāvacaḥ / iti tānaparānuktvā sa tapasvī kṛtī tataḥ // 12.6.139
katibhiś ca samaṃ tābhiḥ praviśya varamandiram / ekāṃ prāpottamāṃ daityakanyāṃ bhogāṃś ca vāñchitān // 12.6.140
anye 'py ekaikaśo 'nyābhis tābhis te divyaveśmasu / praveśitā yayur daityasutāsaṃbhogapātratām // 12.6.141
rājā bhūnandanaḥ so 'pi nīto 'bhūdekayā tadā / praśrayānatayā tatra bahirmaṇimayaṃ gṛham // 12.6.142
parīvāravarastrīṇāṃ pratibimbaiḥ samantataḥ / sajīvacitravinyāsam iva yadratnabhittiṣu // 12.6.143
yatsuślakṣṇamahānīlamayabhūbhaganirmitam / divaḥ pṛṣṭhamivārūḍhaṃ vimānavijigīṣayā // 12.6.144
madākulalasadrāmaṃ hṛdyapradyumnavibhramam / yadacyutaprabhāvāḍhyaṃ vṛṣṇīnām iva ketanam // 12.6.145
bālātapasahaṃ puṣpam apiyatra na yoṣitām / vapuṣaḥ sukumāratve prāpnuyādupamānatām // 12.6.146
tatra praviṣṭaḥ so 'paśyaddivyasaṃgītanādini / rājā prāksvamadṛṣṭāṃ tāṃ kāntāmasurakanyakām // 12.6.147
yasyāsḥ prakāśite kāntyā pātāle 'rkādivarjite / ratnādyālokanirmāṇaṃ punaruktaṃ prajāpateḥ // 12.6.148
tāṃ sa paśyannanirvācyarūpāṃ harṣāśruṇā nṛpaḥ / anyāvalokanamalaṃ cakṣuṣordhautavāniva // 12.6.149
sāpi taṃ vīkṣya rājendraṃ khyāpyamānāligītibhiḥ / bālā kumudinī nāma kam apipramadaṃ dadhau // 12.6.150
utthāya pāṇāvādāya kleśito 'si mayeti ca / bruvatī sādarā sā tam upāveśayadāsane // 12.6.151
kaṇamātraṃ ca viśrāntaṃ snātaṃ vastrādyalaṃkṛtam / sā nināya tamudyānamāpānāyāsurāṅganā // 12.6.152
tatra tīratarūllambiśavaraktavasāsavaiḥ / pūrṇāyāḥ sā taṭe vāpyāstena sākam upāviśat // 12.6.153
tadvasāsavapūrṇaṃ ca pātraṃ tasmai nṛpāya sā / dadau pānāya sa ca tan na jagrāha jugupsitam // 12.6.154
na te kṣemaṃ bhavedetadasmatpānaṃ niṣedhataḥ / iti nirbandhatastāṃ ca bruvāṇāṃ so 'bravīnnṛpaḥ // 12.6.155
apeyaṃ niścitaṃ naiva pāsyāmyetadyadastviti / tataḥ sā tasya tanmūrdhni pātraṃ kṣiptvānyato yayau // 12.6.156
sa ca kūṇitanetrāsyo rājānyasyāṃ jalāntare / tacceṭikābhir ādāya dīrghikāyāṃ nicikṣipe // 12.6.157
kṣipta eva ca tatkālaṃ tasmin pūrvatapovane / tīrthe kramasarasy eva prāptam ātmānam aikṣata // 12.6.158
paśyaṃś ca sa himaṃ tatra hasantam iva taṃ nagam / viṣaṇṇavismitodbhrānto vañcitaḥ sa vyacintayat // 12.6.159
kva taddaityasutodyānaṃ kvāyaṃ kramasaro giriḥ / aho kim idamāścaryaṃ kiṃ māyā kiṃ matibhramaḥ // 12.6.160
kimanyadvā dhruvaṃ tasya yanmayollaṅghitaṃ vacaḥ / tapasvivākyaṃ śrutvāpi tasyedaṃ me vijṛmbhitam // 12.6.161
na ca tanninditaṃ pānaṃ sā mamaiva parīkṣiṇī / mūrdhni cyutena yattena divyamāyāti saurabham // 12.6.162
tatsarvathā hy abhavyānāṃ kṛtaḥ kleśo mahānapi / na phalāya vidhisteṣu tathā vāmo hi vartate // 12.6.163
ityevaṃ cintayannetya bhṛṅgair bhūnandano 'tra saḥ / aveṣṭyatāsurasutāpānasiktāṅgagandhataḥ // 12.6.164
kaṣṭamiṣṭaphalo mā bhūjjāto 'niṣṭaphalastu me / parikleśo 'lpasattvasya vetālotthāpanaṃ yathā // 12.6.165
iti tair daśyamānaś ca bhṛṅgaiḥ sa vimṛśaṃstadā / jātodvego matiṃ cakre dehatyāgāya bhūpatiḥ // 12.6.166
tāvac ca tena mārgeṇa ko'pi daivātsamāgataḥ / muniputraḥ kṣitipatiṃ tathābhūtaṃ dadarśa tam // 12.6.167
so 'bhyupetya nivāryāśu bhramarān karuṇārdradhīḥ / ṛṣiḥ pṛṣṭvā ca vṛttāntaṃ nṛpam etam abhāṣata // 12.6.168
rājanyāvadayaṃ dehastāvadduḥkhakṣayaḥ kutaḥ / tadanudvegataḥ sādhyaḥ puruṣārthaḥ sadā budhaiḥ // 12.6.169
yāvac ca nācyuteśānaviriñciṣvekatāmatiḥ / bhedopāsanajāstāvadbhaṅgurā eva siddhayaḥ // 12.6.170
tadabhedadhiyā dhyāyan brahmaviṣṇumaheśvarān / dhair yeṇa dvādaśānyāni varṣāṇīha tapaḥ kuru // 12.6.171
tataḥ prāpsyasi kāntāṃ tāmante siddhiṃ ca śāsvatīm / dehas tu tāvat siddhas te paśyāyaṃ divyasaurabhaḥ // 12.6.172
samattraṃ ca gṛhāṇedaṃ mama kṛṣṇamṛgājinam / kṛtāvaguṇṭhano yena bhramarairnahi bādhyase // 12.6.173
ity uktvājinamantrau sa tasmai dattvā muniryayau / tathetyāttadhṛtiḥ so 'pi tīrthe tatrāvasannṛpaḥ // 12.6.174
dvādaśābdoṣitaṃ taṃ ca tapasārādhiteśvaram / bhūpaṃ kumudinī daityakanyā sā svayamabhyagāt // 12.6.175
tayā sākaṃ sa pātālaṃ gatvā dayitayā ciram / rājā bhūnandano bhogān bhuñjānaḥ siddhim āptavān // 12.6.176
ityanudvegaśīlā ye bhavyā dhairyāvalambinaḥ / dūrabhraṣṭāmapi nijāṃ bhūmiṃ saṃprāpnuvanti te // 12.6.177
tvaṃ ceha bhāvikalyāṇaḥ śrīdarśana sulakṣaṇaḥ / tadāhāraṃ vinātmānaṃ kimudvegādupekṣase // 12.6.178
ityukto dyūtaśālāntaḥ sakhyā mukharakeṇa saḥ / tena śrīdarśano rātrau nirāhāro jagāda tam // 12.6.179
yathāttha tvaṃ kulīnaḥ san kiṃ tv asyāṃ puri lajjayā / nirgantuṃ na bahiḥ śaknomīdṛśo dyūtadurgataḥ // 12.6.180
tadasyāmeva cedrātrau videśe gamanaṃ kvacit / na niṣedhasi me miśra tadāhāraṃ karomyaham // 12.6.181
tacchrutvaiva tathetyuktvā tasmai mukharako 'tha saḥ / ānīya bhojanaṃ prādātso 'pi tadbubhuje tadā // 12.6.182
bhuktvaiva ca sa tenaiva saha śrīdarśanastataḥ / prāyātsnehānuyātena sakhyā deśāntaraṃ prati // 12.6.183
gacchantaṃ cātra taṃ mārge yakṣau daivādapaśyatām / yadṛcchayāgatau vyomnā jananījanakau niśi // 12.6.184
saudāminyaṭṭahāsau tau yābhyāṃ viprasya veśmani / sa devadarśanasyātra jātamātro nyadhīyata // 12.6.185
tau vijñāya tamāpannaṃ dyūtavyasananirdhanam / videśaprasthitaṃ snehādadṛśyāvūcaturdivaḥ // 12.6.186
bhoḥ śrīdarśana mātrā te devadarśanabhāryayā / bhūmāvābharaṇānyantaḥ sthāpitāni svavāsake // 12.6.187
tāni gatvā gṛhītvā tvaṃ niścintaṃ mālavaṃ vraja / ūrjitaśrīrhi tatrāsti śrīsena iti bhūpatiḥ // 12.6.188
sa ca dyūtavipatkliṣṭaḥ kumāratve bhṛśaṃ yataḥ / atastena kṛtaḥ sphītaḥ kitavānāṃ mahāmaṭhaḥ // 12.6.189
labhante kitavāstatra vasanto 'bhīṣṭabhojanam / tadvatsa tatra gaccha tvaṃ bhadraṃ tava bhaviṣyati // 12.6.190
iti vācaṃ divaḥ śrutvā gatvā śrīdarśano gṛham / bhuvaḥ khātātsamiśrastānyādattābharaṇāni saḥ // 12.6.191
tato hṛṣṭaḥ samaṃ tena sakhyā mukharakeṇa saḥ / devatānugrahaṃ matvā pratasthe mālavaṃ prati // 12.6.192
gatvā sudūramadhvānaṃ tayā rātryā dinena ca / sāyaṃ sa bahusasyākhyaṃ grāmaṃ tena sahāptavān // 12.6.193
śrāntaśca tasya grāmasya nātidūre suhṛtsakhaḥ / upāviśatta āgasya tīre vimalapāthasaḥ // 12.6.194
tatra tasmin kṣaṇaṃ dhautapāde pītāmbhasi sthite / kāpy ananyasamā rūpe kanyā toyārtham āyayau // 12.6.195
nīlotpalasavarṇāṅgalekhā ratirivaikikā / haradagdhasya kāmasya dhūmena śyāmalīkṛtā // 12.6.196
sā taṃ śrīdarśanaṃ dṛṣṭvā premanirbharayā dṛśā / upetya darśanaprītaṃ savayasyamabhāṣata // 12.6.197
kutrāgatau mahābhāgau yuvāmiha vipattaye / kimajñānājjvalatyagnau patitau sthaḥ pataṅgavat // 12.6.198
etacchrutvā sa saṃbhrāntaḥ kanyāṃ mukharako 'tra tām / papraccha kā tvaṃ kiṃ caitattvayoktaṃ kathyatām iti // 12.6.199
tato 'bravītsā saṃkṣepādvacmyetacchṛṇutaṃ yuvām / astyagrahāraḥ sumahānsughoṣo nāma viśrutaḥ // 12.6.200
tatrābhūtpadmagarbhākhyo brāhmaṇo vedavittamaḥ / tasyottamakulā bhāryā nāmnā śaśikalābhavat // 12.6.201
tasyāṃ ca tasyāpatye dve jāte āstāṃ sujanmanaḥ / suto mukharako nāma padmiṣṭheti sutāpy aham // 12.6.202
sa me mukharako bhrātā dyūtavyasanaviplutaḥ / bālye 'pi nirgatya gṛhātkvāpi deśāntaraṃ gataḥ // 12.6.203
tena śokena paścatvaṃ gatāyāṃ mama mātari / matpitobhayaduḥkhārtastyaktavānsa gṛhasthitim // 12.6.204
ekākī ca gṛhītvā māṃ taṃ gaveṣayituṃ sutam / bhrāmyagnitastataḥ prāpadimaṃ grāmaṃ vidhervaśāt // 12.6.205
iha cāsti mahān grāme cauraś cauracamūpatiḥ / vasubhūtir iti khyāto brāhmaṇo nāmamātrataḥ // 12.6.206
teneha prāpya pāpena sabhṛtyena piturmama / tasya prāṇāḥ suvarṇaṃ ca śarīrāntargataṃ hṛtam // 12.6.207
ahaṃ ca tena nītvaiva gṛhaṃ bandīkṛtā satī / subhūtināmne putrāya pradātuṃ parikalpitā // 12.6.208
sa cāsya putro muṣituṃ sārthaṃ kvāpi gataḥ sthitaḥ / nāyātyadyāpi matpuṇyaiḥ pramāṇaṃ me 'dhunā vidhiḥ // 12.6.209
tadeṣa cauro dṛṣṭvā vāṃ kuryādatyāhitaṃ dhruvam / vimucyethe yathaitasmādupāyaṃ kurutaṃ tathā // 12.6.210
evam uktavatīṃ jātapratyabhijñastadaiva tām / kanyāṃ kaṇṭhe samālambya rudanmukharako 'bravīt // 12.6.211
hā padmiṣṭhe sa eṣo 'haṃ bhrātā mukharakastava / bandhudrohī bhaginike mandabhāgyo hato 'smi hā // 12.6.212
tac chrutvā sāpi padmiṣṭhā vignā dṛṣṭe 'graje tathā / kṛpayevākhilair duḥkhaiḥ parivavre javādyathā // 12.6.213
tatas tau pitarāvārtyā śocantau bhrātarāvubhau / śrīdarśanaḥ samāśvāsya kālocitam abhāṣata // 12.6.214
śokasyāvasaro nāyaṃ rakṣyo hy ātmaiva sāṃpratam / tyaktvāpyarthaṃ tataḥ kāryā caurasyāsya pratikriyā // 12.6.215
evaṃ śrīdarśanenokte duḥkhaṃ saṃhṛtya dhair yataḥ / kartavyasaṃvidaṃ cakruste trayo 'pi parasparam // 12.6.216
tataḥ śrīdarśano māndyaṃ vidhāyāsīnnipatya saḥ / tīre tasya taḍāgasya kṛśaḥ pūrvair abhojanaiḥ // 12.6.217
pādau tasya gṛhītvā ca tasthau mukharako rudan / padmiṣṭhā ca yayau tasya pārśvaṃ caurapaterdrutam // 12.6.218
abravīc ca taḍāgānte mandaḥ ko 'pyāgataḥ sthitaḥ / pānthas tasya dvitīyaś ca tatrāste paricārakaḥ // 12.6.219
tac chrutvaiva sa cauro 'tra bhṛtyāṃścaurānvisṛṣṭavān / te gatvā tau tathārūpau dṛṣṭvā mukharakaṃ tayoḥ // 12.6.220
apṛcchannasya kiṃ bhadra kṛte rodiṣi yadbhṛśam / etac chrutvā kṛtārtistāṃścaurānmukharako 'bravīt // 12.6.221
agrajo brāhmaṇo 'yaṃ me tīrthayātrāpravāsataḥ / rogākrāntaḥ śanair bhrāmyanniha prāpto 'dya matsakhaḥ // 12.6.222
prāpta eva ca niśceṣṭībhūto māmayamuktavān / uttiṣṭha vatsa me darbhasaṃstaraṃ kuru satvaram // 12.6.223
brāhmaṇaṃ kaṃcidasmāc ca grāmādguṇinamānaya / tasmai dadāmi sarvasvaṃ nādya jīvāmyahaṃ niśi // 12.6.224
ity ukto 'hamaneneha videśe 'staṃ gate ravau / kartavyamūḍho duḥkhārto rodanaṃ śaraṇaṃ śritaḥ // 12.6.225
tadyūyaṃ brāhmaṇaṃ kaṃcidasyānayata jīvataḥ / yāvaddadātyayaṃ tasmai svahastena yadasti nau // 12.6.226
eṣa hy adya dhruvaṃ rātrau nabhaviṣyatyahaṃ ca tat / duḥkhaṃ soḍhuṃ na śaknomi śvaḥ pravekṣyāmi pāvakam // 12.6.227
tadasmadarthanāmetāṃ kurudhvaṃ yatkṛpālavaḥ / militā yūyamasmākamihākāraṇabāndhavāḥ // 12.6.228
tac chrutvā jātakaruṇāścaurā gatvā tathaiva tat / uktvā taṃ vasubhūtiṃ te svāminaṃ punarabruvan // 12.6.229
tadāgaccha gṛhāṇa tvaṃ svayaṃ tasmātprayacchataḥ / pratigraheṇa viprāttaddhanaṃ grāhyaṃ nipātya yat // 12.6.230
ity ukto vasubhūtistair avādīdeṣa kaḥ kramaḥ / anipātya dhanādānamasmākamanayaḥ paraḥ // 12.6.231
kurvīta niścayaṃ doṣaṃ hṛtasvo hy anipātitaḥ / ity uktavantaṃ taṃ pāpaṃ bhṛtyāḥ pratyūcuratra te // 12.6.232
keyaṃ śaṅkā kva haraṇaṃ kva mumūrṣoḥ pratigrahaḥ / prātarvā tau haniṣyāmo dvijau jīviṣyato yadi // 12.6.233
anyathā tu vṛthā brahmahatyāpāpena kiṃ phalam / śrutvaitatpratipede sa vasubhūtis tatheti tat // 12.6.234
āgātpratigrahārthaṃ ca naktaṃ śrīdarśanāntikam / śrīdarśano 'py avacchādya kiṃcitkiṃciddadau śvasan // 12.6.235
mātrābharaṇam asmai tat kṛtvā grastākṣarāṃ giram / tataḥ kṛtārthaś cauro 'sau sānugo 'pi gṛhān yayau // 12.6.236
atha supteṣu caureṣu rātrau śrīdarśanasya sā / padmiṣṭhopāyayau tasya pārśvaṃ mukharakasya ca // 12.6.237
tatastrayo 'pi te tūrṇaṃ mantrayitvā yayus tataḥ / pathā cauravihīnena mālavaṃ prati taṃ punaḥ // 12.6.238
tayā rātryā ca dūraṃ te gatvā prāpurmahāṭavīm / nityaṃ kaṇṭakitāṃ bhrāmyatkṛṣṇasāramṛgekṣaṇām // 12.6.239
śuṣyattanulatāṃ tāracīracītkārarodinīm / unnadadvyāghrasiṃhādiprāṇibhyo bibhyatīmiva // 12.6.240
tasyāṃ ca gacchatāṃ teṣāṃ kleśaṃ dṛṣṭvākhilaṃ dinam / kṛpayevopasaṃhṛtya bhāsamastaṃ yayau raviḥ // 12.6.241
tataḥ śrāntāḥ kṣudhārtāste vṛkṣamūlam upāśritāḥ / pradoṣe 'gneriva jvālāṃ dadṛśus tatra dūrataḥ // 12.6.242
grāmo 'yamatra jātu syāttadgatvālokayāmy aham / ity uktvānusarañjvālāṃ so 'tha śrīdarśano yayau // 12.6.243
prāpto 'tra vīkṣate yāvattāvadratnamayaṃ gṛham / sa dadarśa mahattāṃ ca tasya jvālām iva prabhām // 12.6.244
tadantardivyarūpāṃ ca yakṣiṇīṃ bahubhir vṛtām / viparītāṅghribhir yakṣair ākekaravilocanaiḥ // 12.6.245
vividhaṃ cānnapānaṃ tair āhṛtaṃ tatra vīkṣya saḥ / upetyātithibhāgaṃ tāṃ vīro 'yācata yakṣiṇīm // 12.6.246
sattvatuṣṭā ca sā tasmai yathārthitamadāpayat / annamātmatṛtīyasya saṃtṛptyai tasya vāri ca // 12.6.247
tadgṛhītvā tadādiṣṭayakṣaskandhādhiropitam / āyayau sa tayoḥ pārśvaṃ padmiṣṭhāsvavayasyayoḥ // 12.6.248
visṛjya yakṣaṃ bubhuje tābhyāṃ saha ca tatra saḥ / tadannaṃ v ividhaṃ divyaṃ papau śītācchamambu ca // 12.6.249
tataḥ sattvaprabhāvāḍhyāṃ devāṃśaṃ tamavetya saḥ / ātmano dhanyatāṃ vāñchaṃstuṣṭo mukharako 'bravīt // 12.6.250
tvaṃ tāvat ko'pi devāṃśaḥ padmiṣṭheyaṃ ca matsvasā / lokaikasundarī tatte dattaiṣādya mayocitā // 12.6.251
tac chrutvā suhṛdaṃ taṃ sānandaḥ śrīdarśano 'bhyadhāt / mayābhinanditamidaṃ tvadvākyaṃ pūrvakāṅkṣitam // 12.6.252
etāṃ tu pariṇeṣyāmi sthānaṃ prāpya yathāvidhi / ityūcivān sa tau cobhau hṛṣṭāstāmanayanniśām // 12.6.253
prātaś ca prasthitāḥ sarve tataḥ prāpuḥ krameṇa te / nagaraṃ mālavendrasya tasya śrīsenabhūpateḥ // 12.6.254
tatra praviviśuste 'tha sadyaḥ śrāntāgatā gṛham / viśrāntihetoḥ kasyāścidvṛddhāyā dvijayoṣitaḥ // 12.6.255
tatra taiś ca prasaṅgoktanijavṛttāntanāmabhiḥ / vigneva dṛṣṭā pṛṣṭā sā vṛddhayoṣiduvāca tān // 12.6.256
ahaṃ yaśasvatī nāma rājasevopajīvinaḥ / bhāryā satyavratākhyasya viprasyehāmalānvayā // 12.6.257
mṛte bhartaryaputrāyāstasyā me vṛttaye 'munā / tajjīvanacaturbhāgo datto rājñā dayālunā // 12.6.258
adya caiṣa mamāpuṇyair viśvāpyāyakaro 'pi san / gṛhīto rājaśaśabhṛdvaidyāsādhyena yakṣmaṇā // 12.6.259
mantrāś cauṣadhayaś cāsmin kramante naiva tadvidām / ekena tu pratijñātam asyāgre mantravādinā // 12.6.260
yadi vīraḥ sahāyo me tādṛgbhavati ko'pi tat / vetālasādhanenāhaṃ rujaṃ hanyāmimāmiti // 12.6.261
tato hate 'pi paṭahe yadā prāpto na tādṛśaḥ / vīraḥ ko'pi tadā rājā sacivānevamādiśat // 12.6.262
kitavānāṃ kṛte yo 'yamiha khyāto mahāmaṭhaḥ / āgantuko 'tra kitavo vīraścintyaḥ sa kaścana // 12.6.263
kitavā nirapekṣā hi dārabandhudhanojjhitāḥ / nirbhayā vṛkṣamūlādiśāyino yogino yathā // 12.6.264
iti rājñā samādiṣṭair mantribhistanmaṭhādhipaḥ / tathaivokto vicinute vīramāgantukaṃ sadā // 12.6.265
yūyaṃ ca kitavās tvaṃ ca tasmin karmaṇi cet kṣamaḥ / tan nayāmy aham evādya tvāṃ śrīdarśana taṃ maṭham // 12.6.266
satkāraṃ prāpnuyāstvaṃ ca rājato mama ca tvayā / kṛtā bhavedupakṛtirduḥkhaṃ prāṇāntakṛddhi me // 12.6.267
evam uktavatīṃ tāṃ ca vṛddhāṃ śrīdarśano 'bravīt / bāḍhaṃ śakto 'smi tatkāryaṃ kartuṃ tan naya māṃ maṭham // 12.6.268
etac chrutvā sapadmiṣṭhaṃ sā taṃ mukharakānvitam / nītvā vṛddhā maṭhe tatra maṭhādhipatim abhyadhāt // 12.6.269
brāhmaṇo dyūtakāro 'yaṃ rājārthe mantravādinaḥ / tasya sāhāyake śakto vīro deśāntarāgataḥ // 12.6.270
tac chrutvā maṭhapaḥ pṛṣṭvā taṃ tathetyeva vādinam / śrīdarśanaṃ sa satkṛtya nināyāśu nṛpāntikam // 12.6.271
tatra cāveditastena rājānaṃ sa dadarśa tam / śrīdarśanaḥ pāṇḍukṛśaṃ śaśāṅkam iva pārvaṇam // 12.6.272
rājāpi praṇataṃ bhavyam upaviṣṭaṃ vilokya tam / ākāratuṣṭaḥ śrīseno jātāśvāso jagāda saḥ // 12.6.273
tvadyatnādeṣa me rogo nāśameṣyatyasaṃśayam / etattvaddarśanadhvastapīḍā vakti hi me tanuḥ // 12.6.274
tatkuruṣvārya sāhāyyamity ukte tena bhūbhṛtā / deva kiṃ nāma vastvetaditi śrīdarśano 'bravīt // 12.6.275
athānāyya sa rājā taṃ mantravādinamabhyadhāt / ayaṃ vīraḥ sahāyaste yattvayoktaṃ kuruṣva tat // 12.6.276
tacchrutvā mantravādī taṃ śrīdarśanamuvāca saḥ / vetālāhvānasāhāyye samartho bhadra cedasi // 12.6.277
tattvaṃ kṛṣṇacaturdaśyāmadyaivāsyāṃ niśāgame / iha śmaśānamāgaccherantikaṃ mama siddhaye // 12.6.278
ityuktvā sa tato 'yāsīttapasvī mantrasādhakaḥ / srīdarśano 'py agacchattaṃ maṭhamāmantrya bhūpatim // 12.6.279
tatra padmiṣṭhayā sākaṃ bhuktvā mukharakeṇa ca / ekaḥ kṛpāṇabhṛdrātrau śmaśānaṃ tajjagāma saḥ // 12.6.280
bhūribhūtākulaṃ śūnyamaśivaṃ ninadacchivam / gāḍhāndhakāramālokaṃ kam apy upacitaṃ dadhat // 12.6.281
tatrāspade viruddhānāṃ vīro bhrāntvā dadarśa saḥ / śrīdarśano madhyabhāgasthitaṃ taṃ mantrasādhakam // 12.6.282
bhasmānuliptasarvāṅgaṃ dhṛtakeśopavītakam / pretavastrakṛtoṣṇīṣaṃ saṃvītāsitavāsasam // 12.6.283
upetyāveditātmā ca sa taṃ śrīdarśanas tataḥ / ābaddhakakṣyaḥ papraccha brūhi kiṃ karavāṇi te // 12.6.284
gacchārdhakrośamātre 'sti paścimāyāmito diśi / citāgnitāpanirdagdhapallapaḥ śiṃśapātaruḥ // 12.6.285
tasya sthitaḥ śavo mūle tamakṣatamihānaya / iti so 'pi tamāha sma sādhako hṛṣṭamānasaḥ // 12.6.286
tatas tatheti sa gatas tatra śrīdarśano drutam / anyena nīyamānaṃ taṃ kenāpi śavamaikṣata // 12.6.287
dhāvitvā tasya ca skandhāccakarṣa tamamuñcataḥ / muñca dāhyaṃ kva me mittraṃ nayasy etam iti bruvan // 12.6.288
tataḥ so 'pi dvitīyo 'tra taṃ śrīdarśanam abravīt / na mokṣyāmi mama hy eṣa mittraṃ ko 'sya bhavān iti // 12.6.289
evaṃ tayor ubhayataḥ skandhayoḥ karṣatoḥ śavaḥ / vetālānupraviṣṭaḥ sannamuñcadbhair avaṃ ravam // 12.6.290
tena trasto dvitīyaḥ sa hṛtsphoṭena vyapadyata / śrīdarśanaś cacālātha sa gṛhītvaiva taṃ śavam // 12.6.291
tāvac cātra dvitīyaḥ sa mṛto 'pyutthāya pūruṣaḥ / vetālādhiṣṭhito rundhaṃstaṃ śrīdarśanamuktavān // 12.6.292
tiṣṭha skandhārpitaṃ kṛtvā mittraṃ me mā sma gā iti / tataḥ sa bhūtāviṣṭaṃ taṃ matvā śrīdarśano 'bhyadhāt // 12.6.293
kiṃ pramāṇaṃ tavaitasya mittratve mittrameṣa me / tac chrutvā so 'paro 'vādītpramāṇamayam eva nau // 12.6.294
śrīdarśanastato 'vocanmittraṃ svaṃ tarhi vaktyasau / tatas tatskandhavartī sa savetālaḥ śavo 'bravīt // 12.6.295
ahamevaṃ bruve mahyamāhāraṃ yaḥ prayaṃcchati / kṣudhitāya sa me mittraṃ svecchaṃ nayatu māṃ ca saḥ // 12.6.296
etac chrutvā sa vetālo dvitīyaḥ so 'vadacchavaḥ / mama nāstyasya cedasti tadāhāraṃ dadātu te // 12.6.297
tac chrutvāhaṃ dadāmīti vadanyāvattam eva saḥ / srīdarśano nijāṃsasthavetālāhārasiddhaye // 12.6.298
hanti khaḍgena tāvat sa hanyamānaḥ svasiddhitaḥ / antardadhe dvitīyo 'tra savetālaḥ śavastadā // 12.6.299
atha śrīdarśanaṃ taṃ sa vetālo 'ṃsasthito 'bravīt / pratipannamidānīṃ me bhojanaṃ dīyatāmiti // 12.6.300
tato yadā na lebhe 'nyanmāṃsaṃ śrīdarśano 'tra saḥ / bhojanāya tatas tasmai svamutkṛtyāsinā dadau // 12.6.301
tena tuṣṭaḥ sa vetālas tam evam avadat tadā / prīto 'smi te mahāsattva dehas te 'stv ayam akṣataḥ // 12.6.302
naya mām adhunā kāryaṃ tavaivedaṃ hi setsyati / sa sādhakas tapasvī tu svalpasattvo vinaṅkṣyati // 12.6.303
ity uktas tena bhūtvaiva sa svasthāṅgas tadaiva tam / nītvā śrīdarśanas tasmai sādhakāya samarpayat // 12.6.304
sa cābhinandya saṃpūjya raktamālyānulepanaiḥ / narāsthicūrṇalikhite koṇanyastāsrakumbhake // 12.6.305
mahātailajvaladdīpe maṇḍale vipulāntare / vetālaṃ taṃ tadottānamāttapretatanuṃ vyadhāst // 12.6.306
vakṣasthalopaviṣṭaś ca tasyāsyakuhare 'tha saḥ / narāsthisruksruvakaro homaṃ kartuṃ pracakrame // 12.6.307
kṣaṇāc ca tasya vetālasyāsyājjvālodabhūttadā / yathā sa sādhakastrāsādutthāyāpāsarattataḥ // 12.6.308
sattvacyutaṃ ca taṃ srastasruksruvaṃ paridhāvya saḥ / vetālo vyāttavadanaḥ sāṅgopāṅgaṃ nigīrṇavān // 12.6.309
taddṛṣṭvā khaḍgamudyamya yāvac chrīdarśanaḥ sa tam / abhidhāvati tāvat sa vetālastam abhāṣata // 12.6.310
bhoḥ śrīdarśana dhairyeṇa tuṣṭo 'smy evaṃvidhena te / tatsarṣapān gṛhāṇa tvam imān manmukhasaṃbhavān // 12.6.311
ebhiḥ śironibaddhaiś ca pāṇisthaiścaiṣa bhūpatiḥ / nivṛttayakṣmadoṣārtiḥ sadya eva bhaviṣyati // 12.6.312
tvaṃ cācireṇa sarvasyāḥ pṛthvyā rājā bhaviṣyasi / iti tadvacanaṃ śrutvā taṃ sa śrīdarśano 'bhyadhāt // 12.6.313
sādhakena vinaitena tatra yāsyāmyahaṃ katham / anena sa hataḥ svārthalobhāditi vadennṛpaḥ // 12.6.314
evaṃ śrīdarśanenokte vetālaḥ sa jagāda tam / vacmi te pratyayaṃ yena śuddhistava bhaviṣyati // 12.6.315
imaṃ mṛtaṃ mannigīrṇamihāsyaiva śavasya hi / udaraṃ pāṭayitvā tvamantasthaṃ darśayiṣyasi // 12.6.316
ity uktvā sa yayau kvāpi vetālo 'rpitasarṣapaḥ / nirgatyaivā śavāttasmācchavaḥ so 'py apatadbhuvi // 12.6.317
svīkṛtya sarṣapānso 'pi gatvā śrīdarśanas tataḥ / sahāyādhyuṣite tasminmaṭhe rātriṃ nināya tām // 12.6.318
prage rājño 'ntikaṃ gatvā rātrivṛttaṃ nivedya tat / mantribhyo 'darśayannītvā sādhakaṃ taṃ śavodarāt // 12.6.319
tato babandha rājñas tān pāṇau mūrdhni ca sarṣapān / tena so 'bhūn nṛpo naṣṭaniḥśeṣavyādhinirvṛtaḥ // 12.6.320
atha tuṣṭaḥ sa nṛpatiḥ śrīsenaḥ prāṇadāyinam / anapatyaḥ sutatvena taṃ śrīdarśanamagrahīt // 12.6.321
abhyaṣiñcac ca taṃ vīraṃ yauvarājye tadaiva saḥ / uptaṃ sukṛtabījaṃ hi sukṣetreṣu mahāphalam // 12.6.322
tataḥ śrīdarśanaḥ śrīmānupayeme sa tatra tām / padmiṣṭhāṃ pūrvasevārthaṃ lakṣmīm iva sahāgatām // 12.6.323
tayā samaṃ sa bhuñjāno bhogānmukharakeṇa ca / tadbhrātrā so 'tha tatrāsīt pṛthvīṃ vīro 'nupālayan // 12.6.324
ekadā jaladhestīrātprāpya ratnavināyakam / upendraśaktirānīya dadau tasmai mahāvaṇik // 12.6.325
tamanarghaṃ samālokya yuvarājaḥ sa bhaktitaḥ / tatra pratiṣṭhāpitavānvibhavenātibhūyasā // 12.6.326
dādau grāmasahasraṃ ca nityabhogāya tatra saḥ / yātrotsavaṃ ca vidadhe militākhilamānavam // 12.6.327
nṛttavāditragītaiś ca tatra sātiśayair niśi / parituṣṭo gaṇānevamādideśa gaṇādhipaḥ // 12.6.328
matprasādādayaṃ bhāvī samrāṭ śrīdarśano bhuvi / tadihāstyaparāmbhodhau haṃsadvīpamiti śrutam // 12.6.329
dvīpaṃ tatrāsti ca kṣmābhṛdanaṅgodayasaṃjñakaḥ / anaṅgamañjarīty asti strīratnaṃ tasya cātmajā // 12.6.330
madbhaktā sā ca kanyā mām arcitvā yācate sadā / sarvapṛthvīśvaraṃ dehi patiṃ me bhagavann iti // 12.6.331
ataḥ śrīdarśanenaitāṃ patyā saṃyojayāmy aham / ubhayor etayor evaṃ dattaṃ bhaktiphalaṃ bhavet // 12.6.332
tasmāc chrīdarśanas tatra nītvā yuṣmābhir etayoḥ / anyonyadarśanaṃ yuktyā saṃpādyānīyatāṃ drutam // 12.6.333
saṃyogastu śanaiḥ samyakkrameṇa bhavitānayoḥ / adyaiva tu sa nāstyeva bhavitavyaṃ hi tat tathā // 12.6.334
kiṃ caiva vaṇijo 'py asya pratimāprāpakasya me / upendraśakter asty eva vihitā kāpy upakriyā // 12.6.335
evaṃ gaṇeśenādiṣṭā gaṇā rātrau tadaiva tam / suptaṃ śrīdarśanaṃ ninyurhaṃsadvīpaṃ svasiddhitaḥ // 12.6.336
tatra cānaṅgamañjaryāstaṃ praveśyaiva vāsake / suptāyāḥ śayane tasyā rājaputryā nyaveśayan // 12.6.337
prabuddhaḥ sa kṣaṇāttatra jvaladratnapradīpake / dyotamānavitānādinānānarghamahāmaṇau // 12.6.338
rājāvartopalaśyāmatale sadvāsaveśmani / paryaṅkaśayane dhautasitapaṭṭottaracchade // 12.6.339
śayānām amṛtasyandasundaraprasaraddyutim / sarvataḥ prasphurattāratārāvalimanorame // 12.6.340
gagane dhavalāmbhodaśakalotsaṅgavartinīm / śaracchaśabhṛto murtimivānandakarīṃ dṛśoḥ // 12.6.341
śrīdarśanastāṃ sahasā dadarśānaṅgamañjarīm / hṛṣṭavismitavibhrāntaścintayām āsa ca kṣaṇam // 12.6.342
kva suptaḥ kva prabuddho 'smi kimidaṃ keyamaṅganā / svapno dhruvamasau so 'pi varamastvayamīdṛśaḥ // 12.6.343
prabodhya tadimāṃ tāvat paśyāmīti vivicya saḥ / nudati sma śanair aṃse pāṇinānaṅgamañjarīm // 12.6.344
sāpi tasya karasparśādindoriva kumudvatī / vyālolanetrabhramarā prabodhaṃ prāpa tatkṣaṇam // 12.6.345
dṛṣṭā ca taṃ kṣaṇaṃ dadhyau ko 'yaṃ divyākṛtirbhavet / duṣpraveśe praviṣṭo 'tra devo nūnamasāviti // 12.6.346
utthāya caitaṃ papraccha saṃbhramapraśrayākulā / kastvaṃ kasmātkathaṃ ceha praviṣṭo 'syucyatāmiti // 12.6.347
tataḥ śrīdarśanenokte svodante sāpy avocata / tatpṛṣṭā sundarī cāsmai deśanāmānvayānnijān // 12.6.348
sotkāvanyonyasaṃtyaktasvapnabhrāntī tataś ca tau / bhūṣaṇānāṃ vinimayaṃ cakraturniścayāptaye // 12.6.349
athobhāvapi gāndharvavivāhotsukamānasau / te gaṇā mohayitvā tau ninyurnidrāvaśaṃ tadā // 12.6.350
jātinidraṃ gṛhītvā ca taṃ tu śrīdarśanaṃ tataḥ / svagṛhaṃ prāpayāmāsustadaivāprāptavāñchitam // 12.6.351
tatrāpagatanidraś ca dhāmni śrīdarśano nije / sthitaḥ stryābharaṇair yuktaṃ dṛṣṭvātmānaṃ vyacintayat // 12.6.352
aho kimetatkva nu sā haṃsadvīpeśvarātmajā / kva tadvāsagṛhaṃ divyaṃ kvāhaṃ punarihaiva ca // 12.6.353
na ca svapnaḥ sa yattāni tadīyābharaṇāni me / tiṣṭhantyetāni tannūnaṃ vilāsaḥ ko 'py ayaṃ vidheḥ // 12.6.354
ityādi cintayan patnyā pṛṣṭaḥ suptaprabuddhayā / padmiṣṭhayā dhīryamāṇaḥ sādhvyā tāṃ so 'nayan niśām // 12.6.355
prātaś ca sarvaṃ rājñe 'pi śrīsenāsya tadabravīt / anaṅgamañjarīnāmacihnitābharaṇānvitaḥ // 12.6.356
rājāpi tatpriyaiṣī sa haṃsadvīpaṃ gaveṣayan / mārgaṃ dattvāpi paṭahaṃ nopalebhe kutaścana // 12.6.357
tataḥ śrīdarśanas tatra sa vinānaṅgamañjarīm / āsītsmarajvarākrāntaḥ sarvabhogaparāṅmukhaḥ // 12.6.358
nāhāraṃ śraddadhe paśyannā hāraṃ tadalaṃkṛtīḥ / svāpaṃ jahāvapaśyaṃstu svāpaṃ tanmukhapaṅkajam // 12.6.359
atrāntare ca sā tatra haṃsadvīpe nṛpātmajā / tūryaśabdaiḥ prabubudhe prabhāte 'naṅgamañjarī // 12.6.360
smṛtvā tadrātrivṛttaṃ sā dṛṣṭvā cālaṃkṛtā tanum / śrīdarśanālaṃkaraṇaiścintāsmautsukyato yayau // 12.6.361
svapnabhrāntiharair dattapremabhir dulabhe jane / ebhir ābharaṇair nītāsmyahaṃ jīvitasaṃśayam // 12.6.362
ityādi cintayantīṃ tāṃ puruṣābharaṇair yutām / pitānaṅgodayo 'kasmātpraviśyātra vyalokayat // 12.6.363
vāsasācchāditāṅgīṃ ca lajjayāvanatāṃ tataḥ / papracchotsaṅgamāropya sa tāṃ rājātivatsalaḥ // 12.6.364
kimayaṃ putri puṃveṣaḥ kiṃ trapā cedṛśī vada / mā kṛthā mayyaviśvāsaṃ baddhāḥ pāṇā hi me tvayi // 12.6.365
ityādibhiḥ priyālāpaistena mandīkṛtatrapā / pitrā śanaistaṃ vṛttāntaṃ kṛtsnaṃ tasmai śaśaṃsa sā // 12.6.366
tataḥ so 'syā pitā rājā tadamānuṣagocaram / indrajālamivāvaitya yayau kartavyasaṃśayam // 12.6.367
gatvaiva tac ca papraccha suprītaṃ siddhayoginam / mahāvratadharaṃ brahmasomaṃ nāma svadeśajam // 12.6.368
sa vīkṣya praṇidhānena nṛpaṃ taṃ tāpaso 'bhyadhāt / mālavātsatyamāninye gaṇaiḥ śrīdarśano nṛpaḥ // 12.6.369
gaṇeśvaraḥ prasanno hi tvatputryās tasya cobhayoḥ / tatprasādāc ca rājā sa sārvabhaumo bhaviṣyati // 12.6.370
tacchlāghanīyo duhitustava bhartā sa tādṛśaḥ / ity ukte jñāninā tena prahvo rājā jagāda tam // 12.6.371
kva mālavaḥ kva bhagavan haṃsadvīpo mahānayam / panthā durgaś ca kāryaṃ ca nedaṃ kālāntarakṣamam // 12.6.372
tatprasādaparo nityaṃ tvamevātra gatirmama / iti rājñā sa vijñaptastapasvī bhaktavatsalaḥ // 12.6.373
eṣo 'haṃ sādhayāmyetadity uktvāntardadhe tataḥ / kṣaṇāc ca mālavaṃ prāpa puraṃ śrīsenabhūbhṛtaḥ // 12.6.374
tatra tasmin praviśyaiva śrīdarśanavinirmite / devāgāre gaṇādhīśaṃ praṇamyopaviveśa saḥ // 12.6.375
namo 'stu tubhyaṃ nakṣatramālāmaṇḍitamūrdhane / sumeruśikharābhāya kalyāṇamayamūrtaye // 12.6.376
naumi nṛttotsavotkṣiptasaralābhraṃlihaṃ tava / karaṃ tribhuvanāgāradhāraṇastambhasaṃnibham // 12.6.377
nidhānaṃ sarvasiddhīnāṃ vighnāntaka namāmy aham / pṛthulodarakumbhaṃ te pannagābharaṇaṃ vapuḥ // 12.6.378
iti tatra sa yāvac ca gaṇeśaṃ stauti tāpasaḥ / tāvattatpratimānetuḥ putras tasya vaṇikpateḥ // 12.6.379
upendraśakter uddāmacironmādaviśṛṅkhalaḥ / bhrāmyanmahendraśaktyākhyo viveśātraiva daivataḥ // 12.6.380
abhyadhāvadgrahītuṃ ca tam eva sa tapasvinam / tataḥ sa pāṇinā tatra tapasvī tamatāḍayat // 12.6.381
sa tena nyastamantreṇa pāṇinā tasya tāḍitaḥ / śāntonmādas tathaivābhūtsvasthabuddhirvaṇikstutaḥ // 12.6.382
jātalajjaś ca sa tato nirgatyaiva digambaraḥ / hastācchāditakaupīno jagāma svagṛhaṃ prati // 12.6.383
tatkālaṃ lokato buddhvā sametyānandanirbharaḥ / upendraśaktiḥ svapitā tamanaiṣīnnijaṃ gṛham // 12.6.384
tatra taṃ snapayitvā ca kṛtvā vastrādyalaṃkṛtam / tadyuktastāpasaṃ taṃ sa brahmasomam upāsyayau // 12.6.385
upānayac ca bahvasmai dhanaṃ putrapradāyine / sa tu tannaiva jagrāha tāpaso divyasiddhibhṛt // 12.6.386
atrāntare ca tadbuddhvā tam upāgāttapasvinam / śrīdarśanānvito bhaktyā śrīsenanṛpatiḥ svayam // 12.6.387
praṇipatya stutiṃ kṛtvā taṃ sa rājā vyajijñapat / saṃpannā vaṇijastāvat putrasvāsthyādupakriyā // 12.6.388
yuṣmadāgamanādasya tanmamāpi tathā kuru / yathā śrīdarśanasyāsya matsūnoḥ kuśalaṃ bhavet // 12.6.389
iti tenārthito rājñā tāpasaḥ so 'bravīd dhasan / rājan kimasya caurasya karomy aham abhīpsitam // 12.6.390
yo rājaputryā hṛdayaṃ muṣitvābharaṇāni ca / rātrāvanaṅgamañjaryā haṃsadvīpādihāgataḥ // 12.6.391
tathāpi tvadvacaḥ kāryaṃ mayety uktvā prakoṣṭhataḥ / śrīdarśanaṃ tamādāya tāpaso 'ntardadhe 'tha saḥ // 12.6.392
sa prāpya haṃsadvīpaṃ ca rājño 'naṅgodayasya tam / prāveśayad rājadhānīṃ tatsutābharaṇair yutam // 12.6.393
so 'py abhyanandat taṃ rājā prāptaṃ śrīdarśanaṃ tadā / hṛṣṭaḥ pūrvaṃ tam abhyarcya pādanamras tapasvinam // 12.6.394
dadau ca tāṃ sutāṃ tasmai puṇyāhe 'naṅgamañjarīm / śrīdarśanāya ratnaughamālinīṃ vasudhāmiva // 12.6.395
tayā baddhvā sametaṃ ca taṃ sa jāmātaraṃ punaḥ / mālavaṃ prāpayām āsa śaktyā tasya tapasvinaḥ // 12.6.396
tatra prāptaś ca sa tataḥ kāsntādvitayasaṃgataḥ / śrīdarśanaḥ sukhaṃ tasthau hṛṣṭarājābhinanditaḥ // 12.6.397
kālena tasmiñ śrīsene rājñi lokāntaraṃ gate / tadrājyaṃ prāpya pṛthivīṃ kṛtsnāṃ vīro jigāya saḥ // 12.6.398
samāsāditasāmrājyaḥ sa tayor bhāryayor dvayoḥ / padmiṣṭhānaṅgamañjaryostanayau dvāvajījanat // 12.6.399
ekaṃ tayoḥ padmasenaṃ nāmnā sa kṛtavānnṛpaḥ / anaṅgasenamaparaṃ vṛddhiṃ tau cātra nītavān // 12.6.400
yāti kāle ca devībhyāṃ saha so 'bhyantare sthitaḥ / śrīdarśano 'śṛṇodrājā viprasyākranditaṃ bahiḥ // 12.6.401
praveśya taṃ ca papraccha vipramākrandakāraṇam / tataḥ sa darśitodvego viprastam idam abravīt // 12.6.402
yo 'bhūddīptaśikho 'gnirme so 'ṭṭahāsamucādhunā / sajyotidhūmalekho 'pi kālameghena nāśitaḥ // 12.6.403
ity uktvā dṛṣṭanaṣṭo 'bhūdbrāhmaṇaḥ so 'tra tatkṣaṇam / kimetaduktametena kva gataśceti vismayāt // 12.6.404
yāvat sa rājā brūte ca tāvaddevyāvaśaṅkitam / dhārāśruṇā rudantyau te tasya pañcatvamāpatuḥ // 12.6.405
taddṛṣṭvāśanipātograṃ sahasā sa mahīpatiḥ / hā hā kim idamityārto vilapannapadadbhuvi // 12.6.406
patitaṃ ca tamādāya pārśvagā ninyuranyataḥ / devyoś ca vahnisaṃskāraṃ nītvā mukharako vyadhāt // 12.6.407
labdhasaṃjño 'nuśocyātha bhārye te suciraṃ nṛpaḥ / tayor nirvartayām āsa sa snehādaurdhvadaihikam // 12.6.408
bāṣpadurdinabaddhāndhakāraṃ nītvā ca vatsaram / dvābhyāṃ vibhajya putrābhyāṃ pṛthvīrājyaṃ dadau dvidhā // 12.6.409
tato nirgatya nagarātprakṛtīranuyāyinīḥ / nirvatya jātavair āgyaḥ śiśriye tapase vanam // 12.6.410
phalamūlāśanas tatra vasañjātu yadṛcchayā / bhramanso 'ntikamekasya prāpa nyagrodhaśākhinaḥ // 12.6.411
tatra prāptamakasmāttaṃ nirgatyaiva taros tataḥ / ūcaturdivyarūpe dve phalamūlakare striyau // 12.6.412
rājannehi gṛhāṇaitānyadya mūlaphalāni nau / tac chrutvā so 'bravīdbrūtaṃ tāvanme ke yuvāmiti // 12.6.413
tatas te divyanāryau tamūcatustarhi nau gṛham / ehi praviśya tatraitadvakṣyāmas te yathātatham // 12.6.414
tac chrutvā sa tathety uktvā tābhyāṃ śrīdarśanaḥ saha / praviṣṭo 'tra dadarśāntardivyaṃ hemamayaṃ puram // 12.6.415
viśrāntas tatra divyāni bhuktavāṃś ca phalāni saḥ / nārībhyāṃ jagade tābhyāmidānīṃ nṛpate śṛṇu // 12.6.416
āsītkamalagarbhākhyaḥ pratiṣṭhāne purā dvijaḥ / tasyābhūtāṃ ca bhārye dve ekā pathyā balāparā // 12.6.417
jarākrāntāś ca kālena te bhāryāpatayastrayaḥ / paryante viviśurvahniṃ sahānyonyānurāgiṇaḥ // 12.6.418
bhāryāpatitvaṃ sarvasmin bhūyājjanmani naḥ prabho / iti prārthyata tasmiṃś ca kāle tair analādvaraḥ // 12.6.419
tataḥ kamalagarbho 'sau yakṣayonāvajāyata / pradīptākṣasya yakṣasya putr odīptaśikhābhidhaḥ // 12.6.420
kanīyānaṭṭahāsasya bhrātā tīvratapobalāt / tadbhārye api te pathyābale yakṣapateḥ sute // 12.6.421
dhūmaketvabhidhānasya jajñāte yakṣakanyake / jyotirlekhābhidhānaikā dhūmalekheti cāparā // 12.6.422
kālena ca bhaginyau te kanyake prāptayauvane / bhartrarthaṃ tapasā gatvāraṇye 'toṣayatāṃ haram // 12.6.423
sa tuṣṭo darśanaṃ dattvā devas te dve samādiśat / samam eva praviśyāgniṃ yuvābhyāṃ pūrvajanmani // 12.6.424
yena sākaṃ vṛtaṃ bhāryāpatitvaṃ sarvajanmasu / sa vāṃ yakṣo 'ṭṭahāsasya bhrātā dīptaśikhābhidhaḥ // 12.6.425
jātaḥ sa svāmiśāpena punarmartyatvamāgataḥ / jātaḥ śrīdarśano nāma tadyuvām apigacchatam // 12.6.426
bhavetāṃ martyaloke 'sya bhārye śāpakṣaye punaḥ / yūyaṃ ca bhāryāpatayo yakṣāḥ sarve bhaviṣyatha // 12.6.427
iti gaurīpatervākyādubhe te yakṣakanyake / padmiṣṭhānaṅgamañjaryāvajāyetāṃ bhuvastale // 12.6.428
śrīdarśanasya bhāryātvaṃ prāpte satyau ca te 'cirāt / etya tenāṭṭahāsena yuktyā brāhmaṇarūpiṇā // 12.6.429
śliṣṭoktyā smārite daivājjātiṃ nāmānyudīrya yat / tena te tāṃ tanuṃ tyaktvā yakṣaṇītvam upāgate // 12.6.430
te cāvāṃ tvamime viddhi bahvāndīptaśikhaś ca saḥ / ity ukta eva tābhyāṃ tāṃ jātiṃ śrīdarśano 'smarat // 12.6.431
saṃpannaś ca tataḥ sadyo yakṣo dīptaśikho 'tra saḥ / prāptaś ca tābhyāṃ bhāryābhyāṃ saṃyogaṃ vidhivatpunaḥ // 12.6.432
tam imaṃ viddhi māṃ yakṣaṃ vicitrakatha te ime / jyotirlekhāṃ tathā dhūmalekhāṃ jānīhi me priye // 12.6.433
tadevaṃ mādṛśāṃ devavaṃśajānāmapīdṛśam / sukhaduḥkhaṃ bhavetkāmaṃ mānuṣāṇāṃ kathaiva kā // 12.6.434
yuṣmākaṃ cācirādvatsa bhaviṣyati samāgamaḥ / bhartrā mṛgāṅkadattena mā viṣādamataḥ kṛthāḥ // 12.6.435
ahaṃ ceha tavātithyahetor āsthām idaṃ hi me / bhaumaṃ dhāma tadāssveha kariṣye 'bhimataṃ tava // 12.6.436
tato yāsyāmi kailāsaṃ svaṃ dhāmeti nijāṃ kathām / uktvā sa yakṣo māṃ tatra kaṃcitkālam upācarat // 12.6.437
adya yuṣmāniha prāptāñjñātvā rātrau sa sanmatiḥ / suptānāṃ bhavatāṃ madhye suptamānīya māṃ nyadhāt // 12.6.438
tato dṛṣṭo 'smi yuṣmābhir yūyaṃ dṛṣṭā mayāpi ca / ity eṣa yuṣmadviśleṣe vṛttānto deva māmakaḥ // 12.6.439
iti nijasacivān niśamya tasmān niśi sa vicitrakathādyathārthanāmnaḥ / sukhamabhajadatīva rājaputraḥ samamaparaiḥ sacivair mṛgāṅkadattaḥ // 12.6.440
nītvātra rātrimaṭavībhuvi nāgaśāpa viśleṣitān militaśeṣasakhīnvicinvan / abhyujjayinyudacalac ca śaśāṅkavatyā lābhāya so 'rpitamatiḥ saha tair vayasyaiḥ // 12.6.441
tatas taiḥ sacivair yuktaḥ kramāc chrutadhipañcamaiḥ / mṛgāṅkadattas tasyāṃ sa gacchan vindhyāṭavībhuvi // 12.7.1
saṃprāpa saphalasnigdhatarucchāyamanoramam / ekaṃ kānanamacchācchasvāduśītajalāśayam // 12.7.2
tatra snātaḥ sasacivo bhuktanānāphalaś ca saḥ / ekadeśe latācchanne samālāpamivāśṛṇot // 12.7.3
gatvā dadāti yāvac ca dṛṣṭiṃ tatra latāntare / tāvaddadarśa tatrāntarmahāntaṃ varavāraṇam // 12.7.4
āśvāsayantaṃ puruṣaṃ pathi śrāntamacakṣuṣam / kareṇopāhṛtaistoyaiḥ phalaiḥ karṇānilais tathā // 12.7.5
kaccitkiṃcitsamāśvasto bhavāniti ca taṃ muhuḥ / sādhumānuṣavatprītyā vadantaṃ vyaktayā girā // 12.7.6
taṃ dṛṣṭvā sa sakhīnāha rājaputraḥ savismayaḥ / paśyata kva gajo vanyaḥ kvācāro mānuṣocitaḥ // 12.7.7
avaśyaṃ ko 'py ayaṃ hetoḥ kuto 'pyevamiha sthitaḥ / ayaṃ pracaṇḍaśakteś ca sakhyuḥ susadṛśaḥ pumān // 12.7.8
kiṃ tvandha eṣa tatkṣipraṃ paśyāma iti tānsakhīn / uktvā mṛgāṅkadatto 'tra tasthau śṛṇvannalakṣitaḥ // 12.7.9
tāvat sa taṃ samāśvastam andhaṃ papraccha vāraṇaḥ / kas tvaṃ katham ihāyāto 'syandhaḥ san kathyatām iti // 12.7.10
tataḥ so 'pi jagādaitaṃ pumānandho gajottamam / astīhāmaradattākhyo rājāyodhyāpurīpatiḥ // 12.7.11
mṛgāṅkadatta ityasti tasyottamaguṇaḥ sutaḥ / tasya pracaṇḍaśaktyākhyo bhṛtyo 'haṃ śubhajanmanaḥ // 12.7.12
sa rājaputraḥ kenāpi kāraṇena svadeśataḥ / pitrā nirvāsito 'smābhiḥ sahāyair daśabhir vṛtaḥ // 12.7.13
te śaśāṅkavatīhetorvayamujjayinīṃ tataḥ / prasthitā nāgaśāpena sarve 'ṭavyāṃ viyojitāḥ // 12.7.14
ahaṃ cāndhatvamāyātastacchāpena paribhraman / iha prāpto yathālabdhaphalamūlajalāśanaḥ // 12.7.15
śvabhrādipātānaśanair mṛtyuriṣṭatamo 'pi me / anubhāvayatā kleśaṃ na datto bata vedhasā // 12.7.16
jāne tvadya yathā śāntaṃ kṣudduḥkhaṃ tvatprasādataḥ / tathāndhyam apime śāmyetkim apitvaṃ hi daivatam // 12.7.17
ity ukte tena saṃjātaniścayo harṣaśokayoḥ / mṛgāṅkadatto madhyasthaḥ sacivāṃstānabhāṣata // 12.7.18
pracaṇḍaśaktirevāyaṃ kaṣṭametāṃ daśāṃ gataḥ / na caiṣa saṃbhāvayituṃ yukto nastvarayādhunā // 12.7.19
netropakāramasyaiṣa dvipaḥ kurvīta jātucit / asmāndṛṣṭvā tvasau naśyeddraṣṭavyo 'ntastad atra naḥ // 12.7.20
ity uktvā sānugaḥ śṛṇvaṃstasthau rājasuto 'tra saḥ / pracaṇḍaśaktiś ca tatas taṃ sa papraccha vāraṇam // 12.7.21
idānīṃ brūhi vṛttāntaṃ mahātman mama ko bhavān / kaiṣā te gajatā vāk ca samadasyāpi nirmadā // 12.7.22
tadākarṇya sa niḥśvasya gajendrastam abhāṣata / śṛṇvimaṃ nijavṛttāntamāmūlātkathayāmi te // 12.7.23
nagaryāmekalavyāyāṃ purā śrutadharābhidhaḥ / rājābhūttasya cābhūtāṃ sutau dvau bhāryayor dvayoḥ // 12.7.24
tayoḥ śīladharaṃ nāma jyeṣṭhaṃ tasmindivaṃ gate / rājyātsatyadharo nāma kanīyānniravāsayat // 12.7.25
so 'tha śīladharo gatvā tenāmarṣeṇa śaṃkaram / ārādhya tapasā tuṣṭāttasmādvaramayācata // 12.7.26
bhūyāsaṃ deva gandharvo yenāmbaracaro bhavan / taṃ satyadharadāyādaṃ hanyāmevāvahelayā // 12.7.27
tac chrutvā bhagavānevaṃ śaṃbhurādiśati sma tam / etatte bhāvi kiṃ tvadya sa śatruste mṛtaḥ svayam // 12.7.28
janiṣyate ca rāḍhāyāṃ punarugrabhaṭasya saḥ / nṛpasya putraḥ samarabhaṭo nāma pitṛpriyaḥ // 12.7.29
tvaṃ ca bhīmabhaṭo nāma tasya dvaimāturo 'grajaḥ / bhrātā janiṣyate taṃ ca hatvā rājyaṃ kariṣyasi // 12.7.30
sāmarṣeṇa tvayā caitadyatastaptaṃ tapas tataḥ / muniśāpātpadabhraṣṭo vanyo hastī bhaviṣyasi // 12.7.31
jātismaro vyaktavān kva bhavān āśvāsayiṣyati / yadāvasannam atithiṃ svavṛttāntaṃ ca vakṣyati // 12.7.32
tadā gajatvān nirmukto gandharvas tvaṃ bhaviṣyasi / upakāraś ca tasyāpi bhaviṣyaty atithes tadā // 12.7.33
ityādiśya tirobhūte bharge śīladharo 'tra saḥ / dṛṣṭvā ciratapaḥkṣīṇāṃ gaṅgāyāṃ tanumakṣipat // 12.7.34
atrāntare kathāsaṃdhau pūrvoddiṣṭasya bhūpateḥ / tasyograbhaṭasaṃjñasya rāḍhāyāṃ puri tulyayā // 12.7.35
manoramākhyayā devyā samaṃ nivasataḥ sukham / pārśvaṃ deśāntarādāgāllāsako nāma nartakaḥ // 12.7.36
sa ca nāṭyaprayogaṃ taṃ rājñe tasmāyadarśayat / daityānāṃ hariṇā yatra hṛtaṃ strīrūpiṇāmṛtam // 12.7.37
tatra cāmṛtikābhūmau nṛtyantīṃ nartakasya saḥ / dadarśa tanayāṃ tasya nāmnā lāsyavatīṃ nṛpaḥ // 12.7.38
tasyāḥ sa rūpaṃ dṛṣṭvaiva viśvakṣobhitadānavam / satyāmṛtāyā iva tadrājā kāmavaśaṃ yayau // 12.7.39
nṛttānte ca dhanaṃ bhūri tatpitre pravitīrya saḥ / prāveśayattāṃ tatkālaṃ kanyāmantaḥpuraṃ svakam // 12.7.40
tatas tayā sa nartakyā vihitodvāhayā saha / lāsyavatyā nṛpastasthau tanmukhāsaktalocanaḥ // 12.7.41
ekadā sa yajuḥsvāmisaṃjñaṃ prāha purohitam / putro nāstīha me tattvaṃ putreṣṭiṃ mama kurviti // 12.7.42
tatas tatheti vidhivattāmiṣṭiṃ tasya bhūpateḥ / purohitaḥ sa vidadhe vidvadbhir brāhmaṇaiḥ saha // 12.7.43
prāśayanmantrapūtaṃ ca taddevīṃ tāṃ manoramām / bhāgamagryaṃ carorjyeṣṭhāṃ sa pūrvārādhitastayā // 12.7.44
śeṣaṃ tasyai dvitīyasyai lāsyavatyai dadau ca saḥ / tataś ca tau tayoḥ śīladharasatyadharāvubhau // 12.7.45
ubhayor udare rājñyoḥ pūrvoktau saṃbabhūvatuḥ / prāpte ca samaye cātra devī tasya mahīpateḥ // 12.7.46
manoramā prasūte sma putraṃ kalyāṇalakṣaṇam / eṣa bhīmabhaṭo nāma jātaḥ khyātayaśā nṛpaḥ // 12.7.47
ity uccacāra tatkālaṃ suspaṣṭā bhāratī divaḥ / tato 'nyedyuḥ prasuṣuve sāpi lāsyavatī sutam // 12.7.48
pitā cataṃ sa samarabhaṭaṃ nāmnākaronnṛpaḥ / atha tau kṛtasaṃskārāvavardhetāṃ śanaiḥ śiśū // 12.7.49
jyeṣṭho bhīmabhaṭastaṃ tu kaniṣṭhamajayadguṇaiḥ / tatsaṃgharṣeṇa cānyonyaṃ tayor vairamavardhata // 12.7.50
ekadā bāhunā bāhuyuddhakelau samatsaraḥ / hanti sma kaṇṭhe samarabhaṭo bhīmabhaṭaṃ haṭhāt // 12.7.51
tato bhīmabhaṭaḥ krodhādbhujābhyāṃ pariveṣṭya tam / nyadhādutkṣipya samarabhaṭaṃ caṭaditi kṣitau // 12.7.52
sa tenābhihato gāḍhaṃ sarvadvārair asṛgvaman / samutthāpyāntikaṃ māturnīto 'bhūnnijasevakaiḥ // 12.7.53
sā taṃ dṛṣṭvā ca buddhvā ca vṛttāntaṃ snehakātarā / tasya mūrdhani mūrdhānamāsajya prārudadbhṛśam // 12.7.54
tāvadrājñā praviṣṭena taddṛṣṭvākulacetasā / kimetaditi pṛṣṭā sā lāsyavatyevam abravīt // 12.7.55
iyaṃ bhīmabhaṭenāsya kṛtāvasthā sutasya me / sadā cābhibhavatyenaṃ na cāhaṃ deva vacmi te // 12.7.56
idaṃ dṛṣṭvā tu jāne 'haṃ tavaiva syācchivaṃ katham / tasminnevaṃvidhe putre vicārayatu vā bhavān // 12.7.57
evaṃ tayoktaḥ priyayā sa tamugrabhaṭo nṛpaḥ / kruddho bhīmabhaṭaṃ svātmasaṃnikarṣānnyavārayat // 12.7.58
hṛtavṛttiṃ ca kṛtvainaṃ rājaputraśataṃ vyadhāt / rakṣārthaṃ tasya samarabhaṭasya saparicchadam // 12.7.59
svādhīnaṃ cākarottasya bhāṇḍāgāraṃ kanīyasaḥ / taṃ tu bhīmabhaṭaṃ jyeṣṭhaṃ sarvākāramapākarot // 12.7.60
tato mātā tamāhūya sā vakti sma manoramā / nartakīrāgiṇā tāvat pitrā tvaṃ parivarjitaḥ // 12.7.61
tanmātāmahaśālāṃ tvaṃ gaccha pāṭaliputrakam / tatra mātāmahaḥ svaṃ te rājyaṃ dāsyatyaputrakaḥ // 12.7.62
iha tvāṃ caiṣa samarabhaṭo hanyādripurbalī / iti māturvacaḥ śrutvā tāṃ sa bhīmabhaṭo 'bravīt // 12.7.63
kṣatriyaḥ sanna deśaṃ svaṃ tyakṣyāmi klībavadbhayāt / dhīrā bhavāmba kaḥ śakto varāko māṃ prabādhitum // 12.7.64
ity uktavantaṃ taṃ mātā sābravīt tarhi bhūyasaḥ / sahāyān kuru rakṣārthaṃ madīyais tvaṃ dhanair iti // 12.7.65
tato bhīmabhaṭo 'vādīd etad amba na śobhate / evaṃ hi satyaṃ tātasya prātipakṣyaṃ kṛtaṃ bhavet // 12.7.66
tanme tvadāśiṣaiva syātkalyāṇaṃ nirvṛtā bhava / ityāśvāsya sa tāṃ bhīmabhaṭo niragamattataḥ // 12.7.67
tāvac ca tatra buddhvā tatpaurāḥ sarve vyacintayan / anaucityaṃ paraṃ rājñā kṛtaṃ bhīmabhaṭasya tu // 12.7.68
naivāsya rājyaṃ samarabhaṭo hartuṃ pragalbhate / tadeṣa pūrvasevāyāḥ kālo bhīmabhaṭasya naḥ // 12.7.69
iti niścitya guptaṃ te paurā bhīmabhaṭaṃ dhanaiḥ / tathāpuṣyanyathā so 'tra tasthau bhṛtyaiḥ samaṃ sukham // 12.7.70
kaniṣṭhaḥ sa tu tasyāsīdvadham eva nirūpayan / pituḥ paricchadakṛtaḥ parikalpya tadāśayam // 12.7.71
tāvac ca śaṅkadattākhyo vipraḥ śūro yuvā dhanī / dvayor vayasyaḥ samarabhaṭam etya tam abravīt // 12.7.72
bhrātrā vairaṃ na yuktaṃ te naiṣa dharmo na ca tvayā / jyāyānsa bādhituṃ śakyaḥ syādakīrtiḥ paraṃ tava // 12.7.73
iti bruvannadhikṣipya sa tena nirabhartsyata / hitopadeśo mūrkhasya kopāyaiva na śāntaye // 12.7.74
tatas tatkopato gatvā dhīrastadvijigīṣayā / śaṅkhadatto vyadhādekasakhyaṃ bhīmabhaṭena saḥ // 12.7.75
athātra maṇidattākhyaḥ ko'pi deśāntarāgataḥ / ānītavān aśvaratnam ekam atyuttamaṃ vaṇik // 12.7.76
śaśāṅkadhavalaṃ śuddhaśaṅkhādiśravyaniḥsvanam / dugdhābdheriva kallolajālamucchritamutthitam // 12.7.77
rocamānaiḥ samāyuktacūḍāmaṇyaṅgadādibhiḥ / gandharvakulasaṃbhūtisaṃsiddhair iva bhūṣitam // 12.7.78
ākhyātaṃ śaṅkhadattena taṃ ca gatvā hayottamam / krīṇāti sma dhanair bhīmabhaṭastasmādvaṇigvarāt // 12.7.79
tatkṣaṇaṃ cātra samarabhaṭo buddhvā tadaitya saḥ / mūlyena dviguṇenāśvaṃ vaṇijo mārgati sma tam // 12.7.80
paratantrīkṛtaṃ taṃ ca tasmai nādādvaṇigyadā / tadā so 'śvaṃ balānnetuṃ taṃ prāvartata matsarāt // 12.7.81
tenobhayostayo rājaputrayoḥ śastrapāṇiṣu / bhṛtyeṣu dhāviteṣv atra samabhūdyuddhamuddhatam // 12.7.82
tatra bhīmabhaṭoccaṇḍadordaṇḍanihatānugaḥ / tyaktvā hayaṃ sa samarabhaṭo 'bhajyata tadbhayāt // 12.7.83
bhajyamānaṃ ca dhāvitvā keśeṣvākṛṣya pṛṣṭhataḥ / nihanti śaṅkhadattas taṃ yāvan manyubharākulaḥ // 12.7.84
tāvadbhīmabhaṭaḥ paścādupetyainaṃ nyavārayat / āstāṃ saṃprati tātasya duḥkhamevaṃ bhavediti // 12.7.85
tataḥ sa śaṅkhadattena mukto raktaṃ vraṇair vaman / trastaḥ palāyya samarabhaṭaḥ pārśvamagātpituḥ // 12.7.86
tato 'tra svīkṛtāṃśvaṃ taṃ vīraṃ bhīmabhaṭaṃ kṣaṇāt / upetya brāhmaṇaḥ kaścinnītvā vijanam abravīt // 12.7.87
mātā manoramā devī yajuḥsvāmī purohitaḥ / pitṛmantrī sa sumatistvāmidaṃ bruvate 'dhunā // 12.7.88
jānāsi yādṛśo vatsa rājā tvayi viśeṣataḥ / asminvyatikare vṛtte śatrutām eva te gataḥ // 12.7.89
tadātmānaṃ ca dharmaṃ ca yaśaś ca yadi rakṣasi / āyatiṃ yadi jānāsi yadyasmānmanyase hitān // 12.7.90
tadarko 'staṃ gato yāvaditastāvadalakṣitaḥ / nirgatya sāṃprataṃ siddhyai mātāmahagṛhaṃ vraja // 12.7.91
iti saṃdiṣṭavadbhiś ca sadratnasvarṇapūritam / tair idaṃ preṣitaṃ bhāṇḍaṃ maddhastena ca gṛhyatām // 12.7.92
etattasmāddvijāc chrutvā sa tathetyabhinandya ca / sudhīstatsvarṇasadratnabhāṇḍaṃ bhīmabhaṭo 'grahīt // 12.7.93
dattvā ca pratisaṃdeśamanurūpaṃ visṛjya tam / dvijaṃ kṛpāṇapāṇistamārūḍho 'bhūtturaṅgamam // 12.7.94
gṛhītahemaratnena dvitīyāśvādhirohiṇā / sahitaḥ śaṅkhadattena so 'tha prasthitavāṃs tataḥ // 12.7.95
dūraṃ vyatītya cādhvānaṃ niśīthe sa nṛpātmajaḥ / prāpadbhīmabhaṭo mārgamadhye śaravaṇaṃ mahāt // 12.7.96
tatrānavarataṃ tasya savayasyasya gacchataḥ / patadvājikhurakṣuṇṇaśaraśabdaprabodhitam // 12.7.97
utthāya siṃhamitunamudgarjatpotakaiḥ saha / apāṭayattu turagau nakhair udarayor adhaḥ // 12.7.98
sadvitīyaś ca tānsarvānsiṃhāvīraḥ sa tatkṣaṇam / khaḍgaprahāralūnāṅgānakarodgatajīvitān // 12.7.99
samittro 'py avaruhyātha turagau yāvadīkṣate / tāvadvigalitāntrau tau bhūmāv apatatāmubhau // 12.7.100
taddṛṣṭvā sa viṣaṇṇastaṃ śaṅkhadattam abhāṣata / sakhe viruddhātsvajanādvayaṃ yatnātpalāyitāḥ // 12.7.101
brūhi yatnaśatenāpi kva palāyāmahe vidheḥ / yenehāpi hatāḥ smo 'dya vāhamātrāsahiṣṇunā // 12.7.102
yatkṛte vihito deśatyāgaḥ so 'pi hayo mṛtaḥ / tadasmābhiḥ kathaṃ padbhyāṃ gamyeyamaṭavī niśi // 12.7.103
ity uktastena sa suhṛcchaṅkhadattastam abravīt / naitan navaṃ jayati yatpauruṣaṃ vidhuro vidhiḥ // 12.7.104
nisarga evaṃ tasyāyaṃ dhairyeṇa tu sa jīyate / vāto 'drer iva kiṃ kuryād dhīrasyākampitasya saḥ // 12.7.105
tadehyārūḍhadhair yāśvau vrajāvo 'treti vādinā / śaṅkhadattena sa samaṃ prāyādbhīmabhaṭas tataḥ // 12.7.106
vyatikrāntasya śanakaiḥ kāntāramatha tasya tat / śarapāṭitapādasya śarvarī paryahīyata // 12.7.107
udite 'tha jagaddīpe bhānau naiśatamomuṣi / mārgābjinīsarojeṣu madhurakvaṇitāliṣu // 12.7.108
diṣṭyā siṃhādisaṃkīrṇā tīrṇo 'yamaṭavīmimām / jalpatsvivotphullamukheṣv anyonyamavalokya tam // 12.7.109
krameṇa gacchann uṭajaiḥ samakīrṇaṃ tapasvinām / pulinaṃ jahnukanyāyāḥ prāpat sa savayasyakaḥ // 12.7.110
tatra śārvaśirovāsalagnacandrāmṛtair iva / tajjalaiḥ svādubhiḥ śītaiḥ snāto viśrāmyati sma saḥ // 12.7.111
vyādhānmārgāgatātkrītair bhṛṣṭaiś ca hariṇāmiṣaiḥ / śaṅkhadattopanītaiś ca dehavṛttiṃ vyadhatta saḥ // 12.7.112
uttarītum aśakyāṃ ca pūrṇām ālokya jāhnvavīm / taraṅgahastair asakṛd vārayantīm ivocchritaiḥ // 12.7.113
tasyāḥ kūlena sa tato gatvā brāhmaṇaputrakam / svādhyāyāsaktamadrākṣīdvijanasthoṭajāṅgaṇe // 12.7.114
upetya tamapṛcchac ca kastvaṃ kimiha nirjane / ekākyeva karoṣīti tataḥ so 'pyenam abhyadhāt // 12.7.115
ahaṃ vārāṇasīvāsī śrīkaṇṭhākhyadvijātmajaḥ / nīlakaṇṭhābhidhaḥ pitrā kṛtasaṃskārapaddhatiḥ // 12.7.116
so 'haṃ gurukulādhītavidyo bālye nijaṃ gṛham / upaimi yāvat tāvan me vinaṣṭāḥ sarvabāndhavāḥ // 12.7.117
tenānātho 'rthahīnaś ca gārhasthyāsiddhiduḥsthitaḥ / nirviṇṇo 'hamihāgatya tapastīvramaśiśriyam // 12.7.118
tataḥ svapne 'bravīddevī gaṅgā dattvā phalāni me / etāni khādaṃs tiṣṭheha yāvat prāpsyasi vāñchitam // 12.7.119
etac chrutvā prabuddhyaiva gatvā snātvā niśākṣaye / prāpaṃ phalāni gaṅgāyāmāgatāni jalāntare // 12.7.120
tānyānīyāmṛtasvādūnyuṭaje 'haṃ ca bhuktavān / evaṃ tānyanvahaṃ prāptānyāśnannahamiha sthitaḥ // 12.7.121
iti tenodite śaṅkhadattaṃ bhīmabhaṭo 'bravīt / asmai gārhasthyaparyāptaṃ dadāmi guṇine dhanam // 12.7.122
tac chrutvā śraddhitavacāstena rājasuto 'tha saḥ / mātrā nisṛṣṭaṃ taddravyamadāttasmai dvijanmane // 12.7.123
aluptasattvakoṣāṇāṃ mahattvaṃ mahatāṃ hi kim / ākarṇitāṃ parasyārtiṃ na cecchindanti tatkṣaṇam // 12.7.124
kṛtārthīkṛtya taṃ vipraṃ tato gatvā sa sarvataḥ / cinvannuttaraṇopāyaṃ gaṅgāyāṃ nāptavānyadā // 12.7.125
tadā bhīmabhaṭo mūrdhanibaddhāsivibhūṣaṇaḥ / śaṅkhadattayuto dorbhyāṃ tarītuṃ tāmavātarat // 12.7.126
madhyabhāge ca vāryoghadūrīkṛtavayasyakaḥ / kathaṃcit tīrṇavān pāraṃ hriyamāṇaḥ sa vīcibhiḥ // 12.7.127
pāraṃ prāptasya mittraṃ taṃ śaṅkhadattamapaśyataḥ / anviṣyataścānutaṭaṃ tasyāstamagamadraviḥ // 12.7.128
tato nirāśo hā mittretyākrandannatiduḥkhitaḥ / gaṅgāyāṃ kṣeptumātmānamudyato 'bhūnniśāgame // 12.7.129
jīvitaṃ me sahā devi jāhnavyapahṛtastvayā / tacchūnyaṃ deham apy etaṃ tvaṃ gṛhāṇādhunā mama // 12.7.130
ity uktvā yāvadātmānaṃ kṣeptumicchati tatra saḥ / tāvadāvirabhūtsākṣādgaṅgā tasyāmbumadhyataḥ // 12.7.131
abravīttīvrasaṃvegatuṣṭā sā taṃ ca tatkṣaṇam / mā putra sāhasaṃ kārṣīḥ sa te jīvansakhā sthitaḥ // 12.7.132
acireṇa ca saṃyogastava tena bhaviṣyati / pratilomānulomākhyāṃ vidyāṃ caitāṃ gṛhāṇa me // 12.7.133
adṛśyaḥ syāt parasyaitām anulomāṃ paṭhan naraḥ / pratilomāṃ paṭhan kuryād iṣṭarūpaprakāśanam // 12.7.134
etatprabhāvā vidyeyaṃ yat sā saptākṣarobhitā / etatprabhāvāt tvaṃ cāsyāṃ pṛthvyāṃ rājā bhaviṣyasi // 12.7.135
ity uktvā dattavidyā sā tiro 'bhūttasya jāhnavī / jātāsthaḥ sakhilābhādau maraṇātso 'py upāramat // 12.7.136
mittraprāptyutsuko nītvā kṛcchrāt padma iva kṣapām / prātar bhīmabhaṭas taṃ sa cinvan prasthitavāṃs tataḥ // 12.7.137
athānveṣṭuṃ kramādetaṃ śaṅkhadattaṃ paribhraman / deśaṃ sa lāṭaviṣayaṃ kadācitprāpadekakaḥ // 12.7.138
yatrāsaṃkīrṇavarṇo 'pi janaścitrojjvalasthitiḥ / nilayo 'pi kalānāṃ yo na doṣākaraśabdabhāk // 12.7.139
tatrāntarnagare devakulāvāsānvilokayan / bhrāntvā sa dyūtakārāṇāmekāṃ śālāmavāptavān // 12.7.140
tatra praviśya cāpaśyatkitavānakṣadevinaḥ / kaṭikarpaṭamātraikavasanānapi peśalaiḥ // 12.7.141
vibhaktaiḥ pīvaraiścāṅgair bhogavyāyāmasūcakaiḥ / śaṃsato gūḍham aiśvaryam arthārthāśritatatkalam // 12.7.142
kṛtālāpaiś ca taiḥ sākaṃ dyūtamārabhate sma saḥ / ayaṃ sābharaṇo 'smākaṃ bhakṣya ityāttabuddhibhiḥ // 12.7.143
tatastena hṛtaṃ teṣāṃ jitvākṣair akhilaṃ dhanam / dhūrtair yadvañcayitvānyāṃstair abhūtsam upārjitam // 12.7.144
hāritārthāṃś ca kitavān svagṛhān gantum udyatān / dvārārpitabhujo ruddhvā sa tān bhīmabhaṭo 'bravīt // 12.7.145
kva gacchathedaṃ gṛhṇīta dhanaṃ kimamunā mama / mayaitaddeyamiṣṭebhyo yūyaṃ ceṣṭā na kiṃ mama // 12.7.146
bhavadbhiḥ sadṛśān iṣṭān sakhīn prāpnomy ahaṃ kutaḥ / iti tasmin vadaty eva teṣv agṛhṇatsu ca hriyā // 12.7.147
akṣakṣapaṇako nāma tatraikaḥ kitavo 'bravīt / taddyūtaparibhāṣaiṣā hāritaṃ yanna dīyate // 12.7.148
tathāpyeṣa suhṛdbhūtvā yadyasmabhyaṃ prayacchati / svecchayā jitam apy arthaṃ tadgṛhṇīmo vayaṃ na kim // 12.7.149
tac chrutvā te 'bruvannanye sakhyaṃ cedeṣa śāśvatam / tādṛśaṃ kurute 'smābhistadaitadupapadyate // 12.7.150
evam uktavatastānsa matvā vīrāṃs tatheti taiḥ / vyadhādbhīmabhaṭaḥ sakhyamadāttebhyaś ca taddhanam // 12.7.151
tadarthitaś ca taiḥ sākamudyāne sakuṭumbakaiḥ / gatvā bhojanapānādyair vyaharattadupāhṛtaiḥ // 12.7.152
tato 'kṣakṣapaṇādyais taiḥ pṛṣṭas tebhyo 'bravīn nijam / sa vaṃśanāmavṛttāntam apṛchac ca tathaiva tān // 12.7.153
athaivamakṣakṣapaṇastasmai svodantam abhyadhāt / śivadattābhidhāno 'bhūdbrāhmaṇo hastināpure // 12.7.154
tasyāhaṃ vasudattākhyo mahādhanavataḥ sutaḥ / bālye mayā śastravidyā vedavidyāś ca śikṣitāḥ // 12.7.155
tato vivāhaḥ pitrā me vihitaḥ sadṛśātkulāt / mātā tu me mahāraudrā durārādhyātikopanā // 12.7.156
tayā codvejito 'py arthaṃ dṛṣṭvā māṃ saparigraham / pitā me svagṛhaṃ tyaktvā sa gataḥ kvāpy atarkitaḥ // 12.7.157
tad dṛṣṭvā sabhayo 'mbāyāś cittagrahavidhāvaham / yatnān niyuktavān bhāryāṃ sāpi bhītā tathākarot // 12.7.158
ambā tu tasyā nātuṣyatkathaṃcitkalahodyatā / tūṣṇīṃsthānamavajñānaṃ dainyālāpaṃ ca kaitavam // 12.7.159
pratyāyanaṃ vivādaṃ ca manyamānā durāśayā / ko hi tyājayituṃ śakto vahneḥ svāṃ dahanātmatām // 12.7.160
tatas tasyā viruddhaistaiśceṣṭitaiḥ sā mamācirāt / khinnā bhāryāpi nirgatya na jāne kva gatā gṛhāt // 12.7.161
athodvigno gṛhaṃ tyaktumanā api balādaham / militvā bandhubhiḥ pāpair vivāhaṃ kārito 'param // 12.7.162
sāpi bhāryā mama tayā tathā saṃtāpitāmbhayā / udbadhya pāśenātmānaṃ vyāpāditavatī yathā // 12.7.163
tato 'haṃ nitarāṃ khinno videśaṃ gantumudyataḥ / nivārayadbhyo bandhubhyo 'varṇayaṃ mātṛduṣṭatām // 12.7.164
pitṛpravāsanādau me kāraṇāntaravādinām / teṣāṃ yatpratyayo nābhūttadyuktyā dāruputrikā // 12.7.165
kārayitvā mayaikānte pariṇītā mṛṣā punaḥ / ānīya sthāpitā cāntargṛhe 'nyatrārpitārgale // 12.7.166
rakṣikaikā kṛtā cāsyā nārī karmakarīnibhā / mayaiṣā nūtanā bhāryā sthāpitaiva pṛthaggṛhe // 12.7.167
tvaṃ cāhaṃ cādhunātraiva svagṛhe pṛthagāsvahe / na gantavyaṃ tvayā tatra nāgantavyamitastayā // 12.7.168
ārādhanaṃ tavāprauḍhā na sā vetti hi saṃprati / ityambām abravaṃ cāhamanvamanyata sāpi tat // 12.7.169
tato dineṣu yāteṣu yadā tāṃ kapaṭasnuṣām / na kathaṃcidapi prāpatsārgale 'ntargṛhe sthitām // 12.7.170
tadāśmanā sā mūrdhānamāhatya svayamekadā / tāramākrandati smāmbā raktāktā svagṛhāṅgaṇe // 12.7.171
śrutvākrandaṃ praviṣṭena mayā sarvaiś ca bāndhavaiḥ / dṛṣṭvā kim etad brūhīti pṛṣṭā sāsūyam abhyadhāt // 12.7.172
īdṛśī snuṣayāgatya vināhetuḥ kṛtā mama / avasthā tadidānīṃ me maraṇenaiva niṣkṛtiḥ // 12.7.173
tac chrutvaiva sakopāste tāṃ sahādāya bāndhavāḥ / tatrāgacchanmayā sākaṃ yatra sā dāruputrikā // 12.7.174
apāsyārgalamuddhāṭya dvāraṃ yāvaddiśanti te / tāvatkāṣṭhamayīṃ nārīmapaśyaṃs tatra kevalām // 12.7.175
tato viḍambitātmānaṃ hasanto 'mbāṃ vilakṣitām / utpannapratyayā yātā bāndhavāste yathāgatam // 12.7.176
ahaṃ ca tyaktataddeśo bhrāmyannimamavāptavān / pradeśamiha ca dyūtaśālāṃ daivātkilāviśam // 12.7.177
atraitānahamadrākṣaṃ pañcākṣair dīvyato janān / imaṃ caṇḍabhujaṃgākhyametaṃ pāṃsupaṭaṃ tathā // 12.7.178
amuṃ śmaśānavetālamimaṃ kālavarāṭakam / śāriprastarametaṃ ca śūrāṃstulyaparākramān // 12.7.179
etaiḥ samaṃ ca dyūtena tatra krīḍitavānaham / dāsaḥ syādvijito jeturiti baddhvā mithaḥ paṇam // 12.7.180
tato dyūtena vijitā mama dāsyamime gatāḥ / ahaṃ guṇair jitastveṣāṃ dāsatāmāgataḥ svayam // 12.7.181
ebhiḥ samaṃ ca vasataḥ svaduḥkhaṃ vismṛtaṃ mama / nāmnāvasthocitenātra viddhyakṣakṣapaṇaṃ ca mām // 12.7.182
ityahaṃ satkulotpannair ihaivaṃ gūhitātmabhiḥ / etaiḥ saha sthitaḥ puṇyaistvaṃ cādya milito 'tra naḥ // 12.7.183
tadidānīṃ tvamasmākaṃ prabhuḥ prāgeva caitayā / buddhyā tavāttamasmābhistaddhanaṃ guṇarāgibhiḥ // 12.7.184
ityakṣakṣapaṇenokte svavṛttānte krameṇa te / sarve bhīmabhaṭāyānye 'pyudantānsvānavarṇayan // 12.7.185
tato 'rthārtham upāttābhiḥ kalābhiś chāditātmanaḥ / pravīrāṃstānsakhīnmatvā kṛtvānyā vividhāḥ kathāḥ // 12.7.186
nītvā vihāreṇa dinaṃ dṛṣṭvā pauraṃdarīṃ diśam / udbhāsamānaśītāṃśutilakālaṃkṛtānanām // 12.7.187
agād bhīmabhaṭas tasmād udyānāt sa nṛpātmajaḥ / akṣakṣapaṇakādyais taiḥ ṣaḍbhiḥ saha tadāspadam // 12.7.188
taiḥ samaṃ tiṣṭhataścātra tasya prāvṛḍupāgamat / śaṃsantīva suhṛtprāptiṃ pravṛṣṭaghanagarjitaiḥ // 12.7.189
tadā cātra vipāśākhyā nadī mattā samudragā / pratīpavāhinī jātā sāgaraugheṇa pūritā // 12.7.190
samāpūrya mahāvāripūreṇa pulinaṃ ca sā / oghapraśāntāv ambhodhisaṃmukhīva jagāma sā // 12.7.191
tasmin kāle 'tra cānīya kṣiptas tenaughavāriṇā / mahāmatsyo garīyas tvād vyāsakto 'bhūn nadītaṭe // 12.7.192
dṛṣṭvā ca taṃ pradhāvyaiva nihantuṃ vividhāyudhaiḥ / tatratyāḥ pāṭayāmāsurjanāstasyodaraṃ timeḥ // 12.7.193
pāṭitānniragāccātra tasmājjīvanyuvā dvijaḥ / taddarśanādbhutāttatra lokaḥ kolāhalaṃ vyadhāt // 12.7.194
tac chrutvā saha mittraistair gato bhīmabhaṭo 'tra saḥ / apaśyacchaṅkhadattaṃ taṃ mittraṃ matsyādvinirgatān // 12.7.195
samāśliṣac ca dhāvitvā siñcandhārāśrubhiḥ sa tam / mīnodaradarīvāsavisraṃ prakṣālayanniva // 12.7.196
so 'pi tadvipaduttīrṇaḥ prāpya taṃ parirabhya ca / suhṛdaṃ śaṅkhadatto 'gādutsavādutsavaṃ tadā // 12.7.197
tato bhīmabhaṭenātra tena pṛṣṭaḥ sa kautukāt / śaṅkhadattaḥ svavṛttāntaṃ saṃkṣepādevam abravīt // 12.7.198
tadā gaṅgormivegena hṛtas tvaddṛṣṭigocarāt / aśaṅkitaṃ nigīrṇo 'smi matsyenātimahīyasā // 12.7.199
tasyodaramahāveśmapraviṣṭo 'haṃ tataś ciram / atiṣṭhaṃ churikotkṛttaṃ tanmāṃsaṃ bhakṣayan kṣudhā // 12.7.200
adya so 'yamihānīya dhātrā kṣiptaḥ kathaṃcana / matsyo hato janair ebhiḥ kṛṣṭaś cāsyodarād aham // 12.7.201
dṛṣṭo mayā tvamarkaś ca prakāśaṃ me gatā diśaḥ / eṣa me mittra vṛttānto vedmi nāhamataḥ param // 12.7.202
ity uktaḥ śaṅkhadattena tena bhīmabhaṭaś ca saḥ / anye ca sarve tatrasthā vismayādevamabruvan // 12.7.203
kva gaṅgāyāṃ nigaraṇaṃ matsyenābdhau kva tadgatiḥ / kva ca tadvartmanā tasya vipāśāyāṃ niveśanam // 12.7.204
kva vadhas tasya tasmāc ca jīvataḥ kvāsya nirgamaḥ / aho vidheracintyaiva gatiradbhutakarmaṇaḥ // 12.7.205
ityādi taiḥ saha vadannakṣakṣapaṇakādibhiḥ / anayacchaṅkhadattaṃ sa dhāma bhīmabhaṭo nijam // 12.7.206
tatra copācaratsnānavastrādyaistaṃ sa sotsavaḥ / tenaiva vapuṣā jātam iva matsyodarātpunaḥ // 12.7.207
tatas tena samaṃ deśe tasmin bhīmabhaṭe sthite / āgād yātrotsavas tatra nāgarājasya vāsukeḥ // 12.7.208
taddarśanāya sa prāyādrājaputraḥ suhṛdvṛtaḥ / milanmahājanaṃ tasya nāgamukhyasya ketanam // 12.7.209
tatra praṇamya tanmūrtiṃ prāsāde mālyadāmabhiḥ / bhṛte bhogigaṇākāraiḥ pāstālodakasaṃnibhe // 12.7.210
gatvā dakṣiṇato 'paśyanmahāntaṃ tasya sa hradam / phaṇāratnaprabhāpuñjair iva raktāmbujaiścitam // 12.7.211
viṣāgnidhūmapaṭalair iva nīlotpalair bhṛtam / vṛtaṃ vātapatatpuṣpair arcadbhir iva pādapaiḥ // 12.7.212
svalpaḥ samudro 'mudrasya puro 'sya pratibhāti me / ananyahāriśrīkasya hṛtaśrīkaḥ sa śauriṇā // 12.7.213
iti yāvac ca taṃ dṛṣṭvā sa cintayati vismitaḥ / tāvat snānārthamāyātāmadrākṣīttatra kanyakām // 12.7.214
rājño lāṭeśvarasyātra candrādityasya putrikām / jātāṃ kuvalayāvalyāṃ nāmnā haṃsāvalīṃ śubhām // 12.7.215
aṅgair apahnuto 'py anyair yasyā divyānukāribhiḥ / cakṣuṣā capalenokto martyabhāvo nimeṣataḥ // 12.7.216
sā puṣpapelavavapuṣkoṭiprāptasphuradguṇā / muṣṭigrāhyeṇa madhyena mānmathīva dhanurlatā // 12.7.217
dṛṣṭvaiva tiryag valitair api locanasāyakaiḥ / amohayadbhīmabhaṭaṃ hṛdi nirbhidya taṃ tadā // 12.7.218
so 'pi tasyāḥ praviśyaiva tiryaṅ nayanavartmanā / hṛtkoṣamaharaddhair yaṃ jagatsaundaryataskaraḥ // 12.7.219
tato guptavisṛṣṭāptadakṣaceṭīmukhena sā / anviṣyati sma mittrebhyas tasya nāmāspadādikam // 12.7.220
athāgātsā parijanair nīyamānā svamandiram / snātā vivartitamukhī muhustadgatayā dṛśā // 12.7.221
tato bhīmabhaṭaḥ so 'pi svāvāsaṃ sakhibhiḥ saha / pratyāgāttatpriyāpremapāśabandhaskhaladgatiḥ // 12.7.222
tatra tasmai kṣaṇāddūtīṃ tāṃ ceṭīṃ rājakanyakā / haṃsāvalī sā vyasṛjaddattvā saṃdeśamīpsitam // 12.7.223
sābhupetya tamāha sma ceṭī bhīmabhaṭaṃ rahaḥ / deva haṃsāvalī rājasutā tvāmanunāthati // 12.7.224
hriyamāṇaṃ smaraugheṇā dṛṣṭvā praṇayinaṃ janam / imaṃ drutamanādṛtya na yuktā te taṭasthatā // 12.7.225
iti saṃprāpya dūtīto dayitāvacanāmṛtam / labdhajīvitahṛṣṭastāṃ so 'tha bhīmabhaṭo 'bravīt // 12.7.226
oghastho na taṭastho 'hamiti vetti na kiṃ priyā / tadvacastu kariṣyāmi kāmaṃ labdhāvalambanaḥ // 12.7.227
etya saṃbhāvayiṣyāmi naktamantaḥpure 'dya tām / vidyācchannaṃ viśantaṃ ca nahi drakṣyati ko'pi mām // 12.7.228
ity uktā tena ceṭī sā tuṣṭā gatvā śaśaṃsa tat / haṃsāvalyai tataḥ sāpi tasthau tatsaṃgamonmukhī // 12.7.229
so 'pi pradoṣasamaye divyābharaṇabhūṣitaḥ / gaṅgāvitīrṇavidyāyā ānulomyena pāṭhataḥ // 12.7.230
adṛśyībhūya gatvā tattasyā antaḥpurottamam / samāviśadbhīmabhaṭaḥ prāgviviktīkṛtaṃ tayā // 12.7.231
ratiprītikare tatra kālāgurusugandhini / daśārdhavarṇavinyastapuṣpaprakaraśobhite // 12.7.232
kāmodyānanibhe kāntāṃ tāṃ vahaddivyasaurabhām / so 'paśyadgāṅgasadvidyāvallīprasavasaṃnibhām // 12.7.233
prātilomyena vidyāṃ ca tāṃ paṭhitvā sa dṛśyatām / sahasā subhagastasyā rājaputryā gato 'bhavat // 12.7.234
sā taṃ dṛṣṭvaiva sānandapulakotkampasādhvasā / raṇatsvābharaṇātodyeṣv anṛtyadiva tatkṣaṇam // 12.7.235
āsīc ca kanyakābhāvalajjayā vinatānanā / kartavyam iva pṛcchantī hṛdayaṃ tatpravṛttikṛt // 12.7.236
mugdhe prakāśitasyāpi hriyā kiṃ cetaso 'dhunā / nigūhate na tadvastu kathameṣa tu gūhyate // 12.7.237
pulako 'ṅgeṣu kiṃ caitadvidalatsaṃdhi kañcukam / ityādibhir vacobhistāmanyaiś ca praṇayakramaiḥ // 12.7.238
vidhāya sumukhīṃ muktalajjāṃ bhīmabhaṭo 'tha tām / gāndharvodvāhavidhinā bhāryāṃ haṃsāvalīṃ vyadhāt // 12.7.239
nītvā tayā samaṃ rātriṃ tanmukhābjālilīlayā / kṛcchrāttāṃ naktameṣyāmītyāmantryāgātsvamāspadam // 12.7.240
tāṃ ca haṃsāvalīṃ tatra praviṣṭāḥ svamahattarāḥ / prātarantaḥpure 'drākṣuryuktāṃ saṃbhogalakṣaṇaiḥ // 12.7.241
lulitālakakeśāntāmārdradantanakhakṣatām / sākṣātsmaraśaraśreṇivraṇavyākulitāmiva // 12.7.242
gatvā carājñe tatpitre te śaśaṃsus tathaiva tat / so 'pi tatra vyadhādguptaṃ naktaṃ cārānavekṣitum // 12.7.243
so 'tha bhīmabhaṭo mittraiḥ sahitaś ca sukhaṃ dinam / nītvā pradoṣe bhūyastatpriyāntaḥ puramāgamat // 12.7.244
alakṣitapraviṣṭaṃ taṃ tatra vidyāprabhāvataḥ / dṛṣṭvā saṃbhāvya siddhaṃ ca cārāste niryayus tataḥ // 12.7.245
gatvā carājñe jagaduḥ so 'pi tānevamādiśat / adṛśyo yaḥ praviṣṭo 'tra sugupte na sa mānuṣaḥ // 12.7.246
tattamānayatehaiva yāvat paśyāmi kiṃ tvidam / brūta cāparuṣaṃ yūyam eva madvacanena tam // 12.7.247
prakaṭaṃ prārthitā mattaḥ kiṃ na mattanayā tvayā / rahasyaṃ kiṃ kṛtaṃ tvādṛgguṇavān hi varaḥ kutaḥ // 12.7.248
ity uktvā preṣitā rājñā gatvā cārās tathaiva te / dvārasthā eva tadvākyamāhurbhīmabhaṭāya tat // 12.7.249
so 'pi jñāto 'smi rājñeti buddhvāpy abhyantarasthitaḥ / sudhīro rājaputras tān prasahya pratyabhāṣata // 12.7.250
madvākyādbrūta rājānaṃ prātarāsthānametya te / tattvamāvedayiṣyāmi rātrirandhā hi saṃprati // 12.7.251
tac chrutvā tair gatais tadvaduktas tūṣṇīm abhūn nṛpaḥ / prātar bhīmabhaṭaḥ so 'tha tato 'yāsīt sakhīn prati // 12.7.252
taiś ca sākaṃ kṛtoddāmaveṣo vīraiḥ sa saptabhiḥ / āsthānamagamattasya candrādityasya bhūpateḥ // 12.7.253
tattejovairyasaundaryadarśinā tena satkṛte / nijocitāsanāsīne tasmin bhīmabhaṭe dvijaḥ // 12.7.254
sa tatsakhā śaṅkhadatto rājānaṃ tam abhāṣata / rājannugrabhaṭasyāyaṃ rājño rāḍhāpateḥ sutaḥ // 12.7.255
atarkyavidyāmāhātmyād duratikramavikramaḥ / nāmnā bhīmabhaṭo yuṣmatsutāhetor ihāgataḥ // 12.7.256
tac chrutvā rātrivṛttāntaṃ smaranyogyamavekṣya tam / hanta dhanyāḥ sma ity uktvā rājā śraddhitavāṃs tataḥ // 12.7.257
prādāc ca racitodvāhavibhavaprakriyo 'tha tām / sutāṃ haṃsāvalīṃ bhīmabhaṭāya vibhavottaram // 12.7.258
tato bhīmabhaṭo bhūrihastyaśvagrāmalābhavān / haṃsāvalyā ca lakṣmyā ca sahāsīttatra nirvṛtaḥ // 12.7.259
dinaiś ca tasmai śvaśuro lāṭarājyaṃ samarpya tat / candrādityaḥ sa vṛddhaḥ sannaputraḥ prāvrajadvanam // 12.7.260
atha bhīmabhaṭaḥ prāpya tadrājyamaśiṣatkṛtī / samyaktaiḥ saptabhir vīraiḥ śaṅkhadattādibhiḥ saha // 12.7.261
gateṣv atha dineṣv atra cārebhyo jātu so 'śṛṇot / prayāgametya pitaraṃ mṛtamugrabhaṭaṃ nṛpam // 12.7.262
abhiṣiktaṃ ca tena sve rāḍhārājye mumūrṣatā / putraṃ kaniṣṭhaṃ samarabhaṭaṃ taṃ nartakīsutam // 12.7.263
tato 'nuśocya pitaraṃ kṛtvā tasyaurdhvadaihikam / tasmai sa dūtaṃ samarabhaṭāya prāhiṇon nṛpaḥ // 12.7.264
tātasiṃhāsane mūrkha nartakīputra kā tava / yogyatā mama tat svaṃ hi lāṭarājye 'tra saty api // 12.7.265
atastvayādhiroḍhavyaṃ na tasminniti tasya ca / saṃdiṣṭavān sa lekhena dāyādasyāpakāriṇaḥ // 12.7.266
sa ca dūto drutaṃ gatvā lekhaṃ tasmai samarpayat / āveditātmā samarabhaṭāyāsthānavartine // 12.7.267
so 'pi taṃ tādṛśaṃ bhīmabhaṭanāmāṅkamuddhatam / vācayitvaiva samarabhaṭaḥ kruddho 'bhyabhāṣata // 12.7.268
ayogya iti pitrā yo deśānnirvāsitaḥ purā / tasyaiṣā durvinītasya yuktā mithyābhimānitā // 12.7.269
siṃhāyate sṛgālo 'pi svaguhāgṛhasaṃsthitaḥ / siṃhasya darśanaṃ prāpto jñāyate sa tu tādṛśaḥ // 12.7.270
ityādyudgarjya lekhena saṃdiśya ca tathaiva tat / so 'pi bhīmabhaṭāya svaṃ pratidūtaṃ visṛṣṭavān // 12.7.271
pratidūto 'pi gatvā sa lāṭadeśeśvarāya tam / tasmai bhīmabhaṭāyādāllekhaṃ kṣattṛniveditaḥ // 12.7.272
so 'tha bhīmabhaṭastasmiṃllekhe tatrānuvācite / muktāṭṭahāso dāyādapratidūtaṃ tam abhyadhāt // 12.7.273
gaccha re dūta madvākyādbrūhi taṃ nartakīsutam / aśvagrahe śaṅkhadattādrakṣito 'si mayā tadā // 12.7.274
bālastātapriyaśceti kṣamiṣye na punaḥ punaḥ / niścitaṃ tvāṃ praheṣyāmi vatsalasyāntikaṃ pituḥ // 12.7.275
sajjo bhava dinair eva jānīhi prāptamatra mām / ity uktvā preṣya dūtaṃ taṃ yātrāṃ bhīmabhaṭo vyadhat // 12.7.276
tasmin gajādrim ārūḍhe rājendāv udayojjvale / kṣubhyann udacalad baddhanādaḥ sainyamahāmbudhiḥ // 12.7.277
samāpūryanta cāsaṃkhyair upasaṃkhyām upasthitaiḥ / sāmantai rājaputraiś ca prasthitaiḥ sabalair diśaḥ // 12.7.278
sākampā saṃpatad bhūrigajavājijavākulā / barādvidalanatrāsādiva rauti sma medinī // 12.7.279
evaṃ bhīmabhaṭo gatvā sa rāḍhābhyarṇamāptavān / kurvansenārajorājimuṣitārkaprabhaṃ nabhaḥ // 12.7.280
tāvac ca so 'pi samarabhaṭo buddhvā nṛpo 'kṣamī / saṃnahya senayā tasya niragādyoddhumagrataḥ // 12.7.281
milataḥ sma ca tau sainyajaladhī pūrvapaścimau / prāvartata ca śūrāṇāmāhavapralayo mahān // 12.7.282
saśabdakhaḍgasaṃpātajanmā tatrānalo nabhaḥ / kupyatkṛtāntadantāgradalanottha ivāvṛṇot // 12.7.283
vahanti sma ca nārācāstīkṣṇāgrāyatapakṣmalāḥ / vīrāvalokinākastrīlocanāpātavibhramāḥ // 12.7.284
tato reṇuvitānā sā sainyanirghoṣavāditā / nṛtyatkabandhā vyarucat saṅgrāmāṅgaṇaraṅgabhūḥ // 12.7.285
karaṅkavāhinī cātra pramattā muṇḍamālinī / aharatkālarātrīva jantucakramasṛṅnadī // 12.7.286
kṣaṇāc ca śaṅkhadattena tenākṣakṣapaṇena ca / taiś ca caṇḍabhujaṃgādyair bāhuyuddhaviśāradaiḥ // 12.7.287
samaṃ mahābalaiḥ śūrair durmadair dviradair iva / sa tadbhīmabhaṭo 'bhāṅkṣītparasainyaṃ dhanurdharaḥ // 12.7.288
bhagne ca sainye samarabhaṭaḥ so 'tha rathasthitaḥ / pradhāvyārabhata kruddho raṇābdhau mandarāyitam // 12.7.289
tato bhīmabhaṭas tasya vāraṇastho 'bhipatya saḥ / dhanuśchittvāvadhīdbāṇaiścaturo 'pi rathe hayān // 12.7.290
viratho 'py atha dhāvitvā tomareṇa gajottamam / hanti sma kumbhe samarabhaṭo bhīmabhaṭasya saḥ // 12.7.291
sa ca tattomarahato gajastasyāpatadbhuvi / tatas tau virathau dvāvapyabhūtāṃ pādacāriṇau // 12.7.292
gṛhītacarmakhaḍgau ca padātī eva tau tadā / dvandvayuddhena nṛpatī ayudhyetāmamarṣaṇau // 12.7.293
vidyāvaśādadṛśyatvaṃ kṛtvā śakto 'pi tadvadhe / dharmāpekṣī na taṃ śatruṃ tathā bhīmabhaṭo 'vadhīt // 12.7.294
prasahya yudhyamānastu tasya mūrdhānamacchinat / khaḍgena khaḍgayuddhajño nartakītanayasya saḥ // 12.7.295
hate ca tasminsamarabhaṭe samyaksasainike / pradatte sādhuvāde ca gaganātsiddhacāraṇaiḥ // 12.7.296
gate samāptiṃ saṅgrāme bandimāgadhasaṃstutaḥ / rāḍhāpurīṃ bhīmabhaṭaḥ prāviśatsakhibhiḥ saha // 12.7.297
cirapravāsopayāto hatāris tatra mātaram / sa rāma iva kauśalyāṃ darśanotkāmanandayat // 12.7.298
paurābhinanditaścātha kṛtī siṃhāsane pituḥ / upāviśattatsacivaiḥ pūjyamāno guṇapriyaiḥ // 12.7.299
saṃmānya prakṛtīḥ kṛtsnāstataś ca vihitotsavaḥ / śubhe 'hni śaṅkhadattāya lāṭarājyaṃ sa dattavān // 12.7.300
taṃ preṣya lāṭaviṣayaṃ taddeśajabalānvitam / tebhyo 'kṣakṣapaṇādibhyo dadau grāmānvasūni ca // 12.7.301
tair yukto 'tha sa tatrāsīt praśāsan paitṛkaṃ padam / lāṭendrasutayā devyā haṃsāvalyā tayā saha // 12.7.302
kramāc ca jitvā pṛthivīmāhṛtya nṛpakanyakāḥ / tatsaṃbhogaikasakto 'bhūtso 'tha bhīmabhaṭo nṛpaḥ // 12.7.303
mantriṣu nyastabhāraś ca krīḍannantaḥpuraiḥ saha / abhyantarānna niragātpānādivyasanena saḥ // 12.7.304
athaikadā munirdraṣṭuṃ tamuttaṅko yadṛcchayā / pūrvaśarvasamādeśapākakāla ivāgamat // 12.7.305
dvāraṃ prāpte munau cāsmindvāḥstheṣvāvedayatsu ca / rājā rāgamadaiśvaryadarpāndho na kilāśṛṇot // 12.7.306
tataḥ kruddho muniḥ so 'smai rājñe śāpamadādimam / madāndha rājyād bhraṣṭas tvaṃ vanyo hastī bhaviṣyasi // 12.7.307
tac chrutvā sa bhayādbhraṣṭamado nirgatya bhūpatiḥ / dīnaiḥ prāsādayadvākyair muniṃ taṃ caraṇānataḥ // 12.7.308
tataḥ sa śāntakopaḥ sanmaharṣistam abhāṣata / bhaviṣyasi dvipastāvadrājanna syāttadanyathā // 12.7.309
kiṃ tu pracaṇḍaśaktyākhyaṃ nāgaśāpāvasāditam / mṛgāṅkadattasacivaṃ cakṣurvaikalyamāgatam // 12.7.310
samāśvāsyātithībhūtaṃ yadā tasmai pravakṣyasi / svavṛttāntaṃ tadaitasmānmokṣaṃ prāpsyasi śāpataḥ // 12.7.311
tac ca prāggiriśādiṣṭaṃ gandharvatvamavāpsyasi / sa cātithiste cakṣuṣmāneva saṃpadyate tadā // 12.7.312
ity uktvaiva muniḥ prāyāduttaṅkaḥ sa yathāgatam / so 'pi bhīmabhaṭo hastī saṃpanno rājyavicyutaḥ // 12.7.313
tam imaṃ māṃ gajībhūtaṃ viddhi bhīmabhaṭaṃ sakhe / sa ca pracaṇaśaktistvaṃ jāne śāpānta eṣa me // 12.7.314
evam uktvā gajākāraṃ tyaktvā bhīmabhaṭo 'tra saḥ / tatkṣaṇaṃ divyavibhavo gandharvaḥ samapadyata // 12.7.315
pracaṇḍaśaktiś cotpannalocanālokanotsavaḥ / tatkālam eva saṃjajñe paśyan gandharvam atra tam // 12.7.316
tāvac ca vallījālāntaḥ sthitaḥ śrutvā tayoḥ kathām / sahito 'nyaiḥ sa sacivaiḥ sudṛḍhotpannaniścayaḥ // 12.7.317
mṛgāṅkadattaḥ kālajñaḥ pradhāvya rabhasāddrutam / pracaṇḍaśaktiṃ jagrāha kaṇṭhe taṃ nijamantriṇam // 12.7.318
so 'py akāṇasudhāvarṣasiktāṅga iva vīkṣya tam / pracaṇḍaśaktiḥ sahasā pādayor agrahītprabhum // 12.7.319
tatas tau ciraviśliṣṭasaṃśliṣṭau bhṛśaduḥkhitau / sa bhīmabhaṭagandharvo rudantau paryasāntvayat // 12.7.320
mṛgāṅkadatto 'pi sa taṃ gandharvaṃ praṇato 'bravīt / yadasmābhir ayaṃ labdhaḥ sakhā yaccāmunā punaḥ // 12.7.321
cakṣuṣmattvamavāptaṃ tattvanmāhātmyānnamo 'stu te / śrutvaitatso 'pi gandharvo rājaputram uvāca tam // 12.7.322
acirāt sacivāñ śeṣāṃl labdhvā kṛtsnān avāpsyasi / tāṃ śaśāṅkavatīṃ bhāryāṃ sāmrājyaṃ ca mahītale // 12.7.323
tadadhair yaṃ na kāryaṃ te kalyāṇinsādhayāmy aham / tadā ca saṃnidhāsye te yadā tvaṃ māṃ smariṣyasi // 12.7.324
iti sa vigataśāpaḥ prāptakalyāṇatoṣaḥ prakaṭitasakhibhāvo rājaputraṃ tamuktvā / prasabhamudapataddyāṃ cārukeyūrahārakvaṇitamukharitāśo 'nanyagandharvadhuryaḥ // 12.7.325
so 'pi pracaṇḍaśaktiṃ prāpya vane tatra mantribhiḥ sahitaḥ / anayan mṛgāṅkadatto jātavṛtir nṛpasutas tadahaḥ // 12.7.326
jitaṃ vighnajitā yasya puṣpavṛṣṭir ivāmbarāt / tārāvalī karāghātacyutā patati nṛtyataḥ // 12.8.1
tato 'tivāhya rātriṃ tāṃ prabhāte kānanāt tataḥ / pracaṇḍaśaktipramukhaiḥ prasthitaḥ sacivaiḥ saha // 12.8.2
sa śaśāṅkavatīhetoḥ punar ujjayinīṃ prati / mṛgāṅkadattaḥ prayayau cinvañ śeṣān svamantrinaḥ // 12.8.3
gacchatā dadṛśe tena mārge vikramakesarī / mantrī puṃsātivikṛtenohyamāno nabhastale // 12.8.4
darśyate cānyamantribhyo yāvat tena sa saṃbhramāt / tāvat sa mantrī gaganāt tatsamīpe 'vatīrṇavān // 12.8.5
avaruhya ca tasyāśu puṃsaḥ skandhād upetya saḥ / mṛgāṅkadattaṃ jagrāha pādayoḥ sāśrulocanaḥ // 12.8.6
tenāśliṣṭaś ca hṛṣṭena tathā tanmantribhiḥ kramāt / visasarja pumāṃsaṃ taṃ smṛto 'bhyeṣyasi mām iti // 12.8.7
tato mṛgāṅkadattena kautukād upaviśya saḥ / pṛṣṭaḥ svodantam ācakhyau vane vikramakesarī // 12.8.8
tadā bhavadbhyo vibhraṣṭo nāgaśāpāt paribhraman / bahūny ahāni cinvāno yuṣmān aham acintayam // 12.8.9
gacchāmy ujjayinīṃ tatra gantavyaṃ tair dhruvaṃ yataḥ / evaṃ niścitya ca prāyām ahaṃ tāṃ nagarīṃ prati // 12.8.10
kramāt tannikaṭaṃ prāpya grāmaṃ brahmasthalābhidham / vāpītaṭe 'ham ekasmin vṛkṣamūla upāviśam // 12.8.11
tatraitya sarpadaṃśārto vṛddho māṃ brāhmaṇo 'bravīt / ita uttiṣṭha mā putra madīyāṃ gatim āpsyasi // 12.8.12
ihāsti hi mahāsarpo yena daṣṭo rujārditaḥ / udyato 'syāṃ mahāvāpyām eṣo 'haṃ deham ujjhitam // 12.8.13
ity uktavantaṃ kṛpayā dehatyāgān nivārya tam / tatrākārṣam ahaṃ vipraṃ nirviṣaṃ viṣavidyayā // 12.8.14
tataḥ sa vipraḥ sākūtam udantaṃ kṛtsnam ādarāt / pṛṣṭvā māṃ prītimān evaṃ viditārtho 'bhyabhāṣata // 12.8.15
prāṇās tvayā mama prattā tat pravīra gṛhāṇa me / vetālasādhanaṃ mantram imaṃ prāptaṃ mayā pituḥ // 12.8.16
tvādṛśām upayukto 'yaṃ siddhikṛt sattvaśālinām / mādṛśāḥ punar ete na klībāḥ kiṃ nāma kurvate // 12.8.17
ity uktas tena tam ahaṃ pratyavocaṃ dvijottamam / mṛgāṅkadattaviyuto vetālaiḥ kiṃ karomy aham // 12.8.18
tac chrutvā sa vihasyaivaṃ vipro māṃ punar abravīt / kiṃ na jānāsy abhīṣṭaṃ yad vetālāt sarvam āpyate // 12.8.19
api vidyādharaiśvaryaṃ vetālasya prasādataḥ / kiṃ trivikramasenena na prāptaṃ bhūbhujā purā // 12.8.20
tathā ca kathayāmy etāṃ tadīyāṃ te kathāṃ śṛṇu pratiṣṭhānābhidhāno 'sti deśo godāvarītaṭe // 12.8.21
tatra vikramasenasya putraḥ śakraparākramaḥ / prāk trivikramasenākhyaḥ khyātakīrtir abhūn nṛpaḥ // 12.8.22
tasya pratyaham āsthānagatasyopetya bhūpateḥ / sevārthaṃ kṣāntiśīlākhyo bhikṣuḥ phalam upānayat // 12.8.23
so 'pi rājā tad ādāya phalam āsannavartinaḥ / haste dadau pratidinaṃ koṣāgārādhikāriṇaḥ // 12.8.24
itthaṃ gateṣu varṣeṣu daśasv atra kilaikadā / dattvā rājñe phalaṃ tasmai bhikṣāv āsthānato gate // 12.8.25
sa rājā tat phalaṃ prādāt praviṣṭāyātra daivataḥ / krīḍāmarkaṭapotāya hastabhraṣṭāya rakṣiṇām // 12.8.26
sa markaṭas tad aśnāti yāvat tāvat phalāt tataḥ / vibhinnamadhyān niragād anarghaṃ ratnam uttamam // 12.8.27
tad dṛṣṭvādāya papraccha taṃ bhāṇḍāgārikaṃ nṛpaḥ / bhikṣūpanītāni mayā yāni nityaṃ phalāni te // 12.8.28
haste dattāni tāni kva sthāpitāni sadā tvayā / tac chrutvā taṃ sa sabhayaḥ koṣādhyakṣo vyajijñapat // 12.8.29
kṣiptāni tāny anudghāṭya mayā gañje gavākṣataḥ / yady ādiśasi tad deva tam udghāṭya gaveṣaye // 12.8.30
ity ūcivān anumato rājñā gatvā kṣaṇena saḥ / koṣādhyakṣaḥ samāgatya prabhuṃ vyajñāpayat punaḥ // 12.8.31
śīrṇāni nātra paśyāmi koṣe tāni phalāny aham / ratnarāśiṃ tu paśyāmi raśmijvālākulaṃ vibho // 12.8.32
tac chrutvā tān manīn dattvā tuṣṭo 'smai koṣarakṣiṇe / rājānyedyur apṛcchat sa bhikṣuṃ taṃ prāgvad āgatam // 12.8.33
bhikṣo dhanavyayenaivaṃ sevase māṃ kim anvaham / nedānīṃ te grahīṣyāmi phalaṃ yāvan na vakṣyasi // 12.8.34
ity uktavantaṃ rājānaṃ bhikṣus taṃ vijane 'bravīt / vīrasācivyasāpekṣaṃ mantrasādhanam asti me // 12.8.35
tatra vīrendra sāhāyyaṃ kriyamānaṃ tvayārthaye / tac chrutvā pratipede tat tathety asya sa bhūpatiḥ // 12.8.36
tataḥ sa śramaṇas tuṣṭo nṛpaṃ puna uvāca tam / tarhi kṛṣṇacaturdaśyām āgāminyāṃ niśāgame // 12.8.37
ito mahāśmaśānāntarvaṭasyādhaḥ sthitasya me / āgantavyaṃ tvayā deva pratipālayato 'ntikam // 12.8.38
bāḍham evaṃ kariṣyāmīty ukte tena mahībhujā / sa kṣāntiśīlaḥ śramaṇo hṛṣṭaḥ svanilayaṃ yayau // 12.8.39
atha tāṃ sa mahāsattvaḥ prāpya kṛṣṇacaturdaśīm / prārthanāṃ pratipannāṃ tāṃ bhikṣos tasya nṛpaḥ smaran // 12.8.40
pradoṣe nīlavasanas tamālakṛtaśekharaḥ / niryayau rājadhānītaḥ khaḍgapāṇir alakṣitaḥ // 12.8.41
yayau ca ghoranibiḍadhvāntavrātamalīmasam / citānalogranayanajvālādāruṇadarśanam // 12.8.42
asaṃkhyanarakaṅkālakapālāsthiviśaṅkaṭam / hṛṣyatsaṃnihitottālabhūtavetālaveṣṭitam // 12.8.43
bhairavasyāparaṃ rūpam iva gambhīrabhīṣaṇam / sphūrjan mahāśivārāvaṃ śmaśānaṃ tad avihvalaḥ // 12.8.44
vicitya cātra taṃ prāpya bhikṣuṃ vaṭataror adhaḥ / kurvāṇaṃ maṇḍalanyāsam upasṛtya jagāda saḥ // 12.8.45
eṣo 'ham āgato bhikṣo brūhi kiṃ karavāṇi te / tac chrutvā sa nṛpaṃ dṛṣṭvā hṛṣṭo bhikṣur uvāca tam // 12.8.46
rājan kṛtaḥ prasādaś cet tad ito dakṣiṇāmukham / gatvā vidūram ekākī vidyate śiṃśapātaruḥ // 12.8.47
tasminn ullambitamṛtaḥ ko 'py ekaḥ puruṣaḥ sthitaḥ / tam ihānaya gatvā tvaṃ sānāthyaṃ kuru vīra me // 12.8.48
tac chrutvaiva tathety uktvā sa rājā satyasaṃgaraḥ / dakṣiṇāṃ diśam ālambya pravīraḥ prayayau tataḥ // 12.8.49
āttadīptacitālātalakṣitena pathātra saḥ / gatvā tamasi taṃ prāpa kathaṃcic chiṃśapātarum // 12.8.50
tasya skandhe citādhūmadagdhasya kravyagandhinaḥ / so 'paśyal lambamānaṃ taṃ bhūtasyeva śavaṃ taroḥ // 12.8.51
āruhya cātra bhūmau taṃ chinna rajjum apātayat / patitaś cātra so 'kasmāc cakranda vyathito yathā // 12.8.52
tato 'varuhya kṛpayā jīvāśaṅkī sa tasya yat / rājāṅgaṃ prāmṛśat tena so 'ṭṭahāsaṃ vyadhāc chavaḥ // 12.8.53
tataḥ sa rājā matvā taṃ vetālādhiṣṭhitaṃ tadā / kiṃ hasasy ehi gacchāva iti yāvad akampitaḥ // 12.8.54
vakti tāvan na bhūmau savetālaṃ śavam aikṣata / aikṣatātraiva vṛkṣe tu lambamānaṃ sthitaṃ punaḥ // 12.8.55
tato 'dhiruhya bhūyo 'pi tam avātārayat tataḥ / vajrād api hi vīrāṇāṃ cittaratnam akhaṇḍitam // 12.8.56
āropya ca savetālaṃ skandhe maunena taṃ śavam / sa trivikramaseno 'tha rājā gantuṃ pracakrame // 12.8.57
yāntaṃ ca taṃ śavāntaḥstho vetālo 'ṃsasthito 'bravīt / rājann adhvavinodāya kathām ākhyāmi te śṛṇu // 12.8.58
asti vārāṇasī nāma purārivasatiḥ purī / sthalīva kailāsagirer yā puṇyajanasevitā // 12.8.59
bhūrivāribhṛtā śaśvadupakaṇṭhaniveśinī / hārayaṣṭir ivābhāti yasyāḥ svargataraṅgiṇī // 12.8.60
pratāpānalanirdagdhavipakṣakulakānanaḥ / tasyāṃ pratāpamukuṭo nāma rājābhavat purā // 12.8.61
tasyābhūd vajramukuṭas tanayo rūpaśauryayoḥ / kurvāṇo darpadalanaṃ smarasyārijanasya ca // 12.8.62
rājaputrasya tasyātra mantriputro mahāmatiḥ / āsīd buddhiśarīrākhyaḥ śarīrābhyadhikaḥ sakhā // 12.8.63
tena sakhyā saha krīḍan sa kadācin nṛpātmajaḥ / jagāma dūram adhvānaṃ mṛgayāti prasaṅgataḥ // 12.8.64
śauryaśrīcāmarāṇīva siṃhānāṃ mastakāni saḥ / chindac charaiḥ saṭālāni viveśaikaṃ mahāvanam // 12.8.65
tatrāsthāne smarasyeva paṭhat kokilabandini / dattopakāre tarubhir mañjarīcalacāmaraiḥ // 12.8.66
so 'nvito mantriputreṇa tenāpaśyat sarovaram / vicitrakamalotpattidhāmāmbudhim ivāparam // 12.8.67
tasmiṃs tadaiva sarasi snānārthaṃ kācid āgatā / tena divyākṛtiḥ kanyā dadṛśe saparicchadā // 12.8.68
pūrayantīva lāvaṇyanirjhareṇa sarovaram / dṛṣṭipātaiḥ sṛjantīva tatrotpalavanaṃ navam // 12.8.69
pratyādiśantīva mukhenāmbujāni jitendunā / sā jahāra manas tasya rājaputrasya tatkṣaṇam // 12.8.70
so 'py ahārṣīt tathā tasyā yuvā dṛṣṭvā vilocane / yathā naikṣata sā kanyā lajjāṃ svām apy alaṃkṛtim // 12.8.71
yūni paśyati tasmin sā keyaṃ syād iti sānuge / saṃjñāṃ svadeśādyākhyātuṃ vilāsacchadmanākarot // 12.8.72
karoti smautpalaṃ karṇe gṛhītvā puṣpaśekharāt / ciraṃ ca dantaracanāṃ cakārādāya ca vyadhāt // 12.8.73
padmaṃ śirasi sākūtaṃ hṛdaye cādadhe karam / rājaputraś ca tasyās tāṃ saṃjñāṃ na jñātavāṃs tadā // 12.8.74
mantriputras tu bubudhe sa sakhā tasya buddhimān / kṣaṇāc ca sā yayau kanyā nīyamānānugais tataḥ // 12.8.75
prāpya ca svagṛhaṃ tasthau paryaṅge 'ṅgaṃ nidhāya sā / cittaṃ tu nijasaṃjñārtham āsthāt tasmin nṛpātmaje // 12.8.76
so 'pi rājasuto bhraṣṭavidyo vidyādharo yathā / gatvā svanagarīṃ kṛcchrāṃ prāpāvasthāṃ tayā vinā // 12.8.77
sakhyā ca mantriputreṇa tena pṛṣṭas tadā rahaḥ / śaṃsatā tām aduṣprāpāṃ tyaktadhairyo jagāda saḥ // 12.8.78
yasyā na nāma na grāmo nānvayo vāvabudhyate / sā kathaṃ prāpyate tan mām āśvāsayasi kiṃ mṛṣā // 12.8.79
ity ukto rājaputreṇa mantriputras tam abhyadhāt / kiṃ na dṛṣṭaṃ tvayā tad yat saṃjñayā sūcitaṃ tayā // 12.8.80
nyastaṃ yad utpalaṃ karṇe tenaitat te tayoditam / karṇotpalasya rāṣṭre 'haṃ nivasāmi mahībhṛtaḥ // 12.8.81
kṛtā yad dantaracanā tenaitat kathitaṃ tayā / tatra jānīhi māṃ dantaghāṭakasya sutām iti // 12.8.82
padmāvatīti nāmoktaṃ tayottaṃsitapadmayā / tvayi prāṇā iti proktaṃ hṛdayārpitahastayā // 12.8.83
kaliṅgadeśe hy asty atra khyātaḥ karṇotpalo nṛpaḥ / tasya prasādavitto 'sti mahān yo dantaghāṭakaḥ // 12.8.84
saṅgrāmavardhanākhyasya tasyāpy asti jagattraye / ratnaṃ padmāvatī nāma kanyā prāṇādhikapriyā // 12.8.85
etac ca lokato deva yathāvad viditaṃ mama / ato jñātā mayā saṃjñā tasyā deśādiśaṃsinī // 12.8.86
ity ukto mantriputrena tena rājasuto 'tha saḥ / tutoṣa tasmai sudhiye labdhopāyo jaharṣa ca // 12.8.87
saṃmantrya ca samaṃ tena sa tadyuktaḥ svamandirāt / priyārthī mṛgayāvyājāt punas tām agamad diśam // 12.8.88
ardhamārge ca vātāśvavegavañcitasainikaḥ / taṃ mantriputraikayutaḥ kaliṅgaviṣayaṃ yayau // 12.8.89
tatra tau prāpya nagaraṃ karṇotpalamahībhṛtaḥ / anviṣya dṛṣṭvā bhavanaṃ dantaghāṭasya tasya ca // 12.8.90
tad adūre ca vāsārtham ekasyā vṛddhayoṣitaḥ / gṛhaṃ prāviśatāṃ mantriputrarājasutāv ubhau // 12.8.91
dattāmbuyavasau vāhau gupte 'vasthāpya cātra saḥ / rājaputre sthite vṛddhāṃ mantriputro jagāda tām // 12.8.92
kaccid vetsy amba saṅgrāmavardhanaṃ dantaghāṭakam / tac chrutvā sā jaradyoṣit saśraddhā tam abhāṣata // 12.8.93
vedmy eva dhātrī tasyāsmi sthāpitā tena cādhunā / padmāvatyāḥ svaduhituḥ pārśve jyeṣṭhatarety aham // 12.8.94
kiṃ tv ahaṃ na sadā tatra gacchāmy upahatāmbarā / kuputraḥ kitavo vastraṃ dṛṣṭvā hi harate mama // 12.8.95
evam uktavatīṃ prītaḥ svottarīyādidānataḥ / saṃtoṣya so 'tra vṛddhāṃ tāṃ mantriputro 'bravīt punaḥ // 12.8.96
mātā tvaṃ tad vadāmas te guptaṃ yat tat kuruṣva naḥ / dantaghāṭasutām etāṃ gatvā padmāvatīṃ vada // 12.8.97
so 'trāgato rājaputro dṛṣṭo yaḥ sarasi tvayā / tena ceha tad ākhyātuṃ preṣitā praṇayād aham // 12.8.98
tac chrutvā sā tathety uktvā vṛddhā dānavaśīkṛtā / gatvā padmāvatīpārśvam ājagāma kṣaṇāntare // 12.8.99
pṛṣṭā jagāda tau rājasutamantrisutau ca sā / yuṣmadāgamanaṃ gatvā guptaṃ tasyā mayoditam // 12.8.100
tayā śrutvā ca nirbhartsya pāṇibhyām aham āhatā / dvābhyāṃ karpūraliptābhyām ubhayor gaṇḍayor mukhe // 12.8.101
tataḥ paribhavodvignā rudaty aham ihāgatā / etās tad aṅgulīmudrāḥ putrau me paśyataṃ mukhe // 12.8.102
evaṃ tayokte nairāśyaviṣaṇṇaṃ taṃ nṛpātmajam / jagāda sa mahāprājño mantriputro janāntikam // 12.8.103
mā gā viṣādaṃ rakṣantyā mantraṃ nirbhartsya yat tayā / karpūraśubhrā vaktre 'syāḥ svāṅgulyo daśa pātitāḥ // 12.8.104
tad etad uktaṃ pakṣe 'smiñ śukle candravatīr imāḥ / rātrīr daśa pratīkṣadhvaṃ saṃgamānucitā iti // 12.8.105
ity āśvāsya sa taṃ rājasutaṃ mantrisutas tataḥ / vikrīya guptaṃ hastasthaṃ kāñcanaṃ kiṃcid āpaṇe // 12.8.106
vṛddhayā sādhayāmāsa mahārhaṃ bhojanaṃ tayā / tatas tau bubhujāte dvau tat tayā saha vṛddhayā // 12.8.107
evaṃ nītvā daśāhāni jijñāsārthaṃ punaḥ sa tām / padmāvatyantikaṃ vṛddhāṃ mantriputro visṛṣṭavān // 12.8.108
sāpi mṛṣṭānnapānādilubdhā tad anurodhataḥ / gatvā vāsagṛhaṃ tasyā bhūyo 'bhyetya jagāda tau // 12.8.109
ito gatvādya tūṣṇīm apy ahaṃ tatra sthitā tayā / yuṣmatkathāparādhaṃ tam udgirantyā svayaṃ punaḥ // 12.8.110
sā laktakābhis tisṛbhiḥ karāṅgulibhir āhatā / urasy asminn athaiṣāham ihāyātā tad antikāt // 12.8.111
tac chrutvā rājaputraṃ taṃ svairaṃ mantrisuto 'bravīt / mā kārṣīr anyathā śaṅkām asyā hi hṛdaye tayā // 12.8.112
sā laktakāṅgulīmudrātrayaṃ vinyasya yuktitaḥ / rajasvalā niśās tisraḥ sthitāham iti sūcitam // 12.8.113
evam uktvā nṛpasutaṃ mantriputras tryahe gate / padmāvatyai punas tasyai vṛddhāṃ tāṃ prajighāya saḥ // 12.8.114
sā gatā mandiraṃ tasyās tayā saṃmānya bhojitā / prītyā pānādilīlābhir dinaṃ cātra vinoditā // 12.8.115
sāyaṃ ca yāvat sā vṛddhā gṛham āgantum icchati / udabhūd bhayakṛt tāvat tatra kolāhalo bahiḥ // 12.8.116
hā hā bhraṣṭo 'yam ālānāj janān mathnan pradhāvati / mattahastīti lokasya tatrākrando 'tha śuśruve // 12.8.117
tataḥ padmāvatī sā tāṃ vṛddhām evam abhāṣata / spaṣṭena hastiruddhena gantuṃ yuktaṃ na te pathā // 12.8.118
tat pīṭhikāṃ samāropya baddhālambanarajjukām / bṛhadgavākṣeṇānena tvām atra prakṣipāmahe // 12.8.119
gṛhodyāne tato vṛkṣam āruhyāmuṃ vilaṅghya ca / prākāram avaruhyānyavṛkṣeṇa svagṛhaṃ vraja // 12.8.120
ity uktvā sā gavākṣeṇa kṣepayāmāsa tatra tām / vṛddhāṃ ceṭībhir udyāne rajjupīṭhikayā tataḥ // 12.8.121
sātha gatvā yathoktena pathā sarvaṃ śaśaṃsa tat / yathāvad rājaputrāya tasmai mantrisutāya ca // 12.8.122
tataḥ sa mantriputras taṃ rājaputram abhāṣata / siddhaṃ taveṣṭaṃ mārgo hi yuktyā te darśitas tayā // 12.8.123
tad gacchādyaiva tatra tvaṃ pradoṣe 'smin nṛpāgate / etenaiva pathā tasyāḥ priyāyā mandiraṃ viśa // 12.8.124
ity uktas tena tadyukto rājaputro yayau sa tat / udyānaṃ vṛddhayoktena tena prākāravartmanā // 12.8.125
tatrāpaśyac ca rajjuṃ tāṃ lambamānāṃ sapīṭhikām / mārgonmukhābhiś ceṭībhir upariṣṭād adhiṣṭhitām // 12.8.126
ārūḍhas tāṃ ca dṛṣṭvaiva dāsībhis tābhir āśu saḥ / rajjūtkṣipto gavākṣeṇa praviveśa priyāntikam // 12.8.127
tasmin praviṣṭe sa yayau mantriputraḥ svam āspadam / rājaputras tu tāṃ padmāvatīṃ tatra dadarśa saḥ // 12.8.128
pūrṇāmṛtāṃśuvadanāṃ prasaratkānticandrakām / kṛṣṇapakṣabhayād guptasthitāṃ rākāniśām iva // 12.8.129
sāpi dṛṣṭvā tam utthāya cirautsukyocitais tataḥ / kaṇṭhagrahādibhis tais tair upacārair amānayat // 12.8.130
tatas tayā sa gāndharvavidhinodūḍhayā saha / guptaṃ rājasutas tasthau pūrṇecchas tatra kāntayā // 12.8.131
sthitvā cāhāni katicid rātrau tām avadat priyām / sakhā mama sahāyāto mantriputra iti sthitaḥ // 12.8.132
sa cātra tiṣṭhaty ekākī tvajjyeṣṭhatarikāgṛhe / gatvā saṃbhāvya taṃ tanvi puna eṣyāmi te 'ntikam // 12.8.133
tac chrutvā tam avocat sā dhūrtā padmāvatī priyam / hantāryaputra pṛcchāmi tāḥ saṃjñā matkṛtās tvayā // 12.8.134
jñātā kiṃ kim uvā tena sakhyā mantrisutena te / evam uktavatīm etāṃ rājaputro jagāda saḥ // 12.8.135
na jñātaṃ tan mayā kiṃcij jñātvā sarvaṃ ca tena me / ākhyātaṃ mantriputreṇa divyaprajñānaśālinā // 12.8.136
etac chrutvā vicintyaiva bhāminī sā jagāda tam / tarhy ayuktaṃ kṛtaṃ yan me cirāt sa kathitas tvayā // 12.8.137
sa me bhrātā sakhā yas te tasya ca prathamaṃ mayā / tāmbūlādisamācāraḥ kartavyo hi sadā bhavet // 12.8.138
ity uktavatyānumatas tayā pūrvapathena saḥ / rajāputro 'ntikaṃ tasya sakhyur āgāt tato niśi // 12.8.139
śaśaṃsa ca kathāmadhye tat tasmai yat tadāśrayam / saṃjñāvijñānakathanaṃ kṛtaṃ tena priyāntike // 12.8.140
mantriputras tu so 'yuktam iti na śraddadhe 'sya tat / tāvac ca sā tayos tatra vibhātābhūd vibhāvarī // 12.8.141
athaitayor vidhau sāṃdhye nivṛtte kurvatoḥ kathāḥ / āgāt pakvānnatāmbūlahastā padmāvatīsakhī // 12.8.142
sā mantriputraṃ kuśalaṃ pṛṣṭvā dattopacārikā / niṣeddhuṃ rājaputrasya bhojanaṃ tatra yuktitaḥ // 12.8.143
kathāntare svāminīṃ svāṃ bhojanādau tadāgamam / pratīkṣamāṇām āvedya kṣaṇād guptaṃ tato yayau // 12.8.144
tatas taṃ mantriputraḥ sa rājaputram abhāṣata / kautukaṃ paśya devaikaṃ darśayāmy adhunā tava // 12.8.145
ity uktvā bhakṣyam ekaṃ sa pakvānnaṃ dattavāṃs tataḥ / sārameyāya sa ca tat khāditvaiva vyapadyata // 12.8.146
tad dṛṣṭvā kim idaṃ citram iti rājasuto 'tra saḥ / papraccha mantriputraṃ taṃ sa caitaṃ pratyabhāṣata // 12.8.147
saṃjñājñānena dhūrtaṃ māṃ viditvā hantukāmayā / tayā viṣānnaṃ prahitaṃ mama tvadanuraktayā // 12.8.148
nāsmin sati madekāgro rājaputro bhaved ayam / etadvaśaś ca muktvā māṃ nagarīṃ svāṃ vrajed iti // 12.8.149
tan muñca manyum etasyāṃ bandhutyāgān mahātmanaḥ / kuryās tvaṃ haraṇe yuktiṃ vakṣyāmy ālocya yām aham // 12.8.150
ity uktavantaṃ taṃ mantrisuto rājasuto 'tra saḥ / satyaṃ buddhiśarīras tvam iti yāvat praśaṃsati // 12.8.151
aśaṅkitaṃ bahis tāvad duḥkhākulajanāravaḥ / hā dhig rājñaḥ suto bālo vipanna iti śuśruve // 12.8.152
tadākarṇanahṛṣṭo 'tha mantriputro nṛpātmajam / jagāda hanta gacchādya padmāvatyā gṛhaṃ niśi // 12.8.153
tatra tāṃ pāyayes tāvad yāvat pānamadena sā / niḥsaṃjñā naṣṭaceṣṭā ca gatajīveva jāyate // 12.8.154
tatas tasyāḥ sanidrāyāḥ śūlenāṅkaṃ kaṭītaṭe / dattvāgnitaptenādāya tadābharaṇasaṃcayam // 12.8.155
āgacches tvaṃ gavākṣeṇa rajjulambavinirgataḥ / tataḥ paraṃ yathā bhadraṃ bhavej jñāsyāmy ahaṃ tathā // 12.8.156
ity uktvā kārayitvā ca kroḍavālanibhāśrikam / mantriputro dadau tasmai triśūlaṃ rājasūnave // 12.8.157
rājaputraḥ sa haste tat kṛtvā kuṭilakarkaśam / kālāyasa dṛḍhaṃ cittam iva kāntāvayasyayoḥ // 12.8.158
tatheti pūrvavad rātrāv agāt padmāvatīgṛham / avicāryaṃ prabhūṇāṃ hi śucer vākyaṃ svamantriṇaḥ // 12.8.159
tatra tāṃ madyaniśceṣṭāṃ śūlena jaghane 'ṅkitām / hṛtālaṃkaraṇāṃ kṛtvā tasyāgāt sakhyur antikam // 12.8.160
darśitābharaṇas tasmai śaśaṃsa ca yathākṛtam / tataḥ sa mantriputro 'pi siddhaṃ mene manīṣitam // 12.8.161
prātar gatvā śmaśānaṃ ca so 'bhūt tāpasaveṣabhṛt / svairaṃ rājasutaṃ taṃ ca vidadhe śiṣyarūpiṇam // 12.8.162
abravīt taṃ ca gacchaikam ito 'laṃkaraṇād imām / muktāvalīṃ samādāya tvaṃ vikretum ivāpaṇe // 12.8.163
bahumūlyaṃ vadeś cāsyā yenaitāṃ naiva kaś cane / gṛhṇīyād bhrāmyamāṇāṃ ca sarvaḥ ko'pi vilokayet // 12.8.164
guruṇā mama vikretum iyaṃ dattety anākulaḥ / brūyāś ca yadi gṛhṇīyur atra tvāṃ purarakṣiṇaḥ // 12.8.165
iti sa preṣitas tena gatvā rājasutas tadā / atiṣṭhad āpaṇe bhrāmyan vyaktaṃ muktāvalīṃ dadhat // 12.8.166
tathābhūtaś ca jagṛhe sa dṛṣṭvā purarakṣibhiḥ / dantaghāṭasutāmoṣajñapteś cauregaveṣibhiḥ // 12.8.167
ninye ca nagarādhyakṣanikaṭaṃ taiḥ sa tatkṣaṇāt / sa ca taṃ tāpasākāraṃ dṛṣṭvā papraccha sāntvataḥ // 12.8.168
kuto muktāvalīyaṃ te bhagavann iha hāritā / dantaghāṭakakanyāyā hṛtaṃ hy ābharaṇaṃ niśi // 12.8.169
tac chrutvā rājaputras taṃ so 'vādīt tāpasākṛtiḥ / guruṇā mama datteyam etyāsau pṛcchyatām iti // 12.8.170
tataś copetya taṃ natvā papraccha nagarādhipaḥ / muktāvalīyaṃ bhagavan kutas te śiṣyahastagā // 12.8.171
śrutvaitad vijanaṃ kṛtvā sa dhūrtas tam abhāṣata / ahaṃ tapasvī bhrāmyāmi sadāraṇyeṣv itas tataḥ // 12.8.172
so 'haṃ daivād iha prāptaḥ śmaśāne 'tra sthito niśi / apaśyaṃ yoginīcakraṃ samāgatam itas tataḥ // 12.8.173
tanmadhye caikayānīya yoginyā rājaputrakaḥ / udghāṭitahṛdambhojo bhairavāya niveditaḥ // 12.8.174
pānamattā ca sā hartuṃ japato me 'kṣamālikām / prāvartata mahāmāyā vikārān kurvatī mukhe // 12.8.175
atipravṛttā ca mayā kruddhena jaghanasthale / aṅkitā sā triśūlena mantraprajvālitāśriṇā // 12.8.176
hṛtā muktāvalī ceyaṃ tasyāḥ kaṇṭhān mayā tadā / saiṣādya tāpasānarhā vikreyā mama vartate // 12.8.177
etac chrutvā purādhyakṣo gatvā bhūpaṃ vyajijñapat / bhūpo 'py ākarṇya tat tāṃ ca buddhvā tanmauktikāvalīm // 12.8.178
prekṣaṇapreṣitāyātavṛddhāptavanitāmukhāt / śrutvā ca dṛśyaśūlāṅkāṃ jaghane satyam eva tām // 12.8.179
grastaḥ suto me ḍakinyā tayety utpannaniścayaḥ / svayaṃ tasyāntikaṃ gatvā mantriputratapasvinaḥ // 12.8.180
pṛṣṭvā ca nigrahaṃ tasyāḥ padmāvatyāḥ sa tadgirā / pitṛbhyāṃ śocyamānāyāḥ purān nirvāsanaṃ vyadhāt // 12.8.181
nirvāsitāṭavīsthā sā vignāpi na jahau tanum / upāyaṃ mantriputreṇa taṃ saṃbhāvya tathā kṛtam // 12.8.182
dinānte tāṃ ca śocantīm aśvārūḍhāv upeyatuḥ / tyaktatāpasaveṣau tau mantriputranṛpātmajau // 12.8.183
āśvāsyāropya turage svarāṣṭraṃ ninyatuś ca tām / tatra tasthau tayā sākaṃ rājaputraḥ sa nirvṛtaḥ // 12.8.184
dantaghāṭas tv araṇye tāṃ kravyādair bhakṣitāṃ sutām / matvā vyapādi śokena bhāryā cānujagāma tam // 12.8.185
ity ākhyāya sa bhūyas taṃ vetālo nṛpam abravīt / tan me 'tra saṃśayaṃ chinddhi daṃpatyor etayor vadhāt // 12.8.186
mantriputrasya kiṃ pāpaṃ rājaputrasya kiṃ nu vā / padmāvatyāḥ kim atha vā tvaṃ hi buddhimatāṃ varaḥ // 12.8.187
jānānaś ca na ced rājan mama tattvaṃ vadiṣyasi / tad eṣa śatadhā mūrdhā niścitaṃ te sphuṭiṣyati // 12.8.188
ity uktavantaṃ vetālaṃ vijānañ śāpabhītitaḥ / sa trivikramasenas tam evaṃ pratyabravīn nṛpaḥ // 12.8.189
yogeśvara kim ajñeyam etan naiṣāṃ hi pātakam / trayāṇām api rājñas tu pāpaṃ karṇotpalasya tat // 12.8.190
vetālo 'py āha rājñaḥ kiṃ te hi tatkāriṇas trayaḥ / kākāḥ kim aparādhyanti haṃsair jagdheṣu śāliṣu // 12.8.191
rājā tato 'bravīc cainaṃ na duṣyanti trayo 'pi te / mantrisūnor hi tat tāvat prabhukāryam apātakam // 12.8.192
padmāvatīrājaputrau tau hi kāmaśarāgninā / saṃtaptāv avicārārhāv adoṣau svārtham udyatau // 12.8.193
karṇotpalas tu rājā sa nītiśāstreṣv aśikṣitaḥ / caraiḥ prajāsv ananviṣyaṃs tattvaśuddhiṃ nijāsv api // 12.8.194
ajānan dhūrtacaritānīṅgitādyavicakṣaṇaḥ / tathā tan nirvicāraṃ yac cakre tena sa pāpabhāk // 12.8.195
ity ākarṇya vimuktamaunam udite samyaṅ nṛpeṇottare skandhāt tasya sa dārḍhyam ākalayituṃ māyābalāt tatkṣaṇam / vetālo nṛkalevarāntaragataḥ kvāpy apratarkyo yayau niḥkampaḥ sa ca bhūpatiḥ punar amuṃ prāptuṃ vyadhān niścayam // 12.8.196
tato 'tra puna ānetuṃ taṃ vetālam agān nṛpaḥ / sa trivikramasenas tac chiṃśapāpādapāntikam // 12.9.1
prāpto 'tra vīkṣate yāvac citālokavaśān niśi / tāvad dadarśa taṃ bhūmau kūjantaṃ patitaṃ śavam // 12.9.2
atha taṃ mṛtadehasthaṃ vetālaṃ sa mahīpatiḥ / āropya skandham ānetuṃ tūṣṇīṃ pravavṛte javāt // 12.9.3
tataḥ skandhāt sa vetālo bhūyas taṃ nṛpam abravīt / rājan mahaty anucite kleśe 'smin patito bhavān // 12.9.4
atas tava vinodāya khatayāmi khatāṃ śṛṇu / asty agrahāraḥ kālindīkūle brahmasthalābhidhaḥ // 12.9.5
agnisvāmīti tatrāsīd brāhmaṇo vedapāragaḥ / tasyātirūpā mandāravatīty ajani kanyakā // 12.9.6
yāṃ nirmāya navānarghalāvaṇyāṃ niyataṃ vidhiḥ / svargastrīpūrvanirmāṇaṃ nijam evājugupsata // 12.9.7
tasyāṃ ca yauvanasthāyām āyayuḥ kānyakubjataḥ / samasarvaguṇās tatra trayo brāhmaṇaputrakāḥ // 12.9.8
teṣāṃ cātmārtham ekaikas tatpitus tām ayācata / anicchan dānam anyasmai tasyāḥ prānavyayād api // 12.9.9
tatpitā sa tu tanmadhyān naikasmā api tāṃ dadau / bhīto 'nyayor vadhāt tena tasthau kanyaiva sā tataḥ // 12.9.10
te ca trayo 'pi tadvaktracandraikāsakta dṛṣṭhayaḥ / cakoravratam ālambya tatraivāsan divāniśam // 12.9.11
athākasmātsamutpanna dāhajvaravaśena sā / jagāma mandāravatī kumārī kila pañcatām // 12.9.12
tatas tāṃ vipraputrās te parāsuṃ śokaviklavāḥ / kṛtaprasādhanāṃ nītvā śmaśānaṃ cakrur agnisāt // 12.9.13
ekaś ca teṣāṃ tatraiva vidhāya maṭhikāṃ tataḥ / kṛtatadbhasmaśayyaḥ sann āstāyācitabhaikṣabhuk // 12.9.14
dvitīyo 'sthīny upādāya tasyā bhāgīrathīṃ yayau / tṛtīyas tāpaso bhūtvā bhrāntuṃ deśāntarāṇy agāt // 12.9.15
sa bhrāmyaṃs tāpasaḥ prāpa grāmaṃ vakrolakābhidham / tatrātithiḥ san kasyāpi viprasya prāviśad gṛham // 12.9.16
tatpūjitaḥ sa yāvac ca bhoktuṃ tatra pracakrame / tāvad ekaḥ śiśus tatra pravṛtto 'bhūt praroditum // 12.9.17
sa sāntvyamāno 'pi yadā na vyaraṃsīt tadā krudhā / bāhāv ādāya gṛhiṇī jvalaty agnau tam akṣipat // 12.9.18
kṣipta mātraḥ sa mṛdvaṅgo bhasmībhāvam avāptavān / tad dṛṣṭvā jātaromāñcaḥ so 'bravīt tāpaso 'tithiḥ // 12.9.19
hā dhikkaṣṭaṃ praviṣṭo 'smi brahmarākṣasaveśmani / tanmūrtaṃ kilbiṣam idaṃ na bhokṣye 'nnam ihādhunā // 12.9.20
evaṃ vadantaṃ taṃ so 'tra gṛhasthaḥ prāha paśya me / śaktiṃ paṭhitasiddhasya mantrasya mṛtajīvanīm // 12.9.21
ity uktvādāya tan mantrapustikām anuvācya ca / tatra bhasmani cikṣepa sa dhūlim abhimantritām // 12.9.22
tenodatiṣṭhat tadrūpa eva jīvan sa bālakaḥ / tataḥ sa nirvṛtas tatra bhuktavān vipratāpasaḥ // 12.9.23
gṛhastho 'pi sa tāṃ nāgadante 'vasthāpya pustikām / bhukvā ca śayanaṃ bheje rātrau tatraiva tadyutaḥ // 12.9.24
supte gṛhapatau tasmin svairam utthāya śaṅkitaḥ / sa priyājīvitārthī tāṃ pustikāṃ tāpaso 'grahīt // 12.9.25
gṛhītvaiva ca nirgatya tato rātridinaṃ vrajan / kramāc chmaśānaṃ tat prāpa yatra dagdhāsya sā priyā // 12.9.26
dadarśa cātra tatkālaṃ taṃ dvitīyam upāgatam / yaḥ sa gaṅgāmbhasi kṣeptuṃ tadasthīni gato 'bhavat // 12.9.27
tatas taṃ ca tam ādyaṃ ca tasyā bhasmani śāyinam / nibaddhamaṭhikaṃ tatra dvāv apy etau jagāda saḥ // 12.9.28
maṭhikāpāsyatām eṣā yāvad utthāpayāmi tām / jīvantīṃ bhasmataḥ kāntāṃ mantraśaktyā kayāpy aham // 12.9.29
iti tau prerya nirbandhān nirloṭhya maṭhikāṃ ca saḥ / udghāṭya tāpaso vipraḥ pustikāṃ tām avācayat // 12.9.30
abhimantrya ca mantreṇa dhūliṃ bhasmany avākṣipat / udatiṣṭhac ca jīvantī sā mandāravatī tataḥ // 12.9.31
vahniṃ praviśya niṣkrāntaṃ vapuḥ pūrvādhikadyuti / tadā babhāra sā kanyā kañcaneneva nirmitam // 12.9.32
tādṛśīṃ tāṃ punar jātāṃ te dṛṣṭvaiva smarāturāḥ / prāptukāmās trayo 'py evam anyonaṃ kalahaṃ vyadhuḥ // 12.9.33
eko 'bravīd iyaṃ bhāryā mama mantrabalārjitā / tīrthaprabhāvajā bhāryā mameyam iti cāparaḥ // 12.9.34
rakṣitvā bhasma tapasā jīviteyaṃ mayeha yat / tad eṣā mama bhāryeti tṛtīyo 'tra jagāda saḥ // 12.9.35
vivādanirṇaye teṣāṃ tvaṃ tāvan me mahīpate / niścayaṃ brūhi kasyaiṣā kanyā bhāryopapadyate // 12.9.36
vidaliṣyati mūrdhā te yadi jānan na vakṣyasi / iti vetālataḥ śrutvā taṃ sa rājaivam abhyadhāt // 12.9.37
yaḥ kleśam anubhūyāpi mantreṇaitām ajīvayat / pitā sa tasyās tatkāryakaraṇān na punaḥ patīḥ // 12.9.38
yaś cāstīni nināyāsya gaṅgāyāṃ sa suto mataḥ / yas tu tad bhasmaśayyaṃ tām āśliṣyāsīt tapaś caran // 12.9.39
śmaśāna eva tat prītyā bhartā tasyāḥ sa ucyate / kṛtaṃ tadanurūpaṃ hi tena gāḍhānurāgiṇa // 12.9.40
evaṃ nṛpāt trivikramasenāc chrutvaiva muktamaunāt saḥ / tasya skandhād agamad vetālo 'tarkitaḥ svapadam // 12.9.41
rājātha bhikṣvarthasamudyatas taṃ prāptuṃ sa bhūyo 'pi mano babandha / prāṇātyaye 'pi pratipannam arthaṃ tiṣṭhanty anirvāhya na dhīrasattvāḥ // 12.9.42
atha bhūyo 'pi vetālam ānetuṃ nṛpasattamaḥ / sa trivikramasenas tam upāgāc chiṃśapātarum // 12.10.1
tatrastham etaṃ saṃprāpya mṛtadehagataṃ punaḥ / skandhe gṛhītvaivāgantuṃ tūṣṇīṃ pravavṛte tataḥ // 12.10.2
prayāntaṃ ca tam āha sma sa vetālo 'sya pṛṣṭhagaḥ / citraṃ nodvijase rājan niśi kurvan gamāgamam // 12.10.3
tad akhedāya bhūyas te varṇayāmi kathāṃ śṛṇu / asti pāṭaliputrākhyaṃ khyātaṃ bhūmaṇḍale puram // 12.10.4
tatrāsīn nṛpatiḥ pūrvaṃ nāmnā vikramakesarī / guṇānām iva ratnānām āśrayaṃ yaṃ vyadhād vidhiḥ // 12.10.5
tatra śāpāvatīrṇo 'bhūd divyavijñānavāñ śukaḥ / vidagdhacūdamaṇir ity ākhyayā sarvaśāstravit // 12.10.6
tenopadiṣṭāṃ sadṛśīṃ rājaputrīṃ nṛpātmajaḥ / māgadhīm upayeme sa bhāryāṃ candraprabhābhidhām // 12.10.7
tasyā api tathābhūtā sarvavijñānaśālinī / śārikā somikā nāma rājaputryāḥ kilābhavat // 12.10.8
te caikapañjarasthe dve tatrāstāṃ śukaśārike / sevamāne svaviñjānair daṃpatī tau nijaprabhū // 12.10.9
ekadā sābhilāṣas tāṃ śārikāṃ so 'bravīc chukaḥ / ekaśayyāsanāhāraṃ subhage bhaja mām iti // 12.10.10
nāhaṃ puruṣasaṃsargam icchāmi puruṣā yataḥ / duṣṭāḥ kṛtaghnā iti sā sārikā pratyuvāca tam // 12.10.11
na duṣṭāḥ puruṣā duṣṭā nṛśaṃsahṛdayāḥ striyaḥ / iti bhūyaḥ śukenokte vivādo 'trālagat tayoḥ // 12.10.12
kṛtadāsatvabhāryātvapaṇau tau śakunī mithaḥ / niścayāyātha sabhyaṃ taṃ rājaputram upeyatuḥ // 12.10.13
sa vivādapadaṃ śrutvā tayor āsthānagaḥ pituḥ / kathaṃ kṛtaghnāḥ puruṣā brūhīty āha sma śārikām // 12.10.14
tataḥ sā śṛṇutety uktvā nijapakṣaprasiddhaye / puṃdoṣākhyāyinīm etāṃ śārikākathayat kathām // 12.10.15
asti kāmandikā nāma yā mahānagarī bhuvi / arthadattābhidhāno 'sti vaṇik tasyāṃ mahādhanaḥ // 12.10.16
dhanadattābhidhānaś ca putras tasyodapadyata / pitary uparate so 'pi babhūvocchṛṅkhalo yuvā // 12.10.17
dyūtādisaṅge dūrtāś ca militvā tam apātayan / kāmaṃ vyasanavṛkṣasya mūlaṃ durjanasaṃgatiḥ // 12.10.18
acirād vyasanakṣīṇadhano daurgatyalajjayā / so 'tha tyaktvā svadeśaṃ taṃ bhrāntuṃ deśāntarāṇy agāt // 12.10.19
gacchaṃś ca candanapuraṃ nāma sthānam avāpya saḥ / viveśa bhojanārthī sann ekasya vaṇijo gṛham // 12.10.20
sa vaṇik sukumāraṃ taṃ dṛṣṭvā pṛṣṭvānvayādikam / jñātvā kulīnaṃ satkṛtya svīcakre daivayogataḥ // 12.10.21
dadau ca sadhanāṃ tasmai nāmnā ratnāvalīṃ sutām / tataḥ sa dhanadatto 'tra tasthau śvaśuraveśmani // 12.10.22
dineṣv eva ca yāteṣu sukhavismṛtadurgatiḥ / svadeśaṃ gantukāmo 'bhūt prāptārtho vyasanonmukhaḥ // 12.10.23
tato 'numānya katham apy avaśaṃ śvaśuraṃ śaṭhaḥ / taṃ duhitrekasaṃtānaṃ gṛhītvā tām alaṃkṛtām // 12.10.24
bhāryāṃ ratnāvalīṃ yuktām ekayā vṛddhayā striyā / sa ātmanā tṛtīyaḥ sandeśāt prasthitavāṃs tataḥ // 12.10.25
kramāt prāpyāṭavīṃ dūrām uktvā taskarajāṃ bhiyam / gṛhītvābharaṇaṃ tasyā bhāryāyāḥ svīcakāra saḥ // 12.10.26
dṛśyatāṃ dyūtaveśyādikaṣṭavyasanasaṅginām / hṛdayaṃ hā kṛtaghnānāṃ puṃsāṃ nistriṃśakarkaśam // 12.10.27
so 'tha pāpo 'rthahetos tāṃ bhāryāṃ guṇavatīm api / hantuṃ śvabhre nicikṣepa tayā vṛddhastriyā yutām // 12.10.28
kṣiptvaiva ca gate tasmin sātha vṛddhā vyapadyata / tad bhāryā tu latāgulmavignayā na vyapādi sā // 12.10.29
uttasthau ca tataḥ śvabhrāt krośantī karuṇaṃ śaṇaiḥ / ālambya tṛṇagulmādi saśeṣatvāt kilāyuṣaḥ // 12.10.30
āyayau vikṣatāṅgī ca pṛṣṭvā mārgaṃ pade pade / yathāgatenaiva pathā kṛcchrāt tat sadanaṃ pituḥ // 12.10.31
tatrākasmāt tathābhūtā prāptā pṛṣṭā sasaṃbhramam / mātrā pitrā ca rudatī sādhvī saivam abhāṣata // 12.10.32
muṣitāḥ sma pathi stenair nīto baddhvā ca matpatiḥ / vṛddhā mṛtā nipatyāpi śvabhre nāhaṃ mṛtā punaḥ // 12.10.33
athāgatena kenāpi pathikena kṛpālunā / uddhṛtāhaṃ tataḥ śvabhrāt prāptāsmīha ca daivataḥ // 12.10.34
evam uktavatī mātrā pitrā cāśvāsitā tataḥ / bhartṛcittaiva sā tasthau tatra ratnāvalī satī // 12.10.35
yāti kāle ca tadbhartā sa svadeśagataḥ punaḥ / dyūtakṣapitatadvitto danadatto vyacintayat // 12.10.36
ānayāmi punar gatvā mārgitvā śvaśurād dhanam / gṛhe sthitā me tvat putrīty abhidhāsye ca tatra tam // 12.10.37
evaṃ sa hṛdaye dhyātvā prāyāc chvaśuraveśma tat / prāptaṃ ca tatra taṃ dūrāt svabhāryā paśyati sma sā // 12.10.38
dhāvitvā cāpatat tasya sā pāpasyāpi pādayoḥ / duṣṭe 'pi patyau sādhvīnāṃ nānyathāvṛttimānasam // 12.10.39
bhītāya ca tatas tasmai tad aśeṣaṃ nyavedayat / yan mṛṣā caurapātādi pitroḥ prāg varṇitaṃ tayā // 12.10.40
tatas tayā samaṃ tatra nirbhayaḥ śvāśure gṛhe / praviṣṭaḥ śvaśurābhyāṃ sa harṣād dṛṣṭvābhyanandyata // 12.10.41
diṣṭyā jīvann ayaṃ muktaś caurair iti mahotsavaḥ / tena tacchvaśureṇātha cakre militabandhunā // 12.10.42
tataḥ sa dhanadatto 'tra bhuñjānaḥ śvaśuraśriyam / ratnāvalyā tayā sākam āsīt patnyā yathāsukham // 12.10.43
ekadā tatra rātrau ca sa nṛśaṃsaś cakāra yat / kathoparodhataḥ śāntam avācyam api kathyate // 12.10.44
hatvāṅkasuptāṃ bhāryāṃ tāṃ tadābharaṇasaṃcayam / apahṛtya tataḥ prāyāt sa svadeśam alakṣitaḥ // 12.10.45
īdṛśāḥ puruṣāḥ pāpā iti śārikayodite / tvam idānīṃ vadety āha rājaputras tadā śukam // 12.10.46
tato jagāda sa śuko deva duḥsahasāhasāḥ / striyo duścaritāḥ pāpās tathā ca śrūyatāṃ kathā // 12.10.47
asti harṣavatī nāma nagarī tatra cābhavat / agraṇīr dharmadattākhyo bahukoṭīśvaro vaṇik // 12.10.48
vasudattābhidhānā ca rūpe 'nanyasamā sutā / babhūva tasya vaṇijaḥ prāṇebhyo 'py adhikapriyā // 12.10.49
sā ca tena samānāya rūpayauvanaśāline / dattā varāṅganānetracakorāmṛtaraśmaye // 12.10.50
nāmnā samudradattāya vaṇikputrāya sādhave / nagaryām āryajuṣṭāyāṃ tāmraliptyāṃ nivāsine // 12.10.51
kadācit sā svadeśasthe patyau svasya pitur gṛhe / sthitā vaṇiksutā dūrāt kaṃcit puruṣam aikṣata // 12.10.52
taṃ yuvānaṃ sukāntaṃ sā capalā māramohitā / guptaṃ sakhīmukhānītaṃ bheje pracchannakāmukam // 12.10.53
tataḥprabhṛti tenaiva saha tatra sadā rahaḥ / rātrau rātrāv araṃstāsau tadekāsaktamānasā // 12.10.54
ekadā ca sa kaumāraḥ patis tasyāḥ svadeśataḥ / ājagāmātra tatpitroḥ pramoda iva mūrtimān // 12.10.55
sotsave ca dine tasmin sā naktaṃ kṛtamaṇḍanā / mātrānupreṣitā bheje śayyāsthāpi na taṃ patim // 12.10.56
prārthitā tena cālīkasuptaṃ cakre 'nyamānasā / pānamatto 'dhvakhinnaś ca so 'pi jahre 'tha nidrayā // 12.10.57
tataś ca supte sarvasmin bhuktapīte jane śanaiḥ / saṃdhiṃ bhittvā viveśātra cauro vāsagṛhāntare // 12.10.58
tatkālaṃ tam apaśyantī sāpy utthāya vaṇiksutā / svajārakṛtasaṃketā niragān nibhṛtaṃ tataḥ // 12.10.59
tadālokya sa cauro 'tra vighniteccho vyacintayat / yeṣām arthe praviṣṭo 'haṃ tair evābharaṇair vṛtā // 12.10.60
niśīthe nirgataiṣā tad vīkṣe 'haṃ sā kva gacchati / ity ākalayya nirgatya sa cauras tāṃ vaṇiksutām // 12.10.61
vasudattām anu yayau dattadṛṣṭir alakṣitaḥ / sāpi puṣpādihastaikasasaṃketasakhīyutā // 12.10.62
gatvā bāhyaṃ praviṣṭābhūd udyānaṃ nātidūragam / tatrāpaśyac ca taṃ vṛkṣe lambamānaṃ svakāmukam // 12.10.63
saṃketakāgataṃ rātrau labdhvā nagararakṣibhiḥ / ullambitaṃ caurabuddhyā pāśakaṇṭhaṃ mṛtaṃ sthitam // 12.10.64
tataḥ sā vihvalodbhrāntā hā hatāsmīti vādinī / papāta bhūmau kṛpaṇaṃ vilapantī ruroda ca // 12.10.65
avatāryātha vṛkṣāt taṃ gatāsuṃ nijakāmukam / upaveśyāṅgarāgeṇa puṣpaiś cālaṃcakāra sā // 12.10.66
samāliṅgya ca niḥsaṃjñaṃ rāgaśokāndhamānasā / unnamayya mukhaṃ yāvat tasyārtā paricumbati // 12.10.67
tāvat sa tasyāḥ sahasā nirjīvaḥ parapūruṣaḥ / vetālānupraviṣṭaḥ sad dantaiś ciccheda nāsikām // 12.10.68
tena sā vihvalā tasmāt savyathāpasṛtāpy aho / kiṃ svij jīved iti hatā puna etya tam aikṣata // 12.10.69
dṛṣṭvā ca vītavetālaṃ niśceṣṭaṃ mṛtam eva tam / sā bhītā paribhūtā ca cacāla rudatī śanaiḥ // 12.10.70
tāvac channaḥ sthitaḥ so 'tha cauraḥ sarvaṃ vyalokayat / acintayac ca kim idaṃ pāpayā kṛtam etayā // 12.10.71
aho batāśayaḥ strīṇāṃ bhīṣaṇo ghanatāmasaḥ / andhakūpa ivāgādhaḥ pātāya gahanaḥ param // 12.10.72
tad idānīm iyaṃ kiṃ nu kuryād iti vicintya saḥ / kautukād dūrataś cauro bhūyo 'py anusasāra tām // 12.10.73
sāpi gatvā praviśyaiva tat suptasthitabhartṛkam / gṛhaṃ tadā svakaṃ prauccaiḥ prarudaty evam abravīt // 12.10.74
paritrāyadhvam etena duṣṭena mama nāsikā / chinnā niraparādhāyā bhartṛrūpeṇa śatruṇā // 12.10.75
śrutvaitaṃ muhur ākrandaṃ tasyāḥ sarve sasaṃbhramam / udatiṣṭhan prabudhyātra patiḥ parijanaḥ pitā // 12.10.76
etyātha tatpitā dṛṣṭvā tām ārdracchinnanāsikām / kruddhas taṃ bandhayāmāsa bhāryādrohīti tat patim // 12.10.77
sa tu naivābravīt kiṃcid badhyamāno 'pi mūkavat / viparyasteṣu sarveṣu śṛṇvatsu śvaśurādiṣu // 12.10.78
tato jñatvaiva tac caure tasminn apasṛte laghu / kolāhalena tasyāṃ ca vyatītāyāṃ kramān niśi // 12.10.79
sa ninye vaṇijā tena śvaśureṇa vaṇiksutaḥ / rājāntikaṃ tayā sārdhaṃ bhāryayā chinnanāsayā // 12.10.80
rājā ca kṛtavijñaptiḥ svadāradrohy asāv iti / tasyādiśad vaṇiksūnor vadhaṃ nyakkṛtatadvacāḥ // 12.10.81
tato vadhyabhuvaṃ tasmin nīyamāne saḍiṇḍimam / upāgamya sa cauro 'tra babhāṣe rājapūruṣān // 12.10.82
niḥkāraṇaṃ na vadhyo 'yaṃ yathāvṛttaṃ tu vedmy aham / māṃ prāpayata rājāgraṃ yāvat sarvaṃ vadāmy ataḥ // 12.10.83
ity ūcivān sa nītas tair nṛpasyāgraṃ vṛtābhayaḥ / ā mūlād rātrivṛttāntaṃ cauraḥ sarvaṃ nyavedayat // 12.10.84
abravīc ca na ced deva madvāci pratyayas tava / tat sā nāsā mukhe tasya śavasyādyāpi vīkṣyatām // 12.10.85
tac chrutvā vīkṣituṃ bhṛtyān preṣya satyam avetya tat / sa rājā taṃ vaṇikputraṃ muktavān vadhanigrahāt // 12.10.86
tāṃ ca karṇāv api chitvā duṣṭāṃ deśān nirastavān / tad bhāryāṃ śvaśuraṃ cāsya taṃ sarvasvam adaṇḍayat // 12.10.87
cauraṃ ca taṃ purādhyakṣaṃ tuṣṭaś cakre sa bhūpatiḥ / evaṃ striyo bhavantīha nisargaviṣamāḥ śaṭhāḥ // 12.10.88
ity uktavān eva śuko bhūtvā citrarathābhidhaḥ / kṣīṇendraśāpo gandharvo divyarūpo divaṃ yayau // 12.10.89
śārikā sāpi tatkālaṃ bhūtvā svaḥstrī tilottamā / tathaiva kṣīṇatacchāpā jagāma sahasā divam // 12.10.90
vivādaś cāpy anirṇītaḥ sabhāyāṃ so 'bhavat tayoḥ / ity ākhyāya kathāṃ bhūyas taṃ vetālo 'bravīn nṛpam // 12.10.91
tad bhavān vaktu kiṃ pāpāḥ puruṣāḥ kimuta striyaḥ / ajalpato jāna tas te śiro yasyati khaṇḍaśaḥ // 12.10.92
etan niśamya vacanaṃ vetālasyāṃsavartinas tasya / sa jagāda bhūpatis taṃ yogeśvara yoṣitaḥ pāpāḥ // 12.10.93
puruṣaḥ ko'pi hi tādṛk kvāpi kadācid bhaved durācāraḥ / prāyaḥ sarvatra sadā striyas tu tādṛgvidhā eva // 12.10.94
ity uktavato nṛpateḥ prāgvat skandhāt sa tasya vetālaḥ / naṣṭo 'bhūt sa ca rājā jagrāha punas tadānayanayatram // 12.10.95
tato gatvā punas tasya nikaṭaṃ śiṃśapātaroḥ / sa trivikramaseno 'tra śmaśānaṃ niśi bhūpatiḥ // 12.11.1
labdhvā muktāttahāsaṃ taṃ vetālaṃ nṛśarīragam / niḥkampaḥ skandham āropya tūṣṇīm udacalat tataḥ // 12.11.2
calantaṃ ca tam aṃsastho vetālaḥ so 'bravīt punaḥ / rājan kubhikṣor etasya kṛte ko 'yaṃ tava śramaḥ // 12.11.3
āyāse niṣphale 'muṣmin viveko bata nāsti te / tad imāṃ śṛṇu mattas tvaṃ kathāṃ pathi vinodinīm // 12.11.4
asti śobhāvatī nāma satyākhyā nagarī bhuvi / tasyāṃ ca śūdrakākhyo 'bhūd bhūpatiḥ prājyavikramaḥ // 12.11.5
yasya jajvāla jayinaḥ pratāpajvalano niśam / bandīkṛtārilalanādhūtacāmaramārutaiḥ // 12.11.6
aluptadharmacaraṇasphītā manthe vasuṃdharā / rājñi yasmin visasmāra rāmādīn api bhūpatīn // 12.11.7
taṃ kadācin mahīpālaṃ priyaśūram upāyayau / sevārthaṃ mālavād eko namnā vīravaro dvijaḥ // 12.11.8
yasya dharmavatī nāma bhāryā satvavaraḥ sutaḥ / kanyā vīravatī ceti trayaṃ gṛhaparicchadaḥ // 12.11.9
sevāparicchadaś cānyat trayaṃ kaṭyāṃ kṛpāṇikā / kare karatalaikatra cāru carma paratra ca // 12.11.10
tāvanmātraparīvāro dīnāraśatapañcakam / pratyahaṃ prārthayāmāsa rājñas tasmāt sa vṛttaye // 12.11.11
rājāpi sa tam ākārasūcitodārapauruṣam / vīkṣya tasmai dadau vṛttiṃ sūdrakas tāṃ yathepsitām // 12.11.12
alpe parikare 'py ebhir iyadbhiḥ svarṇarūpakaiḥ / kim eṣa vyasanaṃ puṣṇāty atha kaṃcana sadvyayam // 12.11.13
ity anveṣṭuṃ samācāraṃ kautukāt sa mahīpatiḥ / pracchannān sthāpayāmāsa cārānasyātra pṛṣṭhataḥ // 12.11.14
sa ca vīravaraḥ prātaḥ kṛtvā bhūpasya darśanam / sthitvā ca tasyā madhyāhnaṃ siṃhadvāre dhṛtāyudhaḥ // 12.11.15
gatvā svavṛttilabdhānāṃ dīnārāṇāṃ śataṃ gṛhe / bhojanārthaṃ svabhāryāyā haste prādāt kilānvaham // 12.11.16
vastrāṅgarāgatāmbūlaṃ krīṇāti sma śatena ca / śataṃ snātvā ca pūjārthaṃ vyadhād viṣṇoḥ śivasya ca // 12.11.17
viprebhyaḥ kṛpaṇebhyaś ca dadau dānaṃ śatadvayam / evaṃ vibheje pañcāpi tāni nityaṃ śatāny asau // 12.11.18
tataḥ kṛtvāgnikāryādi bhūktvā gatvaikako niśi / siṃhadvāre punas tasthau pāṇau karatalāṃ dadhat // 12.11.19
etāṃ satatacaryāṃ ca tasya vīravarasya saḥ / rājā cāramukhāc chrutvā tutoṣa hṛdi śudrakaḥ // 12.11.20
nivārayāmāsa ca tāṃś cārāṃs tasyānumārgagān / mene viśeṣapūjārhaṃ puruṣātiśayaṃ ca tam // 12.11.21
atha yāteṣu divaseṣv avahelāvalaṅghite / grīṣme vīravareṇātra supracaṇḍārkatejasi // 12.11.22
tadīrṣyāta ivodbhūtavidyutkaratalāṃ dadhat / dhārāprahārī ninadann ājagāma ghanāgamaḥ // 12.11.23
tadā ca ghora meghaughe pravarṣati divāniśam / siṃhadvāre tathaivāsīt so 'tra vīravaro 'calaḥ // 12.11.24
taṃ ca dṛṣṭvā divā rājā prāsādāgrāt sa śūdrakaḥ / niśi bhūyas tadārohaj jijñāsus tasya tāṃ sthitim // 12.11.25
jagāda ca tataḥ ko nu siṃhadvāre sthito 'tra bhoḥ / tac chrutvāhaṃ sthito 'treti so 'pi vīravaro 'bravīt // 12.11.26
aho sudṛḍhasattvo 'yaṃ bhakto vīravaro mayi / tad eṣa prāpaṇīyo me 'vaśyam eva mahat padam // 12.11.27
iti saṃcintya nṛpatiḥ prāsādād avatīrya saḥ / śūdrakaḥ śayanaṃ bheje praviśyāntaḥpuraṃ tataḥ // 12.11.28
anyedyuś ca bhṛśaṃ meghe dhārāsāreṇa varṣati / pradoṣe guptabhavane kāle tamasi jṛmbhite // 12.11.29
punaḥ sa rājā jijñāsuḥ prāsādam adhiruhya tam / siṃhadvāre sthitaḥ ko 'trety ekākī prāha taṃ sphuṭam // 12.11.30
ahaṃ sthita iti prokte punar vīravareṇa ca / yāvad vismayate so 'tra rājā taddhairyadarśanāt // 12.11.31
tāvad vidūre śuśrāva sahasā rudatīṃ striyam / viṣādavikalām ekāṃ pralāpakaruṇasvanam // 12.11.32
na me rāṣṭre parābhūto na daridro na duḥkhitaḥ / kaś cid asti tad eṣā kā rodity ekākinī niśi // 12.11.33
iti cācintayac chrutvā sa jātakaruṇo nṛpaḥ / ādideśa ca taṃ vīravaram ekam adhaḥ sthitam // 12.11.34
bho vīravara śṛṇv eṣā dūre strī kāpi roditi / kāsau roditi kiṃ ceti tvayā gatvā nirūpyatām // 12.11.35
tac chrutvā sa tathety uktvā gantuṃ vīravaras tataḥ / prāvartata nibaddhāsidhenuḥ karatalākaraḥ // 12.11.36
na ca meghāndhakāraṃ taj jvaladvidyudvilocanam / sthūladhārāśilāvārṣi rakṣorūpam ajīgaṇat // 12.11.37
prasthitaṃ vīkṣya tādṛśyāṃ tasyāṃ rātrau tam ekakam / karuṇākautukāviṣṭo rājā prāsādapṛṣṭhataḥ // 12.11.38
āvatīrya gṛhītāsir ekākī tasya pṛṣṭhataḥ / so 'pi pratasthe tatraiva śudrako 'nupalakṣitaḥ // 12.11.39
sa ca vīravaro gatvā ruditānusṛtikriyaḥ / bahirnagaryāḥ prāpaikaṃ saras tatra dadarśa ca // 12.11.40
hā śūra hā kṛpālo hā tyāgiñ śūnyā tvayā katham / vatsyāmītyādi rudatīṃ tāṃ striyaṃ vārimadhyagām // 12.11.41
kā tvaṃ rodiṣi kiṃ caivam ity anvakprāptabhūpatiḥ / papraccha tāṃ ca sāścaryas tataḥ sāpy evam abhyadhāt // 12.11.42
bho vīravara jānīhi vatsa māṃ pṛthivīm imām / tasyā mamādhunā rājā śūdrako dhārmikaḥ patiḥ // 12.11.43
tṛtīye ca dine tasya rājño mṛtyur bhaviṣyati / tādṛśaṃ ca patiṃ prāpsyāmy aham anyaṃ nṛpaṃ kutaḥ // 12.11.44
atas tam anuśocāmi duḥkhitātmānam eva ca / etac chrutvā sa tāṃ trasta iva vīravaro 'bravīt // 12.11.45
he devi kac cid apy asti ko 'py upāyaḥ sa tādṛśaḥ / yenāsya na bhavenmṛtyur jagadrakṣāmaṇeḥ prabhoḥ // 12.11.46
iti tad vacanaṃ śrutvā sā jagāda vasuṃdharā / eko 'sty upāyas taṃ caikaḥ kartuṃ śakto bhavān iti // 12.11.47
tato vīravaro 'vādīt tarhi devi vada drutam / yāvat tat sādhayāmy āśu ko 'rthaḥ prāṇair mamānyathā // 12.11.48
tac chrutvovāca vasudhā viraḥ ko 'nyas tvayā samaḥ / svāmibhaktas tad etasya śarmopāyam imaṃ śṛṇu // 12.11.49
rājñā kṛtapratiṣṭāsti yaiṣā rājakulāntike / uttamā caṇḍikā devī sāṃnidhyotkarṣaśālinī // 12.11.50
tasyai sattvavaraṃ putram upahārīkaroṣi cet / tan naiṣa rājā mriyate jīvaty anyat samāśatam // 12.11.51
adyaiva caitad bhavatā kṛtaṃ ced asti tac chivam / anyathāsya tṛtīye 'hni prāpte nāsty eva jīvitam // 12.11.52
ity uktaḥ sa tayā pṛthvyā vīro vīravaras tadā / yāmi devi karomy etad adhunaivety abhāṣata // 12.11.53
tato bhadraṃ tavety uktvā vasudhā sā tirodadhe / tac ca sarvaṃ sa śuśrāva guptam anvaksthito nṛpaḥ // 12.11.54
tataś ca gūḍhe jijñāsau tasmin rājñy anugacchati / śūdrake tvaritaṃ gehaṃ niśi vīravaro yayau // 12.11.55
tatra putropahāro 'sya rājārthe dharayā yathā / uktas tathābravīt patnyai dharmavatyai vibodhya saḥ // 12.11.56
tac chrutvā sā tam āha sma nātha kāryaṃ śivaṃ prabhoḥ / tatprabodhya sutasyāsya śiśor vaktu bhavān iti // 12.11.57
tataḥ prabodhya suptaṃ taṃ bālaṃ sattvavaraṃ sutam / ākhyāya taṃ ca vṛttāntam evaṃ vīravaro 'bravīt // 12.11.58
tat putra caṇḍikādevyā upahārīkṛte tvayi / rājā jīvaty asau no cet tṛtīye 'hni vipadyate // 12.11.59
etac chrutvaiva bālo 'pi yathārthaṃ nāma darśayan / aklībacittaḥ pitaraṃ taṃ sa sattvavaro 'bravīt // 12.11.60
kṛtārtho 'haṃ mama prāṇai rājā cet tāta jīvati / bhuktasya hi tadannasya dattā syān niṣkṛtir mayā // 12.11.61
tatkiṃ vilambyate nītvā bhagavatyāḥ puro 'dhunā / upahārīkurudhvaṃ mām astu śāntir mayā prabhoḥ // 12.11.62
iti sattvavareṇokte tena vīravaro 'tra saḥ / sādhu satyaṃ prasūto 'si mattaḥ putrety abhāṣata // 12.11.63
etat so 'nvāgato rājā sarvaṃ śrutvā bahiḥ sthitaḥ / aha eṣāṃ samaṃ sattvaṃ sarveṣām ity acintayat // 12.11.64
tato vīravaraḥ skandhe kṛtvā sattvavaraṃ sutam / bharyā dharmavatī cāsya kanyāṃ vīravatīm api // 12.11.65
ubhau tau yayatus tasyāṃ rātrau tac caṇḍikāgṛham / rājāpi śūdrakaś channaḥ pṛṣṭataḥ sa tayor yayau // 12.11.66
tatra devyāḥ puraḥ skandhāt so 'tha pitrāvatāritaḥ / devīṃ sattvavaro natvā dhairyarāśir vyajijñapat // 12.11.67
mama mūrdhopahāreṇa rājā jīvatu śudrakaḥ / anyad varṣaśataṃ devi kuryād rājyam akaṇṭakam // 12.11.68
evam uktavatas tasya sādhu sādhv ity udīrya saḥ / sūnoḥ sattvavarasyātha kṛṣṭvā karatalāṃ śiśoḥ // 12.11.69
chittvā śiraś caṇḍikāyai devyai vīravaro dadau / matputreṇopahāreṇa rājā jīvatv iti bruvan // 12.11.70
sādhu kaḥ svāmibhakto 'nyaḥ samo vīravara tvayā / yenaivam ekasatputraprāṇavyayavidhāyinā // 12.11.71
datto jīvaś ca rājyaṃ ca śudrakasyāsya bhūpateḥ / ity antarikṣād udagāt tatkṣaṇaṃ tatra bhāratī // 12.11.72
tac ca sarvaṃ nṛpe tasmiṃś channe śṛṇvati pasyati / kanyā vīravatī sā tu bālā vīravarātmajā // 12.11.73
upetyāśliṣya mūrdhāṇaṃ tasya bhrātur hatasya tam / vilapanty uruśokāndhā hṛtsphoṭena vyapadyata // 12.11.74
tato vīravaraṃ bhāryā dharmavaty evam abravīt / rājñas tāvat kṛtaṃ śreyas tad idānīṃ vadāmi te // 12.11.75
nirjñānā yatra bālāpi bhrātṛśokād iyaṃ mṛtā / naṣṭe 'patyadvaye 'py asmiṃs tatra kiṃ jīvitena me // 12.11.76
prāg eva rājñaḥ śreyorthaṃ mūḍhayā svaśiro mayā / devyai nopahṛtaṃ tasmād dehy anujñāṃ mamādhunā // 12.11.77
praviṣamy analaṃ tāvad āttāpatyakalevarā / ityāgrahād vadantīṃ tāṃ so 'tha vīravaro 'bravīt // 12.11.78
evaṃ kuruṣva bhadraṃ te kā hi saṃprati te ratiḥ / apatyaduḥkhaikamaye jīvitavye manasvini // 12.11.79
kiṃ na datto mayaivātmety eṣā mā bhūc ca te vyathā / dadyāṃ kiṃ nāham ātmānam anyasādhyaṃ bhaved yadi // 12.11.80
tat pratīkṣasva yāvat te citām atra karomy aham / amībhir dārubhir devīkṣetranirmāṇasaṃbhṛtaiḥ // 12.11.81
ity uktvā dārubhis taiḥ sa kṛtvā vīravaraś citām / dīpāgre jvālayāmāsa nyastāpatyaśavadvayām // 12.11.82
tato dharmavatī patnī patitvā sāsya pādayoḥ / praṇamya devīṃ caṇḍīṃ tāṃ vyajijñapad apāṃsulā // 12.11.83
janmāntare 'py ayaṃ bhūyād āryaputraḥ patir mama / etat prabhos tu rājño 'stu maddehenāmunā śivam // 12.11.84
ity udīryaiva sā sādhvī tasminn ambhovahelayā / jvālākalāpajaṭile nipapāta citānale // 12.11.85
tataś ca cintayāmāsa vīro vīravaro 'tra saḥ / niṣpannaṃ rājakāryaṃ me vāg divyā hy udgatā yathā // 12.11.86
bhuktasya cānnapiṇḍasya jāto 'ham anṛṇaḥ prabhoḥ / tad idānīṃ mamaikasya keyaṃ jīvitagṛdhnutā // 12.11.87
bharaṇīyaṃ priyaṃ kṛtsnaṃ vyayīkṛtya kuṭumbakam / jīvayann ekam ātmānaṃ mādṛśaḥ ko hi śobhate // 12.11.88
tat kim ātmopahāreṇāpy etāṃ prīṇāmi nāmbikām / ity ālocya sa devīṃ tāṃ stutyā prāg upatasthivān // 12.11.89
jaya mahiṣāsuramāriṇi dāriṇi rurudānavasya śūlakare / jaya vibudhotsavakāriṇi dhāriṇi bhuvanatrayasya mātṛvare // 12.11.90
jaya jagad arcitacaraṇe śaraṇe niḥśreyasasya bhaktānām / jaya dhṛtabhāskarakiraṇe haraṇe duritāndhakāravṛndānām // 12.11.91
jaya kāli jaya kapālini jaya kaṅkālini śive namas te 'stu / śūdrakanṛpater adhunā prasīda manmastakopahāreṇa // 12.11.92
ity upasthāya devyāṃ sa tasyāṃ vīravaraḥ punaḥ / sadyaḥ karatalāghātenottamāṅgaṃ svamacchinat // 12.11.93
tad ālokyākhilaṃ tatra channasthaḥ śudrako nṛpaḥ / sākulaś ca saduḥkhaś ca sāścaryaś ca vyacintayat // 12.11.94
aho kim apy anenaitad anyatrādṛṣṭam aśrutam / sādhunā sakuṭumbena duḥkaraṃ matkṛte kṛtam // 12.11.95
vicitre 'py atra saṃsāre dhīraḥ syādīdṛśaḥ kutaḥ / akhyāpayan prabho arthe parokṣaṃ yo dadāty asūn // 12.11.96
etasya copakārosya na kuryāṃ sadṛśaṃ yadi / tan me kā prabhutā kiṃ ca jīvitavyaṃ paśor iva // 12.11.97
iti saṃcintya nṛpatiḥ khaḍgam ākṛṣya kopataḥ / upetya śūdrako devīṃ tāṃ pravīro vyajijñapat // 12.11.98
satatānuprapannasya bhagavaty adhunāmunā / mama mūrdhopahāreṇa suprītā kurv anugraham // 12.11.99
ayaṃ vīravaro vipro nāmānuguṇaceṣṭitaḥ / madartham ujjhitaprāṇaḥ sakuṭumbo 'pi jīvatu // 12.11.100
ity udīryāsinā rājā śiraś chettuṃ sa śūdrakaḥ / yāvat pravartate tāvad udabhūd bhāratī divaḥ // 12.11.101
mā sāhasaṃ kṛthās tuṣṭā sattvenānena te hy aham / pratyujjīvatu sāpatyadāro vīravaro dvijaḥ // 12.11.102
ity uktvā vyaramad vāk sā sa cottasthau saputrakaḥ / sākaṃ duhitrā patnyā ca jīvan vīravaro 'kṣataḥ // 12.11.103
tad vilokyādbhutaṃ rājā channo bhūtvā punaś ca saḥ / paśyann atṛptas tām āsīd dṛṣṭyā harṣāśrupūrṇayā // 12.11.104
so 'pi vīravaro dṛṣṭvā suptotthita ivāśu tam / putradāraṃ tathātmānam abhūd vibhrāntamānasaḥ // 12.11.105
papraccha ca pṛthaṅ nāmagrāhaṃ dārasutān sa tān / bhasmībhūtāḥ kathaṃ yūyaṃ jīvantaḥ puna utthitāḥ // 12.11.106
mayāpi svaśiraś chinnaṃ jīvāmy eṣaś ca kiṃ nv idam / kiṃ vibhramo 'yam āho svit suspaṣṭo devyanugrahaḥ // 12.11.107
evaṃ vadan sa tair ūce dārāpatyair alakṣitaḥ / devyanugraha evāyaṃ jīvāmo yad amī iti // 12.11.108
tataḥ sa tat tathā matvā natvā vīravaro 'mbakām / ādāya putradārāṃs tānsiddhakāryo gṛhaṃ yayau // 12.11.109
tatra praveśya putraṃ taṃ bhāryāṃ duhitaraṃ ca tām / siṃhadvāram agād rājño rātrau tasyāṃ sa pūrvavat // 12.11.110
rājā sa śūdrako 'py etad dṛṣṭvā sarvam alakṣitaḥ / gatvāruroha svāvāsaprāsādaṃ taṃ punas tadā // 12.11.111
vyāharac ca sthitaḥ ko 'tra siṃhadvārīti pṛṣṭhataḥ / tato vīravaro 'vādīt saiṣa tiṣṭhāmy ahaṃ prabho // 12.11.112
devādeśād gataś cāham abhūvaṃ tāṃ striyaṃ prati / rākṣasīva ca sā kvāpi dṛṣṭanaṣṭaiva me gatā // 12.11.113
etac chrutvā vacas tasya rājā vīravarasya saḥ / sutarāṃ vismayāviṣṭo dṛṣṭodanto vyacintayat // 12.11.114
aho samudragambhīradhīracittā manasvinaḥ / kṛtvāpy ananyasāmānyam ullekhaṃ nodgiranti ye // 12.11.115
ity ādy ākalayaṃs tūṣṇīṃ prāsādād avaruhya saḥ / praviśyāntaḥpuraṃ rājā rātriśeṣaṃ nināya tam // 12.11.116
prātaś cāsthānasamaye darśanopagatasthite / tasmin vīravare prītas tathā kṛtsnaṃ sa bhūpatiḥ // 12.11.117
tadīyaṃ rātrivṛttāntaṃ mantribhyas tam avarṇayat / yathā babhūvur āścaryamohitā iva te 'khilāḥ // 12.11.118
dadau tasmai saputrāya prītyā vīravarāya ca / lāṭadeśe tato rājyaṃ sa karṇāṭayute nṛpaḥ // 12.11.119
tato 'tra tulyavibhavāv anyonyasyopakāriṇau / āsātāṃ tau sukhaṃ vīravaraśūdrakabhūpatī // 12.11.120
ity ākhyāya kathām etāṃ vetālo 'tyadbhutāṃ tadā / taṃ trivikramasenaṃ sa rājānam avadat punaḥ // 12.11.121
tad brūhi rājann eteṣu vīraḥ sarveṣu ko 'dhikaḥ / pūrva eva sa śāpas te yadi jānan na vakṣyasi // 12.11.122
etac chrutvā sa bhūpālo vetālaṃ pratyuvāca tam / eteṣu śudrako rājā pravīraḥ so 'khileṣv iti // 12.11.123
tato 'bravīt sa vetālo rājan vīravaro na kim / so 'dhiko yasya tulyo 'syāṃ pṛthvyām eva na jāyate // 12.11.124
tatpatnī nādhikā kiṃ vā strībhutā yānvamanyata / tathopahārapaśutāṃ sūnoḥ pratyakṣadarśinī // 12.11.125
sa vā sattvavaro nātra tatputro 'bhyadhikaḥ katham / bālasyāpi sato yasya sattvotkarṣaḥ sa tādṛśaḥ // 12.11.126
tat kasmāc chudrakaṃ bhūpam ebhyas tvaṃ bhāṣase 'dhikam / ity uktavantaṃ vetālaṃ sa jagāda punar nṛpaḥ // 12.11.127
maivaṃ vīravaras tāvat sa tādṛkkulaputrakaḥ / tasya prāṇaiḥ sutair dāraiḥ svāmisaṃrakṣaṇaṃ vratam // 12.11.128
tatpatnī sāpi kulajā sādvī patyekadevatā / bhartṛvartmānusāreṇa tasyā dharmo 'stu ko 'paraḥ // 12.11.129
tābhyāṃ jātas tu tadrūpa eva sattvavaro 'pi saḥ / yādṛśās tantavaḥ kāmaṃ tādṛśo jāyate paṭaḥ // 12.11.130
yeṣāṃ prāṇais tu bhṛtyānāṃ nṛpair ātmābhirakṣyate / teṣām arthe tyajandehaṃ śudrako 'tra viśiṣyate // 12.11.131
ity ākarṇya vacaḥ sa tasya nṛpater aṃsād asaṃlakṣitaḥ vetālaḥ sahasā yayau nijapadaṃ bhūyo 'pi tanmāyayā / rājāpy uccalito babhūva punar apy ānetum etaṃ pathā pūrveṇaiva suniścitaḥ pitṛvane tasmin sa tasyāṃ niśi // 12.11.132
tatas tasya punar gatvā śiṃśapāśākhino 'ntikam / tathaivollambamānaṃ taṃ dṛṣṭvā naraśarīragam // 12.12.1
vetālam avatāryaiva kṛtvāsmai bahu vaikṛtam / sa trivikramaseno drāg gantuṃ pravavṛte tataḥ // 12.12.2
āgacchantaṃ ca taṃ tūṣṇīṃ vetālaḥ pūrvavatpathi / rātrau mahāśmaśāne 'tra skandhastho vyājahāra saḥ // 12.12.3
rājann abhiniviṣṭo 'si kaṣṭe 'tyantapriyo 'si ca / tat te cetovinodāya varṇayāmi kathāṃ śṛṇu // 12.12.4
ujjayinyām abhūd vipraḥ puṇyasenasya bhūpateḥ / anujīvī priyo 'mātyo harisvāmīti sadguṇaḥ // 12.12.5
tasyātmano 'nurūpāyāṃ bhāryāyāṃ gṛhamedhinaḥ / guṇavān sadṛśaḥ putro devasvāmīty ajāyata // 12.12.6
tadvac cānanya sāmānya rūpalāvaṇya viśrutā / kanyā somaprabhā nāma tasyānvarthodapadyata // 12.12.7
sā pradeyā satī kanyā rūpotkarṣābhimāninī / mātur mukhena pitaraṃ bhrātaraṃ ca jagāda tam // 12.12.8
śūrasya jñānino vāhaṃ deyā vijñānino 'pi vā / anyasmai nāsmi dātavyā kāryaṃ majjīvitena cet // 12.12.9
tac chrutvā tādṛśaṃ tasyāś cinvann ekatamaṃ varam / tatpitā sa harisvāmī yāvac cintāṃ vahaty alam // 12.12.10
tāvad vyasarjī rajñā sa puṇyasenena dūtyayā / saṃdhyarthaṃ vigrahāyāta dākṣiṇātyanṛpāntikam // 12.12.11
kṛtakāryaś ca tatrāsāv ekenābhyetya tāṃ sutām / yācito 'bhūd dvijāgryeṇa śrutatadrūpasaṃpadā // 12.12.12
vijñānino jñānino vā śūrād vā nāparaṃ patim / matputrīcchati tat teṣāṃ madhyāt kathaya ko bhavān // 12.12.13
ity uktas tena bhāryārthaḥ sa harisvāminā dvijaḥ / ahaṃ jānāmi vijñānam iti taṃ pratyabhāṣata // 12.12.14
tarhi tad darśayasveti puna uktaś ca tena saḥ / vijñānī kalpayāmāsa svaśaktyā dyucaraṃ ratham // 12.12.15
māyāyantrarathe tatra taṃ harisvāminaṃ kṣaṇāt / āropya nītvā svargādīṃ lokāṃs tasmā adarśayat // 12.12.16
ānināya ca tuṣṭaṃ taṃ tatraiva kaṭakaṃ punaḥ / dākṣiṇātyasya nṛpater yatrāyātaḥ sa kāryataḥ // 12.12.17
tataḥ so 'smai harisvāmī pratiśuśrāva tāṃ sutām / vijñānine vivāhaṃ ca niścikāyāhni saptame // 12.12.18
tatkālam ujjayinyām apy anyenaitya dvijanmanā / devasvāmī sa tatputraḥ svasāraṃ tām ayācyata // 12.12.19
jñānivijñāniśūrebhyo nānyam icchati sā patim / iti tenāpi so 'py uktaḥ śūram ātmānam abhyadhāt // 12.12.20
tato darśitaśastrāstraśriye tasmai dvijo 'nujām / devasvāmī sa śūrāya dātuṃ tāṃ pratyapadyata // 12.12.21
saptame 'hni ca tatraiva vivāhaṃ gaṇakoktitaḥ / tasyāpi so 'bhyadhān mātuḥ parokṣaṃ kṛtaniścayaḥ // 12.12.22
tanmātāpi harisvāmibhāryā tatkalam eva sā / kenāpy etya tṛtīyena sutāṃ tāṃ yācitā pṛthak // 12.12.23
jñānī śūro 'tha vijñānī bhartāsmad duhitur mataḥ / ity uktaś ca tayā mātar ahaṃ jñānīti so 'bhyadhāt // 12.12.24
pṛṣṭvā bhūtaṃ bhaviṣyac ca tasmai tāṃ jñānine sutām / pratijajñe pradātuṃ sāpy ahni tatraiva saptame // 12.12.25
anyedyuś cāgataḥ so 'tra harisvāmī yathā kṛtam / patnyaiḥ putrāya cācakhyau taṃ kanyādānaniścayam // 12.12.26
tau ca taṃ svakṛtaṃ tasmai bhinnaṃ bhinnam avocatām / so 'pi tenākulo jajñe varatrayanimantraṇāt // 12.12.27
athodvāhadine tasmin harisvāmigṛhe varāḥ / āyayur jñānivijñāniśūrās tatra trayo 'pi te // 12.12.28
tatkālaṃ cātra sā citraṃ kanyā somaprabhā vadhuḥ / aśaṅkitaṃ gatā kvāpi na vicityāpy alabhyata // 12.12.29
tato 'bravīd dharisvāmī jñāninaṃ taṃ sasaṃbhramaḥ / jñāninn idānīṃ brūhy āśu duhitā me kva sā gatā // 12.12.30
tac chrutvā so 'vadaj jñānī rākṣasenāpahṛtya sā / nītā vindhyāṭavīṃ dhūmaśikhena vasatiṃ nijām // 12.12.31
ity ukto jñāninā bhīto harisvāmī jagāda saḥ / hā dhik kathaṃ sā prapyeta vivāhaś cāpi hā katham // 12.12.32
śrutvaitat prāha vijñānī dhīro bhava nayāmi vaḥ / tatrādhunaiva yatraiṣo jñānī vadati tāṃ sthitām // 12.12.33
ity uktvā tatkṣaṇaṃ kṛtvā rathaṃ sarvāstrasaṃyutam / tatrāropya harisvāmijñāniśūrān khagāmini // 12.12.34
tān sa saṃprāpayāmāsa kṣaṇād vindhyāṭavībhuvi / jñāninā tāṃ samākhyātāṃ vasatiṃ tatra rakṣasaḥ // 12.12.35
tatra taṃ rākṣasaṃ kruddhaṃ jñātavṛttāntanirgatam / śūro 'tha yodhayāmāsa harisvāmipuraskṛtaḥ // 12.12.36
tadāścaryam abhūd yuddhaṃ tayor mānuṣarakṣasoḥ / citrāstrayodhinoḥ stryarthaṃ rāmarāvaṇayor iva // 12.12.37
kṣaṇena ca sa saṅgrāmadurmadasyāpi rakṣasaḥ / ardhacandreṇa bāṇena śūras tasyācchinac chiraḥ // 12.12.38
hate rakṣasi tāṃ somaprabhām āptāṃ tadāspadāt / ādāya vijñānirathenājagmus te tato 'khilāḥ // 12.12.39
harisvāmigṛhaṃ prāpya teṣāṃ lagne 'py upasthite / jñānivijñāniśūrāṇāṃ vivāda udabhūn mahān // 12.12.40
jñānī jagāda nāhaṃ cej jānīyāṃ tad iyaṃ katham / prāpyeta kanyā gūḍhasthā deyā mahyam asāv itaḥ // 12.12.41
vijñānī tv avadan nāhaṃ kuryāṃ ced vyomagaṃ ratham / gamāgamau kathaṃ syātāṃ devānām iva vaḥ kṣaṇāt // 12.12.42
kathaṃ syāc cārathaṃ yuddhaṃ rathinā rakṣasā saha / tasmān mahyam iyaṃ deyā lagno hy eṣa mayājitaḥ // 12.12.43
śūro 'py uvāca hanyāṃ cen nāhaṃ taṃ rākṣasaṃ raṇe / tad yuvābhyāṃ kṛte yatne 'py etāṃ kanyāṃ ka ānayet // 12.12.44
tan mahyam eṣā dātavyety evaṃ teṣu vivādiṣu / harisvāmī kṣaṇaṃ tūṣṇīm āsīd udbhrāntamānasaḥ // 12.12.45
tat kasmai sātra deyeti rājan vadatu me bhavān / na vadiṣyasi jānaṃś cet tat te mūrdhā sphuṭiṣyati // 12.12.46
iti vetālatas tasmāc chrutvā maunaṃ vihāya ca / sa trivikramasenas tam uvācaivaṃ mahīpatiḥ // 12.12.47
śūrāya sā pradātavyā yena prāṇapaṇodyamāt / arjitā bahuvīryeṇa hatvā taṃ yudhi rākṣasam // 12.12.48
jñānivijñāninau tv asya dhātrā karmakarau kṛtau / sadā gaṇakatakṣāṇau paropakaraṇe na kim // 12.12.49
ity uktaṃ manujapater niśamya tasya skandhāgrāt sapadi sa pūrvavaj jagāma / vetālo nijapadam eva so 'pi rājānudvegaḥ punar api taṃ prati pratasthe // 12.12.50
tato gatvā punas tasmāt prāpya taṃ śiṃśapātaroḥ / vetālaṃ prāgvad ādāya skandhe maunena bhūpatiḥ // 12.13.1
sa trivikramaseno 'tra yāvad āgacchati drutam / tāvat pathi sa vetālo bhūyo 'py evam uvāca tam // 12.13.2
rājan sudhīḥ susattvaś ca bhavāṃs tena priyo 'si me / ato vinodinīṃ vacmi kathāṃ praśnaṃ ca me śṛṇu // 12.13.3
āsīd rājā yaśaḥketur iti khyāto mahītale / tasya śobhāvatī nāma rājadhāny abhavat purī // 12.13.4
tasyām abhūn nagaryāṃ ca gauryāyatanam uttamam / tasya dakṣiṇataś cāsīd gaurītīrthābhidhaṃ saraḥ // 12.13.5
tasyāṣāḍhacaturdaśyāṃ śuklāyāṃ prativatsaram / yātrāyāṃ snātum eti sma nānādigbhyo mahājanaḥ // 12.13.6
ekadā ca tithau tasyāṃ snātum atrāyayau yuvā / rajako dhavalo nāma grāmād brahmasthalābhidhāt // 12.13.7
so 'paśyad rajakasyātra tīrthe snānāgatāṃ sutām / kanyāṃ śuddhapaṭākhyasya nāmnā madanasundarīm // 12.13.8
indor lāvaṇyahāriṇyā tayā sa hṛtamānasaḥ / anviṣya tannāmakule kāmārto 'tha gṛhaṃ yayau // 12.13.9
tatrānavasthitas tiṣṭhan nirāhāras tayā vinā / pṛṣṭho mātrārtayā tasyai tac chaśaṃsa manogatam // 12.13.10
sā gatvā vimalākhyāya tat svabhartre nyavedayat / so 'py āgatya tathāvasthaṃ dṛṣṭvā taṃ sutam abhyadhāt // 12.13.11
kiṃ viṣīdasi putraivam aduṣprāpye 'pi vāñchite / sa hi madyācitaḥ śuddhapaṭo dāsyati te sutām // 12.13.12
anyūnā hi vayaṃ tasmāt kulenārthena karmaṇā / taṃ vedmy ahaṃ sa māṃ vetti tenaitan me na duḥkaram // 12.13.13
ity āśvāsya sa taṃ putram āhārādau pravartya ca / tadyukto vimalo 'nyedyur yayau śuddhapaṭāspadam // 12.13.14
yayāce cātra putrasya tasyārthe dhavalasya saḥ / kanyāṃ tasmāt sa cāsmai tāṃ pratiśuśrāva sādaram // 12.13.15
lagnaṃ niścitya cānyedyus tāṃ sa śuddhapaṭaḥ sutām / dhavalāya dadau tasmai tulyāṃ madanasundarīm // 12.13.16
kṛtodvāhaś ca sa tayā sākaṃ darśanasaktayā / bhāryayā svapitur gehaṃ jagāma dhavalaḥ kṛtī // 12.13.17
sukhasthitasya tasyātha kadācic chvaśurātmajaḥ / tasyā madanasundaryā bhrātā tatrāgato 'bhavat // 12.13.18
sa kṛtapraśrayaḥ sarvaiḥ svasrāśliṣyābhinanditaḥ / saṃbandhipṛṣṭakuśalo viśrāntaś ca jagāda tān // 12.13.19
ahaṃ madanasundaryā jāmātuś ca nimantraṇe / tātena preṣito yasmād devīpūjotsavo 'sti naḥ // 12.13.20
śraddhāya caitat tadvākyaṃ yathārhaiḥ pānabhojanaiḥ / te saṃbandhyādayaḥ sarve tad ahas tam upācaran // 12.13.21
prātar madanasundaryā svaśuryeṇa ca tena saḥ / sahito dhavalaḥ prāyād gṛhaṃ tac chvāśuraṃ prati // 12.13.22
prāpya śobhāvatīṃ tāṃ ca purīm ātmatṛtīyakaḥ / dadarśa nikaṭaṃ prāpya sa gauryāyatanaṃ mahat // 12.13.23
nijagāda ca tau bhāryāśvaśuryau śraddhayā tataḥ / etam etāṃ bhagavatīṃ paśyāmo devatām iha // 12.13.24
tac chrutvā sa śvaśuryas taṃ niṣedhaṃ pratyabhāṣata / iyanto riktahastāḥ kiṃ paśyāmo devatām iti // 12.13.25
ahaṃ tāvad vrajāmy eko yuvām atraiva tiṣṭhatam / ity uktvā dhavalo draṣṭuṃ devīṃ tāṃ sa tato yayau // 12.13.26
praviśyāyatanaṃ tasyāḥ praṇamya ca vibhāvya ca / tām aṣṭādaśadordaṇḍakhaṇḍitoccaṇḍadānavām // 12.13.27
pādapadmatalākṣiptamahiṣāsuramardinīm / sa vidhipreraṇotpannabuddhir evam acintayat // 12.13.28
jīvopahārair vividhair imāṃ devīṃ jano 'rcati / ahaṃ tu siddhyai kiṃ naitāṃ prīṇāmy ātmopahārataḥ // 12.13.29
iti dhyātvaiva tadgarbhagṛhād ādāya nirjanāt / khaḍgaṃ sāṃyātrikaiḥ kaiścid devyāḥ prāk prābhṛtīkṛtam // 12.13.30
baddhvā śiroruhair ghaṇṭāśṛṅkhalāyāṃ nijaṃ śiram / cicchedaitena khaḍgena tac chinnaṃ cāpatad bhuvi // 12.13.31
ciraṃ yāvat sa nāyāti tāvad gatvā tam īkṣitum / tatraiva devībhavane tacchvaśuryo viveśa saḥ // 12.13.32
so 'pi dṛṣṭvā tam utkṛttamūrdhānaṃ bhaginīpatim / vyāmohitas tathaiva svaṃ śiras tenāsinācchinat // 12.13.33
so 'pi yāvac ca nāyāti tāvad udbhrāntamānasā / taddevībhavanaṃ sāpi yayau madanasundarī // 12.13.34
praviśya dṛṣṭvaiva patiṃ bhrātaraṃ ca tathāgatau / hā kim etad dhatāsmīti vilapanty apatad bhuvi // 12.13.35
kṣaṇāc cotthāya śocantī tāv akāṇḍahatāv ubhau / kiṃ mamāpy adhunānena jīvitenety acintayat // 12.13.36
vyajijñapac ca devīṃ tāṃ dehatyāgonmukhī satī / devi saubhāgyacāritravidhānaikādhidevate // 12.13.37
adhyāsitaśarīrārdhe bhartur māraripor api / aśeṣalalanālokaśaraṇye duḥkhahāriṇi // 12.13.38
hṛtāv ekapade kasmād bhartā bhrātā ca me tvayā / na yuktam etan mayi te nityabhaktā hy ahaṃ tvayi // 12.13.39
tan me śritāyāḥ śaraṇaṃ śṛṇv ekaṃ kṛpaṇaṃ vacaḥ / etāṃ tāvat tyajāmy atra daurbhāgyopahatāṃ tanum // 12.13.40
janiṣye devi bhūyas tu yatra kutrāpi janmani / tatraitāv eva bhūyāstāṃ dvau bhartṛbhrātarau mama // 12.13.41
iti saṃstutya vijñapya devīṃ natvā ca tāṃ punaḥ / pāśaṃ viracayāmāsa latayāśokapādape // 12.13.42
tatrārpayati yāvac ca pāśe kaṇṭhaṃ vitatya sā / tāvat tatroccacāraivaṃ bhāratī gaganāṅgaṇāt // 12.13.43
mā kṛthāḥ sāhasaṃ putri bālāyā api te 'munā / sattvotkarṣeṇa tuṣṭāsmi pāśam etaṃ parityaja // 12.13.44
saṃśleṣaya śiraḥ svaṃ svaṃ bhartṛbhrātṛkabandhayoḥ / uttiṣṭhatāṃ te jīvantāv etau dvāv api madvarāt // 12.13.45
etac chrutvaiva saṃtyajya pāśaṃ harṣād upetya sā / avibhāvyātirabhasād bhrāntā madanasundarī // 12.13.46
bālā bhartṛśiro bhrātṛdehena samayojayat / bhartṛdehena ca bhrātṛśiro vidhiniyogataḥ // 12.13.47
tato 'kṣatāṅgau jīvantāv ubhāv uttasthatuś ca tau / śirovinimayāj jātasaṃkarau kāyayor mithaḥ // 12.13.48
athānyonyoditasvasvayathāvṛttāntatoṣiṇaḥ / praṇamya devīṃ śarvānīṃ yatheṣṭaṃ te yayus trayaḥ // 12.13.49
yāntī ca dṛṣṭvā svakṛtaṃ śirovinimayaṃ tayoḥ / vignā kiṃkāryatāmūḍhā sābhūn madanasundarī // 12.13.50
tad brūhi rājan ko bhartā tasyāḥ saṃkīrṇayos tayoḥ / purvoktaḥ syāt sa śāpas te jānāno na bravīṣi cet // 12.13.51
ity ākarṇya kathāpraśnaṃ rājā vetālatas tataḥ / sa trivikramaseno 'tra tam evaṃ pratyabhāṣata // 12.13.52
yat saṃsthaṃ tatpatiśiraḥ saiṣa tasyāḥ patis tayoḥ / pradhānaṃ ca śiro 'ṅgeṣu pratyabhijñā ca tadgatā // 12.13.53
ity uktavato nṛpates tasyāṃsāt punar atarkitaḥ sa yayau / vetālaḥ sa ca rājā jagāma bhūyas tam ānetum // 12.13.54
tato gatvā punaḥ prāpya vetālaṃ śiṃśapātaroḥ / sa trivikramasenas taṃ skandhe jagrāha bhūpatiḥ // 12.14.1
gṛhītvā prasthitaṃ taṃ ca vetālaḥ so 'bravīt pathi / rājañ śramavinodārthaṃ kathām ākhyāmi te śṛṇu // 12.14.2
astīha tāmraliptīti purī pūrvāmbudhes taṭe / caṇḍasenābhidhānaś ca rājā tasyām abhūt puri // 12.14.3
parāṅmukhaḥ parastrīṣu yo na saṅgrāmabhūmiṣu / hartā ca śatrulakṣmīṇāṃ na paradravyasaṃpadām // 12.14.4
tasyaikadā dākṣiṇātyo rājaputro janapriyaḥ / āyayau sattvaśīlākhyaḥ siṃhadvāre 'tra bhūpateḥ // 12.14.5
tatra cātmānam āvedya nairdhanyāttaṃ nṛpaṃ prati / kapaṭaṃ pāṭayāmāsa rājaputraiḥ sahāparaiḥ // 12.14.6
tataḥ kārpaṭiko bhūtvā bahūny abdāni tatra saḥ / tasthau kurvan sadā sevān naiva prāpa phalaṃ nṛpāt // 12.14.7
yadi rājānvaye janma nirdhanatvaṃ kim īdṛśam / nirdhanatve 'pi kiṃ dhātrā kṛteyaṃ me mahecchatā // 12.14.8
ayaṃ hi sevamānaṃ mām evaṃ kliṣṭaparicchadam / ciraṃ kṣudhāvasīdantaṃ rājā nādyāpi vīkṣate // 12.14.9
iti yāvac ca sa dhyāyaty atra kārpaṭikas tataḥ / tāvad ākheṭakārthaṃ sa niragād ekadā nṛpaḥ // 12.14.10
tasmin kārpaṭike dhāvaty agre laguḍavāhini / jagāma cāśvapādātayutaḥ so 'tha mṛgāṭavīm // 12.14.11
kṛtākheṭaś ca tatrārān mahāntaṃ mattasūkaram / anudhāvan kṣaṇāt prāpad atidūraṃ vanāntaram // 12.14.12
tatra parṇatṛṇacchannamārge hāritasūkaraḥ / śrānto mahāvane so 'tha rājā diṅmoham āyayau // 12.14.13
ekaḥ kārpaṭikaś cātha sa taṃ vātāśvapṛṣṭhagam / prānānapekṣo 'nuyayau padātiḥ kṣuttṛṣārditaḥ // 12.14.14
taṃ ca dṛṣṭvā tathābhūtam anvāyātaṃ sa bhūpatiḥ / sasneham avadat kaccid vetsi mārgaṃ yathāgatam // 12.14.15
tadākarṇyāñjaliṃ baddhvā sa taṃ kārpaṭiko 'bhyadhāt / vedmi kiṃ ca kṣaṇaṃ tāvad iha viśrāmyatu prabhuḥ // 12.14.16
dyuvadhūmekhalāmadhyamaṇir eṣa hi saṃprati / dedīpyate sphuradraśmiśikhājālo 'bjinīpatiḥ // 12.14.17
etac chrutvā sa rājā taṃ soparodham abhāṣata / tarhi kvāpīha pānīyaṃ bhavatā prekṣyatām iti // 12.14.18
tathety āruhya sa tatas tuṅgaṃ kārpaṭikas tarum / nadīṃ dṛṣṭvāvaruhyātha nṛpaṃ tatra nināya tam // 12.14.19
tad vāhaṃ ca viparyānīkṛtaṃ kṛtavivartanam / dattāmbuśaṣpakavalaṃ vidadhe vigataśramam // 12.14.20
kṛtasnānāya rājñe ca pronmucya vasanāñcalāt / prakṣālyopānayat tasmai hṛdyāny āmalakāni saḥ // 12.14.21
etāni kuta ity etaṃ pṛcchantaṃ sa ca bhūpatim / evaṃ vyajijñapaj jānusthitaḥ sāmalakāñjaliḥ // 12.14.22
etadvṛttir ahaṃ nityaṃ vyatītadaśavatsaraḥ / carāmy ārādhayan devam anekāntamunivratam // 12.14.23
tac chrutvā satyanāmā tvaṃ sattvaśīlaḥ kim ucyate / ity uktvā sa kṛpākrānto hrītaś cācintayan nṛpaḥ // 12.14.24
dhiṅ nṛpān kliṣṭam akliṣṭaṃ ye bhṛtyeṣa na jānate / dhik ca taṃ parivāraṃ yo na jñāpayati tāṃs tathā // 12.14.25
iti saṃcintya jagrāha sa rājāmalakadvayam / hastāt kārpaṭikasyātha kathaṃcid anubadhnataḥ // 12.14.26
bhuktvā ca tan nipīyāmbu viśaśrāmātra sa kṣaṇam / jagdhāmalakasaṃpītajalakārpaṭikānvitaḥ // 12.14.27
tataḥ sajjīkṛtaṃ tena vāhaṃ kārpaṭikena saḥ / āruhyāgresare tasminn eva mārgapradarśini // 12.14.28
paścādbhāgam anārūḍhe hayasyābhyarthite 'py alam / yayau sa rājā svapuriṃ pathi prāptātmasainikaḥ // 12.14.29
tatra prakhyāpya tadbhaktiṃ vasubhir viṣayaiś ca tam / apūrayat kārpaṭikaṃ na cāmanyata niṣkṛtim // 12.14.30
tataḥ kṛtārthaḥ pārśve 'sya caṇḍasiṃhasya bhūpateḥ / muktakārpaṭikācāraḥ sattvaśīlaḥ sa tasthivān // 12.14.31
ekadā tena rājñā ca sa siṃhalapateḥ sutām / yācituṃ siṃhaladvīpam ātmārthaṃ preṣito 'bhavat // 12.14.32
tatrābdhivartmanā gacchann arcitābhīṣṭadevataḥ / āruroha pravahaṇaṃ rājādiṣṭaiḥ saha dvijaiḥ // 12.14.33
gate tasmin pravahaṇe madhyabhāgam aśaṅkitam / uttasthau jaladhes tasmād dhvajo janitavismayaḥ // 12.14.34
abhramlihāgraḥ sumahāñ jāmbūnadavinirmitaḥ / vicitravarṇavicaladvaijayantīvirājitaḥ // 12.14.35
tatkālaṃ cātra sahasā samunnamya ghanāvalī / bhṛśaṃ varṣitum ārebhe vavau tīvraś ca mārutaḥ // 12.14.36
tair varṣavātaiḥ sa balād ākṛṣyādhoranair iva / āsajyata dhvajastambhe tasmin pravahaṇadvipaḥ // 12.14.37
tāvac ca sa dhvajas tasmin vāridhau vīciviplute / vahanena samaṃ tena prāvartata nimajjitum // 12.14.38
tato dvijās te tatrasthāś caṇḍasiṃhaṃ svabhūpatim / uddiśyodghoṣayāmāsur abhrahmaṇyaṃ bhayākulāḥ // 12.14.39
tad ākarṇyāsahiṣṇuś ca svāmibhakter anudhvajam / sa sattvaśīlo nistriṃśahasto baddhottarīyakaḥ // 12.14.40
ātmānam akṣipat tatra nirapekṣo mahodadhau / udadheḥ kāraṇāśaṅkī vīraḥ pratividhitsayā // 12.14.41
magne ca tasmin vātormidūrotkṣiptam abhajyata / vahanaṃ tac ca tatstāś ca nipetur yādasāṃ mukhe // 12.14.42
sa ca magno 'mbudhau tatra sattvaśīlo nirīkṣate / yāvat tāvad dadarśātra purīṃ divyāṃ na vāridhim // 12.14.43
tasmin maṇimayasthambhair bhāsvare hemamandire / sadratnabaddhasopānavāpīkodyānaśobhini // 12.14.44
nānāmaṇiśilābhittiratnacitrocchritadhvajam / kātyāyanīdevagṛhaṃ merupronnatam aikṣata // 12.14.45
tatra praṇamya devīṃ tāṃ stutyābhyarcya tadagrataḥ / indrajālaṃ kim etat syād ity āścaryād upāviśat // 12.14.46
tāvac ca devyagragataprabhāmaṇḍalakāntarāt / akasmān niragāt kanyā divyodghāṭya kavāṭakam // 12.14.47
indī varākṣī phullābjavadanā kusumasmitā / mṛṇālanālamṛdvaṅgī jaṅgameva sarojinī // 12.14.48
strīsahasraparīvārā devīgarbhagṛhaṃ ca sā / viveśa sattvaśīlasya hṛdayaṃ ca tataḥ samam // 12.14.49
niragāt kṛtapūjā ca devīgarbhagṛhāt tataḥ / na punaḥ sattvaśīlasya hṛdayāt sā kathaṃ cana // 12.14.50
prāviśat sā ca tatraiva prabhāmaṇḍalakāntare / sattvaśīlo 'py asau tasyāḥ paścāt tatra praviṣṭavān // 12.14.51
praviśya ca dadarśāntar anyad evottamaṃ puram / saṃketodyānam iva yat sarvāsāṃ bhogasaṃpadām // 12.14.52
tatrāntarmaṇiparyaṅkaniṣaṇṇāṃ tāṃ vilokya saḥ / kanyām upetya tatpārśve sattvaśīla upāviśat // 12.14.53
āsīc ca tanmukhāsaktalocano likhito yathā / aṅgaiḥ sotkampapulakair vadann āliṅganotkatām // 12.14.54
dṛṣṭvā ca taṃ smarāviṣṭaṃ ceṭīnām atra sā mukham / adrākṣīt tāś ca tatkālam iṅgitajñās tam abruvan // 12.14.55
atithis tvam iha prāptas tad asmatsvāminīkṛtam / bhajasvātithyam uttiṣṭha snāhi bhuṅksva tataḥ param // 12.14.56
tac chrutvā so 'valambyāśāṃ khatam apy utthitas tataḥ / yayau pradarśitāṃ tābhir ekām udyānavāpikām // 12.14.57
tasyāṃ nimagnaś cottasthau tāmraliptyāṃ sa tatkṣaṇāt / caṇḍasiṃhanṛpodyānavāpīmadhyāt sasaṃbhramaḥ // 12.14.58
tatra prāptam akasmāc ca vikṣyātmānam acintayat / aho kim etat kvodyānam idaṃ divyaṃ kva tat puram // 12.14.59
tatrāmṛtāsārasamaṃ kva tat tasyāś ca darśanam / kva cānantaram evedaṃ tadviśleṣamahāviṣam // 12.14.60
svapnaś ca nāyaṃ suspaṣṭo vinidro 'nubhavo hi me / dhruvaṃ pātālakanyābhis tābhir mūḍho 'smi vañcitaḥ // 12.14.61
iti dhyāyan vinā tāṃ sa kanyām unmādavān iva / udyāne tatra babhrāma kāmārto vilalāpa ca // 12.14.62
tadavasthaṃ ca taṃ dṛṣṭvā piśaṅgaiḥ puṣpareṇubhiḥ / vātoddhūtaiḥ parītāṅgaṃ viprayogānalair iva // 12.14.63
udyānapālā gatvaiva caṇḍasiṃhamahībhṛtam / vyajijñapan sa codbhrāntaḥ svayam etya dadarśa tam // 12.14.64
sāntvayitvā ca papraccha kim idaṃ brūhi naḥ sakhe / kva prasthitas tvaṃ kva prāptaḥ kvāstaḥ kva patitaḥ śaraḥ // 12.14.65
tac chrutvā sa svavṛttāntaṃ tasmai sarva śaśaṃsa tam / sattvaśīlo nṛpataye so 'py athaivam acintayat // 12.14.66
hanta vīro 'pi matpuṇyaiḥ kāmenaiṣo viḍambitaḥ / ānṛṇyaṃ gantum etasya labdho hy avasaro mayā // 12.14.67
ity antaś cintayitvā sa vīro rājā jagāda tam / tahri muñca mudhā śokam ahaṃ tvāṃ prāpayāmi tām // 12.14.68
nītvā tenaiva mārgeṇa priyām asurakanyakām / iti cāśvāsayāmāsa taṃ sa snānādinā nṛpaḥ // 12.14.69
anyedyur mantrivinyastarājyas tena samaṃ ca saḥ / prāyāt pravahaṇārūḍhas taddarśitapatho 'mbudhim // 12.14.70
prāpya tanmadhyabhāgaṃ ca dṛṣṭvā taṃ prāgvad utthitam / sapatākaṃ dhvajaṃ sattvaśīlas taṃ nṛpam abhyadhāt // 12.14.71
so 'yam abhyutthito divyaprabhāvo 'tra mahādhvajaḥ / mayi magne 'tra maṅktavyaṃ devenaitam anu dhvajam // 12.14.72
ity uktvā nikaṭaṃ prāpya dhvajasyāsya nimajjataḥ / mārge sa sattvaśīlo 'sau pūrvam ātmānam akṣipat // 12.14.73
tato rājāpi cikṣepa tatrātmānaṃ tathaiva saḥ / anto magnau ca tau kṣipraṃ tad divyaṃ prāpatuḥ puram // 12.14.74
tatra dṛṣṭvā sa sāścaryo rājā devīṃ praṇamya tām / pārvatīṃ sattvaśīlena sahitaḥ samupāviśat // 12.14.75
tāvac ca niragāt tatra sā sakhījanasaṃgatā / rūpinīva prabhā kanyā prabhāmaṇḍalakāt tataḥ // 12.14.76
iyaṃ sā sumukhīty ukte sattvaśīlena tāṃ nṛpaḥ / dṛṣṭvā yuktam abhiṣvaṅgaṃ tasya tasyām amanyata // 12.14.77
sāpi taṃ vīkṣya rājānaṃ śubhaśārīralakṣaṇam / puruṣātiśayo 'pūrvaḥ ko 'yaṃ syād ity acintayat // 12.14.78
viveśa cāmbikādhāma pūjāyai sā nṛpo 'pi saḥ / jagāmodyānam ādāya sattvaśīlam avajñayā // 12.14.79
kṣaṇāc ca kṛtapūjā sā niragād daityakanyakā / yācitvā satpatiprāptiṃ devyā garbhagṛhāntarāt // 12.14.80
nirgatya sā jagādaikāṃ sakhīṃ sakhi gaveṣyatām / yo 'sāv iha mayā dṛṣṭo mahātmā kva sa tiṣṭhati // 12.14.81
ātithyaṃ gṛhyatām etya prasādaḥ kriyatāṃ tvayā / iti caiṣo 'rthyatāṃ pūjyaḥ pumān ko 'py uttamo hy asau // 12.14.82
evaṃ sakhī tayoktā sā vicityodyānavartine / svasvāminīnideśaṃ taṃ prahvā tasmai nyavedayat // 12.14.83
tac chrutvā sa nṛpo vīraḥ sāvahelam uvāca tām / eṣaivātithyam asmākam anyat kim upayujyate // 12.14.84
etac chrutvā tayā gatvā sakhyā sā śrāvitā tadā / mene mānyam udāraṃ taṃ sarvathā daityakanyakā // 12.14.85
tataś cākṛṣyamāneva dhairyapāśena tena sā / nṛpeṇa mānuṣāyogye 'py ātithye niḥspṛhātmanā // 12.14.86
patyarthaṃ pārvatīsevāparipākasamarpitam / matvā tat svayam udyānaṃ viveśāsuraputrikā // 12.14.87
vicitraśakunālāpair vātāñcitalatābhujaiḥ / vikīrṇakusumair ārān nandyamāneva pādapaiḥ // 12.14.88
upagamya ca sā tatra yathāvat praśrayānatā / ātithyagrahaṇārthaṃ taṃ prārthayāmāsa pārthivam // 12.14.89
tataḥ sa sattvaśīlaṃ tam uddiśyovāca tāṃ nṛpaḥ / anena kathitāṃ devīm ihāhaṃ draṣṭum āgataḥ // 12.14.90
gaurīṃ dhvajapathaprāpyaparamādbhutaketanām / sā dṛṣṭā tadanu tvaṃ ca kānyātithyārthitātra naḥ // 12.14.91
tac chrutvā sābravīt kanyā kautukāt tarhi vīkṣitum / āgamyatāṃ dvitīyaṃ me puraṃ trijagadadbhutām // 12.14.92
evam uktavatīṃ tāṃ ca sa vihasya nṛpo 'bravīt / tad apy anenaivoktaṃ me yatra sā snānavāpikā // 12.14.93
tataḥ sā kanyakāvādīd deva mā smaivam ādiśa / na viḍambanaśīlāhaṃ kā vā pūjye viḍambanā // 12.14.94
ahaṃ hi sattvotkarṣeṇa yuṣmākaṃ kiṃkarīkṛtā / tanmama prārthanābhaṅgaṃ naivaivaṃ kartum arhatha // 12.14.95
etac chrutvā tathety uktvā sattvaśīlasakhaḥ sa tat / prabhāmaṇḍalakopāntaṃ yayau rājā tayā saha // 12.14.96
apāvṛtakavāṭe ca tasminn antas tathaiva saḥ / praveśito dadarśāsyās tad divyam aparaṃ puram // 12.14.97
nitya saṃnaddhasarvartu sadāpuṣpaphaladrumam / merupṛṣṭham ivāśeṣaṃ nirmitaṃ ratnakāñcanaiḥ // 12.14.98
ratnāsane mahārhe taṃ rājānam upaveśya sā / yathocitopanītārghyā daityarājasutābravīt // 12.14.99
kanyāham asurendrasya kālanemer mahātmanaḥ / cakrāyudhena ca sa me svargatiṃ prāpitaḥ pitā // 12.14.100
viśvakarmakṛtaṃ cedaṃ paitṛkaṃ me puradvayam / na jarātra na mṛtyuś ca bādhate sarvakāmade // 12.14.101
idānīṃ ca pitā tvaṃ me sapurāhaṃ vaśe tava / ity arpitātmasarvasvāṃ tām uvāca sa bhūpatiḥ // 12.14.102
yady evaṃ tat sute hy asmai mayā dattāsy anindite / sattvaśīlāya vīrāya suhṛde bāndhavāya ca // 12.14.103
evaṃ devīprasādena mūrteneva nṛpeṇa sā / uktā guṇajñā vinatā tat tathety anvamanyata // 12.14.104
tataḥ kṛtārthaṃ taṃ tasyāḥ kṛtapāṇigrahaṃ nṛpaḥ / dattāsurapuraiśvaryaṃ sattvaśīlam uvāca saḥ // 12.14.105
buktayor āmalakayos tayor ekaṃ mayā tava / saṃśodhitam asaṃśuddhād ṛṇī te 'haṃ dvitīyataḥ // 12.14.106
iti praṇatam uktvā taṃ daityaputrīṃ jagāda tām / mārgo me darśyatāṃ yena svapurīṃ prāpnuyām iti // 12.14.107
tato 'parājitaṃ nāma khaḍgaṃ bhakṣyaṃ phalaṃ ca sā / ekaṃ jarāmṛtyuharaṃ tasmai daityasutā dadau // 12.14.108
tābhyāṃ yuktas tayoktāyāṃ vāpyaṃ magnaḥ svadeśataḥ / utthāya sarvasaṃsiddhakāmo 'bhūt sa kramān nṛpaḥ // 12.14.109
sattvaśīlo 'pi daityastrīpurarājyaṃ śaśāsa saḥ / tad brūhi ko 'bdhipatane dvayoḥ sattvādhiko 'nayoḥ // 12.14.110
iti śrutvā tathā praśnaṃ vetālāc chapabhītitaḥ / sa trivikramasenas taṃ bhūpatiḥ pratyabhāṣata // 12.14.111
etayoḥ sattvaśīlo 'tra sa me sattvādhiko mataḥ / sa hy avijñātatattvārtho nirāsthaḥ patito 'mbudhau // 12.14.112
rājā tu tattvaṃ vijñāya viveśāmbhodhim āsthayā / daityakanyāṃ ca nāvañchad asādhyā spṛhayeti saḥ // 12.14.113
iti tasyākarṇya vaco nirastamaunasya bhūpateḥ skandhāt / sa jagāma pūrvavat taṃ vetālaḥ śiṃśapātaruṃ svapadam // 12.14.114
rājāpi tathaiva sa taṃ punar apy ānetum anujagāma javāt / prārabdhe hy asamāpte kārye śithilībhavanti kiṃ sudhiyaḥ // 12.14.115
gatvā tāṃ śiṃśapāṃ bhūyo vetālaṃ prāpya bhūmipaḥ / taṃ trivikramaseno 'tra skandhe kṛtvoccacāla saḥ // 12.15.1
prayāntaṃ sa punas taṃ ca vetālaḥ skandhato 'bravīt / śramavismṛtaye rājan mattaḥ praśnam imaṃ śṛṇu // 12.15.2
aṅgadeśe 'grahāro 'sti mahān vṛkṣaghaṭābhidhaḥ / viṣṇusvāmīti tatrāsīd dvijo yajvā mahādhanaḥ // 12.15.3
tasya ca svānurūpāyāṃ patnyāṃ jātāḥ kramāt trayaḥ / babhūvus taruṇāḥ putrā divyavaidagdhyaśālinaḥ // 12.15.4
te pitrā preṣitās tena kūrmahetoḥ kadācana / prārabdhayajñena yayus te trayo bhrātaro 'mbudhim // 12.15.5
prāpya kūrmaṃ tato jyāyān kaniṣṭhau tāv abhāṣata / gṛhṇātu yuvayor ekaḥ kūrmaṃ kratukṛte pituḥ // 12.15.6
aham etaṃ na śaknomi grahītuṃ visrapicchalam / ity uktavantaṃ taṃ jyeṣṭhaṃ kaniṣṭhau tāv avocatām // 12.15.7
tavātra vicikitsā cen nāvayor api sā katham / tac chrutvā so 'bravīj jyeṣṭho gṛhṇītaṃ gacchataṃ yuvām // 12.15.8
pitur yajñakriyālopo bhaved yuṣmatkṛto 'nyathā / tato narakapātaḥ syād yuvayos tasya ca dhruvam // 12.15.9
ity uktāv anujau tena tau vihasya tam ūcatuḥ / dharmaṃ vetsy āvayor eva samānam api nātmanaḥ // 12.15.10
tato jyeṣṭho 'bravīt kiṃ me jānītho naiva caṅgatām / ahaṃ bhojanacaṅgo 'smi nārhaḥ spraṣṭuṃ jugupsitam // 12.15.11
etat tasya vacaḥ śrutvā bhrātaraṃ madhyamo 'bravīt / ahaṃ tarhy adhikaś caṅgo nārīcaṅgo vicakṣaṇaḥ // 12.15.12
madhyamenaivam ukte tu jyāyān puna uvāca saḥ / kūrmaṃ gṛhṇātu tarhy eṣa kanīyān āvayor iti // 12.15.13
tataḥ sa bhrukuṭiṃ kṛtvā kanīyān apy uvāca tau / he mūrkhau tūlikācaṅgaś caṅgo 'haṃ hi viśeṣataḥ // 12.15.14
evaṃ te kalahāsaktās trayo 'pi bhrātaro mithaḥ / nirṇayāyābhimānaikagrastāḥ kūrmaṃ vihāya tam // 12.15.15
rājñaḥ prasenajinnāmnas tatpradeśabhuvo 'ntikam / nagaraṃ sahasā jagmur viṭaṅkapuranāmakam // 12.15.16
tatra pratīhāramukhenāvedyāntaḥ praviśya ca / nṛpaṃ vijñāpayāmāsuḥ svavṛttāntaṃ tathaiva te // 12.15.17
tiṣṭhatehaiva yāvad vaḥ parīkṣiṣye kramād aham / ity uktas tena rājñā ca tasthus tatra tatheti te // 12.15.18
svāhārakāle cānāyya tebhyaḥ so 'grāsanaṃ nṛpaḥ / rājārhaṃ dāpayāmāsa ṣaḍrasaṃ svādubhojanam // 12.15.19
bhuñjāneṣu ca sarveṣu tadaiko bubhuje na saḥ / vipro bhojanacaṅgo 'tra jugupsākūṇitānanaḥ // 12.15.20
kathaṃ na bhojanaṃ bhuṅkte brahman svādu sugandhy api / iti rajñā svayaṃ pṛṣṭaḥ śanair vipro jagāda saḥ // 12.15.21
śavadhūmadurāmodaḥ śālibhakte 'tra vidyate / tena nāham idaṃ bhoktum utsahe svādv api prabho // 12.15.22
ity ukte tena sarve 'pi tatrāghrāya nṛpājñayā / ūcuḥ kalamaśālyannam adoṣaṃ tat sugandhi ca // 12.15.23
sa tu bhojanacaṅgas tan nāśnāt pihitanāsikaḥ / tataḥ sa rājā saṃcintya yāvad anviṣyati kramāt // 12.15.24
tāvan niyogijanatas tad annaṃ bubudhe tathā / grāmaśmaśānanikaṭakṣetrasaṃbhavaśālijam // 12.15.25
tato 'tivismitas tuṣṭaḥ sa rājā tam abhāṣata / satyaṃ bhojanacaṅgas tvaṃ tadanyadbhujyatām iti // 12.15.26
kṛtāhāraś ca sa nṛpo viprān vāsagṛheṣu tān / visṛjyānāyayāmāsa svam ekāṃ gaṇikottamām // 12.15.27
tāṃ ca tasmai dvitīyasmai prāhiṇot kṛtamaṇḍanām / viprāya nāricaṅgāya sāyaṃ sarvāṅgasundarīm // 12.15.28
sā ca vāsagṛhaṃ tasya rājabhṛtyānvitā yayau / rākāniśeva purṇendumukhī kaṃdarpadīpinī // 12.15.29
praviṣṭāyāṃ ca tasyāṃ sa prabhābhāsitaveśmani / utpannamūrcchaḥ saṃruddhanāsāgro vāmapāṇinā // 12.15.30
nārīcaṅgo 'bravīd rājabhṛtyān niṣkāsyatām iti / na cen mṛto 'haṃ niryāti gandho 'syāś chāgalo yataḥ // 12.15.31
ity uktās tena ninyus te vignāṃ tāṃ rājapūruṣāḥ / rājño 'ntikaṃ vāravadhūṃ vṛttāntaṃ jagaduś ca tam // 12.15.32
rājāpy ānāyya tatkālaṃ nārīcaṅgam uvāca tam / yeyaṃ śrīkhaṇḍakarpūrakālāgurumadottamaiḥ // 12.15.33
kṛtaprasādhanā dikṣu prasaraccārusaurabhā / tasyā vāravilāsinyā gandhaḥ syāc chāgalaḥ kutaḥ // 12.15.34
ity ukto 'pi sa rājñā tan nārīcaṅgas tadā na yat / pratipede tadā rājā vicārapatito 'bhavat // 12.15.35
pṛcchaṃś ca yuktyā bubudhe tām ajakṣīravardhitām / tanmukhād eva bālatve mātṛdhātrīviyogataḥ // 12.15.36
tato 'tivismitas tasya nārīcaṅgasya caṅgatām / praśaṃsan nṛpatis tasmai tṛtīyāya dvijanmane // 12.15.37
tadrasāt tūlikācaṅgāyāśu śayyām adāpayat / paryaṅkopari vinyastasaptasaṃkhyākatūlikām // 12.15.38
tasyāṃ ca tūlikācaṅgo mahārhe vāsavesmani / suṣvāpa dhautasuślakṣṇapaṭapracchadavāsasi // 12.15.39
yāmārdha eva ca gate sa rātrau śayanāt tataḥ / uttasthau pāṇyavaṣṭabdhapārśvaḥ krandan vyathārditaḥ // 12.15.40
dadṛśe tasya pārśve ca tatratyai rājapūruṣaiḥ / gāḍhalagnasya bālasya mudreva kuṭilāruṇā // 12.15.41
gatvā ca tais tadākhyātaṃ rājñe rājāpy uvāca tān / tūlikānāṃ tale kiṃcin mā syāt tad vīkṣyatām iti // 12.15.42
gatvekṣante ca te yāvad ekaikaṃ tūlikātalam / tāvat sarvatalād āpur vālaṃ paryaṅkapṛṣṭataḥ // 12.15.43
nītvā cādarśayan rājñe so 'py ānītasya vīkṣya tat / tadrūpaṃ tūlikācaṅgasyāṅgaṃ rājā visismiye // 12.15.44
saptabhyas tūlikābhyo 'sya vālo lagnas tanau khatam / iti citrīyamāṇas tāṃ rājā rātriṃ nināya saḥ // 12.15.45
prātaś cādbhutavaidagdhyasaukumāryā amī iti / tebhyas tribhyo 'pi caṅgebhyo hemalakṣatrayaṃ dadau // 12.15.46
tatas te sukhitās tatra tasthur vismṛtakacchapāḥ / pitur vighnitayajñārthaphalopārjitapātakāḥ // 12.15.47
ity ākhyāya kathādbhutam aṃsaniṣaṇṇaḥ punaḥ sa vetālaḥ / papraccha taṃ trivikramasenaṃ pṛthvīpatiṃ praśnam // 12.15.48
rājan vicintya śāpaṃ pūrvoktaṃ brūhi me tvam eteṣām / bhojananārīśayyācaṅgānāṃ ko 'dhikaś caṅgaḥ // 12.15.49
tac chrutvaiva sa dhīmān vetālaṃ pratyuvāca taṃ nṛpatiḥ / aham eṣāṃ niḥkaitavam adhikaṃ jānāmi tūlikācaṅgam // 12.15.50
yasyāṅge pratyakṣaṃ vālapratibimbam udgataṃ dṛṣṭam / itarābhyāṃ hi bhavet tat pūrvaṃ jātv anyato 'vagatam // 12.15.51
iti tasyoktavato 'ṃsād vetālo bhūpater yayau prāgvat / so 'pi tathaiva ca rājā tam anvayāsīd anirviṇṇaḥ // 12.15.52
tato gatvā punas tasmāc chiṃśapāpādapān nṛpaḥ / sa trivikramasenas taṃ skandhe vetālam agrahīt // 12.16.1
prasthitaś ca tatas tena vetālenābhyadhāyi saḥ / rājan kva rājyaṃ kvaitasmiñ śmaśāne bhramaṇaṃ niśi // 12.16.2
kim etan nekṣase bhūtasaṃkulaṃ rātribhīṣaṇam / citādhūmair iva dhvāntair niruddhaṃ pitṛkānanam // 12.16.3
kaṣṭaṃ kīdṛg graho 'yaṃ te bhikṣos tasyānurodhataḥ / tad idaṃ śṛṇu tāvan me praśnaṃ mārgavinodanam // 12.16.4
avantiṣv asti nagarī yugādau devanirmitā / śaivī tanur ivoddāmabhogibhūtivibhūṣitā // 12.16.5
padmāvatī bhogavatī yā hiraṇyavatīti ca / kṛtādiṣu triṣu khyātā kalāv ujjayinīti ca // 12.16.6
tasyāṃ ca vīradevākhyo rājābhūd bhūbhṛtāṃ varaḥ / tasya padmaratir nāma mahādevī babhūva ca // 12.16.7
so 'tha rājā tayā sākaṃ gatvā mandākinītaṭe / haram ārādhayāmāsa tapasā putrakāmyayā // 12.16.8
ciraṃ tapaḥsthitaś cātra parituṣṭeśvaroditām / kṛtasnānārcanavidhiḥ śuśrāvemāṃ giraṃ divaḥ // 12.16.9
rājann utpatsyate putraḥ śūras tava kulodbhavaḥ / kanyā cānanyasāmānyalāvaṇyanyakkṛtāpsarāḥ // 12.16.10
śrutvaitāṃ nābhasīṃ vāṇīṃ siddhābhīṣṭaḥ sa bhūpatiḥ / vīradevaḥ svanagarīm āyayau mahiṣīsakhaḥ // 12.16.11
tatrāsya śūradevākhye jāte prathamam ātmaje / tasyāṃ padmaratau devyāṃ kramād ajani kanyakā // 12.16.12
anaṅgasyāpi rūpeṇa ratim utpādayed iyam / ity anaṅgaratir nāmnā pitrā tena vyadhāyi sā // 12.16.13
vṛddhiṃ gatāyās tasyāś ca sa pitā sadṛśaṃ varam / prepsur ānāyayat pṛthvyāṃ paṭeṣu likhithān nṛpān // 12.16.14
teṣv eko 'pi na yat tasya tattulyaḥ pratyabhāsata / tena rājā sa vātsalyāt tāṃ sutāṃ pratyabhāṣata // 12.16.15
ahaṃ tāvan na paśyāmi sadṛśaṃ putri te varam / tat kuruṣva nṛpān sarvān melayitvā svayaṃvaram // 12.16.16
etat pitṛvacaḥ śrutvā rājaputrī jagāda sā / tāta svayaṃvaraṃ kartuṃ hrepaṇān nāham utsahe // 12.16.17
kiṃ tv ekaṃ vetti yo 'pūrvaṃ vijñānaṃ svākṛtir yuvā / tasmai tvayāhaṃ dātavyā nārtho 'nyenādhikena me // 12.16.18
ity anaṅgarates tasyāḥ śrutvā svaduhitur vacaḥ / tādṛśaṃ tadvaraṃ yāvad anviṣyati sa bhūpatiḥ // 12.16.19
tāvat tallokato buddhvā catvāras tam upāyayuḥ / vīrā vijñānino bhavyāḥ puruṣā dakṣiṇāpathāt // 12.16.20
te rājñā pūjitās tasmai svaṃ svaṃ vijñānam ekaśaḥ / śaśaṃsuḥ saṃnidhau tasyā rājaputryās tadarthinaḥ // 12.16.21
eko jagāda śūdro 'ham ākhyayā pañcapaṭṭikaḥ / pañcāgryavastrayugmāni karomy eko 'ham anvaham // 12.16.22
tebhya ekaṃ prayacchāmi devāyaikaṃ dvijanmane / ekaṃ ca parigṛhṇāmi vāsasor ātmanaḥ kṛte // 12.16.23
ekaṃ dadāmi bhāryāyai yadi sā bhavatīha me / ekaṃ vikrīya cāhārapānādi vidadhāmy aham // 12.16.24
evaṃ vijñānine 'naṅgaratir me dīyatām iti / ity ekenodite tena dvitīyaḥ puruṣo 'bravīt // 12.16.25
bhāṣājño nāma vaiśyo 'haṃ sarveṣāṃ mṛgapakṣiṇām / rutaṃ vedmi tad eṣā me rājaputrī pradīyatām // 12.16.26
evam ukte dvitīyena tṛtīyaḥ proktavāṃs tataḥ / ahaṃ khaḍgadharo nāma doḥśālī kṣatriyo nṛpa // 12.16.27
na khaḍgavidyāvijñāne pratimallo 'sti me kṣitau / tad eṣā tanayā rājaṃs tvayā mahyaṃ vitīryatām // 12.16.28
ity ukte tu tṛtīyena caturtha idam abhyadhāt / vipro 'haṃ jīvadattākhyo vijñānaṃ ca mamedṛśam // 12.16.29
jantūṃ mṛtān apy ānīya darśayāmy āśu jīvataḥ / tadvīracaryāsiddhaṃ māṃ patim eṣā prapadyatām // 12.16.30
evaṃ vaktṝn sa tān paśyan divyaveṣākṛtīn nṛpaḥ / vīradevaḥ sutāyukto dolārūḍha ivābhavat // 12.16.31
ity ākhyāya kathām etāṃ vetālaḥ pṛṣṭavān nṛpam / sa trivikramasenaṃ taṃ dattapūrvoktaśāpabhīḥ // 12.16.32
tad bhavān vaktu tāvan me kasmai deyā viśāmpate / teṣāṃ caturṇāṃ madhyāt sā kanyānaṅgaratir bhavet // 12.16.33
etac chrutvā sa rājā taṃ vetālaṃ pratyabhāṣata / maunaṃ tyājayati prāyaḥ kālakṣepāya māṃ bhavān // 12.16.34
anyathā gahanaḥ ko 'yaṃ praśno yogeśvarocyatām / śūdrāya hi kuvindāya kṣatriyā dīyate katham // 12.16.35
vaiśyāyāpi kathaṃ deyā kṣatriyā yac ca tad gatam / mṛgādibhāṣāvijñānaṃ kārye tat kvopayujyate // 12.16.36
yo 'pi vipras tṛtīyo 'tra tenāpi patitena kim / svakarmapracyutenendrajālinā vīramāninā // 12.16.37
tasmāt tasmai kṣatriyāya caturthāya samāya sā / deyā khaḍgadharāyaiva svavidyāvīryaśāline // 12.16.38
etat tasya vaco niśamya nṛpater aṃsasthalāt pūrvavat vetālaḥ sa jagāma yogabalataḥ svasthānam evāśu tat / bhūpālo 'pi sa taṃ tathaiva punar apy ānetum anvag yayau utsāhaikaghane hi vīrahṛdaye nāpnoti khedo 'ntaram // 12.16.39
sa trivikramaseno 'tha gatvā taṃ śiṃśapātaroḥ / rājā jagrāha vetālaṃ punar aṃse cacāla ca // 12.17.1
prayāntaṃ ca tam āha sma vetālaḥ so 'ṃsapṛṣṭhagaḥ / śrānto 'si rājaṃs tad imāṃ śṛṇu śramaharāṃ kathām // 12.17.2
abhūt sakalabhūpālamastakanyastaśāsanaḥ / vīrabāhur iti khyāto nāmnā pārthivasattamaḥ // 12.17.3
tasyānaṅgapuraṃ nāma babhūva nagarottamam / tatrāsīd arthadattākhyaḥ sārthavāho mahādhanaḥ // 12.17.4
tasyāsīd dhanadattākhyajyeṣṭhaputrakanīyasī / sutā madanaseneti kanyāratnaṃ vaṇikpateḥ // 12.17.5
tām ekadā nijodyāne krīḍantīṃ sasakhījanām / dadarśa dharmadattākhyo bhrātṛmitraṃ vaṇiksutaḥ // 12.17.6
sa tām ālokya lāvaṇyarasanirbharanirjharām / ālakṣya kucakumbhāgrāṃ valitrayataraṅgitām // 12.17.7
yauvanadviradasyeva krīḍāmajjanavāpikām / sadyo 'bhūt smarabāṇaughasaṃtāpahṛtacetanaḥ // 12.17.8
aho dhārādhirūḍhena rūpeṇa dyotitāmunā / iyaṃ me mānasaṃ bhettuṃ bhallī māreṇa nirmitā // 12.17.9
ity ādi yāvad dhyāyan sa nirvarṇayati tāṃ ciram / tāvat tasyāticakrāma cakrāhvasyeva vāsaraḥ // 12.17.10
tato madanasenā sā viveśa svagṛhāntaram / cittaṃ ca dharmadattasya tadanālokanavyathā // 12.17.11
tadadarśanaduḥkhāgnisaṃtāpeneva ca jvalan / lohito nipapātāśu bhāsvān apy aparāmbudhau // 12.17.12
tāṃ vijñāyaiva sumukhīṃ naktam abhyantare gatām / udiyāya śanaiś candras tanmukhābjavinirjitaḥ // 12.17.13
tāvad gatvā gṛhaṃ tāṃ sa dharmadatto 'nucintayan / tasthau nipatya śayane candrapādāhato luṭhan // 12.17.14
yatnena pṛcchyamāno 'pi sakhibhir bandhubhis tathā / na kiṃcit kathayām āsa smaragrahavimohitaḥ // 12.17.15
niśi kṛcchrāc ca saṃprāptanidraḥ svapne tathaiva tām / paśyann anunayan kāntāṃ kiṃ kiṃ cakre na sotsukaḥ // 12.17.16
prātaḥ prabuddho gatvā ca dadarśaikākinīṃ rahaḥ / sakhīṃ pratīkṣamānāṃ tāṃ tatrodyānasthitāṃ punaḥ // 12.17.17
upetya ca pariṣvaṅgalālasaḥ premapeśalaiḥ / tām upacchandayāmāsa vacobhiś caraṇānataḥ // 12.17.18
kanyāhaṃ paradārāś ca na tavāsmīha saṃpratam / pitrā samudradattāya dattāhaṃ vaṇije yataḥ // 12.17.19
dinaiḥ katipayair eva vivāho bhavitā ca me / tad gaccha tūṣṇīṃ mā kaścit paśyed doṣo bhavet tataḥ // 12.17.20
ity uktaḥ sa tayāty arthaṃ dharmadatto jagāda tām / yad astu me na jīveyaṃ vinā hi bhavatīm aham // 12.17.21
tac chrutvā sā vaṇikkanyā balātkārabhayākulā / tam uvāca vivāho me tāvat saṃpadyatām iha // 12.17.22
kanyādānaphalaṃ tātaḥ prāpnotu cirakāṅkṣitam / tato 'haṃ tvām upaiṣyāmi niścitaṃ praṇayārjitā // 12.17.23
śrutvaitat so 'bravīn neṣṭā hy anyapūrvā mama priyā / parabhukte hi kamale kim aler jāyate ratiḥ // 12.17.24
ity uktā tena sāvādīt kṛtodvāhaiva tarhy aham / pūrvaṃ tvām upayāsyāmi tato 'bhyeṣyāmi taṃ patim // 12.17.25
evam uktavatīṃ tasmin nojjhati pratyayaṃ vinā / vaṇikputre saśapathaṃ satyavācaṃ babandha sā // 12.17.26
tatas tenojjhatā vignā sā viveśa svamandiram / prāpte ca lagnadivase nirvṛttodvāhamaṅgalā // 12.17.27
gatvā patigṛhaṃ nītvā sotsavena ca taddinam / sā patyā samam adhyāsta śayanīyagṛhaṃ niśi // 12.17.28
tatra śayyāniṣaṇṇāpi na tasya pratyapadyata / patyuḥ samudradattasya pariṣvaṅgam asaṃmukhī // 12.17.29
tenānunīyamānāpi yad udaśrur babhūva sā / tat sa nābhimato 'smy asyā nūnam ity akarod dhṛdi // 12.17.30
jagāda cānabhimato yady ahaṃ tava sundari / tan me nārthas tvayā gaccha yaḥ priyas tava taṃ prati // 12.17.31
tac chrutvā sā natamukhī śanair evam uvāca tam / tvaṃ me prāṇādhikaḥ preyān vijñaptiṃ kiṃ tu me śṛṇu // 12.17.32
anutiṣṭha saharṣaṃ ca prayaccha ca mamābhayam / kuruṣva śapathaṃ yāvad āryaputra vadāmi te // 12.17.33
evam uktavatī kṛcchrāt tathā tena kṛte punaḥ / salajjaṃ saviṣādaṃ ca sabhayaṃ ca jagāda sā // 12.17.34
ekākinīṃ gṛhodyāne dṛṣṭvā mām ekadā yuvā / aruṇad dharmadattākhyaḥ sakhā bhrātuḥ smarāturaḥ // 12.17.35
rakṣantyā saparīvādaṃ kanyādānaphalaṃ pituḥ / mayā haṭhapravṛttasya tasya vāksaṃyamaḥ kṛtaḥ // 12.17.36
pūrvaṃ kṛtavivāhā tvām upaiṣyāmi tataḥ priyam / tan me satyavacaḥ pālyam anumanyasva tat prabho // 12.17.37
yāvat tan nikaṭaṃ gatvā kṣaṇenopaimi te 'ntikam / na hi śaknomy atikrāntuṃ satyam ābālya sevitam // 12.17.38
iti tasyā vacovajrapātena sahasā hataḥ / samudradattaḥ satyena baddhaḥ kṣaṇam acintayat // 12.17.39
aho dhig anyarakteyaṃ gantavyaṃ dhruvam etayā / tatsatyaṃ hanmi kiṃ yātu ko 'syāḥ pariṇayagrahaḥ // 12.17.40
ity ālocyānumene tāṃ yatheṣṭagamanāya saḥ / sāpy utthāya tatas tasmān niryayau pativeśmanaḥ // 12.17.41
tāvad atrodayādrīndraharmyāgraṃ himadīdhitiḥ / āruroha karākrāntahasatpūrvadigaṅganaḥ // 12.17.42
tatas tamaḥsv apy āśliṣya sthiteṣv adridarī priyāḥ / sevamāneṣu bhṛṅgeṣv apy aparaṃ kumudākaram // 12.17.43
yāntī madanasenā sā mārge dṛṣṭvaikakā niśi / caureṇādhāvya kenāpi rurudhe vasanāñcale // 12.17.44
kā tvaṃ brūhi kva yāsīti tenoktā bibhyatī ca sā / uvāca kiṃ tavānena muñca kāryam ihāsti me // 12.17.45
tataś cauro 'bravīn mattaś caurāt tvaṃ mucyase katham / tac chrutvā sāvadat taṃ ca gṛhāṇābharaṇāni me // 12.17.46
atha cauro 'bhyadhān mugdhe kim ebhir upalair mama / candrakāntānanāṃ tārkṣyaratnāsitaśiroruhām // 12.17.47
vajramadhyāṃ suvarṇāṅgīṃ padmarāgāṅghrihāriṇīm / jagadābharaṇaṃ naiva mokṣyāmi bhavatīm aham // 12.17.48
ity uktā tena caureṇa vivaśā sā vaṇiksutā / ākhyāya nijavṛttāntam evaṃ prārthayate sma tam // 12.17.49
kṣamasva me kṣaṇaṃ yāvat kṛtvā satyānupālanam / ihasthasyaiva te pārśvam āgamiṣyāmi satvaram // 12.17.50
nāham ullaṅghayiṣyāmi bhadra satyām imāṃ giram / śrutvaitat satyasaṃdhāṃ tāṃ matvā cauro mumoca saḥ // 12.17.51
tasthau pratīkṣamānaś ca tatraiva sa tadāgamam / sāpi tasyāntikaṃ dharmadattasya vaṇijo yayau // 12.17.52
sa cābhīṣṭām api prāptāṃ tathā tāṃ vijane sthitām / dṛṣṭvā pṛṣṭvā yathāvṛttaṃ vicintya kṣaṇam abravīt // 12.17.53
satyena tava tuṣṭo 'smi kiṃ tvayā me parastriyā / yāvat tvāṃ nekṣate kaścit tāvad gaccha yathāgatam // 12.17.54
iti tena parityaktā sā tathety āyayau tataḥ / caurasya nikaṭaṃ tasya pratipālayataḥ pathi // 12.17.55
brūhi kas te 'tra vṛttānto gatāyā iti pṛcchate / tasmai sā tena vaṇijā yathā muktā tathābravīt // 12.17.56
tataḥ sa cauro 'vādīt tāṃ yady evaṃ tan mayāpy asi / vimuktā satyatuṣṭena gṛhaṃ sābharaṇā vraja // 12.17.57
evaṃ tenāpi sā tyaktā rakṣitā cānuyāyinā / aluptaśīlā muditā patyur evāyayau gṛham // 12.17.58
tatra guptaṃ praviṣṭā sā prahṛṣṭopāgatā satī / dṛṣṭvā pṛṣṭavate tasmai patye sarvam avarṇayat // 12.17.59
so 'py aluptamukhacchāyāṃ tām asaṃbhogalakṣaṇām / saṃbhāvyābhagnacāritrāṃ satyalābharatāṃ satīm // 12.17.60
adṛṣṭamanasaṃ bhāryām abhinandya kulocitam / tasthau samudradatto 'tha tayā saha yathāsukham // 12.17.61
iti tatra kathām uktvā pitṛvanabhūmau tadā sa vetālaḥ / vadati sma taṃ trivikramasenaṃ vasudhādhipaṃ bhūyaḥ // 12.17.62
tad brūhi cauravaṇijām eṣāṃ madhyān narendra kas tyāgī / jānan yadi na vadiṣyasi vidaliṣyati te śiraḥ śatadhā // 12.17.63
tac chrutvā sa mahīpatir ujjhitamaunas tam āha vetālam / eṣāṃ cauras tyāgī na punar vaṇijāv ubhāv api tau // 12.17.64
yo hi patis tām ajahād atyājyāṃ tādṛśīṃ vivāhyāpi / kulajaḥ so 'nyāsaktāṃ bhāryāṃ jānan kathaṃ vahatu // 12.17.65
yo 'py aparaḥ sa bhayāt tām atyākṣīt kālajīrṇasaṃvegaḥ / viditārtho bhartāsyāḥ prātar brūyān nṛpāyeti // 12.17.66
cauras tu guptacārī nirapekṣaḥ pāpakarmakṛt prāptam / strīratnaṃ yad amuñcat sābharaṇaṃ tena sa tyāgī // 12.17.67
etac chrutvaivāṃsatas tasya rājño vetālo 'gāt pūrvavat svaṃ padaṃ saḥ / rājā bhūyo 'py atra saṃprāptum etat prāyād evākhaṇḍitoddāmadhairyaḥ // 12.17.68
tato gatvā punaḥ prāpya śiṃśapāto 'grahīn nṛpaḥ / sa trivikramaseno 'ṃse vetālaṃ taṃ cacāla ca // 12.18.1
āyāntaṃ ca tam aṃsastho vetālaḥ so 'bravīn nṛpam / rājan vicitrām ekāṃ te varṇayāmi kathāṃ śṛṇu // 12.18.2
ujjayinyām abhūt pūrvaṃ nāmnā dharmadhvajo nṛpaḥ / tisras tasyābhavan bhāryā rājaputryo 'tivallabhāḥ // 12.18.3
ekā tāsv indulekheti tārāvaly aparā tathā / nāmnā mṛgāṅkavaty anyā niḥsāmānyavapurguṇāḥ // 12.18.4
tābhiḥ sa viharan rājā rājñībhis tisṛbhiḥ saha / āsāṃcakre kṛtī tatra jitāśeṣaripuḥ sukham // 12.18.5
ekadā tatra saṃprāpte vasantasamayotsave / priyābhiḥ sahitas tābhir udyānaṃ krīḍituṃ yayau // 12.18.6
tatrālimālāmaurvīkāḥ paśyan puṣpānatā latāḥ / cāpayaṣṭīr anaṅgasya madhunā sajjitā iva // 12.18.7
śṛṇvaṃś ca taddrumāgrasthakokilodīritāṃ giram / sambhogaikarasasyājñām iva mānasajanmanaḥ // 12.18.8
siṣeve 'ntaḥpuraiḥ sākaṃ sa rājā vāsavopamaḥ / pānaṃ madasya kaṃdarpajīvitasyāpi jīvitam // 12.18.9
tanniḥśvāsasugandhīni tadbimbauṣṭharucīni ca / priyāpītāvaśeṣāṇi piban reme madhūni saḥ // 12.18.10
tatra tasyendulekhāyā rājñaḥ kelikacagrahāt / tasyāḥ papāta karṇāgrād utsaṅge tvaṅgad utpalam // 12.18.11
tenorupṛṣṭhe sahasā kṣate jāte 'bhighātaje / abhijātā mahādevī hā hety uktvā mumūrccha sā // 12.18.12
tad dṛṣṭvā vihvalenārtyā rājñā parijanena ca / samāśvāsyata rājñī sā śanaiḥ śītāmbumārutaiḥ // 12.18.13
tato nītvā sa rājā tāṃ rājadhānīṃ bhiṣakkṛtaiḥ / priyām upācarad divyair āmuktavraṇapaṭṭikām // 12.18.14
rātrau ca susthitāṃ dṛṣṭvā tāṃ sa rājā dvitīyayā / tārāvalyā sahārohac candraprāsādam īśvaraḥ // 12.18.15
tatra tasyāṅkasuptāyā rājñas tasyā himatviṣaḥ / karā jālapathaiḥ petur aṅge calitavāsasi // 12.18.16
tataḥ kṣaṇāt prabuddhā sā hā dagdhāsmīti vādinī / śayanāt sahasottasthau tadaṅgaparimarśinī // 12.18.17
kim etad iti saṃbhrāntaḥ prabuddho 'tha dadarśa saḥ / utthāya rājā visphoṭān aṅge tasyā vinirgatān // 12.18.18
pṛcchantaṃ sā ca taṃ prāha rājñī tārāvalī tadā / nagnāṅge patitair indoḥ karair etat kṛtaṃ mama // 12.18.19
ity uktavatyāḥ krandantyāḥ sārtir āhvayati sma saḥ / tasyāḥ parijanaṃ rājā vihvalākuladhāvitam // 12.18.20
tenāsyāḥ kārayāmāsa sajalair nalinīdalaiḥ / śayyām adāpayac cāṅge śrīkhaṇḍārdravilepanam // 12.18.21
tāvad buddhvā tṛtīyāsya sā mṛgāṅkavatī priyā / tatpārśvam āgantumanā niryayau nijamandirāt // 12.18.22
nirgatā sāśṛṇot kvāpi gṛhe dhānyāvaghātajam / niḥśabdāyāṃ niśi vyaktaṃ vidūre musaladhvanim // 12.18.23
śrutvaiva hā mṛtāsmīti bruvāṇā dhunvatī karau / upāviśad vyathākrāntā mārge sā mṛgalocanā // 12.18.24
tataḥ pratinivṛtyaiva nītvā parijanena sā / svam evāntaḥpuraṃ bālā rudatī śayane 'patat // 12.18.25
dadarśa tatra tasyāś ca cinvan sāśruḥ paricchadaḥ / ālīnabhramarau padmāv iva hastau kiṇāṅkitau // 12.18.26
gatvā ca so 'bravīd rājñe rājāpy āgatya vihvalaḥ / kim etad iti papraccha so 'tha dharmadhvajaḥ priyām // 12.18.27
sāpi pradarśya hastau tam ity uvāca rujānvitā / śrute musalaśabde me jatāv etau kiṇāṅkitau // 12.18.28
tataḥ sa dāhaśamanaṃ dāpayāmāsa hastayoḥ / tasyāś candanalepādi rājādbhutaviṣādavān // 12.18.29
ekasyā utpalenāpi patatā kṣatam āhitam / dvitīyasyāḥ punar dagdham aṅgaṃ śaśikarair api // 12.18.30
ekasyās tu tṛtīyasyāḥ śrutenāpi vinirgatāḥ / kaṣṭaṃ musalaśabdena hastayor īdṛśāḥ kiṇāḥ // 12.18.31
aho yugapad etāsāṃ preyasīnāṃ mamādhunā / guṇo 'py atyabhijātatvaṃ jāto doṣāya daivataḥ // 12.18.32
iti cintayatas tasya bhramato 'ntaḥpureṣu ca / triyāmā śatayāmeva kṛcchrāt sā nṛpater yayau // 12.18.33
prātaś ca sa bhiṣakśalyahartṛbhiḥ saha saṃvyadhāt / tathā yathābhūd acirāt svasthāntaḥpuranirvṛtaḥ // 12.18.34
evam etāṃ kathām uktvā vetālo 'tyadbhutāṃ tadā / sa trivikramasenaṃ taṃ papracchāṃsasthito nṛpam // 12.18.35
abhijātataraitāsu rājan rājñīṣu kā vada / pūrvoktaḥ so 'stu śāpas te jānan yadi na jalpasi // 12.18.36
tac chrutvā so 'bravīd rājā sukumāratarātra sā / aspṛṣṭe musale yasyāḥ śabdenaivodgatāḥ kiṇāḥ // 12.18.37
utpalendukaraiḥ sparśe vṛtte tv itarayor dvayoḥ / saṃjātā vraṇavisphoṭās tena tasyā na te same // 12.18.38
iti tasyoktavato 'ṃsād rājño bhūyo jagāma sa svapadam / vetālaḥ sa ca rājā tathaiva taṃ sudṛḍhaniścayo 'nuyayau // 12.18.39
sa trivikramaseno 'tha punas taṃ śiṃśapātarum / gatvā prāpya ca vetālaṃ rājā skandhe cakāra tam // 12.19.1
pratasthe ca tam ādāya tūṣṇīm eva sa pūrvavat / tato bhūyas tam āha sma vetālaḥ so 'ṃsapṛṣṭhataḥ // 12.19.2
rājann evam anudvignaḥ paryāptam asi me priyaḥ / tad etāṃ śṛṇv akhedāya hṛdyām ākhyāmi te kathām // 12.19.3
aṅgadeśe yaśaḥketur iti rājābhavat purā / kṣmām āśrito 'ṅgaguptyartham adagdho 'nya iva smaraḥ // 12.19.4
bāhuvīryajitāśeṣavairivargasya tasya ca / dīrghadarśīty abhūn mantrī śakrasyeva bṛhaspatiḥ // 12.19.5
tasmin mantriṇi vinyasya rājyaṃ sa hatakaṇṭakam / śanaiḥ sukhaikasakto 'bhūd vayorūpamadān nṛpaḥ // 12.19.6
tasthāv antaḥpure śaśvan nāsthāne pramadāspade / śuśrāva raktimad gītaṃ vacanaṃ na hitaiṣiṇām // 12.19.7
rajyati sma ca niścinto jālavātāyaneṣu saḥ / na punā rājakāryeṣu bahucchidreṣu jātv api // 12.19.8
dīrghadarśī tu tad rājyacintābhāraṃ samudvahan / atiṣṭhat sa mahāmantrī divāniśam atandritaḥ // 12.19.9
nāmamātre kṛtadhṛtiṃ prakṣipya vyasane nṛpam / mantrī rājñaḥ śriyaṃ bhuṅkte dīrghadarśīha sāmpratam // 12.19.10
ity utpanne mahaty atra janavāde 'tha gehinīm / svairaṃ medhāvinīṃ nāma dīrghadarśī jagāda saḥ // 12.19.11
priye rājñi sukhāsakte tadbhāraṃ vahato 'pi me / rājyaṃ bhakṣitam etenety utpannam ayaśo jane // 12.19.12
lokavādaś ca mithyāpi mahatām iha doṣakṛt / tatyāja kiṃ na rāmo 'pi janavādena jānakīm // 12.19.13
tad atra kiṃ mayā kāryam ity ukte tena mantriṇā / bhāryā medhāvinī dhīrā sānvarthā tam abhāṣata // 12.19.14
tīrthayātrāpadeśena yuktyāpṛcchya mahīpatim / kaṃcit kālaṃ videśaṃ te gantuṃ yuktaṃ mahāmate // 12.19.15
evaṃ te niḥspṛhasyaiṣa janavādo nivartsyati / tvayy asthite tato rājyam udvakṣyati nṛpaḥ svayam // 12.19.16
tataś cāsya śanair etad vyasanaṃ hānimeṣyati / āgatasyātra nirgarhā bhavitrī mantritā ca te // 12.19.17
ity ukto bhāryayā gatvā dīrghadarśī tatheti saḥ / kathāprasaṅge taṃ bhūpaṃ yaśaḥketuṃ vyajijñapat // 12.19.18
anujānīhi māṃ rājan divasān kāṃścid apy aham / vrajāmi tīrthayātrāyai dharmo hi prepsitaḥ sa me // 12.19.19
tac chrutvā so 'bravīd rājā maivaṃ tīrthair vinā paraḥ / dānādiḥ kiṃ na dharmo 'sti svargyas te svagṛheṣv api // 12.19.20
athāvocat sa mantrī tam arthaśuddhyādi mṛgyate / dānādau nityaśuddhāni tīrthāni nṛpate punaḥ // 12.19.21
yāvac ca yauvanaṃ rājaṃs tāvad gamyāni dhīmatā / aviśvāsye śarīre hi saṃgamas taiḥ kuto 'nyadā // 12.19.22
iti tasmin vadaty eva rājñi caivaṃ niṣedhati / praviśyātra pratīhāro rājānaṃ taṃ vyajijñapat // 12.19.23
deva vyomasaromadhyam aṃśumālī vigāhate / tad uttiṣṭhata saiṣā vaḥ snānavelātivartate // 12.19.24
śrutvaitat sahasā snātum udatiṣṭhan mahīpatiḥ / yātronmukhaḥ sa mantrī ca taṃ praṇamya gṛhaṃ yayau // 12.19.25
tatrāvasthāpya bhāryāṃ tām anuyātrānivāritām / sa pratasthe tato yuktyā svabhṛtyair apy atarkitaḥ // 12.19.26
ekākī ca bhramaṃs tāṃs tān deśāṃs tīrthāni ca vrajan / sa prāpa puṇḍraviṣayaṃ dīrghadarśī suniścayaḥ // 12.19.27
tatra pattana ekasminn adūre 'bdheḥ praviśya saḥ / ekaṃ devakulaṃ śaivaṃ tatprāṅgaṇa upāviśat // 12.19.28
tatrārkakarasaṃtāpaklāntaṃ dūrādhvadhūsaram / dadarśa nidhidattākhyo vaṇig devārcanāgataḥ // 12.19.29
sa taṃ tathāvidhaṃ dṛṣṭvā sopavītaṃ sulakṣaṇam / saṃbhāvya cottamaṃ vipram ātitheyo 'nayad gṛham // 12.19.30
tatra cāpūjayat snānabhojanādyais tam uttamaiḥ / kaḥ kutas tvaṃ kva yāsīti viśrāntaṃ ca sa pṛṣṭavān // 12.19.31
dīrghadarśīti vipro 'ham aṅgadeśād ihāgataḥ / tīrthayātrārtham ity eva gāmbhīryāt so 'py uvāca tam // 12.19.32
tataḥ sa nidhidatto 'pi taṃ jagāda mahāvaṇik / suvarṇadvīpagamanāyodyato 'haṃ vaṇijyayā // 12.19.33
tat tvaṃ tiṣṭheha madgehe yāvad eṣyāmy ahaṃ tataḥ / tīrthayātrāpariśrānto viśrānto hy atha yāsyasi // 12.19.34
tac chrutvā so 'bravīd dīrghadarśī tarhi mameha kim / tvayaiva saha yāsyāmi sārthavāha yathāsukham // 12.19.35
evam astv iti tenokte sādhunā so 'tha tadgṛhe / cirād avāptaśayano niśāṃ mantrī nināya tām // 12.19.36
anyedyur atha tenaiva vaṇijā saha vāridhim / gatvāruroha tadbhāṇḍapūrṇaṃ pravahaṇaṃ ca saḥ // 12.19.37
tena gacchan pravahaṇenābdhim adbhutabhīṣaṇam / vilokayan sa saṃprāpa svarṇadvīpaṃ krameṇa tat // 12.19.38
kva mantrimukhyatā cāsya kva vādhvollaṅghitāmbudhiḥ / ayaśobhīravaḥ kiṃ na kurvate bata sādhavaḥ // 12.19.39
tatra dvīpe samaṃ tena kaṃcit kālam uvāsa saḥ / vaṇijā nidhidattena kurvatā krayavikrayau // 12.19.40
āgacchaṃś ca tato 'kasmāt tadyukto vahanasthitaḥ / kalpavṛkṣaṃ dadarśābdhāv ūrmeḥ paścāt samutthitam // 12.19.41
pravālaśākhāsubhagaiḥ skandhair jāmbūnadojjvalaiḥ / phalair maṇimayaiḥ kāntaiḥ kusumaiś copaśobhitam // 12.19.42
tasya skandhe ca sadratnaparyaṅkotsaṅgavartinīm / kanyām atyadbhutākārakamanīyām avaikṣata // 12.19.43
aho kim etad ity evaṃ yāvad dhyāyati sa kṣaṇam / tāvat sā vīṇinī kanyā gātum evaṃ pracakrame // 12.19.44
yat karmabījam uptaṃ yena purā niścitaṃ sa tad bhuṅkte / pūrvakṛtasya hi śakyo vidhināpi na kartum anyathābhāvaḥ // 12.19.45
ity udgāya kṣaṇāt tasminn ambhodhau divyakanyakā / sakalpadrumaparyaṅkaśayyātraiva mamajja sā // 12.19.46
kimapy apūrvam adyedaṃ mayā dṛṣṭam ihādbhutam / kvābdhiḥ kva dṛṣṭanaṣṭo 'tra gāyaddivyāṅganas taruḥ // 12.19.47
yadi vā vandya eṣo 'bdhir ākaraḥ śaśvad īdṛśām / lakṣmīndupārijātādyā nāsmāt te te kim udgatāḥ // 12.19.48
iti taṃ cintayantaṃ ca tatkṣaṇaṃ dīrghadarśinam / vilokya vismayāviṣṭaṃ karṇadhārādayo 'bruvan // 12.19.49
evam eṣā sadaiveha dṛśyate varakanyakā / nimajjati ca tatkālaṃ tavaitad darśanaṃ navam // 12.19.50
ity uktas taiḥ samaṃ tena nidhidattena sa kramāt / mantrī citrīyamāṇo 'bdhes tīraṃ potagato 'bhyagāt // 12.19.51
tatrottāritabhāṇḍena tenaiva vaṇijā saha / jagāma hṛṣṭabhṛtyena sotsavaṃ so 'tha tadgṛham // 12.19.52
sthitvā nāticiraṃ tatra nidhidattam uvāca tam / sārthavāha bhavadgehe viśrānto 'haṃ ciraṃ sukham // 12.19.53
idānīṃ gantum icchāmi svadeśaṃ bhadram astu te / ity uktvā tam anicchantam apy āmantrya vaṇikpatim // 12.19.54
dīrghadarśī sa sattvaikasahāyaḥ prasthitas tataḥ / kramollaṅghitadūrādhvā prāpāṅgaviṣayaṃ nijam // 12.19.55
tatra taṃ dadṛśuś cārā bahir nagaram āgatam / ye yaśaḥketunā rājñā prāṅnyastās tadgaveṣaṇe // 12.19.56
taiś ca gatvā sa vijñaptaś cārai rājā tam abhyagāt / svayaṃ nirgatya nagarāt tadviśleṣasuduḥkhitaḥ // 12.19.57
upetya ca pariṣvaṅgapūrvaṃ tam abhinandya saḥ / nināyābhyantaraṃ bhūpaś cirādhvakṣāmadhūsaram // 12.19.58
tyaktvāsmān kiṃ tvayā nītaṃ na paraṃ bata mānasam / yāvac charīram apy etan niḥsnehaparuṣāṃ daśām // 12.19.59
kiṃ vā bhagavato vetti bhavitavyasya ko gatim / yad akasmāt tavaiṣābhūt tīrthādigamane matiḥ // 12.19.60
tad brūhi ke tvayā bhrāntā deśā dṛṣṭaṃ ca kiṃ navam / iti tatra ca taṃ rājā sa jagāda svamantriṇam // 12.19.61
tataḥ suvarṇadvīpāntaṃ so 'dhvānaṃ varṇayan kramāt / abdhāv udgaminīṃ tasmai tāṃ dṛṣṭāṃ divyakanyakām // 12.19.62
gāyantīṃ trijagatsārabhūtāṃ kalpatarusthitām / yathāvat kathayāmāsa dīrghadarśī mahībhṛte // 12.19.63
sa tāṃ śrutvaiva ca nṛpas tathā smaravaśo 'bhavat / yathā tayā vinā mene niṣphale rājyajīvite // 12.19.64
jagāda ca tam ekānte nītvā svasacivaṃ tadā / draṣṭavyāsau mayāvaśyaṃ jīvitaṃ nāsti me 'nyathā // 12.19.65
yāmi tvaduktena pathā praṇamya bhavitavyatām / nivāraṇīyo nāhaṃ te nānugamyaś ca sarvathā // 12.19.66
guptam eko hi yāsyāmi rājyaṃ rakṣyaṃ tu me tvayā / madvaco mānyathā kārṣīḥ śāpito 'si mamāsubhiḥ // 12.19.67
ity uktvā tatprativaco nirasya visasarja tam / mantriṇaṃ svagṛhaṃ rājā cirotkaṃ svajanaṃ prati // 12.19.68
tatrānalpotsave 'py āsīd dīrghadarśī sudurmanāḥ / svāminy asādhyavyasane sukhaṃ sanmantriṇāṃ kutaḥ // 12.19.69
anyedyuś ca sa taddhastanyastarājyabharo nṛpaḥ / yaśaḥketus tataḥ prāyān niśi tāpasaveṣabhṛt // 12.19.70
gacchaṃś ca kuśanābhākhyaṃ muniṃ mārge dadarśa saḥ / so 'tra taṃ tāpasākalpaṃ praṇataṃ munir ādiśat // 12.19.71
lakṣmīdattena vaṇijā saha potena vāridhau / gatvā prapsyasi tām iṣṭāṃ kanyāṃ vraja nirākulaḥ // 12.19.72
iti tadvacasā prītās taṃ praṇamya sa pārthivaḥ / gacchan deśān nadīr adrīn krāntvā taṃ prāpad ambudhim // 12.19.73
sutāraśaṅkhadhavalair vīcibhrūbhir vikasvaraiḥ / vīkṣamāṇam ivāvartanetrair ātithyasaṃbhramāt // 12.19.74
tattīre vaṇijā tena muniproktena saṃgatiḥ / lakṣmīdattena jajñe 'sya svarṇadvīpaṃ yiyāsunā // 12.19.75
tenaiva saha cakrāṅkapādamudrādi darśanāt / prahveṇāruhya vahanaṃ pratasthe so 'mbudhau nṛpaḥ // 12.19.76
madhyam abdheś ca saṃprāpte vahane vārimadhyataḥ / udagāt kalpaviṭapiskandhasthā sātra kanyakā // 12.19.77
yāvat paśyati tāṃ rājā cakora iva candrikām / tāvat sā gāyati smaivaṃ vallakīvādyasundaram // 12.19.78
yat karmabījam uptaṃ yena purā niścitaṃ sa tad bhuṅkte / pūrvakṛtasya hi śakyo vidhināpi na kartum anyathābhāvaḥ // 12.19.79
tasmād yatra yathā yad bhavitavyaṃ yasya daivayogena / tatra tathā tatprāptyai vivaśo 'sau nīyate 'tra na bhrāntiḥ // 12.19.80
iti sūcitabhavyārthāṃ gāyantīṃ tāṃ vibhāvayan / niḥspandaḥ sa kṣaṇaṃ tasthau rājā smaraśarāhataḥ // 12.19.81
ratnākara namaḥ satyam agādhahṛdayāya te / yena tvayaitāṃ pracchādya vipralabdho hariḥ śriyā // 12.19.82
tat surair apy alabhyāntaṃ sapakṣakṣmābhṛdāśrayam / śaraṇaṃ tvāṃ prapanno 'ham iṣṭasiddhiṃ vidhatsva me // 12.19.83
evaṃ yāvat samudraṃ taṃ sa nataḥ stauti bhūmipaḥ / tāvat sā kanyakā tatra nimamajja sapādapā // 12.19.84
tad dṛṣṭvaivānumārge 'syāḥ sa rājātmānam akṣipat / vāridhāv atra kāmāgnisaṃtāpasyeva śāntaye // 12.19.85
tad vīkṣyāśaṅkitaṃ matvā vinaṣṭaṃ taṃ sa sajjanaḥ / lakṣmīdatto vaṇig duḥkhād dehatyāgodyato 'bhavat // 12.19.86
mā kārṣīḥ sāhasaṃ nāsti magnasyāsyāmbhudhau bhayam / eṣo rājā yaśaḥketur nāmnā tāpasaveṣabhṛt // 12.19.87
etat kanyārtham āyātaḥ pūrvabhāryeyam asya ca / etāṃ prāpya punaś cāsāv aṅgarājyaṃ sameṣyati // 12.19.88
ity athāśvāsito vācā tatkālaṃ gaganotthayā / sārthavāho yathākāmaṃ sa jagāmeṣṭasiddhaye // 12.19.89
sa rājāpi yaśaḥketur nimagno 'nto mahodadhau / akasmān nagaraṃ divyam apaśyaj jātavismayaḥ // 12.19.90
bhāsvanmaṇimayastambhaiḥ kāñcanojjvalabhittibhiḥ / virājamānaṃ prāsādair muktājālagavākṣakaiḥ // 12.19.91
nānāratnaśilāpaṭṭabaddhasopānavāpikaiḥ / kāmadaiḥ kalpavṛkṣāḍhyair udyānair upaśobhitam // 12.19.92
samṛddhe 'pi pure tatra nirjane 'tha gṛhaṃ gṛham / anupraviśya na yadā tāṃ dadarśa priyāṃ kvacit // 12.19.93
tadā vicinvan dṛṣṭvaikam uttuṅgaṃ maṇimandiram / āruhya dvāram udghāṭya praviveśa sa bhūpatiḥ // 12.19.94
praviśya cāntaḥ sadratnaparyaṅkasthitam ekakam / vastrācchāditasarvāṅgaṃ śayānaṃ kaṃcid aikṣata // 12.19.95
kiṃ syāt saiveti sotkaṇṭham udghāṭayati tanmukham / yāvat tāvad apaśyat tāṃ svepsitām eva so 'ṅganām // 12.19.96
srastanīlāṃśukadhvāntahasanmukhaśaśiśriyam / jyotsnāvadātāṃ pātālagatām iva divā niśām // 12.19.97
taddarśanena cāsyābhūd avasthā kāpi sā tadā / grīṣmartau marupānthasya saritsaṃdarśanena yā // 12.19.98
sāpy unmīlitacakṣus taṃ kalyāṇākṛtilakṣaṇam / vīkṣyākasmāt tathāprāptaṃ saṃbhramāc chayanaṃ jahau // 12.19.99
kṛtātithyā natamukhī pūjayantīva pādayoḥ / phullekṣaṇotpalanyāsaiḥ śanair etam uvāca ca // 12.19.100
ko bhavān kim agamyaṃ ca praviṣṭho 'si rasātalam / rājacihnāṅkitatanoḥ kiṃ ca te tāpasavratam // 12.19.101
ity ādiśa mahābhāga prasādo yadi te mayi / evaṃ tasyā vacaḥ śrutvā sa rājā pratyuvāca tām // 12.19.102
aṅgarājo yaśaḥketur iti nāmnāsmi sundari / āptād anvahadṛśyāṃ ca tvām aśrauṣam ihāmbudhau // 12.19.103
tatas tvadarthaṃ kṛtvemaṃ veṣaṃ rājyaṃ vimucya ca / āgatyaiṣa praviṣṭo 'ham anumārgeṇa te 'mbudhim // 12.19.104
tan me kathaya kāsi tvam ity ukte tena cātha sā / salajjā sānurāgā ca sānandā caivam abhyadhāt // 12.19.105
mṛgāṅkasena ity asti śrīmān vidyādharādhipaḥ / māṃ mṛgāṅkavatīṃ nāmnā viddhi tasya sutām imām // 12.19.106
sa mām asmin svanagare vimucyaikākinīṃ pitā / na jāne hetunā kena gataḥ kvāpi sapaurakaḥ // 12.19.107
tenāhaṃ śūnyavasater nirviṇṇonmajjya vāridheḥ / yantrakalpadrumārūḍhā gāyāmi bhavitavyatām // 12.19.108
evam uktavatī tena smaratā tan muner vacaḥ / tathārajyata sā rājñā vacobhiḥ premapeśalaiḥ // 12.19.109
yathānurāgavivaśā bhāryātvaṃ tasya tatkṣaṇam / aṅgīcakāra vīrasya samayaṃ tv ekam abhyadhāt // 12.19.110
śuklakṛṣṇacaturdaśyām aṣṭamyāṃ cāryaputra te / pratimāsam anāyattā caturo divasān aham // 12.19.111
yatra kvāpi dineṣv eṣu gacchantī cāsmi na tvayā / praṣṭavyā na niṣeddhavyā kāraṇaṃ hy atra vidyate // 12.19.112
evaṃ tām uktasamayāṃ sa rājā divyakanyakām / tathety uktvaiva gāndharvavidhinā pariṇītavān // 12.19.113
bheje tataś ca saṃbhogasukhaṃ tatra tayā saha / yathābhūd anya evāsyā mānmatho maṇḍanakramaḥ // 12.19.114
keśeṣu srastamālyeṣu kacagrahanakhāvalī / bimbādhare 'tha niṣpītanīrāge daśanakṣatiḥ // 12.19.115
kucayoḥ karajaśreṇir bhinnamāṇikyamālayoḥ / luptāṅgarāgeṣv aṅgeṣu gāḍhāliṅganarāgitā // 12.19.116
iti taddivyasaṃbhogasukhāvasthitam atra tam / sā mṛgāṅkavatī bhāryā bhūpaṃ prāhedam ekadā // 12.19.117
tvam ihaiva pratīkṣethāḥ kāryārthaṃ kvāpi yāmy aham / adya saiṣā hi saṃprāptā mama kṛṣṇacaturdaśī // 12.19.118
iha sthas tv āryaputrāmuṃ mā sma gāḥ sphāṭikaṃ gṛham / mātra vāpyāṃ nipatito bhūlokaṃ tvaṃ gamiṣyasi // 12.19.119
ity uktvā sā tam āmantrya yayau tasmāt purād bahiḥ / rājāpi prāptakhaḍgas tāṃ channo jijñāsur anvagāt // 12.19.120
tatrāpaśyat tamaḥśyāmaṃ vyāttavakrabilaṃ ca saḥ / sākāram iva pātālam āyāntaṃ rākṣasaṃ nṛpaḥ // 12.19.121
sa rākṣaso nipatyaiva muktaghoraravas tadā / tāṃ mṛgāṅkavatīṃ vaktre nikṣipyaiva nigīrṇavān // 12.19.122
tad dṛṣṭvaivātikopena sahasā sa jvalann iva / nirmokamuktabhujagaśyāmalena mahāsinā // 12.19.123
koṣākṛṣṭena dhāvitvā rājasiṃho 'bhidhāvataḥ / ciccheda rakṣasas tasya saṃdaṣṭauṣṭhapuṭaṃ śiraḥ // 12.19.124
rakṣaḥkabandhavāntena rājñas tasyāsravāriṇā / krodhajo 'tha śaśāmāgnir na tu kāntāviyogajaḥ // 12.19.125
tato mohaniśāndhe 'smin vinaṣṭagatike nṛpe / akasmān meghamalinasyāṅgaṃ bhittveva rakṣasaḥ // 12.19.126
tasyoddyotitadikcakrā candramūrtir ivāmalā / sā mṛgāṅkavatī jīvanty akṣatāṅgī viniryayau // 12.19.127
tāṃ tathā saṃkaṭottīrṇāṃ dṛṣṭvā kāntāṃ sasaṃbhramam / ehy ehīti vadan rājā pradhāvyaivāliliṅga saḥ // 12.19.128
priye kim etat svapno 'yam uta māyeti tena sā / pṛṣṭā nṛpeṇa saṃsmṛtya vidyādhary evam abravīt // 12.19.129
śṛṇv āryaputra na svapno na māyeyam ayaṃ punaḥ / vidhyādharendrāt svapituḥ śāpo 'bhūd īdṛśo mama // 12.19.130
bahuputro 'pi sa hi me pitā pūrvaṃ vasann iha / mayā vinātivātsalyān nāhāram akarot sadā // 12.19.131
ahaṃ ca sarvadā śarvapūjāsakteha nirjane / caturdaśyor athāṣṭamyor āgacchaṃ pakṣayor dvayoḥ // 12.19.132
ekadā ca caturdaśyām ihāgatya rasān mama / ciraṃ gaurīṃ samarcantyā daivād avasitaṃ dinam // 12.19.133
tad ahar matpratīkṣaḥ san kṣudhito 'pi sa matpitā / nābhuṅkta nāpibat kiṃcid āsīt kruddhas tu māṃ prati // 12.19.134
tato rātrāv upetāṃ māṃ sāparādhām adhomukhīm / bhavitavyabalagrastamatsnehaḥ śapati sma saḥ // 12.19.135
yathā tvadavalepena grasto 'dyāham ayaṃ kṣudhā / māsi māsi tathāṣṭamyoś caturdaśyoś ca kevalam // 12.19.136
harārcanarasād yantīm atraiva tvāṃ bahiḥ pure / nāmnā kṛtāntasaṃtrāso rākṣaso nigariṣyati // 12.19.137
bhittvā bhittvāsya hṛdayaṃ jīvantī ca nireṣyasi / na smariṣyasi śāpaṃ ca na tāṃ nigaraṇavyathām // 12.19.138
sthāsyasy ekākinī cātrety uktaśāpavacāḥ śanaiḥ / so 'nunīto mayā dhyātvā śāpāntaṃ me 'bravīt pitā // 12.19.139
bhartā bhūtvā yaśaḥketunāmāṅganṛpatir yadā / rākṣasena nigīrṇāṃ tvāṃ dṛṣṭvā taṃ nihaniṣyati // 12.19.140
tadā tvaṃ mokṣyase śāpād dhṛdayāt tasya nirgatā / saṃsmariṣyasi śāpādi vidyāḥ sarvās tathā nijāḥ // 12.19.141
ity ādiśya sa śāpāntaṃ tyaktvā mām ekakām iha / niṣadhādriṃ gatas tāto bhūlokaṃ saparicchadaḥ // 12.19.142
ahaṃ tathā carantī ca śāpamohād ihāvasam / kṣīṇaś caiṣa sa śāpo me jātā sarvatra ca smṛtiḥ // 12.19.143
tat tātapārśvam adhunā niṣadhādriṃ vrajāmy aham / śāpānte svāṃ gatiṃ yāma ity eṣa samayo hi naḥ // 12.19.144
tvam ihāsva svarāṣṭraṃ vā vraja svātantryam atra te / evaṃ tayokte sa nṛpo duḥkhito 'rthayate sma tām // 12.19.145
saptāhāni na gantavyaṃ prasīda sumukhi tvayā / kṣipāva tāvad autsukyam udyāne krīḍanair iha // 12.19.146
tvaṃ gacchātha pituḥ sthānaṃ yāsyāmy aham api svakam / etat tadvacanaṃ mugdhā tathety aṅgīcakāra sā // 12.19.147
tato 'tra reme sa tayā sahodyāneṣu kāntayā / sajalotpalanetrāsu vāpīṣu ṣaḍahaṃ nṛpaḥ // 12.19.148
mā sma yātaṃ vihāyāsmān iti pūt kurvatīṣv iva / utkṣiptavīcihastāsu haṃsasārasaniḥsvanaiḥ // 12.19.149
saptame 'hni sa yuktyā tāṃ priyāṃ tatrānayad gṛhe / bhūlokaprāpiṇī yatra sā yantradvāravāpikā // 12.19.150
tatra kaṇṭhe gṛhītvā tāṃ tasyāṃ vāpyāṃ nipatya saḥ / uttasthau svapurodyānavāpīmadhyāt tayā saha // 12.19.151
tatra kāntāsakhaṃ prāptaṃ taṃ dṛṣṭvodyānapālakāḥ / hṛṣṭās tan mantriṇe gatvā jagadur dīrghadarśine // 12.19.152
so 'py etya pādapatitas tam ānītepsitāṅganam / dṛṣṭvā prāveśayan mantrī sapauro 'bhyantaraṃ nṛpam // 12.19.153
aho saiṣā kathaṃ prāptā rājñā divyāṅganāmunā / vyomnīva vidyud iva yā kṣaṇadṛśyā mayekṣitā // 12.19.154
yad yasya likhitaṃ dhātrā lalāṭākṣarapaṅktiṣu / tad avaśyam asaṃbhāvyam api tasyopatiṣṭhate // 12.19.155
ity atra mantrimukhye 'smin dhyāyaty anyajane 'pi ca / divyastrīprāptisāścaryaṃ rājāgamanasotsave // 12.19.156
sā mṛgāṅkavatī dṛṣṭvā taṃ svadeśagataṃ nṛpam / iyeṣa pūrṇasaptāhā yātuṃ vaidyādharīṃ gatim // 12.19.157
nāvirāsīc ca vidyāsyāḥ smṛtāpy utpatanī tadā / tataḥ sā muṣitevātra viṣādam agamat param // 12.19.158
kim akasmād viṣaṇṇeva dṛśyase vada me priye / ity uktā tena rājñā sā vidhyādary evam abravīt // 12.19.159
sthitāhaṃ śāpamuktāpi tvatsnehād yad iyac ciram / tena vidyā mama bhraṣṭā naṣṭā divyā ca sā gatiḥ // 12.19.160
tac chrutvā hanta siddheyaṃ mama vidyādharīti saḥ / rājā tato yaśaḥketuḥ pūrṇaṃ cakre mahotsavam // 12.19.161
tad dṛṣṭvā dīrghadarśī sa mantrī gatvā gṛhaṃ niśi / śayanīyagato 'kasmād dhṛtsphoṭena vyapadyata // 12.19.162
tato 'nubhūya tacchokaṃ dhṛtarājyabharaḥ svayam / yaśaḥketuś ciraṃ tasthau sa mṛgāṅkavatīyutaḥ // 12.19.163
ity etāṃ kathayitvā mārge tasmai kathāṃ sa vetālaḥ / avadat punas trivikramasenaṃ nṛpatiṃ tam aṃsagataḥ // 12.19.164
tad brūhi bhūpate te saṃpanne svāminas tathābhyudaye / hṛdayaṃ sapadi sphuṭitaṃ tasya mahāmantriṇaḥ kim iti // 12.19.165
divyastrī na mayā kiṃ prāpteti śucāsphuṭad dhṛdayam / kiṃ vā rājyam abhīpsor rājāgamajena duḥkhena // 12.19.166
etac ca yadi na vakṣyasi mahyaṃ jānann apīha tad rājan / dharmaś ca tava vinaṅkṣyati yāsyati dalaśaś ca jhaṭiti śiraḥ // 12.19.167
śrutveti tu trivikramaseno rājā jagāda vetālam / naitat tasmin dvayam api śubhacarite yujyate hi mantrivare // 12.19.168
kiṃ tu strīmātrarasād upekṣitaṃ yena bhūbhujā rājyam / tasyādhunā tu divyastrīraktasyātra kā vārtā // 12.19.169
tan me kaṣṭe 'pi kṛte pratyuta doṣo batādhikībhūtaḥ / iti tasya vibhāvayato hṛdayaṃ tanmantriṇaḥ sphuṭitam // 12.19.170
ity ukte narapatinā punaḥ sa māyī vetālo nijapadam eva taj jagāma / rājāpi prasabham avāptum anvadhāvad bhūyo 'pi drutam atha taṃ sa dhīracetāḥ // 12.19.171
atha gatvā punaḥ prāpya śiṃśapātas tato nṛpaḥ / sa trivikramasenas taṃ skandhe vetālam ādade // 12.20.1
āyāntaṃ ca sa vetālo bhūyas taṃ nṛpam abravīt / rājañ śṛṇu kathām ekāṃ saṃkṣiptāṃ varṇayāmi te // 12.20.2
asti vārāṇasī nāma purī haranivāsabhūḥ / devasvāmīti tatrāsīn mānyo narapater dvijaḥ // 12.20.3
mahādhanasya tasyaiko harisvāmīty abhūt sutaḥ / tasya bhāryā ca lāvaṇyavatīty atyuttamābhavat // 12.20.4
tilottamādinākastrīnirmāṇe prāptakauśalaḥ / anargharūpalāvaṇyāṃ manye yāṃ nirmame vidhiḥ // 12.20.5
tayā sa kāntayā sākaṃ harisvāmī kadācana / ratiśrānto yayau nidrāṃ harmye candrāṃśuśītale // 12.20.6
tat kālaṃ tena mārgeṇa kāmacārī vihāyasā / āgān madanavegākhyo vidyādharakumārakaḥ // 12.20.7
sa tatra lāvaṇyavatīṃ patyuḥ pārśve dadarśa tām / suptāṃ ratiklamasrastavastravyaktāṅgasauṣṭhavām // 12.20.8
tadrūpahṛtacittaḥ san madanāndhaḥ sa tat kṣaṇam / suptām eva nipatyaitāṃ gṛhītvā nabhasā yayau // 12.20.9
kṣaṇāt prabuddho 'tha yuvā harisvāmī sa tatpatiḥ / prāṇeśvarīm apaśyaṃs tām udatiṣṭhat sasaṃbhramaḥ // 12.20.10
aho kim etat kva gatā kupitā sā nu kiṃ mayi / channā jijñāsituṃ kiṃ me cittaṃ parihasaty uta // 12.20.11
ity anekavikalpaughavyākulas tām itas tataḥ / harmyaprāsādavalabhīṣv anviṣyan so 'bhraman niśi // 12.20.12
agṛhodyānataś cinvan yan na prāpa kuto 'pi tām / tat sa śokāgnisaṃtapto vilalāpāśrugadgadam // 12.20.13
hā candrabimbavadane hā jyotsnāgauri hā priye / rātryā tulyaguṇadveṣāt kiṃ nu soḍhāsi nānayā // 12.20.14
tvayā kāntyā jito bibhyad iva candanaśītalaiḥ / karair asukhayad yo māṃ so 'yam indus tvayā vinā // 12.20.15
labdhāntara ivedānīṃ tair eva tudati priye / prajvaladbhir ivāṅgārair viṣadigdhair ivāśugaiḥ // 12.20.16
ity ādi krandatas tasya sā harisvāminas tadā / kṛcchrād vyatīyāya niśā na punar virahavyathā // 12.20.17
prātar bibheda viśvasya karaiḥ saṃtamasaṃ raviḥ / bhettuṃ na cakṣame tasya mohāndhatamasaṃ punaḥ // 12.20.18
vilabdha iva cakrāhvais tasya tīrṇaniśais tadā / bheje śatagunībhāvaṃ karuṇākranditadhvaniḥ // 12.20.19
svajanaiḥ sāntvyamāno 'pi viyogānaladīpitaḥ / na ca lebhe dvijayuvā dhṛtiṃ tāṃ preyasīṃ vinā // 12.20.20
iha sthitam iha snātaṃ kṛtam atra prasādhanam / vihṛtaṃ ca tayātreti yayau tv ita ito rudan // 12.20.21
mṛtā tāvan na sā tat kim ātmaivaṃ hanyate tvayā / avaśyaṃ tām avāptāsi jīvañ jātu kutaścana // 12.20.22
tad dhairyam avalambasva tāṃ gaveṣaya ca priyām / aprāpyaṃ nāma nehāsti dhīrasya vyavasāyinaḥ // 12.20.23
iti bandhusuhṛdvākyair bodhitaḥ so 'tha kṛcchrataḥ / dinaiḥ kaiścid dharisvāmī babandha dhṛtim āsthayā // 12.20.24
acintayac ca sarvasvaṃ kṛtvā brāhmaṇasād aham / bhramāmi tāvat tīrthāni kṣapayāmy aghasaṃcayam // 12.20.25
pāpakṣayād dhi tāṃ jātu priyāṃ bhrāmyann avāpnuyām / ity ālocya yathāvasthaṃ snānādy utthāya so 'karot // 12.20.26
anyedyuś ca vicitrānnapānaṃ sattre dvijanmanām / cakārāvāritaṃ kiṃ ca dadau dhanam aśeṣataḥ // 12.20.27
brāhmaṇyamātravittasya nirgatyaiva svadeśataḥ / priyāprāptīcchayā so 'tha tīrthāni bhramituṃ yayau // 12.20.28
bhrāmyataś ca jagāmāsya bhīmo grīṣmartukesarī / pracaṇḍādityavadano dīptatadraśmikesaraḥ // 12.20.29
priyāvirahasaṃtaptapānthaniḥśvāsamārutaiḥ / nyastoṣmāṇa ivātyuṣṇā vānti sma ca samīraṇāḥ // 12.20.30
śuṣyadvidīrṇapaṅkāś ca hṛdayaiḥ sphuṭitair iva / jalāśayā dadṛśire gharmaluptāmbusaṃpadaḥ // 12.20.31
cīrīcītkāramukharās tāpamlānadalādharāḥ / madhuśrīvirahān mārgeṣv arudann iva pādapāḥ // 12.20.32
tasmin kāle 'rkatāpena viyogena kṣudhā tṛṣā / nityādhvanā ca sa klānto virūkṣakṣāmadhūsaraḥ // 12.20.33
bhojanārthi harisvāmī prāpa grāmaṃ kvacid bhraman / padmanābhābhidhānasya gṛhaṃ viprasya sattriṇaḥ // 12.20.34
tatra dṛṣṭvā sa bhuñjānān viprān abhyantare bahūn / dvāraśākhāṃ samālambya tasthau niḥśabdaniścalaḥ // 12.20.35
tathāsthitaṃ tam ālokya sattriṇas tasya gehinī / padmanābhasya saṃjātadayā sādhvī vyacintayat // 12.20.36
aho kṣun nāma gurvy eṣā na kuryāt kasya lāghavam / yad evam ayam annārthī ko 'py āste dvāry adhomukhaḥ // 12.20.37
dūrādhvābhyāgataḥ snātas tāvat kṣīṇendriyaḥ kṣudhā / tad eṣaś cānnadānasya pātram ity avadhārya sā // 12.20.38
paramānnabhṛtaṃ sādhvī tasmai saghṛtaśarkaram / pātram utkṣipya pāṇibhyām ānīya praśritā dadau // 12.20.39
jagāda caitaṃ bhuṅkṣvaitad gatvā vāpītaṭe kvacit / idaṃ sthānaṃ samucchiṣṭaṃ bhuñjānair brāhmanair vṛtam // 12.20.40
tatheti so 'nnapātraṃ tad gṛhītvā nātidūrataḥ / gatvā sthāpitavān vāpyās taṭe vaṭataror adhaḥ // 12.20.41
prakṣālya pāṇipādaṃ ca vāpyām ācamya cātra saḥ / yāvad bhakṣayituṃ tuṣṭaḥ paramānnam upaiti tat // 12.20.42
tāvad gṛhītvā kṛṣṇāhiṃ cañcvā pādayugena ca / śyenaḥ kutaścid āgatya tarau tasminn upāviśat // 12.20.43
tena tasyohyamānasya sarpasyākramya pakṣiṇā / utkrāntajīvitasyāsyād viṣalālā viniryayau // 12.20.44
sā tatrādhaḥsthite tasminn annapātre 'patat tadā / tac cādṛṣṭvā harisvāmī sa etyānnam abhuṅkta tat // 12.20.45
kṣudhārtasya tadā tasya mṛṣṭānnaṃ tat kṣaṇena tat / kṛtsnaṃ bhuktavatas tīvrā prodabhūd viṣavedanā // 12.20.46
aho vidhau viparyaste na viparyasyatīha kim / yad viṣībhūtam annaṃ me sakṣīraghṛṭaśarkaram // 12.20.47
iti jalpan viṣārtaḥ sa harisvāmī pariskhalan / gatvā tāṃ sattriṇas tasya viprasyovāca gehinīm // 12.20.48
tvaddattād viṣam annān me jātaṃ tad viṣamantriṇam / kaṃcin mamānaya kṣipraṃ brahmahatyānyathāsti te // 12.20.49
ity uktvaiva sa tāṃ sādhvīṃ kim etad iti vihvalām / harisvāmī parāvṛttanetraḥ prāṇair vyayujyata // 12.20.50
tataḥ sā tena nirdoṣāpy ātitheyy api sattriṇā / bhāryā niṣkāsitā gehān mithyātithivadhakrudhā // 12.20.51
sāpy utpannamṛṣāvadyā suśubhād api karmaṇaḥ / jātāvamānā tapase sādhvī tīrtham aśiśriyat // 12.20.52
kasya vipravadhaḥ so 'stu sarpaśyenānnadeśv iti / tad abhūd dharmarājāgre vādo nāsīt tu nirṇayaḥ // 12.20.53
tat trivikramasena tvaṃ rajan brūhi mamādhunā / kasya sā brahmahatyeti pūrvaḥ śāpaḥ sa te 'nyathā // 12.20.54
iti vetālato rājā śrutvā śāpaniyantritaḥ / sa trivikramasenas taṃ muktamauno 'bravīd idam // 12.20.55
tasya tat pātakaṃ tāvat sarpasya yadi vāsya kaḥ / vivaśasyāparādho 'sti bhakṣyamāṇasya śatruṇā // 12.20.56
atha syenasya tenāpi kiṃ duṣṭaṃ kṣudhitātmanā / akasmāt prāptam ānīya bhakṣyaṃ bhakṣayatā nijam // 12.20.57
daṃpatyor annadātror vā tayor ekasya vā kutaḥ / abhāvyadoṣau dharmaikapravṛttau tāv ubhau yataḥ // 12.20.58
tad ahaṃ tasya manye sā brahmahatyā jaḍātmanaḥ / avicāryaiva yo brūyād eṣām ekatamasya tām // 12.20.59
ity uktavato 'sya nṛpasyāṃsād bhūyo 'py agāt sa vetālaḥ / nijapadam eva nṛpo 'pi sa punar api dhīras tam anvagād eva // 12.20.60
sa trivikramaseno 'tha gatvā taṃ śiṃśapātaroḥ / bhūyo 'py āsādya vetālaṃ skandhe jagrāha bhūpatiḥ // 12.21.1
prasthitaṃ ca tam urvīśaṃ sa vetālo 'bhyadhāt punaḥ / rājañ śrānto 'si tac citrāṃ kathām ākhyāmi te śṛṇu // 12.21.2
asty ayodhyeti nagarī rājadhānī babhūva yā / rakṣaḥkulakṛtāntasya rāmarūpasya śārṅgiṇaḥ // 12.21.3
tasyāṃ rājābhavad vīraketur nāma rarakṣa yaḥ / kṣoṇīm imāṃ mahābāhuḥ prākāro nagarīm iva // 12.21.4
tasmin mahīpatāv asyāṃ puryām eko mahāvaṇik / ratnadattābhidhāno 'bhūd vaṇiṅnīvahanāyakaḥ // 12.21.5
nandayantyabhidhānāyāṃ patnyāṃ tasyodapadyata / sutā ratnavatī nāma devatārādhanārjitā // 12.21.6
sā ca tasya pitur veśmany avardhata manasvinī / rūpalāvaṇyavinayaiḥ sahaiva sahajair guṇaiḥ // 12.21.7
yauvanasthāṃ ca tāṃ tasmād ratnadattān na kevalam / mahānto vaṇijo yāvad rājāno 'pi yayācire // 12.21.8
sā tu puṃdveṣiṇī naicchad bhartāram api vāsavam / prāṇatyāgodyatā sehe na vivāhakathām api // 12.21.9
tena tasyāḥ pitā tūṣṇīṃ tasthau vātsalyaduḥsthitaḥ / sa ca pravādo 'yodyāyāṃ tasyāṃ sarvatra paprathe // 12.21.10
atrāntare sadā caurair muṣyamāṇāḥ kilākhilāḥ / saṃbhūyātra nṛpaṃ paurā vīraketuṃ vyajijñapan // 12.21.11
nityaṃ muṣyāmahe caurai rātrau rātrāv iha prabho / lakṣyante te ca nāsmābhis tad devo vettu yat param // 12.21.12
iti pauraiḥ sa vijñapto rājā tām abhitaḥ purīm / taskarānveṣaṇe channān ādiśad ratrirakṣakān // 12.21.13
te 'pi prāpur na yac caurān purī sāmuṣyataiva ca / tadaikadā svayaṃ rājā niśi svairaṃ viniryayau // 12.21.14
ekākī cāttaśastro 'tra bhraman so 'paśyad ekataḥ / ekaṃ prākārapṛṣṭena yāntaṃ kam api pūruṣam // 12.21.15
niḥśabdapadavinyāsavicitragatikauśalam / saśaṅkalolanayanaṃ paśyantaṃ pṛṣṭato muhuḥ // 12.21.16
ayaṃ sa nūnaṃ cauro me muṣṇāty ekacaraḥ purīm / iti matvaiva nikaṭaṃ sa tasyopayayau nṛpaḥ // 12.21.17
tataḥ sa cauro dṛṣṭvā taṃ nṛpaṃ ko 'sīty abhāṣata / cauro 'ham iti rājā taṃ cauraṃ pratyabravīt sa tam // 12.21.18
so 'tha cauro 'bhyadhād dṛṣṭvā tarhi tulyo 'si me suhṛt / tad ehi madgṛhaṃ tāvan mitrācāraṃ karomi te // 12.21.19
tac chrutvā sa tathety uktvā tenaiva saha bhūpatiḥ / yayau vanāntardharaṇīkhātāntarvarti tadgṛham // 12.21.20
aśeṣabhogabhogāḍhyaṃ bhāsvaddīpaprakāśitam / navīnam iva pātālaṃ balirājānadhiṣṭhitam // 12.21.21
tatra praviṣṭe tasmiṃś ca kṛtāsanaparigrahe / rājñi so 'bhyantaragṛhaṃ praviveśātha taskaraḥ // 12.21.22
tat kṣaṇaṃ ca tam etyaikā dāsī tatrāvadan nṛpam / mahābhāga praviṣṭas tvam iha mṛtyumukhe katham // 12.21.23
ekacauro hy asau pāpaṃ nirgatyātaḥ kariṣyati / dhruvaṃ visvāsaghātīti tad itas tvaritaṃ vraja // 12.21.24
ity uktaḥ sa tayā rājā nirgatyaiva tato drutam / gatvā svarājadhānīṃ ca niśi sainyāny asajjayat // 12.21.25
saṃnaddhasainyaś cāgatya dasyos tasya rurodha tat / bhūgṛhadvāravivaraṃ rasattūryākulair balaiḥ // 12.21.26
tato ruddhe gṛhe vṛttaṃ pratibhedam avetya saḥ / maraṇe niścitaś cauraḥ śūro yuddhāya niryayau // 12.21.27
nirgataś ca raṇe cakre parākramam amānuṣam / karāṃś cakarta kariṇāṃ jaṅghāś ciccheda vājinām // 12.21.28
jahāra ca śirāṃsy eko bhaṭānāṃ khaḍgacarmabhṛt / tatas taṃ kṣapitānīkam abhyadhāvat svayaṃ nṛpaḥ // 12.21.29
sa tasya khaḍgavidyājño rājā karaṇayuktitaḥ / hastāj jahāra nistriṃśam atha tāṃ kṣurikām api // 12.21.30
aśastraṃ muktaśastro 'tha bāhuyuddhena taṃ nṛpaḥ / cauraṃ nihatya dharaṇau sajīvagrāham agrahīt // 12.21.31
nināya taṃ ca saṃyamya sadhanaṃ nagarīṃ nijām / prātaś cājñāpayat tasya śūlāropaṇanigraham // 12.21.32
nīyamānaṃ ca taṃ vadhyabhūmiṃ cauraṃ saḍiṇḍimam / dadarśa sā ratnavatī vaṇikkanyātra harmyataḥ // 12.21.33
vraṇitaṃ dhūliliptāṅgam apy etaṃ māramohitā / dṛṣṭvaiva gatvā pitaraṃ ratnadattam uvāca sā // 12.21.34
vadhāya nīyate yo 'yam eṣa bhartā vṛto mayā / tan nṛpād rakṣa tātainaṃ na ced enam anu mriye // 12.21.35
tac chrutvā tāṃ pitāvādīt kim idaṃ putri bhāṣase / yā tvaṃ necchasi bhūpālām api bhartṝn abhīpsataḥ // 12.21.36
sā pāpaṃ taskaram imaṃ vāñchasy āpadgataṃ katham / ity ādi pitrā proktāpi niścayān na cacāla sā // 12.21.37
tataḥ sa tatpitā gatvā tasya caurasya satvaram / sarvasvenāpi rājānaṃ vadhān mokṣam ayācata // 12.21.38
rājā tu taṃ na tatyāja hemakoṭiśatair api / svaśarīrapaṇānītaṃ cauraṃ sarvāpahāriṇam // 12.21.39
tataḥ pitary upāyāte vimukhe sā vaṇiksutā / anumartuṃ kṛtasnānā vāryamāṇāpi bandhubhiḥ // 12.21.40
āruhya śibikāṃ tasya dasyor vadhyabhuvaṃ yayau / anvīyamānā rudatā pitrā mātrā janena ca // 12.21.41
tāvac ca vadhakaiḥ so 'tra cauraḥ śūle 'dhiropitaḥ / tāṃ dadarśa galatprāṇas tathā sajñātim āgatām // 12.21.42
janāc chrutvā ca vṛttāntam aśru muktvā kṣaṇaṃ tataḥ / hasan sa cauraḥ kim api prāṇāñ śūlagato jahau // 12.21.43
tato 'vatāritaṃ śūlāt sā taccaurakalevaram / ādāya cārurohātra citāṃ sādhvī vaṇiksutā // 12.21.44
tat kṣaṇaṃ ca śmaśāne 'tra bhairavaḥ kṛtasaṃnidhiḥ / adṛśyo bhagavān evaṃ tām uvācāntarikṣataḥ // 12.21.45
asmin svayaṃvarapatāv evaṃ bhaktyā tavānayā / tuṣṭo 'smi tad varaṃ mattaḥ prārthayasva pativrate // 12.21.46
tac chrutvaiva varaṃ devād evaṃ vavre praṇamya sā / nātha putraśataṃ bhūyād aputrasyāpi matpituḥ // 12.21.47
yenānanyasuto naiṣaḥ prāṇāñ jahyān mayā vinā / iti proktavatīm enāṃ sādhvīṃ devo 'bravīt punaḥ // 12.21.48
pituḥ putraśataṃ te 'stu varam anyaṃ vṛṇīṣva ca / tvādṛśī dṛḍhasattvā hi naitāvanmātram arhati // 12.21.49
tad ākarṇyātha sāvādīt prasanno mayi cet prabhuḥ / taj jīvatv eṣa bhartā me dhārmikaś ca sadāstv iti // 12.21.50
evam astv akṣato jīvann uttiṣṭhatv eṣa te patiḥ / dhārmikaś cāstu rājāsya vīraketuś ca tuṣyatu // 12.21.51
ity uktavaty anālakṣyamūrtau śarve nabhaḥsthite / uttasthāv akṣatāṅgo 'tra cauro jīvaṃs tadaiva saḥ // 12.21.52
tato vismitahṛṣṭaḥ san ratnadattaḥ sutāṃ vaṇik / ādāya tāṃ ratnavatīṃ cauraṃ jāmātaraṃ ca tam // 12.21.53
prahṛṣṭair bāndhavaiḥ sākaṃ praviśya nijamandiram / labdhaputravaraś cakre svānandocitam utsavam // 12.21.54
jñātavṛttāntatuṣṭaś ca tadaivānāyya taṃ nṛpaḥ / ekavīraṃ vīraketuś cauraṃ senāpatiṃ vyadhāt // 12.21.55
cauryān nivṛtto 'tha sa tāṃ pariṇīya vaṇiksutām / ekavīraḥ sukhaṃ tasthau mārgastho rājasaṃmataḥ // 12.21.56
iti kathayitvā sa kathāṃ vetālo dattapūrvaśāpabhayam / aṃsasthitas trivikramasenaṃ papraccha taṃ kṣitipam // 12.21.57
rājan brūhi sapitṛkām upasthitāṃ tāṃ vaṇiksutāṃ dṛṣṭvā / caureṇa śūlapṛṣṭe ruditaṃ hasitaṃ ca kiṃ tena // 12.21.58
atha rājā pratyavadad ruditaṃ caureṇa duḥkhatas tena / nāsyānṛṇyam akāraṇabandhor yāto 'smi vaṇija iti // 12.21.59
āścaryataś ca hasitaṃ kim iyaṃ kanyā nṛpān varān hitvā / mayy asminn anuraktā strīcittam aho vicitram iti // 12.21.60
ity uktavākyasya mahībhṛto 'ṃsān māyī svaśaktyaiva tadā jagāma / svaṃ dhāma vetālavaraḥ sa rājāpy etaṃ punaḥ pūrvavad anvagacchat // 12.21.61
tato gatvā punaḥ prāpya vetālaṃ śiṃśapātaroḥ / sa trivikramasenas tam ādāyodacalat punaḥ // 12.22.1
āyāntaṃ taṃ ca rājānaṃ sa vetālo 'ṃsapṛṣṭhagaḥ / jagāda bhūyo 'py etāṃ te rājan vacmi kathāṃ śṛṇu // 12.22.2
abhūn nepālaviṣaye nāmnā śivapuraṃ puram / yathārthanāmā tatrāsīd yaśaḥketuḥ purā nṛpaḥ // 12.22.3
sa mantriṇi nyasya bharaṃ prajñāsāgarasaṃjñake / candraprabhākhyayā devyā sārdhaṃ bhogān asevata // 12.22.4
kālena tasyāṃ devyāṃ ca tasyājāyata kanyakā / rājñaḥ śaśiprabhā nāma jagannetraśaśiprabhā // 12.22.5
krameṇa yauvanasthā sā madhumāse kadācana / yayau yātrotsavaṃ draṣṭum udyānaṃ saparicchadā // 12.22.6
tatraikadeśe 'paśyat tāṃ kusumāvacayodyatām / utkṣiptabāhulatikālakṣitaikapayodharām // 12.22.7
prasūnavṛntavigalatsaṃdaṃśakaraśobhinīm / āḍhyaputro manaḥsvāmī nāma yātrāgato dvijaḥ // 12.22.8
sa tayā dṛṣṭayā sadyo hṛtasya manaso yuvā / manaḥsvāmy api naivābhūt svāmī madanamohitaḥ // 12.22.9
mārgaṇānāṃ kṛte kiṃ svid ratir eṣā manobhuvaḥ / vasantasaṃbhṛtānīha puṣpāṇy uccinute svayam // 12.22.10
kiṃ vārcayitukāmeyaṃ mādhavaṃ vanadevatā / iti saṃcintayantaṃ taṃ sāpy apaśyan nṛpātmajā // 12.22.11
dṛṣṭamātre ca sā tasmin sāṅge nava iva smare / na puṣpāṇi na cāṅgāni sotkā nātmānam asmarat // 12.22.12
ity anyonanavapremasarasau yāvad atra tau / tiṣṭhatas tāvad udabhūd dhāhāheti mahāravaḥ // 12.22.13
kim etad iti cotkṣiptakaṃdharaṃ paśyatos tayoḥ / āyād atropalabdhānyagajagandhotthayā ruṣā // 12.22.14
bhagnālāno vinirgatya matto mārgadrumān rujan / patitādhorano dhāvaṃl lambamānāṅkuśaḥ karī // 12.22.15
tataḥ parijane trastavidrute tāṃ sasaṃbhramam / rājaputrīṃ pradhāvyaiva dorbhyām utkṣipya caikakām // 12.22.16
aṅgaiḥ kiṃcit kṛtāśleṣāṃ bhayaprematrapākulām / nināya sa manaḥsvāmī sudūraṃ gajagocarāt // 12.22.17
athāgataiḥ parijanaiḥ stuvadbhis taṃ dvijottamam / muhur vivṛtya paśyantī sā ninye nijamandiram // 12.22.18
tatra tasthau tam evārtā smarantī prāṇadāyinam / smarāgnipuṭapākena pacyamānā divāniśam // 12.22.19
so 'py udyānān manaḥsvāmī tadā tasmād anuvrajan / svāntaḥpurapraviṣṭāṃ tāṃ dṛṣṭvā sotko vyacintayat // 12.22.20
naitāṃ vinādhunā sthātuṃ jīvituṃ vāham utsahe / tan me śrīmūladevo 'tra dhūrthaḥ siddho gurur gatiḥ // 12.22.21
iti saṃcintya katham apy asminn avasite dine / prato yayau guros tasya mūladevasya so 'ntikam // 12.22.22
dadarśa taṃ ca mitreṇa śaśinā nitya saṃgatam / siddhamāyādbhutapathaṃ saśarīram ivāmbaram // 12.22.23
nyavedayac ca tat tasmai praṇamya svamanīṣitam / so 'pi sādhayituṃ tasya pratipede vihasya tat // 12.22.24
tataḥ sa yogagulikāṃ kṣiptvā dhūrtapatir mukhe / mūladevo vyadhād vṛddhabrāhmaṇākṛtim ātmanaḥ // 12.22.25
dvitīyāṃ gulikāṃ dattvā mukhakṣepyāṃ cakāra ca / sukāntakanyakārūpaṃ taṃ manaḥsvāminaṃ dvijam // 12.22.26
tadrūpaṃ taṃ samādāya gatvā dhūrtādhipo 'tha saḥ / tatpriyājanakaṃ bhūpam āsthāne taṃ vyajijñapat // 12.22.27
rājann eko 'sti me putraḥ kanyā dūrāc ca tatkṛte / mayaiṣā yācitānītā sa ca kvāpi gato 'dhunā // 12.22.28
tam anveṣṭum ahaṃ yāmi tad eṣā rakṣyatāṃ tvayā / ānayāmi sutaṃ yāvat tvaṃ hi viśvasya rakṣitā // 12.22.29
tac chrutvā śāpabhītyā ca pratipadya sa bhūpatiḥ / sutām ānāyayāmāsa yaśaḥketuḥ śaśiprabhām // 12.22.30
jagāda caitāṃ putrīmāṃ kanyāṃ rakṣeḥ svamandire / svapārśva eva cāhāraṃ śayyāṃ cāsyāḥ prakalpayeḥ // 12.22.31
iti pitroktayā ninye kanyārūpas tatheti saḥ / antaḥpuraṃ manaḥsvāmī rājaputryā tayā nijam // 12.22.32
yathāruci tato yāte muladeve dvijākṛtau / kanyārūpaḥ sa tatrāsīn manaḥsvāmī priyāntike // 12.22.33
dinaiś ca tāṃ sakhīprītivisrambhaṃ samyagāgatām / ekadā virahakṣāmāṃ śayanīyaluṭhattanum // 12.22.34
rātrau raho rājasutām āsannaśayanasthitaḥ / kanyārūpapraticchanno manaḥsvāmī sa pṛṣṭavān // 12.22.35
sakhi kiṃ pāṇḍuracchāyā kṣīyamāṇā dine dine / kāntapakṣaviyukteva duḥkhitāsi śaśiprabhe // 12.22.36
brūhi me ko hy aviśvāsaḥ snigdhamugdhe sakhījane / idānīṃ naiva bhokṣye 'haṃ na vadiṣyasi cen mama // 12.22.37
tac chrutvā sā viniḥśvasya śanai rājasutābravīt / kiṃ me tvayy apy aviśvāsaḥ śṛṇu tat sakhi vacmi te // 12.22.38
ekadāhaṃ madhūdyānayātrāṃ draṣṭuṃ gatābhavam / tatrāpaśyaṃ ca subhagaṃ kaṃcid brāhmaṇaputrakam // 12.22.39
himamuktendusaśrīkaṃ darśanoddīpitasmaram / madhumāsam ivālokakrīḍālaṃkṛtakānanam // 12.22.40
cakorāyitum ete ca pravṛtte yāvad unmukhe / tanmukhendudyutisudhāpāyinī me vilocane // 12.22.41
tāvat sravanmadajalas tatrākasmān nirargalaḥ / akālakālameghābho garjann āgān mahāgajaḥ // 12.22.42
tatsaṃbhramāt parijane naṣṭe 'haṃ bhayavihvalā / utkṣipya vipraputreṇa nītā tenaiva dūrataḥ // 12.22.43
śrīkhaṇḍenānulipteva sikteva sudhayā tathā / ahaṃ tadaṅgasparśena na jāne kāṃ daśām agām // 12.22.44
kṣanāc ca parivāreṇa militenāvaśā tataḥ / ihānītāsmi nikṣiptā svargād iva bhuvas tale // 12.22.45
tadāprabhṛti saṃkalpais tais taiḥ kalpitasaṃgamam / paśyāmi taṃ prabuddhāpi pārśvasthaṃ prāṇadaṃ patim // 12.22.46
suptā svapne ca kurvāṇaṃ cāṭūny ālokayāmi tam / tyājayantaṃ haṭhāl lajjāṃ cumbanāliṅganādhibhiḥ // 12.22.47
na ca prāpnomy abhavyā tannāmādyajñānamohitā / tad evaṃ māṃ dahaty eṣa prāṇeśavirahānalaḥ // 12.22.48
iti vāksudhayā tasyāḥ pūrṇasvaśravaṇodaraḥ / sānandaḥ sa manaḥsvāmī viprakanyāvapurdharaḥ // 12.22.49
kṛtārthamānī matvā taṃ kālam ātmaprakāśane / svarūpaṃ prakaṭīcakre niṣkṛṣya gulikāṃ mukhāt // 12.22.50
jagāda ca vilolākṣi so 'ham evaiṣa yas tvayā / udyāne darśanakrīto nīto nirvyājadāsatām // 12.22.51
tvat saṃstavakṣaṇabhraṃśāt kleśaṃ taṃ cāptavān aham / yasyaiṣaḥ pariṇāmo me kanyārūpagraho 'bhavat // 12.22.52
tasmāt saphalayaitāṃ me visoḍhāṃ virahavyathām / ātmanaś ca na tanvaṅgi kṣamate 'taḥ paraṃ smaraḥ // 12.22.53
evaṃ vadantaṃ sahasā prāṇeśaṃ taṃ vilokya sā / āsīd rājasutā kṣipraṃ snehāścaryatrapākulā // 12.22.54
athātyautsukyanirvṛttagāndharvodvāhayos tayoḥ / premṇas tasya mato yādṛk tādṛśo 'bhūd ratotsavaḥ // 12.22.55
tataḥ so 'tra manaḥsvāmī kṛtī tasthau dvirūpabhṛt / divā sagulikāḥ kanyā rātrāv agulikāḥ pumān // 12.22.56
gateṣv atha dineṣv atra yaśaḥketor mahīpateḥ / mṛgāṅkadattasaṃjñena svaśuryeṇa nijā sutā // 12.22.57
dattā mṛgāṅkavatyākhyā mahārhavibhavottarā / dvijātaye mahāmantriprajñāsāgarasūnave // 12.22.58
tasmin mātulaputryāḥ sā rājaputrī śaśiprabhā / vivāhe mātulagṛhaṃ taj jagāma nimantritā // 12.22.59
tayā saha yayau so 'pi kanyakāparivārayā / vipraputro manaḥsvāmī kāntakanyāsvarūpadhṛt // 12.22.60
tatra taṃ kanyakārūpadharaṃ mantrisuto 'tha saḥ / dṛṣṭvā kila smaravyādhagāḍhabāṇāhato 'bhavat // 12.22.61
tato muṣitacittaḥ saṃs tayā kapaṭakanyayā / yayau mantrisutaḥ śūnyaṃ svagṛhaṃ svavadhūsakhaḥ // 12.22.62
tatra tanmukhalāvanyadhyānāsakto jagāma saḥ / tīvrarāgamahāvyāladaṣṭo moham aśaṅkitam // 12.22.63
kim etad iti saṃbhrānte jane tatrotsavojjhite / tam upāgād drutaṃ buddhvā sa prajñāsāgaraḥ pitā // 12.22.64
tena cāśvāsyamāno 'pi pitrā mohāt prabudhya saḥ / pralapann iva sonmādam ujjagāra manogatam // 12.22.65
asvādhīnaṃ ca taṃ matvā tat pitary ativihvale / tasmin rājāpi tad buddhvā tatraiva samupāyayau // 12.22.66
sa taṃ dṛṣṭvā jhaṭity eva gāḍhābhiṣvaṅgato gatam / saptamīṃ madanāvasthāṃ jagāda prakṛtīr nṛpaḥ // 12.22.67
kathaṃ brāhmaṇanikṣepaḥ kanyā sāsmai pradīyate / tayā vinā ca niyataṃ paścimām ety asau daśām // 12.22.68
asmin naṣṭe pitāsyaiṣo mama mantrī vinaṅkṣyati / etannāśe rājyanāśas tad iha brūta kā gatiḥ // 12.22.69
ity uktās tena rājñā tāḥ sarvāḥ prakṛtayo 'bruvan / rājño dharmaṃ nijaṃ prāhuḥ prajānāṃ dharmarakṣaṇam // 12.22.70
mūlaṃ tasya vidur mantraṃ sa ca mantriṣv avasthitaḥ / mantrināśe mūlanāśād rakṣyā dharmakṣatir dhruvam // 12.22.71
pāpaṃ ca syād dvijasyāsya sasūnor mantriṇo vadhāt / tasmād rakṣyo 'yam āsanno 'vaśyaṃ te dharmaviplavaḥ // 12.22.72
dātavyā mantriputrāya vipranyastā kumārikā / kālāntarāgate vipre kruddhe pratividhāsyate // 12.22.73
evam uktaḥ prakṛtibhis tatheti pratyapadyata / sa rājā mantriputrāya dātuṃ tāṃ kūṭakanyakām // 12.22.74
ānītaś ca sa niścitya lagnaṃ rājasutāgṛhāt / kanyārūpo manaḥsvāmī taṃ jagāda mahīpatim // 12.22.75
anyenānyārtham ānītām anyasmai māṃ dadāsi cet / kāmaṃ tad astu rājā tvaṃ dharmādharmau tavādya tau // 12.22.76
ahaṃ vivāham icchāmi samayenedṛśena tu / ekaśayyāṃ na netavyā patyā tāvad ahaṃ haṭhāt // 12.22.77
yāvat tīrthāni ṣaṇmāsān paribhramya sa nāgataḥ / evaṃ na cet kṛttajihvāṃ dantair jānīhi māṃ mṛtām // 12.22.78
ity ukte samaye tena yūnā kanyāvapurbhṛtā / rājñā sa bodhitaḥ prāpa nirvṛttiṃ mantriputrakaḥ // 12.22.79
tatheti pratipadyaitat kṛtvodvāhaṃ kilāśu tam / ekasmin sthāpayitvā ca vāsake te surakṣite // 12.22.80
tāṃ mṛgāṅkavatīm ādyāṃ vadhūṃ kūṭavadhūṃ ca tām / jagāma tīrthayātrāyai mūḍaḥ kāntāpriyecchayā // 12.22.81
sa covāsa manaḥsvāmī strīrūpo 'tra tayā saha / mṛgāṅkavatyekagṛhe samānaśayanāsanaḥ // 12.22.82
tathā sthitaṃ kadācit taṃ sā mṛgāṅkavatī niśi / śayyāgṛhe raho 'vādīd bahiḥsupte paricchade // 12.22.83
kathāṃ kāṃcit tvam ākhyāhi nidrā nāsti hi me sakhi / tac chrutvākathayat so 'syai strīrūpas tāṃ kathāṃ yuvā // 12.22.84
yatrelākhyasya rājarṣeḥ sūryavaṃśabhuvaḥ purā / prāptasya gaurīśāpena strītvaṃ viśvaikamohanam // 12.22.85
anyonyadarśanaprītyā devodyānavanāntare / abhūd budhena saṃyogaḥ samabhūc ca purūravāḥ // 12.22.86
tāṃ kathāṃ kathayitvā ca dhūrtaḥ puna uvāca saḥ / tad evaṃ devatādeśān mantrauṣadhavaśena vā // 12.22.87
puruṣaḥ strī kadācit syāt strī vā jātu pumān bhavet / bhavanti caivaṃ saṃyogāḥ kāmajā mahatām api // 12.22.88
śrutvaitat taruṇī mugdhā vivāhaproṣitānukā / sā mṛgāṅkavatī smāha viśvastā sahavāsataḥ // 12.22.89
śrutvaitāṃ me kathām etad aṅgaṃ simisimāyate / hṛdayaṃ sīdatīvedaṃ tad etat sakhi kiṃ vada // 12.22.90
tac chrutvā so 'ṅganārūpo vipraḥ puna uvāca tām / etāni kāmacihnāni nanv apūrvāṇi te sakhi // 12.22.91
mayaitāny anubhūtāni nigūhe na hy ahaṃ tava / iti tenoditāvādīt sā mṛgāṅkavatī śanaiḥ // 12.22.92
sakhi prāṇasamā tvaṃ me tat kālajñā na vacmi kim / api puṃsaḥ praveśaḥ syād upāyena hi kenacit // 12.22.93
evam uktavatīm etāṃ sa ca labdhāśayas tadā / prāha dhūrtapateḥ śiṣyo yady evaṃ tad vadāmi te // 12.22.94
vaiṣṇavo 'sti prasādo me yenāhaṃ svecchayā niśi / puruṣaḥ syāṃ tad eṣo 'dya bhavāmi tvatkṛte pumān // 12.22.95
ity uktvā sa manaḥsvāmī niṣkṛṣya gulikāṃ mukhāt / yauvanoddāmam ātmānaṃ tasyai kāntam adarśayat // 12.22.96
tataḥ kathitavisrambhaḥ sarvasvagatayantraṇaḥ / kālocitarasaḥ ko'pi tayor āsīd ratotsavaḥ // 12.22.97
atha tatra tayā sākaṃ sa mantrisutabhāryayā / tasthau dvijo divā nārī rātrau ca puruṣo bhavan // 12.22.98
āsannāgamanaṃ taṃ ca buddhvā mantrisutaṃ dinaiḥ / tām ādāya niśi svairaṃ palāyya sa yayau tataḥ // 12.22.99
etasmiṃś ca kathāsaṃdhau mūladevaḥ sa tadguruḥ / buddhvā tad akhilaṃ bhūtvā bhūyo vṛddhadvijākṛtiḥ // 12.22.100
śaśinānugataḥ sakhyā taruṇadvijarūpiṇā / āgatya taṃ yaśaḥketuṃ prahvo rājānam abravīt // 12.22.101
ānīto 'yaṃ mayā putro dehi me tāṃ snuṣām iti / tataḥ saṃmantrya sa nṛpaḥ śāpabhītas tam abhyadhāt // 12.22.102
brahman na jāne kva gatā sā snuṣā te kṣamasva tat / aparādhāt sutasyārthe dadāmi svasutāṃ tava // 12.22.103
ity uktvā dhūrtarājaṃ taṃ kṛtakakrodhaniṣṭhuram / vibruvāṇaṃ jaradviprarūpaṃ prārthya sa bhūpatiḥ // 12.22.104
tatsakhye kṛtatatputravyapadeśāya tāṃ dadau / tanayāṃ śaśine tasmai yathāvidhi śaśiprabhām // 12.22.105
tataḥ sa mūladevas tau yathābhūtau vadhūvarau / ādāya svāspadaṃ prāyād rājārtheṣv akṛtaspṛhaḥ // 12.22.106
tatra tasmiṃś ca milite manaḥsvāmīny abhūn mahān / vivādo mūladevāgre śaśinas tasya cobhayoḥ // 12.22.107
manaḥsvāmy abravīd eṣā dīyatāṃ me śaśiprabhā / kanyaiva hi mayodūḍā prāg asau gurvanugrahāt // 12.22.108
śaśī jagāda ko 'syās tvaṃ mūrkha dārā iyaṃ mama / agnisākṣikam eṣā hi pitrā me pratipāditā // 12.22.109
evaṃ māyābalaprāptarājaputrīnimittataḥ / vivādāsaktayor nāsīt paricchedas tayor dvayoḥ // 12.22.110
tad rājaṃs tvaṃ mama brūhi tāvat kasyopapadyate / bhāryā sā saṃśayaṃ chindhi pūrvoktaḥ samayo 'sti te // 12.22.111
iti vetālataḥ śrutvā tasmāt skandhāgravartinaḥ sa trivikramasenas taṃ nṛpatiḥ pratyabhāṣata // 12.22.112
manye śaśina evāsau bhāryā nyāyyā nṛpātmajā / yasmai pradattā prakaṭaṃ pitrā dharmyeṇa vartmanā // 12.22.113
manaḥsvāmī tu tāṃ bheje cauryād gāndharvadharmataḥ / caurasya tu parasveṣu svatvaṃ nyāyyaṃ na jātu cit // 12.22.114
iti tasya vaco niśamya rājño vetālaḥ sa yayau punas tad eva / sahasaiva tad aṃsataḥ svadhāma kṣitipaḥ so 'pi tam anviyāya tūrṇam // 12.22.115
atha gatvā punaḥ skandhe vetālaṃ śiṃśapādrumāt / sa trivikramasenas tam ādāyodacalat tataḥ // 12.23.1
āgacchantaṃ ca taṃ bhūpaṃ sa vetālo 'bravīt punaḥ / rājañ śṛṇu kathām ekām udārāṃ kathayāmi te // 12.23.2
astīha himavān nāma nagendraḥ sarvaratnabhūḥ / yo gaurīgaṅgayos tulyaḥ prabhavo harakāntayoḥ // 12.23.3
śūrāsaṃspṛṣṭapṛṣṭhaś ca yo madhye kulabhūbhṛtām / abhimānonnataḥ satyaṃ gīyate bhuvanatraye // 12.23.4
tasyāsti sānuny anvarthaṃ tat kāñcanapuraṃ puram / nyāsīkṛtam ivārkeṇa raśmivṛndaṃ vibhāti yat // 12.23.5
jīmūtaketur ity āsīt tasmin puravare purā / vidyādhareśvaraḥ śrīmān merāv iva śatakratuḥ // 12.23.6
tasyāsīt svagṛhodyāne kalpavṛkṣo 'nvayāgataḥ / yathārthanāmā prathito yo manorathadāyakaḥ // 12.23.7
taṃ prārthya devatātmānaṃ sa rājā tat prasādataḥ / prāpa jātismaraṃ putraṃ bodhisattvāṃśasaṃbhavam // 12.23.8
dānavīraṃ mahāsattvaṃ sarvabhūtānukampinam / guruśuśrūṣaṇaparaṃ nāmnā jīmūtavāhanam // 12.23.9
saṃprāptayauvanaṃ taṃ ca yauvarājye 'bhiṣiktavān / tanayaṃ preritaḥ sadbhis tadguṇaiḥ sacivaiś ca saḥ // 12.23.10
yauvarājyasthitaś caiṣo jātu jīmūtavāhanaḥ / hitaiṣibhir upāgatya jagade pitṛmantribhiḥ // 12.23.11
deva kalpatarur yo 'yam asti vaḥ sarvakāmadaḥ / adhṛṣyaḥ sarvabhūtānāṃ saiṣa pūjyaḥ sadā tava // 12.23.12
nāsmin sati hi śakro 'pi bādhetāsmān kuto 'paraḥ / etac chrutvā sa jīmūtavāhano 'ntaracintayat // 12.23.13
aho batedṛśam imaṃ saṃprāpyāmarapādapam / nāsāditaṃ kim apy asmāt pūrvair nas tādṛśaṃ phalam // 12.23.14
kevalaṃ kaiścid apy arthair arthitaiḥ kṛpaṇocitaiḥ / ātmā caiṣo mahātmā ca nītau dvāv api lāghavam // 12.23.15
tad ahaṃ sādhayīṣyāmi kāmam asmān manogatam / iti niścitya sa yayau mahāsattvo 'ntikaṃ pituḥ // 12.23.16
tatra saṃvihitāśeṣaśuśrūṣāparitoṣitam / sukhāsīnaṃ tam ekānte pitaraṃ sa vyajijñapat // 12.23.17
tata tvam eva jānāsi yad etasmin bhavāmbudhau / āśarīram idaṃ sarvaṃ vīcivibhramacañcalam // 12.23.18
viśeṣenācirasthāyiprakāśapravilāyinī / saṃdhyā vidyuc ca lakṣmīś ca dṛṣṭā kutra kadā sthirā // 12.23.19
ekaḥ paropakāras tu saṃsāre 'sminn anaśvaraḥ / yo dharmayaśasī sūte yugāntaśatasākṣiṇī // 12.23.20
tat tāta kṣaṇikeṣv eṣu bhogeṣv asmābhir īdṛśaḥ / eṣa kalpataruḥ kasya kṛte mogho 'bhirakṣyate // 12.23.21
yair vā mama mamety evam āgrahenaiṣa rakṣitaḥ / pūrvais te kutra kutrāyaṃ teṣāṃ kaś caiṣa ko 'sya vā // 12.23.22
tasmāt paropakāraikaphalasiddhyai tvadājñayā / tātainaṃ viniyuñje 'haṃ kāmadaṃ kalpapādapam // 12.23.23
evam astv iti pitrā ca dattānujño 'tha tena saḥ / jīmūtavāhano gatvā kalpadrumam uvāca tam // 12.23.24
abhīṣṭāḥ pūritāḥ kāmāḥ pūrveṣāṃ deva nas tvayā / tan mamaikam imaṃ kāmam ananyaṃ paripūraya // 12.23.25
adaridrāṃ yathā pṛthvīm imāṃ drakṣye tathā kuru / bhadraṃ te vraja datto 'si lokāyārthārthine mayā // 12.23.26
ity uktavati jīmūtavāhane racitāñjalau / tyaktas tvayaiṣo jāto 'smīty udabhūd vāk taros tataḥ // 12.23.27
kṣaṇāc cotpatya sa divaṃ kalpavṛkṣas tathā vasu / vavarṣa bhuvi naivāsīt ko 'py asyāṃ durgato yathā // 12.23.28
tatas tasya tayā tīvrasarvasattvānukampayā / jīmūtavāhanasyātra trailokye paprathe yaśaḥ // 12.23.29
tena tadgotrajāḥ sarve mātsaryād asahiṣṇavaḥ / taṃ lokasātkṛtārtighnakalpavṛkṣavinākṛtam // 12.23.30
jeyaṃ sapitṛkaṃ matvā saṃbhūya kṛtaniścayāḥ / yuddhāya samanahyanta tad rājyāpajihīrṣayā // 12.23.31
tad dṛṣṭvā prāha pitaraṃ svaṃ sa jīmūtavāhanaḥ / tāta kasyāparasyāsti śaktis tvayi dhṛtāyudhe // 12.23.32
kiṃ tv asya pāpakasyārthe śarīrasya vināśinaḥ / hatvā bandhūn akṛpano rājyaṃ ko nāma vāñchati // 12.23.33
tat kiṃ rājyena naḥ kāryaṃ gatvānyatra kvacid vayam / dharmam eva cariṣyāmo lokadvayasukhāvaham // 12.23.34
modantāṃ kṛpaṇā ete dāyādā rājyalolupāḥ / ity uktavantaṃ jīmūtaketus taṃ sa pitābravīt // 12.23.35
ahaṃ tvadartham icchāmi rājyaṃ putra tvam eva cet / taj jahāsi kṛpāviṣṭas tan me vṛddhasya tena kim // 12.23.36
evaṃ kṛtābhyanujñena pitrā mātrā ca so 'nvitaḥ / malayādrim agāt tyaktarājyo jīmūtavāhanaḥ // 12.23.37
tatra candanasaṃchannavahan nirjharakandare / śuśrūṣamāṇaḥ pitaraṃ sa tasthau kalpitāśramaḥ // 12.23.38
mitraṃ cāsyātra saṃpede mitrāvasur iti śrutaḥ / viśvāvasoḥ sutaḥ siddharājasyaitannivāsinaḥ // 12.23.39
ekadā cātra sa bhrāmyan viveśopavanasthitam / draṣṭum āyatanaṃ devyā gauryā jīmūtavāhanaḥ // 12.23.40
tatropavīṇayantīṃ ca dadarśa varakanyakām / sakhījanānvitāṃ śailatanayārādhanodyatām // 12.23.41
ākarṇyamānasaṃgītamañjuvīṇāravāṃ mṛgaiḥ / dṛṣṭalocanalāvanyalajjitair iva niścalaiḥ // 12.23.42
dadhatā tārakaṃ kṛṣṇam arjunena svacakṣuṣā / pāṇḍavīyām iva camūṃ karṇamūlaṃ vivikṣatīm // 12.23.43
paraḥparavimardena mukhendor iva darśanam / atṛptāv iva vāñchantau bibhrantīṃ saṃmukhau stanau // 12.23.44
dhātur ghaṭayato muṣṭigraheṇeva nipīḍite / valīmagnāṅgulīmudre madhye kṣāmamanoramām // 12.23.45
dṛṣṭayā ca tayā sadyaḥ so 'bhūj jīmūtavāhanaḥ / tanvyā muṣitacitto 'nto dṛṣṭimārgapraviṣṭayā // 12.23.46
sāpi taṃ bhūṣitodyānaṃ dṛṣṭvotkaṇṭhāvikāradam / kāmāṅgadāhavairāgyād vanaṃ madhum ivāśritam // 12.23.47
tathānurāgavivaśā bheje kanyā vihastatām / yathā sakhīva vīṇāsyā vyākulālāpatāṃ yayau // 12.23.48
tataḥ sa papraccha sakhīṃ tasyā jīmūtavāhanaḥ / kiṃ dhanyaṃ nāma sakhyās te ko vaṃśo 'laṃkṛto 'nayā // 12.23.49
tac chrutvā sā sakhī prāha nāmnā malayavaty asau / mitrāvasusvasā siddharājaviśvāvasoḥ sutā // 12.23.50
evam uktvā sahṛdayā sā taṃ jīmūtavāhanam / nāmānvayau ca pṛṣṭvāsya muniputraṃ sahāgatam // 12.23.51
tāṃ bravīti sma malayavatīṃ smitamitākṣaram / sakhi vidyādharendrasya nāsyātithyaṃ karoṣi kim // 12.23.52
jagatpūjyo 'tithir hy eṣa prāpta ity udite tayā / sābhūd vidyādharasutā tūṣṇīṃ lajjānatānanā // 12.23.53
lajjāvatīyaṃ matto 'rcā gṛhyatām iti vādinī / ekātha tat sakhī tasmai sārghyāṃ mālām upānayat // 12.23.54
sa cādāyaiva jīmūtavāhanaḥ premanirbharaḥ / kaṇṭhe malayavatyās tāṃ mālāṃ tasyāḥ samarpayat // 12.23.55
sāpi tiryakprasṛtayā paśyantī snigdhayā dṛśā / nīlotpalamayīṃ mālām iva tasmin nyaveśayat // 12.23.56
ity anyonakṛtāśabdasvayaṃvaraviśeṣayoḥ / tayor etya jagādaikā ceṭī tāṃ siddhakanyakām // 12.23.57
jananī rājaputri tvāṃ smaraty āgaccha māciram / tac chrutvākṛṣya kāmeṣukīlitām iva kṛcchrataḥ // 12.23.58
sotkāṃ priyamukhād dṛṣṭiṃ kathaṃcit sā yayau gṛham / jīmūtavāhano 'py āgāt tan natātmā svamāśramam // 12.23.59
sātha svāṃ jananīṃ dṛṣṭā prāṇeśavirahāturā / gatvā malayavaty āśu papāta śayanīyake // 12.23.60
athāntargatakāmāgnidhūmenevāvilekṣaṇā / aśrudhārāṃ pramuñcantī saṃtāpakvathitāṅgakā // 12.23.61
sakhībhiś candanair liptā vījitā cābjinīdalaiḥ / ratiṃ na bheje śayane nāṅke sakhyā na bhūtale // 12.23.62
gate 'tha vāsare kvāpi raktayā saha saṃdhyayā / hasatprācīmukhaṃ candre samākramya ca cumbati // 12.23.63
smareṇa preryamāṇāpi dūtīsaṃpreṣaṇādi sā / lajjayā nāśakat kartuṃ jīvitaspṛhayojjhitā // 12.23.64
nināya ca niśām induviṣamām abjinīva tām / baddhamohālipaṭale hṛdi saṃkocam etya sā // 12.23.65
tāvac ca tadviyogārtaḥ so 'pi jīmūtavāhanaḥ / śayanastho 'pi patito haste kusumadhanvanaḥ // 12.23.66
nūtanodbhinnarāgo 'pi pronmiṣatpāṇḍuracchaviḥ / hrīmūko 'pi vadan pīḍāṃ kāmajām anayan niśām // 12.23.67
prātaś cātyutsuko bhūyas tad gauryāyatanaṃ yayau / yatra dṛṣṭābhavat tena sā siddhādhipaputrikā // 12.23.68
tatra tena sa mitreṇa muniputreṇa pṛṣṭhataḥ / āgatyāśvāsyate yāvan madanānalavihvalaḥ // 12.23.69
tāvat tatraiva sāpy āgān nirgatyaikaiva nirjane / guptaṃ malayavaty ātmatyāgāya virahāsahā // 12.23.70
alakṣayantī kāntaṃ svaṃ pādapāntaritaṃ ca sā / udaśrulocanā bālā devīṃ gaurīṃ vyajijñapat // 12.23.71
tvadbhaktyā devi saṃvṛtto nāsmiñ janmani cen mama / jīmūtavāhano bhartā tad bhūyāt so 'nyajanmani // 12.23.72
ity uktvā racayāmāsa svottarīyeṇa tat kṣaṇam / aśokataruśākhāyāṃ pāśaṃ sā girijāgrataḥ // 12.23.73
hā nātha viśvavikhyātakaruṇenāpi na tvayā / katham asmi paritrātā deva jīmūtavāhana // 12.23.74
evam uktvā gale yāvat sā taṃ pāśaṃ niyacchati / uccacāra divas tāvad bhāratī devyudīritā // 12.23.75
putri mā sāhasaṃ kārṣīś cakravartī patis tava / vidyādharendro jīmūtavāhano hi bhaviṣyati // 12.23.76
ity uktavatyāṃ devyāṃ sa śrutvaiva savayasyakaḥ / jīmūtavāhano hṛṣṭāṃ priyām upajagāma tām // 12.23.77
saiṣa devyā varaḥ paśya vitīrṇaḥ satya eva te / iti jalpati bālāṃ tāṃ tanmitre muniputrake // 12.23.78
jīmūtavāhanas tat tad bruvan praṇayapeśalam / svahastenaiva taṃ tasyāḥ kaṇṭhāt pāśam apānayat // 12.23.79
tato 'kasmāt sudhāvarṣam iva manvānayos tayoḥ / bhuvaṃ malayavatyāṃ ca likhantyāṃ hrītayā dṛśā // 12.23.80
cinvānāgatya sahasā sakhī hṛṣṭā jagāda tām / sakhi kalyāṇinī diṣṭyā vardhase 'bhīṣṭasiddhitaḥ // 12.23.81
adyaiva hi mahārājas tava viśvāvasuḥ pitā / kumāramitrāvasunā vijñaptaḥ saṃnidhau mama // 12.23.82
ihāgato jaganmānyas tāta kalpatarupradaḥ / vidyādharendratanayo yo 'yaṃ jīmūtavāhanaḥ // 12.23.83
atithitvāt sa naḥ pūjyo varaś cānyo na tādṛśaḥ / tasmān malayavatyāsau kanyāratnena pūjyatām // 12.23.84
tatheti śraddhite rājñā bhrātā mitrāvasuḥ sa te / tādarthyena mahābhāgasyāsyāśramapadaṃ gataḥ // 12.23.85
jāne sadyaś ca bhāvī te vivāhas tat svamandiram / āyāhi yātu caiṣo 'pi mahābhāgaḥ svam āspadam // 12.23.86
ity uktā sā tayā sakhyā rājaputrī śanais tataḥ / yayuḥ saharṣā sotkā ca muhur valitakaṃdharā // 12.23.87
jīmūtavāhano 'py āśu gatvā svāśramam āgatāt / mitrāvasor yathābhīṣṭaṃ kāryaṃ śrutvābhinandya ca // 12.23.88
jātismaraḥ samācakhyau tasmai svaṃ pūrvajanma saḥ / yatra mitraṃ sa tasyāsīt sā ca bhāryaiva tatsvasā // 12.23.89
tato mitrāvasuḥ prītas tatpitroḥ parituṣyatoḥ / āvedya gatvā pitarau kṛtārthaḥ svāv anandayat // 12.23.90
nināya ca tadaiva svān gṛhāñ jīmūtavāhanam / cakre cotsavasaṃbhāraṃ svasiddhyucitavaibhavam // 12.23.91
tasminn eva ca dhanye 'hni tasya vidyādharaprabhoḥ / svasur malayavatyāś ca vivāhaṃ samapādayan // 12.23.92
tato navoḍhayā sākaṃ tayā jīmūtavāhanaḥ / tasthau malayavatyā sa tatra siddhamanorathaḥ // 12.23.93
ekadā kautukāc cātra sa mitrāvasunā saha / malayādrau bhramann abdher velāvanam upeyivān // 12.23.94
tatrāsthirāśīn subahūn dṛṣṭvā mitrāvasuṃ sa tam / keṣām ete 'sthisaṃghātāḥ prāṇinām iti pṛṣṭavān // 12.23.95
tato mitrāvasuḥ śyālas taṃ kāruṇikam abravīt / śṛṇu vṛttāntam atremaṃ saṃkṣepād varṇayāmi te // 12.23.96
nāgamātā purā kadrūr vinatāṃ tārkṣyamātaram / nināya kila dāsatvaṃ savyājapaṇanirjitām // 12.23.97
tena vaireṇa garuḍas tām unmocyāpi mātaram / balī bhakṣayituṃ nāgān kadrūputrān pracakrame // 12.23.98
sadā praviśya pātālaṃ so 'tha kāṃścij jaghāsa tān / kāṃścin mamarda kecit tu svayaṃ trāsād vipedire // 12.23.99
tad dṛṣṭvaikapade sarvakṣayam āśaṅkya nāgarāṭ / vāsukiḥ prārthanāpūrvaṃ tārkṣyasya samayaṃ vyadhāt // 12.23.100
ekam ekam ahaṃ nāgam āhārārthaṃ khagendra te / pratyahaṃ preṣayāmy atra puline dakṣiṇodadheḥ // 12.23.101
tvayā tu na praveṣṭavyaṃ pātāle 'smin kathaṃcana / ko hi svārtho vinaṣṭeṣu nāgeṣv ekapade tava // 12.23.102
ity ukte nāgarājena samayaṃ pratyapadyata / svārthadarśī tathety eva garuḍo guruvikramaḥ // 12.23.103
tadāprabhṛti caikaikaṃ nāgaṃ bhuṅkte dine dine / vāsukipreṣitaṃ so 'tra khagendraḥ puline 'mbudheḥ // 12.23.104
atas tadbhakṣyamāṇānāṃ nāganām asthisaṃcayāḥ / ete 'tra giriśṛṅgābhā vṛddhiṃ kālakramād gatāḥ // 12.23.105
iti mitrāvasor vaktrāt sāntarduḥkho niśamya saḥ / nijagāda dayādhairyanidhir jīmūtavāhanaḥ // 12.23.106
śocyaḥ sa vāsukī rājā yaḥ svahastena vidviṣe / upahārīkaroti svāḥ prajāḥ klībo dine dine // 12.23.107
dhṛtānanasahasraḥ sann ekenāpy ānanena saḥ / mām ādau bhuṅkṣva tārkṣyeti bhāṣituṃ nāśakat katham // 12.23.108
kathaṃ cābhyarthayāmāsa niḥsattvaḥ svakulakṣayam / tārkṣyaṃ nāgāṅganākrandanityākarṇananirghṛṇaḥ // 12.23.109
tārkṣyo 'pi kāśyapir vīraḥ kṛṣṇādhiṣṭhānapāvanaḥ / īdṛśaṃ kurute pāpam aho mohasya gāḍhatā // 12.23.110
ity uktvā sa mahāsattvo hṛdi cakre manoratham / apy asāreṇa dehena sāram atrāpnuyām aham // 12.23.111
ekasyāpy adya nāgasya kuryāṃ jīvitarakṣaṇam / abāndhavasya bhītasya dattvātmānaṃ garutmate // 12.23.112
iti saṃcintayaty eva tasmiñ jīmūtavāhane / mitrāvasoḥ pituḥ pārśvāt kṣattāhvānārtham āyayau // 12.23.113
vraja tvam aham eṣyāmi paścād iti tataś ca tam / mitrāvasuṃ sa jīmūtavāhano vyasṛjad gṛham // 12.23.114
gate tasmin sa cātraiko vāñchitārthonmukho bhraman / kṛpālur aśṛnod dūrāt karuṇaṃ ruditadhvanim // 12.23.115
gatvā dadarśa cottuṅgaśilātalasamīpagam / yuvānam ekaṃ puruṣaṃ duḥkhitaṃ sundarākṛtim // 12.23.116
puṃsā rājabhaṭeneva tyaktam ānīya tat kṣaṇam / nivartayantaṃ rudatīṃ vṛddhāṃ sānunayaṃ striyam // 12.23.117
ko 'yaṃ syād iti yāvac ca jijñāsuḥ so 'tra tiṣṭhati / karuṇākulitaś channaḥ śṛṇvañ jīmūtavāhanaḥ // 12.23.118
tāvat sā tatra vṛddhā strī duḥkhabhārātipīḍitā / prāvartata yuvānaṃ taṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvānuśocitum // 12.23.119
hā śaṅkhacūḍa hā duḥkhaśatasaṃprāpta hā guṇin / kulaikatanto hā putra kva tvāṃ drakṣyāmy ahaṃ punaḥ // 12.23.120
vatsa tvanmukhacandre 'smin gate 'staṃ sa pitā tava / sokāndhakārapatitaḥ kathaṃ vṛddho bhaviṣyati // 12.23.121
athārkakarasaṃsparśād aṅgaṃ dūyeta yat tava / kathaṃ śakṣyati tat soḍhuṃ tārkṣyabhakṣaṇajāṃ rujam // 12.23.122
vistīrṇe nāgaloke 'pi dhātrā nāgādhipena ca / labdhas tvaṃ kim abhavyāyā vicityaikasuto mama // 12.23.123
iti tāṃ vilapantīṃ ca sa yuvā tanayo 'bravīt / duḥkhārtam api mām amba kiṃ duḥkhayasi hā bhṛśam // 12.23.124
nivartasva gṛhān eṣa praṇāmaḥ paścimas tava / ihāgamanavelā hi bhavej jātu garutmataḥ // 12.23.125
tac chrutvā hā hatāsmīha ko me pāsyati putrakam / ita cakranda sā vṛddhā dikṣu kṣiptārtalocanā // 12.23.126
tāvac ca bodhisattvāṃśaḥ sa taj jīmūtavāhanaḥ / śrutvā dṛṣṭvā ca kṛpayā gāḍhākrānto vyacintayat // 12.23.127
hantāyaṃ śaṅkhacūḍākhyo nāgo vāsukinā bata / āhārahetos tārkṣyasya tapasvī preṣito 'dhunā // 12.23.128
iyaṃ caitasya jananī snehenehānvag āgatā / etadekasutā vṛddhā duḥkhadīnapralāpinī // 12.23.129
tad enam ekam ārtaṃ ced dehenaikāntanāśinā / rakṣāmi nāmunā nāgaṃ tan me dhig janma niḥphalam // 12.23.130
ity ālocyopagamyaiva mudā jīmūtavāhanaḥ / vṛddhām uvāca tāṃ mātaḥ putraṃ rakṣāmy ahaṃ tava // 12.23.131
tac chrutvā bhāvitabhayā vṛddhā garuḍaśaṅkhinī / saṃtrastā tārkṣya māṃ bhuṅkṣva māṃ bhuṅkṣveti jagāda sā // 12.23.132
śaṅkhacūḍas tato 'vādīn naiṣas tārkṣyo 'mba mā trasīḥ / kvāyaṃ candra ivāhlādī kva sa tārkṣyo bhayaṃkaraḥ // 12.23.133
ity ukte śaṅkhacūḍena prāha jīmūtavāhanaḥ / vidyādharo 'ham āyāto rākṣituṃ sutam amba te // 12.23.134
dāsyāmi hi śarīraṃ svaṃ vastracchannaṃ garutmate / kṣudhitāya prayāhi tvam ādāyainaṃ sutaṃ gṛham // 12.23.135
tac chrutvā sābravīd vṛddhā maivaṃ tvaṃ hy adhiko mama / putro yasyedṛśe kāle kṛpāsmāsv iyam īdṛśī // 12.23.136
etac chrutvā sa jīmūtavāhanaḥ punar abravīt / na me manorathasyāsya bhaṅgaṃ kartum ihārhatha // 12.23.137
grahād evaṃ bruvāṇaṃ ca śaṅkhacūḍo jagāda tam / darśitaiva mahāsattva tvayā satyaṃ kṛpālutā // 12.23.138
na tv ahaṃ tvaccharīreṇa rakṣyāmi svaśarīrakam / ratnavyayena pāṣāṇaṃ ko hi rakṣitum arhati // 12.23.139
mādṛśais tu jagat pūrṇaṃ svātmamātrānukampibhiḥ / anukampyaṃ jagad yeṣāṃ viralās te bhavādṛśāḥ // 12.23.140
na cāhaṃ malinīkartuṃ śaṅkhapālakulaṃ śuci / kalaṅka iva tīkṣṇāṃśubimbaṃ śakṣyāmi sanmate // 12.23.141
iti taṃ pratiṣidhyaiva śaṅkhacūḍaḥ svamātaram / jagādāmba nivartasva kāntārād durgamād itaḥ // 12.23.142
na paśyasi kim atraitan nāgāsṛkkardamokṣitam / kṛtāntalīlāparyaṅkaraudraṃ vadhyaśilātalam // 12.23.143
ahaṃ cābdhitaṭe gatvā natvā gokarṇam īśvaram / āgacchāmi drutaṃ yāvan nāyāti garuḍo 'tra saḥ // 12.23.144
ity uktvā kṛpaṇākrandāṃ praṇamyāpṛcchya mātaram / sa gokarṇapraṇāmārthaṃ śaṅkhacūḍo yayau tataḥ // 12.23.145
asmiṃś ced antare prāptas tārkṣyaḥ siddho mamepsitaḥ / parārtha iti jīmūtavāhano 'py akarod dhṛdi // 12.23.146
tāvac cāsannapakṣīndrapakṣānilacalāṃs tarūn / vilokyātra sa mā meti nivāraṇaparān iva // 12.23.147
matvā garuḍavelāṃ ca prāptāṃ jīmūtavāhanaḥ / parārthaprāṇado vadhyaśilām adhyāruroha tām // 12.23.148
pavanāghūrṇite cābdhau sphuradratnaprabhādṛśā / taṃ sattvātiśayaṃ tasya paśyatīva savismayam // 12.23.149
āgatyācchāditanabhā nipatyaitacchilātalāt / cañcvā garutmān āhatya mahāsattvaṃ jahāra tam // 12.23.150
srutāsṛgdhāram utkhātaśiroratnaṃ ca taṃ javāt / nītvā bhakṣayituṃ śṛṅge malayādreḥ pracakrame // 12.23.151
evam eva parārthāya dehaḥ syāt pratijanma me / mā bhūtāṃ svargamokṣau tu paropakṛtivarjitau // 12.23.152
iti tārkṣyādyamānasya tasyānudhyāyatas tadā / vidyādharendor apatat puṣpavṛṣṭir nabhotalāt // 12.23.153
atrāntare sa tad raktadhārāsravaśiromaṇiḥ / tasyā malayavatyāś ca tatpatnyāḥ prāpatat puraḥ // 12.23.154
sā tad dṛṣṭvā parijñāya cūḍāratnaṃ suvihvalā / antikasthā śvaśurayos tābhyāṃ sāśrur adarśayat // 12.23.155
tau ca jāyāpatī sūnoḥ śiroratnaṃ vilokya tam / kim etad iti saṃbhrāntau sahasaiva babhūvatuḥ // 12.23.156
tataḥ svavidyānudhyānād yathāvṛttam avetya tat / rājā jīmūtaketuḥ sā rājñī kanakavaty api // 12.23.157
vadhvā malayavatyā tau prāvartetāṃ saha drutam / gantuṃ tatraiva tau yatra tārkṣyajīmūtavāhanau // 12.23.158
tāvat sa śaṅkhacūḍo 'tra natvā gokarṇam āgataḥ / dadarśa rudhirārdraṃ tad vigno vadhyaśilātalam // 12.23.159
hā hato 'smi mahāpāpo dhruvaṃ tena mahātmanā / ātmā garutmate datto matkṛte sukṛpālunā // 12.23.160
tad anviṣyāmi nītaḥ sa kṣaṇe 'smin kvāhivairiṇā / majjeyaṃ nāyaśaḥpaṅke jīvantaṃ cet tam āpnuyām // 12.23.161
ity udaśrur vadan so 'tha sādhur dṛṣṭvā nirantarām / patitāṃ bhuvi tadraktadhārām anusaran yayau // 12.23.162
atrāntare bhakṣayaṃs taṃ dṛṣṭvā jīmūtavāhanam / hṛṣṭaṃ viramya garuḍaś cintayāmāsa tat kṣaṇam // 12.23.163
aho apūrvaḥ ko 'py eṣa bhakṣyamāno 'pi yo mayā / prahṛṣyati mahāsattvo na tu prāṇair viyujyate // 12.23.164
bibharti luptaśeṣe ca gātre romāñcakañcukam / kiṃ copakāriṇīvāsya mayi dṛṣṭiḥ prasīdati // 12.23.165
tan naiṣa nāgaḥ ko'py eṣa sādhuḥ pṛcchāmi nādmy amum / iti tārkṣyaṃ vimṛśyantaṃ prāha jīmūtavāhanaḥ // 12.23.166
pakṣīndra kiṃ nivṛtto 'si na hi me māṃsaśoṇitam / dehe nāsti na cādyāpi paritṛpto 'si buṅkṣva tat // 12.23.167
etac chrutvātisāścaryas taṃ papraccha sa pakṣirāṭ / nāgo naivāsi tad brūhi mahātman ko bhavān iti // 12.23.168
nāga evāsmi ko 'yaṃ te praśnaḥ prakṛtam ācara / prastutārthaviruddhaṃ hi ko 'bhidadhyād abāliśaḥ // 12.23.169
evaṃ prativadaty eva tārkṣyaṃ jīmūtavāhane / prāptaḥ sa śaṅkhacūḍo 'tra dūrād evābhyabhāṣata // 12.23.170
mā mā kṛthā mahāpāpaṃ sāhasaṃ vinatātmaja / ko 'yaṃ bhramas te na hy eṣa nāgo nāgo 'ham eṣa te // 12.23.171
ity uktvā drutam āgatya madhye sthitvā tayor dvayoḥ / dṛṣṭvā ca tārkṣyaṃ vibhrāntaṃ śaṅkhacūḍo 'bravīt punaḥ // 12.23.172
kiṃ bhrāmyasi phaṇāḥ kiṃ me jihve dve ca na paśyasi / vidyādharasya kiṃ cāsya saumyāṃ paśyasi nākṛtim // 12.23.173
śaṅkhacūḍe vadaty evaṃ bhāryā ca pitarau ca tau / jīmūtavāhanasyātra sarve satvaram āyayuḥ // 12.23.174
viluptāṅgaṃ ca taṃ dṛṣṭvā pitarau tasya tat kṣaṇam / cakrandatus tau hā putra hā hā jīmūtavāhana // 12.23.175
hā kāruṇika hā vatsa parārthaprattajīvita / hā kathaṃ vainateyedam avimṛśya kṛtaṃ tvayā // 12.23.176
etac chrutvaiva tārkṣyo 'tra so 'nutapto vyacintayat / hā kathaṃ bodhisattvāṃśaḥ saṃmohād bhakṣito mayā // 12.23.177
jīmūtavāhanaḥ so 'yaṃ parārthaprāṇadāyakaḥ / yasya bhramati kṛtsne 'smiṃs trailokye kīrtighoṣaṇā // 12.23.178
tan me mṛte 'smin pāpasya prāptam agnipraveśanam / adharmaviṣavṛkṣasya pacyate svādu kiṃ phalam // 12.23.179
iti cintākule tārkṣye dṛṣṭvā bandhūn nipatya saḥ / vraṇavyathāyāṃ pañcatvaṃ prāpa jīmūtavāhanaḥ // 12.23.180
tato vilapatos tatra tatpitroḥ śokadīnayoḥ / utkruśya muhur ātmānaṃ śaṅkhacūḍe ca nindati // 12.23.181
bhāryā malayavaty asya nabho dṛṣṭvāśrugadgadam / pūrvaprasannāṃ varadām ity upālabhatāmbikām // 12.23.182
vidyādharādhipo bhāvicakravartī patis tava / bhavitety aham ādiṣṭā devi gaurī tadā tvayā // 12.23.183
tan mithyāvādinī jātā tvam apy asi kathaṃ mayi / ity uktavatyāṃ tasyāṃ sā gaurī pratyakṣatām agāt // 12.23.184
na me mithyā vacaḥ putrīty uktvā sā svakamaṇḍaloḥ / amṛtenāśu jīmūtavāhanaṃ siñcati sma tam // 12.23.185
tena so 'kṣatasarvāṅgaḥ pūrvādhikataradyutiḥ / jīvan sadyaḥ samuttasthau kṛtī jīmūtavāhanaḥ // 12.23.186
utthitaṃ praṇataṃ taṃ ca sarveṣu praṇamatsu sā / uvāca devī tuṣṭāsmi dehadānena te 'munā // 12.23.187
tad eṣā tvābhiṣiñcāmi putrātmīyena pāṇinā / vidyādharāṇām ākalpaṃ cakravartipade 'dhunā // 12.23.188
evaṃ vadantī jīmūtavāhanaṃ kalaśāmbudhiḥ / tam abhyaṣiñcac charvānī pūjitā ca tirodadhe // 12.23.189
nipetuś cātra tat kālaṃ divyāḥ kusumavṛṣṭayaḥ / nadanti sma ca sānandaṃ devadundubhayo divi // 12.23.190
athovāca sa taṃ prahvas tārkṣyo jīmūtavāhanam / cakravartinn ahaṃ prītaḥ puruṣātiśaye tvayi // 12.23.191
apūrvodāramatinā trijagatkautukāvaham / brahmāṇḍabhittilikhitaṃ yena citram idaṃ kṛtam // 12.23.192
tan māṃ praśādhi mattaś ca vṛṇuṣvābhīpsitaṃ varam / ity uktavantaṃ garuḍaṃ mahāsattvo jagāda saḥ // 12.23.193
na bhakṣyāḥ sānutāpena bhūtvā nāgāḥ punas tvayā / te 'py asthiśeṣā jīvantu ye tvayā pūrvabhakṣitāḥ // 12.23.194
evam astu na bhokṣye 'haṃ nāgāñ śāntamataḥ param / prāg ye ca bhuktās te jīvantv iti tārkṣyo 'py uvāca saḥ // 12.23.195
tato 'stiśeṣā ye 'py āsan nāgās tatpūrvabhakṣitāḥ / te 'pi sarve samuttasthus tadvarāmṛtajīvitāḥ // 12.23.196
surair nagair muniganaiḥ sānandair militair atha / sa lokatritayābhikhyām uvāha malayācalaḥ // 12.23.197
tat kālaṃ taṃ ca jīmūtavāhanodantam adbhutam / gauryāḥ prasādād vividuḥ sarve vidyādhareśvarāḥ // 12.23.198
āgatya te ca caraṇāvanatā himādriṃ ninyuḥ kṣaṇān muditabandhusuhṛtsametam / taṃ pārvatīsvakarakḷptamahābhiṣekaṃ saccakravartinam atha pratimuktatārkṣyam // 12.23.199
tatra sa pitrā mātrā mitrāvasunā ca malayavatyā ca / nijagṛhagatāgatena ca saṃyuktaḥ śaṅkhacūḍena // 12.23.200
lokottaracaritādbhutasiddhāṃ jīmūtavāhanaḥ suciram / abhajata ratnopacitāṃ vidyādharacakravartidhuram // 12.23.201
ity atyudārasarasām ākhyāya kathāṃ tadā sa vetālaḥ / puna eva taṃ trivikramasenaṃ papraccha rājānam // 12.23.202
tad brūhi śaṅkhacūḍaḥ kiṃ vā jīmūtavāhano 'bhyadhikaḥ / sattvena tayor ubhayoḥ pūrvoktaś cātra samayas te // 12.23.203
ity asmād vetālāc chrutvā maunaṃ vihāya śāpabhayāt / tam uvāca sa trivikramaseno nṛpatir nirudvegaḥ // 12.23.204
bahujanmasiddham etac citraṃ jīmūtavāhanasya kiyat / ślāghyaḥ sa śaṅkhacūḍo maraṇottīrṇo 'pi yo ripave // 12.23.205
anyaprattātmānaṃ prāpya sudūraṃ gatāya tārkṣyāya / paścād dhāvan gatvā svaṃ deham upānayat prasabham // 12.23.206
etan niśamyaiva nṛpasya tasya vākyaṃ sa vetālavaro jagāma / punaḥ svadhāmaiva tadaṃsapṛṣṭhān nṛpo 'pi taṃ so 'nuyayau tathaiva // 12.23.207
tato gatvā punas tasmāt sa rājā śiṃśapātaroḥ / taṃ trivikramaseno 'ṃse vīro vetālam agrahīt // 12.24.1
prasthitaṃ ca tatas taṃ sa vetālaḥ skandhato 'bravīt / rājañ śramavinodāya śṛṇv etāṃ vacmi te kathām // 12.24.2
akhaṇḍadharmamaryādaṃ gaṅgākūle kṛtāspadam / kaler agamyaṃ kanakapuraṃ nāmnābhavat puram // 12.24.3
tasmin yaśodhanākhyo 'bhūd anvartho vasudhādhipaḥ / rarakṣa viplavāmbhodher yo velādrir iva kṣitim // 12.24.4
jagādāhlādakaś caṇḍapratāpo 'khaṇḍamaṇḍalaḥ / vidhinā yaś ca candrārkāv ekīkṛtyeva nirmame // 12.24.5
maurkhyaṃ paraparīvāde na śāstrārthe daridratā / doṣe na koṣadaṇḍābhyāṃ yasyāsīc ca mahīpateḥ // 12.24.6
pāpabhīrur yaśolubdhaḥ ṣaṇḍhaḥ parapuraṃdhriṣu / yaḥ śauryaudāryaśṛṅgāramayo janatayā jage // 12.24.7
tasya rājñaḥ pure tasminn abhūd eko mahāvaṇik / unmādinīti khyātā ca kanyā tasyābhavat sutā // 12.24.8
yo yas tāṃ hi dadarśātra sa sa tadrūpasaṃpadā / unmādyati sma madanasyāpi mohanaśaktayā // 12.24.9
tasyāṃ ca yauvanasthāyāṃ sa gatvā tatpitā vaṇik / yaśodhanaṃ taṃ rājānaṃ nītivedī vyajijñapat // 12.24.10
trailokyaratnabhūtā me pradeyāsti sutā prabho / tām anāvedya devasya nānyasmai dātum utsahe // 12.24.11
devo 'pi sarvaratnānāṃ prabhuḥ kṛtsne 'pi bhūtale / tatsvīkṛtyānugṛhṇātu devas tāṃ pratimucya vā // 12.24.12
ity ākarṇya vaṇigvākyaṃ sa rājā brāhmaṇān nijān / sādaraṃ vyasṛjat tasyāḥ saulakṣaṇyam avekṣitum // 12.24.13
te gatvā brāhmaṇā dṛṣṭvā tāṃ trailokyaikasundarīm / sadyaḥ kṣobhaṃ yayuḥ kṣiprāl labdhvā dhairyam acintayan // 12.24.14
imāṃ prāpnoti ced rājā tad rāṣṭram avasīdati / etanmohitacitto hi kiṃ sa rājyam avekṣate // 12.24.15
tasmāt sulakṣaṇety eṣā nākhyeyā kṣitipāya naḥ / ity eva mantraṃ saṃmantrya rājñas te jagmur antikam // 12.24.16
kulakṣaṇā sā deveti tam ūcuś cātra te mṛṣā / tena rājā sa naivaitāṃ svīcakāra vaṇiksutām // 12.24.17
tatas tadājñayā tāṃ sa kanyām unmādinīṃ pitā / vaṇig baladharākhyāya tat senāpataye dadau // 12.24.18
atha sā tadgṛhe tasthau bhartrā tena samaṃ sukham / kulakṣaṇety ahaṃ rajñā tyaktety āttavimānanā // 12.24.19
yāti kāle ca jātv atra hatvā hemantahastinam / phullakundalatādantaṃ mathitāmbujinīvanam // 12.24.20
ājagāma lasatpuṣpamañjarīkesarāvaliḥ / cūtāṅkuranakhaḥ krīdan kānane madhukesarī // 12.24.21
tat kālaṃ cātra nagare taṃ vasantamahotsavam / sa rājā niryayau draṣṭuṃ gajārūḍho yaśodhanaḥ // 12.24.22
tadrūpālokasaṃbhāvyaviplavāḥ kulayoṣitaḥ / apasārayituṃ dattaṃ tadā codghoṣaḍiṇḍimam // 12.24.23
sā śrutvonmādinī tasmai rājñe svagṛhaharmyataḥ / ātmānaṃ darśayāmāsa parityāgāvamānataḥ // 12.24.24
sa ca tāṃ cakṣubhe dṛṣṭvā rājā jvālām ivodgatām / saṃdhukṣitasya kāmāgner madhunā malayānilaiḥ // 12.24.25
nirvarṇayaṃś ca tadrūpaṃ jaitram astraṃ manobhuvaḥ / gāḍhaṃ praviṣṭaṃ hṛdaye kṣaṇān moham upāyayau // 12.24.26
bhṛtyair āśvāsitaś cātra rājadhānīṃ praviśya saḥ / pṛṣṭebhyo bubudhe tebhyas tāṃ prāgupanatojjhitām // 12.24.27
tato nirvāsya deśāt tāṃs tatkulakṣaṇavādinaḥ / viprān anudinaṃ dadhyau tām evotkaḥ sa bhūpatiḥ // 12.24.28
aho jaḍātmā nirlajjaś candro nityam udeti yat / jagannetrotsave tasyā niḥkalaṅke mukhe sati // 12.24.29
kaṭhorau hemakalaśau gajakumbhau ca karkaśau / labhete nopamām asyāḥ stanayoḥ pīnatuṅgayoḥ // 12.24.30
kāñcīnakṣatramālāṅkaṃ tat tasyā jaghanasthalam / kaṃ na kaṃdarpamātaṅgamastakābhaṃ vilobhayet // 12.24.31
iti tāṃ cintayann antaḥ kṣīyate sma dine dine / kāmāgnipuṭapākena pacyamānaḥ sa bhūpatiḥ // 12.24.32
hriyā nigūhamānaś ca pṛcchadbhyo bāhyalakṣaṇaiḥ / kṛcchrāc chaśaṃsa cāptebhyaḥ svapīḍākāraṇaṃ sa tat // 12.24.33
alaṃ saṃtapya bhajase svādhīnāṃ tarhi kiṃ na tām / ity uktas taiś ca naivaitad anumene sa dhārmikaḥ // 12.24.34
tato baladharo buddhvā sa senāpatir etya tam / prabhum abhyarthayāmāsa sadbhaktaś caraṇānataḥ // 12.24.35
dāsastrī tava dāsy eva sā deva na parāṅganā / svayaṃ cāhaṃ prayacchāmi tad bhāryāṃ svīkuruṣva me // 12.24.36
athavā tāṃ tyajāmīha deva devakule tataḥ / na doṣo grahaṇe tasyās tava devakulastriyaḥ // 12.24.37
iti svasenāpatinā nirbandhena sa pārthivaḥ / tenānunāthyamāno 'pi sāntaḥkopam uvāca tam // 12.24.38
rājā bhūtvā kathaṃ kuryām adharmam aham īdṛśam / mayy ullaṅghitamaryāde ko hi tiṣṭhet svavartmani // 12.24.39
bhakto 'pi ca bhavān pāpe niyojayati māṃ katham / paralokamahāduḥkhahetau kṣaṇasukhāvahe // 12.24.40
na kṣamiṣye ca te dharmyān dārān yadi vihāsyasi / sahate mādṛśaḥ ko hi tādṛśaṃ dharmaviplavam // 12.24.41
tad varaṃ mṛtyur ity uktvā sa rājā niṣiṣedha tam / tyajanty uttamasattvā hi prāṇān api na satpatham // 12.24.42
tathaivārthayamānāṃś ca paurajānapadān api / militān sa nirācakre rājā sudṛḍhaniścayaḥ // 12.24.43
tataḥ krameṇa tenaiva smarajvarabharoṣmaṇā / prakṣīṇadehaḥ prayayau sa yaśaḥśeṣatāṃ nṛpaḥ // 12.24.44
senāpatiś cāsahiṣṇus taṃ tathā pramayaṃ prabhoḥ / so 'gniṃ viveśa bhaktānām anirvācyaṃ hi ceṣṭitam // 12.24.45
ity ākhyātakathāścaryo vetālo 'ṃsasthitas tadā / sa trivikramasenaṃ taṃ bhūyaḥ papraccha pārthivam // 12.24.46
tad etayoḥ ko nṛpateḥ senāpatimahībhṛtoḥ / sattvenābhyadhiko brūhi pūrvoktaḥ samayaś ca te // 12.24.47
iti vetālataḥ śrutvā muktamaunaḥ sa taṃ nṛpaḥ / pratyuvāca dvayor rājā sattvavān adhikas tayoḥ // 12.24.48
tad ākarṇyaiva vetālaḥ sākṣepas tam abhāṣata / senāpatiḥ kathaṃ nātra rājann abhyadhiko vada // 12.24.49
yas tathā svāmine bhaktyā svabhāryāṃ tāṃ tathāvidhām / sucirajñātatadbhogasukhāsvādo 'py upānayat // 12.24.50
ātmānaṃ cāgnisāc cakre tasmin pañcatvam āgate / anāsvāditatadbhogas tatkāntāṃ tu jahau nṛpaḥ // 12.24.51
vetālenaivam uktas tu vihasya sa nṛpo 'bravīt / yady apy evaṃ tathāpy etat kiṃ citraṃ kulaputrakaḥ // 12.24.52
senāpatiḥ sa bhaktyā yat svāmyarthe tat tathākarot / prāṇair api hi bhṛtyānāṃ svāmisaṃrakṣaṇaṃ vratam // 12.24.53
rājānas tu madādhmātā gajā iva niraṅkuśāḥ / chindanti dharmamaryādāśṛṅkhalāṃ viṣayonmukhāḥ // 12.24.54
teṣāṃ hy udriktacittānām abhiṣekāmbubhiḥ samam / viveko vigalaty oghenohyamāna ivākhilaḥ // 12.24.55
kṣipyanta iva coddhūya calaccāmaramārutaiḥ / vṛddhopadiṣṭaśāstrārtharajomaśakamakṣikāḥ // 12.24.56
ātapatreṇa satyaṃ ca sūryāloko nivāryate / vibhūtivātyopahatā dṛṣṭir mārgaṃ ca nekṣate // 12.24.57
te te ca vipadaṃ prāptā māramohitacetasaḥ / jagadvijayino 'pīha rājāno nahuṣādayaḥ // 12.24.58
eṣo rājā punaḥ pṛthvyām ekacchatro 'pi yat tayā / unmadinyā capalayā lakṣmyeva na vimohitaḥ // 12.24.59
prāṇān api sa dharmātmā tatyāja na punaḥ padam / amārge nidadhe dhīras tenāsau me 'dhiko mataḥ // 12.24.60
ity ākarṇya nṛpasya tasya vacanaṃ bhūyas tadaṃsasthalād vetālaḥ sahasā svam eva sa padaṃ māyāprabhāvād yayau / rājāpy anvasarat tathaiva sa punaḥ saṃprāptum etaṃ javād ārabdhe hi suduḥkare 'pi mahatāṃ madhye virāmaḥ kutaḥ // 12.24.61
tataḥ pitṛvane tasmin kravyabhakṣibhir āvṛte / jvālāvilolarasanair bhūtair iva citāgnibhiḥ // 12.25.1
gatvaiva tasyām akṣobhyaḥ kṣapāyāṃ śiṃśapātarum / sa trivikramasenas tam āsasāda punar nṛpaḥ // 12.25.2
tatrāpaśyac ca vetālavikṛtān sadṛśākṛtīn / ullambamānān subahūn pretakāyān aśaṅkitam // 12.25.3
aho kim etat kiṃ vānyan māyī kālaṃ kṣipaty ayam / vetālo me na vedmy eṣāṃ grāhyaṃ yeneha bhūyaṣām // 12.25.4
asiddhārthasya ced rātrir iyaṃ mama gamiṣyati / tato vahniṃ pravekṣyāmi na sahiṣye tu hāsyatām // 12.25.5
iti cintayatas tasya rājño vijñāya niścayam / sattvatuṣṭaḥ sa vetālaḥ svamāyāṃ saṃjahāra tām // 12.25.6
tato dṛṣṭvaikam evātra vetālaṃ nṛkalevare / avatīrya gṛhītvāṃse sa pratasthe punar nṛpaḥ // 12.25.7
prakrāmantaṃ ca taṃ bhūyaḥ sa vetālo 'bhyabhāṣata / rājan nodvijase citraṃ tad imāṃ me kathāṃ sṛṇu // 12.25.8
asti gaurītapaḥkleśavṛtena tripurāriṇā / asāmānyaguṇotkarṣalubdheneva svayaṃvṛtā // 12.25.9
bhogavatyamarāvatyos tṛtīyojjayinī purī / udārasukṛtaprāpyanānābhogopabṛṃhitā // 12.25.10
yasyāṃ stabdhatvakārkaśye kuceṣu varayoṣitām / tāsām eva bhruvor bhaṅgo locaneṣu ca cāpalam // 12.25.11
tamo niśāsu vakratvaṃ yasyāṃ kavivaroktiṣu / mado dantiṣu jāḍyaṃ ca muktāmalayajenduṣu // 12.25.12
tasyāṃ candraprabhākhyasya rājño 'mātyo bahuśrutaḥ / devasvāmīty abhūd vipro bhūriyajño mahādhanaḥ // 12.25.13
tasya kālena tanayaś candrasvāmīty ajāyata / so 'dhītavidyo 'pi yuvā dyūtaikavyasano 'bhavat // 12.25.14
ekadā ca dvijasutaś candrasvāmī sa kāṃcana / dyūtakāramahāṭhiṇṭhāṃ dyūtena krīḍituṃ yayau // 12.25.15
āśliṣyāmaḥ kam atreti vipadbhir iva vīkṣitum / vikṣiptaiḥ kṛṣṇaśārābhair netrair akṣair nirantarām // 12.25.16
kaḥ so 'sti na śriyaṃ yasya harāmy apy alakāpateḥ / itīva tanvatīṃ nādān dyūtakṛtkalahasvanaiḥ // 12.25.17
tāṃ praviśya kramād dīvyann akṣaiḥ sa kitavaiḥ saha / vastrādi hārayitvāpi dhanam anyad ahārayat // 12.25.18
mṛgyamāṇaṃ ca yan nādāt sa tad dhanam asaṃbhavi / tad avaṣṭabhya sabhyena laguḍaiḥ paryatāḍyata // 12.25.19
laguḍāhatasarvāṅgaḥ pāṣāṇam iva niścalam / kṛtvā mṛtam ivātmānaṃ tasthau viprasuto 'tha saḥ // 12.25.20
tathaiva divasān dvitrāṃs tatra tasminn avasthite / kruddhaḥ sa sabhyaṣ ṭhiṇṭhāyāṃ kitavān svān abhāṣata // 12.25.21
śritānenāśmatā tāvat tad etaṃ kṣipata kvacit / nītvāndhakūpe niḥsattvaṃ dhanaṃ dāsyāmy ahaṃ tu vaḥ // 12.25.22
ity uktās tena kitavās taṃ candrasvāminaṃ tataḥ / araṇyaṃ ninyur utkṣipya dūraṃ kūpagaveṣiṇaḥ // 12.25.23
tatraiko vṛddhakitavas tān anyān evam abhyadhāt / mṛto 'yaṃ prāyaśas tat kiṃ kūpe kṣiptena no 'munā // 12.25.24
tad ihaivainam ujjhitvā vakṣyāmaḥ kūpa ujjhitam / iti te tadvacaḥ sarve tatheti pratipedire // 12.25.25
tatas tyaktvā gateṣv eṣu kitaveṣu sa utthitaḥ / candrasvāmī viveśātra śūnyam ekaṃ śivālayam // 12.25.26
tatra kiṃcit samāśvasya cintayāmāsa duḥkhitaḥ / viśvasto māyayā kaṣṭaṃ muṣitaḥ kitavair aham // 12.25.27
tad īdṛśaḥ kva gacchāmi nāgnopahatapāṃśulaḥ / pitā bandhuḥ suhṛd vāpi dṛṣṭvā kiṃ hi vaden mama // 12.25.28
tat saṃprati sthito 'smīha naktaṃ ca kṣutpraśāntaye / paśyāmi nirgatya kathaṃ yatiṣye bhojanaṃ prati // 12.25.29
ity ālocayatas tasya klāntasyānambarasya ca / mandīkṛtātapo 'stādriṃ ravis tyaktāmbaro yayau // 12.25.30
tāvac ca bhūtidigdhāṅgas tatrāyāti sma tāpasaḥ / mahāvratī jaṭāśūladharo hara ivāparaḥ // 12.25.31
sa candrasvāminaṃ dṛṣṭvā ko 'sīti paripṛcchya ca / srutvā tasmāc ca vṛttāntaṃ prahvaṃ taṃ tāpaso 'bravīt // 12.25.32
tvaṃ mamehāśramaṃ prāptaḥ kṣutklānto 'cintito 'tithiḥ / tad uttiṣṭha kṛtasnāno bhikṣābhāgaṃ mamāhara // 12.25.33
ity ukto vratinā so 'tha candrasvāmī jagāda tam / vipro 'haṃ bhagavan bhokṣye bhikṣābhāgaṃ kathaṃ tava // 12.25.34
tac chrutvā sa vratī siddhaḥ praviśya maṭhikāṃ nijām / iṣṭasaṃpādinīṃ vidyāṃ sasmārātithivallabhaḥ // 12.25.35
saṃsmṛtopasthitāṃ tāṃ ca kiṃ karomīti vādinīm / amuṣyātithyam atitheḥ kuruṣveti śaśāsa tām // 12.25.36
tathety ukte tayā tatra sodyānaṃ sāṅganājanam / puraṃ sauvarṇam utpannaṃ candrasvāmī dadarśa saḥ // 12.25.37
vismitaṃ ca tam abhyetya tasmād vārāṅganāḥ purāt / ūcur uttiṣṭha bhadraihi snāhi bhuṅkṣva tyaja śramam // 12.25.38
ity uktvābhyantaraṃ nītvā snāpayitvānulipya ca / tābhiḥ sa dattasadvastro ninye 'nyad vāsakottamam // 12.25.39
tatrāntaḥ sa dadarśaikāṃ pradhānayuvatiṃ yuvā / sarvāṅgasundarīṃ dhātrā kautukād iva nirmitām // 12.25.40
tayā sa sotkayotthāya svāsanārdhopaveśitaḥ / bubhuje divyam āhāraṃ tayaivātra samaṃ tataḥ // 12.25.41
bhuktapakvaphalasvādutāmbūlaḥ svarasena ca / paryaṅkaśayane bheje tatsaṃbhogasukhaṃ niśi // 12.25.42
prātaḥ prabuddhaś cāpaśyat tad evātra śivāyalam / nāpi divyāṅganāṃ nāpi puraṃ tan na paricchadam // 12.25.43
tataḥ sa vigno niryātaṃ maṭhikātaḥ smitānanam / pṛṣṭarātrisukhaṃ prātas tāpasaṃ taṃ vyajijñapat // 12.25.44
tatprasādād ahaṃ rātrāv uṣito bhagavan sukham / kiṃ tu yāsyanti me prāṇās tayā divyastriyā vinā // 12.25.45
tac chrutvā sa tapasvī taṃ hasan kāruṇiko 'bravīt / ihaivāssva punar naktaṃ bhaviṣyati tathaiva te // 12.25.46
ity ukte vratinā tena tadyuktyaiva pratikṣapam / candrasvāmy atra so 'bhuṅkta bhogāṃs tāṃs tatprasādataḥ // 12.25.47
buddhvā ca taṃ śanair vidyāprabhāvaṃ vidhicoditaḥ / ekadā tāpasendraṃ taṃ sa prasādyānvayācata // 12.25.48
satyaṃ kṛpā ced bhagavan mayi te śaraṇāgate / tad etāṃ dehi me vidyāṃ yatprabhāvo 'yam īdṛśaḥ // 12.25.49
iti bruvāṇaṃ nirbandhāt taṃ pratyāha sa tāpasaḥ / asādhyā tava vidyeyaṃ sādhyate 'ntarjale hy asau // 12.25.50
tatra caiṣā sṛjaty āśu japataḥ sādhakasya tat / māyājālaṃ vimohāya yena siddhiṃ na so 'śnute // 12.25.51
sa hi tatra punar jātaṃ bālam ātmānam īkṣate / tato yuvānam udvyūḍhadāraṃ jātātmajaṃ tathā // 12.25.52
suhṛn me 'yam ayaṃ śatrur iti mithyā sa muhyati / na ca smarati janmedaṃ na vidyāsādhane kriyām // 12.25.53
yas tu triraṣṭavarṣaḥ san guruvidyāprabodhitaḥ / janma smṛtvā viditvā tad dhīro māyāvijṛmbhitam // 12.25.54
tadvaśo 'py atra kurute tathaivāgnipraveśanam / paramārthaṃ jalottīrṇaḥ siddhavidyaḥ sa paśyati // 12.25.55
anyasya na paraṃ vidyā śiṣyasyaiṣā hi sidhyati / asthānārpaṇato yāvad guror api vinaśyati // 12.25.56
matsiddhyaiva phale siddhe kiṃ graheṇāmunā tava / matsiddhihānyā mā jātu tavaitad api naṅkṣyati // 12.25.57
evaṃ tapasvinokte 'pi candrasvāmī graheṇa saḥ / śikṣyāmi sarvaṃ mā bhūd vaś cintātreti tam abravīt // 12.25.58
tato 'smai pratipede tāṃ vidyāṃ dātuṃ sa tāpasaḥ / batāśritānurodhena kiṃ na kurvanti sādhavaḥ // 12.25.59
tato nītvā nadītīraṃ sa taṃ smāha mahāvratī / vatsa vidyāṃ japan māyāṃ yadi drakṣyasi tāṃ tadā // 12.25.60
māyāgnim eva praviśer vidhyayā bodhito mayā / ahaṃ ca tāvat sthāsyāmi tavehaiva nadītaṭe // 12.25.61
ity uktvādhyāpayāmāsa tam ācāntaṃ śuciṃ śuciḥ / sa candrasvāminaṃ vidyāṃ samyak tāṃ vratināṃ varaḥ // 12.25.62
tatas tīre sthite tasmin gurau mūrdhnā praṇamya tam / candrasvāmī sa rabhasān nadīm avatatāra tām // 12.25.63
tasyām antarjale vidyāṃ tāṃ japan sahasaiva saḥ / tanmāyāmohito mithyā sarvaṃ vismṛtya janma tat // 12.25.64
vīkṣate yāvad anyasyām utpannaḥ svātmanā puri / putro viprasya kasyāpi buddhiṃ sa śanakair gataḥ // 12.25.65
kṛtopanayano 'dhītavidyo dārān avāpya ca / tadduḥkhasukhasaṃmūḍhaḥ saṃpūrṇo 'patyavān kramāt // 12.25.66
tataś cātra sutasnehasvīkṛtas tat tad ācarat / sthito baddharatiḥ sārdhaṃ pitṛbhyāṃ bandhubhis tathā // 12.25.67
evaṃ janmāntaraṃ mithyā tasyānubhavato 'tra saḥ / kāle prabodhinīṃ vidyāṃ guruḥ prāyuṅkta tāpasaḥ // 12.25.68
sa tadvidyāprayogeṇa sadyas tena prabodhitaḥ / smṛtvātmānaṃ guruṃ taṃ ca māyājālam avetya tat // 12.25.69
udyato 'gnipraveśāya divyāsādhyaphalāptaye / paryavāri niṣedhadbhir vṛddhāptagurubandhubhiḥ // 12.25.70
bahudhā bodhyamāno 'pi tair divyasukhalolupaḥ / sa sajjitacitaṃ prāyān nadītīraṃ sabāndhavaḥ // 12.25.71
dṛṣṭvātra vṛddhau pitarau bhāryāṃ ca maraṇodyatām / krandanti bālāpatyāni so 'tha mohād acintayat // 12.25.72
kaṣṭaṃ mriyante svajanāḥ sarve me viśato 'nalam / na ca jānāmi kiṃ satyaṃ guros tad vacanaṃ na vā // 12.25.73
tat kiṃ nu praviśāmy agnim uta na praviśāmi kim / athavā tat kathaṃ mithyā syāt saṃvādi guror vacaḥ // 12.25.74
tad viśāmy analaṃ kāmam ity antaḥ pravimṛśya saḥ / agnipraveśaṃ vidadhe candrasvāmī kila dvijaḥ // 12.25.75
anubhūtahimasparśo vahneś ca sa savismayaḥ / śāntamāyo nadītīrād utthāyopayayau taṭam // 12.25.76
tatra sthitaṃ ca dṛṣṭvā taṃ guruṃ natvā ca pādayoḥ / pṛcchantaṃ cāgniśaityāntaṃ svam udantam abodhayat // 12.25.77
tatas taṃ sa guruḥ prāha vatsa śaṅke kṛtas tvayā / apacāro 'tra śītas te kathaṃ jāto 'gnir anyathā // 12.25.78
adṛṣṭam etad etasyā vidyāyāḥ sādhane yataḥ / etad guror vacaḥ śrutvā candrasvāmī jagāda saḥ // 12.25.79
nāpacāro mayā kaścid vihito bhagavann iti / tataḥ sa tadgurur vidyāṃ jijñāsus tāṃ samasmarat // 12.25.80
na ca sāvirabhūt tasya na tacchiṣyasya tasya vā / naṣṭavidyāv athobhau tau viṣaṇṇau jagmatus tataḥ // 12.25.81
ity ākhyāya kathām atha vetālaḥ pṛṣṭavān sa taṃ bhūyaḥ / pṛthvīpatiṃ trivikramasenaṃ samayaṃ nigadya pūrvoktam // 12.25.82
rājan saṃśayam etaṃ chinddhi mama brūhi hetunā kena / vihite 'pi yathoddiṣṭe karmaṇi vidyobhayos tayor naṣṭā // 12.25.83
etat sa vetālavaco niśamya taṃ pratyavocan manujendravīraḥ / jāne bhavān me kṣipatīha kālaṃ yogeśvaraivaṃ tad api bravīmi // 12.25.84
na duṣkareṇāpi hi karmaṇaiva śuddhena siddhiḥ puruṣasya labhyā / yāvan na niṣkramya vikalpaśuddhaṃ dhīraṃ mano nirmalasattvavṛtti // 12.25.85
tasyātra mandasya tu viprayūnaś cittaṃ prabudhyāpi vikalpate sma / vidyā na sā tena gatāsya siddhir asthānadānāc ca guror vinaṣṭā // 12.25.86
iti tasya nṛpasya sṛṣṭavāco bata vetālavaro 'ṃsataḥ sa bhūyaḥ / nijam eva padaṃ yayāv alakṣyo nṛpatis taṃ ca tathaiva so 'nvayāsīt // 12.25.87
atha gatvā punaḥ skandhe vetālaṃ śiṃśapādrumāt / sa trivikramasenas taṃ gṛhītvodacalan nṛpaḥ // 12.26.1
āgacchantaṃ ca taṃ bhūyo vetālaḥ so 'bhyabhāṣata / rājañ śṛṇu katham ekāṃ hṛdyāṃ te kathayāmy aham // 12.26.2
asti vakrolakaṃ nāma puraṃ surapuropamam / tasmin sūryaprabhākhyo 'bhūd rājā jambhārisaṃnibhaḥ // 12.26.3
saukaryodyatayā mūrtyā dattānando vasuṃdharām / imāṃ harir ivoddhṛtya yo babhāra ciraṃ bhuje // 12.26.4
dhūmāsaṅge 'śrusaṃpātaḥ śṛṅgāre mārasaṃkathāḥ / dvāḥstheṣu hemadaṇḍāś ca rāṣṭre yasyābhavan prabhoḥ // 12.26.5
sarvasaṃpatsamṛddhasya tasyaikābhūd anirvṛtiḥ / nodapadyata yat putro bahuṣv antaḥpureṣv api // 12.26.6
etasmiṃś ca kathāsaṃdhau tāmraliptyāṃ mahāpuri / babhūva dhanapālākhyo dhuryo dhanavatāṃ vanik // 12.26.7
tasya cājāyataikaiva nāmnā dhanavatī sutā / vidyādharī cyutā śāpāt saundaryeṇaiva sūcitā // 12.26.8
tasyāṃ ca yauvanasthāyāṃ sa vaṇik pañcatāṃ yayau / taddhanaṃ rājasānāthyād ākrāntam atha gotrajaiḥ // 12.26.9
tato hiraṇyavatyākhyā vaṇijas tasya gehinī / ādāya ratnabharaṇaṃ nijam aprakaṭasthitam // 12.26.10
dhanavatyā tayā sākaṃ svaduhitrā niśāmukhe / palāyya dāyādabhayād gṛhād guptaṃ viniryayau // 12.26.11
dhvāntena bahir antaś ca sā duḥkhenāndhakāritā / kṛcchrād bahiḥpuraṃ prāyāt sutāhastāvalambinī // 12.26.12
tatra saṃtamase yāntī vidhiyogād alakṣitam / aṃsenātāḍayac cauraṃ śūlāgrāropitasthitam // 12.26.13
sa sajīvas tadaṃsāgraghaṭṭanādhikapīḍitaḥ / āḥ kṣate kṣāram etan me kṣiptaṃ kenety abhāṣata // 12.26.14
tatas tatraiva sā ko 'sīty apṛcchat taṃ vaṇigvadhūḥ / pratyuvāca tataś cauraś cauro 'ham iha sūcitaḥ // 12.26.15
śūle pāpasya cādyāpi notkrāmanti mamāsavaḥ / tad ārye tvaṃ mama brūhi kāsikvaivaṃ prayāsi ca // 12.26.16
tac chrutvā taṃ vaṇigbhāryā yāvat svodantam āha sā / tāvat tilakitaṃ prācyā mukham udbhāsitendunā // 12.26.17
tato dikṣu prakāśāsu sa cauras tāṃ vaṇiksutām / dṛṣṭvā dhanavatīṃ kanyāṃ tanmātaram uvāca tām // 12.26.18
śṛṇu me prārthanām ekāṃ sahasraṃ kāñcanasya te / dadāmi tad imāṃ mahyaṃ svasutāṃ dehi kanyakām // 12.26.19
kim etayā tavety ukto hasantyātha tayātra saḥ / punaś cauro 'bravīn nāsti putro mama gatāyuṣaḥ // 12.26.20
na cāputro 'śnate lokāṃs tad eṣā yaṃ madājñayā / kutracij janayet putraṃ kṣetrajaḥ sa bhaven mama // 12.26.21
ity etāṃ prārthaye tvaṃ tu tad vidhatsva mamepsitam / tac chrutvā sā vaṇigyoṣil lobhāt tat pratyapadyata // 12.26.22
ānīya ca kuto 'py ambu pāṇau caurasya tasya sā / eṣā sutā mayā tubhyaṃ kanyā dattety apātayat // 12.26.23
so 'pi tadduhitur dattayathoktājño jagāda tām / gacchāmuṣya vaṭasyādhaḥ khātvā svarṇaṃ gṛhāṇa tat // 12.26.24
gatāsor dāhayitvā me dehaṃ yuktyā visṛjya ca / asthīni tīrthe sasutā gaccher vakrolakaṃ puram // 12.26.25
tatra sūryaprabhe rājñi saurājyasukhite jane / nirupadravaniścintā sthāsyasi tvaṃ yathecchasi // 12.26.26
ity uktvā tṛṣitaḥ pītvā tayaivopahṛtaṃ jalam / śūlavyadhavyathotkrāntajīvaś cauro babhūva saḥ // 12.26.27
tato gatvā vaṇikstrī sā svarṇaṃ vaṭataros talāt / gṛhītvā sasutā guptam agād bhartṛsuhṛdgṛham // 12.26.28
tatra sthitvā ca yuktyā tad dāhayitvā kalevaram / caurasya tasya tīrthe 'sthikṣepādikam akārayat // 12.26.29
anyedyuś cāttaguptārthā tato nirgatya sātmajā / prayāntī kramaśaḥ prāpa sā tad vakrolakaṃ puram // 12.26.30
tatraikaṃ vasudattākhyād gṛhaṃ krītvā vaṇigvarāt / tasminn uvāsa sutayā dhanavatyā tayā saha // 12.26.31
tadā ca tatropādhyāyo viṣṇusvāmīty abhūt pure / manaḥsvāmīti tasyāsīc chiṣyo vipro 'tirūpavān // 12.26.32
vidhyābhijanayukto 'pi sa yauvanavaśīkṛtaḥ / tatra haṃsāvalīṃ nāma vāñchati sma vilāsinīm // 12.26.33
sā ca sauvarṇadīnāraśatapañcakam agrahīt / bhāṭiṃ tasya ca tan nābhūd vyaṣīdat tena so 'nvaham // 12.26.34
ekadā ca tam adrākṣīt tādṛśaṃ sā vaṇiksutā / kṣāmābhirāmavapuṣaṃ dhanavaty atra harmyataḥ // 12.26.35
tadrūpahṛtacittā ca bhartuś caurasya tasya sā / smṛtvānujñāṃ samīpasthāṃ yuktyāvocat svamātaram // 12.26.36
amba viprasutasyāsya paśyaite rūpayauvane / kīdṛśe bata viśvasya nayanāmṛtavarṣiṇī // 12.26.37
etac chrutvaiva tasmiṃs tāṃ baddhabhāvām avetya ca / tan mātā sā vaṇigbhāryā manasy evam acintayat // 12.26.38
madduhitrānayā tāvad varaṇīyaḥ sutāptaye / kaścid bhartrājñayā tasmād eṣa evārthyate na kim // 12.26.39
ity ākalayya vyasṛjat tat saṃdiśya manīṣitam / rahasyadhāriṇīṃ ceṭīṃ tam ānetuṃ sutākṛte // 12.26.40
sā gatvā vijane nītvā ceṭī tasmai śaśaṃsa tat / sa ca śrutvā dvijayuvā vyasanī tām abhāṣata // 12.26.41
yadi haṃsāvalīhetor dīnāraśatapañcakam / sauvarṇaṃ dīyate sahyaṃ tad ekām emi yāminīm // 12.26.42
iti tenoktayā ceṭyā tayā gatvā tathaiva sā / uktā vaṇikstrī tasmai tat taddhaste prāhiṇod dhanam // 12.26.43
tad gṛhītvā manaḥsvāmī tatputryā vāsakaṃ yayau / tasyāḥ sa tannisṛṣṭāyā dhanavatyaḥ saceṭikaḥ // 12.26.44
tatra tāṃ vitatotkaṇṭhāṃ kāntāṃ bhūṣitabhūtalām / sa cakora iva jyotsnāṃ dadarśa ca jaharṣa ca // 12.26.45
tayā samaṃ ca nītvā tāṃ rātriṃ saṃbhogalīlayā / nirgatya sa tato guptaṃ yayau prātar yathāgatam // 12.26.46
sāpi tasmād dhanavatī sagarbhābhūd vaṇiksutā / kāle ca suṣuve putraṃ lakṣaṇānumitāyatim // 12.26.47
parituṣṭāṃ tadā tāṃ ca sutotpattyā samātṛkām / ādideśa haraḥ svapne darśitasvavapur niśi // 12.26.48
yuktaṃ hemasahasreṇa nītvā bālam uṣasy amum / sūryaprabhanṛpasyeha mañcasthaṃ dvāri muñcatam // 12.26.49
evaṃ syāt kṣemam ity uktā śūlinā sā vaṇiksutā / tanmātā ca prabudhyaitaṃ svapnann anyonam ūcatuḥ // 12.26.50
nītvā ca taṃ tatyajatur bhagavatpratyayāc chiśum / rājñaḥ sūryaprabhasyāsya siṃhadvāre sahemakam // 12.26.51
tāvac ca tam api svapne sutacintāturaṃ sadā / tatra sūryaprabhaṃ bhūpam ādideśa vṛṣadhvajaḥ // 12.26.52
uttiṣṭha rājan bālas te siṃhadvāre sakāñcanaḥ / kenāpi sthāpito bhavyo mañcakasthaṃ gṛhāṇa tam // 12.26.53
ity uktaḥ śaṃbhunā prātaḥ prabuddho 'pi tathaiva saḥ / dvāḥsthaiḥ praviśya vijñapto niryayau nṛpatiḥ svayam // 12.26.54
dṛṣṭvā ca siṃhadvāre taṃ bālaṃ sakanakotkaram / rekhācchattradhvajādyaṅkapāṇipādaṃ śubhākṛtim // 12.26.55
datto mamocitaḥ putraḥ śaṃbhunāyam iti bruvan / svayaṃ gṛhītvā bāhubhyāṃ rājadhānīṃ viveśa saḥ // 12.26.56
cakāra cotsavaṃ tāvad asaṃkhyātaṃ dadad vasu / daridraśabdasyaikasya yāvad āsīn nirarthatā // 12.26.57
nṛttavādyādibhir nītvā dvādaśāhaṃ tataḥ sa tam / putraṃ candraprabhaṃ nāmnā cakre suryaprabho nṛpaḥ // 12.26.58
vavṛdhe rājaputro 'tra so 'tha candraprabhaḥ kramāt / vapuṣeva guṇaughenāpy āśritānandadāyinā // 12.26.59
śanair yuvā ca saṃjañje śauryaudāryaśrutādibhiḥ / āvarjitaprakṛtikaḥ kṣmābhārodvahanakṣamaḥ // 12.26.60
tādṛśaṃ ca tato dṛṣṭvā taṃ sa sūryaprabhaḥ pitā / rājye 'bhiṣicyaiva kṛtī vṛddho vārāṇasīṃ yayau // 12.26.61
pṛthvīṃ śāsati tasmiṃś ca tanaye nayaśālina / sa rājā tatra tatyāja caraṃs tīvratapas tanum // 12.26.62
buddhvā pitṛvipattiṃ tām anuśocya kṛtakriyaḥ / so 'tha candraprabho rājā sacivān dhārmiko 'bravīt // 12.26.63
tātasya tāvat kenāham anṛṇo bhavituṃ kṣamaḥ / tathāpy ekāṃ svahastena dadāmy etasya niṣkṛtim // 12.26.64
nītvā kṣipāmi gaṅgāyām asthīny asya yathāvidhi / gatvā sarvapitṛhyaś ca gayāṃ piṇḍaṃ dadāmy aham // 12.26.65
prasaṅgāt tīrthayātrāṃ ca karomy āpūrvasāgaram / ity uktavantaṃ rājānaṃ mantriṇas taṃ vyajijñapan // 12.26.66
na deva yujyate kartum etad rājñaḥ kathaṃcana / na hi rājyaṃ bahuchidraṃ kṣaṇaṃ tiṣṭhaty arakṣitam // 12.26.67
tad eṣā parahastena kāryā te pitrupakriyā / svadharmapālanād anyā tīrthayātrā ca kā tava // 12.26.68
bahvapāyaṃ kva pānthatvāṃ nityaguptāḥ kva pārthivāḥ / iti mantrivacaḥ śrutvā rājā candraprabho 'bravīt // 12.26.69
alaṃ vikalpaiḥ pitrarthe gantavyaṃ niścitaṃ mayā / draṣṭavyāni ca tīrthāni yāvan me kṣamate vayaḥ // 12.26.70
paścā ko vetti kiṃ bhāvi śarire kṣaṇanaśvare / rājyaṃ cāgamanaṃ yāvad rakṣyaṃ yuṣmābhir eva me // 12.26.71
śrutvaitaṃ niścayaṃ rājñas tūṣṇīm āsata mantriṇaḥ / tataḥ prayaṇasaṃbhāraṃ sajjīcakre sa bhūpatiḥ // 12.26.72
athāhni sa śubhe snāto hutāgniḥ pūjitadvijaḥ / suyuktaṃ ratham āsthāya prayataḥ śāntaveṣabhṛt // 12.26.73
sāmantān rajaputrāṃś ca paurāñ janapadān api / nivartyānicchataḥ kṛcchrād āsīmāntānuyāyinaḥ // 12.26.74
brāhmaṇair vāhanārūḍhaiḥ samaṃ sa sapurohitaḥ / pratasthe sacivanyastarājyaś candraprabho nṛpaḥ // 12.26.75
vicitraveṣabhāṣādivilokanavinoditaḥ / paśyan nānāvidhān deśān kramāt prāpa ca jāhnavīm // 12.26.76
dadarśa tā ca jantūnāṃ jalakallolapaṅktibhiḥ / tridivārohasopānapaddhatiṃ sṛjatīm iva // 12.26.77
himavatprabhavāṃ śaṃbhoḥ kṛtakrīḍākacagrahām / bibhratīṃ cāmbikālīlāṃ devarṣigaṇavanditām // 12.26.78
rathāvatīrṇas tasyāṃ ca kṛtasnāno yathāvidhi / cikṣepāsthīni bhūpasya tasya sūryaprabhasya saḥ // 12.26.79
dattadānaḥ kṛtaśrāddho rathārūḍhas tato 'pi ca / prasthitaḥ kramaśaḥ prāpa prayāgam ṛṣisaṃstutam // 12.26.80
yatrārcirādyadhūmādim āgrāv iva samāgatau / gaṅgāyamunayor vāhau bhātaḥ sugataye nṛṇām // 12.26.81
tatropoṣya kṛtasnānadānaśrāddhādisatkriyaḥ / vārāṇasīṃ jagāmātha sa candraprabhabhūpatiḥ // 12.26.82
eta mokṣaṃ prayāteti vadantām iva dūrataḥ / vātākṣiptasamutkṣiptaiḥ surasadmadhvajāṃśukaiḥ // 12.26.83
tasyāṃ dināny upoṣya trīṇy abhyarcyātha vṛṣadhvajam / bhogair nijocitais tais taiḥ prayayau sa gayāṃ prati // 12.26.84
tataḥ phalaughanamitair mañjuguñjadvihaṃgamaiḥ / pade pade sapraṇāmaṃ stūyamāna ivāṅghripaiḥ // 12.26.85
vikṣiptavanyakusumair arcyamāna ivānilaiḥ / nānāraṇyāny atikramya puṇyaṃ prāpa gayāśiraḥ // 12.26.86
vidhāya tatra ca śrāddhaṃ vidhivad bhūridakṣiṇam / candraprabhaḥ sa rājātra dharmāraṇyam upeyivān // 12.26.87
gayākūpe 'sya dadataḥ pituḥ piṇḍaṃ tadantarāt / samuttasthus tam ādātuṃ trayo mānuṣapāṇayaḥ // 12.26.88
tad dṛṣṭvaiva sa vibhrāntaḥ kim etad iti pārthavaḥ / kasmin haste kṣipe piṇḍam ity apṛcchan nijān dvijān // 12.26.89
te tam ūcur ayaṃ tāvad ekaś caurasya niścatam / hasto lohamayaḥ śaṅkur yasmin devaiṣa dṛśyate // 12.26.90
dvitīyo brāhmaṇasyāyaṃ karo dhṛtapavitrakaḥ / rājñaḥ pāṇis tṛtīyo 'yaṃ sāṅgulīyaḥ sulakṣaṇaḥ // 12.26.91
tan na vidmaḥ kva piṇḍo 'yaṃ nikṣepyaḥ kim idaṃ bhavet / ity uktas tair dvijaiḥ so 'tra rājā lebhe na niścayam // 12.26.92
ity ākhyāya kathāścaryaṃ vetālo 'ṃsasthitas tadā / sa trivikramasenaṃ taṃ jagāda nṛpatiṃ punaḥ // 12.26.93
tat kasya haste deyaḥ syāt sa piṇḍa iti vaktu me / bhavāṃs tāvat sa evātra prāktanaḥ samayaś ca te // 12.26.94
iti vetālataḥ śrutvā muktamaunaḥ sa bhūpatiḥ / taṃ trivikramaseno 'tra dharmajñaḥ pratyabhāṣata // 12.26.95
caurasya haste dātavyaḥ sa piṇḍaḥ kṣetrajo yataḥ / candraprabaḥ sa nṛpatiḥ putras tasyaiva nānyayoḥ // 12.26.96
viprasya janakasyāpi sa hi putro na budhyate / vikrīto hi dhanenātmā tām ekāṃ tena yāminīm // 12.26.97
rājñaḥ sūraprabasyāpi saṃskārādānavardhanaiḥ / bhavet sa putro na syāc cet svadhanaṃ tasya tatkṛte // 12.26.98
śiśos tasya hi śīrṣānte mañcasthasyaiva hema yat / nyastam āsīt tad evāsya mūlyaṃ saṃvardhanādike // 12.26.99
tasmād dhastodakaprāptā tanmātā yasya yena sā / ajñā tajjanane dattā yasya tan nikhilaṃ dhanam // 12.26.100
tasya sa kṣetrajaḥ putraś caurasyaiva mahīpatiḥ / piṇḍas tasyaiva haste ca deyas teneti me matiḥ // 12.26.101
ity uktavato nṛpates tasyāṃsāt svapadam eva vetālaḥ / prayayau sa ca trivikramaseno rājā tam anvayād bhūyaḥ // 12.26.102
tato gatvā gṛhītvāṃse vetālaṃ śiṃśapātaroḥ / sa trivikramasenas tam uccacāla punar nṛpaḥ // 12.27.1
maunena prasthitaṃ taṃ ca vetālo 'ṃsād uvāca saḥ / rājan kas te 'nubandho 'yaṃ gaccha rātrisukhaṃ bhaja // 12.27.2
na yuktaṃ tava netuṃ māṃ kubhikṣos tasya gocaram / graho vā tatra ced astu kathām ekām imāṃ śṛṇu // 12.27.3
asti svarekhānutkrāntavarṇabhedavyavasthiti / nagaraṃ citrakūṭākhyaṃ bibhrāṇaṃ satyanāmatām // 12.27.4
tatrāmṛtarasāsāravarṣī praṇayicakṣuṣām / candrāvaloka ity āsīd rājā rājaśikhāmaṇiḥ // 12.27.5
ālānaṃ śauryakariṇas tyāgasyotpattiketanam / vilāsaveśma rūpasya śaśaṃsur yaṃ vicakṣaṇāḥ // 12.27.6
satīṣu sarvasaṃpatsu yan na prāpa nijocitām / bhāryāṃ saikā paraṃ cintā yūnas tasyābhavad dhṛdi // 12.27.7
ekadā ca tadudvegavinodāya mahāṭavīm / jagāmāśvīyasahito mṛgayāyai sa bhūpatiḥ // 12.27.8
tatra sūkaravṛndāni bhindan bāṇair nirantaraiḥ / śyāmalāmbararociṣṇus tamāṃsīva raviḥ karaiḥ // 12.27.9
śāyayañ śaraśayyāsu siṃhān samaradurmadān / mūrdhajair dhavalair bhīṣmān arjunādhikavikramaḥ // 12.27.10
vipakṣīkṛtya śarabhān pātayan parvatopamān / dambholikarkaśaprāsapātair jambhārivikramaḥ // 12.27.11
rasād vivikṣuḥ sa nṛpo vanābhyantaram ekakaḥ / tīvrapārṣṇiprahāreṇa prerayāmāsa vājinam // 12.27.12
sa vājī tena ca kaśāghātenottejito bhṛśam / pārṣṇighātena viṣamaṃ samaṃ cāgaṇayan kṣaṇāt // 12.27.13
vanāntaraṃ tato 'naiṣīd vātādhikajavo nṛpam / mohitendriyavṛttiṃ taṃ vyatītya daśayojanīm // 12.27.14
tatra tasmin sthite vāhe rājā diṅmoham etya saḥ / bhramañ śrānto dadarśaikam ārāt suvipulaṃ saraḥ // 12.27.15
mārutenābhimukhyena namitonnamitair muhuḥ / ita ehīti hastābhaiḥ saṃjñāṃ kurvad ivāmbujaiḥ // 12.27.16
tatra gatvā ca turagaṃ viparyāṇopavartitam / snātapītaṃ tarucchāyābaddhaṃ dattatṛṇotkaram // 12.27.17
kṛtvā svayaṃ kṛtasnānaḥ pītāmbur galitaśramaḥ / ramyeṣu tatpradeśeṣu dadau dṛṣṭim itas tataḥ // 12.27.18
ekatra cāśokataror adhastān munikanyakām / āmuktapuṣpābharaṇāṃ valkalāṃśukaśobhinīm // 12.27.19
mugdhabaddhajaṭājūṭasaviśeṣamanoramām / sakhīdvitīyām āścaryarūpāṃ rājā dadarśa saḥ // 12.27.20
acintayac ca puṣpeṣoḥ patitaḥ śaragocare / keyaṃ syāt sarasi snātuṃ sāvitrī kiṃ svid āgatā // 12.27.21
kiṃ harasyāṅkavibhraṣṭā gaurī bhūyaḥ śritā tapaḥ / ahany astaṃgatasyendoḥ kāntiḥ kiṃ vā dhṛtavratā // 12.27.22
tad etām upasṛtyeha śanair upalabhe varam / ity ālocya yayau tasyāḥ kanyāyāḥ so 'ntikaṃ nṛpaḥ // 12.27.23
sāpi dṛṣṭvā tam āyāntaṃ tadrūpākulitekṣaṇā / pūrvaprārabdhapuṣpasraksannahastā vyacintayat // 12.27.24
ko 'yam īdṛg araṇye 'smin siddho vidyādharo nu kim / batāsya rūpaṃ viśvasya kṛtārthīkaraṇaṃ dṛśoḥ // 12.27.25
evaṃ vitarkya paśyantī tiryak taṃ trapayā tataḥ / utthāya sorustambhāpi gantuṃ prāvartataiva sā // 12.27.26
athopetya sa rājā tām evaṃ nāgariko 'bravīt / āstāṃ prathamadṛṣṭasya darśanaikaphalārthinaḥ // 12.27.27
janasya dūrāyātasya sundari svāgatādikam / ko 'yaṃ nv āśramiṇāṃ dharmo yad etasmāt palāyyate // 12.27.28
ity ukte bhūbhujā tasyāḥ sakhī tadvad vicakṣaṇā / tatropaveśya nṛpateś cakārātithyasatkriyām // 12.27.29
atha sapraṇayaṃ rājā tāṃ sa papraccha sotsukaḥ / bhadre kaḥ puṇyavān vaṃśas tvatsakhyālaṃkṛto 'nayā // 12.27.30
kāni śrotrāmṛtasyandīny asyā nāmākṣarāṇi ca / kiṃ caivam anayā puṣpasukumāram idaṃ vapuḥ // 12.27.31
tāpasocitayā vṛttyā vijane 'smin kadarthyate / iti rājño vacaḥ śrutvā tatsakhī pratyuvāca sā // 12.27.32
eṣā maharṣeḥ kaṇvasya duhitā vardhitāśrame / menakāsaṃbhavā kanyā nāmnā cendīvaraprabhā // 12.27.33
ihāsmin sarasi snātum āgatānujñayā pituḥ / ito 'tra nātidūre 'sti tasyaitat pitur āśramaḥ // 12.27.34
ity uktaḥ sa tayā hṛṣṭo rājāruhya turaṅgamam / yācituṃ tāṃ sutāṃ tasya kaṇvarṣer āśramaṃ yayau // 12.27.35
viveśa ca vinītas taṃ bahiḥ sthāpitavāhanaḥ / jaṭāvalkalibhiḥ pūrṇaṃ pādapair iva tāpasaiḥ // 12.27.36
tanmadhye ca tam adrākṣīd ṛṣibhiḥ parivāritam / tejasāhlādanaṃ kaṇvamuniṃ candram iva grahaiḥ // 12.27.37
upetya pādayos taṃ ca vavande so 'pi taṃ muniḥ / kalpitātithyaviśrāntaṃ jñānī kṣiprād abhāṣata // 12.27.38
vatsa candravalokaitac chṛṇu yad vacmi te hitam / jānāsi yādṛk saṃsāre prāṇināṃ mṛtyuto bhayam // 12.27.39
tan niḥkāraṇam evaitān varākān haṃsi kiṃ mṛgān / śastraṃ hi bhītarakṣārthaṃ dhātrā kṣatrasya nirmitam // 12.27.40
tat prajā rakṣa dharmeṇa samun mūlaya kaṇṭakān / hastyaśvāstrādiyogyābhiś calalakṣmyādi sādhaya // 12.27.41
bhuṅkṣva rājyasukhaṃ dehi dhanaṃ dikṣu yaśaḥ kira / kṛtāntakrīḍitaṃ hiṃsraṃ mṛgayāvyasanaṃ tyaja // 12.27.42
hantur vadhyasya cānyasya yatra tulyā pramāditā / kiṃ tena bahvanarthena pāṇḍor vṛttaṃ na kiṃ śrutam // 12.27.43
etat kaṇvamuner vākyaṃ śrutvā samabhinandya ca / rājā candrāvalokas tam arthajñaḥ pratyabhāṣata // 12.27.44
anuśiṣṭo 'smi bhagavan kṛto me 'nugrahaḥ paraḥ / mṛgayāyā nivṛtto 'haṃ prāṇinaḥ santu nirbhayāḥ // 12.27.45
tac chrutvovāca sa munis tuṣṭo 'ham amunā tava / prāṇiṣv abhayadānena tad vṛṇīṣvepsitaṃ varam // 12.27.46
ity uktas tena muninā kālajñaḥ sa nṛpo 'bhyadhāt / tuṣṭo 'si cet sutāṃ dehi mahyam indīvaraprabhām // 12.27.47
ity arthitavate so 'smai rājñe snānagatāṃ muniḥ / apsaraḥsaṃbhavāṃ kanyāṃ tāṃ dadāv anurūpikām // 12.27.48
tataḥ kṛtavivāhas tāṃ munibhāryāprasādhitām / kṛtānuyātrām udbāṣpais tāpasair ā nijāśramāt // 12.27.49
indīvaraprabhāṃ bhāryām ādāyāruhya vājinam / candrāvalokas tarasā pratasthe sa tato nṛpaḥ // 12.27.50
gacchataś cāsya vitataṃ dṛṣṭvā taddinaceṣṭitam / raviḥ khinna ivāstādrim astake samupāviśat // 12.27.51
dadṛśe mṛganetrā ca kramād udriktamanmathā / dhvāntanīlapaṭacchannarūpā rātryabhisārikā // 12.27.52
tasmin kāle pathi prāpa sa rājāśvatthapādapam / sajjanāśayasusvacchavāpījalataṭasthitam // 12.27.53
śākhāpattraughasaṃchannaśādvalaśyāmalasthalam / dṛṣṭvā ca taṃ vasāmīha rātrim ity akarod dhṛdi // 12.27.54
tato 'vatīrya turagād dattvā tasmai tṛṇodakam / viśramya puline vāpyā upayuktāmbumārutaḥ // 12.27.55
muniputrikayā sārdhaṃ tayā tasya taros tale / priyayā puṣpaśayyāyāṃ saṃviveśa sa bhūpatiḥ // 12.27.56
tatkṣaṇaṃ ca samākramya timirāṃśukahāriṇā / sarāgam ānanaṃ prācyāś cucumbe śaśalakṣmaṇā // 12.27.57
virejuś candrakiraṇaiḥ samāśliṣya prasāritāḥ / vītamānāvakāśāś cāśeṣā vitamaso diśaḥ // 12.27.58
atrāntare latāgulmavivaraprasṛtaiḥ karaiḥ / aindavai ratnadīpābhais tarumūle vibhāsite // 12.27.59
so 'pi rājā siṣeve tām āśliṣyendīvaraprabhām / navasaṃgamasotkaṇṭhasarasaṃ suratotsavam // 12.27.60
visraṃsayāmāsa śanair nīvīṃ tasyās trapām iva / akhaṇḍayac ca daśanair mugdhabhāvam ivādharam // 12.27.61
racayāmāsa kucayor yauvanadvipakumbhayoḥ / karajakṣatasadratnanavanakṣatramālikām // 12.27.62
mukhaṃ kapolau nayane muhuḥ paricucumba ca / lāvaṇyāmṛtaniḥṣyandam āpibann iva sarvataḥ // 12.27.63
itthan nidhuvanakrīḍāsukhena sa tayā saha / nināya kāntayā tatra rājā kṣaṇam iva kṣapām // 12.27.64
prātaś ca muktaśayanaḥ sāṃdhyasyānantaraṃ vidheḥ / svasainyāvāptaye yātum unmukho 'bhūd vadhūsakhaḥ // 12.27.65
tāvac ca naktaṃ luptābjakhaṇḍaśobhaṃ niśāpatim / bhiyevāstādrikuharapralīnaṃ dhvastatejasam // 12.27.66
hantukāma iva krodhād ātāmratararociṣi / prasāritakarotkṣiptamaṇḍalāgre vivasvati // 12.27.67
akasmād ājagāmātra vidyutpiṅgaśiroruhaḥ / kajjalaśyāmalaḥ kālameghābho brahmarākṣasaḥ // 12.27.68
antramālākṛtottaṃsaḥ keśayajñopavītabhṛt / khādan naraśiromāṃsaṃ kapālena pibann asṛk // 12.27.69
so 'ṭṭahāsaṃ vimucyograṃ mukhenāgniṃ vaman krudhā / daṃṣṭrākarālo rājānaṃ bhartsayan nijagāda tam // 12.27.70
pāpa jvālāmukhaṃ nāma viddhi māṃ brahmarākṣasam / nivāsaś caiṣa me 'śvattho devair api na laṅghyate // 12.27.71
so 'yaṃ tvayā samākramya paribhuktaḥ striyā saha / rātricaryāgatasyādya tad bhuṅkṣvāvinayāt phalam // 12.27.72
eṣo 'haṃ te durācāra kāmopahatacetasaḥ / utpāṭya hṛdayaṃ bhokṣye pāsyāmy eva ca śoṇitam // 12.27.73
tac chrutvaiva tathā ghoraṃ tam avadhyam avekṣya ca / trastāṅganaḥ savinayaṃ bhayāt pratyabravīn nṛpaḥ // 12.27.74
ajānatāparāddhaṃ yan mayā te tat kṣamasva me / tavāham āśrame hy asminn atithiḥ śaraṇāśritaḥ // 12.27.75
dāsyāmi cepsitaṃ tubhyam ānīya puruṣaṃ paśum / yena te bhavitā tṛptis tat prasīda krudhaṃ tyaja // 12.27.76
iti rājño vacaḥ śrutvā śāntaḥ sa brahmarāksasaḥ / astu ko doṣa ity anto vicintyaivam abhāṣata // 12.27.77
yaḥ saptavarṣadeśyo 'pi mahāsattvo vivekavān / tvadarthe svecchayātmānaṃ dadyād brāhmaṇaputrakaḥ // 12.27.78
hanyamānaṃ ca yaṃ mātā hastayoḥ pādayoḥ pitā / avaṣṭabhyātisudṛḍhaṃ saṃniveśya mahītale // 12.27.79
tādṛśaṃ puruṣaṃ mahyam upahārīkaroṣi cet / svayaṃ khaḍgaprahāreṇa hatvā saptadināntare // 12.27.80
tat te kṣamiṣye nyakkāram anyathā tu mahīpate / sadyo vināśayiṣyāmi tvām ahaṃ saparicchadam // 12.27.81
śrutvaitat sa bhayād rājā pratipede tatheti tat / tirobabhūva ca brahmarākṣasaḥ so 'pi tat kṣaṇam // 12.27.82
atha candrāvaloko 'sau rājā sendīvaraprabhaḥ / hayārūḍhas tataḥ prāyāt sainyaṃ cinvan sudurmanāḥ // 12.27.83
aho ahaṃ mṛgayayā madanena ca mohitaḥ / gataḥ pāṇḍur ivākāṇḍe vināśaṃ bata bāliśaḥ // 12.27.84
prāpyate hy upahāro 'sya rākṣasas tādṛśaḥ kutaḥ / tan nijaṃ nagaraṃ tāvad yāmi paśyāmi bhāvi kim // 12.27.85
iti dhyāyan sa ca prāpa svasainyaṃ cinvad āgatam / tadyuktaś ca sadāraḥ svaṃ citrakūṭam agāt puram // 12.27.86
tatra tasyocitāṃ bhāryāprāptiṃ vīkṣya kṛtotsave / rāṣṭre 'ntargataduḥkhasya dinaśeṣo jagāma saḥ // 12.27.87
dvitīye 'hni rahaḥ sarvaṃ svavṛttāntaṃ śaśaṃsa saḥ / mantribhyas teṣu caikas taṃ mantrī sumatir abravīt // 12.27.88
viṣādo deva te mā bhūd upahāraṃ hi tādṛśam / āneṣyāmy aham anviṣya bahvāścaryā hi medinī // 12.27.89
evam āśvāsya rājānaṃ sa sauvarṇīm akārayat / mantrī saptābdadeśīyabālakapratimāṃ drutam // 12.27.90
ratnair alaṃkṛtāṃ tāṃ ca kṛtvā karṇirathārpitām / bhrāmayāmāsa nagaragrāmaghoṣeṣv itas tataḥ // 12.27.91
yaḥ saptavarṣadeśīyaḥ svecchayā vipraputrakaḥ / dadāti sarvasattvārtham ātmānaṃ brahmarakṣase // 12.27.92
upahārāya sattvastho mātāpitror anujñayā / hanyamānaś ca yas tābhyāṃ hastapāde pragṛhyate // 12.27.93
tasmai grāmaśatopetāṃ hemaratnamayīm imām / dadāti pratimāṃ rājā pitror upacikīrṣave // 12.27.94
iti ca bhrāmyamānāyās tasyāḥ pratikṛteḥ śiśoḥ / paṭahodghoṣaṇāṃ mantrī so 'gre 'jasram adāpayat // 12.27.95
tāvac chrutvā tad ekasminn agrahāre dvijārbhakaḥ / ko'pi saptābdadeśīyo 'py atidhīro 'dbhutākṛtiḥ // 12.27.96
pūrvābhyāsena bālye 'pi sadā parahite rataḥ / prajāpuṇyaparīpāka iva sākāratāṃ gataḥ // 12.27.97
uvācodghoṣakān etya yuṣmadarthe dadāmy aham / ātmānaṃ pitarau gatvā bodhayitvābhyupaimi ca // 12.27.98
ity ūcivāṃs tān muditān sa bālo 'numataś ca taiḥ / gatvā gṛhaṃ jagāda svau pitarau racitāñjaliḥ // 12.27.99
dadāmi sarvasattvārthaṃ deham etaṃ vinaśvaram / tan mām abhyanujānītaṃ hatāṃ cāpadam ātmanaḥ // 12.27.100
ātmapratikṛtiṃ hy etāṃ gṛhītvā vitarāmi vām / hemaratnamayīṃ rājñā dattāṃ grāmaśatānvitām // 12.27.101
evaṃ me yuṣmadānṛṇyaṃ parārthaś caiva sidhyati / yuvāṃ ca dhvastadāridryau bahūn putrān avāpsyathaḥ // 12.27.102
ity uktavantaṃ sahasā pitarau tau tam ūcatuḥ / kim etad bhāṣase putra vātena kṣubhito 'si kim // 12.27.103
kiṃ vā grahagṛhīto 'si pralapasy anyathā katham / ko hy arthair ghātayet putraṃ dehaṃ dadyāc ca kaḥ śiśuḥ // 12.27.104
etat pitror vacaḥ śrutvā bālaḥ puna uvāca saḥ / na buddhimohāj jalpāmi śṛṇutaṃ me 'rthavad vacaḥ // 12.27.105
avācyāśucisaṃpūrṇam utpattyaiva sugupsitam / duḥkhakṣetraṃ vināśy eva śarīram acirād idam // 12.27.106
tad etenātyasāreṇa sukṛtaṃ yad upārjyate / tad eva sāraṃ saṃsāre kṛtabuddhibhir ucyate // 12.27.107
sarvabhūtopakārāc ca kim anyat sukṛtaṃ param / tatrāpi pitror bhaktiś cet kiṃ dehād dṛśyate phalam // 12.27.108
ityādivākyaiḥ sa śiśuḥ śocantau dṛḍhaniścayaḥ / tāv aṅgīkārayāmāsa pitarau svamanīṣitam // 12.27.109
gatvā ca rājabhṛtyebhyaḥ pratimāṃ taṃ hiraṇmayīm / ānīya pradadau tābhyāṃ sagrāmaśataśāsanām // 12.27.110
tataḥ kṛtvāgrato rājabhṛtyāṃs tān eva sa drutam / pitṛbhyām anvitaḥ prāyāc citrakūṭaṃ nṛpāntikam // 12.27.111
tatra candrāvalokas taṃ vīkṣyākhaṇḍitatejasam / rakṣāratnam iva prāptaṃ bālaṃ rājā nananda saḥ // 12.27.112
āropya gajapṛṣṭaṃ ca racitasragvilepanam / nīnāya taṃ sapitṛkaṃ ketanaṃ brahmarakṣasaḥ // 12.27.113
tatra maṇḍalam ālikhya tasyāśvatthasya pārśvataḥ / vihitocitapūjena hute vahnau purodhasā // 12.27.114
āvirbabhūva muktāṭṭahāsaḥ so 'dhyayanaṃ paṭhan / ghūrṇan raktāsavakṣībo jṛmbhamāṇo muhuḥ śvasan // 12.27.115
jvalannetro diśaḥ kurvan dehacchāyāndhakāritāḥ / jvālāmukho mahāraudradarśano brahmarākṣasaḥ // 12.27.116
tataś candrāvalokas taṃ dṛṣṭvā prahvo 'bravīn nṛpaḥ / naropahāro bhagavann ānītaḥ sa mayā tava // 12.27.117
saptamo divasaś cādya pratijñātasya so 'sya te / tat prasīda gṛhāṇaitam upahāraṃ yathāvidhi // 12.27.118
iti rāñjārthito viprakumāraṃ brahmarākṣasaḥ / sa tam ālokayāmāsa jihvayā sṛkkiṇī lihan // 12.27.119
tat kṣaṇaṃ sa mahāsattvo bālo hṛṣyann acintayat / svadehadānenānena sukṛtaṃ yan mayārjitam // 12.27.120
tena mā bhūn mama svargo mokṣo vā nirupakriyaḥ / bhūyāt tu me parārthāya deho janmani janmani // 12.27.121
iti saṃkalpayaty eva tasminn āpūryata kṣaṇāt / vimānaiḥ surasaṃghānāṃ puṣpavṛṣṭimucāṃ nabhaḥ // 12.27.122
athāgre prāpitaṃ tasya bālaṃ taṃ brahmarakṣasaḥ / mātā jagrāha karayoḥ pitā caraṇayos tathā // 12.27.123
tato yāvat tam ākṛṣṭakhaḍgo rājā jighāṃsati / tāvaj jahāsa sa śiśus tathā sarve 'tra te yathā // 12.27.124
sabrahmarākṣasās tyaktvā svaṃ svaṃ karma savismayāḥ / racitāñjalayaḥ prahvās tanmukhaprekṣiṇo 'bhavan // 12.27.125
iti vyākhyāya vetālo vicitrasarasāṃ kathām / taṃ trivikramasenaṃ sa nijagāda nṛpaṃ punaḥ // 12.27.126
tad brūhi rājan ko hetur yat tena hasitaṃ tadā / bālenaitādṛśe 'py asmin prāṇāntasamaye 'py aho // 12.27.127
kautukaṃ ca mahan me 'tra tad etac cen na vakṣyasi / jānāno 'pi tato mūrdhā śatadhā te sphuṭiṣyati // 12.27.128
iti vetālataḥ śrutvā sa rājā pratyuvāca tam / śṛṇu yo 'bhūd abhiprāyo hāse tasya śiśos tadā // 12.27.129
yo nāma durbalo jantuḥ sa bhaye pratyupasthite / krandati prāṇahetoḥ svaṃ pitaraṃ mātaraṃ tathā // 12.27.130
tadvyapāye ca rājānam ārtatrāṇāya nirmitam / tadalābhe 'pi yady atra yathāsaṃbhavi daivatam // 12.27.131
tasya tv ekastham apy etat sarvaṃ saṃjātam anyathā / pitṛbhyāṃ hastapādaṃ hi ruddhaṃ tasyārthatṛṣṇayā // 12.27.132
rājā ca trātum ātmānaṃ svayaṃ taṃ hantum udyataḥ / daivataṃ tatra yad brahmarakṣas tat tasya bhakṣakam // 12.27.133
adhruvasyāntavirasasyādhivyādhikṣatasya ca / dehasyārthe vimūḍhānāṃ teṣām īdṛg viḍambanā // 12.27.134
brahmendraviṣṇurudrādyā yatrāvaśyaṃ vināśinaḥ / tatraiṣām īdṛśī kāpi śarīrasthairyavāsanā // 12.27.135
etat tan mohavaicitryaṃ dṛṣṭvā matvā ca vāñchitam / siddham āścaryaharṣābhyāṃ sa jahāsa dvijārbhakaḥ // 12.27.136
ity uktvā viratasya tasya nṛpater aṃsāt sa bhūyo 'pi tad vetālo jhagiti svakaṃ padam agād antarhito māyayā / rājā so 'py avikalpam eva punar apy anvag yayau taṃ javād akṣobhyaṃ hṛdayaṃ bateha mahatām ambhonidhīnām iva // 12.27.137
atha gatvā punaḥ prāpya śiṃśapātas tato 'grahīt / sa trivikramaseno 'ṃse vetālaṃ taṃ narādhipaḥ // 12.28.1
āgacchantaṃ ca taṃ bhūyaḥ sa vetālo 'bravīn nṛpam / rājann udgāḍhakandarpāṃ śṛṇv ekāṃ vacmi te kathām // 12.28.2
asti śakrapurīvānyā dhātrā sukṛtināṃ kṛte / divaś cyutānāṃ vihitā viśālākhyā purī bhuvi // 12.28.3
tasyāṃ babhūva nṛpatiḥ padmanābha iti śrutaḥ / saccakranandakaḥ srīmān ākrāntabalirājakaḥ // 12.28.4
tasmin pṛthvīpatau tasyāṃ nagaryāṃ sumahāvaṇik / arthadattābhidhāno 'bhūd dhanair vijitavittapaḥ // 12.28.5
tasyaikā ca sutānaṅgamañjarīty udapadyata / svaḥsundarīpratikṛtir bhuvi dhātreva darśitā // 12.28.6
dattā ca tena vaṇijā vaṇigvarasutāya sā / maṇivarmābhidhānāya tāmraliptīnivāsine // 12.28.7
ekāpatyatayā cātivatsalaḥ sa na tāṃ vaṇik / bhartṛyuktāṃ sutāṃ gehāt tatyājānaṅgamañjarīm // 12.28.8
tasyāś cānaṅgamañjaryāḥ patir dveṣyo babhūva saḥ / maṇivarmā sarogasya kaṭutiktam ivauṣadham // 12.28.9
patyus tu sāsya sumukhī jīvitād apy abhūt priyā / dhanarddhiḥ kṛpaṇasyeva kṛcchrāt sucirasaṃcitā // 12.28.10
ekadā cāntikaṃ pitros tāmraliptīṃ nijaṃ gṛham / utkaṇṭhādinimittena maṇivarmā jagāma saḥ // 12.28.11
tato dineṣu yāteṣu tīkṣṇasūryāṃśusāyakaiḥ / proṣitānāṃ niruddhādhvā gharmakāla ihābhyagāt // 12.28.12
vasantavirahād uṣṇā niḥśvāsāḥ kakubhām iva / mallikāpāṭalāmodamedurā maruto vavuḥ // 12.28.13
utpetuḥ pavanoddhūtā gagane reṇurājayaḥ / dūtyo ghanāgamāyeva prahitās taptayā bhuvā // 12.28.14
ākāṅkṣitatarucchāyāḥ kaṭhorātapatāpitāḥ / pathikā iva yānti sma cireṇa divasā api // 12.28.15
candrāṃśupāṇḍurucayo gāḍhāśleṣasukhapradam / vinā hemantam agamann atidurbalatāṃ niśāḥ // 12.28.16
tatkālaṃ candanālepadhavalā sā vaṇiksutā / saṃvītatanukauśeyaśobhitānaṅgamañjarī // 12.28.17
dadarśa svagṛhottuṅgavātāyanagataikadā / āptasakhyā yutā bhavyaṃ yuvānaṃ vipraputrakam // 12.28.18
saṃcarantaṃ ratiprāptyai navotpannam iva smaram / kamalākaranāmānaṃ putraṃ rājapurodhasaḥ // 12.28.19
so 'pīndor iva mūrtiṃ tāṃ kāntāṃ dṛṣṭvopari sthitām / kumudākaratāṃ bheje sānandaḥ kamalākaraḥ // 12.28.20
tayor abhūd amūlyaṃ tan manaḥsaṃvananaṃ tadā / smaragurvājñayā yūnor anyonyasyāvalokanam // 12.28.21
unmūlitahriyau tau ca dūravikṣiptacetasā / rajobhibhūtau jahrāte manmathāvegavātyayā // 12.28.22
dṛṣṭvā ca madanāviṣṭaḥ sakhyā sa kamalākaraḥ / sahasthitena nīto 'bhūt kathaṃcid bhavanaṃ nijam // 12.28.23
sāpi taṃ nāmato 'nviṣya vivaśānaṅgamañjarī / tayā svayā samaṃ sakhyā prāviśad vāsakaṃ śanaiḥ // 12.28.24
tatra saṃcintayantī ca kāntaṃ kāmajvarāturā / nāpaśyan nāśṛṇot kiṃcil luṭhantī śayanīyake // 12.28.25
gateṣv ahaḥsu dvitreṣu satrapā sabhayā ca sā / asahā virahonmādaṃ visoḍhuṃ kṛśapāṇḍurā // 12.28.26
duṣprāpapriyasaṃyoganirāsthā naktam ekadā / gavākṣapreritakareṇākṛṣṭeva himāṃśunā // 12.28.27
supte parijane svairaṃ nirgatya maraṇonmukhī / jagāma svagṛhodyānavāpīṃ tarulatāvṛtām // 12.28.28
tatra pitrā kṛtodārapratiṣṭhāṃ kuladevatām / upetya caṇḍikāṃ devīṃ natvā stutvā vyajijñapat // 12.28.29
asmiñ janmani ced bhartā na mayā kamalākaraḥ / prāptas tad devi bhūyān me so 'nyasminn api janmani // 12.28.30
ity uktvā puratas tasyā devyāḥ sāśokapādape / pāśaṃ viracayāmāsa svottarīyeṇa rāgiṇī // 12.28.31
tāvad āptā sakhī tasyāḥ sā prabudhyātra vāsake / tām adṛṣṭvā tad udyānaṃ daivād āgād vicinvatī // 12.28.32
tatra dṛṣṭvā ca tāṃ pāśam arpayantīṃ tathā gale / mā mety uktvā pradhāvyaiva pāśaṃ tasyās tam acchinat // 12.28.33
sāpi tāṃ vīkṣya saṃprāptāṃ kṛttapāśāṃ nijāṃ sakhīm / anaṅgamañjarī bhūmau papātādhikaduḥkhitā // 12.28.34
āśvāsitā svasakhyā ca tayā pṛṣṭā ca sā kṣaṇāt / duḥkhahetuṃ samākhyāya puna enām abhāṣata // 12.28.35
sakhi mālatike tan me durlabhe priyasaṃgame / gurvādiparatantrāyā na sukhaṃ maraṇāt param // 12.28.36
iti bruvāṇaivānaṅgaśarāgnijvalitā bhṛśam / sānaṅgamañjarī mohaṃ yayau nairāśyaniḥsahā // 12.28.37
kaṣṭaṃ smarājñā durlaṅghyā yayā nītā daśām imām / anyāvinītavanitāhāsinīyaṃ sakhī mama // 12.28.38
ityādivilapantī ca tāṃ sā mālatikā sakhī / śanair āśvāsayāmāsa śītāmbupavanādibhiḥ // 12.28.39
tāpopaśāntaye cāsyāś cakāra nalinīdalaiḥ / śayyāṃ dadau ca hṛdaye hāraṃ tuhinaśītalam // 12.28.40
tataḥ sāśrur uvācaitāṃ sakhīṃ sānaṅgamañjarī / sakhi hārādibhir nāyaṃ dāho 'nto mama śāmyati // 12.28.41
yena praśāmyati punaḥ svabuddhyaiva vidhatsva tat / māṃ saṃyojaya kāntena jīvitaṃ me yadīcchasi // 12.28.42
evam uktavatīṃ tāṃ sā snehān mālatikābravīt / sakhi bhūyiṣṭayātādya rātriḥ prātar ahaṃ punaḥ // 12.28.43
ihaiva kṛtasaṃketam āneṣyāmi priyaṃ tava / tad ālambya dhṛtiṃ tāvan nijaṃ praviśa mandiram // 12.28.44
ityuktavatyai saṃtuṣya tasyai sānaṅgamañjarī / hāraṃ svakaṇṭhād ākṛṣya pradadau pāritoṣikam // 12.28.45
gacchādhunaiva svagṛhaṃ prātaḥ siddhyai tato vraja / iti caitāṃ sakhīṃ preṣya sā viveśa svavāsakam // 12.28.46
prātaś ca sā mālatikā kenāpy anupalakṣitā / tatsakhī tasya kamalākarasya bhavanaṃ yayau // 12.28.47
cinvatī tatra codyāne tarumūle dadarśa tam / candanārdrāmburuhiṇīpattraśayyāvivartinam // 12.28.48
rahasyadhāriṇaikena kadalīdalamārutaiḥ / āśvāsyamānaṃ suhṛdā dahyamānaṃ smarāgninā // 12.28.49
tasyā vineyam asya syāt kāmāvasthedṛśīti sā / vicintya tasthau pracchannā jñātuṃ tatra viniścayam // 12.28.50
tāvac ca suhṛdā tena sa ūce kamalākaraḥ / kṣaṇam ekam ihodyāne dattvā dṛṣṭiṃ manorame // 12.28.51
vinodaya mano mitra mātra viklavatām agāḥ / tac chrutvā taṃ svasuhṛdaṃ vipraputro jagāda saḥ // 12.28.52
yan mamānaṅgamañjaryā vaṇikputryā tayā hṛtam / vinodayāmi tad idaṃ kutaḥ śūnyāśayo manaḥ // 12.28.53
smareṇa śūnyahṛdayo bāṇatūṇīkṛto hy aham / tat prāpsyāmi manaścaurīṃ tāṃ yathā kuru me tathā // 12.28.54
ity ukte vipraputreṇa tenātmānaṃ pradarśya sā / hṛṣṭā mālatikābhyetya tam uvācāstasaṃśayā // 12.28.55
tavāsmy anaṅgamañjaryā subhaga prahitāntikam / saṃdeśaṃ cāham evaiṣā vispaṣṭārthaṃ bravīmi te // 12.28.56
eṣa kaḥ śiṣṭadharmo yat praviśya hṛdayaṃ haṭhāt / mano muṣitvā mugdhāyā gamyate sthagitātmanā // 12.28.57
citraṃ ca yad vāmadṛśā tubhyam eva tayādhunā / manoharāya deho 'pi dātuṃ prāṇaiḥ saheṣyate // 12.28.58
niḥśvāsān sā hi saṃtaptān vimuñcati divāniśam / jvalato hṛdi kandarpavahner dhūmodgamān iva // 12.28.59
saṃpatanti muhuś cāsyāḥ sāñjanā bāṣpabindavaḥ / vadanāmbhojasaugandhyalubdhā madhukarā iva // 12.28.60
tad yadīcchasi tad vacmi śivaṃ vām ubhayor aham / ity ukto mālatikayā so 'bravīt kamalākaraḥ // 12.28.61
bhadre bhayaṃ karoty eṣā vāk tavāśvāsayaty api / vadantī vidhurāvasthāṃ baddhabhāvāṃ ca me priyām // 12.28.62
tad ekā gatir atra tvaṃ yathā vetsi tathā kuru / ityuktavākye kamalākare mālatikābravīt // 12.28.63
anaṅgamañjarīm adya guptaṃ tāṃ prāpayāmy aham / naktaṃ svabhavanodyānaṃ tvaṃ tiṣṭhes tatra bāhyataḥ // 12.28.64
tataḥ praveśayiṣyāmi tvām atrāntaḥ svayuktitaḥ / evaṃ yatheṣṭo yuvayor bhaviṣyati samāgamaḥ // 12.28.65
ity uktvānandya taṃ vipraputraṃ mālatikā tataḥ / gatvā kṛtārthā sānaṅgamañjarīm apy anandayat // 12.28.66
athāhnā saha yāte 'rke kvāpi saṃdhyānurāgiṇi / aindryā diśendutilakenānane suprasādhite // 12.28.67
tyaktapadmākarā prāptā śrīr mayetīva harṣataḥ / hasaty uphullavadane viśade kumudākare // 12.28.68
kṛtaprasādhanaḥ sotkaḥ svairaṃ sa kamalākaraḥ / kāmī kāntāgṛhodyānadvārabāhyam upāgamat // 12.28.69
tāvac ca sā mālatikā tāṃ yuktyānaṅgamañjarīm / ānināya tad udyānaṃ kṛcchrād gamitavāsarām // 12.28.70
upaveśya ca tāṃ madhye gulmake cūtaśākhinām / prāveśayat taṃ nirgatya tatraiva kamalākaram // 12.28.71
sa ca praviśya pattraughaghanapādapamadhyagām / tām adhvaga iva chāyāṃ dadarśānaṅgamañjarīm // 12.28.72
upaiti yāvac ca sa tāṃ tāvad dṛṣṭvā pradhāvya sā / kāmavegahṛtavrīḍā kaṇṭhe taṃ sahasāgrahīt // 12.28.73
kva yāsi labdho 'si mamety ālapantī ca tat kṣaṇam / sātiharṣabharastabdhaniḥśvāsā pañcatām agāt // 12.28.74
papāta ca mahīpṛṣṭhe vātarugṇā lateva sā / vicitro bata kāmasya vipākaviṣamaḥ kramaḥ // 12.28.75
tad dṛṣṭvāśanipātograṃ sadyaḥ sa kamalākaraḥ / hā hā kim etad ity uktvā mūrcchito nyapatad bhuvi // 12.28.76
labdhasaṃjñaḥ kṣaṇenātha tām aṅkāropitāṃ priyām / āliṅgan paricumbaṃś ca tat tac ca vilapan bahu // 12.28.77
tathā dukhātibhāreṇa sa prasahya nipīḍitaḥ / yathā tasya ṭasatkṛtya kṣaṇād dhṛdayam asphuṭat // 12.28.78
atha tau mālatikayā śocyamānāv ubhāv api / dṛṣṭvā prāptakṣayau śokād iva kṣīṇābhavat kṣapā // 12.28.79
prāta udyānapālebhyo jñātvā bandhujanas tayoḥ / tatrāyayau trapāścaryaduḥkhamohākulīkṛtaḥ // 12.28.80
āsīt kartavyatāmūḍhaś ciraṃ khedād avāṅmukhaḥ / kaṣṭāḥ kulakhalīkārahetavo bata kustriyaḥ // 12.28.81
tāvac ca tāmraliptītaḥ sa tasyāḥ patir āgamat / sotkaṇṭho 'naṅgamañjaryā maṇivarmā pitur gṛhāt // 12.28.82
sa śvāśuraṃ gṛhaṃ prāpya yathātattvam avetya tat / bāṣpāndhalocano dhyāyaṃs tad evodyānam āyayau // 12.28.83
tatra bhāryāṃ gatāsuṃ tāṃ dṛṣṭvānyasahitām api / śokāgnijvalito rāgī sadyaḥ so 'pi jahāv asūn // 12.28.84
tataḥ krandati tatrasthe jane kolāhalākulāḥ / āyayur jñātavṛttāntāḥ paurāḥ sarve 'tra vismitāḥ // 12.28.85
athātrānaṅgamañjaryāḥ pitrā pūrvāvatāritā / devī saṃnihitā caṇḍī vijñaptābhūn nijair gaṇaiḥ // 12.28.86
tvadākārapratiṣṭhākṛd arthadattaḥ sadaiṣa te / bhakto vaṇik tad asyāsmin duḥkhe devi dayāṃ kuru // 12.28.87
etad gaṇebhyaḥ śrutvā sā śaraṇyā śaṅkarapriyā / śāntānaṅgās trayo 'py ete jīvantv iti samādiśat // 12.28.88
atha sarve 'pi te suptapratibuddhā iva kṣaṇāt / tatprasādāt samuttasthur jīvanto vītamanmathāḥ // 12.28.89
tato dṛṣṭvā tad āścaryaṃ sānande sakale jane / lajjānatamukhaḥ prāyāt svagṛhaṃ kamalākaraḥ // 12.28.90
arthadatto 'pi tāṃ hrītām ādāyānaṅgamañjarīm / sutāṃ svabhartṛsahitāṃ yayau baddhotsavo gṛhān // 12.28.91
iti kathayitvā tasyāṃ rātrau mārge kathāṃ sa vetālaḥ / nijagāda taṃ trivikramasenaṃ kṣoṇīpatiṃ bhūyaḥ // 12.28.92
rājan kasya vadaiteṣv adhiko moho 'nurāgamūḍheṣu / so 'tra ca pūrvoktas te śāpo jānan na ced vadasi // 12.28.93
ity etad vetālāc chrutvā sa pratyuvāca taṃ nṛpatiḥ / eteṣu rāgamūḍhaḥ pratibhāti mamādhikaḥ sa maṇivarmā // 12.28.94
itarau hi tāv ubhāv api kālakramapakvamanmathāvasthau / anyonasānurāgau yadi jīvitam ujjhataḥ sma tad bhavatu // 12.28.95
maṇivarmā tv atimūḍho yo bhāryām anyapuruṣasaktamṛtām / dṛṣṭvaiva kopakāle pratyuta raktaḥ śucāmucat prāṇān // 12.28.96
iti gaditavataḥ sa tasya rājño bata vetālapatiḥ punar jagāma / nijam eva padaṃ tad aṃsapīṭhād atha rājāpi tam anvagāt sa bhūyaḥ // 12.28.97
tato rājā punar gatvā vetālaṃ śiṃśapāgrataḥ / sa trivikramasenas taṃ prāpyāṃsāropitaṃ vyadhāt // 12.29.1
āyāntaṃ taṃ ca rājānaṃ sa vetālo 'bravīt pathi / rājan sādhuḥ susattvas tvaṃ tad apūrvāṃ kathāṃ śṛṇu // 12.29.2
babhūva pūrvaṃ kusumapurākhyanagareśvaraḥ / pṛthvītale 'smin dharaṇīvarāho nāma bhūpatiḥ // 12.29.3
tasya brāhmaṇabhūyiṣṭhe rāṣṭre brahmasthalābhidhaḥ / agrahāro 'bhavat tatra viṣṇusvāmīty abhūd dvijaḥ // 12.29.4
tasyānurūpā bhāryābhūd yathā svāhā havir bhujaḥ / tasyāṃ ca tasya catvāraḥ kramād utpedire sutāḥ // 12.29.5
adhītavedeṣūtkrāntaśaiśaveṣu ca teṣu saḥ / viṣṇusvāmī divaṃ prāyād bhāryayānugatas tayā // 12.29.6
tatas te tatra tatputrāḥ sarve 'py ānāyya duḥsthitāḥ / gotrajair hṛtasarvasvā mantrayāṃcakrire mithaḥ // 12.29.7
nāstīha gatir asmākaṃ tad vrajāmo vayaṃ na kim / ito mātāmahagṛhaṃ grāmaṃ yañjasthalābhidham // 12.29.8
etad eva viniścitya prasthitā bhaikṣyabhojanāḥ / mātāmahagṛhaṃ prāpus te 'tha tad bahubhir dinaiḥ // 12.29.9
tatra mātāmahābhāvān mātulair dattasaṃśrayāḥ / bhuñjānās tadgṛhe tasthuḥ svādhyāyābhyāsatatparāḥ // 12.29.10
kālakramāc ca teṣāṃ te mātulānām akiṃcanāḥ / avajñāpātratāṃ jagmur bhojanācchādanādiṣu // 12.29.11
tataḥ svajanasaṃsphūrjadavamānahatātmanām / teṣāṃ rahaḥ sacintānāṃ jyeṣṭho bhrātābravīd idam // 12.29.12
bho bhrātaraḥ kiṃ kriyate sarvam āceṣṭate vidhiḥ / na śakyaṃ puruṣasyeha kvacit kiṃcit kadācana // 12.29.13
ahaṃ hy udvegato bhrāmyan prāpto 'dya pitṛkānane / vipannasthitam adrākṣaṃ trastāṅgaṃ puruṣaṃ bhuvi // 12.29.14
acintayaṃ ca dṛṣṭvā tam ahaṃ tāṃ spṛhayan gatim / dhanyo 'yam evaṃ viśrānto duḥkhabhāraṃ vimucya yaḥ // 12.29.15
iti saṃcintya tat kālaṃ kṛtvā maraṇaniścayam / vṛkṣāgrasaṅginā pāśenātmānam udalambayam // 12.29.16
yāvac ca me visaṃjñasya tadā niryānti nāsavaḥ / tāvat truṭitapāśo 'tra patito 'smi mahītale // 12.29.17
labdhasaṃjñaś ca kenāpi puṃsā kṣiprāt kṛpālunā / āśvāsyamānam ātmānam apaśyaṃ paṭamārutaiḥ // 12.29.18
sakhe kathaya vidvān apy evaṃ kaṃ prati khidyase / sukhaṃ hi sukṛtād duḥkhaṃ duḥkṛtād eti nānyataḥ // 12.29.19
duḥkhād yadi tavodvegaḥ sukṛtaṃ tat samācara / kathaṃ tu nārakaṃ duḥkham ātmatyāgena vāñchasi // 12.29.20
ity uktvā māṃ samāśvāsya sa ca kvāpi gataḥ pumān / ahaṃ cehāgatas tyaktvā tādṛśaṃ maraṇodyamam // 12.29.21
tad evaṃ necchati vidhau na martum api labhyate / idānīṃ ca tanuṃ tīrthe tapasā dāhayāmy aham // 12.29.22
yena nirdhanatāduḥkhabhāgī na syām ahaṃ punaḥ / ity uktavantaṃ jyeṣṭhaṃ taṃ kaniṣṭhā bhrātaro 'bruvan // 12.29.23
arthair vinā kathaṃ prājño 'py ārya duḥkena bādhyase / kiṃ na vetsi yad arthānāṃ śaradabhracalā gatiḥ // 12.29.24
āhṛtya rakṣyamāṇāpi yatnenāntavirāgiṇī / asanmaitrī ca veśyā ca śrīś ca kasya kadā sthirā // 12.29.25
tad udyogena sa guṇaḥ ko 'py upārjyo manasvinā / ānīyante haṭād baddhvā yenārthahariṇā muhuḥ // 12.29.26
ity ukto bhrātṛbhir dhairyaṃ kṣaṇāj jyeṣṭho 'valambya saḥ / uvāca ko guṇas tādṛgarjanīyo bhaved iti // 12.29.27
tato vicitya sarve te vadanti sma parasparam / vicintya pṛthvīṃ vijñānaṃ kiṃcic chikṣāmahe vayam // 12.29.28
niścityaitac ca saṃketasthānam uktvā samāgame / ekaikaśas te catvāraś catasraḥ prayayur diśaḥ // 12.29.29
yāti kāle ca militās te saṃketaniketane / kiṃ kena śikṣitam iti bhrātaro 'nyonyam abruvan // 12.29.30
athātraiko 'bravīd īdṛg vijñānaṃ śikṣitaṃ mayā / yenāsthiśakalaṃ prāpya prāṇino yasya kasyacit // 12.29.31
utpādayāmy ahaṃ tasmin māṃsaṃ taducitaṃ kṣaṇāt / etat tasya vacaḥ śrutvā dvitīyas teṣv abhāṣata // 12.29.32
ahaṃ tatraiva saṃjātamāṃse 'sthiśakale kila / jāne janayituṃ lomatvacaṃ tatprāṇisaṃbhavi // 12.29.33
tatas tṛtīyo 'py avadaj jāne tatraiva cāsmy aham / tatprānyavayavān sraṣṭuṃ jātatvaṅmāṃsalomani // 12.29.34
caturthaś ca tato 'vādīd utpannāvayavākṛtim / tam eva prāṇinaṃ prānair yuktaṃ kartum avaimy aham // 12.29.35
evam uktvā mithaḥ svasvavijñānaprathanāya te / catvāro 'py asthikhaṇḍāya prayayur bhrātaro 'ṭavīm // 12.29.36
tatra siṃhasya te prāpur asthikhaṇḍaṃ vidher vaśāt / avijñātaviśeṣāś ca gṛhnanti sma tathaiva tat // 12.29.37
ekaś ca tat samucitais tato māṃsair ayojayat / dvitīyo 'janayat tasya tadvat tvaglomasaṃhatīḥ // 12.29.38
tṛtīyaś cākhilair aṅgais tadyogyais tad apūrayat / caturthaś ca dadau tasya siṃhībhūtasya jīvitam // 12.29.39
udatiṣṭhad athoddhūtasaṭābhāro 'tibhairavaḥ / sa daṃṣṭrāsaṃkaṭamukhaḥ siṃhaḥ kharanakhāṅkuśaḥ // 12.29.40
dhāvitvā ca svanirmātṝṃs tān eva caturo 'pi saḥ / avadhīt kesarī tṛpto viveśa ca vanaṃ tataḥ // 12.29.41
evaṃ te siṃhanirmāṇadoṣān naṣṭā dvijātayaḥ / duṣṭaṃ hi jantum utthāpya kasyātmani sukhaṃ bhavet // 12.29.42
itthaṃ copārjito yatnād guṇo 'pi vidhure vidhau / saṃpattaye na na paraṃ jāyate tu vipattaye // 12.29.43
mūle hy avikṛte daive sikte prajñānavāriṇā / nayālavālaḥ phalati prāyaḥ pauruṣapādapaḥ // 12.29.44
iti tasyāṃ niśi mārge vetālenāṃsataḥ kathāṃ tena / ākhyāya sa trivikramaseno rājā punar jagade // 12.29.45
rājaṃs teṣv aparādhyati caturṣu kas tatra siṃhanirmāṇe / yan nyavadhīt tatkḷpto vada samayaḥ so 'tra pūrvas te // 12.29.46
iti vetālāc chrutvā rājā so 'cintayad vimaunasya / icchati gantum ayaṃ me yātv āneṣyāmy amuṃ bhūyaḥ // 12.29.47
iti hṛdi niścitya sa taṃ mahīpatiḥ pratyuvāca vetālam / yas tasya jīvadāyī siṃhasya sa pāpabhāk teṣu // 12.29.48
prāṇiviśeṣam abuddhvā māṃsatvaglomagātranirmāṇam / yuktibalāt tu kṛtaṃ yais teṣāṃ doṣo 'sti nājñānāt // 12.29.49
yena tu siṃhākāraṃ dṛṣṭvā vidyāprakāśanotkena / prāṇās tasya vitīrṇās tena kṛtā brahmahatyās tāḥ // 12.29.50
etat sa rājño vacanaṃ niśamya svadhāma vetālavaro jagāma / tasyāṃsatas tat puna eva māyī rājāpi taṃ so 'nusasāra bhūyaḥ // 12.29.51
tato gatvā punaḥ prāpa śiṃśapāpādapāt tataḥ / sa trivikramasenas taṃ vetālaṃ rājasattamaḥ // 12.30.1
skandhe kṛtvā ca taṃ maunī darśitānekavaikṛtam / yāvat pratiṣṭhate tāvat sa vetālas tam abravīt // 12.30.2
rājann akārye 'py etasmin durvāro 'yaṃ grahas tava / tat te śramavinodāya kathayāmi kathāṃ śṛṇu // 12.30.3
āsīt kaliṅgaviṣaye nāmnā śobhāvatī purī / divīva śakranagarī vasatiḥ śubhakarmaṇām // 12.30.4
yāṃ pradyumna ivaiśvaryavīryātiśayaviśrutaḥ / pradyumnanāmā nṛpatiḥ śaśāsorjitaśāsanaḥ // 12.30.5
guṇāpakarṣaś cāpeṣu murajeṣu karāhatiḥ / yugeṣv aśrūyata kalir yasyāṃ prajñāsu tīkṣṇatā // 12.30.6
ekadeśe puras tasyā nṛpeṇa pratipāditaḥ / yajñasthalābhidhāno 'bhūd agrahāro bahudvijaḥ // 12.30.7
tatrāsīd yajñasomākhyo brāhmaṇo vedapāragaḥ / mahādhano 'gnihotrī ca pūjitātithidevataḥ // 12.30.8
tasya vyatīte tāruṇye manorathaśataiḥ sutaḥ / bhāryāyām anurūpāyām eka evodapadyata // 12.30.9
vavṛdhe ca pituḥ so 'sya gṛhe bālaḥ sulakṣaṇaḥ / kṛtābhidhāno vidhivad devasoma iti dvijaiḥ // 12.30.10
prāptaṣoḍaśavarṣaś ca sa vidyāvinayādibhiḥ / āvarjitajano 'kasmāj jvareṇa prāpa pañcatām // 12.30.11
tataḥ parāsuṃ snehāt tam āśliṣya saha bhāryayā / yajñasenaḥ pitā śocan na dāhāya jahau ciram // 12.30.12
brahman saṃsāragandharvanagarasya na vetsi kim / parāvarajño 'pi gatiṃ vāribudbudabhaṅgurām // 12.30.13
ye sainyaiḥ pūritadharā harmyapṛṣṭheṣu hāriṣu / lasatsaṃgītanādeṣu ratnaparyaṅkavartinaḥ // 12.30.14
śrīkhaṇḍadravaliptāṅgā varastrīparivāritāḥ / vyalasann amaraṃmanyā bhūloke 'smin narādhipāḥ // 12.30.15
te 'py ekakāḥ śmaśāneṣu rudatpretānuyāyiṣu / citādhiśayino yatra jagdhāḥ kravyātkṛśānubhiḥ // 12.30.16
śivābhir valitopāntāḥ kālena kavalīkṛtāḥ / na roddhuṃ śakitāḥ kaiścit tatrānyeṣāṃ kathaiva kā // 12.30.17
tad etaṃ pretam āśliṣya vidvan vada karoṣi kim / ityādy abodhayan vṛddhā militās taṃ dvijaṃ tataḥ // 12.30.18
tatas tena kathaṃcit taṃ muktam āropya tatsutam / śibikāyāṃ gataprāṇaṃ kṛtapretaprasādhanam // 12.30.19
bāndhavā vaiśasodaśrumiladbandhujanānvitāḥ / śmaśānaṃ prāpayāmāsuḥ kolāhalasamākulāḥ // 12.30.20
atrāntare ca tatrāsīc chmaśāne ko'pi tāpasaḥ / vṛddhaḥ pāśupato yogī maṭhikāyāṃ kṛtasthitiḥ // 12.30.21
vayasā tapasā cātibhūyasā sukṛśāṃ tanum / bibhrāṇo bhaṅgabhītyeva sirābhiḥ pariveṣṭitam // 12.30.22
nāmnā vāmaśivo bhasmapāṇḍuromāvṛtākṛtiḥ / vidyutpiṅgajaṭājūṭo maheśvara ivāparaḥ // 12.30.23
sa tāpaso 'tra tat kālaṃ dattopālambhakheditam / mūrkhaṃ śaṭhaṃ dhyānayogādyavaliptam ahaṃkṛtam // 12.30.24
bhikṣāphalavratadharaṃ śiṣyam antikavāsinam / jagāda dūrāc chrutvā taṃ janakolāhalaṃ bahiḥ // 12.30.25
uttiṣṭha gatvātra bahir vijñāyāgaccha satvaram / kuto 'trāśrutapūrvo 'yaṃ śmaśāne tumulāravaḥ // 12.30.26
ity ukte guruṇā tena sa śiṣyaḥ pratyuvāca tam / nāhaṃ yāmi svayaṃ yāhi bhikṣāvelā hy apaiti me // 12.30.27
tac chrutvovāca sa gurur dhiṅ mūrkhodaratatpara / ahno 'rdhaprahare yāte bhikṣāvelātra kā tava // 12.30.28
śrutvaivaitat sa taṃ kruddhaḥ kuśiṣyaḥ prāha tāpasam / dhig jarājīrṇa nāhaṃ te śiṣyo na tvaṃ gurur mama // 12.30.29
aham anyatra yāsyāmi vaha pātrīm imāṃ svayam / ity uktvotthāya sa prāyāt tyaktvāgre daṇḍakuṇḍikām // 12.30.30
vihasann atha nirgatya maṭhikāyāḥ sa tāpasaḥ / tatrāgād yatra dāhārtham ānītaḥ sa dvijārbhakaḥ // 12.30.31
dṛṣṭvā ca taṃ janatayā śocyamānāgryayauvanam / yogī praveṣṭuṃ taddehaṃ matiṃ cakre jarārditaḥ // 12.30.32
gatvā ca drutam ekānte muktakaṇṭhaṃ prarudya ca / nanarta sa tataḥ kṣipram aṅgahārair yathocitaiḥ // 12.30.33
tato viveśa yogāt tad dvijaputrakalevaram / kṣaṇāt sa svatanuṃ tyaktvā tapasvī yauvanecchayā // 12.30.34
tat kṣaṇaṃ racitāyāṃ ca citāyāṃ sahasaiva saḥ / labdhajīvo dvijayuvā prottasthau kṛtajṛmbhikaḥ // 12.30.35
tad dṛṣṭvā bandhuvargasya diṣṭyā jīvati jīvati / ity udbabhūva nādo 'tra nikhilasya janasya ca // 12.30.36
athāmokṣyan vrataṃ sarvān mṛṣā yogesvaraḥ sa tān / vipraputraśarīrāntaḥpraviṣṭas tāpaso 'bravīt // 12.30.37
lokāntaragatasyādya mahāpāśupatavratam / grāhyaṃ sākṣān mamābhāṣya dattaṃ śarveṇa jīvitam // 12.30.38
adhunaiva ca dhāryaṃ tad gatvaikānte vrataṃ mayā / jīvitaṃ me 'nyathā nāsti tad yūyaṃ yāta yāmy aham // 12.30.39
iti sarvān sa tatrasthān saṃbodhya dṛḍhaniścayaḥ / svagṛhān preṣayāmāsa harṣaśokākulān vratī // 12.30.40
svayaṃ ca gatvā śvabhre tat kṣiptvā pūrvakalevaram / āttavrato mahāyogī yuvībhūto 'nyato yayau // 12.30.41
iti vyākhyāya vetālaḥ kathāṃ niśi tadā pathi / taṃ trivikramasenaṃ sa rājānaṃ punar abravīt // 12.30.42
rājan brūhi sa yogīndraḥ kasmāt parapure vasan / praruroda nanartātha kautukaṃ mahad atra me // 12.30.43
iti vetālataḥ śrutvā śāpaśaṅkī sa bhūpatiḥ / vimucya maunam evaṃ tam avādīd dhīmatāṃ varaḥ // 12.30.44
śṛṇu tatra babhūvāsya yo 'bhiprāyas tapasvinaḥ / saha vṛddhaṃ cirāyedaṃ śarīraṃ siddhisādhanam // 12.30.45
pitṛbhyāṃ lālitaṃ bālye tyajāmy adyeti duḥkhitaḥ / sa jarat tāpaso 'rodīd dehasneho hi dustyajaḥ // 12.30.46
navaṃ dehaṃ pravekṣyāmi sādhayiṣyāmy ato 'dhikam / iti harṣād anṛtyac ca kasya neṣṭaṃ hi yauvanam // 12.30.47
etat tasya vaco niśamya nṛpater aṃsat sa bhūyo 'py agād vetālo mṛtapūruṣāntaragatas taṃ śiṃśapāpādapam / rājā so 'pi tam anvadhāvad adhikotsāhaḥ punaḥ prepsayā kalpānte 'py acalaṃ kulādrivijayi sthairyaṃ hi dhīrātmanām // 12.30.48
tatas tāṃ timiraśyāmāṃ citāgnijvalitekṣaṇām / smaśāne bhīṣaṇe tasmin vīro rajanirākṣasīm // 12.31.1
ghorām agaṇayan rājā gatvā tāṃ śiṃśapāṃ punaḥ / sa trivikramasenas taṃ tasyā vetālam ādade // 12.31.2
skandhe kṛtvā ca taṃ yāvat prakrāmati sa pūrvavat / tāvad bhūyaḥ sa vetālo naradevam uvāca tam // 12.31.3
bho rājann aham udvigno na punas tvaṃ gatāgataiḥ / tad ekaṃ me mahāpraśnam imaṃ kathayataḥ śṛṇu // 12.31.4
āsīn māṇḍalikaḥ ko'pi nṛpatir dakṣiṇāpathe / dharmābhidhāno dhaureyaḥ sādhūnāṃ bahugotrajaḥ // 12.31.5
tasya candravatīnāma bhāryā mālavadeśajā / abhūn mahākulotpannā varastrīmaulimālikā // 12.31.6
tasyāṃ ca tasya bhāryāyāṃ bhūpater udapadyata / ekaiva lāvaṇyavatī nāmānvarthābhidhā sutā // 12.31.7
pradeyāyāṃ ca tasyāṃ sa sutāyāṃ dharmabhūpatiḥ / unmūlito 'bhūn militair dāyādai rāṣṭrabhedibhiḥ // 12.31.8
tataḥ palāyya niragāt sa deśād bhāryayā saha / duhitrā ca tayā rātrav āttasadratnasaṃcayaḥ // 12.31.9
mālavaṃ prati ca svairaṃ prasthitaḥ śvaśurāspadam / vindhyāṭavīṃ tayā rātryā prāpa bhāryāsutāyutaḥ // 12.31.10
tasyāṃ praviṣṭasyodaśrur ivāvaśyāyaśīkaraiḥ / niśānuyātrāṃ dattveva yayau tasya mahīkṣitaḥ // 12.31.11
ārurohātha pūrvādrim utkṣiptāgrakaro raviḥ / mā gāś caurāṭavīm etām iti taṃ vārayann iva // 12.31.12
tato 'tra sasutājāniḥ kṣatāṅghriḥ kuśakaṇṭakaiḥ / padātiḥ sa nṛpo gacchan bhillānāṃ prāpa pallikām // 12.31.13
pareṣāṃ prāṇasarvasvahāribhiḥ puṃbhir āvṛtām / varjitāṃ dhārmikair durgāṃ kṛtāntanagarīm iva // 12.31.14
tatra dṛṣṭvaiva taṃ dūrāt savastrābharaṇaṃ nṛpam / moṣituṃ bahavo 'dhāvañ śabarā vividhāyudhāḥ // 12.31.15
tān vilokya sutābhārye rājā dharmo jagāda saḥ / purā spṛśanti vāṃ mlecchās tad ito viśataṃ vanam // 12.31.16
iti rājñoditā rajñī vanamadhyaṃ viveśa sā / lāvaṇyavatyā sutayā sārdhaṃ candravatī bhayāt // 12.31.17
rājāpy abhimukhāyātān khaḍgacarmadharo 'tra saḥ / avadhīt tān bahūñ śūraḥ śabarāñ śaravartiṇaḥ // 12.31.18
tatas tenākhilā pallī patyājñaptā nipatya tam / prahārakṣatacarmāṇam avadhīn nṛpam ekakam // 12.31.19
gṛhītābharaṇe yāte dasyusainye vilokya tam / bhartāraṃ nihataṃ dūrād vanagulmāntarasthitā // 12.31.20
rājñī candravatī sātra duhitrā saha vihvalā / palāyamānā gahanaṃ dūram anvag agād vanam // 12.31.21
tatra madhyāhnatāpārtāsv iva mūlāni śākhinām / chāyāsv api praviṣṭāsu śiśirāṇi sahādhvagaiḥ // 12.31.22
ekadeśe 'bjasarasas tīre 'śokataros tale / śokārtā rudatī śrāntā sasutā samupāviśat // 12.31.23
tāvat tad vanam abhyarṇanivāsī mṛgayākṛte / mahāmanuṣyaḥ ko 'py āgād aśvārūḍhaḥ saputrakaḥ // 12.31.24
sa caṇḍasiṃhanāmā taṃ putraṃ siṃhaparākramam / uvāca dṛṣṭvātra tayoḥ pāṃsūtthe padapaddhatī // 12.31.25
ete surekhe subhage anusṛtyāpnuvo yadi / strīyau te tat tayor ekāṃ svīkuruṣva yathāruci // 12.31.26
ity uktavantaṃ taṃ smāha putraḥ siṃhaparākramaḥ / yasyāḥ sūkṣmāv imau pādau sā bhāryā pratibhāti me // 12.31.27
sā hi svalpavayā nūnaṃ jāne samucitā mama / bṛhatpādā tu yogyeyam etajjyeṣṭhavayās tava // 12.31.28
iti sūnor vacaḥ śrutvā caṇḍasiṃho jagāda tam / kaiṣā kathā bhavanmātā pratyagraṃ hi gatā divam // 12.31.29
tādṛśe sukalatre ca gate kānyatra vāsanā / tac chrutvā so 'pi putras taṃ caṇḍasiṃham abhāṣata // 12.31.30
tāta maivam abhāryaṃ hi śūnyaṃ gṛhapater gṛham / anyac ca mūladevoktā gāthā kiṃ na śrutā tvayā // 12.31.31
yatra ghanastanajaghanā nāste mārgāvalokinī kāntā / ajaḍaḥ kas tad anigaḍaṃ praviśati gṛhasaṃjñakaṃ durgam // 12.31.32
taj jīvitena me tāta śāpito 'si na tāṃ yadi / dvitīyāṃ madabhīṣṭāyāṃ bhāryārthe svīkarīṣyasi // 12.31.33
etat putravacaḥ śrutvā pratipadya ca tatsakhaḥ / sa caṇḍasiṃho 'nusaran padapaṅktiṃ śanair yayau // 12.31.34
prāpya tac ca saraḥsthānaṃ muktātāraughamaṇḍitām / śyāmāṃ candravatīṃ rājñīṃ tāṃ dadarśāvabhāsitām // 12.31.35
lāvaṇyavatyā sutayā jyotsnayevāvadātayā / naiśīṃ dyām iva madhyāhne tarucchāyām upāśritām // 12.31.36
upāyayau ca putreṇa sākaṃ tāṃ sa sakautukaḥ / sāpi dṛṣṭvā tam uttasthau vitrastā cauraśaṅkinī // 12.31.37
alaṃ trāsena nāmbaitau caurau saumyākṛtī imau / suveṣau kaucid ākheṭakṛte nūnam ihāgatau // 12.31.38
ity uktā sutayā rājñī yāvad dolāyate 'tra sā / tāvad aśvāvatīrṇas te caṇḍasiṃho 'bravīd ubhe // 12.31.39
kiṃ saṃbhrameṇa vām āvāṃ praṇayād draṣṭum āgatau / tad visvasya nirātaṅke vadataṃ ke yuvām iti // 12.31.40
haranetrānalajvālādagdhamanmathaduḥsthite / ratiprītī ivāraṇyam idam evam upāgate // 12.31.41
praviṣṭe sthaḥ kathaṃ ceha bata nirmānuṣe vane / ratnaprāsādavāsārham idaṃ hi yuvayor vapuḥ // 12.31.42
kathaṃ varāṅganotsaṅgayogyau kaṇṭakinīm imām / bhuvaṃ vāṃ caraṇau bhrāntāv iti nau manasi vyathā // 12.31.43
eṣā ca citraṃ yuvayoḥ patantī dhūlir ānane / vātoddhūtā hatacchāyam āvayoḥ kurute mukham // 12.31.44
bhavatyor eṣa cāṅge 'smin nipatan puṣpapeśale / kiraṇoṣmā dahaty asmān uccaṇḍaś caṇḍadīdhiteḥ // 12.31.45
tad brūtam ātmavṛttāntaṃ dūyate hṛdayaṃ hi naḥ / draṣṭuṃ na śaknumo 'raṇye sthitiṃ vāṃ svāpadāvṛte // 12.31.46
ity ukte caṇḍasiṃhena rājñī niḥsvasya sā śanaiḥ / lajjāśokākulā tasmai svaṃ vṛttāntam avarṇayat // 12.31.47
tato niḥsvāmikāṃ matvā tām āśvāsya ca sātmajām / svīcakre madhurair vākyaiś caṇḍasiṃho 'nurañjayan // 12.31.48
āropya cāsvayoḥ pṛṣṭhaṃ saputras tāṃ saputrikām / nināya vittapapurīsamṛddhāṃ vasatiṃ nijām // 12.31.49
sāpi janmāntaragatevāvaśāṅgīcakāra tam / anāthā kṛcchrapatitā videśe strī karoti kim // 12.31.50
tatas tāṃ sūkṣmapādatvād rājñīṃ siṃhaparākramaḥ / caṇḍasiṃhasutas tatra bhāryāṃ candravatīṃ vyadhāt // 12.31.51
tatsutāṃ tāṃ ca lāvaṇyavatīṃ nṛpatikanyakām / bṛhattvāt pādayor bhāryāṃ caṇḍasiṃhaś cakāra saḥ // 12.31.52
prāg ghi sūkṣmabṛhatpādamudrāpaṅktidvayekṣaṇāt / pratipannaṃ tathā tābhyāṃ satyaṃ kaś cātivartate // 12.31.53
evaṃ pādaviparyāsāt te pitāputrayos tayoḥ / duhitāmātarau bhārye jāte śvaśrūsnuṣe tadā // 12.31.54
kālena ca tayos tābhyāṃ bhartṛbhyāṃ jajñire dvayoḥ / putrā duhitaraś caiva teṣām anye 'py atha kramāt // 12.31.55
itthaṃ saṃprāpya tau caṇḍasiṃhasiṃhaparākramau / tasthatus tatra lāvaṇyavatīṃ candravatīṃ ca te // 12.31.56
iti vyāvarṇya vetālas tadā pathi kathāṃ niśi / sa trivikramasenaṃ taṃ papraccha nṛpatiṃ punaḥ // 12.31.57
tayor mātāduhitror ye putrapitros tayor nṛpa / sakāśāj jantavo jātāḥ kramād ubhayapakṣayoḥ // 12.31.58
jñātvedaṃ brūhi me teṣām anyonaṃ ke bhavanti te / pūrvoktaḥ so 'tra śāpas te jānānaś cen na vakṣyasi // 12.31.59
etad vetālataḥ śrutvā vimṛśan bahudhāpi saḥ / nājñāsīt tad yadā rājā tūṣṇīkaḥ prayayau tadā // 12.31.60
tatas tadaṃsakūṭastho vetālo vihasan hṛdi / mṛtapūruṣadehānto niviṣṭaḥ samacintayat // 12.31.61
nāyaṃ rājā mahāpraśne vetty asmin dātum uttaram / tena tūṣṇīṃ vrajaty eṣa hṛṣṭo 'ticaturaiḥ padaiḥ // 12.31.62
na ca vañcayituṃ śakyaḥ sattvarāśir ayaṃ param / krīḍan bhikṣuḥ sa cāsmābhir iyataiva na śāmyati // 12.31.63
tad adya vañcayitvā taṃ durātmānam upāyataḥ / tatsiddhiṃ bhāvikalyāṇe rājany asmin niveśaye // 12.31.64
ity ālocya sa vetālo nṛpaṃ tam avadat tadā / rājan kṛṣṇaniśāghore smaśāne 'smin gatāgataiḥ // 12.31.65
etaiḥ kliṣṭaḥ sukhārhas tvaṃ na vikalpaś ca ko'pi te / tad āścaryeṇa dhairyeṇa tuṣṭo 'ham amunā tava // 12.31.66
śavam etaṃ nayedānīṃ nirgacchāmy amuto hy aham / idaṃ tu śṛṇu yad vacmi hitaṃ tava kuruṣva ca // 12.31.67
ānītam etad bhavatā yasyārthe nṛkalevaram / kubhikṣuḥ so 'dya mām asmin samāhūyārcayiṣyati // 12.31.68
upahārīcikīrṣuś ca tvām eva sa śaṭhas tataḥ / bhūmau praṇāmam aṣṭābhir aṅgaiḥ kurv iti vakṣyati // 12.31.69
tvaṃ prāg darśaya tāvan me kariṣye 'haṃ tathaiva tat / iti so 'pi mahārāja vaktavyaḥ śramaṇas tvayā // 12.31.70
tato nipatya bhūtau sa praṇāmaṃ yāvad eva te / darśayiṣyati tāvat tvaṃ chindyās tasyāsinā śiraḥ // 12.31.71
tato vidyādharaiśvaryasiddhir yā tasya vāñchitā / tāṃ tvaṃ prāpsyasi bhuṅkṣvemaṃ bhuvaṃ tadupahārataḥ // 12.31.72
anyathā tu sa bhikṣus tvām upahārīkariṣyati / etadarthaṃ kṛto vighnas tavātreyac ciraṃ mayā // 12.31.73
tat siddhir astu te gacchety uktvā tasyāṃsapṛṣṭhagāt / nirgatya sa yayau tasmād vetālaḥ pretakāyataḥ // 12.31.74
atha sa narapatis taṃ prītavetālavākyāc chramaṇam ahitam eva kṣāntiśīlaṃ vicintya / vaṭaviṭapitalaṃ tat tasya pārśvaṃ pratasthe mṛtapuruṣaśarīraṃ tad gṛhītvā prahṛṣṭaḥ // 12.31.75
tatas tasyāntikaṃ bhikṣoḥ kṣāntiśīlasya bhūpatiḥ / sa trivikramaseno 'tra prāpa skandhe śavaṃ vahan // 12.32.1
dadarśa taṃ ca śramaṇaṃ mārgābhimukham ekakam / kṛṣṇapakṣakṣapāraudre śmaśāne tarumūlagam // 12.32.2
asṛgliptasthale gaureṇāsthicūrṇena nirmite / maṇḍale dikṣu vinyastapūrṇaśoṇitakumbhake // 12.32.3
mahātailapradīpāḍhye hutapārśvasthavahnini / saṃbhṛtocitasaṃbhāre sveṣṭadaivatapūjane // 12.32.4
upāgāc ca sa taṃ rājā so 'pi bhikṣur vilokya tam / ānītamaṭakaṃ harṣād utthāyovāca saṃstuvan // 12.32.5
duḥkaro me mahārāja vihito 'nugrahas tvayā / tvā dṛśāḥ kva kva ceṣṭeyaṃ deśakālau kva cedṛśau // 12.32.6
niḥkampaṃ satyam evāhur mukhyaṃ tvāṃ kulabhūbhṛtām / evam ātmānapekṣeṇa parārtho yena sādhyate // 12.32.7
etad eva mahattvaṃ ca mahatām ucyate budhaiḥ / pratipannād acalanaṃ prāṇānām atyaye 'pi yat // 12.32.8
iti bruvan sa siddhārthamānī bhikṣur mahīpateḥ / tasyāvatārayāmāsa skandhāt taṃ maṭakaṃ tadā // 12.32.9
snapayitvā samālabhya baddhamālyaṃ vidhāya ca / maṭakaṃ maṇḍalasyāntaḥ sthāpayāmāsa tasya tat // 12.32.10
bhasmoddhūlitagātraś ca keśayajñopavītabhṛt / prāvṛtapretavasano bhūtvā dhyānasthitaḥ kṣaṇam // 12.32.11
tasmin mantrabalāhūtaṃ praveśya nṛkalevare / taṃ vetālavaraṃ bhikṣuḥ pūjayāmāsa sa kramāt // 12.32.12
dadau tasmai kapālārghapātreṇārghyaṃ sunirmalaiḥ / naradantais tataḥ puṣpaṃ sugāndhi ca vilepanam // 12.32.13
dattvā mānuṣanetraiś ca dhūpaṃ māṃsair baliṃ tathā / samāpya pūjāṃ rājānaṃ tam uvāca sa pārśvagam // 12.32.14
rājann ihāsya mantrādhirājasya kṛtasaṃvidheḥ / praṇāmam aṅgair aṣṭābhir nipatya kuru bhūtale // 12.32.15
yenābhipretasiddhiṃ te dāsyaty eṣa varapradaḥ / śrutvaitat smṛtavetālavacā rājābravīt sa tam // 12.32.16
nāhaṃ jānāmi tat pūrvaṃ pradarśayatu me bhavān / tatas tathaiva tad ahaṃ kariṣye bhagavann iti // 12.32.17
tato darśayituṃ yāvat sa bhikṣuḥ patito bhuvi / tāvat khaḍgaprahāreṇa sa rājāsya śiro 'cchinat // 12.32.18
ācakarṣa ca hṛtpadmam udarād asya pāṭitam / vetālāya ca tasmai tacchirohṛtkamalaṃ dadau // 12.32.19
sādhuvāde tato datte prītair bhūtagaṇais tataḥ / tuṣṭo 'bravīt sa vetālo nṛpaṃ taṃ nṛkalevarāt // 12.32.20
rājan vidyādharendratvaṃ bhikṣor āsīd yad īpsitam / tat tāvad bhūmisāmrājyabhogānte te bhaviṣyati // 12.32.21
kleśito 'si mayā yat tvaṃ tad abhīṣṭaṃ varaṃ vṛṇu / ity uktavantaṃ vetālaṃ sa rājā tam abhāṣata // 12.32.22
tvaṃ cet prasannaḥ ko nāma na siddho 'bhimato varaḥ / tathāpy amoghavacanād idaṃ tvatto 'ham arthaye // 12.32.23
ādyāḥ praśnakathā etā nānākhyānamanoramāḥ / caturviṃśatir eṣā ca pañcaviṃśī samāptigā // 12.32.24
sarvāḥ khyātā bhavantv etāḥ pūjanīyāś ca bhūtale / iti tenārthito rājñā vetālo nijagāda saḥ // 12.32.25
evam astu viśeṣaṃ ca śṛṇu vacmy atra bhūtale / yāś caturviṃśatiḥ pūrvā yaiṣā caikā samāpinī // 12.32.26
kathāvalīyaṃ vetālapañcaviṃśatikākhyayā / khyātā jagati pūjyā ca śivā caiva bhaviṣyati // 12.32.27
yaḥ ślokamātram apy asyāḥ kathayiṣyati sādaraḥ / yo vā śroṣyati tau sadyo muktapāpau bhaviṣyataḥ // 12.32.28
yakṣavetālakūṣmāṇḍaḍākinīrākṣasādayaḥ / na tatra prabhaviṣyanti yatraiṣā kīrtayiṣyate // 12.32.29
ity uktvā sa yayau tasmān nirgatya nṛkalevarāt / yathābhirucitaṃ dhāma vetālo yogamāyayā // 12.32.30
tatas tatra suraiḥ sārdhaṃ rājñas tasya maheśvaraḥ / sākṣād āvirabhūt tuṣṭaḥ praṇataṃ cādideśa tam // 12.32.31
sādhu vatsa hato 'dyāyaṃ yat tvayā kūṭatāpasaḥ / vidyādharamahācakravartitāhaṭhakāmukaḥ // 12.32.32
tvam ādau vikramādityaḥ sṛṣṭo 'bhūḥ svāṃśato mayā / mleccharūpāvatīrṇānām asurāṇāṃ praśāntaye // 12.32.33
adya coddāmadurvṛttadamanāya mayā punaḥ / tvaṃ trivikramasenākhyo hīraḥ sṛṣṭo 'tra bhūpatiḥ // 12.32.34
ataḥ sadvīpapātālāṃ sthāpayitvā mahīṃ vaśe / vidyādharāṇam acirād adhirājo bhaviṣyasi // 12.32.35
bhuktvā divyāṃś ciraṃ bhogān udvignaḥ svecchayaiva tān / tyaktvā mamaiva sāyujyam ante yāsyasy asaṃśayam // 12.32.36
aparājitanāmānaṃ khaḍgaṃ caitaṃ gṛhāṇa me / yasya prasādāt sarvaṃ tvaṃ prāpsyasy etad yathoditam // 12.32.37
ity uktvā khaḍgaratnaṃ tad dattvā tasmai mahībhṛte / vākpuṣpābhyarcitas tena devaḥ śaṃbhus tirodadhe // 12.32.38
atha dṛṣṭvaiva samāptaṃ kāryam aśeṣaṃ niśi prabhātāyām / praviveśa sa trivikramasenaḥ svapuraṃ nṛpaḥ pratiṣṭhānam // 12.32.39
tatra kramāvagatarātriviceṣṭitābhir abhyarcitaḥ prakṛtibhir vitatotsavābhiḥ / snānapradānagiriśārcananṛttagītavādyādibhis tad akhilaṃ sa dinaṃ nināya // 12.32.40
alpair eva ca vāsaraiḥ sa nṛpatiḥ śārvasya vīryād aseḥ sadvīpāṃ sarasā talāṃ ca bubhuje niḥkaṇṭakāṃ medinīm / saṃprāpyātha harājñayā sumahatīṃ vidyādharādhīśatāṃ bhuktvā tāṃ suciraṃ jagāma bhagavatsāyujyam ante kṛtī // 12.32.41
iti vikramakesarī sa mantrī ciramilitaḥ pathi śāpaviprayogāt / abhidhāya punar mṛgāṅkadattaṃ prakṛtārthaṃ nijagāda rājaputram // 12.32.42
evaṃ deva sa vṛddho vipro vetālapañcaviṃśatikām / etāmākhyāya kathāṃ grāme tasminnuvāca māṃ bhūyaḥ // 12.32.43
tatputra sa trivikramaseno rājā kilaivamaklībaḥ / vetālānugrahataḥ kim iva na yatprāptavāniṣṭam // 12.32.44
tasmād iha tvam api mantram imaṃ gṛhītvā mattaḥ prasādaya vimuktaviṣādavṛttiḥ / vetālamukhyam amunā prabhuṇā mṛgāṅkadattena saṃgamamavāpsyasi vīra yena // 12.32.45
nahyaprāpyaṃ kiṃcid utsāhabhājāṃ bhagnotsāho vatsa ko nāvasīdet / tat te prītyā vacmi yat tat kuruṣva tvaṃ me bandhuḥ sarpadaṃśārtihartā // 12.32.46
ity uktavatas tasmād viprād ādāya sakriyaṃ mantram / taṃ cāmantrya tato 'haṃ devojjayinīṃ gato 'bhūvam // 12.32.47
tatra śmaśāne maṭakaṃ rajanyām āhṛtya kṛtvā snapanādi tasya / āhūya mantreṇa ca tena tasmin vetālamasmyarcitavānyathāvat // 12.32.48
bhojyaṃ mahāmāṃsamadāyi tasmai tṛptyai tadā so 'pi tadāśu jagdhvā / tṛpto 'smi naivānyadupānayeti mām abhyadhānmānuṣamāṃsagṛdhruḥ // 12.32.49
kālaṃ yadā nākṣamatātra kiṃcid utkṛttya māṃsāni tadā nijāni / prādāmahaṃ prītikarāṇi tasmai yogeśvarastena sa me 'bhyatuṣyat // 12.32.50
athābravīn māṃ sa sakhe dṛḍhena sattvena tuṣṭo 'smyamunādhunā te / tatpūrvavadvīra bhavākṣatāṅgo vṛṇīṣva matto varamīpsitaṃ cā // 12.32.51
ity uktavantaṃ tam ahaṃ tadaiva pratyabravaṃ māṃ naya deva tatra / yatra prabhurme sa mṛgāṅgadatto nātaḥ paro 'nyo 'bhimato varo me // 12.32.52
etat sa vetālapatir niśamya mām abhyadhāttarhi mamāṃsapṛṣṭham / āroha yāvattarasā bhavantaṃ tasyāntikaṃ svasya vibhornayābhi // 12.32.53
ity eva tasyoktavatas tatheti skandhāgramārohamahaṃ prasahya / tatovahanmāṃ sa nabhaḥpathena prātiṣṭhata pretatanupraviṣṭaḥ // 12.32.54
ānīya cehādya vilokya yuṣmān mārge 'vatāryāmbarataś ca tena / etena vetālavareṇa deva saṃprāpito 'haṃ tava pādamūlam // 12.32.55
samāgataś ca prabhuṇāham adya gataḥ sa cāpy eṣa samāptakṛtyaḥ / ity eṣa me mānada nāgaśāpād bhavadviyuktasya mahānudantaḥ // 12.32.56
iti vikramakesariṇo nijasacivāc chrutaviyogavṛttāntaḥ / mārge mṛgāṅkadatto gacchan kāntānimittam ujjayinīm // 12.32.57
pārāvatākhyaśāpabhraṣṭakramamilitakatipayāmātyaḥ / mumude sa rājaputraḥ saṃbhāvitasakalasādhyasaṃpattiḥ // 12.32.58
namo vighnajite yasya jānudeśe vivartate / kumbhasrasteva nakṣatramālā rātriṣu nṛtyataḥ // 12.33.1
tataḥ kathāvasāne sa mārgamadhyātsamutthitaḥ / mṛgāṅkadatto muditaḥ prāptavikramakesarī // 12.33.2
guṇākareṇa sahitas tathā vimalabuddhinā / savicitrakatho bhīmaparākramasamanvitaḥ // 12.33.3
pracaṇḍaśaktiyuktaś ca śrutadhidvijasaṃgataḥ / prāptaśeṣānvicinvānaḥ śāpaviśleṣitānsakhīn // 12.33.4
śaśāṅkavatyāḥ saṃprāptyai prāgevojjayinīṃ prati / gantuṃ pravṛttaḥ punarapyuccacālātmanāṣṭamaḥ // 12.33.5
kramātprāpa ca sa grīṣmaśuṣkatoyāmapādapām / aṭavīṃ caṇḍamārtaṇḍatāpasaṃtaptavālukām // 12.33.6
tasyāṃ vrajansa sacivānrājaputro jagāda tān / paśyataiṣāṭavī kīdṛgdurgamāyatabhair avā // 12.33.7
eṣā hi vibhraṣṭapathā janatyaktā nirāśrayā / udyadduḥkhānalajvālevābhir marumarīcibhiḥ // 12.33.8
vikīrṇarūkṣakeśeva tṛṇair ucchuṣkamarmaraiḥ / siṃhavyāghrādivitrāsasaromāñceva kaṇṭakaiḥ // 12.33.9
rudatīvātapaklāntajalākāṅkṣīmṛgāravaiḥ / tadeṣā tvarayāsmābhir laṅghanīyā viśaṅkaṭā // 12.33.10
ityūcivān sa taiḥ sārdhaṃ sacivaiḥ kṣuttṛṣārditaiḥ / drutaṃ mṛgāṅkadattastāmaṭavīmudalaṅghayat // 12.33.11
dadarśa cāgre sumahatsvacchaśītajalair bhṛtam / saro 'rkatāpagalitasyāmṛtāṃśoriva dravaiḥ // 12.33.12
digantavyāpivistāraṃ pratibimbamivātmanaḥ / draṣṭuṃ trailokyalakṣmyeva vihitaṃ maṇidarpaṇam // 12.33.13
dhārtarāṣṭrakṛtakṣobhaṃ vicitrārjunavibhramam / viśrāntikṛtsvādurasaṃ bhāratānukṛtiṃ dadhat // 12.33.14
upakaṇṭhamilannīlakaṇṭhapītaviṣottamam / acyutāśritalakṣmīkaṃ manthakālābdhisaṃnibham // 12.33.15
sūryaraśmibhir aprāptagambhīraśiśirāntaram / anantapadmanilayaṃ pātālam iva bhūmigam // 12.33.16
tasya tīre ca sarasaḥ paścime sa vyalokayat / rājaputraḥ sasacivo mahāntaṃ divyapādapam // 12.33.17
vātāndolitavistāriśākhābhujakadambakam / mūrdhalagnābhrasaritaṃ nṛtyantam iva śaṃkaram // 12.33.18
atyunnatena śirasā vyomapṛṣṭhāvagāhinā / kautukānnandanodyānaśobhāṃ draṣṭumivodyatam // 12.33.19
śobhamānaṃ phalair divyarasaiḥ śākhāvalambibhiḥ / kalpadrumaṃ surānaddhaiḥ pīyūṣakalaśair iva // 12.33.20
mā māṃ yathā tathā kaś citsprākṣīditi khagāravaiḥ / vyāharantam iva preṅkhatpallavāgrakaraṃ muhuḥ // 12.33.21
yāvan mṛgāṅkadattas taṃ sa nirvarṇayati prabhuḥ / tāvat tanmantriṇas tasmin pradhāvya kṣuttṛṣārditāḥ // 12.33.22
phalāni bhoktumārūḍhās tasya dṛṣṭvaiva tāni te / phalatvaṃ ṣaḍapi prāptā mānuṣā apyaśaṅkitam // 12.33.23
tato mṛgāṅkadattastānapaśyanvihvalaḥ sakhīn / ekaikaṃ sa tarau tatra nāmagrāhamaśabdayat // 12.33.24
yadā dadurna vacanaṃ na cādṛśyanta te kva cit / tadā hā hā hato 'smīti nair āśyavidhuraṃ vadan // 12.33.25
sa rājaputro nyapatanmūrcchito 'tra mahītale / drumānārūḍhapārśvasthakevalaśrutadhidvijaḥ // 12.33.26
śrutadhiḥ sa ca viprastam uvācāśvāsya tatkṣaṇam / kṛtaprajño 'pi kiṃ deva tyaktadhair yo 'vasīdasi // 12.33.27
aśnute hi sa kalyāṇaṃ vyasane yo na muhyati / nāgaśāpaviyuktān kiṃ naitān saṃprāptavān asi // 12.33.28
tathaiva punarapyetānmantriṇo 'nyāṃś ca lapsyase / śaśāṅkavatyā saṃyogo 'py acirātte bhaviṣyati // 12.33.29
evaṃ śrutadhinoktaḥ sanrājaputro jagāda saḥ / kuta etadidaṃ dhātrā nāśāyāsūtritaṃ hi naḥ // 12.33.30
kvānyathā niśi vetālaḥ kva ca bhīmaparākramaḥ / kva śaśāṅkavatījñānaṃ tatsaṃvādaprasaṅgataḥ // 12.33.31
tāṃ ca prāptumayodhyāyāḥ kva cāsmākaṃ vinirgamaḥ / vindhyāṭavyāṃ kva cānyonyaviyogo nāgaśāpataḥ // 12.33.32
tataḥ katipayānāṃ naḥ kramaśaḥ kva ca saṃgamaḥ / kva cādhunā viyogo 'yamiṣṭatyāgaḥ punaḥ sakhe // 12.33.33
te hi vṛkṣe 'tra bhūtena grastāstaiś ca vinā mama / kā śaśāṅkavatī kiṃ ca jīvitaṃ tadalaṃ bhramaiḥ // 12.33.34
ity ūcivāñ śucā so 'tra sarasy ātmānam ujjhitum / mṛgāṅkadatta uttasthau śrutadhau vārayaty api // 12.33.35
tāvadvāgatra gaganāduccacārāśarīriṇī / mā putra sāhasaṃ kārṣīḥ sarvaṃ svantaṃ hi bhāvi te // 12.33.36
asmin gaṇapatir devaḥ svayaṃ vasati pādape / sa ca tvatsacivair etair adyājñānād vimānitaḥ // 12.33.37
te hy aśuddhā anācāntā akṣālitakarāṅghrayaḥ / kṣudhārtāstannivāse 'sminnārūḍhāḥ phalalipsavaḥ // 12.33.38
tataḥ spṛṣṭeṣu teṣv atra phalatām eva te gatāḥ / yaccittāstadgatiṃ gacchantviti vighneśaśāpataḥ // 12.33.39
anye 'pi ye tvatsacivāścatvāras te pathāmunā / āgatā evamevāsminnārūḍhāḥ phalatāṃ gatāḥ // 12.33.40
tasmādārādhayaitaṃ tvaṃ tapobhir gaṇanāyakam / etatprasādāt sarveṣṭasiddhis tava bhaviṣyati // 12.33.41
ity uktaḥ sa sudhāsārasṛjevākāśato girā / mṛgāṅkadatto jātāstho dehatyāgānnyavartata // 12.33.42
kṛtvā ca sarasi snānaṃ tarau tasmin gaṇādhipam / arcayitvojjhitāhāras tam astauṣīt kṛtāñjaliḥ // 12.33.43
jaya nijatāṇḍavaḍambaramardabharanyañcitena bhuvanena / samahīśailavanena praṇamyamāneśa gajavadana // 12.33.44
jaya sasurāsuramānuṣabhuvanatrayapūjitāṅghrikamalayuga / varavividhasiddhinirbharanidhāna kumbhopamākāra // 12.33.45
jaya yugapaduditacaṇḍadvādaśadinakṛtpradīptatejaska / haraharisurapatidurjayaditijakulākālakalpānta // 12.33.46
jaya bhaktavṛjinavāraṇa līlānīrājanolmukeneva / paraśuvareṇa virājitakaratalakalitānalajvāla // 12.33.47
abhimatasiddhyai bhartustripurāvajaye gaṇeśa gauryāpi / yaḥ pūjito 'si taṃ tvāṃ śrito 'smi śaraṇaṃ namas te 'stu // 12.33.48
iti saṃstutavighneśo nirāhāraḥ kuśāstare / mṛgāṅkadatto 'naiṣīttāṃ rātriṃ tasya tarostale // 12.33.49
tathaivaikādaśāhāni śrutadhau paricārake / vighneśārādhanaparo rājaputro nināya saḥ // 12.33.50
dvādaśe 'hni niśi svapne taṃ jagāda gaṇeśvaraḥ / vatsa tuṣṭo 'smi te muktaśāpān prāpsyasi mantriṇaḥ // 12.33.51
gatvā ca taiḥ samaṃ prāpya tāṃ śaśāṅkavatīṃ kramāt / pratyāvṛtya svanagarīṃ pṛthvīrājyaṃ kariṣyasi // 12.33.52
evaṃ gaṇeśvarādiṣṭaḥ prabuddhaḥ sa niśākṣaye / mṛgāṅkadattaḥ svapnaṃ taṃ dṛṣṭaṃ śrutadhaye 'bhyadhāt // 12.33.53
tenābhinanditaḥ prātaḥ snātvābhyarcya vināyakam / tadvāsavṛkṣaṃ taṃ yāvatkurute sa pradakṣiṇam // 12.33.54
tāvat samaṃ tarostasmādavatīrya daśāpi te / phalatvamuktāḥ sacivā nipetus tasya pādayoḥ // 12.33.55
vyāghrasenas tathā sthūlabāhurmeghabalo 'pi ca / dṛḍhamuṣṭiścaturthaś ca ṣaṭ cādau ye 'tra varṇitāḥ // 12.33.56
tataḥ sa sakalānsamaṃ sapadi mantriṇaḥ prāpya tān dṛśākulitayā girā pramadamantharārambhayā / nareśvarasuto 'dhikapraṇayam ekam ekaṃ muhur dadarśa pariṣasvaje tad anu saṃbabhāṣe kṛtī // 12.33.57
te 'pi navendukṣāmaṃ kṛtatapasaṃ vīkṣya taṃ prabhuṃ sāsrāḥ / śrutadhinigaditayathārthāḥ praśaśaṃsurnārthavantamātmānam // 12.33.58
atha tatra sa tair mṛgāṅkadattaḥ sarasi kṛtāplavanādibhiḥ sahaiva / sacivaiḥ sukhapāraṇaṃ saharṣo vidadhe labdhadhṛtiḥ svakāryasiddhyai // 12.33.59
tataḥ so 'tra sarastīre kṛtapāraṇasusthitaḥ / mṛgāṅkadattas taiḥ sākaṃ sacivaiḥ svair upāviśat // 12.34.1
tatas te tadahaḥ prāptāścatvāro nijamantriṇaḥ / tenāpṛcchyanta viśleṣakālavṛttāntamādarāt // 12.34.2
atha sa vyāghrasenākhyas teṣāṃ madhyāt tam abravīt / devāsmadīyavṛttāntaṃ śrūyatāṃ varṇayāmy aham // 12.34.3
yadā pārāvatākhyasya tasya nāgasya śāpataḥ / bhavadbhyo dūravibhraṣṭo jāto 'haṃ naṣṭacetanaḥ // 12.34.4
tadā bhrāntvāṭavīṃ rātrau labdhasaṃjño 'py ahaṃ cirāt / na diśo na ca panthānam apaśyaṃ tamasā vṛtaḥ // 12.34.5
kṛcchrāc ca duḥkhadīrghāyāṃ gatāyāṃ viratiṃ niśi / udite bhagavatyarke kramādāśāprakāśake // 12.34.6
acintayamahaṃ hā dhik kva nu yātaḥ sa naḥ prabhuḥ / asmadviyuktaś caikākī kathaṃ so 'tra bhaviṣyati // 12.34.7
kathaṃ vā tamavāpsyāmi kutrānviṣyāmi kā gatiḥ / varamujjayinīṃ yāmi tatra prāpyeta jātu saḥ // 12.34.8
sā śaśāṅkavatīhetorgantavyā tasya hi sthitā / ityāśayā śanaiḥ prāyāmahamujjayinīṃ prati // 12.34.9
gāhamāno 'tha kaṣṭāṃ tāmaṭavīṃ durdaśāmiva / dahyamāno 'rkakiraṇair agnicūrṇotkarair iva // 12.34.10
kathaṃcitprāptavānasmi saraḥ phullotpalekṣaṇam / haṃsādimadhurārāvaiḥ saṃbhāṣaṇamivācarat // 12.34.11
prayuktavīcihastāgraṃ prasannavipulāśayam / darśanādeva sarvārtiharaṃ satpuruṣaṃ yathā // 12.34.12
tatra snātvā ca bhuktvā ca bisānyāpīya vāri ca / yāvat sthito 'smi tāvat trīn etān adrākṣamāgatān // 12.34.13
dṛḍhamuṣṭimatha sthūlabāhuṃ meghabalaṃ tathā / sametya ca bhavadvārtā mitho 'smābhir apṛcchyata // 12.34.14
ajānantaś ca sarve 'pi vayaṃ te pāpaśaṅkinaḥ / akārṣma dehatyāgāya matiṃ tvadvirahāsahāḥ // 12.34.15
tāvac ca tasminsarasi snātuṃ munikumārakaḥ / āgamad dīrghatapasaḥ suto nāmnā mahātapāḥ // 12.34.16
jaṭīkṛtanijajvālo bhūyo 'gniriva khāṇḍavam / didhakṣurāśrito brāhmīṃ prajvalaṃstejasā tanum // 12.34.17
kṛṣṇājinena saṃvītaḥ savyenāttakamaṇḍaluḥ / dakṣiṇena kareṇākṣamālāvalayamudvahan // 12.34.18
sahāgatamṛgaiḥ śṛṅgaprotkhātasnānamṛttikaḥ / yuktaḥ katipayair anyaiḥ samānair muniputrakaiḥ // 12.34.19
so 'smān upāgād dṛṣṭvaiva saraḥ prapatanodyatān / karuṇārdrā hi sarvasya santo 'kāraṇabāndhavāḥ // 12.34.20
avadac ca na kāryaṃ vaḥ pāpaṃ kāpuruṣocitam / duḥkhāndhā hi patantyeva vipacchvabhreṣu kātarāḥ // 12.34.21
dhīrāstu dṛṣṭasanmārgā vivekāmalacakṣuṣaḥ / na patantyavaṭe prāpyamavaśyaṃ prāpnuvanti ca // 12.34.22
yūyaṃ ca bhavyākṛtayaḥ kalyāṇaṃ prāpsyatha dhruvam / tadbrūta kiṃ nu duḥkhaṃ vo mānasaṃ dūyate hi me // 12.34.23
evam uktavate tasmai muniputrāya tatkṣaṇam / āmūlānnijavṛttāntaṃ sarvaṃ kathitavānaham // 12.34.24
tatastena vayaṃ taistair vākyair āyatidarśibhiḥ / saṃbodhya sānugenāpi dehatyāgānnivartitā // 12.34.25
atha snātvā tato nātidūraṃ sa muniputrakaḥ / asmān anaiṣīd ātithyaṃ vidhitsuḥ pitur āśramam // 12.34.26
tatroccaśākhordhvabhujair vedikāsūtthitasthitaiḥ / prārabdhatapasīvārkaraśmipaiḥ pādapair api // 12.34.27
upaveśyaikadeśe 'smāndattārghyānsa muneḥ sutaḥ / ekaikamāśramataruṃ gatvā bhikṣāmayācata // 12.34.28
apūryata kṣaṇāttasya phalaistebhyaḥ svataścyutaiḥ / bhikṣāpātramathāgāttadgṛhītvā so 'smadantikam // 12.34.29
adāc ca divyāsvādāni tānyasmabhyaṃ phalāni saḥ / yair bhuktair amṛteneva tṛptā jātā vayaṃ tadā // 12.34.30
kṣīṇe 'hni cābdhau patite sūrye jyotirbhir ambare / tatpātocchalitair ambhaḥśīkarair iva pūrite // 12.34.31
tadvair āgyādiva prācīśailaśṛṅgatapovanam / saṃvītacandrikādhautavalkale śaśini śrite // 12.34.32
ekasthānopaviṣṭānāṃ kṛtāśeṣasvakarmaṇām / munīnāmāśrame tatra darśanāya gatā vayam // 12.34.33
praṇipatyopaviṣṭāś ca kṛtātithyaiḥ priyaṃvadaiḥ / kuto yūyamiti kṣiprātpṛṣṭāḥ smastair maharṣibhiḥ // 12.34.34
tato munikumāreṇa tena tebhyo niveditaḥ / tadāśramapraveśānto vṛttānto 'smannibandhanaḥ // 12.34.35
athāsmān atra kaṇvākhyo jñānī munir abhāṣata / kimevaṃ vīrapuruṣā api klaibyaṃ gatāḥ stha bhoḥ // 12.34.36
āpadyabhagnadhair yatvaṃ saṃpadyanabhimānitā / yadutsāhasya cātyāgastaddhi satpuruṣavratam // 12.34.37
mahāntaś ca mahānty eva kṛcchrāṇy uttīrya dhairyataḥ / mahato 'rthānsamāsādya mahacchabdamavāpnuvan // 12.34.38
iyaṃ sundarasenasya tathā ca śrūyatāṃ kathā / yathā mandāravatyarthe kleśastenānvabhūyata // 12.34.39
ity uktvā sa muniḥ kaṇvaḥ sarveṣv atra maharṣiṣu / asmāsu copaśṛṇvatsu kathāmetāmavarṇayat // 12.34.40
astyalaṃkṛtakauberīdiṅmukho niṣadhābhidhaḥ / deśastatrālakā nāma babhūva nagarīṃ purā // 12.34.41
yasyāṃ sadaiva sarvārthasamṛddhisukhito janaḥ / kevalaṃ ratnadīpānāmāsīcchaśvadanirvṛtiḥ // 12.34.42
tasyāmanvarthanāmābhūnmahāseno mahīpatiḥ / śarajanmādbhutāpyugragratāpapluṣṭaśātravaḥ // 12.34.43
tasya rājño mahāmantrī guṇapālita ityabhūt / śauryālayo mahībhāravoḍhā śeṣa ivāparaḥ // 12.34.44
tasminnyastabharasyāsya sukhinaḥ kṣapitadviṣaḥ / devyāṃ śaśiprabhākhyāyāmutpede nṛpateḥ sutaḥ // 12.34.45
nāmnā sundaraseno yaḥ śiśurevāśiśurguṇaiḥ / śauryasaundaryalakṣmībhyāṃ svayaṃvarapatirvṛtaḥ // 12.34.46
tasya rājasutasyātra śūrāstulyavayoguṇāḥ / ā bālyātsaha saṃvṛddhā babhūvuḥ pañca masntriṇaḥ // 12.34.47
caṇḍaprabho bhīmabhujas tathā vyāghraparākramaḥ / vīro vikramaśaktiś ca dṛḍhabuddhiś ca pañcamaḥ // 12.34.48
te ca sarve mahāsattvā balabuddhisamanvitāḥ / kulīnāḥ svāmibhaktāś ca rutajñā api pakṣiṇām // 12.34.49
taiḥ samaṃ sa uvāsātra rājaputraḥ pitur gṛhe / anurūpāṃ vinā bhāryāṃ taruṇo 'py aparigrahaḥ // 12.34.50
anamrākramaṇaṃ śauryaṃ dhanaṃ nijabhujārjitam / bhāryā rūpānurūpā ca puruṣasyeha pūjyate // 12.34.51
anyathā tu kimetena trayeṇāpītyacintayat / sa ca sundaraseno 'tha vīrastaiḥ sacivaiḥ saha // 12.34.52
ekadā cānvitaḥ sainyair vayasyaistaiś ca pañcabhiḥ / niryayau mṛgayāhetornagaryāḥ sa nṛpātmajaḥ // 12.34.53
niryātaṃ ca dadarśaitaṃ dūradeśāntarāgatā / kāpi kātyāyanī nāma prauḍhā pravrājikottamā // 12.34.54
arohiṇīkaś candro 'yaṃ kiṃ vāpyaratikaḥ smaraḥ / iti cāmānuṣaṃ vīkṣya tadrūpaṃ sā vyacintayat // 12.34.55
buddhvā ca rājaputraṃ taṃ pṛṣṭāttatparivārataḥ / dhātuḥ sā sargavaicitryaṃ praśaṃsantī visismiye // 12.34.56
athārāttāradīrgheṇa rājaputraṃ svareṇa tam / kumāra vijayasveti vadantī praṇanāma sā // 12.34.57
so 'pi sundarasenastadanākarṇyaiva tatkṣaṇam / yayau svasacivārabdhakathāvyagreṇa cetasā // 12.34.58
athoccaiḥ śrāvayantī taṃ sā kruddhovāca tāpasī / na śṛṇoṣyāśiṣaṃ kasmādrājaputra mamāpyaho // 12.34.59
kasyāhaṃ nārcitā pṛthvyāṃ rājño rājasutasya vā / evam eva ca darpo 'yaṃ yadi te yauvanādibhiḥ // 12.34.60
tanmandāravatīṃ kanyāṃ haṃsadvīpeśvarātmajām / jagallalāmabhūtāṃ ca bhāryātvena tvamāpsyasi // 12.34.61
tato manye mahendrāderapi śroṣyasi na dhruvam / madāvalepādvacanaṃ ke varākāstu mānuṣāḥ // 12.34.62
evam uktavatīṃ śrutvā tāmāhūya sakautukaḥ / prahvaḥ sundaraseno 'sau kṣamayām āsa tāpasīm // 12.34.63
prajighāya ca bhṛtyānāṃ has te viśramaṇāya saḥ / gṛhaṃ vikramaśaktestāṃ praṣṭukāmaḥ svamantriṇaḥ // 12.34.64
tato gatvā kṛtākheṭaḥ pratyāgatya kṛtāhnikaḥ / tāmānāyya sa papraccha kumāro bhuktabhojanām // 12.34.65
bhagavatyucyatāṃ kaiṣā tvayādya parikīrtitā / kanyā mandāravatyākhyā paraṃ kautūhalaṃ hi naḥ // 12.34.66
tac chrutvā tāpasī sā tam uvāca śṛṇu vacmyadaḥ / tīrthādihetoḥ sadvīpāṃ bhramāmi pṛthivīmimām // 12.34.67
bhramantī prāptavatyasmi haṃsadvīpaṃ prasaṅgataḥ / tatra mandāradevasya rājño dṛṣṭā mayā sutā // 12.34.68
devaputropabhogārhā dṛśyā nāpuṇyakarmabhiḥ / yā mandāravatītyākhyāṃ dhatte śrīriva nāndanī // 12.34.69
bibhratī hāriṇīṃ mūrtiṃ darśanoddīpitasmarā / dhātrā sudhāmayī sṛṣṭā yā cānyevaindavī tanuḥ // 12.34.70
tasyā rūpeṇa sadṛśo nāstyevānyatra bhūtale / jāne 'nuharati tveko bhavāṃstadrūpasaṃpadam // 12.34.71
yaiḥ sā na dṛṣṭā viphale teṣāṃ netre ca janma ca / iti śrutvā ca tāpasyā mukhādrājasuto 'bravīt // 12.34.72
tasyāstattādṛśaṃ rūpaṃ paśyāmo 'mba vayaṃ katham / etattadvacanaṃ śrutvā sāpi pravrājikābhyadhāt // 12.34.73
ahaṃ citrapaṭe tāṃ ca tatkālalikhitāṃ rasāt / vahe valgulikāntaḥsthāṃ kautukaṃ yadi dṛśyatām // 12.34.74
evam uktavatī tasmai tuṣṭāya nṛpasūnave / kṛṣṭvā valgulikātaḥ sā citrasthāṃ tāmadarśayat // 12.34.75
so 'pi sundarasenas tāṃ kanyāṃ citragatāmapi / vicitrarūpām ānandaniḥspandaṃ pravilokayan // 12.34.76
romāñcakaṇṭakacitair aṅgair āste sma tatkṣaṇam / kīlitaḥ puṣpacāpasya bāṇair iva nirantaraiḥ // 12.34.77
śanair aśṛṇvannavadannapaśyaṃścaiva kiṃcana / tanmayībhūya citrastha iva so 'py abhavacciram // 12.34.78
taddṛṣṭvā mantriṇas tasya jagadustāṃ tapasvinīm / ārye sundarasenaṃ tvaṃ devamatra paṭe likha // 12.34.79
sadṛśālekhyavijñānaṃ tāvadvīkṣāmahe tava / tac chrutvaiva lilekhaitaṃ kumāraṃ sā kṣaṇātpaṭe // 12.34.80
taṃ cātisadṛśaṃ dṛṣṭvā sarve 'py atraivamabruvan / nāstyālekhyavisaṃvādo bhagavatyā manāgiti // 12.34.81
ayaṃ kumāra eveti citre 'smiñjāyate hi dhīḥ / tanmandāravatīdevīrūpaṃ nātra visaṃvadet // 12.34.82
ity uktavatsu saciveṣvāttacitrapaṭadvayaḥ / prītaḥ sundarasenas tāṃ pūjayām āsa tāpasīm // 12.34.83
visṛjya ca yathārhaṃ tāmekasthānānivāsinīm / viveśābhyantaragṛhaṃ kāntācitrapaṭaṃ vahan // 12.34.84
kiṃ mukhaṃ kimu kāntyāsyāḥ kṣālitāṅkamalaḥ śaśī / rājyābhiṣekakalaśau smarasyaitāvuta stanau // 12.34.85
laharyo rūpajaladheḥ kimetāstrivalīlatāḥ / nitambaḥ kimayaṃ kiṃ vā vilāsaśayanaṃ rateḥ // 12.34.86
iti citragatāṃ tatra pratyaṅgaṃ tā vibhāvayan / sa mandāravatīṃ tasthau nipatya śayanīyake // 12.34.87
tathaiva cānvahaṃ tiṣṭhannāhārādiparāṅmukhaḥ / smarajvarabharākrāntaḥ so 'lpair evābhavaddinaiḥ // 12.34.88
tadbuddhvāgatya pitarau tasya papracchatuḥ sakhīn / śaśiprabhāmahāsenau svair amasvāsthyakāraṇam // 12.34.89
tadvayasyāś ca te tābhyāṃ tathā sarvaṃ tadabruvan / yathātra hetutāṃ prāptā haṃsadvīpanṛpātmajā // 12.34.90
tataḥ sundarasenaṃ taṃ mahāseno jagāda saḥ / putra kiṃ gūhyate sthāne khalvabhiṣvaṅga eṣa te // 12.34.91
kanyāratnaṃ hi mandāravatī yogyā tavaiva sā / mittraṃ mandāradevaś ca paramaṃ tatpitā mama // 12.34.92
taddūtasādhye yukte ca kasminnarthe kadarthanā / evaṃ tamuktvā saṃmantrya kanyāṃ tāṃ tasya yācitum // 12.34.93
rājño mandāradevasya haṃsadvīpaṃ visṛṣṭavān / dūtaṃ suratadevākhyaṃ sa mahāsenabhūpatiḥ // 12.34.94
dadau sundarasenaṃ taṃ tāpasyā likhitaṃ tayā / has te citrapaṭe tasya rūpotkarṣaprakāśakam // 12.34.95
sa dūtaścaturaṃ gatvā prāpyāmbudhitaṭe puram / mahendrādityanṛpateḥ śaśāṅkapurasaṃjñakam // 12.34.96
tataḥ pravahaṇārūḍho haṃsadvīpamavāpa tat / dinair mandāradevasya nṛpates tasya mandiram // 12.34.97
dvāḥsthair āveditas tatra praviśyāntarvilokya saḥ / yathāvṛttaṃ nṛpaṃ dūto dattakośaliko 'bhyadhāt // 12.34.98
saṃdiṣṭaṃ te mahārāja mahāsenena bhūbhujā / dehi sundarasenāya matputrāya nijāṃ sutām // 12.34.99
paṭe ca likhitā sā hi kātyāyanyabhidhānayā / tāpasyā kanyakāratnamityānīyeha darśitā // 12.34.100
rūpānurūpyāc cāsmābhir jātecchair likhitaṃ paṭe / rūpaṃ sundarasenasyāpyatra prahitamīkṣyatām // 12.34.101
eṣa cāsadṛśo rūpe bhāryāṃ svasadṛśīṃ vinā / necchatyudvāhamekā ca tvatsutāsyānukāriṇī // 12.34.102
iti saṃdiśya has te me paṭo rājñāyamarpitaḥ / dṛśyatāṃ yujyatāṃ devamadhunā mādhavī latā // 12.34.103
etaddūtavacaḥ śrutvā harṣādānāyayannṛpaḥ / suptāṃ sa mandāravatīṃ devīṃ tasyāś ca mātaram // 12.34.104
tābhyāṃ saha tamuddhāṭya dṛṣṭvā citrapaṭaṃ ca saḥ / tulyo madduhituḥ pṛthvyāṃ nāstītyetanmadaṃ jahau // 12.34.105
jagāda cāmunā rājaputreṇa yadi yujyate / tadasyā rūpanirmāṇaṃ sutāyāḥ saphalaṃ mama // 12.34.106
anena rahitā hyeṣā rājate nānayāpyasau / kā hy abjinī vinā haṃsaṃ kaś ca haṃso 'bjinīṃ vinā // 12.34.107
iti rājñodite rājñyāṃ śraddhāvatyāmatīva ca / sā mandāravatī jajñe sadyo madanamohitā // 12.34.108
tasthau citrapaṭanyastaṅiścalotphullalocanā / adhiṣṭhiteva supteva vinidrā likhiteva ca // 12.34.109
tato mandāradevastāṃ sutāṃ dṛṣṭvā tathāvidhām / aṅgīkṛtyaiva taddānaṃ sa taṃ dūtamapūjayat // 12.34.110
anyedyuḥ prāhiṇottaṃ ca pratidūtaṃ ca sa svakam / vipraṃ kumāradattākhyaṃ mahāsenanṛpaṃ prati // 12.34.111
jagāda cobhāvapi tau gatvā tamalakeśvaram / mama vākyānmahāsenaṃ rājānaṃ vadataṃ drutam // 12.34.112
sauhārdena mayā tāvatkanyā dattā tad ucyatām / tvatputraḥ kimihāyātu kiṃ kanyātra prahīyatām // 12.34.113
iti rājñoktasaṃdeśau tataḥ pravahaṇena tau / saha prayayaturdūtāvabdhimārgeṇa satvaram // 12.34.114
śaśāṅkapuramāsādya tataḥ sthalapathena tau / prāpatustāṃ purīmṛddhāmalakāmalakāmiva // 12.34.115
upetya rājasadmātha praviśya ca yathocitam / kṛtādaraṃ mahāsenaṃ rājānaṃ tāvapaśyatām // 12.34.116
taṃ ca mandāradevoktaṃ pratisaṃdeśamūcatuḥ / rājñe tasmai sa ca śrutvā tuṣṭastau dvāvapūjayat // 12.34.117
pṛṣṭvā ca kanyājanmarkṣaṃ tasmāt tatpitṛdūtataḥ / lagnaṃ vivāhe papraccha sūnoḥ sa gaṇakānnṛpaḥ // 12.34.118
te ca māsatraye śuklapañcamyāṃ māsi kārtike / lagnaṃ tasmai vadanti sma śubhaṃ vadhvā varasya ca // 12.34.119
tasmiṃllagne vivāhaṃ ca sūnoś ca preṣaṇaṃ tadā / tasmai mandāradevāya saṃdideśālakāpatiḥ // 12.34.120
haste kumāradattasya taddūtasyāparasya ca / candrasvāmyabhidhānasya svasya lekhe 'bhilikhya saḥ // 12.34.121
tau ca dūtau tato gatvā lekhaṃ dattvā tathaiva ca / haṃsadvīpeśvarasyāgre tasya sarvaṃ śaśaṃsatuḥ // 12.34.122
so 'pi rājā tathety uktvā candrasvāminamarcitam / vyasṛjyattaṃ mahāsenadūtaṃ svasvāmino 'ntikam // 12.34.123
pratyāgate 'lakāṃ tasminnnuktakāryaviniścaye / lagnapratīkṣās te tasthuḥ sarve 'pyubhayapakṣayoḥ // 12.34.124
tāvac ca haṃsadvīpe sā prākcitrapaṭadarśanāt / jātānurāgā mandāravatī taṃ cirabhāvinam // 12.34.125
vivāhalagnaṃ buddhvā taṃ tāvatkālakramāsahā / preyasyatyutsukā gāḍhaṃ saṃtepe madanāgninā // 12.34.126
aṅgāravarṣamaṅge ca candanair api lepanam / padminīpatraśayyāpi saṃtaptasikatāstaraḥ // 12.34.127
dīpradāvānalaśikhāḥ sudhāṃśorapi raśmayaḥ / tasyāḥ sundarasenotkacetaso vata jajñire // 12.34.128
maunasthā varjitāhārā virahavratamāśritā / ākulāptasakhīpṛṣṭā kṛcchrādevam uvāca sā // 12.34.129
sakhi dūre vivāho me na ca śaknomi taṃ vinā / varaṃ pratīkṣituṃ kālamalakādhipateḥ sutam // 12.34.130
dūro deśaś ca kālaś ca vicitrā ca gatirvidheḥ / tad atra madhye ko vetti kiṃ kasyeha bhaviṣyati // 12.34.131
tanme martavyameveti vadantī virahāturā / jagāma mandāravatī sadyaḥ sā viṣamāṃ daśām // 12.34.132
tadbuddhvā tatsakhīvaktrāttāṃ ca dṛṣṭvā tathāvidhām / sabhāryo mantrayām āsa tatpitā saha mantribhiḥ // 12.34.133
rājā sa mittramasmākaṃ mahāseno 'lakāpatiḥ / eṣā ca mandāravatī kālaṃ suḍhumihākṣamā // 12.34.134
tatkā trapā yathā cāstu tatraiva preṣyatāmiyam / kāntāntikasthā dhṛtyā hi kālakṣepaṃ sahiṣyate // 12.34.135
ityālocya samāśvāsya tāṃ mandāravatīṃ sutām / āropya ca pravahaṇe sadhanāṃ saparicchadām // 12.34.136
śubhe 'hani tato haṃsadvīpādambudhivartmanā / vivāhahetorvidhivajjananīkṛtamaṅgalām // 12.34.137
vinītamatināmānaṃ saha dattvā svamantriṇam / rājā mandāradevo 'sau visasarjālakāṃ prati // 12.34.138
tato dināni katicidyāvat pravahaṇena sā / prayāti mandāravatī rājaputrī mahodadhau // 12.34.139
akasmāttāvaduttasthau garjañjaladataskaraḥ / saśūtkāramaruddhoramuktadhārāśarotkaraḥ // 12.34.140
kṣaṇāc ca duramākṛṣya vidhineva balīyasā / vātena tasyā vahanaṃ hanyamānamabhajyata // 12.34.141
magne tasmin parīvāre vinītamatinā saha / mamajja tasyāḥ sakalaṃ bhāṇḍāgāraṃ mahodadhau // 12.34.142
sā tvabdhinā rājaputrī jīvantyevormibāhunā / utkṣipya nītvā nikaṭe kṣiptā velāvane tadā // 12.34.143
kvābdhau pātaḥ kva cātyuccenormiṇā prāpaṇaṃ vane / bhavitavyasya nāsādhyaṃ dṛśyate bata dṛśyatām // 12.34.144
tataḥ sā tādṛśī trastavihvalā vijane vane / dṛṣṭvaikākinamātmānaṃ duḥkhābdhāvapatatpunaḥ // 12.34.145
kva prasthitāsmi kva prāptā kva ca me sa paricchadaḥ / kva vinītamatirvṛttamakasmātkimidaṃ mama // 12.34.146
mandabhāgyā kva gacchāmi hā hatāsmi karomi kim / uttāritā hatavidhe kimahaṃ jaladhestvayā // 12.34.147
hā tāta hāmba hā hāryaputra putrālakāpateḥ / tvāmaprāpya vipadye 'haṃ paśya kiṃ trāyase na mām // 12.34.148
ityādi vilapantī ca sā mandāravatī bhṛśam / prarurodāśrubhiś chinnahāramuktāphalopamaiḥ // 12.34.149
tāvac ca nātidūrasthāttatrāśramapadānmuniḥ / ājagāma mataṅgākhyaḥ snātuṃ jalanidherjale // 12.34.150
sa bālabrahmacāriṇyā duhitrā yamunākhyayā / anvitastamṛṣistasyāḥ śuśrāva ruditadhvanim // 12.34.151
upetya kṛpayā tāṃ ca dadarśa tanayāyutaḥ / yuthabhraṣṭām iva mṛgīṃ dikṣu kṣiptārtalocanām // 12.34.152
kā tvaṃ vane 'tra te prāptiḥ kathaṃ kasmāc ca rodiṣi / iti tāṃ ca sa papraccha maharṣiḥ snigdhayā girā // 12.34.153
tatas taṃ sakṛpaṃ dṛṣṭvā sā mandāravatī śanaiḥ / āśvāsyākathayattasmai svavṛttāntaṃ trapānatā // 12.34.154
atha sa praṇidhāyaitāṃ mataṅgamunirabravīt / rājaputri viṣādena kṛtaṃ dhṛtimavāpnuhi // 12.34.155
śirīṣapeśalāṅgīṃ tvāṃ bādhate kleśaviplavaḥ / apekṣante hi vipadaḥ kiṃ pelavamapelavam // 12.34.156
bhavatī tvacirādeva patiṃ prāpsyatyabhīpsitam / tadāgacchāśramaṃ tāvannātidūramito mama // 12.34.157
tatrānayā matsutāyā sahāssva svagṛhe yathā / ... // 12.34.158
iti tāṃ sa samāśvāsya kṛtvā snānaṃ mahāmuniḥ / nināya mandāravatīmāśramaṃ svaṃ sutānvitaḥ // 12.34.159
tatra sā saṃyatā tasthau bhartṛsaṃgamakāṅkṣiṇī / paricaryāvinodena tasyarṣestatsutānvitā // 12.34.160
atrāntare cālakāyāṃ dināni gaṇayansadā / tasyāṃ sa mandāravatīvivāhadivasonmukhaḥ // 12.34.161
kālaṃ sundaraseno 'pi cirotkaṇṭhākṛśo nayan / āsīdāśvāsyamānaḥ svair mittraiścaṇḍaprabhādibhiḥ // 12.34.162
kramāc ca lagnadivase pratyāsanne pitā nṛpaḥ / tasya yātrāsamārambhaṃ haṃsadvīpaṃ prati vyadhāt // 12.34.163
śubhe 'hni ca tataḥ prāyātkṛtaprasthānamaṅgalaḥ / sainyaiḥ sundarasenaḥ kṣmāṃ kampayansa nṛpātmajaḥ // 12.34.164
gacchan krameṇa ca prāpa tuṣṭaḥ svasacivānvitaḥ / tīrābharaṇam ambhodhe sa śaśāṅkapuraṃ puram // 12.34.165
tatra pratyudgato rājñā praśrayāvanatena saḥ / buddhvā mahendrādityena praviveśānugaiḥ saha // 12.34.166
vātyāyamānarūpaśrīḥ paurastrīpadminīvane / samāsasāda cārūḍhavāraṇo rājamandiram // 12.34.167
tatropacaritastena mahendrādityabhūbhujā / pratipannānuyātreṇa sa viśaśrāma taddinam // 12.34.168
api vāridhimuttīrya tāmahaṃ prāpnuyāṃ priyām / navoḍhāsulabhapremalajjāsādhvasaśīlinīm // 12.34.169
āliṅgyamānāṃ mā meti lapantīṃ śṛṇuyāṃ ca tām / ityādibhir anaiṣīttāṃ yāminīṃ sa manorathaiḥ // 12.34.170
prātaścātraiva nagare sthāpayitvā svasainikam / mahendrādityasahitaḥ kūlaṃ vārinidheryayau // 12.34.171
tatra tena samaṃ rājñā svayaṃ pravahaṇaṃ mahat / ārurohaikamannāmbupūrṇaṃ svasacivair yutaḥ // 12.34.172
dvitīyasmin pravahaṇe rājaputraḥ paricchadam / avaśyaneyaṃ saṃkṣiptaṃ samāropitavāṃś ca saḥ // 12.34.173
tato mukte pravahaṇe calavātapaṭadhvaje / abhiprayayatuste dve diśaṃ dakṣiṇapaścimām // 12.34.174
dvitreṣv ahaḥ su yāteṣu gacchatoścāmbudhau tayoḥ / akasmādudabhūttatra mahānutpātamārutaḥ // 12.34.175
aho vāyurapūrvo 'yamityāścaryavaśādiva / vyāghūrṇante sma jaladhestaṭeṣu vanarājayaḥ // 12.34.176
vyatyastāś ca muhurvātādadharottaratāṃ yayuḥ / vāridhervārinicayā bhāvāḥ kālakramādiva // 12.34.177
ākrandena samaṃ datte ratnair arghe mahābdhaye / prayatnena sahāpāste karṇadhārair marutpaṭe // 12.34.178
muktāsu jivitāśābhiḥ saha sarvaiḥ sasaṃbhramaiḥ / śilāsu śṛṅkhalābaddhāsvatigurvīṣu sarvataḥ // 12.34.179
taraṅgotkṣiptavikṣipte nāgabandhair ivāmbudhau / prabhrematuḥ pravahaṇe prayuddha iva te ubhe // 12.34.180
tataḥ sundarasenastaddṛṣṭvā dhair yādivāsanāt / calitastam uvācedaṃ mahendrādityabhūpatim // 12.34.181
mamāpuṇyair akāṇḍe vaḥ pralayo 'yam upasthitaḥ / tan na śaknomyahaṃ draṣṭuṃ kṣipāmyātmānamambudhau // 12.34.182
ity uktvā svottarīyeṇa baddhvā parikaraṃ drutam / sa rājaputro jaladhau tatrātmānamapātayat // 12.34.183
taddṛṣṭvā tadvayasyāste pañca caṇḍaprabhādayaḥ / mahendrādityasahitāstatraivātmānamakṣipan // 12.34.184
bāhubhyāṃ ca tarantas te nadīnāṃ gatasaṃbhramāḥ / sarve 'pītastato jagmurvikṣiptā vīcivegataḥ // 12.34.185
kṣaṇāc ca śānte pavane niḥśabdastimito 'mbudhiḥ / dadau praśāntakopasya sajjanasya samānatām // 12.34.186
tāvac ca vātena kuto 'pyānītāṃ yānapātrikām / prāpa sundaraseno 'tra sahito dṛḍhabuddhinā // 12.34.187
tamāruroha caikena samaṃ tena svamantriṇā / sa jīvitapramayayor antardolāmivāparām // 12.34.188
tato diśamajānānaḥ payomayamivākhilam / prabhraṣṭapauruṣaḥ paśyandevatāśaraṇastadā // 12.34.189
nāvā mandānukūlena daiveneva nabhasvatā / saṃpreryamāṇayā tīraṃ prāpito 'bhūttribhir dinaiḥ // 12.34.190
tatastīravilagnāyāṃ tasyāmātmadvitīyakaḥ / sthalaṃ ca jīvitāśāṃ ca samamadhyāruroha saḥ // 12.34.191
tatrasthaś ca samāśvasya dṛḍhabuddhim abhāṣata / uttīrṇo 'py ambudherasmi pātālādapyadho gataḥ // 12.34.192
yato vikramaśaktiṃ taṃ taṃ ca vyāghraparākramam / caṇḍaprabhaṃ bhīmabhujaṃ sacivāṃstāṃs tathāvidhān // 12.34.193
mahendrādityanṛpatiṃ taṃ cākāraṇabāndhavam / vināśya sarvānadhunā kā śobhā jīvitena me // 12.34.194
ity uktavantaṃ taṃ mantrī dṛḍhabuddhirjagāda saḥ / deva dhair yaṃ gṛhāṇa tvaṃ jāne kalyāṇamasti naḥ // 12.34.195
yathā hy āvāṃ tathā te 'pi tareyurjātu vāridhim / śakyā hi kena niścetuṃ durjñānā niyatergatiḥ // 12.34.196
ityādi tat tad yāvat taṃ dṛḍhabuddhir bravīti saḥ / tāvad ājagmatus tatra snānārthaṃ tāpasāv ubhau // 12.34.197
tau vilokya viṣaṇṇaṃ taṃ rājaputram upetya ca / paripṛcchya ca vṛttāntaṃ sādhū sadayamūcatuḥ // 12.34.198
sumate nānyathābhāvaṃ balinaḥ pūrvakarmaṇaḥ / api devāḥ kṣamāḥ kartuṃ sukhaduḥkhapradāyinaḥ // 12.34.199
hātumicchannato duḥkhaṃ dhīraḥ sukṛtamācaret / sā hi pratikriyā tasya na śokaḥ śātanastanoḥ // 12.34.200
tadviṣādaṃ jahīhi tvaṃ śarīraṃ rakṣa dhair yataḥ / śarīre sati ko nāma puruṣārtho na siddhyati // 12.34.201
kalyāṇalakṣaṇaścāsi bhāvyavaśyaṃ śubhaṃ tava / ity uktvā tau samāśvāsya ninyatuḥ svāśramaṃ munī // 12.34.202
tatra kāṃścic ca divasān pratīkṣan sa nṛpātmajaḥ / tasthau sundaraseno 'tha dṛḍhabuddhisamanvitaḥ // 12.34.203
atrāntare ca tanmantrī dorbhyāṃ bhīmabhujo 'mbudhim / tīrtvā vikramaśaktiś ca dvau pṛthakprāpatustaṭam // 12.34.204
asmadvaduttarejjātu so 'pītyāśāvaśāc ca tau / mahāṭavīṃ viviśatuścinvānau duḥkhamohitau // 12.34.205
śeṣau tatsacivau caṇḍaprabhavyāghraparākramau / rājā mahendrādityaś ca tathaivottīrya vāridhim // 12.34.206
ārtāḥ sundarasenaṃ tamanviṣyaprāpya duḥkhitāḥ / alabdhabhagnavahanāstacchaśāṅkapuraṃ yayuḥ // 12.34.207
tatas tau mantriṇau tatra taca prāksthāpitaṃ balam / rudanto jñātavṛttāntā yayuḥ svāmalakāṃ purīm // 12.34.208
prāpteṣv arājatanayeṣv anuśocatsu teṣu sā / ākrandaikamayī jajñe purī praruditaprajā // 12.34.209
mahāsenanṛpaścātra sadevīko niśamya tat / sutodantaṃ na yatprāṇair jahe tadbalamāyuṣaḥ // 12.34.210
dehatyāgodyataṃ taṃ ca sadevīkaṃ nyavārayan / sacivā vacanaistastair darśitāśopapattibhiḥ // 12.34.211
tataḥ sa nagarībāhye svayaṃbhvāyatane nṛpaḥ / sūnoḥ pravṛttiṃ cinvānastapasyannāsta sānugaḥ // 12.34.212
tāvanmandāradevo 'pi haṃsadvīpe sa bhūpatiḥ / jāmāturduhituścābdhipātodantamabudhyata // 12.34.213
śuśrāva cālakaprāptaṃ jāmātṛsacivadvayam / mahāsenanṛpaṃ cāsthādhṛtaprāṇaṃ tapaḥ sthitam // 12.34.214
tataḥ so 'pi sutāśokakātaro maraṇodyamāt / vārito mantribhistaistaisteṣu nyastabharo nṛpaḥ // 12.34.215
mahāsenanṛpasyāgātpārśvaṃ tasyālakāṃ purīm / samaduḥkhasya sahito devyā kaṃdarpasenayā // 12.34.216
yadvijñātasutodantaniścayaḥ sa kariṣyati / tadevāhaṃ samaṃ tena kariṣyāmīti niścitaḥ // 12.34.217
vijñātamandāravatīvṛttāntādhikaduḥkhinā / mahāsenāvanīśena samāgamyānvaśocata // 12.34.218
tenaiva saha tatrāsīttapasyanniyatendriyaḥ / mitāśī darbhaśayano haṃsadvīpeśvaro 'pi saḥ // 12.34.219
evaṃ dhātrā vikīrṇeṣu teṣu sarveṣvitas tataḥ / māruteneva parṇeṣu prasthāya svāśramāttataḥ // 12.34.220
daivātsundaraseno 'tra mataṅgarṣyāśramasya saḥ / tasya prāpāntikaṃ yatra sā mandāravatī sthitā // 12.34.221
tatra nānārasānekaparipakvaphalānataiḥ / niruddhatīraṃ tarubhir dadarśācchajalaṃ saraḥ // 12.34.222
śrāntas tasmin kṛtasnāno bhuktasvāduphalas tataḥ / dṛḍhabuddhisakho gatvā prāpaikāṃ vananimnagām // 12.34.223
tasyāstīreṇa gacchaṃś ca liṅgāyatanapārśvataḥ / sa puṣpāvacayavyagrā dṛṣṭavān munikanyakāḥ // 12.34.224
tāsāṃ madhye dadarśaikāṃ kanyāṃ kokaikasundarīm / kāntyā prakāśayantīṃ tajjyotsnayevākhilaṃ vanam // 12.34.225
vilokitena kurvāṇāṃ phullanīlotpalā diśaḥ / tanvatīṃ caraṇanyāsair avanau nalinīvanam // 12.34.226
keyaṃ sahasranayanaprekṣaṇīyā kimapsarāḥ / vanaśrīrathavā puṣpalagnāgrakarapallavā // 12.34.227
bahu divyāṅganāsargasiddhābhyāsena vedhasā / etasyā nirmitamidaṃ nūnamatyadbhutaṃ vapuḥ // 12.34.228
tasyāścānuharatyeṣā citradṛṣṭākṛteraho / priyāyā mama mandāravatyāḥ saiva bhavennu kim // 12.34.229
kathaṃ vaitatka sā haṃsadvīpe kvaitadvanāntaram / tan na jānīmahe keyaṃ kutaḥ kutreha bhāminī // 12.34.230
iti rājasutastaṃ ca dṛḍhabuddhiṃ jagāda saḥ / dṛḍhabuddhiś ca dṛṣṭvā tāṃ varakanyāṃ tadābravīt // 12.34.231
anyaiva deva kāpyasyā vanapuṣpamayeṣv api / hārakāñcīkalāpādibhaṅgirābharaṇeṣviyam // 12.34.232
na cedaṃ jāyate rūpaṃ saukumāryaṃ ca kānane / taddivyā rājakanyā vā kāpyeṣā narṣikanyakā // 12.34.233
uttiṣṭhāvaḥ kṣaṇaṃ jñātumiheti dṛḍhabuddhinā / ukte tau tasthatus tatra pādapāntaritāvubhau // 12.34.234
tāvac coccitapuṣpāstā munikanyāstayā saha / varakanyakayā snātuṃ saritaṃ tāmavātaran // 12.34.235
tatra tāsu jalakrīḍāpravṛttāsu vidhervaśāt / grāheṇāgatya jagṛhe saivātra varakanyakā // 12.34.236
tadvilokyaiva tatkālaṃ kanyās tās trastavihvalāḥ / cakrandur ārtās trāyadhvaṃ trāyadhvaṃ vanadevatāḥ // 12.34.237
eṣā hi mandāravatī snāntī nadyāmaśaṅkitam / grāheṇāgatya tarasā gṛhītā hā vipadyate // 12.34.238
etac chrutvaiva kiṃ saiva syātpriyeti pradhāvya saḥ / drutaṃ sundarasenastaṃ grāhaṃ kṣurikayāvadhīt // 12.34.239
mṛtyoriva mukhāttasmāddrutamutkṣipya rodhasi / āśvāsayām āsa ca tāṃ sa mandāravatīṃ tataḥ // 12.34.240
sāpi tīrṇabhayā dṛṣṭvā subhagaṃ tamacintayat / mahātmā prāṇadaḥ ko 'yaṃ mama bhāgyair ihāgataḥ // 12.34.241
citraṃ susadṛśaścaiṣa citradṛṣṭasya tasya me / prāṇeśasyālakānāthatanayasya sujanmanaḥ // 12.34.242
api nāma sa eva syāddhigdhigduścintitaṃ mama / īdṛśaḥ sa videśasthaḥ śāntaṃ mā bhūtkadācana // 12.34.243
tannānyapuruṣopānte sthātuṃ yuktaṃ mamādhunā / vrajāmi taditaḥ svasti bhavatvasmai mahātmane // 12.34.244
iti saṃcintya mandāravatī prāha sma tāḥ sakhīḥ / praṇamyaitaṃ mahābhāgameta yāmo 'dhunā vayam // 12.34.245
tac chrutvā bahusādhāro nāmaśravaṇamātrataḥ / prāganucchinnasaṃdeho rājaputraḥ sa tatsakhīm // 12.34.246
ekāṃ sundaraseno 'tra papracchākhyāyatāṃ śubhe / kasyātmajā kīdṛśīyaṃ sakhī vaḥ kautukaṃ hi me // 12.34.247
iti taṃ pṛṣṭavantaṃ sā munikanyaivam abhyadhāt / rājño mandāradevasya haṃsadvīpapateriyam // 12.34.248
sutā mandāravatyākhyā kumārī rājasūnave / dātuṃ sundarasenāya nīyamānālakāṃ purīm // 12.34.249
bhagnapravahaṇāmbhodhāvutkṣiptā vīcibhistaṭe / ānīteha kila prāpya mataṅgamunināśramam // 12.34.250
evam ukte tayā harṣaviṣādākulitaṃ sakhā / nṛtyansundarasenaṃ taṃ dṛḍhabuddhir uvāca saḥ // 12.34.251
diṣṭyādya mandāravatī devīlābhena vardhase / saivaiṣā hi na yāsmākaṃ manorathapathe 'py abhūt // 12.34.252
ity uktvā sā sakhī tasyāḥ pṛcchantīrmunikanyakāḥ / abodhayattaṃ vṛttāntaṃ tāḥ sakhīṃ tāmanandayan // 12.34.253
tataḥ sundarasenasya hāryaputretyudīrya sā / papāta mandāravatī rudatī tasya pādayoḥ // 12.34.254
so 'py āśliṣya rurodaitāṃ rudatos tatra caitayoḥ / arudan karuṇārdrāṇi kāṣṭhāny api tṛṇāny api // 12.34.255
gatvātha munikanyābhistābhiḥ sa śrāvito drutam / ājagāma munis tatra mataṅgo yamunānvitaḥ // 12.34.256
so 'tra sundarasenaṃ tamāśvāsya caraṇānatam / mandāravatyā sahitaṃ nināya nijamāśramam // 12.34.257
tadahaś ca tadātithyaviśrāntaṃ jātanirvṛtim / anyedyuḥ sa tamāha sma rājaputraṃ mahāmuniḥ // 12.34.258
śvetadvīpe mayā putra gantavyaṃ kāryato 'dhunā / tanmandāravatīyukto gaccha tvamalakāṃ prati // 12.34.259
tatra rājasutāmetāṃ pariṇīyānupālayeḥ / suteti pratipannā hi tubhyameṣā mayārpitā // 12.34.260
suciraṃ cānayā sārdhaṃ pṛthvīrājyaṃ kariṣyasi / sacivāṃś ca nijānsarvānacirāttānavāpsyasi // 12.34.261
ity uktvā savadhūkaṃ tamāmantrya nabhasā yayau / muniryamunayā sākaṃ duhitrā sa svatulyayā // 12.34.262
tataḥ sundaraseno 'pi sa mandāravatīyutaḥ / dṛḍhabuddhisahāyaś ca proccacālāśramāttataḥ // 12.34.263
prāpya vārinidhestīraṃ dadarśa nikaṭāgatam / kenāpyadhiṣṭhitaṃ yūnā vaṇijā vahanaṃ laghu // 12.34.264
yayāce cāśrayaṃ tasminnadhvasaukaryalobhataḥ / dṛḍhabuddhimukhenārāttatpatiṃ taṃ vaṇiksutam // 12.34.265
so 'pi tīre tathety asya vahanaṃ tad aḍhaukayat / tāṃ mandāravatīṃ paśyan kuvaṇik smaramohitaḥ // 12.34.266
tataḥ sundaraseno 'tra tām āropyāgrataḥ priyām / taṭasthitaḥ sann āroḍhum ātmanā yāvad icchati // 12.34.267
tāvat sa karṇadhārasya saṃjñāṃ kṛtvā vaṇigdrutam / vahanaṃ cālayām āsa parastrīlolubhaḥ śaṭhaḥ // 12.34.268
krandadrājasutaṃ tac ca kṣaṇenādṛṣṭigocaram / abhūtsundarasenasya vahanaṃ tasya paśyataḥ // 12.34.269
hā dhik cauraiḥ pramuṣito 'smīty ākrandan papāta saḥ / vilapaṃś ca ciraṃ so 'tra jagade dṛḍhabuddhinā // 12.34.270
uttiṣṭha muñca vaiklavyaṃ nāyaṃ vīrocitaḥ kramaḥ / ehi cauraṃ tamanveṣṭuṃ gacchāvo 'nena vartmanā // 12.34.271
āpatkāle ca kaṣṭe 'pi notsāhastyajyate budhaiḥ // 12.34.272
iti prabodhitastena kathaṃciddṛḍhabuddhinā / tīrātsundaraseno 'bdherutthāya prasthito 'bhavat // 12.34.273
gacchan kramāc ca hā devi hā mandāravatīti saḥ / vilapan sāśruniraśaṃ saṃtapto virahāgninā // 12.34.274
nirāhāraḥ sabāṣpaikadṛḍhabuddhiparicchadaḥ / viveśa sonāda iva vyāmohena mahadvanam // 12.34.275
na cātra gaṇayām āsa sakhyus tasya vaco hitam / tatra tatrābhyadhāvattu kevalaṃ dayitāmayaḥ // 12.34.276
unnidrapuṣpābharaṇā vaṇik caurāt palāyitā / āgatā hi priyā sā syād iti phullāsu valliṣu // 12.34.277
bhayātsaronimagnā kiṃ vadanaṃ pakṣmalekṣaṇam / unnamayyekṣate sā māmiti cābjeṣu sāliṣu // 12.34.278
kiṃ vyāharati saiṣātra mugdhā māṃ mañjubhāṣiṇī / iti patralatācchannakokilākūjiteṣv api // 12.34.279
evaṃ pratipadaṃ muhyanyathārkeṇa tathendunā / tāpyamānaḥ sa babhrāma tulyanaktaṃdinaściram // 12.34.280
kathaṃcinnirgatastasmādvanātsadṛḍhabuddhikaḥ / rājaputro 'tha sa prāpa mārgabhraṣṭo mahāṭavīm // 12.34.281
udagrakhaḍgaviṣamāṃ siṃhādhiṣṭhānabhīṣaṇām / senām iva sudurdarśāṃ dasyusenāniṣevitām // 12.34.282
tāṃ gāhamānaḥ sulabhānekapāyāṃ nirāśrayām / durdaśām iva sa prāpi pulindair udyatāyudhaiḥ // 12.34.283
bhagavatyupahārārthaṃ cinvadbhiḥ puruṣān paśūn / vindhyaketoḥ pulindendrasyājñayā tannivāsinaḥ // 12.34.284
videśo virahakleśo nīcātparibhavo 'pi saḥ / anāhāro 'dhvasaṃtāpa iti pañcāgniviplave // 12.34.285
asṛjaddasyusaṃpātaṃ ṣaṣṭhamagnimaho vidhiḥ / rājaputrasya tasyātra dhairyasyāntam avekṣitum // 12.34.286
sa cātmanā dvitīyas tān grahaṇārthaṃ pradhāvitān / pṛṣatkavarṣiṇo dasyūn bahūn kṣurikayāvadhīt // 12.34.287
tadbuddhvā praiṣyata balaṃ rājñānyadvindhyaketunā / tato 'pi subahūṃścaurānyuddhajño nijaghāna saḥ // 12.34.288
tataḥ sa savayasyo 'pi vraṇitaklāntamūrcchitaḥ / baddhvā kārāgṛhe nītvā śabaraistair nicikṣipe // 12.34.289
tatra kīṭotkarākīrṇe jālakārālayāvile / sūcyamānāhisaṃcāre nirmokair gartalambibhiḥ // 12.34.290
gulphadaghnocchaladdhūlāvākhukhātabilolbaṇe / antaḥ kṣiptasthitānekabhītāpannajanākule // 12.34.291
nirayāṇāmivotpattidhāmni dvau tāvapaśyatām / mantriṇau tadvadevādau baddhānītasthitāvubhau // 12.34.292
yau tau praviśatāṃ tadvadaṭavīṃ tīrṇavāridhī / tamanveṣṭuṃ prabhuṃ bhīmabhujavikramaśaktikau // 12.34.293
tau rudantau parijñāya petatus tasya pādayoḥ / so 'pi tau pratyabhijñātau kaṇṭhe bāṣpākulo 'grahīt // 12.34.294
tataḥ śataguṇībhūtaduḥkhāste 'nyonyadarśanāt / āśvāsayadbhir aparair ūcire bandhanasthitaiḥ // 12.34.295
kṛtaṃ duḥkhena kiṃ śakyaṃ pūrvakarmātivartitum / kiṃ na paśyatha sarveṣāṃ saha mṛtyum upasthitam // 12.34.296
āgāminyāṃ caturdaśyāṃ pulindakṣmābhṛtāmunā / devyāḥ paśūpahārārthaṃ vayamete hi saṃbhṛtāḥ // 12.34.297
tatkiṃ śucā gatiścitrā jantuṣu krīḍato vidheḥ / tadabhadraṃ yathā tadvaddadyādbhadraṃ sa eva vaḥ // 12.34.298
ity uktā bandhanasthaiste baddhāstatrāvatasthire / kaṣṭaṃ niranurodhatvamāpadāṃ sumahatsvapi // 12.34.299
prāptāyāṃ ca caturdaśyāmatra rājājñayā tataḥ / te sarve 'py upahārārthamanīyantāmbikāgṛham // 12.34.300
dīpajvālācalajjihvaṃ ghaṇṭālīdantamālayā / vyāsaktavīraśirasā ghoraṃ mṛtyumukhaṃ yathā // 12.34.301
tatra sundarasenastāṃ dṛṣṭvāṃ devīṃ praṇamya saḥ / bhaktiprahvena manasā stuvannevaṃ vyajijñapat // 12.34.302
dāritoddāmadaityena triśikhenāsravarṣiṇā / śamitāsurasaṃtāpe praṇatābhayadāyini // 12.34.303
nirvāpaya prasannena locanenāmṛtaścyutā / dṛṣṭā māṃ duḥkhadāvāgnidagdhaṃ devi namo 'stu te // 12.34.304
iti rājasute tasminvyāharatyeva tatra saḥ / āgāt pūjayituṃ devīṃ vindhyaketuḥ pulindarāṭ // 12.34.305
taṃ dṛṣṭvaiva parijñāya bhillarājaṃ trapānataḥ / sa tānsundarasenaḥ svānvayasyānsvair am abravīt // 12.34.306
aho saiṣa pulindendro vindhyaketurupaiti yaḥ / tātasya pārśve sevārthaṃ bhuṅkte caitāṃ mahāṭavīm // 12.34.307
tad yad astu na vaktavyam asmābhir iha kiṃcana / śreyān hi mānino mṛtyur nedṛgātmaprakāśanam // 12.34.308
iti mantrayate yāvat sakhibhiḥ sa nṛpātmajaḥ / tāvat sa vindhyaketuḥ svānrājā bhṛtyānabhāṣata // 12.34.309
are pradarśayata taṃ pravīraṃ me mahāpaśum / hatāḥ subahavo yodhā gṛhyamāṇena yena me // 12.34.310
tac chrutvaiva sa śuṣkāsṛgdigdho vraṇitadhūsaraḥ / tasya sundaraseno 'gre tadbhṛtyaiḥ prāpito 'bhavat // 12.34.311
sa taṃ dṛṣṭvā pulindendraḥ parijñāya manāgiva / brūhi kastvaṃ kutaśceti papraccha pariśaṅkitaḥ // 12.34.312
yo 'haṃ yataḥ kurudhvaṃ yatprastutaṃ kimanena vaḥ / iti sundaraseno 'pi bhillendraṃ pratyuvāca tam // 12.34.313
tatas taṃ samyagālāpātpratyabhijñāya saṃbhramāt / hā heti jalpannavanau vindhyaketuḥ papāta saḥ // 12.34.314
hā mahārāja pāpena mahāsena mayādhunā / paśya yuṣmatprasādānāmucitaṃ kīdṛśaṃ kṛtam // 12.34.315
yatte prāṇasamaḥ sūnurnīto 'vasthāmihedṛśīm / devaḥ sundaraseno 'yaṃ kuto 'pyevamihāgataḥ // 12.34.316
ityādyāśliṣya taṃ rājaputraṃ sa vyalapat tathā / vindhyaketuryathā sarve 'py atrābhūvannudaśravaḥ // 12.34.317
etan na bahu yatpūrvaṃ pratyabhijñātavānasi / rājaputramimaṃ paścādvṛtte 'rthe kiṃ vyadhāsyathāḥ // 12.34.318
tatko viṣādo harṣe 'sminnityāśvāsyata taiś ca saḥ / hṛṣṭaiḥ sundarasenasya vayasyair bhillabhūpatiḥ // 12.34.319
tataś ca pādapatitaḥ sa rājā samamānayat / prītyā sundarasenaṃ taṃ mocitākhilapuṃpaśum // 12.34.320
kṛtārcanaś ca nītvainaṃ svapallīṃ savayasyakam / kramādupācaratpathyair ābaddhavraṇapaṭṭikam // 12.34.321
papraccha cehāgamanaṃ rājaputra kathaṃ nu te / mahatkautukametaddhi mama tatkathyatāmiti // 12.34.322
tataḥ sundarasenena svavṛttānte 'nuvarṇite / citrīyamāṇacetāstaṃ śabarendro jagāda saḥ // 12.34.323
kva mandāravatīhetoryātrā pātaḥ kva cāmbudhau / kva mataṅgāśramaprāptiḥ kva tayā tatra saṃgamaḥ // 12.34.324
kvāpahāraś ca vaṇijā tasyā viśvāsataḥ punaḥ / kva cāṭavīpraveśas te kopahāsrāya bandhanam // 12.34.325
kva cāsmābhiḥ pratyabhijñā mṛtyorāsyāc ca nirgamaḥ / vicitravidhaye tasmai sarvathā vidhaye namaḥ // 12.34.326
tan na kāryā tvayā cintā kāntāṃ prati yato vidhiḥ / yathedamakarotkartā tathaitadapi te drutam // 12.34.327
iti vādinamevaitaṃ pulindendraṃ drutāgataḥ / nijasenāpatiḥ prītaḥ praviśyaivaṃ vyajijñapat // 12.34.328
devādāya dhanaṃ bhūri strīratnaṃ cātirūpavat / praviṣṭaḥ sānugajanaḥ ko 'pyetāmaṭavīṃ vaṇik // 12.34.329
sa ca buddhvā mayā gatvā sabalena sahānugaḥ / vaṣṭabhya sadhanastrīka ihānīto bahiḥ sthitaḥ // 12.34.330
tac chrutvā kiṃ vaṇiksa syātsā mandāravatī ca kim / iti sundaraseno 'ntarvindhyaketuś ca dadhyatuḥ // 12.34.331
praveśyatāmihaivāsau strī cety uktavatostayoḥ / prāveśayaccamūpastaṃ vaṇijaṃ tāṃ ca yoṣitam // 12.34.332
tato dṛṣṭvaiva tau so 'tra dṛḍhabuddhirabhāṣata / saiva mandāravatyeṣā devī caiṣa ca durvaṇik // 12.34.333
hā devi gharmadagdheva latāvasthāmimāṃ katham / gatāsyapuṣpābharaṇā viśuṣkādharapallavā // 12.34.334
iti krandati tasmiṃś ca dṛḍhabuddhau pradhāvya saḥ / priyāṃ sundarasenastāṃ kaṇṭhe sarabhaso 'grahīt // 12.34.335
tato virahamālinyamaśrudhārājalena tau / kṣālayantāvivānyonyaṃ priyau rurudatuściram // 12.34.336
athobhau tau samāśvāsya vindhyaketur uvāca tam / vaṇijaṃ kiṃ tvayā dārā viśvas tasya hṛtā iti // 12.34.337
tato jagāda sa vaṇig bhayagadgadayā girā / vṛthā mayedaṃ nāśāya kṛtameṣā tu rakṣitā // 12.34.338
nijenādharṣaṇīyena mahasaiva manasvinī / vahnijvāleva na spraṣṭum apy asau śakitā mayā // 12.34.339
kiṃ ca nītvā nijaṃ deśaṃ śāntamanyuḥ prasāditā / pariṇetumabhipretā pāpasyābhūdiyaṃ mama // 12.34.340
ity uktavantamādiṣṭavadhaṃ tenātra bhūbhujā / so 'tha sundarasenas taṃ rarakṣa vaṇijaṃ vadhāt // 12.34.341
prāṇādhikaṃ tu tattasya dhanodrekamahārayat / dine dine mriyante hi gatārthā na gatāsavaḥ // 12.34.342
evaṃ sundarasenena tasminvaṇiji mocite / prāṇalābhena saṃtuṣṭe yathecchaṃ kṛpaṇe gate // 12.34.343
sa vindhyaketurādāya tāṃ mandāravatīṃ nṛpaḥ / yuktāṃ sundarasenena svadevīmandiraṃ yayau // 12.34.344
tatrādiśya sa devīṃ tāṃ snānavastrānulepanaiḥ / saṃmānya mandāravatīṃ tadvat snātamalaṃkṛtam // 12.34.345
svayaṃ sundarasenaṃ tam upaveśya varāsane / prābhṛtair arcayām āsa muktāmṛgamadādibhiḥ // 12.34.346
cakre tayoś ca daṃpatyoḥ saṃgamādbhṛśamutsavam / sa rājā muditāśeṣapranṛttaśabarāṅganam // 12.34.347
atha sundarasenastamanyedyurnṛpam abhyadhāt / rūḍhaṃ vraṇair me siddhaṃ ca yatheṣṭaṃ tadito 'dhunā // 12.34.348
yāmo vayaṃ svanagarīṃ tātāya preṣayāśu tat / lekhahāraṃ savṛttāntaṃ madāgamanaśaṃsinam // 12.34.349
ity ukto rājaputreṇa sa tena śabareśvaraḥ / tathaiva dattasaṃdeśaṃ lekhahāraṃ visṛṣṭavān // 12.34.350
sa lekhahārako yāvattāṃ prāpnotyalakāṃ purīm / tāvattatra mahāsenaḥ sadevīkaḥ sa bhūpatiḥ // 12.34.351
tasya sundarasenasya pravṛttyajñānaduḥkhitaḥ / agnipraveśāyodyuktaḥ śaṃkarāyatanāgrataḥ // 12.34.352
abhūtkilānuśocadbhiḥ pauraiḥ parivṛto 'khilaiḥ / ... // 12.34.353
taṃ dṛṣṭvā sa mahāsenaṃ nṛpatiṃ lekhahārakaḥ / upājagāma śabaro dhāvannāveditātmakaḥ // 12.34.354
dhūlīlipto dhanuṣpāṇirlatātvagbaddhamūrdhajaḥ / śyāmaḥ kaṭīnivasanaṃ bilvapattramayaṃ dadhat // 12.34.355
diṣṭyādya vardhase deva yanmandāravatīyutaḥ / putraḥ sundarasenas te nistīryāmbhodhimāgataḥ // 12.34.356
asmatprabhor vindhyaketoḥ sa hi prāpyantikaṃ prabho / tenaiva sākamāgantuṃ pravṛttaḥ preṣya māṃ puraḥ // 12.34.357
ity udīrya ca tasyātra rājñaḥ pādāntike nyadhāt / lekhaṃ sa bhillabhūpālalekhahāro harañ śucam // 12.34.358
tato hṛṣṭair janaiḥ sarvaiḥ kṛte kalakalārave / lekhe ca vācite jñāte yathāvṛtte mahādbhute // 12.34.359
satkṛtya lekhahāraṃ sa tyaktaśokaḥ kṛtotsavaḥ / rājadhānīṃ mahāsenanṛpaḥ sarvaiḥ sahāviśat // 12.34.360
utsukaś ca tato 'nyedyuḥ sūnostasyāgamiṣyataḥ / agrato bhavituṃ prāyāddhaṃsadvīpeśvarānvitaḥ // 12.34.361
cacāla caturaṅgaṃ ca balaṃ tasyāmitaṃ tathā / asahyamardabhīteva cakampe vasudhā yathā // 12.34.362
tāvat sundaraseno 'pi svagṛhābhimukhaṃ tataḥ / pratasthe bhillapallītaḥ sa mandāravatīsakhaḥ // 12.34.363
bandhanāgāralabdhena tena vikramaśaktinā / sakhyā bhīmabhujenāpi yuktaḥ sadṛḍhabuddhikaḥ // 12.34.364
vātaraṃhohayārūḍhaḥ sahito vindhyaketunā / pulindasainyaiḥ pṛthivīṃ tanmayīm iva darśayan // 12.34.365
gacchan katipayair eva dinair mārge dadarśa tam / pitaraṃ saṃmukhāyātaṃ saparicchadabāndhavam // 12.34.366
tato 'varuhya turagātsānandair vīkṣito janaiḥ / upetya pādayos tasya savayasyo 'patatpituḥ // 12.34.367
so 'pi taṃ putramālokya rākācandramivodadhiḥ / ātmanyeva na māti sma harṣollāsataraṅgitaḥ // 12.34.368
dṛṣṭvā ca mandāravatīṃ tāṃ pādāvanatāṃ snuṣām / ātmānaṃ kṛtinaṃ mene kulaṃ caiva nananda ca // 12.34.369
tāṃś ca trīn dṛḍhabuddhyādīn praṇatān putramantriṇaḥ / tato 'dhikaṃ so 'bhyanandadvindhyaketuṃ ca taṃ nṛpaḥ // 12.34.370
atha sundaraseno 'pi pitrā tena niveditam / natvā mandāradevaṃ taṃ śvaśuraṃ mumude param // 12.34.371
tau ca pūrvāgatau caṇḍaprabhavyāghraparākramau / dṛṣṭvāṅghrilagnau sacivau pūrṇānmene manorathān // 12.34.372
tatkṣaṇaṃ cātra so 'pyāgānmahendrādityabhūpatiḥ / śaśāṅkapurataḥ prītyā śrutavṛttāntaharṣulaḥ // 12.34.373
atha taiḥ samaṃ samagraiḥ sundarasenaḥ sa rājasutaḥ / naḍakūbara iva rambhāṃ mandāravatīṃ vahandayitām // 12.34.374
alakāpurīmayāsīnnijavasatiṃ vāhanottamārūḍhaḥ / sakalasamṛddhiniketanabhūmiṃ bhūyiṣṭhapuṇyajanām // 12.34.375
tasyāṃ ca vātāyanasaṃśritābhir netrotpalaiḥ paurajanāṅganābhiḥ / ākīryamāṇaḥ priyayā sametaḥ sa rājadhānīṃ svapiturviveśa // 12.34.376
ānandabāṣpākulalocanāyāḥ praṇamya mātuścaraṇau ca tatra / sa rājaputro 'khilabandhubhṛtyabaddhotsavaṃ taṃ divasaṃ nināya // 12.34.377
athāparedyurgaṇakopadiṣṭe lagne sa tasyāścirakāṅkṣitaṃ tam / jagrāha pāṇiṃ janakārpitāyā mandāravatyā naranāthasūnuḥ // 12.34.378
dadau ca tasmai śvaśuro mahārghāṇyaputrako mandaradevabhūpaḥ / ratnāni bhūyāṃsi nijaṃ ca rājyaṃ prītaḥ svadehottarakālabhāvi // 12.34.379
cakāra cecchāvibhavānurūpaṃ pitā mahāsenanṛpaś ca tasyā / adugdhaguṃ mocitabandhanasthaṃ mahotsavaṃ vṛṣṭahiraṇyavastram // 12.34.380
dṛṣṭvātha mandāravatīsamāgamāt kṛtārthatāṃ sundarasenamāgatam / pramodamāsevya ca tadvivāhajaṃ pragītanṛtyannikhilāṅganāgaṇam // 12.34.381
yayau mahāsenamahībhṛtārcitaḥ svamaṇḍalaṃ mandaradevabhūpatiḥ / śaśāṅkapūrvaṃ ca puraṃ sa pārthivaḥ sa vindhyaketuś ca mahāṭavīpatiḥ // 12.34.382
tato 'tra yāteṣu dineṣu sadguṇaṃ prajāpriyaṃ sundarasenamātmajam / avekṣya rājye ca niveśya taṃ nije vanaṃ mahāsenanṛpo jagāma saḥ // 12.34.383
saṃprāpya rājyamatha sundarasenadevaḥ so 'pi svabāhubalanirjitavair ivargaḥ / tair mantribhiḥ saha mahīmakhilāṃ śaśāsa mandāravatyadhigamaprasaratpramodaḥ // 12.34.384
iti tatra sarastīre vyākhyāya kathāṃ mṛgāṅkadattāya / sa vyāghrasenanāmā sacivo nijagāda taṃ bhūyaḥ // 12.34.385
etatsa kaṇvo munirāśramāntaḥ kathādbhutaṃ varṇitavān prabho naḥ / kathāvasāne ca dayālur asmān āśvāsayann evam asāv avocat // 12.34.386
tatputrakāḥ suviṣamāṇi duruttarāṇi kṛcchrāṇi dhīrahṛdayāḥ kila ye sahante / te prāpnuvanti param ittham abhīpsitāni nānye tu ye galitasattvaviluptaceṣṭāḥ // 12.34.387
tasmādimāṃ tyajata viklavatāṃ prayāta yuṣmākam apy adhipatiḥ sa mṛgāṅkadattaḥ / saṃprāptasarvasacivaḥ suciraṃ pṛthivyāṃ rājyaṃ kariṣyati sametya śaśāṅkavatyā // 12.34.388
iti tena vayaṃ maharṣiṇoktā dhṛtimālambya niśāṃ ca tatra nītvā / calitāstata āśramādavāptāḥ kramaśaḥ kānanametadadhvakhinnāḥ // 12.34.389
iha cātitṛṣā kṣudhā ca taptāḥ phalahetorgaṇanāthavṛkṣametam / adhiruhya phalatvam eva yātās tapasā deva tavādya mocitāḥ smaḥ // 12.34.390
ity asmākaṃ nāgaśāpopanīto vṛttānto 'yaṃ tvadviyoge caturṇām / kṣīṇe śāpe cādhunāsmābhir etair yuktaḥ sarvaiḥ kāryasiddhyai prayāhi // 12.34.391
etanmṛgāṅkadatto nijasacivādvyāghrasenataḥ śrutvā / lābhe śaśāṅkavatyā labdhadhṛtistāṃ niśāmanayat // 12.34.392
tataḥ prāptaḥ samutthāya tasmād varasaras taṭāt / mṛgāṅkadattaḥ sacivair aśeṣair militaiḥ saha // 12.35.1
yuktaḥ śrutadhinā tena prāyādujjayinīṃ prati / sa śaśāṅkavatīṃ prepsurnatvā taṃ vighnajiddrumam // 12.35.2
tatastāstā vanabhuvo bhūyo 'nekaśatahradāḥ / tamālaśyāmalābhogā ghanāgamaniśā iva // 12.35.3
anyāś ca vicaradbhīmamattebhābhagnakīcakāḥ / viparītārjunākārā virāṭanagarīnibhāḥ // 12.35.4
girīndrakaṃdarāścaiva śuddhāḥ puṣpavatīrapi / krūrasattvāśritāḥ śāntair munibhiḥ saṃśritā api // 12.35.5
atikramya kramādvīraḥ sa sarvasacivānvitaḥ / prāpadujjayinīpuryāḥ saṃnikarṣaṃ nṛpātmajaḥ // 12.35.6
tato gandhavatīṃ prāpya nadīṃ snānahṛtaklamaḥ / tīrtvā ca tāṃ mahākālaśmaśānaṃ prāpa sānugaḥ // 12.35.7
dadarśa tac ca nānāsthikapālaśakalākulam / dhṛtamānuṣakaṅkālakarālaṃ vīrasevitam // 12.35.8
bahubhūtagaṇākīrṇamākrīḍaḍḍākinīpriyam / mahābhairava māsannacitādhūmamalīmasam // 12.35.9
tadatikramya cāpaśyatsa tāṃ yugapurātanīm / purīmujjayinīṃ guptāṃ karmasenena bhūbhujā // 12.35.10
adhiṣṭhitapratolīkāṃ rakṣibhir vividhāyudhaiḥ / pravīrakulajānekarājaputrābhir akṣitaiḥ // 12.35.11
girīndraśikharākāraiḥ prākāraiḥ pariveṣṭitām / duṣpraveśāmavijñātair hastyaśvarathasaṃkulām // 12.35.12
vilokya tādṛśīṃ tāṃ ca sarvato 'py atidurgamām / mṛgāṅkadatto vimanāḥ sacivānsvānuvāca saḥ // 12.35.13
kaṣṭaṃ kleṃśaśatair evamabhavyasyāgatasya me / praveśa eva nāstīha priyāprāptau tu kā gatiḥ // 12.35.14
tac chrutvā te 'py avocaṃstaṃ kimeṣā pratibhāti te / asmākamiyatāṃ deva balasādhyā mahāpurī // 12.35.15
upāyo 'tra vicetavyaḥ sa cāvaśyaṃ bhaviṣyati / daivatair bahuśo hyetadādiṣṭaṃ vismṛtaṃ katham // 12.35.16
ity uktaḥ sacivais tasyā nagaryā bahir eva saḥ / mṛgāṅkadatto divasān kāṃścit tasthau paribhraman // 12.35.17
prāksiddhamatha vetālaṃ dadhyau vikramakesarī / tanmantrī vāsabhavanāttatpriyākarṣaṇecchayā // 12.35.18
so 'pi kṛṣṇacchaviḥ prāṃśuruṣṭragrīvo gajānanaḥ / mahiṣāṅghrirulūkākṣo vetālaḥ kharakarṇakaḥ // 12.35.19
etya tatra praveṣṭuṃ yanna śaśāka jagāma tat / śaṃbhorvarāttāṃ nagarīṃ nākrāmanti tathāvidhāḥ // 12.35.20
athāmātyair vṛtaṃ khinnaṃ praveśonmukhacetasam / mṛgāṅkadattaṃ śrutadhirnītijñaḥ so 'bravīddvijaḥ // 12.35.21
kiṃ deva nītitattvajño 'py ajānanniva muhyasi / svaparāntaramaprekṣya mataḥ kasyeha vikramaḥ // 12.35.22
ekaikasminnagaryāṃ hi dvāreṣv asyāṃ caturṣvapi / kuñjarāṇāṃ sahasre dve vājināṃ pañcaviṃśatiḥ // 12.35.23
rathānāṃ daśalakṣaṃ ca padātīnāṃ divāniśam / saṃnaddhamāste rakṣārthaṃ vīrādhiṣṭhānadurjayam // 12.35.24
tan naḥ katipayānāṃ yatsahasātra praveśanam / paraṃ pataṅgavṛttiḥ sā nārthasiddhistu kācana // 12.35.25
sainyenāpi ca nālpena yuktā kṣeptum iyaṃ purī / hastipādātayuddhaṃ tadvirodho 'dhibalena yat // 12.35.26
tanmāyābaṭunā tena pulindapṛthivībhṛtā / suhṛdā narmadāgrāhabhayāttrātena dāruṇāt // 12.35.27
tanmittreṇa ca mātaṅgarājenātibalīyasā / tena durgapiśācena tatsaṃbandhānurāgiṇā // 12.35.28
kirātarājena yathā bālasabrahmacāriṇā / śaktirakṣitasaṃjñena tena vikramaśālinā // 12.35.29
sametya sabalaiḥ sarvaiḥ sainyapūritadiṅmukhaḥ / samyaksahāyasaṃpannaḥ sādhayaitatsamīhitam // 12.35.30
kirātarājaś ca sa te dūtāgamanasaṃvidam / pratīkṣamāṇaḥ sthita ityetatte vismṛtaṃ katham // 12.35.31
māyābaṭuś ca mātaṅgarājādeśāgato dhruvam / sajjastena sahaivāste saṃvittasya kṛtā hy asau // 12.35.32
tattasya mātaṅgapatervindhyadakṣiṇapārśvagam / nivāsakoṭṭaṃ gacchāmaḥ karabhagrīvanāmakam // 12.35.33
tatraivāhūyate rājā kair ātaḥ śaktirakṣitaḥ / tataḥ saṃbhūya sarvaistair udyogaḥ siddhaye śubhaḥ // 12.35.34
śrutvaitac chrutadhervākyamarthavatprājñasaṃmatam / mṛgāṅkadattaḥ sāmātyas tatheti śraddadhetarām // 12.35.35
anyedyuś ca namaskṛtya guṇibandhuṃ dhṛtodayam / pradarśitāśaṃ viśvasya nabhonityādhvagaṃ ravim // 12.35.36
uccacāla tato vindhyapārśvaṃ taṃ dakṣiṇaṃ prati / tasya durgapiśācasya mātaṅgendrasya ketanām // 12.35.37
tanmantriṇaś ca sa vyāghraseno bhīmaparākramaḥ / guṇākaro meghabalaḥ samaṃ vimalabuddhinā // 12.35.38
sa vicitrakathaḥ sthūlabāhurvikramakesarī / pracaṇḍaśaktiḥ śrutadhirdṛḍhamuṣṭistamanvaguḥ // 12.35.39
taiḥ samaṃ so 'tivistīrṇā nijacceṣṭā ivāṭavīḥ / gahanāṃś ca vanoddeśānsvābhiprāyāniva kramāt // 12.35.40
atikrāmansarastīratarumūlaniśāśrayaḥ / prāpyāruroha vindhyādrimātmacittamivonnatam // 12.35.41
tasyāgrāddakṣiṇaṃ pārśvamavaruhya ca dūrataḥ / dantidattājinacitā bhillapallīrvilokayan // 12.35.42
kutra syādāspadaṃ tasya mātaṅgādhipateriha / kuto jñāsyāma ityantardadhyau rājasuto 'tra saḥ // 12.35.43
tāvac ca saṃmukhāyātam ekaṃ munikumārakam / sa dadarśa sahāmātyaiḥ papraccha ca kṛtānatiḥ // 12.35.44
api jānāsi kutreha gṛhaṃ mātaṅgabhūpateḥ / saumya durgapiśācasya draṣṭavyo vartate hi naḥ // 12.35.45
tac chrutvā sa jagādaivaṃ sādhustāpasaputrakaḥ / itaḥ pañcavaṭītyasti pradeśaḥ krośamātrake // 12.35.46
nātidūre ca tasyābhūdagastyasyāśramo muneḥ / nākataḥ pātitotsiktanahuṣendrasya helayā // 12.35.47
yatra pitrājñayopāttavanavāsaḥ salakṣmaṇaḥ / sītayānugato rāmo munimanvāsta taṃ ciram // 12.35.48
rakṣovināśapiśunau candrārkaviva yatra saḥ / āskandituṃ pravṛtto 'bhūtkabandho rāmalakṣmaṇau // 12.35.49
yatra yojanabāhoś ca rāmo bhujamapātayat / agastyaprārthanāyātanahuṣājagaropamam // 12.35.50
yatra meghāgame 'dyāpi śrutvā jaladharadhvanim / smaranto rāmakodaṇḍaravasyāmbararodhinaḥ // 12.35.51
vīkṣya viṣvagdiśaḥ śūnyā gṛhṇantyudbāṣpalocanāḥ / jānakīvardhitāḥ śaṣpakavalaṃ na jaranmṛgāḥ // 12.35.52
hataśeṣāniva trātuṃ hariṇānyatra rāghavam / jahāra hemahariṇo vaidehīvirahapradaḥ // 12.35.53
kāverīvāribahale yatrānekamahāhrade / pītvodgīrṇamivāgastyenābdhipāthaḥ pade pade // 12.35.54
tasyāśramasya nātyantadūre vindhyasya sānuni / karabhagrīvanāmāsti koṭṭaḥ kuṭiladurgamaḥ // 12.35.55
tatra prativasatyantarbhūpālānirjito balī / sa mātaṅgapatirdurgapiśācaścaṇḍavikramaḥ // 12.35.56
dhanurdharāṇāṃ lakṣasya teṣāmadhipatiś ca saḥ / yodhapañcaśatī yeṣāmekaikamanudhāvati // 12.35.57
tair dasyubhiḥ sa muṣṇāti sārthāndalayati dviṣaḥ / bhuṅkte mahāṭavīṃ caitāṃ tāṃstānagaṇayannṛpān // 12.35.58
etan munisutāc chrutvā tam āmantrya sa sānugaḥ / mṛgāṅkadattas tenaiva mārgeṇa tvaritaṃ yayau // 12.35.59
prāpac ca tasya karabhagrīvasya nikaṭaṃ kramāt / mātaṅgarājakoṭṭasya bhillapallīsamākulam // 12.35.60
dadarśādūrataścātra śabaraughānitas tataḥ / barhibarhebhadaśanavyāghracarmamṛgāmiṣān // 12.35.61
tiryañca iva jīvanti paśyatāraṇyavṛttayaḥ / citraṃ tadapyamī durgapiśācaṃ bruvate prabhum // 12.35.62
nāstyevārājakaṃ kiṃcidbata ko'pi prajāsvaho / rājaśabdaḥ suraiḥ sṛṣṭo mātsyanyāyabhayādayam // 12.35.63
evaṃ mṛgāṅkadattas tān bhillān vīkṣya sakhīn bruvan / yāvat sa karabhagrīvakoṭṭamārgaṃ vivitsati // 12.35.64
tāvanāyābaṭos tasya tatrādāvabhyupeyuṣaḥ / taṃ pūrvadṛṣṭaṃ dadṛśuścārāḥ śabarabhūbhṛtaḥ // 12.35.65
te māyābaṭave tasmai gatvā sadyo nyavedayan / tadāgamaṃ sasainyaś ca so 'pi pratyujjagāma tam // 12.35.66
nikaṭībhūya dṛṣṭvā ca muktavāhaḥ pradhāvya saḥ / papāta pādayos tasya rājasūnoḥ pulindarāṭ // 12.35.67
kṛtakaṇṭhagrahaṃ rājā sa pṛṣṭakuśalaś ca tam / sāmātyaṃ vāhanārūḍhamanaiṣītkaṭakaṃ nijam // 12.35.68
prāhiṇoc ca pratīhāraṃ tadāgamanaśaṃsinam / tasmai mātaṅgarājāya nijaṃ sa śabarādhipaḥ // 12.35.69
ājagāma ca mātaṅgarājaḥ so 'pi svadeśataḥ / drutaṃ durgapiśāco 'tra nāmno bibhradyathārthatām // 12.35.70
śilākūṭakaṭhorāṅgastamālamalinacchadhiḥ / pulindāśritapāpaś ca vindhyācala ivāparaḥ // 12.35.71
bhrukuṭyā bhīṣaṇamukhaḥ prakṛtyaiva triśākhayā / svīkartuṃ vindhyavāsinyā triśūleneva cihnitaḥ // 12.35.72
taruṇaḥ kṣapitāśeṣavayā apyasudarśanaḥ / kṛṣṇo 'py ananyasevī ca bhūbhṛtpādopajīvyapi // 12.35.73
navābhra iva māyūrapicchacitradhanurdharaḥ / hiraṇyākṣa ivoddāmavarāhakṣatavigrahaḥ // 12.35.74
ghaṭotkaca ivotsiktabhīmarūpadharo balī / kalikāla ivādharmaniratocchṛṅkhalaprajaḥ // 12.35.75
āyayau ca balābhogastasyāpūritabhūtalaḥ / mukto 'rjunabhujāsaṅgātpravāha iva nārmadaḥ // 12.35.76
śilākalāpo luṭhitaḥ kimañjanagirerayam / kimutākālakalpāntameghaughaḥ patito bhuvi // 12.35.77
iti śaṅkāṃ sa vidadhaccaṇḍālānīkinīcayaḥ / prasasarpāsitacchāyāmalinīkṛtadiṅmukhaḥ // 12.35.78
upagamya ca tatsvāmī dūrānnyastaśirāḥ kṣitau / mṛgāṅkadattaṃ taṃ durgapiśācaḥ praṇanāma saḥ // 12.35.79
uvāsa cādya devī me prasannā vindhyavāsinī / ucitocitavaṃśo yadgṛhān prāpto bhavān mama // 12.35.80
taddhanyo 'smi kṛtārtho 'smīty uktvā tasmādupāyanam / mātaṅgarājaḥ sa dadau muktākastūrikādikam // 12.35.81
so 'py abhyanandat prītyā taṃ rājaputro yathocitam / tatas tatraiva sarve te cakruḥ senāniveśanam // 12.35.82
ālānabaddhair dviradaisturagair mandurāśritaiḥ / kṛtāspadaiś ca pādātaiḥ sthagitā sā mahāṭavī // 12.35.83
ājanmāpūrvanagarībhāvasaṃprāptisaṃpadā / ghūrṇamāneva tatkālaṃ naiva svātmanyavartata // 12.35.84
tato 'tra kānanodyāne vihitasnānamaṅgalam / kṛtāhāraṃ sukhāsīnamekānte sacivānvitam // 12.35.85
māyābaṭau sthite durgapiśāca sa kathāntare / mṛgāṅkadattamavadatprītipraśrayapeśalam // 12.35.86
māyābaṭurayaṃ rājā bahukālamihāgataḥ / tvannideśapratīkṣaḥ sansvāminsākaṃ mayā sthitaḥ // 12.35.87
tadrājaputra yuṣmābhiḥ kutra sthitam iyac ciram / kiṃ kṛtaṃ ceti kāryaṃ svam asmān bodhayatādhunā // 12.35.88
etattadvacanaṃ śrutvā rājaputro jagāda saḥ / tadā māyābaṭorasya gṛhādvimalabuddhinā // 12.35.89
guṇākareṇa ca samaṃ prāpya bhīmaparākramam / gatvā śrutadhiyā sākaṃ cinvatānyānsakhīnmayā // 12.35.90
prāptaḥ pracaṇḍaśaktiś ca vicitrakatha eṣa ca / mārgakrameṇa caiṣo 'pi tato vikramakesarī // 12.35.91
tato varasarastīre prāpya vighneśapādapam / phalārthamadhiruhyaite tacchāpātphalatāṃ gatāḥ // 12.35.92
ārādhyātha gaṇeśaṃ taṃ kathaṃcinmocitā mayā / śeṣāścādau tathābhūtās tatra muktās tathaiva me // 12.35.93
dṛḍhamuṣṭirayaṃ vyāghrasenameghabalāvimau / sthūlabāhurasau ceti catvāraḥ sacivā ime // 12.35.94
dṛḍhamuṣṭirayaṃ vyāghrasenameghabalāvimau / sthūlabāhurasau ceti catvāraḥ sacivā ime // 12.35.95
etaiḥ prāptaiḥ samaṃ sarvair ahamujjayinīmagām / sainyahīnasya cābhūnme na dūtapreṣaṇārhatā // 12.35.96
tataḥ saṃmantrya yuṣmākamāgatā nikaṭaṃ vayam / idānīṃ siddhaye yūyaṃ pramāṇamiha naḥ sakhe // 12.35.97
evaṃ mṛgāṅkadattena svavṛttānte 'bhyudīrite / so 'tha urgapiśācastaṃ samāyābaṭurabravīt // 12.35.98
dhīro bhava kiyatkāryametadasmābhir añjasā / prāṇāḥ prathamamevaite tvadartham upakalpitāḥ // 12.35.99
ānayāmo 'tra taṃ baddhvā karmasenaṃ mahībhṛtam / prasahya ca harāmo 'sya tāṃ śaśāṅkavatīṃ sutān // 12.35.100
iti mātaṅgarājena samāyābaṭunodite / mṛgāṅkadattaḥ saprītibahumānamabhāṣata // 12.35.101
kiṃ na saṃbhāvyate yuṣmāsviyameva hi vakti vaḥ / pratipannasuhṛtkāryanirvāhaṃ dhīrasattvatā // 12.35.102
dārḍhyaṃ vindhyādritaḥ śauryaṃ vyāghrebhyo miśrarāgitām / vanābjinībhyaś cādāya yūyaṃ dhātreha nirmitāḥ // 12.35.103
tadvicārya yathāyuktaṃ kurudhvam iti vādini / mṛgāṅkadatte dinakṛdviśaśrāmāstamastake // 12.35.104
tatas tatra triyāmāṃ tāṃ skandhāvāre viśaśramuḥ / te karmāntikakḷpteṣu niveśeṣu yathocitam // 12.35.105
prātar mṛgāṅkadattaś ca visasarja guṇākaram / kirātarājamānetuṃ suhṛdaṃ śaktirakṣitam // 12.35.106
tena gatvoktavṛttāntaḥ svalpair eva dinaiś ca saḥ / tadyukto 'timahāsainyaḥ kirātapatirāyayau // 12.35.107
padātilakṣadaśakaṃ dve lakṣe vājināmapi / mahāvīrādhirūḍhānāmayutaṃ mattadantinām // 12.35.108
aṣṭāśītisahasrāṇi rathānāṃ ca mahīpatim / anvāyayur dhvajacchattrasaṃchāditanabhāṃsi tam // 12.35.109
mṛgāṅkadattaś ca mudā pratyudgamyābhipūjya tam / prāveśayatsakaṭakaṃ sasuhṛtsacivo nṛpam // 12.35.110
tāvanmātaṅgarājasya ye 'py anye mittrabāndhavāḥ / māyābaṭoś ca taddattadūtāḥ sarve 'py upāyayuḥ // 12.35.111
vavṛdhe ca lasannādaḥ saṃmiladvāhinīśataḥ / mṛgāṅkadattahṛdayānandaḥ śibiravāridhiḥ // 12.35.112
muktāmṛgamadair vastrair māṃsabhāraiḥ phalāsavaiḥ / tānsa durgapiśāco 'tra nṛpatīnsamamānayat // 12.35.113
snānānulepanāhārapānaśayyādyanuttamam / sarvebhyaḥ śabarādhīśo māyābaṭurupāharat // 12.35.114
mṛgāṅkadattaś caikatra bubhuje nikhilaiḥ saha / tair yathocitabhūbhāgeṣūpaviṣṭair nareśvaraiḥ // 12.35.115
api mātaṅgarājaṃ taṃ so 'gre dūrādabhojayat / kāryaṃ deśaś ca kālaś ca garīyānna punaḥ pumān // 12.35.116
viśrānte ca navāyāte kirātādibale tataḥ / mṛgāṅkadattaḥ so 'nyedyurdantidantāsanasthitaḥ // 12.35.117
asthāne rājalokasya yathārhakṛtasatkriyaḥ / vijanīkṛtya mātaṅgarājādīnsuhrado 'bravīt // 12.35.118
idānīṃ kālahāraḥ kiṃ kriyate kiṃ na gamyate / anena sarvasainyena śīghramujjayinīṃ prati // 12.35.119
tac chrutvā śrutadhīrvipro rājaputraṃ jagāda tam / śṛṇu deva vadāmyatra yathā nītividāṃ matam // 12.35.120
kāryākāryavibhāgaḥ prāgboddhavyo vijigīṣuṇā / asādhyaṃ yadupāyena tadakāryaṃ parityajet // 12.35.121
tatkāryaṃ yadupāyena sādhyaṃ tatra caturvidhaḥ / upāyaḥ sāma dānaṃ ca bhedo daṇḍa iti smṛtaḥ // 12.35.122
pūrvaḥ pūrvo varasteṣāṃ nikṛṣṭaś ca paraḥ paraḥ / tasmātsāmaprayogas te pūrvaṃ deveha yujyate // 12.35.123
nirlobhe karmasene hi rājñi dānaṃ na siddhaye / na bhedo nahi santyasya kruddhalubdhāvamānitāḥ // 12.35.124
daṇḍaś ca durgadeśasthe tasminnatibalādhike / nṛpair ajitapūrve 'nyaiḥ prayuktaḥ saṃśayāvahaḥ // 12.35.125
aviśvāsyā ca yuddheṣu jayaśrīr balinām api / na ca kanyārthino yuktaḥ kartuṃ tadbāndhavakṣayaḥ // 12.35.126
tattasya rājñaḥ sāmnaiva dūtastāvadvisṛjyatām / tadasiddhau haṭhāyāto daṇḍa eva prayokṣyate // 12.35.127
ityetac chrutadhervākyaṃ sarve tatra tatheti te / śraddadhuḥ praśaśaṃsuś ca tasya mantrakramajñatām // 12.35.128
tataḥ saṃmantrya tair eva samaṃ dūtaguṇānvitam / kirātarājānucaraṃ tadākhyātaṃ dvijottamam // 12.35.129
dūtaṃ suvigrahaṃ nāma karmasenāya bhūbhṛte / mṛgāṅkadatto vyasṛjallekhasaṃdeśahāriṇam // 12.35.130
sa gatvojjayinīṃ dūtaḥ pratīhāraniveditaḥ / vallabhāśvadvipākīrṇakakṣyāntaramanoramam // 12.35.131
praviśya rājabhavanaṃ siṃhāsanagataṃ nṛpam / dadarśa karmasenaṃ taṃ mantribhiḥ parivāritam // 12.35.132
praṇamya cāsanāsīnaḥ sa pṛṣṭakuśalaḥ kramāt / rājñābhinanditastena lekhaṃ tasmai samarpayat // 12.35.133
ādāya taṃ ca tanmantrī mudrākṣepaprasāritam / prajñākoṣābhidhāno 'tra spaṣṭamevamavācayat // 12.35.134
svasti śrīkarabhagrīvakoṭṭamūlāṭavītaṭāt / mahārājādhirājasya putro 'yodhyāpurīpateḥ // 12.35.135
śrīmato 'maradattasya mahīmaṇḍalamaṇḍanam / śrīmānmṛgāṅkadatto 'tra prahvopanatarājakaḥ // 12.35.136
ujjayinyāṃ mahārājakarmasenasya sādaram / nijavaṃśapayodhīndoridaṃ saṃdiśati sphuṭam // 12.35.137
kanyā tavāsti sāvaśyaṃ deyānyasmai prayaccha tat / mahyaṃ tāṃ sadṛśī sā me bhāryādiṣṭā hi daivataiḥ // 12.35.138
evaṃ nau bandhubhāvaḥ syānnaśyetpūrvā ca vairitā / no cennijabhujāveva prārthayiṣye 'tra vastuni // 12.35.139
ity atra vācite lekhe prajñākoṣeṇa mantriṇā / rājā sakopaḥ sacivān karmaseno jagāda saḥ // 12.35.140
vipakṣāste sadāsmākamanātmajñena tena ca / etat tathaiva saṃdiṣṭaṃ paśyatādyāsamañjasam // 12.35.141
ātmābhilikhitaḥ pūrvaṃ vayaṃ paścādavajñayā / darpādhmātena paryante bāhuvīryam udīritam // 12.35.142
tan na me pratisaṃdeśo yogyaḥ kanyākathaiva kā / gaccha dūta bhavatsvāmī yatsa vetti karotu tat // 12.35.143
ity uktaḥ karmasenena rājñā dūto 'tra sa dvijaḥ / suvigrahastamojasvī kramāyātam abhāṣata // 12.35.144
adṛṣṭvā rājaputraṃ taṃ saṃpratyojāyase jaḍa / sajjo bhavāgate tasminvetsyasi svaparāntaram // 12.35.145
iti tenodite rājasabhā kṣobhamiyāya sā / gacchāvadhyo 'si kiṃ kurma iti kruddho 'bhyadhānnṛpaḥ // 12.35.146
anye 'tra dantadaṣṭauṣṭhā mṛdnantaḥ svān karān karaiḥ / kiṃ nādhunaiva gatvā taṃ hanma ity abruvan mithaḥ // 12.35.147
yātvayaṃ baṭuvācāṭasyāsya kiṃ kupyate girā / drakṣyate yatkariṣyāma ityūcurdhair yataḥ pare // 12.35.148
bhrūbhaṅgaiḥ kecidāsannacāparopaṇasūcanam / kurvanta iva niḥśabdaṃ tasthuḥ kopāruṇair mukhaiḥ // 12.35.149
evaṃ sabhāyāṃ kruddhāyāṃ sa nirgatya suvigrahaḥ / dūto mṛgāṅkadattasya pārśvaṃ svakaṭakaṃ yayau // 12.35.150
tasmai sa karmasenoktaṃ samitrāya śaśaṃsa tat / so 'pyādideśa tac chrutvā yātrāṃ sainye nṛpātmajaḥ // 12.35.151
tataḥ svāmyādeśaprabalapavanāpātavidhuto balāmbhodhir dhāvan naraturagamātaṅgamakaraḥ / sapakṣāṇāṃ tanvan manasi paritoṣaṃ kṣitibhṛtāṃ sa saṃprāpa kṣobhaṃ pratibhayakaraṃ kātaranṛṇām // 12.35.152
kṣitimatha vidadhadbalāśvalālā gajamadakardamitāṃ mṛgāṅkadattaḥ / badhiritabhuvanaḥ sa tūryanādair udacaladujjayinīṃ śanair jayāya // 12.35.153
tataḥ sa vindhyamullaṅghya prāpa saṃnaddhasainikaḥ / mṛgāṅkadattaḥ sīmāntamujjayinyāḥ suhṛdyutaḥ // 12.36.1
tadbuddhvā karmaseno 'pi rājāsya sabalo 'grataḥ / dhīro yuddhāya saṃnahya nagaryā niragāttataḥ // 12.36.2
nikaṭībhūya cānyonyadarśinyorubhayostayoḥ / tatsenayoḥ pravavṛte saṃgrāmo vīraharṣaṇaḥ // 12.36.3
nṛsiṃhanādavitrastabhagnaklībāsurākulaḥ / so 'bhūddhiraṇyakaśipornivāsa iva saṃgaraḥ // 12.36.4
saṃtatā vinikṛntanto ghanā gaganagāminaḥ / subhaṭeṣviṣavaḥ petuḥ sasyeṣu śalabhā iva // 12.36.5
khaḍgāhatebhakumbhottho babhau muktāphalotkaraḥ / saṃrambhatruṭito hāra iva tatsamaraśriyaḥ // 12.36.6
tīkṣṇakuntāgradaśanaṃ grastāśvanarakuñjaram / kṛtāntasyeva vadanaṃ tadvireje raṇājiram // 12.36.7
utphellurbhallalūnāni śirāṃsi bhujaśālinām / divi dattordhvajhampāni divyastrīriva cumbitum // 12.36.8
kabandhā nanṛtuścātra subhaṭānāṃ pade pade / nirbhāsitottamasvāmisaṃgarapramadādiva // 12.36.9
evaṃ ca pañcadivasānvahacchoṇitanimnagaḥ / āsītkaraṅkakūṭāḍhyaḥ sa śūrāntakaro raṇaḥ // 12.36.10
pañcame 'hni rahaḥ sāyaṃ taṃ sametaṃ svamantribhiḥ / mṛgāṅkadattaṃ śrutadhirvipro 'bhyetya jagāda saḥ // 12.36.11
yuṣmāsu samaravyagreṣvito bhikṣukarūpiṇā / gatvā nirākuladvārāṃ praviśyojjayinīṃ mayā // 12.36.12
nikaṭādapyadṛśyena bhūtvā vidyāprabhāvataḥ / yadanviṣṭaṃ yathavattacchṛṇu deva vadāmi te // 12.36.13
yadaiva karmaseno 'sau rājā yuddhāya nirgataḥ / tadaivānujñayā mātuḥ sā śaśāṅkavatī gṛhāt // 12.36.14
nirgatya tatpurīvartigauryāyatanamāśritā / tāmārādhayituṃ devīṃ śreyorthaṃ samare pituḥ // 12.36.15
tatrasthā ca rahasyekāṃ sakhīmāptām uvāca sā / matkṛte sakhi tātasya vigraho 'yam upāgataḥ // 12.36.16
ākrāntaścārpayedeṣa tasmai rājasutāya mām / gaṇayanti na rājyārthe 'patyasnehaṃ mahībhujaḥ // 12.36.17
na ca jāne 'nurūpaḥ kiṃ sa me rājasuto na vā / kāmaṃ hi mṛtyumiccheyaṃ na virūpamahaṃ patim // 12.36.18
manye rūpābhisaṃpanno daridro 'pi varaṃ patiḥ / na virūpaḥ punaḥ kṛtsnapṛthivīcakravartyapi // 12.36.19
tatkīdṛgiti gatvā taṃ vilokyāgaccha sainyataḥ / prajñānena ca nāmnā ca śubhe caturikā hy asi // 12.36.20
evaṃ sakhī tayoktā sā yuktyā kaṭakametya naḥ / tvāṃ vilokya vibho gatvā rājaputrīm uvāca tām // 12.36.21
kim anyat sakhi sā jihvā jāne nāsty api vāsuke / yā śaktā gadituṃ tasya rūpaṃ rājasutasya tat // 12.36.22
bravīmi punaretāvadyathā nānyā samāsti te / nārī rūpeṇa manujas tathā nānyo 'sti tatsamaḥ // 12.36.23
atyalpaṃ dhiṅmayoktaṃ vā manye hy asmiñjagattraye / na siddho nāpi gandharvo na devo 'py asti tādṛśaḥ // 12.36.24
evaṃ sakhīgirā tasyāstvayi nyastaṃ ca mānasam / śaśāṅkavatyāḥ kāmena kīlitaṃ ca samaṃ śaraiḥ // 12.36.25
tatkṣaṇātprabhṛti śreyaskāmā tava pituś ca sā / kṛśībhavantī tapasā sthitā tvadviraheṇa ca // 12.36.26
tadguptaṃ niśi gatvādya hṛtvā gauryāśramāt tataḥ / vijanādānayata tāṃ rājaputrīmalakṣitam // 12.36.27
yāta māyābaṭorasya gṛhānete nṛpās tataḥ / paścātprakopaṃ rakṣitvā tatraiṣyanti samaṃ mayā // 12.36.28
nivartatāmidaṃ yuddhaṃ mā sma bhūtsainyasaṃkṣayaḥ / astu vaḥ kuśalaṃ dehe rājñastvacchvaśurasya ca // 12.36.29
gatireṣā hy agatikā yuddhaṃ prāṇārpaṇena yat / upāyeṣu jaghanyo 'yam upāyo gīyate budhaiḥ // 12.36.30
evam uktaḥ śrutadhinā sa guptaṃ prayayau niśi / mṛgāṅkadattas tatrāśvān āruhya sacivaiḥ saha // 12.36.31
suptastrībālaśeṣāṃ tāṃ viveśojjayinīṃ ca saḥ / gatvaiva saṃvṛtadvārāṃ suptaiḥ svalpaiś ca rakṣibhiḥ // 12.36.32
tataḥ śrutadhinā dattair abhijñānaiḥ sulakṣitam / khyātaṃ puṣpakaraṇḍākhyamahodyānāntarasthitim // 12.36.33
tatkālālaṃkṛtaprācīmukhena śaśinā karaiḥ / prakāśitaṃ rājasutastaṃ sa gauryāśramaṃ yayau // 12.36.34
tāvac ca paricaryādiśrānte supte sakhījane / sā śaśāṅkavatī tatra vītanidrā vyacintayat // 12.36.35
madarthaṃ bata rājāno rājaputrā dine dine / vīrāste te ca hanyante samityubhayasainyayoḥ // 12.36.36
sa ca rājasuto devyā svapne hy ambikayānayā / ādiṣṭaḥ pūrvabhartā me madarthaprārthitāhavaḥ // 12.36.37
hṛdayaṃ ca yam ācchidya dattvā śaraparamparām / siddhalakṣeṇa kāmena nītvā tasmai samarpitam // 12.36.38
tātastu mandapuṇyāṃ māṃ naiva tasmai pradāsyati / pūrvavair āc ca darpāc ca lekhādityadya hi śrutam // 12.36.39
vāme vidhau ca kaḥ svapnadevatādeśaniścayaḥ / priyaprāptau ca paśyāmi na kāṃcitsarvathā diśam // 12.36.40
tadyāvannāhitaṃ kiṃcittasya tātasya vā raṇe / śṛṇomi tāvadātmānaṃ hatāśaṃ na tyajāmi kim // 12.36.41
ity utthāya puro gatvā gauryāḥ sāśokapādape / pāśaṃ viracayām āsa svottarīyeṇa duḥkhitā // 12.36.42
tāvanmṛgāṅkadatto 'pi savayasyaḥ praviśya tam / udyānaṃ tarubaddhāśvo gauryāgārāśramaṃ gataḥ // 12.36.43
tatra tatsacivenārādrājaputrīṃ vilokya tām / mṛgāṅkadatto jagade svairaṃ vimalabuddhinā // 12.36.44
deva paśyātra kāpyeṣā pāśena varakanyakā / udyatā hantumātmānaṃ tatkā nāma bhavediyam // 12.36.45
tac chrutvaiva vilokyaitāṃ rājasūnur uvāca saḥ / aho keyaṃ ratiḥ kiṃsvidrūpiṇī kimu nirvṛtiḥ // 12.36.46
sākārā kāntirindorvā manmathājñāya jaṅgamā / kiṃ vāmarāṅganā maivamasyāḥ pāśodyamaḥ katham // 12.36.47
tattāvadiha tiṣṭhāmaḥ pādapantaritāḥ kṣaṇam / yāvajjānīmahe keyamiti vyaktaṃ kathaṃcana // 12.36.48
ity uktvā savayasyo 'tra yāvac channaḥ sa tiṣṭhati / sā śaśāṅkavatī tāvadvignā devīṃ vyajijñapat // 12.36.49
asmiñjanmani ceddevi na sa rājasutaḥ patiḥ / devo mṛgāṅkadatto me niṣpannaḥ pūrvaduṣkṛtaiḥ // 12.36.50
tvatprasādena tadbhūyādanyasminnapi janmani / sa bhartā gauri bhagavatyāpannārtihare mama // 12.36.51
iti vijñapya devīṃ sā rājaputrī praṇamya ca / kaṇṭhe samarpayām āsa pāśaṃ bāṣpārdralocanā // 12.36.52
tatkṣaṇaṃ ca prabuddhyaiva tadadarśanavihvalāḥ / cinvantyaḥ sahasā tasyāḥ sakhyo 'ntikam upāyayuḥ // 12.36.53
hā hā kim idamārabdhaṃ sakhi dhiksāhasaṃ tvayā / ity uktvaiva ca tāstasyāḥ pāśaṃ kaṇṭhādapāharan // 12.36.54
atha hrītaviṣaṇṇā sā yāvadbālātra tiṣṭhati / udabhūdbhāratī tāvadgaurīgarbhagṛhāntarāt // 12.36.55
mā viṣādaṃ kṛthāḥ putri śaśāṅkavati naiva tat / vaco mṛṣā me yatsvapne tavoktaṃ subhage mayā // 12.36.56
so 'yaṃ mṛgāṅkadatto hi pūrvabhartā tavāntike / prāpta eva vrajānena saha bhuṅkṣvākhilāṃ bhuvam // 12.36.57
śrutvaitāṃ sahasā vāṇīṃ sā śaśāṅkavatī śanaiḥ / yāvadvilokayatyatra pārśve kiṃcitsasādhvasā // 12.36.58
tāvanmṛgāṅkadattasya mantrī vikramakesarī / tam upāgamya vakti sma darśayannagrapāṇinā // 12.36.59
devi satyaṃ bhavānyā te samādiṣṭamayaṃ hi saḥ / rājaputraḥ patiḥ premapāśākṛṣṭastavāgrataḥ // 12.36.60
tacchrtuvā sā tatastiryaṅnyastadṛṣṭirdadarśa tam / kāntaṃ tejasvinaṃ madhyavartinaṃ sahacāriṇām // 12.36.61
grahaiḥ parivṛtaṃ candramavatīrṇamivāmbarāt / rūpopamānām anyeṣām amṛtasyandanaṃ dṛśoḥ // 12.36.62
tataḥ patadanaṅgeṣupuṅkhapakṣmacitair iva / aṅgaiḥ kaṇṭakitair yāvadāste sā stambhaniścalā // 12.36.63
tāvan mṛgāṅkadattas tām upetya tyājayan hriyam / sa kālocitam āha sma girā premamadhuś cyutā // 12.36.64
tyājayitvā nijaṃ deśaṃ rājyaṃ bandhūṃś ca dūrataḥ / dāsīkṛtyāhamānīto guṇair baddhvā natāṅgi te // 12.36.65
tanmayāraṇyavāsasya vasudhāśayanasya ca / phalāhārasya tīvrārkatāpasaṃsevanasya ca // 12.36.66
tapaḥkaṣṭasya tanvaṅgi saṃprāptaṃ phalamīdṛśam / yaddṛṣṭā netrapīyūṣavṛṭireṣā tanustava // 12.36.67
yadi snehānurodhaś ca mayi te hariṇākṣi tat / asmatpurīpuraṃdhrīṇāṃ prayaccha nayanotsavam // 12.36.68
saṅgrāmaḥ śāmyatu śreyo bhavatūbhayapakṣayoḥ / kṛtārthaṃ jāyatāṃ janma saha gurvāśiṣā mama // 12.36.69
evaṃ mṛgāṅkadattena sā śaśāṅkavatī tadā / uktā jagāda vasudhāvinyastanayanā śanaiḥ // 12.36.70
ayaṃ tāvadguṇakrīto janaḥ svādhīna eva te / tadāryaputra kuśalaṃ yadavaiṣi kuruṣva tat // 12.36.71
iti vāksudhayā tasyāḥ kṛtī nirvāpito 'tha saḥ / mṛgāṅkadatto devīṃ tāṃ gaurīṃ stutvā praṇamya ca // 12.36.72
āropya rājaputrīṃ ca tāṃ turaṃge svapṛṣṭhataḥ / tatsakhībhiḥ samārūḍhapaścād bhāgāśvapṛṣṭhagaiḥ // 12.36.73
daśabhiḥ sahito vīraiḥ sacivaiḥ śastrapāṇibhiḥ / uccacāla tato rātrau rājaputro dhṛtāyudhaḥ // 12.36.74
te caikādaśa dṛṣṭvāpi tatra roddhuṃ na śekire / nagarīrakṣibhiḥ kruddhā rudrā eva durāsadāḥ // 12.36.75
vinirgatyojjayinyāś ca jagmur māyābaṭor gṛham / saśaśāṅkavatīkāste yathā śrutadhinoditam // 12.36.76
ka ete kva prayātāścetyudbhrānteṣv atra rakṣiṣu / sā cojjayinyāṃ bubudhe kramādrājasutā hṛtā // 12.36.77
taccākhyātuṃ mahādevī karmasenāya bhūbhṛte / satvaraṃ nagarādhyakṣaṃ prāhiṇotkaṭakaṃ prati // 12.36.78
atrāntare ca kaṭake tatra rātrāvupetya tam / cārādhikārī rājānaṃ karmasenaṃ vyajijñapat // 12.36.79
deva pradoṣa egvādya guptaṃ nirgatya sainyataḥ / mṛgāṅkadattaḥ sāmātyo hayair ujjayinīṃ gataḥ // 12.36.80
tāṃ śaśāṅkavatīṃ hartuṃ gauryāyatanavartinīm / iti samyaṅ mayā jñātaṃ prabhur jānāty ataḥ param // 12.36.81
ityākarṇya samāhūya karmasenaḥ sa bhūpatiḥ / rahaḥ svasenāpataye yathāśrutamavarṇayat // 12.36.82
jagāda ca varāśvānāṃ sahitaḥ pañcabhiḥ śataiḥ / śūrādhirūḍhaiḥ pracchannaṃ drutamujjayinīṃ braja // 12.36.83
mṛgāṅkadattaṃ jahi taṃ pāpaṃ prāpya badhāna vā / viddhi māmāgataṃ paścātpṛṣṭhasthāpitasainikam // 12.36.84
ity uktastena rājñā sa yathādiṣṭabalānvitaḥ / prāyātsenāpatī rātrau tathetyujjayinīṃ prati // 12.36.85
mārge tan nagarādhyakṣānmilitādaśṛṇoc ca saḥ / rājaputrīṃ hṛtāṃ vīrair yathānyair eva kaiścana // 12.36.86
tataḥ sanagarādhyakṣaḥ pratyāgatya tathaiva tat / karmasenaṃ sa rājānaṃ yathāvṛttamabodhayat // 12.36.87
sa tadbuddhvā vicintyaiva tadaśakyaṃ tato nṛpaḥ / avaskandanivṛttastāṃ tūṣṇīmevānayanniśām // 12.36.88
mṛgāṅkadattasainye 'pi māyābaṭumukhā nṛpāḥ / ninyus tathaiva tāṃ rātriṃ saṃnaddhāḥ śrutadhergirā // 12.36.89
prātaścānviṣṭhavṛttāntaḥ karmasenanṛpaḥ sudhīḥ / mṛgāṅkadattakaṭake rājñāṃ dūtaṃ visṛṣṭavān // 12.36.90
mṛgāṅkadattena hṛtā sutā tāvac chalena me / tadastu ko 'paro hy asyāstādṛśaḥ sadṛśaḥ patiḥ // 12.36.91
tadidānīṃ sa yuṣmābhiḥ samamāyātu madgṛham / karomi yāvadudvāhaṃ tanayāyā yathāvidhi // 12.36.92
evaṃ sa saṃdideśāsya mukhe dūtasya bhūpatiḥ / tac ca te saśrutadhayo rājānaḥ śraddadhustadā // 12.36.93
ūcuś ca dūtaṃ svapurīṃ tarhi yātveṣa vaḥ prabhuḥ / yāvattamānayāmo tra gatvā rājasutaṃ vayam // 12.36.94
tac chrutvaiva tathā tena gatvā dūtena varṇite / sa karmasenaḥ sabalas tathetyujjayinīmagāt // 12.36.95
taddṛṣṭvā te 'pi rājāno māyābaṭupuraḥsarāḥ / mṛgāṅkadattaṃ prati taṃ celuḥ śrutadhinā saha // 12.36.96
tāvanmṛgāṅkadatto 'pi sa śaśāṅkavatīyutaḥ / māyābaṭugṛhaṃ prāpa tatkāñcanapuraṃ puram // 12.36.97
tatra so 'ntaḥ purais tasya yathārhakṛtasatkriyaḥ / savayasyo viśaśrāma siddhakāryaḥ priyāsakhaḥ // 12.36.98
anyedyuḥ saśrutadhayo nṛpāste 'tra sam āyayuḥ / sa kirātapatirbīraḥ sasainyaḥ śaktirakṣitaḥ // 12.36.99
śabarādhipatiḥ so 'pi rājā māyābaṭurbalī / śūro durgapiśācaś ca sa mātaṅgacamūpatiḥ // 12.36.100
sarve śaśāṅkavatyā te yuktaṃ rātry eva kairavam / mṛgāṅkadattaṃ dṛṣṭvā tam abhyanandan kṛtotsavāḥ // 12.36.101
yathārhakṛtamānāya tasmai taṃ ca nyavedayan / saṃdeśaṃ karmasenīyaṃ praveśaṃ ca nije gṛhe // 12.36.102
saṃniveśyātha kaṭakaṃ calannagarasaṃnibham / mṛgāṅkadatto mantrāya samaṃ sarvair upāviśat // 12.36.103
vivāhāyojjayinyaṃ kiṃ gantavyamuta no mayā / ucyatāmiti papraccha nṛpatīnsacivāṃś ca saḥ // 12.36.104
duṣṭaḥ sa rājā tadgehagamane kuśalaṃ kutaḥ / kāryaṃ ca tatra nāstyeva prāptaiva hi tadātmajā // 12.36.105
ityaikamatyena nṛpāḥ sacivāścābruvanyadā / tadā mṛgāṅkadattastamapṛcchacchrutadhiṃ dvijam // 12.36.106
udāsīna iva brahmaṃstūṣṇīmevaṃ sthito 'si kim / kimetadevābhimataṃ tavāpyuta na vā vada // 12.36.107
tataḥ śrutadhirāha sma yadi śroṣyasi vacmi tat / gantavyaṃ karmasenasya gṛheṣviti matirmama // 12.36.108
aśāṭhyena hi saṃdiṣṭametattenānyathā katham / sutāpahāre sa balī yuddhaṃ tyaktvā gṛhaṃ vrajet // 12.36.109
sabalasya ca kiṃ kuryātprāptasyāpi gṛhaṃ sa te / prītistu tatra yātasya bhavettena samaṃ tava // 12.36.110
sahāyo 'gre sa ca syānnaḥ snehena duhituḥ punaḥ / necchatyavidhinodvāhaṃ tenaivaṃ vakti tattvataḥ // 12.36.111
tadyuktaṃ gamanaṃ tatrety ukte śrutadhinā tadā / sādhu sādhviti tatrocuḥ sarve śraddhāya tadvacaḥ // 12.36.112
tato mṛgāṅkadattastānavocatsarvamastvadaḥ / kiṃ tu tātaṃ vināmbāṃ ca vivāho me na rocate // 12.36.113
tadambātātayoḥ kaścid āhvānāya vrajatv itaḥ / buddhvā ca tadabhiprāyaṃ kariṣyāmo yathocitam // 12.36.114
ityūcivān sa saṃmantrya pitroḥ pārśvaṃ svamantriṇam / tatrastha eva vyasṛjadvīro bhīmaparākramam // 12.36.115
tāvac ca tatrāyodhyāyāṃ puri rājā sa tatpitā / kālenāmaradattastajjñātavāṃs tasya lokataḥ // 12.36.116
mṛgāṅkadattasya kṛtaṃ deśanirvāsanapradam / vinītamatinā mithyā rājaputrasya paiśunam // 12.36.117
tataḥ kumantriṇaṃ kopāttaṃ nihatya sa sānvayam / putranirvāsanodagraduḥkhakaṣṭāmagāddaśām // 12.36.118
nirgatya ca purībāhye tasthāvāyatane hareḥ / rājā sa nandigrāmākhye carandāraiḥ samaṃ tapaḥ // 12.36.119
tatra sthite cirāttasminsa cārāveditāgamaḥ / ayodhyāṃ prāpa vātāśvavegādbhīmaparākramaḥ // 12.36.120
sa tāmapaśyadudvignāṃ gatarājasutāṃ purīm / rāmapravāsavaidhuryakaṭaṃ punarivāgatām // 12.36.121
rājaputrasya pṛcchadbhir vārtāṃ paurair vṛto 'tha saḥ / tanmukhāc chrutavṛttānto nandigrāmaṃ tato yayau // 12.36.122
tatrābhīṣṭasutodantasotsukaṃ mahiṣīyutam / dadarśāmaradattaṃ taṃ tapaḥkṣāmatanuṃ nṛpam // 12.36.123
tam etya pādapatitaḥ kṛtakaṇṭhagrahaṃ nṛpam / pṛṣṭodantam avocat sa sāsraṃ bhīmaparākramaḥ // 12.36.124
prāptā mṛgāṅkadattena sūnunā te svavīryataḥ / sā śaśāṅkavatī deva karmasenanṛpātmajā // 12.36.125
tadvivāhaś ca devena vinā devyā ca sarvathā / na tasya pitṛbhaktasya śobhanaḥ pratibhāsate // 12.36.126
atas tena visṛṣṭo 'ham ihaivāgamyatām iti / vijñāpanāya dharaṇinyastamūrdhnā sutena vaḥ // 12.36.127
pratīkṣamāṇo yuṣmāṃś ca sa kāñcanapure sthitaḥ / śabarādhipaterdeva rājño māyābaṭorgṛhe // 12.36.128
śṛṇvidānīṃ ca vṛttāntamity uktvā deśanirgamāt / ārabhya so 'ṭavīvāsaviyogaviṣamāyatam // 12.36.129
sa yuddhaṃ karmasenīyasaṃdhyantaṃ vividhādbhutam / kṛtsnaṃ svaprabhuvṛttāntaṃ jagau bhīmaparākramaḥ // 12.36.130
tac chrutvā sutakalyāṇe sa rājā jātaniścayaḥ / tadaivāmaradattaḥ svaṃ harṣātprasthānamādiśat // 12.36.131
gajārūḍhaḥ samaṃ devyā rājabhiḥ sacivaiś ca saḥ / sahastyaśvabalaḥ prāyātputraṃ pratyutsukas tataḥ // 12.36.132
alpair eva ca sa prāpa divasair avilambitaḥ / śabarādhipadeśasthaṃ sutasya kaṭakaṃ nṛpaḥ // 12.36.133
tadbuddhvaiva ca tasyāgre samagrai rājabhiḥ saha / mṛgāṅkadatto niragātsavayasyaścirotsukaḥ // 12.36.134
dṛṣṭvaiva dūrātturagādavatīryāsya pādayoḥ / gajāvarūḍhasya piturmātuś ca nipapāta saḥ // 12.36.135
āliṅgitaḥ sa ca pituḥ śarīreṇa bhujāntaram / manorathena hṛdayaṃ bāṣpaiś cāpūrayad dṛśau // 12.36.136
mātāpyāśliṣya sucirātpaśyantīṃ taṃ muhuḥ sutam / bhūyo viyogabhīteva na moktumaśakacciram // 12.36.137
te cāpy amaradattaṃ taṃ sadevīkaṃ nṛpāḥ prabhum / mṛgāṅkadattasuhṛdastadākhyātāstadāsnaman // 12.36.138
sa rājā sāpi taddevi daṃpatīvidhureṣu tān / sahāyānekaputrasya snehādabhinanandatuḥ // 12.36.139
māyābaṭoḥ praviśyātha rājadhānīṃ vilokya ca / sa śaśāṅkavatīṃ tatra tāṃ pādāvanatāṃ snuṣāsm // 12.36.140
gṛhītaprābhṛto devyā tayā ca snuṣayā saha / nirgatyāmaradattaḥ sve kaṭake vasatiṃ vyadhāt // 12.36.141
bhuktvā ca tatra putreṇa saha sarvaiś ca rājabhiḥ / gītavāditranṛttaistannināya sasukhaṃ dinam // 12.36.142
mene ca labdhayaśasā kṛtinaṃ tena sūnunā / mṛgāṅkadattenātmānaṃ bhāvinā cakravartinā // 12.36.143
tāvac ca karmasenena rājñā tena sumedhasā / dūto mṛgāṅkadattasya saṃmantryātra vyasṛjyata // 12.36.144
bhavānujjayinīṃ tāvadimāṃ naivāgamiṣyati / tatpreṣayiṣyāmy atraiva suṣeṇākhyam ahaṃ sutam // 12.36.145
sa śaśāṅkavatīṃ tubhyaṃ vidhivadbhaginīṃ nijām / dāsyatyato nāvidhinā sā vivāhyā tvayānagha // 12.36.146
asmatsnehānurodhaścediti taṃ saṃdideśa ca / lekhe dūtamukhe cāsya rājasūnoḥ sa bhūpatiḥ // 12.36.147
rājasthāne śrute tasminsaṃdeśe rājasūnunā / tatpitā tasya dūtasya sa rājaivottaraṃ dadau // 12.36.148
karmasenanṛpātko 'nyo vaktyetattasya sanmateḥ / sneho 'sti kāmamasmāsu tadenaṃ preṣayatvitaḥ // 12.36.149
suṣeṇaṃ sa nijaṃ putraṃ kariṣyāmas tathā vayam / yathā saṃtoṣakṛttasya sutodvāho bhaviṣyati // 12.36.150
ity uktvā pratisaṃdeśaṃ dūtaṃ taṃ preṣya satkṛtam / rājā saśrutadhiṃ putraṃ nṛpatīṃś ca jagāda saḥ // 12.36.151
ayodhyāmadhunā yāmo vivāhas tatra śobhate / suṣeṇasya ca satkāro yathāvattatra siddhyati // 12.36.152
rājā māyābaṭuśceha suṣeṇaṃ saṃpratīkṣatām / tenāgatena sahito 'yodhyāṃ paścādupaiṣyati // 12.36.153
vayaṃ vivāhasaṃbhārahetoryāmo 'grataḥ punaḥ / iti rājavacas tatra te sarve 'py anumenire // 12.36.154
tato 'nyedyuḥ samaṃ devyā sainyaiś ca sa mahīpatiḥ / mṛgāṅkadattaś ca yutau rājabhiḥ sacivaiś ca taiḥ // 12.36.155
māyābaṭuṃ nidhāyātra suṣeṇāgamanāvadhi / śaśāṅkavatyā sahitau celatuḥ kṛtinau tataḥ // 12.36.156
valgatturaṃgasaṃghātataraṅgaśatasaṃkulaḥ / asaṃkhyasarpatpādātapāthaḥ pūritadiṅmukhaḥ // 12.36.157
tumulaprollasacchabdapihitānyaravaśravaḥ / cacāla sa balāmbhodhistayor gambhīrabhīṣaṇaḥ // 12.36.158
kurvāṇau ca rajaś channāṃ vasudhāvibhramāṃ divam / garjadgajaghanākīrṇāṃ vasudhāṃ ca dyuvibhramām // 12.36.159
mārge krameṇa gacchantau śaktirakṣitakasya tau / gṛhaṃ kirātarājasya pitāputrāvavāpatuḥ // 12.36.160
tatra tena mahāratnahemasadvastrarāśibhiḥ / sadāreṇa kṛtodārasaparyau saparigrahau // 12.36.161
dinamekaṃ kṛtāhārau viśramya sabalau tataḥ / prasthāya ca svanagarīmayodhyāṃ prāpatuḥ kramāt // 12.36.162
harmyavātāyanārūḍhacañcatpaurāṅganānanaiḥ / kāntipallavitaiḥ phullavilolakamalāmiva // 12.36.163
savadhūkacirāyātarājaputrekṣaṇotsukaiḥ / netraiḥ pāriplavaiścāsāṃ calatkuvalayair iva // 12.36.164
saṃpatadbhir vṛtāṃ rājahaṃsair viviśatuś ca tām / taraṅgitāṃ patākābhiḥ pravāte sarasīmiva // 12.36.165
tatrābhyanandan paurās tau dīyamānāśiṣau dvijaiḥ / bandibhiḥ stūyamānau ca gīyamānau ca cāraṇaiḥ // 12.36.166
karmasenasya tanayāmimāmālokayedyadi / na punaḥ sutayā lakṣmyā darpaṃ kuryānmahodadhiḥ // 12.36.167
na ca gauryāpi himavānityatra ca jagau janaḥ / śaśāṅkavatyā lāvaṇyasaṃpadaṃ vīkṣya vismita // 12.36.168
tadā ca maṅgalamahātūryapratiravair diśaḥ / utsavādhigame rājñāṃ saṃvedanam iva vyadhuḥ // 12.36.169
bahiḥ sṛteneva bharād anurāgeṇa nirbharā / sindūreṇa pranṛttā sā sarvābhūtsotsavā purī // 12.36.170
anyeyurgaṇakaiḥ sūnorlagnāhe niścite nṛpaḥ / cakārāmaradatto 'tra tadvivāhāya saṃbhṛtim // 12.36.171
apūri tasya nagarī taistair nānādigāgataiḥ / ratnais tathā yathā cakre sā kuberapurīm adhaḥ // 12.36.172
athāgatyācirād eko hṛṣṭadvāḥsthaniveditaḥ / dūto māyābaṭor atra nṛpatiṃ taṃ vyajijñapat // 12.36.173
devāgato rājaputraḥ suṣeṇo nṛpatiś ca saḥ / māyābaṭurayodhyāyāḥ sīmānte 'syāḥ sthitābubhau // 12.36.174
śrutvaivāmaradattastadrājā sainyaiḥ samaṃ nijam / senāpatiṃ suṣeṇasya tasyāgre visasarja saḥ // 12.36.175
tena sākamayodhyāto rājaputram upāgatam / mṛgāṅkadattaḥ sasuhṛtprītyā pratyudyayau tataḥ // 12.36.176
dūrādvāhāvatīrṇau ca kṛtakaṇṭhagrahau mithaḥ / tāvubhau pṛṣṭakuśalau milataḥ sma nṛpātmajau // 12.36.177
premṇā caikarathārūḍhau nagarīṃ viśataḥ sma tām / diśantau pauranārīṇāṃ vilocanamahotsavam // 12.36.178
suṣeṇaścātra rājānaṃ dṛṣṭvā tadbahumānitaḥ / śaśāṅkavatyāstadanu svasurvāsagṛhaṃ yayau // 12.36.179
tatrotthāya kṛtāśleṣastayā bāṣpāyamāṇayā / upaviśya sa savrīḍāṃ rājaputrīṃ jagāda tām // 12.36.180
tātastvāmāha nāyuktaṃ putri kiṃcittvayā kṛtam / adyaitaddhi mayā jñātaṃ yatsvapne 'mbikayā tava // 12.36.181
mṛgāṅkadatto bhartāsau samādiṣṭo nṛpātmajaḥ / bhartṛmārgānusaraṇaṃ strīṇāṃ ca paramaṃ vratam // 12.36.182
ity uktā tena sā bālā hṛdayaṃ svamadhomukhī / siddhamiṣṭaṃ tavetyevaṃ paśyantī vijahau trapām // 12.36.183
atha tasyai suṣeṇo 'sau nītvā rājāgrato dadau / dhanaṃ śaśāṅkavatyai tadyat tasyā nijasaṃcitam // 12.36.184
hemno bhārasahasre dve ratnābharaṇakāraṇam / subhṛtān pañca karabhān bhāṇḍaṃ cānyad dhiraṇmayam // 12.36.185
uvāca caitadasyāḥ svaṃ tātānupreṣitaṃ tu yat / vivāhavedyām asyaitat pradāsyāmi kramād iti // 12.36.186
tataḥ sarve 'pi te tatra bhuktapītā nṛpāntike / mṛgāṅkadattādiyutā ninyustannirvṛtā dinam // 12.36.187
prāpte lagnadine 'nyedyurvyagre rājñi svayaṃ mudā / mṛgāṅkadattaḥ snānādi cakārātmānurūpataḥ // 12.36.188
tāṃ śaśāṅkavatīṃ cātra kāntyaiva kṛtakautukām / nāryaḥ prasādhayāmāsurācāra iti kevalam // 12.36.189
nirgatya kautukāgārādatha vyagrasuṣeṇataḥ / hutāśanavatī vedīmadhyāsātāṃ vadhūvarau // 12.36.190
tasyāṃ sa rājaduhitustasyā vyagrasuṣeṇataḥ / dhṛtābjaśobhāruciraṃ pāṇiṃ lakṣmyā ivācyutaḥ // 12.36.191
babhau kim apitāpāc ca dhūmāccāgnipradakṣiṇe / akope 'py aruṇodbāṣpaṃ tacchaśāṅkavatīmukham // 12.36.192
vahnau ca lājāñjalayo vikīrṇā vibabhustayā / hāsāḥ prayatnasāphalyahṛṣṭasyeva manobhuvaḥ // 12.36.193
dadau lājavisarge ca suṣeṇaḥ prathame tadā / pañcāśvānāṃ sahasrāṇi vāraṇānāṃ śataṃ tathā // 12.36.194
svarṇabhāraśate dve ca navatiṃ ca kareṇukāḥ / bhṛtāḥ sadvastrasadratnamuktābharaṇabhārakaiḥ // 12.36.195
mahīvijayajaṃ vittaṃ tad eva dviguṇaṃ kramāt / anyeṣu lājamokṣeṣu prādāttasyāḥ sa sodaraḥ // 12.36.196
athollasatyutsavatūryaniḥsvane viveśa niṣpannavivāhamaṅgalaḥ / mṛgāṅkadattaḥ sa navoḍhayā tayā śaśāṅkavatyā saha mandiraṃ nijam // 12.36.197
pitā carājāsya yathārhadattair hastyaśvaratnābharaṇānnapānaiḥ / ā rājacakraṃ śukaśārikāntaṃ so 'rañjayatsvāḥ prakṛtīḥ sapaurāḥ // 12.36.198
tyāgaprakarṣaś ca tadāsya rājñas tenaiva paryāptatayātra jajñe / ābaddhavastrābharaṇā viterur drumā mahīkalpatarubhramaṃ yat // 12.36.199
tataḥ sa rājā samṛgāṅkadattaḥ śaśāṅkavatyā saha rājabhiś ca / bhuktvā suṣeṇena ca sākam etam āpānagoṣṭhyā divasaṃ nināya // 12.36.200
atha sevitanṛttacarcarīke gṛhage tatra jane subhuktapīte / paripītadharāraso gatādhvā ravirastācalakaṃdaraṃ viveśa // 12.36.201
tam avekṣya ca saṃdhyayā sametaṃ navarāgojjvalayā kva citprayātam / vicalatkhagamekhalā kilerṣyākupitevānudadhāva vāsaraśrīḥ // 12.36.202
dadṛśe ca vilolatārakeṇa prabalībhūtamanobhuvā mukhena / vilasattimirāsitāṃśukāntā prasṛtā rātryabhisārikā krameṇa // 12.36.203
udayācalabāraṇāṅkuśatvaṃ navasindūrasamujjvalo jagāma / udayann atha kupyadāyatākṣīkuṭilāpāṅgasahodaraḥ śaśāṅkaḥ // 12.36.204
śaśinā kṛtakelikarṇapūraṃ rativallīnavapallavena tena / tamaso 'pagame dhṛtaprasādā haridaindrī hasadānanaṃ babhāra // 12.36.205
kṛtasāṃdhyavidhiś ca so 'pi naktaṃ navavadhvā sahito mṛgāṅkadattaḥ / praviveśa tayā śaśāṅkavatyā rajanīvāsagṛhaṃ mahārhaśayyam // 12.36.206
mukhacandramasā tadāṅganāyā niśi tasyāḥ praviluptatāmasena / avabhāsitacitrabhittināntaḥ punaruktīkṛtasanmaṇipradīpam // 12.36.207
śayanīyagataś ca tatra tasyāḥ sthitavatyāḥ parivṛtya sapriyāyāḥ / aharatparirabhya cumbanena kramaśaścādharakhaṇḍanena lajjām // 12.36.208
cirakāṅkṣitamanvabhūc ca mā mety alamalpoccaradakṣaraṃ sa tasyāḥ / navamohanamantrasārasaukhyaṃ truṭitasphāramahārharatnakāñci // 12.36.209
aramata lulitālakena cāsyā mukhaśaśinārdhanimīlitekṣaṇena / śramavaśaśithilālasaiś ca so 'ṅgair viralaviluptavilepanai ratānte // 12.36.210
atha tatparibhogalīlayeva kṣapitākṣīyata sā tayostriyāmā / vikasat suratotsavābhilāṣaprasarā prītirupāyayau tu vṛddhim // 12.36.211
gatā niśā saṃprati deva mucyatāṃ vilāsaśayyā surataklamacchidaḥ / amī hi cūrṇālakakampadāyino mṛgīdṛśāṃ vānti niśāntavāyavaḥ // 12.36.212
candraṃ niśāyāḥ sahasānuyāntyā hāsracyutānīva ca mauktikāni / dūrvāvanāgreṣv avapiṇḍitāni sphuranti sacchāyamuṣojalāni // 12.36.213
koṣeṣu vyalasannipītamadhavo ye kair avāṇāṃ ciraṃ labdhābhyantarasusthitā vikasatāminduprabhāsaṃgame / te saṃkocam upāgateṣu vigalacchrīkeṣu teṣv anyato bhṛṅgāḥ paśya kumāra yānti malināḥ kasya sthirā hy āpadi // 12.36.214
dinakṛtkaramaṇḍitādharām avalokyaiva niśāṃ manobhuvā / apaśaśitilakaṃ vapuḥ kṛtaṃ mathitālpālpatamoñjanaṃ tathā // 12.36.215
iti mṛdumadhuraiḥ sa bandivākyair uṣasi śaśāṅkavatīvimuktakaṇṭhaḥ / apagatasuratāntakhedanidraḥ sapadi jahau śayanaṃ mṛgāṅkadattaḥ // 12.36.216
utthāya ca vyadhita vāsarakṛtyameṣa pitrā nijocitakṛtākhilasaṃvidhānaḥ / bhūyas tathaiva ca nināya tadā bahūni tānyutsavena dayitāsahito dināni // 12.36.217
atha rājāmaradattas tajjanakas tacchvaśuryasya / śirasi suṣeṇasyādau babandha paṭṭaṃ kṛtābhiṣekasya // 12.36.218
viṣayaṃ tad ucitam ekaṃ hastyaśvahiraṇyabhāravastrāṇi / śatasaṃkhyāś ca varastrīr dadau sa tasmai kṛtādaro nṛpatiḥ // 12.36.219
śabarakirātādhipatī māyābaṭuśaktirakṣitau ca tataḥ / sahabāndhavau sadārau mātaṅgacamūpatiṃ ca taṃ sa nṛpam // 12.36.220
durgapiśācaṃ sacivān mṛgāṅkadattasya tāṃś ca saśrutadhīn / samam ānayat pradattair viṣayair govājihemavastraiś ca // 12.36.221
tataḥ kirātendramukhān visṛjya tān nṛpān svadeśeṣu suṣeṇasaṃyutān / śaśāsa rājyaṃ sutaśauryanirvṛtaḥ sa tatsukhenāmaradattabhūpatiḥ // 12.36.222
mṛgāṅkadatto 'pi vijitya vairiṇaḥ śaśāṅkavatyā sucirādavāptayā / nijaiś ca tair bhīmaparākramādibhiḥ sahāvatasthe sacivaiściraṃ sukhī // 12.36.223
kāle 'tha yātyamaradattanṛpasya tasya svair aṃ jarā śravaṇamūlam upājagāma / bhuktāḥ śriyaḥ pariṇataṃ vayasā śamasya nanveṣa kāla iti vaktumivāṅgabhūtā // 12.36.224
tataḥ sa bhogeṣu viraktamānaso mahīpatiḥ svānnijagāda mantriṇaḥ / niśamyatāṃ saṃprati varṇayāmi vo vidhitsitaṃ yanmama vartate hṛdi // 12.36.225
gataṃ vayo naḥ palitena sāṃprataṃ kṛtāntadūtena kacagrahaḥ kṛtaḥ / jarāgame jīrṇarasaṃ ca mādṛśāṃ kubhogatṛṣṇāvyasanaṃ viḍambanā // 12.36.226
vivṛddhibhājā vayasā samaṃ ca yad vivardhate lobhamanobhavagrahaḥ / asaṃśayaṃ kāpuruṣavrataṃ hi tat svabhāvajaṃ satpuruṣair aśikṣitam // 12.36.227
tad asti me labdhayaśā mahītale sarājakāvantinarendranirjayāt / svato 'nuraktaprakṛtirguṇādhiko mṛgāṅkadattaḥ susahāyavānayam // 12.36.228
tad etad asmai nijarājyamūrjitaṃ samarpya tīrthaṃ tapase 'hamāśraye / parair anindyaṃ caritaṃ manasvināṃ vayonusārocitam eva śobhate // 12.36.229
iti kṣitīśasya vacaḥ suniścitaṃ niśamya dhīrāḥ kila tasya mantriṇaḥ / krameṇa devīpramukhāś ca paurās tatheti sarve pratipedire tadā // 12.36.230
tataḥ sa rājā gaṇakoktalagne dine vivikte sahito dvijāgryaiḥ / mṛgāṅkadattasya cakāra tasya rājyābhiṣekotsavamātmajasya // 12.36.231
itas tataḥ kṣattṛnideśadhāvajjanākulaṃ vyagraniyuktavargam / tadāsya nṛtyadvaracāraṇastri mudā jughūrṇeva gṛhaṃ nṛpasya // 12.36.232
tīrthodakaṃ bhūri sabhāryakasya mṛgāṅkadattasya papāta mūrdhni / jalapravāhāḥ punar asya pitroḥ sānandayor netrayugānnirīyuḥ // 12.36.233
adhiṣṭhite tena navena rājñā siṃhāsane siṃhaparākrameṇa / tadvidviṣāṃ kopabhayānatānāṃ bhūmāv asiṃhāsanam eva mene // 12.36.234
tataḥ pitā tasya dināni sapta tatāna sajjīkṛtarājamārgam / yathārhasaṃmānitarājalokaṃ mahotsavaṃ so 'maradattabhūpaḥ // 12.36.235
dine 'ṣṭame dārayuto nagaryā nirgatya putraṃ sa mṛgāṅkadattam / nivartya taṃ bāṣpamukhaṃ sapauraṃ vārāṇasīṃ mantrisakho jagāma // 12.36.236
tasyāṃ sa gaṅgāmbupariplutāṅgo rājā trisaṃdhyaṃ tripurāntakasya / kurvan saparyāṃ phalamūlavṛttis tasthau tapasyan munivat sadāraḥ // 12.36.237
āsādya rājyamatha so 'pi mṛgāṅkadatto bhāsvānivāmbaratalaṃ vipulāmalaṃ tat / ākramya ca kṣitibhṛtaḥ karasaṃnipātaiḥ prāvartata pratapituṃ prasaratpratāpaḥ // 12.36.238
māyābaṭuprabhṛtibhiś ca sakarmasenaiḥ saṃbhūya saśrutadhibhiḥ sacivaiḥ sa taiḥ svaiḥ / sadvīpametadavajitya caturdigantam ekātapatram avanīvalayaṃ śaśāsa // 12.36.239
tasmiṃś ca rājani kathāsu niśamyamānadurbhikṣadasyuparacakrabhayādiduḥkhā / nityaprahṛṣṭasukhitā navarāmabhadrasaurājyasaukhyagasamaṃ vasudhā babhāra // 12.36.240
adhyāsya taiś ca sacivaiḥ saha tāmayodhyāṃ nānādigāgatanṛpārcitapādapadmaḥ / samrāṭ samaṃ dayitayā sa śaśāṅkavatyā bhogānakaṇṭakasukhān bubhuje cirāya // 12.36.241
iti sa vyākhyāya kathāṃ malayavanānte muniḥ piśaṅgajaṭaḥ / taṃ naravāhanadattaṃ rājasutaṃ virahiṇaṃ jagade // 12.36.242
tasmātsoḍhakleśo mṛgāṅkadatto yathā śaśāṅkavatīm / prāpa purā putra tathā prāpsyasi tāṃ madanamañcukāṃ tvamapi // 12.36.243
iti tasmātsa munīndrādākarṇya vacomṛtaṃ piśaṅgajaṭāt / hṛdi naravāhanadatto dhṛtimādhānmadanamañcukāprāptau // 12.36.244
tadgatacitto 'tha sa taṃ munivaramāmantrya hāritāṃ pūrvam / tatrānetrīṃ cinvanmalayagirau lalitalocanāṃ vyacarat // 12.36.245
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarandolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 13.0.1
sa vo vighneśvaraḥ pāyānnamitonnamiteva yam / anunṛtyati nṛtyantaṃ saṃdhyāsu bhuvanāvalī // 13.1.1
gaurīprasādhanālagnacaraṇālattakaśriyaḥ / sakhī sukhāya bhūyādvaḥ śaṃbhorbhālekṣaṇaprabhā // 13.1.2
kavīndramānasāmbhojanivāsabhramarīṃ numaḥ / devīṃ sahṛdayānandaśabdamūrti sarasvatīm // 13.1.3
tato virahasaṃtapto vinā madanamañcukām / naravāhanadattaḥ sa teṣu vatseśvarātmajaḥ // 13.1.4
malayācalapādeṣu tadupantavaneṣu ca / bhramanmadhumanojñeṣu naiva prāpa ratiṃ kva cit // 13.1.5
bibheda tasya mṛdurapyāpatadbhiḥ śilīmukhaiḥ / smaracāpalatevātra hṛdayaṃ cūtamañjarī // 13.1.6
karṇau madhuram apy asya dunoti sma ca duḥsaham / māranirbhartsanāvākyakaṭu kokilakūjitam // 13.1.7
puṣpareṇupiśaṅgaś ca madanāgnirivāpatan / vidadāha tamaṅgeṣu śīto 'pi malayānilaḥ // 13.1.8
tato 'likulajhāṃkāramukharaistaiḥ sa kānanaiḥ / niṣkālyamāna iva taṃ pradeśaṃ śanakair jahau // 13.1.9
gacchan krameṇa ca prāpa kathaṃcid devatāsakhaḥ / gaṅgāgāmipathābhyarṇavanāntasarasastaṭam // 13.1.10
tarumūlopaviṣṭau ca tatra brāhmaṇaputrakau / ubhau bhavyākṛtī svair aṃ kathāsaktau dadarśa saḥ // 13.1.11
tau ca dṛṣṭvā tam utthāya prahvau madanaśaṅkayā / avocatāṃ namas tubhyaṃ bhagavan kusumāyudha // 13.1.12
brūhi deva kimekākī tyaktakausumakārmukaḥ / ito bhramasi sā kutra ratiḥ sahacarī tava // 13.1.13
tac chrutvā tau sa vatseśasuto viprāvabhāṣata / nāhaṃ kāmo manuṣyo 'haṃ naṣṭā satyaṃ tu me ratiḥ // 13.1.14
ity uktvākhyātavṛttāntastau viprau pṛṣṭavānnṛpaḥ / kau yuvāṃ kīdṛśī caiṣā kathātra yuvayor iti // 13.1.15
tatas tayor viprayūnorekastaṃ vinato 'bravīt / rājñāṃ bhavādṛśāmagre rahasyaṃ kathamucyate // 13.1.16
tathāpyājñānirodhātte kathayāmi niśamyatām / asti śobhāvatī nāma kaliṅgaviṣaye purī // 13.1.17
kalinā na praviṣṭā sā na spṛṣṭā pāpakarmabhiḥ / na dṛṣṭā pararāṣṭreṇa dhātrā sṛṣṭeva tādṛśī // 13.1.18
tasyāsṃ yaśaskaro nāma vidvānāḍhyo bahukratuḥ / brāhmaṇo 'bhūdabhūttasya sapatnī mekhaleti ca // 13.1.19
tayor eko 'hamutpannaḥ suto vayasi madhyame / vardhitaścopanītaś ca tābhyāmasmi tataḥ kramāt // 13.1.20
tataḥ paṭhatyadhyayanaṃ bāle mayyatidustaram / tatrāvṛṣṭikṛtaṃ deśe durbhikṣamudapadyata // 13.1.21
tena tāto 'mbayā sākaṃ māmādāya tato gataḥ / viśālāṃ nāma nagarīṃ sadhanaḥ saparicchadaḥ // 13.1.22
tasyāṃ lakṣmīsarasvatyorvasatau muktavair ayoḥ / tato mittreṇa vaṇijā dattavāsaḥ sthitiṃ vyadhāt // 13.1.23
ahaṃ ca vidyādhigamaṃ kurvāṇo guruveśmani / tatrāvasaṃ savayasāṃ madhye sabrahmacāriṇām // 13.1.24
ekaścas teṣu me mittramabhūtkṣatrakumārakaḥ / guṇī vijayasenākhyo mahāḍhyakṣattriyāstmajaḥ // 13.1.25
ekadāsmadupādhyāyagṛhaṃ mittrasya tasya me / svasā kumārī madirāvatī nāma sahāgamat // 13.1.26
yasyā vadanalāvaṇyaśeṣeṇa himadīdhiteḥ / jananetrāmṛtaṃ jāne bimbaṃ dhātrā vinirmitam // 13.1.27
jagatsaṃmohanaṃ ṣaṣṭhamastramālokya tadvapuḥ / pañcasvanyeṣu bāṇeṣu manye mandādaraḥ smaraḥ // 13.1.28
tāṃ dṛṣṭvā suhṛdastasmāc chrutanāmānvayāmaham / smarājñāvivaśo 'bhūvaṃ sadyas tanmayamānasaḥ // 13.1.29
paśyasntī sāpi māṃ tiryaksnigdhamugdhena cakṣuṣā / bruvāṇāṅkuritaṃ prema pulakena kapālayoḥ // 13.1.30
krīḍānibhācciraṃ sthitvā kathaṃcitsvagṛhānagāt / kṣipantī valitāpāṅgāṃ prītidūtīṃ dṛśaṃ mayi // 13.1.31
tatas tadvirahārto 'haṃ gṛhaṃ gatvā nipatya ca / sthale matsya ivākārṣamudvartanavivartane // 13.1.32
lāvaṇyāmṛtasarvasvanidhānaṃ yatprajāpateḥ / api bhūyo 'pi tattasyāḥ paśyeyam aham ānanam // 13.1.33
dhanyaḥ sakhījano yaṃ sā tena smereṇa paśyati / cakṣuṣā tena ca mukhenālapatyapayantraṇam // 13.1.34
ityādi cintayan kṛcchrād ahorātraṃ vyatītya tam / tadupādhyāyasadanaṃ dvitīye 'hany ahaṃ gataḥ // 13.1.35
tatropetya savisrambhakathāmadhye sa sādaraḥ / suhṛdvijayaseno māṃ sapraharṣo 'bravīdidam // 13.1.36
svasurme madirāvatyā mukhānmanmittramīdṛśam / śrutvā tvāṃ māmakī mātā sasnehā draṣṭumicchati // 13.1.37
tadehyasmadgṛhaṃ sākaṃ maya sneho 'sti cenmayi / tvatpādapadmarajasā tadvibhūṣitamastu naḥ // 13.1.38
etattadvacanaṃ sadyo nirvāpaṇamabhūnmama / marubhumyadhvagasyeva mahadvarṣamaśaṅkitam // 13.1.39
tatheti tadgṛhaṃ gatvā dṛṣṭvā tanmātaraṃ tataḥ / tat satkṛto 'haṃ tatrāsaṃ priyādarśananirvṛtaḥ // 13.1.40
gate vijayasene 'tha pitrāhūte madantikāt / māmetya madirāvatyā dhātreyī praṇatāvadat // 13.1.41
bhartṛdārikayāsmākamudyāne bhartṛdāraka / vivṛddhiṃ madirāvatyā nītā yā mālatīlatā // 13.1.42
nūtano vartate tasyāḥ khalu puṣpabharodgamaḥ / madhusaṃgamasānandavilāsahasitojjvalaḥ // 13.1.43
viṣahyāpatitāṃstasyāḥ kusumeṣuśilīmukhān / mukulānyuccitānyadya bhartṛdārikayā svayam // 13.1.44
mauktikair iva tair eṣā vidhāyaikāvalī tayā / prahitā te navaṃ vastu pūrvaṃ preṣṭhāya dīyate // 13.1.45
ity uktvā sārpitā mahyaṃ mālā caturayā tayā / sapañcaphalakarpūrair nāgavallīdalair yutā // 13.1.46
priyāsvahastaracitāṃ kaṇṭhe kṛtvā ca tāmaham / sukhaṃ kim apisaṃprāpaṃ tattadāliṅganādhikam // 13.1.47
mukhe kṛtvā ca tāmbūlaṃ tāmavocaṃ priyāsakhīm / kiṃ bravīmyadhikaṃ bhadre hṛdi kāmo mamedṛśaḥ // 13.1.48
tyajeyaṃ jīvitamidaṃ tvadvayasyākṛte yadi / tadeva me janmaphalaṃ sā hi prāṇeṣu me prabhuḥ // 13.1.49
ity uktvā tāṃ visṛjyāham upādhyāyagṛhānagām / samaṃ vijayasenena samāyātena tatkṣaṇam // 13.1.50
anyedyurmadirāvatyā sahito 'smadgṛhaṃ ca saḥ / agādvijayaseno 'tra matpitrordattasaṃmadaḥ // 13.1.51
tadevaṃ madirāvatyā mama caikanivāsataḥ / gūḍha eva gato vṛddhimanurāgo 'nuvāsaram // 13.1.52
ekadā madirāvatyā dāsī mām abravīdrahaḥ / śṛṇu yatte mahābhāga vacmi citte tathā kuru // 13.1.53
yataḥ prabhṛti dṛṣṭastvaṃ tatropādhyāyaveśmani / vatsayā madirāvatyā tataḥ prabhṛti sā kila // 13.1.54
abhinandati nāhāraṃ na tatnoti prasādhanam / ramate na ca saṃgīte na krīḍati śukādibhiḥ // 13.1.55
kadalīpattrapavanaiḥ śrīkhaṇḍārdravilepanaiḥ / tapyate candrapādaiś ca tuṣāraśiśirair api // 13.1.56
kṛṣṇapakṣendulekheva kṣāmībhavati sānvaham / nirvāti yuṣmatkathayā kevalaṃ kriyamāṇayā // 13.1.57
etanme svaduhitroktaṃ tasyāḥ sarvakriyāvidā / yā chāyeva na tatpārśvātkṣaṇam apy apasarpati // 13.1.58
punarnītvā ca visrambhaṃ sā svayaṃ madirāvatī / pṛṣṭā mayā tayā proktaṃ svaṃ manastvadgataṃ mama // 13.1.59
tadidānīṃ yathā tasyāḥ phaledeva manorathaḥ / tathā subhaga kurvīthā jīvantīṃ tāṃ yadīcchasi // 13.1.60
iti vāksudhayā tasyā dattānando 'ham abhyadhām / yuṣmadāyattam evaitatsvādhīno 'yaṃ janastava // 13.1.61
etac chrutvā prahṛṣṭā sā tato yātā yathāgatam / tatpratyayāc ca jātāstho nirvṛto 'hamagāṃ gṛham // 13.1.62
anyedyus tāṃ ca madirāvatīṃ pitur ayācata / ujjayinyāḥ samāyāto mahān kṣattriyaputrakaḥ // 13.1.63
tatpitā ca sutāṃ tasmai pradātuṃ pratyapadyata / tac cāhaṃ tatparijanāc chrutavāñ śrotradāruṇam // 13.1.64
tataḥ svārgādiva bhraṣṭo vajreṇeva samāhataḥ / ākrānta iva bhūtena mohaṃ prāpam ahaṃ ciram // 13.1.65
āśvasyācintayaṃ cāhaṃ vaiklavyenādhunaiva kim / paśyāmi tāvat paryantaṃ prāpnotīṣṭamaviklavaḥ // 13.1.66
ityāśayāhaṃ divasānyāvatkāṃścinnayāmi tān / priyāsakhībhir āgatya dhāryamāṇastaduktibhiḥ // 13.1.67
lagno 'tra niścitastāvadabhyaktā madirāvatī / prāptaścodvāhadivasastasyāḥ pravitatotsavaḥ // 13.1.68
svecchāsaṃcāraruddhāyāṃ tasyāṃ tatpitṛveśmani / janyayātrāpraveśo 'bhūdāsannastūryanāditaiḥ // 13.1.69
taddṛṣṭvā tannirāśo 'haṃ kaṣṭaṃ jīvitavaiśasam / kalayanmanyamānaś ca virahānmaraṇaṃ sukham // 13.1.70
gatvā ca nagarībāhyamāruhya vaṭapādapam / pāśaṃ vyaracayaṃ tena pāśenānokahāttataḥ // 13.1.71
priyāprāptimanorājyam ātmānaṃ cātyajaṃ samam / kṣaṇāccāpaśyamātmānaṃ naṣṭāṃ saṃprāpya cetanām // 13.1.72
yūnaḥ patitamutsaṅge chinnapāśasya kasyacit / anena nūnaṃ trāto 'hamiti matvābravaṃ ca tam // 13.1.73
mahāsattva tvayā tāvaddarśitaiva dayālutā / kiṃ tu me virahārtasya mṛtyuriṣṭo na jīvitam // 13.1.74
candro 'gnirviṣamāhāro gītāni śrutisūcayaḥ / udyānaṃ bandhanaṃ pauṣpī mālā digdhā śarāvalī // 13.1.75
jvalitāṅgāravarṣaṃ ca candanādyanulepanam / ... // 13.1.76
yeṣāṃ mittraṃ viparyastaṃ saṃsāre vidhurātmanām / jīvite ko rasasteṣāṃ mādṛśāṃ viprayoginām // 13.1.77
ity uktvāvarṇayaṃ cāsmai tamahaṃ kṛcchrabandhave / pṛṣṭodantāya madirāv atīvṛttāntavistaram // 13.1.78
tato 'bravītsa sādhurmāṃ kiṃ prājño 'pi vimuhyasi / sarvaṃ yasya kṛte tena kiṃ tyaktenātmanā phalam // 13.1.79
ātmīyamatra vṛttāntaṃ śṛṇvimaṃ kathayāmi te / astīha niṣadho nāma deśo himavadāśrayaḥ // 13.1.80
kalividrāvitasyaiko yo dharmasya samāśrayaḥ / janmakṣetraṃ ca satyasya gṛhaṃ kṛtayugasya ca // 13.1.81
atṛptiryatra lokasya śrute na tvarthasaṃcaye / saṃtoṣaś ca svadāreṣu nopakāreṣu sarvadā // 13.1.82
tatra śīlaśrutāḍhyasya brāhmaṇasyāhamātmajaḥ / so 'haṃ deśāntarālokakautukānnirgato gṛhāt // 13.1.83
bhraman deśānupādhyāyān paśyan prāpto 'smi ca kramāt / sakhe śaṅkhapuraṃ nāma nātidūramitaḥ puram // 13.1.84
śaṅkhapālasya yatrāsti nāgarājasya pāvanam / śaṅkha hrada iti khyātaṃ svacchatoyaṃ mahatsaraḥ // 13.1.85
tatropādhyāyasadane vasaṃstadahamekadā / snānayātrotsave 'gacchaṃ draṣṭuṃ śaṅkhahradaṃ saraḥ // 13.1.86
asaṃkhyaiḥ pūritataṭaṃ nānādeśāgatair janaiḥ / surāsurair ivāmbhodhiṃ kṣobhyamāṇaṃ samantataḥ // 13.1.87
vadhūnāṃ ślathadhammillavisrastakusumasrajām / vīcihastaiḥ parāmṛṣṭajaghanastanamaṇḍalam // 13.1.88
āśliṣyāpahṛtenāṅgarāgeṇāpiñjarīkṛtam / mahāhradaṃ tamadrākṣaṃ tanvānaṃ kāmukāyitam // 13.1.89
tasya dakṣiṇato gatvā tarukhaṇḍaṃ vyalokayam / sāhūmam iva tāpicchaiḥ sāṅgāram iva kiṃśukaiḥ // 13.1.90
sajvālam iva cotphullalohitāśokavallibhiḥ / haranetrānalapluṣṭaṃ dehaṃ ratipateriva // 13.1.91
tatrātimuktakalatāmaṇḍapadvāri kurvatīm / kusumāvacayaṃ kāṃcidapaśyaṃ kanyakāmaham // 13.1.92
līlākaṭākṣavikṣepatarjitaśravaṇotpalām / utkṣiptabāhulatikālakṣitaikapayodharām // 13.1.93
vahantīṃ kabarīpāśaṃ pṛṣṭhataḥ parimocitam / vadanendubhayeneva timiraṃ śaraṇāgatam // 13.1.94
nūnaṃ rambhādinirmāṇasiddhahastena vedhasā / sṛṣṭā sākṣṇor nimeṣeṇa vijñeyā mānuṣīti yā // 13.1.95
sā ca dṛṣṭā praviṣṭaiva hṛdayaṃ me mṛgekṣaṇā / hastabhallīva mārasya jagattritayamohinī // 13.1.96
sāpi māmavalokyaiva sadyaḥ smaravaśābhavat / vimucya puṣpāvacayakrīḍāṃ premavihastitā // 13.1.97
caladdhāralatāmadhyapadmarāgaprabhodgamaiḥ / anurāgamivodbhinnaṃ bhareṇa hṛdayādbahiḥ // 13.1.98
darśayantī parāvṛtya tanuṃ muhurivaikṣata / sā māmapāṅgaviśrāntatārakāntena cakṣuṣā // 13.1.99
evaṃ yavatsthitāvāvāmanyonyālokinau kṣaṇam / tāvattatrodabhūnnaśyajjanahāhāravo mahān // 13.1.100
āgādvanyebhagandhāndho dhāvandalitaśṛṅkhalaḥ / mattahastī dhutārohakarṇāntalulitāṅkuśaḥ // 13.1.101
taṃ dṛṣṭvaiva pradhāvyāhaṃ vitrastāṃ vidrutānugām / janamadhyamanaiṣaṃ tāmutsaṅgāropitāṃ priyām // 13.1.102
samāśvasiti yāvat sā tatrāgataparicchadā / tāvajjanaravākṛṣṭastatraivāgātsa vāraṇaḥ // 13.1.103
tadbhayādvidravadbhūrijanamadhyatirohitā / anugaiḥ sāmyataḥ kvāpi nītāhaṃ ca gato 'nyataḥ // 13.1.104
tato gajabhaye śānte cinvānastāṃ sumadhyamām / yan nāvāpamavijñātanāmānvayaniketanām // 13.1.105
tacchūnyacitto vibhraṣṭavidyo vidyādharo yathā / bhramannupādhyāyagṛhaṃ katham apy ahamāptavān // 13.1.106
tatra saṃmūrchita iva pradhvasta iva cābhavam / tatpremabhaṅgasotkampastadāśleṣasukhaṃ smaran // 13.1.107
kramāc ca sustrīsulabhādārdrabhāvāśrayādiva / nipātito 'hamutsaṅge cintayā darśitāśayā // 13.1.108
aśrutyā ca parāmṛṣṭo hṛdaye vyathitātmanā / uttamāṅge gṛhītaś ca śirortyātyantavṛddhayā // 13.1.109
tāvac ca dhair yeṇa samaṃ tanme vigalitaṃ dinam / saṃkocamāgataṃ padmavanaṃ saha mukhena me // 13.1.110
manorathair madīyaiś ca sākaṃ vighaṭitānyatha / rathāṅganāmnāṃ mithunānyastaṃ yāte vivasviti // 13.1.111
tataḥ smarasyaikasuhṛtsukhināṃ nayanotsavaḥ / udagacchanniśānāthaḥ prācīmukhaviśeṣakaḥ // 13.1.112
tena jvaladbhir iva me karair api sudhāmayaiḥ / āśāprakāśakeṇāpi jīvitāśāṃ nyamīlyata // 13.1.113
atha jyotsnānalakṣiptaśarīraṃ mṛtyukāṅkṣiṇam / eko 'bravītsahādhyāyī vidhuraṃ vīkṣya tatra mām // 13.1.114
kim evaṃ duḥkhito 'syadya vyādhis tava na dṛśyate / arthakāmakṛtas tvādhir yadi tad vacmi te śṛṇu // 13.1.115
atigardhena ye hy arthā vañcayitvā paraṃ ca ye / apahṛtya pareṣāṃ vā vāñchyante naiva te sthirāḥ // 13.1.116
pāpamūlā yataḥ pāpaphalabhāraṃ prasūya te / tadbhareṇaiva bhajyante śīghraṃ dhanaviṣadrumāḥ // 13.1.117
arjanādiparikleśaḥ kevalaṃ tair dhanair iha / amutra duḥkhamācandratārakaṃ nārakaṃ mahat // 13.1.118
kāmo 'py aprāpya naṣṭo yaḥ sā prāṇāntaviḍambanā / yaścādharmo 'gradūtaḥ sa nirayāgnermukhapriyaḥ // 13.1.119
nyāyyau tu pūrvasukṛtair dhīdhair yotsāhavān pumān / arthakāmāv avāpnoti na tu klībo bhavādṛśaḥ // 13.1.120
tadbhadra dhair yamālambya yatasvābhīṣṭasiddhaye / ity uktastena sakhyāhaṃ nādāṃ yastkiṃciduttaram // 13.1.121
nigūhyāśayamāśritya dhair yaṃ nītvā niśāṃ kramāt / ihāgato 'haṃ sā nāma māsyāṃ puri vasediti // 13.1.122
atra prāptena dṛṣṭastvaṃ pāśārpitagalo mayā / pāśottīrṇāc chrutaṃ vattastvadduḥkhaṃ svaṃ ca varṇitam // 13.1.123
tadavijñātanāmāderapi tasyāḥ kṛte sakhe / sutanorāśritodyogaḥ pauruṣāgocare 'py aham // 13.1.124
atastvaṃ madirāvatyāḥ sthitāyā api gocare / prāptau puruṣakārādi muktvā klībāyase katham // 13.1.125
na śrutaḥ pūrvavṛttāntaḥ kiṃ tvayā rukmiṇīgataḥ / dattāpi cedipataye hṛtā sā hariṇā na kim // 13.1.126
iti bruvati mittre me tasminnātodyamaṅgalaiḥ / agratastata evāgātsānugā madirāvatī // 13.1.127
mātṛdevakule 'muṣmin kāmapūjārtham āgatāḥ / atra sthitāḥ kāmadevaṃ vivāhe 'rcanti kanyakāḥ // 13.1.128
ata evaitadagre 'sminvaṭe pāśo mayārpitaḥ / ihāgatā sā tadarthaṃ mṛtaṃ paśyatu māmiti // 13.1.129
etac chrutvaiva sa suhṛdvīro mām abravīddvijaḥ / tarhi devakule 'traiva praviśyābhyantare drutam // 13.1.130
mātṛṇāṃ pṛṣṭhataśchannāvehi sāṃpratamāsvahe / paśyāvaḥ kim upāyo 'tra kaś citsyādāvayor na vā // 13.1.131
evam uktavatā tena sakhyā sākaṃ tathety aham / gatvā devakulaṃ tatra tathaivāsamalakṣitaḥ // 13.1.132
tataḥ pariṇayodgītamaṅgalāgatya sā śanaiḥ / prāviśattatra madirāvatī devakulāntare // 13.1.133
ekākinyeva yāciṣye varaṃ kaṃcinmanogatam / kāmadevābhagavatastadbahirbhavatākhilāḥ // 13.1.134
itisarvā bahiṣkṛtvā sakhīranucaraiḥ saha / ekaiva kāmadevaṃ tamarcayitvā vyajijñapat // 13.1.135
manobhavenāpi satā tvayā deva kathaṃ na me / manogataḥ priyo jñāto vipralabdhā hatāsmi kim // 13.1.136
nāsmiñjanmani bhūtaścettvaṃ varāya kṣamo mama / janmāntare 'pi tatkuryāḥ kṛpāṃ ratipate mayi // 13.1.137
tathā prasādaṃ kurvīthā yathā dehāntare 'pi me / sa eva bhartā subhago bhavedviprakumārakaḥ // 13.1.138
ity uktvā sāvayor bālā paśyatoḥ śṛṇvatorapi / śaṅkau kṛtvottarīyeṇa pāśaṃ kaṇṭhe nyaveśayat // 13.1.139
upetya darśayātmānamasyāḥ pāśaṃ galāddhara / ity uktastena sakhyāham upāsarpaṃ tadaiva tām // 13.1.140
mā priye sāhasaṃ paśya saiṣa prāṇapaṇārjitaḥ / ārtikāloktasahajasneho dāso 'gratastava // 13.1.141
ity ahaṃ vyāharan harṣabharagadgadayā girā / sutanos tvaritaṃ tasyāḥ pāśaṃ kaṇṭhādapāharam // 13.1.142
tato māṃ vīkṣya sahasā yāvat sānandasādhvasā / kṣaṇaṃ tiṣṭhati sā tāvat so 'bravīnmāṃ drutaṃ suhṛt // 13.1.143
dinakṣayāprakāśe 'smin kāle nirgatya yāmy aham / veṣeṇa madirāvatyā etatparijanaiḥ saha // 13.1.144
āvayor uttarīyābhyāṃ saṃvītāṃ tvam imāṃ vadhūm / ādāyāgaccha nirgatya dvitiyadvāravartmanā // 13.1.145
yāhi deśāntaraṃ rātrau yathākāmam alakṣitaḥ / maccintāṃ mā kṛthā daivaṃ śivaṃ mama vidhāsyati // 13.1.146
ity uktvopāttamadirāvatīveṣaḥ suhṛtsa me / nirgatyaiva tataḥ prāyānnaktaṃ tadanugair vṛtaḥ // 13.1.147
ahaṃ ca madirāvatyānargharatnasrajā samam / dvāreṇānyena niṣkramya rātryā yāto 'smi yojanam // 13.1.148
prātarnirvartitāhāraḥ kramādgacchandinair aham / prāpto 'calapuraṃ nāma nagaraṃ dayitāsakhaḥ // 13.1.149
mittrībhūya gṛhe datte tatraikena dvijanmanā / pariṇītā mayā sātra sattvaraṃ madirāvatī // 13.1.150
tato 'tra vasataḥ siddhayatheṣṭasukhitasya me / kiṃ syānmitrasya me vṛttaṃ tasyetyeṣābhavadvyathā // 13.1.151
tadanantaram eṣo 'dya dṛṣṭo 'kāraṇabāndhavaḥ / mayeha gaṅgāsnānārtham āgatenottarāyaṇe // 13.1.152
ciraṃ caitaṃ savailakṣyamivāśliṣyopaviśya ca / yāvat pṛcchāmi vṛttāntaṃ tāvaddeva ihāgataḥ // 13.1.153
tametamaparaṃ viddhi prāṇadārapradaṃ mama / kṛcchraikamittraṃ pārśvasthaṃ vipraṃ vatseśanandana // 13.1.154
iti tena yathāvṛtte vipreṇaikena varṇite / naravāhanadattas tamapṛcchadaparaṃ dvijam // 13.1.155
tuṣṭirme brūhi muktastvaṃ tādṛśātsaṃkaṭātkatham / mittrārthāgaṇitaprāṇā durlabhā hi bhavādṛśāḥ // 13.1.156
etattasya vacaḥ śrutvā vatsarājasutasya saḥ / dvitīyo 'pi svavṛttāntaṃ vipro vaktuṃ pracakrame // 13.1.157
tadā tato māṃ madirāvatīveṣaṃ vinirgatam / devāgārāttadanugāstadbuddhyā paryavārayan // 13.1.158
āropya śibikāṃ taiś ca nṛtyavādyamadākulaiḥ / nīto 'smi somadattasya bhavanaṃ vibhavānvitam // 13.1.159
kvacit sadvastrabhārāḍhyaṃ saṃbhṛtābharaṇaṃ kva cit / kva cinniṣpannapakvānnaṃ kva citsajjitavedikam // 13.1.160
kva citpragītadāsīkaṃ kva ciccāraṇasaṃkulam / lagnavelāpratīkṣyaiś ca kva cidadhyāsitaṃ dvijaiḥ // 13.1.161
tatraikasmin gṛhe pānakṣībaiḥ parijanair aham / kṛtāvaguṇṭhano naktaṃ vadhūbuddhyā praveśitaḥ // 13.1.162
upaviṣṭaṃ ca māṃ tatra vanitāḥ paryavārayan / vivāhotsavasānandanānāceṣṭāsamākulāḥ // 13.1.163
kṣaṇāddvāropakaṇṭhe ca mekhalānūpurāravaḥ / aśrāvi prāviśaccātra kanyaikā sasakhījanā // 13.1.164
nāgīva visphuradratnamūrdhā dhavalakañcukā / abdhivīcīva lāvaṇyapūrṇā muktāvalīcitā // 13.1.165
udyānadevatā sākṣād iva satpuṣpamālinī / suparvabāhulatikāvirājatkarapallavā // 13.1.166
sā cāgatyopaviṣṭā me pārśve priyasakhīdhiyā / paśyāmi yāvat saivātra cittacaurī samāgatā // 13.1.167
yā sā śaṅkhahrade dṛṣṭā kanyā snānāgatā mayā / trātā gajād dṛṣṭanaṣṭā madhyelokamagānmama // 13.1.168
kimetatkākatālīyaṃ kiṃ svapnaḥ satyam eva vā / iti harṣabharodbhrāntastadā cāhamacintayam // 13.1.169
kṣaṇāntare ca madirāvatīsakhyo 'bruvaṃś ca tām / kimevamāryaduhitarunmanā iva lakṣyase // 13.1.170
etac chrutvābravītkanyā sā nigūhyāśayaṃ tadā / jānītha kiṃ na madirāvatī me yādṛśī sakhi // 13.1.171
eṣā kṛtavivāhā ca yāsyati śvāśuraṃ gṛham / etadviyuktā na sthātuṃ śakṣyāmītyasmi duḥkhitā // 13.1.172
tanniryāta bahiḥ kṣipraṃ yāvadvisrambhasaṃkathāḥ / kurvatī madirāvatyā saha tiṣṭhāmyahaṃ sukham // 13.1.173
iti niṣkāsya tāḥ sarvā dvāre dattvārgalaṃ svayam / upaviśya sakhībuddhyā sā māmevam abhāṣata // 13.1.174
madirāvati nāsty asmād duḥkhaṃ tvadduḥkhato 'dhikam / prāṇapriye yad anyasmin pitrānyasmai pradīyase // 13.1.175
tathāpi te bhavejjātu darśanaṃ saṃgamo 'pi vā / saṃstavājjñāyamānena tena svapreyasā saha // 13.1.176
mama tvanāsthamutpannaṃ yadduḥkhaṃ tadvadāmi te / yathāhaṃ te tathā tvaṃ hi visrambhaikāspadaṃ mama // 13.1.177
gatavatyasmi yātrāyāṃ snātuṃ śaṅkhahradaṃ saraḥ / vinodayitum ātmānaṃ bhāvitvadvirahāturam // 13.1.178
tatrodyānaṃ divā muktvā nabhaścandra ivāgataḥ / ālānakāñcanastambha iva saundaryadantinaḥ // 13.1.179
navīnaśmaśrumadhupaśreṇīśritamukhāmbujaḥ / ko'pi kānto dvijayuvā dṛṣṭo navavayā mayā // 13.1.180
vaneṣu kevalaṃ kliṣṭāstapobhir munikanyakāḥ / na dṛṣṭo 'yaṃ yuvā yābhiḥ kiṃ tāsāṃ tapasaḥ phalam // 13.1.181
iti saṃcintayantyā me kāmena hṛdayaṃ śaraiḥ / tathā viddhaṃ yathā lajjā bhayaṃ ca galitaṃ tataḥ // 13.1.182
tataḥ paśyāmi paśyantaṃ yāvattaṃ tiryagīkṣaṇā / ālānamukto mattebhastāvadāgādaśaṅkitam // 13.1.183
tena naśyatparijanāṃ bhītāṃ dṛṣṭvā sa māṃ yuvā / dhāvitvāṅke kṛtāṃ dūre madhye lokasya nītavān // 13.1.184
tatsaṃsparśāmṛtānandabhīlitāhaṃ tadā sakhi / ko hastī kiṃ bhayaṃ kāhaṃ kva sthitāsmīti nāvidam // 13.1.185
tataḥ parijano yāvat prāpto me tāvadāgataḥ / mattahastī sa tatraiva viraho mūrtimāniva // 13.1.186
utkṣipyāhamathānītā tadbhayādanugair gṛham / sa ca me janasaṃkṣobhe na jāne kva gataḥ priyaḥ // 13.1.187
tadāprabhṛtyavijñātanāmādikamasupradam / smarantī taṃ karaprāptaṃ kenāpīha hṛtaṃ nidhim // 13.1.188
sarvaduḥkhaharāṃ nidrāṃ svapne taddarśanecchayā / vāñchantī cakravākībhiḥ samaṃ krandāmi rātriṣu // 13.1.189
tadevaṃ nirupāye 'sminduḥkhe mama vinodanam / tvaddarśanaṃ yatsakhi taddūrībhavati cādhunā // 13.1.190
upasthitaṃ taditthaṃ me maraṇaṃ madirāvati / tvanmukhālokanasukhaṃ saṃpratyanubhavāmi tat // 13.1.191
ity uktvā śrotrapīyūṣavarṣābhaṃ vacanaṃ mama / kalaṅkayantī vaktrenduṃ sāñjanair aśrubindubhiḥ // 13.1.192
avaguṇṭhanamutkṣipya mukhānmama nirīkṣya mām / parijñāya tadā sābhūtsaharṣāścaryasādhvasā // 13.1.193
tato mayoktaṃ mugdhe kiṃ saṃbhramaḥ so 'ham eva te / vidhirhi ghaṭayatyarthānacintyānapi saṃmukhaḥ // 13.1.194
mayāpi tvatkṛte duḥkhamanubhūtaṃ suduḥsaham / yādṛśaṃ yādṛśī caiṣā prapañcaracanā vidheḥ // 13.1.195
vakṣyāmi vistarāttatte nāyaṃ kālaḥ kathākrame / nirgamopāya evaikaścintyatāṃ saṃprati priye // 13.1.196
ity uktā sā mayā bālā prāptakālam abhāṣata / anena paścād dvāreṇa nirgacchāvaḥ śanair itaḥ // 13.1.197
bahiścātra gṛhodyānaṃ pituḥ sukṣattriyasya me / tanmārgeṇaiva nirgatya vrajāvo yatra kutracit // 13.1.198
ity uktavatyaiva tayā guptābharaṇayā saha / taduktenaiva mārgeṇa niragacchamahaṃ tataḥ // 13.1.199
rātryā ca duram adhvānaṃ tayā gatvā drutaṃ bhayāt / prabhāte prāptavān asmi priyāyukto mahāṭavīm // 13.1.200
gacchatoścāvayostasyāṃ svakathaikavinodayoḥ / nirmānuṣāyāṃ śanakair madhyāhnaḥ samavartata // 13.1.201
nirāśrayādhvagamanāṃ nirākrandāmatāpayat / bhūmiṃ tāṃ duṣṭabhūpāla iva tīkṣṇakaraḥ karaiḥ // 13.1.202
tasmin kāle pariśrāntāṃ preyasīṃ tāṃ tṛṣārditām / kṛcchraprāptāṃ tarucchāyāṃ śanaiḥ prāpitavān aham // 13.1.203
āśvāsayāmi yāvac ca tatra tāṃ paṭamārutaiḥ / akasmānmahiṣastāvadāgādvraṇitavidrutaḥ // 13.1.204
tasya paścātpradhāvaṃś ca hayārūḍho dhanurdharaḥ / āgāt ko'pi mahāsattva ityākṛtyaiva sūcitaḥ // 13.1.205
sa mahāmahiṣaṃ bhallīprahāreṇāpareṇa tam / vajraghātena vajrīva giriṃ vīro nyapātayat // 13.1.206
dṛṣṭvā cāsmānupāgatya sa māṃ prītyaiva pṛṣṭavān / kastvaṃ kaiṣā ca te sādho kvehāyātau yuvāmiti // 13.1.207
athopavītamudghāṭya proktaṃ satyānṛtaṃ mayā / vipro 'hameṣā bhāryā me kāryāddeśāntarāgatau // 13.1.208
āvāṃ caurahatātsārthādvibhraṣṭau mārganāśataḥ / iha praviṣṭau dṛṣṭaś ca bhavānnaṣṭāś ca bhītayaḥ // 13.1.209
evaṃ mayokte brāhmaṇyātsānukampaś ca so 'bhyadhāt / ahaṃ vanacarādhīśo mṛgayārthamihāgataḥ // 13.1.210
yuvāṃ cānvapariśrāntau saṃprāptavatithī mama / tadetaṃ viśramāyaitannātidūraṃ madāspadam // 13.1.211
ity uktvā matpriyāṃ śrāntāmāropya svaturaṃgame / pādacārībhavannāvāṃ svanivāsaṃ sa nītavān // 13.1.212
tatra bāndhavavatso 'smān bhojanādyair upācarat / kudeśeṣv api jāyante kvacit kecin mahāśayāḥ // 13.1.213
tato 'ṭavīṃ tām utkramya tadvitīrṇānuyātrikām / prāpyāgrahāramekaṃ sā pariṇītā mayā vadhūḥ // 13.1.214
tataḥ paribhramandeśāndṛṣṭvā sārthaṃ samaṃ tayā / adya bhāgirathīsnānamahaṃ kartumihāgataḥ // 13.1.215
ihaiva caiṣa saṃprāptaḥ svayaṃvarasuhṛnmayā / devaś ca dṛṣṭa ityeṣa vṛttānto māmakaḥ prabho // 13.1.216
ity uktvā virataṃ sa yāvad atha taṃ nirvyājasattvocitaprāptābhīṣṭaphalaṃ praśaṃsatitarāṃ vatseśaputro dvijam / yāvattaṃ yuvarājamātmasacivā bambhramyamāṇāściraṃ cinvantaḥ kila gomukhaprabhṛtayastatrāgatā lebhire // 13.1.217
sa ca naravāhanadattaś caraṇanatān harṣabāṣpadhautamukhān / tān abhinananda sarvān saṃmānya yathocitaṃ sacivān // 13.1.218
atha tau viprayuvānau sadarthanītipriyau sahādāya / sa yayau saha tair mantribhir anvāgatalalitalocanaḥ svapurīm // 13.1.219
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 14.0.1
tuṣṭena yena dehārdham apy umāyai samarpitam / sa vo dadātvabhimataṃ varadaḥ pārvatīpatiḥ // 14.1.1
niśi vighnajito vo 'vyāttāṇḍavoddaṇḍitaḥ karaḥ / śoṇaścandrātapatrasya tanvanvidrumadaṇḍatām // 14.1.2
tato vatseśvarasutas tās tās trailokyasundarīḥ / bhāryā dadhānas tāṃ cādyāṃ devīṃ madanamañcukām // 14.1.3
naravāhanadatto 'tra kauśāmbyāṃ gomukhādibhiḥ / uvāsa saha saṃpūrṇakāmaḥ pitṛvibhūtibhiḥ // 14.1.4
tasyābhīṣṭavadhūsaṅgasukhāmṛtamanoramāḥ / nṛttagītakathālāparamyāste divasā yayuḥ // 14.1.5
athaikadā sa tāmagryāṃ kāntāṃ madanamañcukām / na dadarśāvarodhāntarna vā parijanaṃ kva cit // 14.1.6
tām anālokayan kāntāṃ sa jagāma vivarṇatām / rajanīvirahadhvastakāntir indur ivoṣasi // 14.1.7
cittaṃ jijñāsituṃ kiṃ nu cchannā syātkvāpi me priyā / kiṃ vāparādhaleśātsā kuto 'pi kupitaiva me // 14.1.8
māyayācchāditā kenāpyathavāpahṛtā nu kim / ityanekavikalpaughavihvalo 'tha babhūva saḥ // 14.1.9
anveṣayanyadā naiva labhate sma kuto 'pi tām / saṃtepe sa tadoddāmatadviyogadavāgninā // 14.1.10
upetya jñātavṛttāntas tasya vatseśvaraḥ pitā / mātaraḥ sacivā bhṛtyāḥ sarve vihvalatāṃ yayuḥ // 14.1.11
hāracandanacandrāṃśumṛṇālanalinīdalaiḥ / vavṛdhe tasya saṃtāpo na jagāma śamaṃ punaḥ // 14.1.12
kaliṅgasenā sadyaś ca vihīnā sutayā tayā / vidyādharīva vibhraṣṭavidyā saṃmūḍhatāṃ yayau // 14.1.13
atha tatrābravīdekā vṛttāntaḥpurarakṣikā / naravāhanadattāgre sarveṣvākarṇayatsvidam // 14.1.14
harmyāgre tāṃ tadā kanyāṃ satīṃ madanamañcukām / dṛṣṭvāvatīrya nabhasaḥ sadyo vidyādharo yuvā // 14.1.15
yo 'sau mānasavegākhyo nāmoktvā samayācata / kaliṅgasenām abhyetya dehyetāṃ me sutāmiti // 14.1.16
tenaitayā niṣiddhena satā gatvā yathāgatam / idānīṃ guptamāgatya hṛtā sā kiṃ na māyayā // 14.1.17
paradāragṛhaṃ naiva divyā yady api kurvate / tathāpyamārgaṃ mārgaṃ vā rāgāndhaḥ ko hi paśyati // 14.1.18
śrutvaitaccittamākopavimarśavirahotplutam / naravāhanadattasya jajñe vīciṣvivāmbujam // 14.1.19
rumaṇvānatha vakti sma purīyaṃ rakṣyate 'bhitaḥ / praveśanirgamau neha vidyete gamanaṃ vinā // 14.1.20
haraprasādāc cāsty asyā nāniṣṭaṃ tad iha sthitā / kva citpraṇayakopātsā tathā ca śrūyatāṃ kathā // 14.1.21
muniḥ purāṅgirā nāma vivāhārthamayācata / aṣṭāvaktrasya tanayāṃ sāvitrīṃ nāma kanyakām // 14.1.22
aṣṭāvakro na tāṃ tasmai dadāvaṅgirase sutām / saguṇāyāpi sāvitrīmanyasmai pūrvakalpitām // 14.1.23
tatas tadbhrātṛtanayamaśrutāṃ nāma so 'ṅgirāḥ / upayeme tayā sākaṃ sa tasthau bhāryayā sukham // 14.1.24
sā ca bhāryāsya vetti sma sāvitrīṃ pūvavāñchitām / ekadā so 'ṅgirā maunī japannāsīcciraṃ muniḥ // 14.1.25
bhāryātha sā taṃ papraccha muhuḥ sapraṇayāśrutā / ciraṃ kimāryaputraivaṃ cintayasyucyatāmiti // 14.1.26
priye dhyāyāmi sāvitrīmity ukte tena sāśrutā / sāvitrīṃ tāṃ munisutāṃ matvātmani cukopa ha // 14.1.27
durbhago 'yamiti tyaktuṃ dehaṃ gatvā vanaṃ ca sā / śubhaṃ bharturanudhyāya kaṇṭhe pāśaṃ samarpayat // 14.1.28
mā putri sāhasaṃ kārṣīḥ patyā dhyātā na te 'ṅganā / dhyātāhaṃ tena sāvitrīty uktvā pāśādrarakṣa tām // 14.1.29
prakaṭībhūya gāyatrī sākṣasūtrakamaṇḍaluḥ / bhaktānukampinī caitāṃ samāśvāsya tirodadhe // 14.1.30
ahaiṣāṅgirasā bhartrā saṃprāptānviṣyatā vanāt / tadevaṃ duḥsahaṃ strīṇāmiha praṇayakhaṇḍanam // 14.1.31
tatsvalpenāparādhena kupiteha kva citsthitā / anveṣyā śaṃbhurakṣyā sā rājaputravadhūḥ punaḥ // 14.1.32
evaṃ rumaṇvatā prokte rājā vatseśvaro 'bravīt / evametan na duritaṃ tasyāḥ saṃbhāvyate yataḥ // 14.1.33
naravāhanadattasya bhāryā devavinirmitā / kāmāṃśasyāvatīrṇaiṣā ratirmadanamañcukā // 14.1.34
asau vidyādharaiśvaryaṃ divyaṃ kalpaṃ sahānayā / kariṣyatīti divyā vāgabravīnna ca tanmṛṣā // 14.1.35
tadeṣānviṣyatāṃ samyagiti rājñodite svayam / naravāhanadattaḥ sa tadavastho 'pi niryayau // 14.1.36
yathāyathā hi cinvāno na tāṃ prāpa tathātathā / teṣu teṣu pradeśeṣu sonmāda iva so 'bhramat // 14.1.37
opete tatpurāt tasmin pihitadvārakā gṛhāḥ / tadduḥkhadarśanodvegād iva saṃmīlitekṣaṇāḥ // 14.1.38
vaneṣu taṃ ca pṛcchantaṃ calatpallavapāṇayaḥ / na sā dṛṣṭā tavāsmābhir ityūcuriva pādapāḥ // 14.1.39
udyāneṣūtpatantaś ca khagāstasmai vicinvate / itaḥ sā na gatetyevaṃ śaśaṃsuriva sārasāḥ // 14.1.40
marubhūtirhariśikho gomukhaḥ savasantakaḥ / te te ca sacivā bhremustāmanveṣṭuṃ samantataḥ // 14.1.41
atrāntare vegavatī nāma vidyādharī kila / kanyā dṛṣṭacarodāravapurmadanamañcukā // 14.1.42
tadīyaṃ rūpamāsthāya tasthāvupavanāntare / āgatyaikākinī svair amatrāśokataroradhaḥ // 14.1.43
tāṃ dadarśa vicinvāno marubhūtiḥ paribhraman / sadyo viśalyakaraṇīṃ saśalyasyeva cetasaḥ // 14.1.44
naravāhanadattaṃ taṃ gatvā hṛṣṭo jagāda saḥ / samāśvasihi dṛṣṭā te mayodyāne sthitā priyā // 14.1.45
ityevoktavatā tena sākaṃ tatkṣaṇam eva saḥ / naravāhanadattas tadudyānaṃ mudito yayau // 14.1.46
tatrātivirahaklānto bhāryāsṃ madanamañcukām / tāmapaśyatsa tṛṣito vāridhārāmivādhvagaḥ // 14.1.47
dṛṣṭvaivāliṅgituṃ tāṃ ca bhṛśārto yāvadicchati / tāvat sā taṃ jagādaivaṃ dhūrtā pariṇayaiṣiṇī // 14.1.48
māṃ tvaṃ saṃprati mā sprākṣīḥ śṛṇu tāvadvaco mama / mayopayācitā yakṣāstvatprāptyai prāgvivāhataḥ // 14.1.49
vivāhe vaḥ pradāsyāmi svahastena balīniti / vivāhakāle te tasminmama prāṇeśa vismṛtāḥ // 14.1.50
tatkopāttair ahamito yakṣair apahṛtābhavam / gaccha bhūyo vivāhaṃ taṃ kṛtvā dattvā baliṃ ca naḥ // 14.1.51
nijaṃ patim upeyāstvaṃ nānyathā te śivaṃ bhavet / ity uktvā tair ihānīya yakṣair muktāsmi sāṃpratam // 14.1.52
tanmāṃ pariṇayasvāśu punaryāvaddadāmy aham / yakṣebhyo 'bhimatāsṃ pūjāṃ tataḥ pūraya vāñchitam // 14.1.53
tac chrutvaiva samāhūya śāntisomaṃ purohitam / kṣaṇātsaṃbhṛtya saṃbhārānmāyāmadanamañcukām // 14.1.54
vidyādharīṃ vegavatīm upayeme sa tatkṣaṇam / naravāhanadattas tāṃ viyogakṣaṇakātaraḥ // 14.1.55
prahṛṣṭavatsarājo 'tha devyānandī mahotsavaḥ / nandatkaliṅgaseno 'bhūt tatrātodyaravākulaḥ // 14.1.56
dadau baliṃ ca yakṣebhyo māyāmadanamañcukā / vidyādharī svahastena sā madyapiśitādibhiḥ // 14.1.57
naravāhanadatto 'tha vāsakasthastayā saha / papau sa sotsavaḥ pānaṃ pānaśauṇḍo 'pi tadgirā // 14.1.58
siṣeve ca tayā sākaṃ jīvalokasukhaṃ tataḥ / chāyayeva dinādhīśaḥ parivartitarūpayā // 14.1.59
rahaḥsthā cābravītsā taṃ suptā nāhaṃ priya tvayā / sahasā mukhamudghāṭya vīkṣaṇīyeha saṃprati // 14.1.60
tac chrutvā sa kim etat syād iti yāvat sakautukaḥ / suptāyā rājaputro 'syā mukhamanyedyurīkṣate // 14.1.61
tāvadanyaiva sā kāpi na sā madanamañcukā / svāpavelāvaśadhvastamāyārūpavivartanā // 14.1.62
tataḥ sa jāgrad evāsīd yāvat prabubudhe 'tra sā / kā tvaṃ satyaṃ vadety evam atha tāṃ pṛcchati sma saḥ // 14.1.63
sāpy anidropaviṣṭaṃ taṃ dṛṣṭvā rūpe nije sthitā / vaktuṃ pracakrame jātapratibhedā manasvinī // 14.1.64
śṛṇvidānīṃ bravīmyetadyathāvastu tava priya / astyāṣāḍhapuraṃ nāma vidyādharapuraṃ giriḥ // 14.1.65
tatra vegavato rājñaḥ putro vidyādharādhipaḥ / asti mānasavegākhyo rājā bhujabaloddhataḥ // 14.1.66
tasya vegavatī nāma bhaginyasmi kanīyasī / sa ca bhrātā na me vidyāṃ dātumaicchadatidviṣan // 14.1.67
tato mayā tāḥ kleśena tapovanagatātpituḥ / prāptāstadvarataścaitāḥ sarvādhikabalā mama // 14.1.68
sāhaṃ dṛṣṭavatī dīnāmudyāne rakṣibhir vṛtām / āṣāḍhādripure tasminsthitāṃ madanamañcukām // 14.1.69
māyayāpahṛtā tena bhrātrā me dayitā tava / rāvaṇeneva duḥkhārtā rāmabhadrasya jānakī // 14.1.70
anicchantī ca sā sādhvī tenākrāntuṃ na śakyate / strīṇāṃ haṭhopabhoge hi śāpastasyāsti mṛtyujaḥ // 14.1.71
tatastena prayuktāhaṃ kubhrātrā tatprabodhane / tasyāḥ samīpamagamaṃ tvatpralāpamayātmanaḥ // 14.1.72
tatprasaṅgāc ca kāmājñātulye tvannāmnyudīrite / tayā sādhvyā tvadekāgramidaṃ jātaṃ mano mama // 14.1.73
sa te patiḥ syādyanāmni śrute smaravaśā bhaveḥ / ityādyaś ca tadā devīsvapnādeśo mayā smṛtaḥ // 14.1.74
saṃsmṛtya grāhayitvā tāṃ dhṛtiṃ madanamañcukām / tadrūpaṇe mayāgatya yuktyātmeha vivāhitaḥ // 14.1.75
tadehi yatra tvadbhāryā sthitā madanamañcukā / tatraiva tatkṛpāviṣṭā prāṇeśa tvāsṃ nayāmy aham // 14.1.76
tvatpriyeti tavevāhaṃ sapatnyā api kiṃkarī / mamātmanirapekṣā hi kāpi tvatpremavaśyatā // 14.1.77
ity uktvā sā svavidyānāṃ balādvegavatī niśi / naravāhanadattaṃ taṃ gṛhītvodapatan nabhaḥ // 14.1.78
śanaiḥ prayāti sā vyomnā yāvattāvadadarśanāt / jāyāpatyostayoḥ prāptaḥ parivāro 'tra cukṣubhe // 14.1.79
tac ca vatseśvaro buddhvā saha vāsavadattayā / padmāvatyādibhiś cāśu vajrāhata ivābhavat // 14.1.80
yaugandharāyaṇādyāś ca saṃpaurās tasya mantriṇaḥ / marubhūtimukhaiḥ putraiḥ sahābhūvansuvihvalāḥ // 14.1.81
tato 'ntarikṣatas tatra dvitīya iva bhāskaraḥ / avātarat prabhābaddhamaṇḍalo nārado muniḥ // 14.1.82
vidyādharyā nijabhuvaṃ nītaḥ śīghramihaiṣyati / putras te tava dhṛtyarthaṃ preṣitaścāsmi śūlinā // 14.1.83
ity uktvā vatsarājāya kṛtārghāya tato muniḥ / sa vegavatyāścaritaṃ yathāvṛttaṃ śaśaṃsa tat // 14.1.84
tatas tasminsamāśvas te muniḥ so 'tra tirodadhe / atrāntare vegavatī vyomnā prāpayati sma sā // 14.1.85
naravāhanadattaṃ taṃ tamāṣāḍhapuraṃ girim / buddhvā mānasavegastatsa hantuṃ tāvadhāvata // 14.1.86
tatastena samaṃ bhrātrā yuddhaṃ vidyābaloddhatam / vegavatyā abhūtstrīṇāṃ patiḥ prāṇā na bāndhavāḥ // 14.1.87
atha nijavidyābalato bhairavarūpaṃ vidhāya vikaṭaṃ sā / mānasavegaṃ sahasā saṃmohya tam agniparvate nidadhe // 14.1.88
tam apica vidyāhas te naravāhanadattamādito nyastam / nītvā gandharvapure kūpe cikṣepa rakṣituṃ vijale // 14.1.89
tatra sthitaṃ ca tam uvāca manāg iha tvaṃ tiṣṭhāryaputra bhavitā ca śivaṃ tavātra / mā cādhṛtiṃ hṛdi kṛthāḥ śubhapātra sarvavidyādharādhipatitā tava bhāvinīha // 14.1.90
yāmi prasādhayitumadya punaryato 'haṃ jyeṣṭhavyatikramaṇadurbalitāḥ svavidyāḥ / tvāmabhyupaimi nacirāditi sā tamuktvā vidyādharī kvacana vegavatī jagāma // 14.1.91
tataḥ kūpasthitaṃ tatra gandharvaḥ ko 'py avaikṣata / naravāhanadattaṃ taṃ vīṇādatta iti śrutaḥ // 14.2.1
parārthaphalajanmāno na syurmārgadrumā iva / tāpacchido mahāntaścejjīrṇāraṇyaṃ jagadbhavet // 14.2.2
yaddṛṣṭvā taṃ sa sujanaḥ pṛṣṭvā cānvayanāmanī / has te 'valambyodaharatkūpāttasmāduvāca ca // 14.2.3
mānuṣo 'si na devaścedgandharvanagaraṃ katham / mānuṣāgamyametattvamāgataḥ kathyatāmiti // 14.2.4
vidyādharyāhamānīya kṣipto 'trātmabalāditi / naravāhanadatto 'pi sa taṃ pratyabravīttadā // 14.2.5
tatas taṃ vīkṣya saccakravarticihnaṃ guṇī gṛham / nītvā sa vīṇādattaḥ svair upacārair upācarat // 14.2.6
anyedyustatpuraṃ dṛṣṭvā vīṇāhastākhilaprajam / naravāhanadattas taṃ vīṇādattaṃ sa pṛṣṭavān // 14.2.7
sarve 'pyābālamete kiṃ vīṇāhastā janā iti / vīṇādatto 'pi sa tatas tam evaṃ pratyabhāṣata // 14.2.8
rājā sāgaradattākhyo gandharvāṇāmihāsti yaḥ / tasya gandharvadattākhyā sutāsti nyakkṛtāpsarāḥ // 14.2.9
dhātrā kṛtaṃ sudhācandracandanādyair ivocitaiḥ / sarvasundaranirmāṇavarṇakāyeva yadvapuḥ // 14.2.10
satataṃ sā ca gāyantī vīṇāyāṃ śauriṇā svayam / dattaṃ svagītakaṃ kāṣṭhāṃ gāndharve paramāṃ gatā // 14.2.11
yo vādayati vīṇāyāṃ tribhir grāmaiś ca gāyati / gāndharve kovidaḥ samyagvaiṣṇavaṃ stutigītakam // 14.2.12
sa me patiḥ syād ity asyā rājaputryāś ca niścayaḥ / tena sarve 'tra vīṇāsu śikṣante na ca tadviduḥ // 14.2.13
etac chrutvaiva sānando vīṇādattamukhādvacaḥ / naravāhanadatto 'sau rājaputro jagāda tam // 14.2.14
ahaṃ kalānāṃ sarvāsāṃ svayaṃvaravṛtaḥ patiḥ / jānāmi sarvaṃ gāndharvaṃ trailokyodaravarti yat // 14.2.15
ity uktavantaṃ sa suhṛdvīṇādatto nināya tam / rājñaḥ sāgaradattasya pārśvaṃ tatra jagāda ca // 14.2.16
naravāhanadatto 'yaṃ vatsarājasutaḥ kila / iha vidyādharīhastādvibhaṣṭo nagare tava // 14.2.17
gāndharvācārya evāyaṃ keśavastutigītakam / vetti gandharvadattāyā trayopari mahānrasaḥ // 14.2.18
tac chrutvā so 'bravīdrājā satyametanmayā śrutam / gandharvāṇāṃ mukhātpūrvaṃ tanmānyo 'yamihādya naḥ // 14.2.19
devāṃśaścaiṣa na bhrāntirdevabhūmau kimanyathā / iha vidyādharīsaṅgādāgacchenmānuṣo bhavan // 14.2.20
ānīyatāṃ tad gandharvadattā vīkṣāmahe 'dbhutam / iti rājñodite jagmurānetuṃ tāṃ mahattarāḥ // 14.2.21
āgāc ca sā tataḥ kāntā kusumābharaṇojjvalā / yauvanena vighūrṇantī vātenevārtavī latā // 14.2.22
upaviśya pituḥ pārśve tadvākyāc ca kṣaṇāntare / bhṛtyaiḥ kathitavṛttāntā vīṇāyāṃ gītakaṃ jagau // 14.2.23
svarāñ śrutiṣu yuñjantyās tasyā brāhmyā iva śriyaḥ / naravāhanadatto 'bhūd gīte rūpe ca vismitaḥ // 14.2.24
rājaputri na te vīṇā susvarā pratibhāti me / jāne bālaḥ sthitas tantryām iti so 'tra jagāda ca // 14.2.25
tato 'ta vīkṣyate yāvadbālastāvadavāpi saḥ / tena sarve 'pi te jagmurgandharvā api vismayam // 14.2.26
rājaputra gṛhāṇemāṃ karṇau siñcāmṛtena naḥ / iti rājā sutāhastādvīṇāṃ tasmai dadau vadan // 14.2.27
so 'pi tāṃ vādayanviṣṇoragāyadgītakaṃ tathā / yathā te tatra gandharvāścitranyastā ivābhavan // 14.2.28
tato gandharvadattā sā dṛṣṭyaiva praṇayārdrayā / taṃ vavre phullanīlābjamālayevāstayā svayam // 14.2.29
tadālokya tathārūpāṃ tatpratijñāṃ smaraṃś ca saḥ / rājā gandharvadattāṃ tāṃ sadyastasmai sutāṃ dadau // 14.2.30
divyātodyādikaścātra vivāho yastayor abhūt / kopamā kathyate tasya yenānyadupamīyate // 14.2.31
tatas tayā samaṃ tatra tasthau gandharvadattayā / naravāhanadatto 'sau divyair bhogair navoḍhayā // 14.2.32
ekasmiṃś ca dine draṣṭuṃ nirgato nagaraśriyam / tāṃs tān pradeśān ālokya purodyānaṃ viveśa saḥ // 14.2.33
tatra vyomno 'varohantīṃ so 'paśyaddivyayoṣitam / samaṃ duhitrānabhre 'pi savṛṣṭim iva vidyutam // 14.2.34
vatsarājasutaḥ so 'yaṃ putri bhāvi patistava / iti tāṃ vīkṣya jalpantīṃ jñānatastāṃ nijāṃ sutām // 14.2.35
kā tvaṃ kimāgatāsīti so 'pṛcchattām upāgatām / sapīpsitopakramiṇī divyayoṣittam abravīt // 14.2.36
devasiṃhābhidhānasya vidyādharapateraham / bhāryā dhanavatī nāma kanyaiṣā ca sutā mama // 14.2.37
caṇḍasiṃhasya bhaginī nāmneyamajināvatī / asyā bhartā tvamādiṣṭo gaganodgatayā girā // 14.2.38
vegavatyātra nikṣiptaṃ bhāvividyādhareśvaram / buddhvāhaṃ nijavidyātastvāṃ prāptā vaktumīpsitam // 14.2.39
na vidyādharagamye 'tra sthāne yuktaṃ tavāsitum / te hi dveṣeṇa hanyustvāmaprāptapadamekakam // 14.2.40
tadehi tadagamyāṃ tvāṃ nayāvaḥ sāṃprataṃ bhuvam / nenduḥ kṣipati kiṃ kālaṃ parikṣīṇo 'rkamaṇḍale // 14.2.41
saṃprāpte 'vasare caitāṃ sutāṃ me pariṇeṣyasi / ity uktvaiva tamādāya sasutā sā khamudyayau // 14.2.42
śrāvasyāṃ puri nītvaiva nikṣipyopavane ca tam / samaṃ tayājināvatyā sutayā sā tirodadhe // 14.2.43
tatra prasenajidrājā dūrādākheṭakāgataḥ / dadarśa rājaputraṃ tamudārākāralakṣaṇam // 14.2.44
sa sakautukamabhyetya pṛṣṭvā nāma kulaṃ tathā / prītaḥ sapraśrayaṃ rājā nināyaitaṃ svamandiram // 14.2.45
ābaddhavāraṇaghaṭaṃ vājirājivirājitam / bhramaṇaśrāntarājaśrīviśrāntibhavanopamam // 14.2.46
yatra tatra sthitaṃ sotkā naraṃ kalyāṇabhājanam / saṃpado 'bhisarantyeva priyaṃ janamivāṅganāḥ // 14.2.47
yatsa tasmai dadau rājā guṇalubdho nijāṃ sutām / naravāhanadattāya bhagīrathayaśobhidhām // 14.2.48
tayā samaṃ ca tatrāsīnmahārhavibhavaḥ sukham / lakṣmy eva mūrtayā dhātrā tadvinodāya sṛṣṭayā // 14.2.49
ekadābhyudite lokalocanānandavarṣiṇi / rajanīramaṇe prācīdigvadhūmukhamaṇḍane // 14.2.50
nirabhranirmalavyomadarpaṇapratibimbite / bhagīrathayaśovaktra ivāmṛtamanorame // 14.2.51
kaumudīsudhayā dhaute harmyāgre sa tayā saha / pradoṣe priyayā pānamasevata tadicchayā // 14.2.52
papau priyatamāvaktrapratimālaṃkṛtaṃ madhu / rasanāyā ivānandadāyi locanayor api // 14.2.53
priyāsmukhasamaṃ kāntaminduṃ mene tadā na saḥ / tasya te samadātāmranetrabhrūvibhramāḥ kutaḥ // 14.2.54
sevitāpānalīlaś ca praviśyābhyantaraṃ tataḥ / bhagīrathayaśoyuktaḥ sa bheje śayanīyakam // 14.2.55
tatra priyāyāṃ suptāyāṃ tasyāṃ suptavinidrakaḥ / naravāhanadatto 'sau smṛtvākasmātkilābravīt // 14.2.56
bhagīrathayaśaḥprītivismṛtā eva tā mama / anyabhāryāḥ kathaṃ tatsyāditi cātra vidhiḥ prabhuḥ // 14.2.57
sacivā ye ca me dūre tebhyo 'pi marubhūtikaḥ / vikramaikaraso nītimātre hariśikhaḥ sthitaḥ // 14.2.58
tābhyāṃ na sāṃprataṃ kṛtyaṃ gomukhaścasturaḥ punaḥ / sarvāvasthāsu me mittraṃ vidūrastho dunoti mām // 14.2.59
ity ullapansa tatrāśu nidrāghnaṃ madhuraṃ mṛdu / hā duḥkhamiti śuśrāva nāryevodīritaṃ vacaḥ // 14.2.60
śrutvā ca dīpradīpe 'tra sarvato yāvadīkṣate / tāvannāryā mukhaṃ divyaṃ gavākṣāntardadarśa saḥ // 14.2.61
samalo vyomni dṛṣṭo 'dya candro 'neneti kautukāt / avyomni darśitaṃ dhātrā candramanyamivāmalam // 14.2.62
aṅgaṃ śeṣamapaśyaṃś ca tasyāstaddarśanotsukaḥ / tadrūpākṛṣṭanayano chagityevamacintayat // 14.2.63
ātāpidaityo yuktyā prāgbrahmaṇā sargavighnakṛt / āścaryaṃ paśya gatvātrety uktvā praiṣyata nandanam // 14.2.64
tatra tenādbhutākāro dṛṣṭo 'ṅghriḥ kevalaṃ striyaḥ / vipannaś ca tadanyāṅgadidṛkṣāvyasanena saḥ // 14.2.65
evaṃ mamāpi dhātredaṃ mukhamātraṃ vipattaye / sṛṣṭaṃ syāditi yāvac ca so 'trākalayati kṣaṇam // 14.2.66
tāvad gavākṣād divyā strī pradarśya karapallavam / ita ehīti sāṅgulyā saṃjñāṃ tasyākarot tadā // 14.2.67
tataḥ saṃsuptadayitātsvair aṃ nirgatya vāsakāt / tasyāḥ samīpaṃ saṃprāpa sa sotko divyayoṣitaḥ // 14.2.68
anyāsaktaṃ praśaṃsantī patiṃ madanamañcuke / hā hatāsīti sā cāsminnikaṭopagate 'bravīt // 14.2.69
tac chrutvā tāṃ priyāṃ smṛtvā prajvaladvirahānalaḥ / naravāhanadattas tāṃ pṛcchati sma sa bhāminīm // 14.2.70
kā tvaṃ kutra tvayā dṛṣṭā priyā madanamañcukā / mām upetā kimarthaṃ ca bhavatī kathyatāmiti // 14.2.71
tato vidūraṃ nītvā taṃ prauḍhā rājasutaṃ niśi / śṛṇu sarvaṃ tvamity uktvā sātha vaktuṃ pracakrame // 14.2.72
nagaryāṃ puṣkarāvatyāmagnyārādhanapiṅgalaḥ / asti piṅgalagāndhāro nāma vidyādhareśvaraḥ // 14.2.73
tasya prabhāvatīṃ nāma sutāsṃ māṃ viddhi kanyakām / ārādhitaprasannāddhi varātprāptāṃ vibhāvasoḥ // 14.2.74
sāhaṃ tadāṣāḍhapuraṃ draṣṭuṃ vegavatīṃ sakhīm / agacchaṃ na ca tāṃ tatra prāpaṃ kvāpi tapaḥsthitām // 14.2.75
tanmātuḥ pṛthivīdevyā mukhānmadanamañcukām / buddhvā tāṃ tvatpriyāsṃ cātra sthitāṃ draṣṭumagāpaham // 14.2.76
apaśyaṃ tāmanāhārakṛśāṃ pāṇḍuradhūsarām / baddhaikaveṇīṃ rudatīṃ tvadguṇaikapralāpinīm // 14.2.77
vṛtāṃ vidyādharādhīśakanyāvṛndair udaśrubhiḥ / taddarśanatvacchravaṇaprodyadduḥkhasukhākulaiḥ // 14.2.78
tayoktatvasvarūpā ca bhavadānayanena tām / āśvāsya tatkṛpākrānā tvadguṇākṛṣṭamānasā // 14.2.79
vidyāprabhāvād buddhvā ca saṃprati tvām iha sthitam / āgatāsmi tavābhyāśaṃ tadarthasvārthasiddhaye // 14.2.80
vismṛtādya priyaṃ dṛṣṭvā vāmihānyapralāpinam / mayā hā duḥkhamity uktvā sā te bhāryānuśocitā // 14.2.81
ity uktaḥ sa tayā sotko rājaputro jagāda tām / naya māṃ tatra sā yatra niyuṅkṣva ca yathecchasi // 14.2.82
tac chrutvā sā tamādāya khamutpatya prabhāvatī / vidyādharī candravatyāṃ gantuṃ pravavṛte niśi // 14.2.83
yāntī kvāpy agnimālokya jvālantaṃ sā pradakṣiṇam / naravāhanadattasya tasyādāya karaṃ vyadhāt // 14.2.84
tenodvāhavidhiṃ yuktyā prauḍhā sā niravartayat / saṃkalpaikapradhānā hi divyānāmakhilāḥ kriyāḥ // 14.2.85
tato nabhastalāttasya pṛthivīṃ vedikāmiva / nadīrbhujaṃgīsadṛśīrvalmīkāniva parvatān // 14.2.86
tāni tāni tathānyāni kautukāni pade pade / darśayantī priyasyātra yayau dūraṃ krameṇa sā // 14.2.87
ākāśagamanaśrānte tṛṣārte 'smiñjalārthini / naravāhanadatte sā vyomamargādavātarat // 14.2.88
nināya ca vanāntaṃ taṃ candrāṃśudhavalāmbhasaḥ / rājatena draveṇeva bhṛtasya saraso 'ntikam // 14.2.89
tatra śāntaṃ jalatṛṣā tasya pītāmbhaso vane / utpannaṃ ramaṇīye tu kāntāsaṃbhogatṛṣṇayā // 14.2.90
tato haṭhārthitā kṛcchrātsaṃbhoge sā prabhāvatī / sānukrośā kṛtaśvāsāṃ dhyātvā madanamañcukām // 14.2.91
naravāhanadattasya tasya pravavṛte tadā / parārthapratipannā hi nekṣante svārthamuttamāḥ // 14.2.92
jagāda taṃ ca mā maṃsthā āryaputra tvamanyathā / abhiprāyo mamāstīha tathā cātra kathāṃ śṛṇu // 14.2.93
purā pāṭaliputre 'bhūtkāpi strī mṛtabhartṛkā / bālaikaputrā taruṇī nirdhanā rūpaśālinī // 14.2.94
sā cātmaparitoṣāya parapūruṣasaṃgamam / vidadhānā yayau gehādrātrau rārau yatas tataḥ // 14.2.95
modakaṃ putra te prātarāneṣyāmīti taṃ sutam / bālaṃ cāśvāsya sāyāsīttaṃ ca sānvahamānayat // 14.2.96
sa ca bālo gṛhe tūṣṇīṃ tayāsīnmodakāśayā / ekadā na tayānīto vismṛtyāsya sa modakaḥ // 14.2.97
yācamānaṃ ca taṃ bālaṃ modakaṃ sā kilābravīt / ahaṃ svakāmukaṃ vedmi modakaṃ nāparaṃ suta // 14.2.98
tac chrutvā nānayānīto modako me 'nyasaktayā / iti tasya nirāśasya śiśorhṛdayamasphuṭat // 14.2.99
tadahaṃ priya pūrvaṃ tvāṃ sutarāṃ svīkaromi cet / tanmayaiva kṛtāśvāsā tvatsaṃgamamahotsave // 14.2.100
matta eva nirāśā ced buddhvā madanamañcukā / bhavet taddhṛdayaṃ tasyāḥ sphuṭet kusumapeśalam // 14.2.101
tadetenānṛśaṃsyena tāmanāśvāsya saṃprati / na tathābhilaṣāmi tvām apiprāṇādhikaṃ priyam // 14.2.102
ity uktaḥ sa prabhāvatyā tayā sānandavismayaḥ / naravāhanadatto 'tra tatkālaṃ samacintayat // 14.2.103
aho navanavāścaryanirmāṇe rasiko vidhiḥ / acintyodāracaritā yena sṛṣṭā prabhāvatī // 14.2.104
iti dhyāyan sa tāṃ premṇā stutvā rājasuto 'bravīt / tarhi māṃ naya sā yatra sthitā madanamañcukā // 14.2.105
tac chrutvā ca gṛhītvā taṃ nabhasā sā prabhāvatī / kṣaṇena prāpayām āsa tamāṣāḍhapuraṃ girim // 14.2.106
tatra saṃgamayām āsa tena śuṣyattanuṃ cirāt / pūreṇeva nadīṃ vṛṣṭiḥ sā tāṃ madanamañcukām // 14.2.107
so 'py apaśyadviyogārtāṃ kāntāṃ tāṃ kṛśapāṇḍurām / naravāhanadatto 'tra parvaṇīndukalāmiva // 14.2.108
sa tadā prāṇalābhāya tayor anyonyasaṃgamaḥ / babhūva jagadānandī śarvarīśaśinoriva // 14.2.109
virahānalasaṃtaptāvāśliṣṭau daṃpatī ca tau / svedacchalāddravībhūtāvekatām iva jagmatuḥ // 14.2.110
tataḥ prabhāvatīvidyābalena niśi kalpitān / bubhujāte 'tra tau sadyaḥ svair aṃ bhogānubhāvapi // 14.2.111
na dadarśa ca tadvidyābalenaivātra kaścana / naravāhanadattaṃ taṃ vinā madanamañcukām // 14.2.112
prātastaṃ cātra muñcantamekavāṇīṃ nijaṃ priyam / sā jagādāhitāmarṣavaśānmadanamañcukā // 14.2.113
hate mānasavege 'sau moktavyāsryasutena me / mṛtāyāḥ pakṣibhir vāpi veṇī dāhyāthavāgninā // 14.2.114
iti pratijñātamabhūnmayā sādya mama tvayā / jīvatyasminnṛpe muktā tena me dūyate manaḥ // 14.2.115
kṣipto 'pi na mṛto hyeṣa vegavatyāgniparvate / tvaṃ cādṛśyā prabhāvatyā vihito 'tra svamāyayā // 14.2.116
anyathā tvatsamīpe hi śatrorasyānuśāyinaḥ / ihaite saṃcaranto 'dya tvāṃ saheranvilokya kim // 14.2.117
evam uktastayā patnyā sādhvyā kālānurodhavān / naravāhanadatto 'tra sāntvayansa jagāda tām // 14.2.118
sasṃpatsyate 'yaṃ kāmas te haniṣyāmyacirādamum / śatruṃ vidyāḥ samāsādya pratīkṣasva manākpriye // 14.2.119
ityādyuktvā samāśvāsya sa tāṃ madanamañcukām / naravāhanadatto 'tra tasthau vaidyādhare pure // 14.2.120
atha prabhāvatī tasya cakre vidyāprabhāvataḥ / atarkyaṃ rūpamātmīyaṃ svayamantarhitā satī // 14.2.121
sa tadrūpeṇa tatrāsīdrājaputro yathāsukham / aśaṅkitaḥ prakāśo 'pi tadvidyāsiddhabhogabhuk // 14.2.122
vegavatyā vayasyeyametāṃ madanamañcukām / upācarati tatprītyā nijasakhyavaśena ca // 14.2.123
iti prabhavatītyenaṃ tadrūpacchannavigraham / manvānāḥ sarva evocus tatra mānasavegataḥ // 14.2.124
athaikadā prasaṅgena tasmai madanamañcukā / naravāhanadattāya svavṛttāntaṃ śaśaṃsa sā // 14.2.125
tadā mānasavego mām ihānīya svamāyayā / pravartayitum abhyaicchad bhāyayan krūrakarmabhiḥ // 14.2.126
tāvac ca prakaṭībhūya bhagavān bhairavākṛtiḥ / uddhṛtāsir lalajjihvaḥ kṛtvā huṃkāram abhyadhāt // 14.2.127
iyaṃ vidyādharendrāṇāṃ bhāvinaścakravartinaḥ / bhāryā kathaṃ tvayāsmāsu sthiteṣu paribhūyate // 14.2.128
evam ukto bhagavatā papāta dharaṇītale / pāpo mānasavego 'sau mukhena rudhiraṃ vaman // 14.2.129
tatastirohite deve samāśvastaḥ kṣaṇādasau / gataḥ svamandiraṃ bhūyo mayi krauryānnyavartata // 14.2.130
atha bhītāṃ viyogārtāṃ prāṇatyāgonmukhīmiha / etyāntaḥpuraceṭyo māṃ sāntvayantyo 'bruvannidam // 14.2.131
munikanyāṃ purā kāṃciddṛṣṭvā rūpavatīṃ haṭhāt / haranmānasavego 'yaṃ tadbandhubhir aśapyata // 14.2.132
paranārīmanicchantīṃ yadā pāpa gamiṣyasi / tadā te śatadhā mūrdhā vidaliṣyastyasāviti // 14.2.133
ato naiṣa balādgacchetparastrīṃ mā bhayaṃ kṛthāḥ / devādeśāc ca bhartrā te bhūyo bhāvyeva saṃgamaḥ // 14.2.134
evaṃ mamokte ceṭībhiḥ kṣaṇādvegavatī svasā / sāsya mānasavegasya saṃbodhayitumāgamat // 14.2.135
maddarśanakṛpāviṣṭā sā tvadānayanena mām / āśvāsya tvāṃ yathā prāptā tathaiva viditaṃ tava // 14.2.136
atha jyotsnāsitair vastraiścāndrī tanurivāmalā / darśanenaiva saumyena siñcantī sudhayeva mām // 14.2.137
upetā pṛthivīdevī mātā sādhvī durātmanaḥ / asya mānasavegasya sasneham idam abravīt // 14.2.138
tyaktvāhāraṃ śubhodarkaṃ kimātmānam upekṣase / śatrorannaṃ kathaṃ bhokṣya iti mā ca kṛthā hṛdi // 14.2.139
duhitur vegavatyā me rājye 'smin pitṛkalpitaḥ / bhāgo 'sti sā ca bhartrā te pariṇītā sakhī tava // 14.2.140
tadhanaṃ bhartṛsaṃbandhi tava cātmīyam eva ca / tadetadbhuṅkṣva vidyāto jñātvā satyaṃ vadāmi te // 14.2.141
evam uktvā saśapathaṃ bhojitāsmi tayā tadā / avasthocitamāhāraṃ sutāsaṃbandhabaddhayā // 14.2.142
tatastvayā sahāgatya vegavatyaiṣa nirjitaḥ / bhrāteha rakṣitastvaṃ ca śeṣamatra na vedmy aham // 14.2.143
aha vegavatīsiddhiṃ taddaivatavaco 'py aham / smarantī nāmucaṃ prāṇāṃstvatprāptyāśāvalambitān // 14.2.144
tato mahānubhāvāyāḥ prabhāvatyāḥ prabhāvataḥ / tvaṃ śatrusaṃkaṭe 'py asmin prāptas tāvan mayādhunā // 14.2.145
cintā tu me viluptā cedbhaved atra prabhāvatī / naśyec ca tava tadrūpaṃ tato 'smākaṃ nu kiṃ bhavet // 14.2.146
ityādi bruvatīṃ dhīrīkurvanmadanamañcukām / naravāhanadatto 'sau vīro 'trāsta tayā saha // 14.2.147
ekadā ca prabhāvatyāṃ yātāyāṃ bhavanaṃ pituḥ / prabhātasamaye naṣṭatadrūpaṃ tadasaṃnidheḥ // 14.2.148
naravāhanadattaṃ taṃ dṛṣṭvā puruṣarūpiṇam / pāradārika eṣo 'tra praviṣṭa iti sākulaḥ // 14.2.149
bhayādrājakule gatvā sarvaḥ parijano 'bhyadhāt / vārayantīmapāsyaiva bhītāṃ madanamañcukām // 14.2.150
tato mānasavego 'tra sa rājā svabalānvitaḥ / naravāhanadattaṃ taṃ dhāvitvā paryaveṣṭayat // 14.2.151
atha taṃ pṛthivīdevī mātā satvarametya sā / rājānam abravītputra hantavyo 'yaṃ na te na me // 14.2.152
na pāradāriko hyeṣa vatsarājātmajo hy ayam / naravāhanadatto 'tra nijāṃ bhāryām upāgataḥ // 14.2.153
vidyābalena jāne 'haṃ kopāndhaḥ kiṃ na vīkṣase / jāmātā cāyamasmākaṃ pūjyaḥ śaśikulodbhavaḥ // 14.2.154
evam uktastayā mātrā tarhi śatrurayaṃ mama / iti mānasavego 'sau jātāmarṣo jagāda tām // 14.2.155
tataḥ sā taṃ punarmātā jāmātṛsnehato 'bhyadhāt / nādharmo labhyate kartuṃ loke vaidyādhare suta // 14.2.156
iha vidyādharāṇāṃ hi dharmārthā vidyate sabhā / tatrāsya tatpradhānāgre doṣaṃ śirasi pātaya // 14.2.157
tato yatkriyate 'muṣya śobhate tadato 'nyathā / vidyādharā vikurvīranna saheraṃś ca devatāḥ // 14.2.158
etat tasyā vaco mātur gauravāt pratipadya saḥ / sabhāṃ mānasavegas taṃ neṣyan banddhuṃ pracakrame // 14.2.159
sa ca bandhāsahiṣṇuḥ sanstambhamutpāṭya toraṇāt / naravāhanadatto 'tra tadbhṛtyānavadhīdbahūn // 14.2.160
tanmadhyātkhaḍgamekasya hatasyāsādya tatkṣaṇāt / jaghāna so 'nyānapi tānvīro divyaparākramaḥ // 14.2.161
tato mānasavegastaṃ divyayā nijavidyayā / babandha bhāryānugataṃ nayati sma ca tāṃ sabhām // 14.2.162
tatra bherīmahāśabdasamāhūtā itas tataḥ / vidyādharā milanti sma sudharmāyāṃ yathā surāḥ // 14.2.163
āgatyopāviśaccātra ratnasiṃhāsanopari / rājā vāyupatho nāma sabhyo vidyādharair vṛtaḥ // 14.2.164
vyādhunvadbhir ivādharmaṃ vījyamānasya cāmaraiḥ / tasya mānasavego 'gre sthitvā pāpo 'bravīdidam // 14.2.165
martyo 'py antaḥ puradhvaṃsakārī vidhvaṃsakaḥ svasuḥ / śatrurmamāyaṃ vadhyo 'dya svāmyakāmaḥ kilaiṣa naḥ // 14.2.166
tac chrutvā tena sabhyena pṛṣṭaḥ pratyuttaraṃ prati / naravāhanadatto 'tra vīro visrabdham abravīt // 14.2.167
sā sabhā yatra sabhyo 'sti sa sabhyo dharmam āha yaḥ / sa dharmo yatra satyaṃ syātatsatyaṃ yatra na cchalam // 14.2.168
baddho 'haṃ māyayātraiva sthito bhūmāv ayaṃ punaḥ / asanasthaś ca muktaś ca ko vivādaḥ samo 'tra nau // 14.2.169
etadvāyupathaḥ śrutvā tam upāveśayatkṣitau / nyāyānmānasavegaṃ sa taṃ muktaṃ cāpy akārayat // 14.2.170
tataḥ sarveṣu śṛṇvatsu tatra vāyupathāgrataḥ / naravāhanadatto 'sāvevaṃ prativaco 'bhyadhāt // 14.2.171
hṛtānītāmanenaitāṃ bhāryāṃ madanamañcukām / nijāṃ prāpto 'smi cetkasya śuddhānto dhvaṃsito mayā // 14.2.172
asyā rūpeṇa cābhyetya vipralabhya kṛto yadi / ahaṃ bhartā bhaginyāsya tatra kā me 'parādhitā // 14.2.173
svāmyakāmo 'smi cetkāmaḥ kasya kutra na jāyate / etac chrutvā vimṛśyātha rājā vāyupatho 'bravīt // 14.2.174
dharmyāmāha mahātmāyaṃ bhaviṣyatsumahodayaḥ / asminmānasavegatvamadharmaṃ bhadra mā kṛthāḥ // 14.2.175
ity ukte tena nādharmānmohāndho yannyavartata / so 'tra mānasavegastatkrodhaṃ vāyupatho yayau // 14.2.176
tato mānasavegena saha saṃnaddhasainikaḥ / babhūva tasya saṃkṣobhas tatra dharmānurodhinaḥ // 14.2.177
dharmāsanopaviṣṭā hi durbalaṃ balinaṃ param / ātmīyaṃ bata jānanti dhīrā nyāyaikadarśinaḥ // 14.2.178
vihāya māyāṃ yudhyasva spaṣṭam eva mayā saha / yāvadekaprahāreṇa hanmi tvāṃ paśya pauruṣam // 14.2.179
iti mānasavegaṃ ca tadāvocadvilokayan / naravāhanadatto 'tra divyakanyāḥ sakautukāḥ // 14.2.180
anyonyajātakalaheṣu ca tatra teṣu vidyādhareṣu sahasaiva sabhāntarasthāt / stambhottamāṭṭasaditi pravibhinnamadhyād devo 'tha bhair avavapuḥ kila nirjagāma // 14.2.181
vyāptāmbaro 'ñjananibhaś ca vinihnutārko vidyullatātaraladīpravilocanārciḥ / dantaprabhāvitatapaṅktipatadbalāko garjanmahāpralayamegha iva pracaṇḍaḥ // 14.2.182
na bhāvividyādharacakravartinaḥ parābhavo 'syāsti śaṭheti sa bruvan / adhomukhaṃ mānasavegamīśvaro nirākarodvāyupathaṃ praharṣayan // 14.2.183
ādāya taṃ ca bhujayor bhagavānbhujābhyāṃ saṃrakṣaṇāya naravāhanadattamāśu / prāpayya parvatavaraṃ śubhamṛṣyamūkam āsthāpayat sa kila tatra tatas tiro 'bhūt // 14.2.184
praśaśāma parasparaṃ sabhāyām atha vidyādharasaṃbhramaḥ sa tasyām / sa ca vāyupatho yathāgataṃ taiḥ sahitaḥ svair aparaistato jagāma // 14.2.185
so 'pi ca mānasavegaḥ kṛtvā tāṃ madanamañcukāṃ purataḥ / harṣaviṣādākulitām āṣāḍhapuraṃ nijaṃ yayau vignaḥ // 14.2.186
manye kalyāṇam eva syātpuruṣasyāsamaṃ vidhiḥ / mūhuḥ parīkṣate gāḍhaṃ dhīratvaṃ sukhaduḥkhayoḥ // 14.3.1
yadekakaṃ videśeṣu taistair dāraiḥ pade pade / naravāhanadattaṃ sa yojayitvā vyayojayat // 14.3.2
athaitamṛṣyamūkādrau sthitaṃ tasmin prabhāvatī / naravāhanadattaṃ taṃ samāgatyābravīt priyā // 14.3.3
madasaṃnidhidoṣeṇa labdhvā nīto bhavāṃstadā / tāṃ hi mānasavegena sabhāṃ pāpaṃ cikīrṣuṇā // 14.3.4
tadbuddhvāgatya tatkālaṃ devavirbhāvaḍambaram / kṛtvā vidyāprabhāveṇa mayeha prāpito bhavān // 14.3.5
nāsminvidyādharāṇāṃ hi girau balavatāmapi / vidyāprapañcaḥ kramate siddhakṣetramidaṃ yataḥ // 14.3.6
mamāpi vidyāvibhavo nāta eveha siddhyati / tanme duḥkhaṃ kathaṃ tvaṃ hi vanyāhāreṇa vartsyati // 14.3.7
ity uktavatyā tatrāsītkālākāṅkṣī tayā saha / naravāhanadatto 'sau dhyāyanmadanamañcukām // 14.3.8
sasnau tatparvatāsanne pampāsarasi pāvane / divyāsvādāni bubhuje mūlāni ca phalāni ca // 14.3.9
mṛgamāṃsopadaṃśaṃ ca puṇyaṃ vāpīpayaḥ papau / phalaistīratarubhraṣṭaiḥ sarasaṃ ca sugandhi ca // 14.3.10
uvāsa vṛkṣamūleṣu guhāgarbhagṛheṣu ca / rāmasyānuyayau vṛttaṃ taddeśavanavāsinaḥ // 14.3.11
rāmāśramāṃś ca dṛṣṭvātra tasmai tāṃs tān prabhāvatī / sā rāmāyaṇavṛttāntaṃ vinodārtham avarṇayat // 14.3.12
iha rāmaḥ sasaumitriḥ sītayānugato vane / uvāsa tāpasaiḥ sārdhaṃ tarumūle kṛtoṭajaḥ // 14.3.13
anasūyāṅgarāgeṇa sītāmoditakānanā / ihāsta munipatnīnāṃ madhye valkaladhāriṇī // 14.3.14
atra dundubhidaityaś ca guhāyāṃ vālinā hataḥ / valisugrīvayor vaire yadabhūtkāraṇaṃ purā // 14.3.15
sugrīvo hi bhramānmatvā hataṃ daityena vālinam / guhāyāḥ parvatair dvāraṃ pidhāya sabhayo yayau // 14.3.16
vālī ca bhittvā taddvāraṃ nirgatya niravāsayat / sugrīvaṃ rājyakāmo 'tra māmabadhnādasāviti // 14.3.17
sa sugrīvaḥ palāyyāsminnṛṣyamūke kapīśvaraḥ / hanumatpramukhaiḥ sārdhamatra sānau padaṃ vyadhāt // 14.3.18
athaitya hemahariṇavyājavañcitacetasaḥ / jahāra rāmadevasya rāvaṇo janakātmajām // 14.3.19
tataḥ sītāpravṛttyarthī sa vālinidhanārthinā / sugrīveṇa samaṃ sakhyamatra cakre raghūdvahaḥ // 14.3.20
bibheda ca balajñaptyai tālānsaptātra pattriṇā / ekaṃ yeṣv abhinatkṛcchrātso 'pi vālī mahābalaḥ // 14.3.21
ito gatvā ca kiṣkindhāṃ helāmuktaikasāyakaḥ / hatvā taṃ vālinaṃ vīraḥ sugrīve tacchriyaṃ nyadhāt // 14.3.22
atha sītāpravṛttyarthaṃ hanumatprabhṛtiṣvitaḥ / caturdikkaṃ prayāteṣu sugrīvasyānuyāyiṣu // 14.3.23
iha rāmeṇa varṣāsu saha meghair virāvibhiḥ / pataddhārāśrutoyaiś ca samaduḥkhair ivāsitam // 14.3.24
saṃpātivacanottīrṇavāridheś ca hanūmataḥ / yatnātpravṛttau jñātāyāṃ gatvā kapibalaiḥ saha // 14.3.25
baddhvābdhiṃ setunā tena hatvā laṅkeśvaraṃ ripum / āninye jānakī devī vimānenāmunā pathā // 14.3.26
evaṃ prāpsyasi kalyāṇam āryaputra bhavān api / āpatsu dhīrān puruṣān svayam āyānti saṃpadaḥ // 14.3.27
ityādi kathayantyā sa prabhāvatyā tayā saha / naravāhanadatto 'tra krīḍannāsīditas tataḥ // 14.3.28
ekadā taṃ ca pampāyāṃ vidyādharyāvubhe divaḥ / dhanavatyajināvatyāvavatīryopajagmatuḥ // 14.3.29
yābhyāṃ sa gandharvapurāc chrāvastīṃ prāpito 'bhavat / bhagīrathayaśā yasyāṃ tena sā paryaṇīyata // 14.3.30
prabhāvatyājināvatyāṃ militāyāṃ svasakhyataḥ / naravāhanadattaṃ sā dhanavatyevam abravīt // 14.3.31
eṣājināvatī prākte vācā dattā sutā mayā / tasmātpariṇayasvaināmāsanno bhyudayo hi te // 14.3.32
etaddhanavatīvākyaṃ sakhīsnehātprabhāvatī / naravāhanadattaś ca tathetyabhinanandatuḥ // 14.3.33
tato dhanavatī tasmai dadau tāmajināvatīm / sā vatseśvaraputrāya yathārhavidhinā sutām // 14.3.34
svavidyākalpitodāradivyasaṃbhārasundaram / nirvartayām āsa ca tatsā sutodvāhamaṅgalam // 14.3.35
naravāhanadattaṃ sā tamanyedyurathābravīt / na putra yatra tatrehaṃ sthātuṃ yuktaṃ ciraṃ tava // 14.3.36
māyī vidyādharajano na ca kāryam ihāsti te / tad gaccha bhāryāyuktas tvaṃ kauśāmbīmadhunā nijām // 14.3.37
ahaṃ ca tatraivaiṣyāmi caṇḍasiṃhena sūnunā / saha vidyādharendrai śca svakair abhyudayāya te // 14.3.38
evam uktvā dhanavatī sajyotsnām iva sāhnyapi / sitātmavasrtraprabhayā kurvāṇā divamudyayau // 14.3.39
prabhāvatyajināvatyau prāpayāmāsatuś ca tam / naravāhanadattaṃ te kauśāmbīṃ nabhasā purīm // 14.3.40
so 'tra prāptastadudyānaṃ tasyāṃ vyomno 'vatāritaḥ / naravāhanadatto 'bhūddṛṣṭaḥ parijanair nijaiḥ // 14.3.41
āgato rājaputro 'yaṃ diṣṭyā vardhāmahe vayam / iti tatrodabhūnnādo janasyātha samantataḥ // 14.3.42
tato 'kāṇḍasudhāsārasaṃsikta iva sotsavaḥ / vatsarājo 'tha tadbuddhvā yukto vāsavadattayā // 14.3.43
padmāvatyā vadhūbhiś ca drutaṃ ratnaprabhādibhiḥ / yaugandharāyaṇādyāś ca ye vatseśvaramantriṇaḥ // 14.3.44
kaliṅgasenā sve caiva sacivā gomukhādayaḥ / yathārhaṃ tam upājagmurgrīṣme hradamivādhvagāḥ // 14.3.45
dadṛśuste ca madhye taṃ sudaśārhakulaṃ dvayoḥ / patnyoḥ kṛṣṇamivāsīnaṃ rukmiṇīsatyabhāmayoḥ // 14.3.46
aṅgeṣv eva na varteranphuṭatsv iti bhayād iva / teṣāṃ taddarśane harṣabāṣpaiḥ pidadhire dṛśaḥ // 14.3.47
vatsarājaś ca devyau ca cirādāliṅgya taṃ sutam / na śekurmoktumaṅgeṣu protaṃ kaṇṭakiteṣviva // 14.3.48
tataḥ prahatatūrye 'tra vartamāne mahotsave / naravāhanadattasya bhāryā vegavataḥ sutā // 14.3.49
svasā mānasavegasya dyumārgeṇāvatīrya sā / āgādvegavatī buddhvā siddhasvidyāprabhāvataḥ // 14.3.50
patitvā pādayoḥ śvaśrūśvaśurāṇāṃ nijaṃ patim / naravāhanadattaṃ sa jagāda caraṇānatā // 14.3.51
tvatkṛte durbalībhūtāḥ sādhayitvā tapovane / vidyā punarahaṃ prāptā tava kalyāṇino 'ntikam // 14.3.52
evam uktavatī patyā taiścānyair abhinanditā / prabhāvatyajināvatyau sakhyāvupajagāma sā // 14.3.53
tābhyāmāśliṣya sā madhye yāvadatropaveśyate / tāvanmātājināvatyā āyayau dhanavatyapi // 14.3.54
ājagmuś ca tayā sākaṃ te te vidyādharādhipāḥ / ācchāditāmbaratalair meghair iva balair vṛtāḥ // 14.3.55
tasyā eva suto vīraś caṇḍasiṃho mahābhujaḥ / tathāmitagatir nāma tadbandhuḥ sumahābalaḥ // 14.3.56
sa ca piṅgalagāndhāraḥ prabhāvatyāḥ pitā balī / so 'pi vāyupathaḥ pūrvapratipannaḥ sabhāpatiḥ // 14.3.57
sa ca hemaprabhaḥ śūro rājā ratnaprabhāṣitā / vajraprabheṇa putreṇa sākaṃ balasamanvitaḥ // 14.3.58
gandharvarājo gandharvadattayā sutayā yutaḥ / āgātsāgaradatto 'pi saha citrāṅgadena saḥ // 14.3.59
upāgatāś ca te samyagvatsarājena pūjitāḥ / saputreṇāsanevatra yathocitam upāviśan // 14.3.60
atha piṅgalagāndhāro rājā jāmātaraṃ kṣaṇāt / naravāhanadattaṃ taṃ jagāda sadasi sthitam // 14.3.61
tvaṃ cakravartī sarveṣām asmākaṃ devanirmitaḥ / atisnehavaśāt tvāṃ ca vayaṃ sarve 'bhyupāgatāḥ // 14.3.62
iyaṃ dhanavatī devī śvaśrūste niyatavratā / divyajñānavatī sākṣasūtra kṛṣṇājināmbarā // 14.3.63
rakṣituṃ tvāṃ kṛtodyogā sākṣādbhagavatī yathā / sāvitrī siddhavidyā vā vandyā vidyādharottamaiḥ // 14.3.64
tadasti kāryasiddhiste kiṃ tu yadvacmi tacchṛṇu / iha vidyādharāṇāṃ dvau vedyardhau sto himācale // 14.3.65
uttaro dakṣiṇaścaiva nānātacchṛṅgabhūmigau / parataḥ kila kailāsāduttaro 'rvāktu dakṣiṇaḥ // 14.3.66
tatrottarādhipatyārthamidānīṃ duścaraṃ tapaḥ / eṣo 'mitagatiḥ kṛtvā śaṃkaraṃ paryatoṣayat // 14.3.67
naravāhanadattas te cakravartī samīhitam / kariṣyatīti tenāyamādiṣṭastvām upāgataḥ // 14.3.68
tatra mandaradevākhyo mukhyo rājāsti durmatiḥ / balavānapi nāsādhyaḥ prāptavidyasya so 'tra te // 14.3.69
yastu dakṣiṇamadhye 'sti gair imuṇḍa iti śrutaḥ / rājā vidyāprabhāveṇa sa duṣṭātmātidurjayaḥ // 14.3.70
sa ca mānasavegasya śatroste paramaḥ suhṛt / yāvanna sādhitaḥ so 'tra tāvatkāryaṃ na siddhyati // 14.3.71
tattvaṃ sādhaya sotkarṣaṃ śīghraṃ vidyābalaṃ mahast / iti piṅgalagāndhāreṇokte dhanavatī jagau // 14.3.72
evaṃ putra yathāyaṃ te rājā vadati tat tathā / siddhakṣetramato gatvā vidyāsiddhyarthamīśvaram // 14.3.73
ārādhaya prakarṣo hi tatprasādaṃ vinā kutaḥ / militāścātra rakṣanti rājānastvāmamī iti // 14.3.74
tataś citrāṅgado 'vādīdevametadahaṃ punaḥ / sarveṣāmagrayāyyeṣa vijayaḥ kriyatāmiti // 14.3.75
athaitad eva niścitya kṛtvā prasthānamaṅgalam / pitror udbāṣpayoḥ pādau gurūṇāṃ ca praṇamya saḥ // 14.3.76
dattāśīs taiḥ samāruhya bhāryābhiḥ sacivais tathā / sahāmitagatiprajñākalpitāṃ śibikottamām // 14.3.77
naravāhanadatto 'taḥ pratasthe sthagayannabhaḥ / kalpāntapavanoddhūtasāgarāmbhonibhair balaiḥ // 14.3.78
senānādapratiśrudbhir diganteṣu dyucāriṇām / āgataścakravartīva iti saṃvādayanniva // 14.3.79
kṣaṇāttaiś ca sa gandharvapatividyādhareśvaraiḥ / dhanavatyā ca nīto 'bhūttaṃ siddhakṣetraparvatam // 14.3.80
tatrādiṣṭavrataḥ siddhaiḥ prātaḥsnāyī phalāśanaḥ / bhūmiśāyī tapaścakre śaṃkarārādhanāya saḥ // 14.3.81
parivārya ca taṃ tasthū rājānas te dyucāriṇām / sarvataḥ kṛtasaṃrakṣā divāniśamatandritāḥ // 14.3.82
vidyādharakumāryo 'tra tapasyantaṃ tamutsukāḥ / netraprabhābhiḥ saṃvītakṛṣṇājinam iva vyadhuḥ // 14.3.83
taccintānarmukhair netraiḥ karaiścoraḥsthalārpitaiḥ / adarśayannivānyāstaṃ praviṣṭaṃ hṛdi tatkṣaṇam // 14.3.84
pañcāparāś ca dṛṣṭvā taṃ sadvidyādharakanyakāḥ / madanānalasaṃtaptāścakrire samayaṃ mithaḥ // 14.3.85
ayaṃ pañcabhir asmābhiḥ sakhībhir yugapatpatiḥ / varaṇīyo vivāhaś ca tadvatkāryo na bhedataḥ // 14.3.86
ekā yadi pṛthakkuryādvivāhamamunā tataḥ / praveṣṭavyo 'gniranyābhistāmuddiśya sakhīdruham // 14.3.87
iti divyāsu kanyāsu kṣubhyatīṣu vibhāvya tam / tatrākasmānmahotpātāḥ prādurāsaṃstapovane // 14.3.88
vavau vāyurmahāraudro bhadrānunmūlayandrumān / evaṃ śūrāḥ patiṣyanti raṇe 'treti vadanniva // 14.3.89
kimatra syāditi bhayādiva bhūmirakampata / bhītāvakāśadānārthamivādīryanta sānavaḥ // 14.3.90
vidyādharāḥ prabhuṃ yatnādamuṃ rakṣata rakṣata / ityabravīdivānabhraṃ ghoraśabdaṃ nabhastalam // 14.3.91
naravāhanadattaś ca so 'sminn utpātasaṃbhrame / dhyāyanniṣkampa evāsīdbhagavantaṃ trilocanam // 14.3.92
saṃnaddhāste ca gandharvarājavidyādhareśvarāḥ / aniṣṭāśaṅkino vīrāstaṃ rakṣanto 'vatasthire // 14.3.93
mumucuḥ siṃhanādāṃś ca vyādhūtāsilatāvanāḥ / bhartsayanta ivotpātānahitāgamaśaṃsinaḥ // 14.3.94
tato 'nyedyurakasmāc ca kalpāntāsmbudameduram / vidyādharabalaṃ vyomni ghoranādamadṛśyata // 14.3.95
so 'yaṃ mānasavegena gaurimuṇḍaḥ sahāgataḥ / ity uvāca smarantī svāṃ vidyāṃ dhanavatī tadā // 14.3.96
tato vidyādharendrāṃstānsagandharvānudāyudhān / samaṃ mānasavegena gaurimuṇḍo 'bhyadhāvata // 14.3.97
kva mānuṣo 'yaṃ kva vayaṃ tadetatpakṣapātinām / darpaṃ vaḥ śamayāmyadya dyucarā iti vādinam // 14.3.98
citrāṅgado 'tha taṃ krodhād dhāvan pratyabhiyuktavān / rājā sāgaradattaś ca gandharvāṇām adhīśvaraḥ // 14.3.99
caṇḍasiṃhāmitagatī rājā vāyupathas tathā / kiṃ ca piṅgalagāndhāraḥ sarve vidyādhareśvarāḥ // 14.3.100
pāpaṃ mānasavegaṃ tam abhyadhāvanmahārathāḥ / siṃhā ivābhigarjantaḥ senāsamudayānvitāḥ // 14.3.101
sainyareṇughanākīrṇaṃ śastrajvālātaḍillatam / patadraktāmbu tadabhuddhoraṃ samaradurdinam // 14.3.102
śoṇitāsavasaṃpūrṇaṃ kīrṇaśatruśirobalim / cakrurbhūtamahāyāgam iva citrāṅgadādayaḥ // 14.3.103
kabandhagrāhasaṃkīrṇā vahadāyudhapannagāḥ / prāvartanta milanmedoḍiṇḍīrā rudhirāpagāḥ // 14.3.104
hatasainyo vadhaprāpto gaurimuṇḍas tataś ca saḥ / pūrvārādhitasuprītāṃ gaurīvidyāṃ samasmarat // 14.3.105
āvirbhūya ca sā sākṣāt trinetrā triśikhāyudhā / naravāhanadattīyān pravīrāṃs tān amohayat // 14.3.106
tato labdhabalo bāhuyuddhāyābhyapatan nadan / naravāhanadattaṃ taṃ gaurimuṇḍaḥ pradhāvya saḥ // 14.3.107
tadbāhuyuddhaviddhaś ca māyī sasmāra tāṃ punaḥ / sadvidyāṃ tadbalāt taṃ ca bāhvor ādāya khaṃ yayau // 14.3.108
hantuṃ dhanavatīvidyābalāttaṃ tu sa nāśakat / gaurimuṇḍo nṛpasutaṃ cikṣepa tvagniparvate // 14.3.109
so 'pi mānasavegas tāṃs tatsakhīn gomukhādikān / gṛhītvotpatya gaganaṃ dikṣu prāsthadanāsthayā // 14.3.110
utkṣiptāste ca rakṣitvā dhanavatyā prayuktayā / rūpiṇyā vidyayā bhinnāḥ sthāpyante sma mahītale // 14.3.111
siddhakāryaṃ kuśalinaṃ śīghraṃ prāpsyatha taṃ prabhum / ityāśvāsyaikaśastānsā vidyā teṣāṃ tirodadhe // 14.3.112
tato vijitamasmābhir iti matvā yathāgatam / saha mānasavegena gaurimuṇḍo yayau gṛhān // 14.3.113
naravāhanadatto vaḥ siddhakāryaḥ sameṣyati / na tasyāniṣṭamastīti dhanavatyābhyudīrite // 14.3.114
te 'py astamohā gandharvanātha vidyādhareśvarāḥ / citrāṅgadādayaḥ svāni jagmuḥ sthānāni saṃprati // 14.3.115
sāpi tatra sapatnībhiḥ sahitāmajināvatīm / svasutāṃ tāṃ gṛhītvā svaṃ yayau dhanavatī gṛham // 14.3.116
so 'pi mānasavegastāṃ gatvā madanamañcukām / uvāca sa hato bhartā tava tadbhaja māmiti // 14.3.117
sa vo hantā na taṃ hanyātkaściddevavinirmitam / iti sā tatpurasthāpi hasantī pratyuvāca tam // 14.3.118
naravāhanadattaṃ ca taddviṣā vahniparvate / kṣipyamāṇaṃ tadāgatya divyaḥ ko 'py agrahītpumān // 14.3.119
nināya cāśu rakṣitvā śītaṃ mandākinītaṭam / ko bhavāniti pṛṣṭaś ca tenāśvāsya jagāda tam // 14.3.120
amṛtaprabhanāmāhaṃ deva vidyādharādhipaḥ / preṣitaś ca hareṇāhaṃ rakṣārthaṃ bhavato 'dhunā // 14.3.121
ayaṃ ca tannivāso 'driḥ kailāsas te sthito 'grataḥ / atrārādhya śivaṃ śreyo nirvighnaṃ tvamavāpsyasi // 14.3.122
tadehyatra nayāmi tvāmity uktvā tatra tatkṣaṇāt / prāpayyāmantrya ca yayau so 'tha vidyādharottamaḥ // 14.3.123
naravāhanadatto 'pi kailāsaṃ samavāpya saḥ / tapasā toṣayām āsa tatrāgrasthaṃ vināyakam // 14.3.124
tena dattābhyanujñaś ca prāviśya girijāpateḥ / āśramaṃ niyamakṣāmo dadarśa dvāri nindinam // 14.3.125
kṛtapradakṣiṇaṃ caitaṃ sa nandī sadayo 'bravīt / prāyaḥ siddho 'si vighnā hi praśāntāste tavādhunā // 14.3.126
tadihasthastapasya tvaṃ bhagavattoṣaṇāvadhi / duritaghnatapaḥśuddhisavyapekṣā hi siddhayaḥ // 14.3.127
ity ukte nandinā dhyāyan devaṃ devīṃ ca pārvatīm / naravāhanadatto 'graṃ tapastepe 'nilāśanaḥ // 14.3.128
tapastuṣṭaś ca bhagavān sa dattvā darśanaṃ śivaḥ / devyā girijayā sārdham eva prahvaṃ tamādiśat // 14.3.129
vidyādharāṇāṃ sarveṣāṃ cakravartī bhavādhunā / sarvāḥ sarvātiśāyinyo vidyāḥ prādurbhavantu te // 14.3.130
asmatprabhāvāc chatrūṇām avijeyo bhaviṣyasi / acchedyaścāpy abhedyaś ca haniṣyasyakhilānnripūn // 14.3.131
dṛṣṭe tvayi na vidyāś ca prabhaviṣyanti te dviṣām / tad gaccha gaurīvidyāpi tvadāyattā bhaviṣyati // 14.3.132
iti gauryā samaṃ dattvā varaṃ tasmai dadau haraḥ / cakravartimahāpadmavimānaṃ brahmanirmitam // 14.3.133
tatas tasyāvirāsaṃstā vidyāḥ sarvāḥ savigrahāḥ / kimādiśasi yatkurma ityājñāsādhanotsukāḥ // 14.3.134
iti naravāhanadattaḥ siddhavaraughaḥ praṇamya parameśau / adhiruhya tac ca divyaṃ padmavimānaṃ tadabhyanujñātaḥ // 14.3.135
prathamaṃ tāvadayāsīdamitagates tasya vakrapurasaṃjñam / puramāveditamārgo vidyābhiḥ siddhacāraṇodgītaḥ // 14.3.136
so 'pyārūḍhavimānaṃ vyomnā prāptaṃ vilokya taṃ dūrāt / amitagatiḥ sam upetya svagṛhaṃ prāveśayatkṛtapraṇatiḥ // 14.3.137
pradadau ca tatra varṇitanijasiddhiprāptaye mudā tasmai / naravāhanadattāya sa sulocanākhyām upāyanaṃ svasutāsm // 14.3.138
so 'tra tayā saha vidyādharalakṣmyevāptayā tadāparayā / nayati sma cakravartī tatotsavaṃ prītimāṃstadahaḥ // 14.3.139
tato vakrapure tatra sthitamāsthānavartinam / naravāhanadattaṃ taṃ nūtanaṃ cakravartinam // 14.4.1
anyedyur avatīryaiva vetrahasto nabhastalāt / upagamya pumānekaḥ praṇamyaivaṃ vyajijñapat // 14.4.2
cakravartipratīhāraṃ viddhi deva kramāgatam / māṃ paurarucidevākhyaṃ svasevārtham upāgatam // 14.4.3
tac chrutvā so 'mitagatermukhamaikṣata tena ca / satyaṃ deveti vijñaptaḥ kṣattṛtve 'bhinananda tam // 14.4.4
atha prabhāvato buddhvā vegavatyādibhiḥ saha / tatpatnībhir dhanavatī caṇḍasiṃhaś ca tatsutaḥ // 14.4.5
tathā piṅgalagāndhāro rājā vāyupathānvitaḥ / samaṃ sāgaradattena tatra citrāṅgadaś ca saḥ // 14.4.6
āyayuḥ sainyaruddhārkāḥ saha hemaprabhādibhiḥ / paratejo 'sahiṣṇutvaṃ sūcayanta ivāgrataḥ // 14.4.7
upetya pādayos tasya nipetuścakravartinaḥ / so 'pi saṃmānayām āsa yathārhaṃ svāgatena tān // 14.4.8
dhanavatyāstu caraṇau gauravātpraṇanāma saḥ / sāpi jāmātaraṃ prītā tamāśīrbhir avardhayat // 14.4.9
uktātmasiddhivṛttāntastena te prabhuṇā tataḥ / caṇḍasiṃhādayaḥ sarve pramodaṃ sutarāṃ dadhuḥ // 14.4.10
pārśvopayāstāḥ patnīś ca dṛṣṭvā dhanavatīṃ tadā / cakravartī sa papraccha kva te me sacivā iti // 14.4.11
kṣiptā mānasavegena rakṣitvā sthāpitā mayā / vidyāmukhena te bhinnā iti sā pratyuvāca tam // 14.4.12
tataś cānāyayat tān sa vidyāmādiśya rūpiṇīm / āgatān pṛṣṭhakuśalān pādalagnāñ jagāda ca // 14.4.13
iyanto divasāḥ kena kathaṃ kutrātivāhitāḥ / ityekakena yuṣmābhiś citraṃ me kathyatāmiti // 14.4.14
tato 'vādītsvavṛttāntamādāvevaṃ sa gomukhaḥ / dviṣā kṣiptaṃ tadā kāpi devī māṃ hastayor adhāt // 14.4.15
āśvāsya dūre 'raṇye ca sthāpayitvā tirodadhe / tato 'haṃ duḥkhito dehaṃ tyaktumaicchaṃ prapātataḥ // 14.4.16
maivaṃ gomukha siddhārthaṃ punardrakṣyasi taṃ prabhum / iti māṃ tapasastāvatko 'py upetya nyavārayat // 14.4.17
kastvaṃ kathaṃ ca vetsyetadity uktaś ca mayā tataḥ / ehyāśramaṃ me vakṣyāmi tatraitaditi so 'bravīt // 14.4.18
tato mannāmavijñānasūcitajñānasaṃpadā / ahaṃ tena sahāgacchaṃ śivakṣetraṃ tadāśramam // 14.4.19
tatra me sa kṛtātithyaḥ kathāṃ svāmevam abhyadhāt / nāgasvāmīti nāmāhaṃ kuṇḍinākhyātpurāddvijaḥ // 14.4.20
pitari svargate so 'haṃ gatvā pāṭaliputrakam / jayadattam upādhyāyaṃ vidyāhetor upāsadam // 14.4.21
śikṣyamāṇo 'pi jāḍyena na yadākṣaram apy aham / avidaṃ tena māṃ tatra cchāttrāḥ sarve 'py upāhasan // 14.4.22
tato 'vamānagrasto 'haṃ prasthito vindhyavāsinīm / draṣṭum ardhapathe prāpaṃ puraṃ vakrolakābhidham // 14.4.23
tatra mahyaṃ praviṣṭāya bhikṣārthaṃ gṛhiṇī gṛhāt / ekasmādraktakamalaṃ pradadau bhikṣayā saha // 14.4.24
tadgṛhītvāparaṃ gehaṃ prāptaṃ māṃ vīkṣya cābravīt / tatratyā gehinī hā dhigyoginyā svīkṛto bhavān // 14.4.25
paśya datto nṛhastas te raktābjavyājato 'nayā / tac chrutvā yāvadīkṣe 'haṃ tāvat pāṇiḥ sa nāmbujam // 14.4.26
tattyaktvātha patitvāsyāḥ pādayor aham abravam / mātaḥ kuruṣvopāyaṃ me yathā jīvāmy ahaṃ tathā // 14.4.27
tac chrutvā māmavādītsā gaccheto yojanatraye / devarakṣita ityasti grāme karabhake dvijaḥ // 14.4.28
tasyāsti kapilā gehe sākṣātsurabhir uttamā / sādya tvāṃ śaraṇaṃ prāptaṃ rakṣiṣyati niśāmimām // 14.4.29
evaṃ tayoktaḥ sabhayo dhāvann asmi dinakṣaye / prāptavān karabhagrāme gṛhaṃ tasya dvijanmanaḥ // 14.4.30
praviśya tatra dṛṣṭvāhaṃ kapilāṃ tāṃ praṇamya ca / bhītastvāṃ śaraṇaṃ devi prāpto 'smīti vyajijñapam // 14.4.31
tāvat sā tarjayantī māmanyābhiḥ saha yoginī / tatrāgānnabhasā naktaṃ manmāṃsarudhirārthinī // 14.4.32
taddṛṣṭvā kapilā sātha khuramadhye niveśya mām / arakṣadyodhayantī tā yoginīrakhilāṃ niśām // 14.4.33
prātastāsu gatāsveṣā kapilā vyaktayā girā / māmavocanna putrāhaṃ tvāṃ śakṣyāmyadya rakṣitum // 14.4.34
tadgaccha pañcayojanyāmito 'raṇye śivālaye / asti bhūtiśivo nāma jñānī pāśupatottamaḥ // 14.4.35
sa rakṣiṣyati rātriṃ tvāmadyaikāṃ śaraṇāgatam / tac chrutvā tāṃ praṇamyaiva tato 'haṃ prasthito 'bhavam // 14.4.36
drutaṃ bhūtiśivaṃ taṃ ca prāpyāhaṃ śaraṇaṃ śritaḥ / naktaṃ ca tatra yoginyas tās tathaivāgaman punaḥ // 14.4.37
tataḥ praveśya mām antargṛhaṃ bhūtiśivaḥ sa tāḥ / triśūlahasto dvārastho yoginīr nirabhartsayat // 14.4.38
jitvaitā bhojayitvā māṃ prātarbhūtiśivo 'bhyadhāt / brahmanna śakṣyāmyadhunā rakṣituṃ tvāmahaṃ punaḥ // 14.4.39
tadasti saṃdhyavāsākhye yojaneṣu daśasvitaḥ / grāme vasumatir nāma viprastasyātikaṃ vraja // 14.4.40
tatas tṛtīyām adya tvaṃ rātrim uttīrya mokṣyase / ity uktas tena natvā taṃ tataḥ prasthitavān aham // 14.4.41
gacchataś cādhvano dairghyād gato 'staṃ me 'ntarā raviḥ / yoginyas tāś ca māṃ naktam agṛhṇannetya pṛṣṭhataḥ // 14.4.42
māṃ gṛhītvā ca yāvattā hṛṣṭā yānti vihāyasā / tāvattāsāṃ puro 'pūrvā yoginyo 'nyāḥ parāpatan // 14.4.43
tābhiḥ sahodabhūdāsāmakasmādyuddhamuddhatam / tena tāsāmahaṃ hastādbhraṣṭo deśe 'tinirjane // 14.4.44
ekamevātha tatrāhamapaśyaṃ mandiraṃ mahat / praviśeti bruvadiva dvāreṇāpāvṛtena mām // 14.4.45
palāyyābhyantare tatra praviśyāhaṃ bhayākulaḥ / adrākṣamadbhutākārāṃ nārīṃ nārīśatānvitām // 14.4.46
prakāśamānāṃ prabhayā pradoṣajvalitāmiva / rakṣāmahauṣadhiṃ sṛṣṭāṃ dhātrā madanukampayā // 14.4.47
kṣaṇānmayā samāśvasya pṛṣṭā sā mām abhāṣata / yakṣiṇyahaṃ sumittrākhyā śāpādevamiha sthitā // 14.4.48
mānuṣeṇa ca me saṅgaḥ pradiṣṭaḥ śāpaśāntaye / tanmāmaśaṅkitaprāpto bhajasva bhava nirbhayaḥ // 14.4.49
ity uktvā kṣipramāviśya dāsīḥ snānavilepanaiḥ / vastrair āhārapānaiś ca hṛṣṭaṃ sā mām upācarat // 14.4.50
kva ḍākinībhir bhītiḥ sā kva sukhaṃ tac ca tatkṣaṇam / acintyo bata daivenāpyāpātaḥ sukhaduḥkhayoḥ // 14.4.51
tatas tayā samaṃ tatra yakṣiṇyā tāny ahāny aham / sukhamāsam atha svairam ekadā sābravīc ca mām // 14.4.52
kṣīṇaḥ śāpaḥ sa me brahmaṃstadito 'dya vrajāmy aham / matprasādāca divyaṃ te vijñānaṃ saṃbhaviṣyati // 14.4.53
tapasvī siddhabhogaś ca nirbhayaś ca bhaviṣyasi / ihastho madgṛhasyāsya mā drākṣīrmadhyamaṃ puram // 14.4.54
evam uktvā tiro 'bhūtsā tato 'haṃ kautukena tat / madhyamaṃ puramārūḍhastatrāpaśyaṃ turaṃgamam // 14.4.55
tenāhaṃ nikaṭaprāptaḥ kṣipto 'śvena khurāhataḥ / kṣaṇād adrākṣam ātmānaṃ sthitam asmiñ śivālaye // 14.4.56
tataḥ prabhṛti cātrāhaṃ sthitaḥ siddho 'smi ca kramāt / taditthaṃ mānuṣasyāpi trikālajñānamasti me // 14.4.57
evaṃ ca kleśabahulāḥ sarvasyāpīha siddhayaḥ / tad ihāssva tavābhīṣṭasiddhiṃ śaṃbhur vidhāsyati // 14.4.58
ity ukto jñāninā tena tatreyanti dināny aham / tvatpādaprāptijātāsthaḥ sthito 'bhūvaṃ tadāśrame // 14.4.59
svapnādiṣṭabhavatsiddhiḥ śarveṇādya kila prabho / kayāpy ahamihānīto gṛhītvā divyayā striyā // 14.4.60
ityeṣa mama vṛttānta ity uktvā gomukhe sthite / naravāhanadattāgre marubhūtirathābravīt // 14.4.61
kṣiptaṃ mānasavegena māṃ tadā kāpi devatā / pāṇyorvidhāya vinyasya dūre 'ṭavyāṃ tiro 'bhavat // 14.4.62
tato 'haṃ tatra duḥkhārto maraṇopāyacintayā / bhrāmyannadīparikṣiptaṃ dṛṣṭavānekamāśramam // 14.4.63
tatra praviśya cāpaśyam upaviṣṭaṃ śilātale / jaṭābhistāpasaṃ taṃ ca praṇamyāham upāgamam // 14.4.64
kastvaṃ kathamanuprāpto 'syetāṃ bhūmimamānuṣīm / iti pṛṣṭaś ca tenāhaṃ tasmai sarvamavarṇayam // 14.4.65
tataḥ sa buddhvāvocan māṃ mātmānaṃ sāṃprataṃ vadhīḥ / jñāsyasīha prabhor vārtāṃ tataḥ kartāsi yatkṣamam // 14.4.66
iti tadvacanādyuṣmadvārtājijñāsayā sthite / mayi tatra striyo divyā nadīṃ tāṃ snātumāgaman // 14.4.67
so 'tha māṃ tāpaso 'vādīdgacchāsyā vastramānaya / āsu snāntyāstvamekasyā vārtāṃ jñāsyasyataḥ prabhoḥ // 14.4.68
tac chrutvāhaṃ tathākārṣaṃ māmanvāgāc ca sā vadhūḥ / hṛtavastrārdravasanā sahastasvastikastanī // 14.4.69
naravāhanadattasya vartāmākhyāya vāsasī / gṛhāṇetyuditā tena tāpasenātha sābravīt // 14.4.70
naravāhanadatto 'dya haramārādhayansthitaḥ / kailāse divasair vidyādharasamrāḍ bhaviṣyati // 14.4.71
evam uktavatī tasya saṃpede tāpasasya sā / bhāryā śāpavaśāddivyā tatkathāsaṃstavādvadhūḥ // 14.4.72
tatas tayā samaṃ tasthau vidyādharyā sa tāpasaḥ / tadgirā cāhamatrāsaṃ jātāsthastvatsamāgame // 14.4.73
dinaiḥ sagarbhā ca satī garbhaṃ dyustrī prasūya tam / sāvocattāpasaṃ śāntaḥ śāpastvatsaṅgato mama // 14.4.74
bhūyo matsaṅgavāñchā te yadi tattaṇḍulaiḥ saha / paktvā bhuktvānvagādetāṃ khamutpatya sa tāpasaḥ // 14.4.75
ity uktvāsyām prayātāyām etadgarbhaṃ sataṇḍulam / paktvā bhuktvānvagād etaṃ bhuṅkṣva prāpsyasi mām tataḥ // 14.4.76
ahaṃ tadukto 'pyādau tannāśnāṃ siddhimavekṣya tu / bhaktasikthadvayaṃ prāpya pākabhāṇḍādabhakṣayam // 14.4.77
tena yatrāham aṣṭhīvam abhūt tat tatra kāñcanam / athādainyaḥ paribhrāmyan prāpam ekam ahaṃ puram // 14.4.78
tatra veśyāgṛhe hemnā tenodāravyayasya me / vasato vamanaṃ prādājjijñāsuḥ kuṭṭanī chalāt // 14.4.79
tena me vamato bhāsvatpadmarāganibhe ubhe / prāgbhuktabhaktasikthe te mukhena niragacchatām // 14.4.80
nirgate eva kuṭṭanyā gṛhīte bhakṣite ca te / naṣṭātha hemasiddhiḥ sā kuṭṭanyāpahṛtā tayā // 14.4.81
sacandrārdhaḥ śivo 'dyāspi hariryaccaḥ sakaustubhaḥ / tattayor vedmi kuṭṭanyā gocarāpatane phalam // 14.4.82
kiṃ cedṛgeṣa saṃsāro bahvāścaryo bahucchalaḥ / paricchettuṃ kadā kena samudra iva pāryate // 14.4.83
ityahaṃ vimṛśan khinnas tvatprāptyai caṇḍikāgṛham / agacchaṃ tapasā devīṃ tām ārādhayituṃ tataḥ // 14.4.84
trirātropoṣitaṃ sā māṃ devī svapne samādiśat / siddhakāmaḥ sa te svāmī saṃpanno gaccha paśya tam // 14.4.85
etac chrutvā prabuddho 'smi prātardevyā kayāpy aham / tvatpādamūlamānīta ityeṣā deva me kathā // 14.4.86
ity uktavantaṃ kuṭṭanyā marubhūtiṃ viḍambitam / naravāhanadatto 'sau jahāsa saha pārśvagaiḥ // 14.4.87
tato hariśikho 'vādītprāstaṃ māṃ ripuṇā tadā / ujjayinyāṃ nyadhātkāpi rakṣitvā deva devatā // 14.4.88
tatrāhaṃ duḥkhito dehaṃ tyaktumicchanniśāgame / gatvā śmaśānaṃ tatratyaiḥ kāṣṭhair aracayaṃ citām // 14.4.89
tāṃ prajvālya ca tatrāgniṃ pūjayantam upetya mām / tālajaṅgha iti khyāto bhūtādhipatirabhyadhāt // 14.4.90
kimarthaṃ praviśasyagniṃ sthito jīvansa te prabhuḥ / pūrṇasvasiddhikāmena tena tvaṃ saṃgamiṣyasi // 14.4.91
iti māṃ maraṇātprītyā sa krūro 'pi nyavārayat / grāvāṇo 'pyārdratāṃ samyagbhajantyabhimukhe vidhau // 14.4.92
gatvā tato 'haṃ devāgre tapasyaṃś ca tataḥ sthitaḥ / tavānītaḥ kayāpyadya pārśvaṃ devatayā prabho // 14.4.93
evaṃ hariśikhenokte tathaivānyair api kramāt / naravāhanadatto 'sau rājāmitagatergirā // 14.4.94
tāmarhantīṃ dhanavatīṃ prerya vidyādharārcitām / tebhyaḥ svasacivebhyo 'pi vidyāḥ sarvā adāpayast // 14.4.95
tato vidyādharībhūteṣveṣu tatsaciveṣv api / śatrūñjayādhunety ukto dhanavatyā śubhe 'hani // 14.4.96
sa cakravartī sainyānāṃ prayāṇārambhamādiśat / vīro govindakūṭākhyaṃ gaurimuṇḍapuraṃ prati // 14.4.97
athoccacāla cchannārkaṃ vidyādharabalaṃ divi / vair iśītakarākālarāhūdayakṛtabhramam // 14.4.98
naravāhanadatto 'pi svayamāruhya karṇikām / tasya padmavimānasya bhāryāḥ svāḥ kesareṣu ca // 14.4.99
āropya pattreṣu sakhīṃścaṇḍasiṃhādikeṣu ca / puraḥsareṣu nabhasā pratasthe vijayāya saḥ // 14.4.100
gacchaṃścārdhapathaprāpte tasthau dhanavatīgṛhe / tadarcitaḥ saṃs tadaharmātaṅgapurasaṃjñake // 14.4.101
tatrasthaścāhavāhvāne dūtamekaṃ vyasarjayat / vidyādhareśayor gaurimuṇḍamānasavegayoḥ // 14.4.102
anyedyus tatra mātaṅgapure patnīrnidhāya saḥ / govindakūṭaṃ taṃ prāyādrājabhir dyucaraiḥ saha // 14.4.103
tatra yuddhāya tau gaurimuṇḍamānasavegakau / nirgatau pratyagṛhṇaṃste caṇḍasiṃhādayo 'grataḥ // 14.4.104
pravṛttasamarādiṣṭapatatsubhaṭapādapaḥ / so 'bhūdgovindakūṭādriḥ sravadrudhiranirjharaḥ // 14.4.105
raktaliptalasatkhaḍgajatājihvo vyajṛmbhata / saṅgrāmakālaḥ śūrāṇāṃ jighatsurjīvitāni saḥ // 14.4.106
māṃsāsṛṅmattavetālatālavādyaviśaṅkaṭaḥ / abhūnnṛtyatkabandho 'sau bhūtaprītyai raṇotsavaḥ // 14.4.107
atha mānasavegaṃ taṃ raṇe 'smin saṃmukhāgatam / naravāhanadattaḥ sa svayamabhyapatatkrudhā // 14.4.108
abhipatya ca keśeṣu gṛhītvā tasya tatkṣaṇam / cakravartī sa ciccheda śiraḥ khaḍgena pāpmanaḥ // 14.4.109
taddṛṣṭvā kupitaṃ tatra gaurimuṇḍaṃ pradhāvitam / keśeṣvākṛṣya taddṛṣṭinaṣṭavidyābalaṃ bhuvi // 14.4.110
kṣiptvā gṛhītvāṅghriyuge bhrāmayitvā nabhastale / naravāhanadatto 'sau taṃ śilāyāmacūrṇayat // 14.4.111
evaṃ tena tayor gaurimuṇḍamānasavegayoḥ / hatayostadbalaṃ śeṣamagādbhītaṃ palāyya tat // 14.4.112
papāta puṣpavṛṣṭiś ca tasyāṅge cakravartinaḥ / gaganasthāḥ surāḥ sarve sādhu sādhviti cābruvan // 14.4.113
athātra gaurimuṇḍasya rājadhānīṃ viveśa saḥ / naravāhanadattas taiḥ svaiḥ sarvai rājabhiḥ saha // 14.4.114
tadaiva gaurimuṇḍādisaṃbaddhās tasya śāsanam / etya vidyādharādhīśāḥ praṇatāḥ pratipedire // 14.4.115
tato 'tra nihatārātirājyaprāptyutsavāntare / upetya taṃ dhanavatī sā samrājaṃ vyajijñapat // 14.4.116
devāsti gaurimuṇḍasya sutā trailokyasundarī / tāmihātmanikānāmnīm upayacchasva kanyakām // 14.4.117
ity uktaḥ sa tayā rājā tāmānāyyaiva tatkṣaṇam / upayeme tayā sākamāsīc ca tadahaḥ sukham // 14.4.118
prātar mānasavegasya purān madanamañcukām / ānāyayad vegavatīprabhāvatyau visṛjya saḥ // 14.4.119
ānītā harṣabāṣpārdravikasvaramukhī patim / udayasthaṃ hatārātitamasaṃ pravilokya tam // 14.4.120
śūraṃ virahadoṣānte bheje kam apisaṃmadam / sāvaśyāyajalotphullakamalā nalinīva sā // 14.4.121
so 'pi tasyai mudā dattvā sarvavidyāścirotsukaḥ / reme tayā samaṃ sadyaḥ prāptavidyādharatvayā // 14.4.122
nināya tāni cāhāni bhāryābhiḥ saha tatra saḥ / gaurimuṇḍapurodyānavartī pānādilīlayā // 14.4.123
prabhāvatīṃ visṛjyātha bhāgīrathayaśā api / ānāyitābhūt tenātha vidyāś cāsyai sa dattavān // 14.4.124
ekadā ca tamāsthānavartinaṃ cakravartinam / yathāvadetya vijñaptavantau vidyādharāvubhau // 14.4.125
āvāmuttaravedyardhaṃ devābhūva gatāvitaḥ / jñātuṃ mandaradevasya ceṣṭāṃ dhanavatīgirā // 14.4.126
tatra dṛṣṭaḥ sa cāsthānagato vidyādhareśvaraḥ / āvābhyāṃ channadehābhyām evaṃ yuṣmān prati bruvan // 14.4.127
śrutaṃ mayā yannihatā gaurimuṇḍādayo 'khilāḥ / naravāhanadattena prāpya vidyādhareśatām // 14.4.128
tadupekṣy ona so 'smābhir hantavyastūdbhavanripuḥ / etac chrutvā vacastasmādāvāṃ vaktumihāgatau // 14.4.129
iti cāramukhāc chrutvā babhau kopākulā sabhā / naravāhanadattasya padminīvānilāhatā // 14.4.130
citrāṅgadasya bāhū svau vidhūtaprasṛtau punaḥ / amārgatāmivādeśaṃ yoddhuṃ valayaniḥsvanaiḥ // 14.4.131
hāro 'mitagater vakṣasy utphalañ śvasataḥ krudhā / uttiṣṭhottiṣṭha vīra tvam itīva muhur abravīt // 14.4.132
bhūmiṃ piṅgalagāndhāraḥ kareṇa ghnansaśabdakam / cūrṇanopakramoṃkāram iva vyadhita vairiṇām // 14.4.133
mukhe vāyupathasyāpi bhrukuṭiḥ pādamādadhe / kopenāropitā cāpalatevāntāya vidviṣām // 14.4.134
saṃkruddhaḥ pāṇinā pāṇiṃ caṇḍasiṃhaḥ pramardayan / evaṃ vinirmathāmy asmiñ śatrūn ity abhyadhād iva // 14.4.135
bāhuḥ sāgaradattasya karāsphālanajanmanā / śabdena mūrcchatā vyomni ripumāhvayateva tam // 14.4.136
naravāhanadattas tu kope 'pyāsīdanākulaḥ / akṣobhyataiva mahatāṃ mahattvasya hi lakṣaṇam // 14.4.137
dyucāricakravartyaṅgaratnasādhanapūrvakam / śatruṃ sa jetuṃ cakre 'tra yātrāyai niścayaṃ tadā // 14.4.138
athāruhya vimānaṃ tatsabhāryaḥ sacivānvitaḥ / cakravartī pratasthe sa tato govindakūṭataḥ // 14.4.139
te ca sarve 'pi gandharvarājavidyādharādhipāḥ / sabalāḥ parivṛttyaitaṃ celuścandram iva grahāḥ // 14.4.140
dhanavatyāṃ purogāyāmathāsādya himācalam / naravāhanadattaḥ sa prāpadekaṃ mahatsaraḥ // 14.4.141
sitapadmocchritacchatramullasaddhaṃsacāmaram / upasthitamivādāya samrāḍyogyam upāyanam // 14.4.142
uccair abhimukhodastair vīcihastair adūrataḥ / kurvatsāmrājyasaṃsiddhisnānāhvānamivāsakṛt // 14.4.143
cakravartinsarasyasminsnātavyaṃ bhavateti saḥ / samrāḍ vāyupathenoktas tatra snātumavātarat // 14.4.144
nācakravartinaḥ snānaṃ siddyatyatra tadadya te / siddhaṃ taccakravartitvamiti divyābravīc ca vāk // 14.4.145
tac chrutvā cakravartī sa praviṣṭastajjalāntare / cikrīḍāntaḥpuraiḥ sākaṃ pāthaspatirivāmbudhau // 14.4.146
dhautāñ janāruṇadṛśaḥ ślathadhammillabandhanāḥ / reme so 'tra priyāḥ paśyann aṅgalagnārdravāsasaḥ // 14.4.147
saśabdamutpatantyo 'smāt sarasaḥ pattripaṅktayaḥ / pratyudgatānāṃ raśanāstacchriyām iva rejire // 14.4.148
tadvadhūvadanāmbhojalāvaṇyavijitāni ca / mamajjurlajjayevātra paṅkajāni jalormiṣu // 14.4.149
kṛtasnānaś ca tadahastasyaiva sarasastaṭe / naravāhanadatto 'sāv uvāsa saparicchadaḥ // 14.4.150
tatra narmakathālāpaiḥ sa bhāryāsacivaḥ kṛtī / sthitvā prātarvimānasthaḥ pratasthe sabalas tataḥ // 14.4.151
gacchanvāyupathasyātha prāpya mārgavaśātpuram / tasthau tadanurodhena taṃ tatraiva sa vāsaram // 14.4.152
atra dṛṣṭacarī tena kanyā vāyupathasvasā / vāyuvegayaśā nāma hyudyānasthābhyavāñchyata // 14.4.153
sā hemavālukanadītīrodyānavihāriṇī / saṃpūrṇacandravadanā saumyālāpamanoramā // 14.4.154
sitahāsā guruśroṇibhārā sadgrahaśālinī / vīkṣyāgataṃ taṃ tadraktacittāpyantardadhe tataḥ // 14.4.155
vilakṣo 'tha sa tāṃ matvā hetvantaraparāṅmukhīm / naravāhanadatto 'tra nijamāvāsamāyayau // 14.4.156
tatra gomukhavaidagdhyavaśena marubhūtinā / vṛttaṃ rājñaḥ sahasthena vṛttāntam upalabhya tam // 14.4.157
devyaś citrān parīhāsān samrājas tasya cakrire / marubhūteravaidagdhyāt satrape gomukhe sthite // 14.4.158
salajjamatha rājānaṃ vīkṣyāśvāsya ca gomukhaḥ / vāyuvegayaśaścittaṃ jijñāsustatpuraṃ yayau // 14.4.159
tato vāyupatho 'kasmātpuraṃ draṣṭumivāgatam / dṛṣṭvā prītikṛtātithyo nītvaikānte jagāda tam // 14.4.160
vāyuvegayaśā nāma kanyāsti bhaginī mama / siddhaiḥ sā bhāvinī cakravartibhāryā kiloditā // 14.4.161
atastāmiha ditsāmi prābhṛtaṃ cakravartine / naravāhanadattāya tanme tvaṃ sādhayepsitam // 14.4.162
āgantuṃ prastutaścāhametadarthaṃ tavāntikam / iti vāyupathenokte mantrī taṃ gomukho 'bravīt // 14.4.163
yadyapyarijigīṣārthaṃ prasthitaḥ prabhureṣa naḥ / vijñāpaya tathāpi tvamahaṃ te sādhayāmyadaḥ // 14.4.164
ity uktvāmantrya taṃ gatvā siddhaṃ kāryaṃ nyavedayat / naravāhanadattāya gomukho 'bhyarthanāṃ vinā // 14.4.165
anyedyuś ca tam atrārtham etya vāyupathe svayam / vijñāpayati rājānaṃ taṃ dhīmān gomukho 'bravīt // 14.4.166
na kāryo 'bhyarthanābhaṅgo deva vāyupathasya te / bhakto 'yaṃ yadbravītyeṣa kartavyaṃ tatprabhoriti // 14.4.167
tataḥ sa pratipede tadrājā vāyupatho 'pi tām / tasmai prādādanicchantīm apy ānīya nijānujām // 14.4.168
vivāhyamānā sāvocadanicchantī balādaham / bhrātrā datteti nādharmo lokapālā mamāstyataḥ // 14.4.169
etadbruvatyāṃ tasyāṃ ca sarvā vāyupathāṅganāḥ / cakruḥ kolāhalaṃ yena nānye tacchuśruvurvacaḥ // 14.4.170
tato rājñasrapādāyitadvākyāśayalabdhaye / gomukho yuktimanveṣṭuṃ tatrābhramaditas tataḥ // 14.4.171
bhrāntvā dadarśa caikānte vidyādharakumārikāḥ / agnipraveśaṃ yugapaccatasraḥ kartumudyatāḥ // 14.4.172
kāraṇaṃ tena pṛṣṭāś ca jagadus tāḥ sumadhyamāḥ / samayollaṅghanaṃ tasmai vāyuvegayaśaḥkṛtam // 14.4.173
tataḥ sa gomukho gatvā rājñastatsarvasaṃnidhau / naravāhanadattāya yathāvastu nyavedayat // 14.4.174
tadbuddhvā vismite rājñi vāyuvegayaśāstadā / jagādottiṣṭha gacchāmastvaritaṃ rakṣituṃ vayam // 14.4.175
āryaputra kumārīstāstato vakṣyāmi kāraṇam / ity uktaḥ sa tayā rājā tatra sarvaiḥ samaṃ yayau // 14.4.176
dadarśa ca kumārīstāḥ puraḥprajvalitānalāḥ / vidhāryaitāś ca rājānaṃ vāyuvegayaśā jagau // 14.4.177
eṣaikā kālikā nāma kālakūṭapateḥ sutā / vidyutpuñjā dvitīyeyaṃ vidyutpuñjātmasaṃbhavā // 14.4.178
mandarasya sutā rājaṃstṛtīyaiṣā mataṅginī / caturthīyaṃ mahādaṃṣṭrasutā padmaprabhā prabho // 14.4.179
pañcamyahaṃ ceti vayaṃ dṛṣṭvā tvāṃ māramohitāḥ / siddhakṣetre tapasyantaṃ vyadadhma samayaṃ mithaḥ // 14.4.180
samaṃ pañcabhir asmābhir āhāryo 'yaṃ priyaḥ patiḥ / nātmārpaṇīyas tv etasmai kayācid api bhinnayā // 14.4.181
ekā cetpṛthagetena vivāhaṃ vidadhīta tat / praveśyo vahniranyābhir uddiśyaitāṃ sakhīdruham // 14.4.182
etatsamayabhītāhaṃ naicchaṃ pariṇayaṃ pṛthak / na cātmā tubhyamadhunāpyāryaputra samarpyate // 14.4.183
mamāryaputra evātra lokapālāś ca sākṣiṇaḥ / yadyeṣa samayo 'dyāpi svecchamullaṅghito mayā // 14.4.184
tadāryaputra tā etā upayacchasva me sakhīḥ / yuṣmābhir etad bhoḥ sakhyo bhāvanīyaṃ ca nānyathā // 14.4.185
evaṃ tayokte tutuṣuḥ samāśliṣyaṃś ca tā mithaḥ / kumāryo maraṇottīrṇā rājāpyantarjaharṣa saḥ // 14.4.186
buddhvā tatpitaras te ca tatra tatkṣaṇam āyayuḥ / naravāhanadattāya tasmai prāduś ca tāḥ sutāḥ // 14.4.187
śāsanaṃ te 'pi tatkālaṃ jāmātuḥ pratipedire / kālakūṭapatipraṣṭhās tasya vidyādhareśvarāḥ // 14.4.188
evaṃ pañca samaṃ prāpya mahāvidyādharātmajāḥ / naravāhanadatto 'tra māhātmyaṃ sa paraṃ yayau // 14.4.189
tasthau ca tatra katicittābhiḥ saha dināni saḥ / tataścaivaṃ hariśikhaḥ senāpatir uvāca tam // 14.4.190
śāstrajño 'pi kathaṃ deva nītimullaṅghya vartase / vigrahāvasare ko 'yaṃ kāmabhogarasastava // 14.4.191
kvāyaṃ mandaradevaṃ taṃ jetuṃ yātrāsamudyamaḥ / kva ceyanti dinānīha vihāro 'ntaḥpuraiḥ saha // 14.4.192
evaṃ hariśikhenokte mahārājo jagāda saḥ / yuktamuktaṃ prayatnastu na bhogāyātra ko'pi me // 14.4.193
bandhuprāptiprado hyeṣa bhāryāvyatikaro mayā / arimarde 'dhunā mukhyamaṅgamityabhinanditaḥ // 14.4.194
tadetāni calantvadya sainyānyarijayāya me / ity uktavantaṃ rājānaṃ śvaśuro mandaro 'bravīt // 14.4.195
asiddhacakravartyaṅgasarvaratnasya durjayaḥ / deva mandaradevo 'sau dūradurgamabhūmigaḥ // 14.4.196
devamāyamahāvīrarakṣitadvāradeśayā / agrasthayā triśīrṣākhyaguhayā hy eṣa rakṣyate // 14.4.197
siddharatnena cākramya sā guhā cakravartinā / taccakravartiratnaṃ yo deva candanapādapaḥ // 14.4.198
asyāṃ bhuvyasti taṃ tāvat sādhayābhīṣṭasiddhaye / nācakravartī nikaṭaṃ taroḥ prāpnoti tasya ca // 14.4.199
śrutvaitanmandarādrātrau nirāhāro yatavrataḥ / naravāhanadatto 'gāttaṃ candanataruṃ prati // 14.4.200
gacchanvitrāsyamāno 'pi vīro vighnaiḥ sudāruṇaiḥ / na sa tatrāsa mūlaṃ ca prāpa tasya mahātaroḥ // 14.4.201
dṛṣṭvā ca taṃ mahāratnaṃ nibaddhottuṅgavedikam / etyādhyāruhya sopānair vavande candanadrumam // 14.4.202
cakravartinnayamahaṃ siddhas te candanadrumaḥ / smṛtasya saṃnidhāsye te tadito vraja sāṃpratam // 14.4.203
govindakūṭaṃ setsyanti ratnānyanyāni te tataḥ / tato mandaradevaṃ tvaṃ helayaiva vijeṣyase // 14.4.204
ity uktaś ca girā tatra sa rātrāvaśarīrayā / tathety uktvā praṇamyaitaṃ siddhimāndivyapādapam // 14.4.205
prahṛṣṭo vyomamārgeṇa mahāvidyādhareśvaraḥ / naravāhanadatto 'tha nijaṃ kaṭakamāyayau // 14.4.206
atha nītvā sa niśāṃ tāmāsthāne sarvasaṃnidhau prātaḥ / naiśaṃ sādhitacandanapādapavṛttāntamakhilamācakhyau // 14.4.207
tadbuddhvā dayitāś ca bālasacivāścāptāś ca vidyādharās te te vāyupathādayaḥ sakaṭakāścitrāṅgadādyāś ca te / gandharvāḥ prasabhaprasādhitamahāsiddheḥ praharṣākulāḥ sattvotsāhadhṛtiprabhāvamahatīṃ tasyāstuvandhīratām // 14.4.208
saṃmantrya taiḥ saha sa mandaradevadarpaṃ rājā vijetumatha divyavimānagāmī / śeṣānyacandanatarūditaratnasiddhyai govindakūṭagirim eva jagāma tāvat // 14.4.209
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 15.0.1
niśāsu tāṇḍavoddaṇḍaśuṇḍāsītkāsraśīkaraiḥ / jyotīṃṣi puṣṇann iva vas tamo muṣṇātu vighnajit // 15.1.1
tato govindakūṭe 'tra sthitamāsthānavartinam / naravāhanadattaṃ taṃ cakravartinamāyayau // 15.1.2
vidyādharo dyumārgeṇa so 'mṛtaprabhasaṃjñakaḥ / yenaiṣa rakṣitaḥ pūrvaṃ śatrukṣipto 'gniparvate // 15.1.3
āgatyāveditātmā ca praṇataścakravartinā / tena prītikṛtātithyaḥ sa taṃ vidyādharo 'bravīt // 15.1.4
asti dakṣiṇadigvartī malayākhyo mahāgiriḥ / tatrāśramapade cāste vāmadevo mahānṛṣiḥ // 15.1.5
sa tvāṃ kasyāpi kāryasya hetorekākinaṃ prabho / āhvayatyetadarthaṃ ca tenāhaṃ preṣito 'dya te // 15.1.6
pūrvārjitaḥ prabhustvaṃ ca mama tenāsmi cāgataḥ / tadehi siddhyai gacchāvaḥ śīghraṃ tasyāntikaṃ muneḥ // 15.1.7
evam uktavatā tena saha vidyādhareṇa saḥ / tatraiva bhāryāḥ senāś ca sthāpayitvā tatheti tāḥ // 15.1.8
utpatya nabhasā kṣipraṃ prāpyaiva malayācalam / naravāhanadattas taṃ vāmadevarṣimabhyagāt // 15.1.9
dadarśa taṃ ca jarasā pāṇḍuraṃ prāṃśuvigraham / nirmāṃsanetrakuharasphurattārakasanmaṇim // 15.1.10
vidyādharendraratnānāṃ sthānaṃ vellajjaṭālatam / himādriṃ siddhisāhāyyahetoriva sahāgatam // 15.1.11
tato vavande caraṇau munes tasya sa so 'pi tam / rājānaṃ racitātithyo munirevam abhāṣata // 15.1.12
purā dagdho 'pi kāmastvaṃ ratyāstuṣṭena śaṃbhunā / sarvavidyādharendrāṇāṃ cakravartī vinirmitaḥ // 15.1.13
tadāśrame mamaitasmin gambhīrāntarguhāntare / santi ratnāni tāni tvaṃ madādiṣṭāni sādhaya // 15.1.14
jeyo mandaradevo hi siddharatnasya te bhavet / etadarthaṃ tvamāhūto mayeha giriśājñayā // 15.1.15
ity uktvā tena muninaivopadiṣṭavidhiś ca saḥ / naravāhanadattas tāṃ prahṛṣṭaḥ prāviśadguhām // 15.1.16
tasyāṃ vijitya vighnaughāṃstāṃstānvīro dadarśa saḥ / gajendramabhidhāvantaṃ mattaṃ sagalagarjitam // 15.1.17
mukhe muṣṭiprahāraṃ ca dattvā pādau ca dantayoḥ / āruroha ca taṃ mattagajaṃ rājā sa lāghavāst // 15.1.18
sādhu siddhaṃ mahāhastiratnaṃ te cakravartinaḥ / iti vāṇī guhāmadhyādaśarīrodabhūttadā // 15.1.19
tataḥ khaḍgamahīndrābhaṃ sa dadarśa nipatya ca / cakravartitvalakṣmyāstaṃ keśapāśamivāgrahīt // 15.1.20
sādhu bhoḥ khaḍgaratnaṃ te siddhaṃ jaitramariṃdama / iti vāgudabhūdbhūyo 'py aśarīrā guhāntare // 15.1.21
tataḥ sa candrikāratnaṃ kāminīratnamatra ca / vidhvaṃsinīti nāmnā ca vidyāratnamasādhayast // 15.1.22
evaṃ dvābhyāṃ sahādyābhyāṃ sarasā candanena ca / kāryakālopayuktāni sapta māhātmyadāni ca // 15.1.23
sādhayitvā sa ratnāni guhāyā nirgatas tataḥ / vāmadevarṣaye tasmai siddhaṃ sarvaṃ śaśaṃsa tat // 15.1.24
tataḥ sa munirāha sma taṃ prītyā cakravartinam / putra siddhamahācakravartiratno vrajādhunā // 15.1.25
jaya mandaradevaṃ taṃ kailāsottarapārśvagam / bhuṅkṣva cobhayatatpārśvasāmrājyaśriyamūrjitām // 15.1.26
ity uktastena muninā siddhakāryaḥ praṇamya tam / cakravartī tato vyomnā sa yayau sāmṛtaprabhaḥ // 15.1.27
prāpa govindakūṭasthaṃ tac ca svaśibiraṃ kṣaṇāt / mahāprabhāvayā śvaśrvā dhanavatyābhir akṣitam // 15.1.28
tatra mārgonmukhair dṛṣṭā nijair vidyādharādhipaiḥ / bhāryābhiḥ sacivaiścaiva prahṛṣṭaiḥ so 'bhyanandyata // 15.1.29
athopaviṣṭaḥ pṛcchadbhyo vāmadevarṣidarśanam / guhāpraveśaṃ ratnānāṃ siddhiṃ caibhyaḥ śaśaṃsa saḥ // 15.1.30
tatas tatra hatānandadivyatūryo mahotsavaḥ / nṛtyadvidyādharīko 'bhūtpānamattajanas tathā // 15.1.31
anyedyuś ca ripusthānasthitāsaumyagraheṇa saḥ / ākrāntakaṇṭakasthānasaumyenātmasamarddhinā // 15.1.32
sarvānyasaṃpadyuktena lagnena kṛtamaṅgalaḥ / āruhya śarvadattaṃ tadvimānaṃ brahmanirmitam // 15.1.33
jetuṃ mandaradevaṃ taṃ sasainyo 'ntaḥpurānvitaḥ / naravāhanadatto 'tra pratasthe nabhasā tataḥ // 15.1.34
celuścānucarāste te pravīrāḥ parivārya tam / bhaktā bhītāś ca gandharvarājavidyādharādhipāḥ // 15.1.35
senāpaterhariśikhasyādeśānuvidhāyinaḥ / caṇḍasiṃhaḥ samaṃ mātrā dhanavatyā sumedhasā // 15.1.36
vīraḥ piṅgalagāndhāras tathā vāyupatho balī / vidyutpuñjo 'mitagatiḥ kālakūṭapatiś ca saḥ // 15.1.37
mandaraḥ samahādaṃṣṭraḥ svasakhā cāmṛtaprabhaḥ / samaṃ sāgaradattena vīraścitrāṅgado 'pi saḥ // 15.1.38
ete cānye ca ye 'trāsan gaurimuṇḍavyapāśritāḥ / samagrās te 'nvadhāvaṃstaṃ vijigīṣuṃ balānvitāḥ // 15.1.39
tadā tatsenayā channe gagane kvāpi bhāskaraḥ / mamajja lajjayevātra tattejonihnutaprabhaḥ // 15.1.40
atha mānasamullaṅghya devarṣivrātasevitam / atītya gaṇḍaśailaṃ ca līlodyānaṃ dyuyoṣitām // 15.1.41
sa cakravartī saṃprāpa sphaṭikāpāṇḍuratviṣaḥ / mūlaṃ nijayaśorāśeriva kailāsabhūbhṛtaḥ // 15.1.42
tatra mandākinītīre niṣaṇṇaṃ nijagāda tam / vidyādharādhipo dhīmānmandaro bandhuraṃ vacaḥ // 15.1.43
ihaiva tāvad devādya sthīyatāṃ dyunadītaṭe / na yuktam imamullaṅghya kailāsaṃ gantumagrataḥ // 15.1.44
harāspadasya hyetasya vidyā naśyanti laṅghanāt / triśīrṣaguhayā tasya gantavyaṃ pārśvamuttaram // 15.1.45
devamāyābhidhānena sā ca rājñābhir akṣyate / sa cātidṛptas tasmāt tam ajitvā gamyate katham // 15.1.46
mandareṇaivamudite dhanavatyānumodite / naravāhanadattas taṃ tatraivāsītsa vāsaram // 15.1.47
tatrastho devamāyāya dūtaṃ sāmnā vyasarjayat / sa ca sāntvena naivāsya śāsanaṃ pratyapadyata // 15.1.48
tato 'paredyuḥ saṃnaddhaistaistaiḥ svai rājabhiḥ saha / sa cakravartī taṃ prāyāddevamāyaṃ prati prabhuḥ // 15.1.49
devamāyo 'pi tadbuddhvā sasainyo yoddhumāyayau / varāhavajramuṣṭyādibhūrirājānvito 'grataḥ // 15.1.50
tataḥ pravavṛte tatra saṅgrāmaḥ senayostayoḥ / kailāse surasaṃghātavimānācchāditāmbaraḥ // 15.1.51
chinnabhūriśiraḥśreṇikarakāvarṣabhīṣaṇaḥ / savīragarjitaḥ so 'bhūdghoro raṇaghanāgamaḥ // 15.1.52
devamāyasya senānyamagrayodhaṃ jaghāna yat / varāhaṃ caṇḍasiṃho 'tra na nāmābhūttadādbhutam // 15.1.53
citraṃ tu yatsvayaṃ baddho devamāyo 'py amāyinā / naravāhanadattena prahārair mūrcchito raṇe // 15.1.54
baddhe ca tasmiṃs tatsainyam abhajyata mahārathaiḥ / vajramuṣṭimahābāhutīkṣṇadaṃṣṭrādibhiḥ saha // 15.1.55
tataḥ surair vimānasthaiḥ sādhu sādhvity udīrite / sarve 'py abhinanandustaṃ jayinaṃ cakravartinam // 15.1.56
aha taṃ saṃyatānītaṃ samāśvāsya mahāprabhuḥ / prasādenānujagrāha devamāyaṃ mumoca ca // 15.1.57
so 'i bāhujitas tasya śāsanaṃ cakravartinaḥ / vajramuṣṭyādibhiḥ sārdhaṃ praṇataḥ pratyapadyata // 15.1.58
tato nivṛtte saṅgrāme tasminvyapagate 'hani / prātarāsthānamāyātaḥ pārśvasthaścakravartinaḥ // 15.1.59
taṃ triśīrṣaguhāmnāyaṃ tena pṛṣṭo vivikṣuṇā / devamāyo yathātattvamevaṃ kathayati sma saḥ // 15.1.60
kailāsasya purā deva vidyādharavarāśrite / abhūtāṃ bhinnasāmrājye dve pārśve dakṣiṇottare // 15.1.61
ṛṣabhākhyo 'tha devena tapastuṣṭena śaṃbhunā / cakravartī pradiṣṭo 'bhūdeka eva taṭīrdvayoḥ // 15.1.62
sa gantumuttaraṃ pārśvaṃ kailāsaṃ jātu laṅghayan / adhaḥsthitaharakrodhādbhraṣṭavidyo 'pataddivaḥ // 15.1.63
tataḥ krūrena tapasā punarārādhitaṃ haram / prāgvadādiṣṭasāmrājyamṛṣabhosau vyajijñapat // 15.1.64
kailāsollaṅghanaṃ tāvannāsmi naḥ kena tatpathā / ubhayoḥ pārśvayor deva cakravartī bhavāmy aham // 15.1.65
tac chrutvottarapārśve 'sya gamanāya pinākabhṛt / cakāra bhittvā kailāsaṃ tadguhāvivaraṃ mahat // 15.1.66
atha viddhaḥ sa kailāso vigno vyajñāpayac chivam / mānuṣāgamyam etan me bhagavan pārśvam uttaram // 15.1.67
gamyaṃ teṣāmapīdānīmanayā guhayā kṛtam / tat tathā kuru yenaiṣā maryādā me na bhajyate // 15.1.68
kailāseneti vijñapto guhāyāṃ rakṣakān haraḥ / sthāpayām āsa digdantidṛgviṣāhīndraguhyakān // 15.1.69
dakṣiṇe 'sya mahāmāyaṃ dvāri vidyādhareśvaram / uttare kālarātriṃ ca caṇḍikāmaparājitām // 15.1.70
evaṃ kṛtaguhārakṣo mahāratnāni śaṃkaraḥ / utpādya bhagavāṃs tatra vyavasthāmādideśa saḥ // 15.1.71
siddharatnasya gamyeyaṃ dvipārśvī cakravartinaḥ / dyucarāṇāṃ sadārāṇāṃ sadūtānāṃ bhaviṣyati // 15.1.72
anujñātāś ca ye tena rājānaḥ syurihottare / teṣāṃ caiṣā guhā gamyā na tvanyasyātra kasyacit // 15.1.73
ityādiṣṭavati tryakṣe kurvannṛṣabhakas tataḥ / sāmrājyaṃ yuyudhe darpād devair jaghne ca vajriṇā // 15.1.74
ityeṣo 'syās triśīrṣākhyaguhāyā āgamaḥ prabho / agamyā caiva saiṣānyair vinā yuṣmādṛśair guhā // 15.1.75
tasya caitadguhādvārarakṣiṇaḥ kālataḥ kule / mahāmāyasya jāto 'yaṃ devamāyo 'hamīśvara // 15.1.76
vidyādhareṣu jāto 'yaṃ durjayo ripubhir mṛdhe / yaś ca jeṣyatyamuṃ so 'tra cakravartī bhaviṣyati // 15.1.77
tenāsya svāminā bhāvyaṃ so 'nuvartyo 'munā prabhuḥ / iti janmani me divyā vyājahāra sarasvatī // 15.1.78
so 'haṃ jitastvayā tvaṃ ca siddharatnaḥ prabhāvavān / kailāsobhayapārśvaikacakravartīha naḥ prabhuḥ // 15.1.79
tat triśīrṣaguhām etāṃ tīrtvā śeṣān ripūñ jaya / ity ukte devamāyena cakravartī jagāda saḥ // 15.1.80
gacchāmo 'dya guhādvāre vasāmas tatra sāṃpratam / kṛtasaṃvidhayaḥ prātaḥ pravekṣyāmaś ca tāṃ guhām // 15.1.81
ity uktavān sa gatvātha sarvaistai rājabhiḥ saha / naravāhanadatto 'tra guhādvāre samāvasat // 15.1.82
dadarśa tāṃ ca gambhīranirālokodarāṃ guhām / janmabhūmimanarkenduṃ kalpāntatamasāmiva // 15.1.83
dvitīye 'hni ca saṃpūjya viveśaitāṃ vimānagaḥ / dhyātopanatasadratnasahāyaḥ saparicchadaḥ // 15.1.84
tamāṃsi candrikāratnaiś candanenāhidṛgviṣān / diggajān hastiratnena khaḍgaratnena guhyakān // 15.1.85
vighnānanyāṃ ścānyaratnair nivārya saha senayā / uttīya tāṃ guhāṃ codagdvāreṇa sa viniryayau // 15.1.86
dadarśa ca guhāgarbhanirgataḥ pārśvamuttaram / kailāsasyāpunarjanmajīvalokāntaropamam // 15.1.87
sādhu ratnaprabhāvāptamāhātmyena guhā tvayā / cakravartinniyaṃ tīrṇetyudabhūdvāktadā divaḥ // 15.1.88
athocaturdhanavatī devamāyaś ca taṃ prabhum / deva saṃnihitā dvāre kālarātrirhi sarvadā // 15.1.89
eṣā cotpāditā pūrvaṃ viṣṇunāmṛtamanthane / dāraṇī dānavendrāṇāmamṛtaṃ hartumicchatām // 15.1.90
saiṣādiṣṭā guhāmetāmiha śarveṇa rakṣitum / yathā nānyastaredenāṃ yathoktaistvadvidhair vinā // 15.1.91
tvaṃ cakravartī tīrṇaś ca siddharatno guhāmimām / tadeṣā pūjanīyā te pūjyā vijayasiddhaye // 15.1.92
evaṃ dhanavatīdevamāyoktasyaiva tasya saḥ / naravāhanadattasya tatrākṣīyata vāsaraḥ // 15.1.93
saṃdhyāruṇā babhūvuś ca kailāsottarasānavaḥ / sūcayanta ivāsannasaṅgrāmarudhirokṣaṇam // 15.1.94
āvṛṇotkaṭakaṃ tasya rājño labdhabalaṃ tamaḥ / guhāgṛhaparābhūtivair amārdram iva smarat // 15.1.95
anarcādurmanaḥkālarātrikrodhāṅkurā iva / babhramurbhūtavetālaḍākinīgaṇapheravaḥ // 15.1.96
kṣaṇāc ca jajñe niḥsaṃjñaṃ sainyaṃ suptamivākhilam / naravāhanadattasya sa eko 'bhūnna mohitaḥ // 15.1.97
tato 'narcanasaṃkruddhakālarātrivijṛmbhitam / manvānaścakravartī sa vākpuṣpaistāmathārcayat // 15.1.98
āśiraścakrasaṃcāracaturā praṇavākṛtiḥ / tvaṃ prāṇaśaktir jantūnāṃ jīvanī tvāṃ namāmy aham // 15.1.99
sravanmahiṣakaṇṭhāsradhārābhistriśikhāśribhiḥ / āśvāsitatribhuvane durgārūpe namo 'stu te // 15.1.100
rururaktabhṛtabhrāntakarasthitakapālayā / nṛtyantā trijagadrakṣāpātrayeva jitaṃ tvayā // 15.1.101
ūrdhvākṣidīptidīpātryakapālā kālarātryapi / kapālahastā sārkenduriva bhāsi bhavapriye // 15.1.102
iti stutā tutoṣātra kālarātrirna tasya yat / tatsvamurdhopahāreṇa tāmarcitumiyeṣa saḥ // 15.1.103
mā putra sāhasaṃ kārṣīrevā siddhāsmi vīra te / prakṛtisthaṃ tavāstvetatkaṭakaṃ jayamāpnuhi // 15.1.104
ity uvācāttakhaḍgaṃ taṃ sā devī tatra tatkṣaṇam / suptaprabuddham iva tatkaṭakaṃ tasya cābhavat // 15.1.105
tato bhāryā vayasyāś ca sarve vidyādharāś ca te / praśaśaṃsustametasya prabhāvaṃ cakravartinaḥ // 15.1.106
athaiṣa vihitāhārapānādyāvaśyakakriyaḥ / vīro 'naiṣīttriyāmāṃ tāṃ śatayāsmāmivāyatām // 15.1.107
prātaś ca pūjayitvā tāṃ kālarātriṃ tato yayau / vidyādharaniruddhāgramārgaṃ dhūmaśikhaṃ prati // 15.1.108
abhūttena samaṃ tasya saṅgrāmaścakravartinaḥ / rājñā mandaradevīyapradhānena sa tādṛśaḥ // 15.1.109
yatra khaḍgamayaṃ vyoma śūramūrdhamayī mahī / āsījjahi jahītyugravīravākyamayaṃ vacaḥ // 15.1.110
tatra dhūmaśikhaṃ yuddhe baddhvānītaṃ prasahya tam / cakravartī sa saṃmānya grāhayām āsa śāsanam // 15.1.111
nyaveśayac ca tadahaḥ sainyamatraiva tatpure / śāntadhūmaśikhodrekamagnidagdhendhanaṃ yathā // 15.1.112
dvitīye 'hi sa cārebhyo yoddhumāyāntamagrataḥ / buddhvā mandaradevaṃ taṃ jñātavṛttāntamagrataḥ // 15.1.113
naravāhanadattas thaiḥ saha vidyādhareśvaraiḥ / prayayau taṃ prati tatas tajjaye baddhaniścayaḥ // 15.1.114
kiṃcidgatvā dadarśāgre bahurājagaṇānvitam / sainyaṃ mandaradevasya racitavyūhamāgatam // 15.1.115
tataḥ kṛtaprativyūharacano rājabhir vṛtaḥ / naravāhanadattas tadabhyadhāvadarerbalam // 15.1.116
athāhavaḥ pravavṛte tayor ubhayasainyayoḥ / pralayodvelajaladhikṣubhitaughānukāriṇoḥ // 15.1.117
tatas te caṇḍasiṃhādyā yudhyante sma mahārathāḥ / śūrāḥ kāñcanadaṃṣṭrākhyarājaprabhṛtayo 'nyataḥ // 15.1.118
prakampitatribhuvano vikṣobhitakulācalaḥ / vijajṛmbhe sa saṅgrāmaḥ kalpāntapavanāgamaḥ // 15.1.119
śoṇaikapārśvaḥ kailāsaḥ śūraśoṇitakuṅkumaiḥ / bhūtiśvetānyapārśvaś ca tadā gaurīśamanvagāt // 15.1.120
khaḍgapaṭṭoditānekasūryabimbograbhāsvaraḥ / satyaṃ pralayakālo 'bhūdvīrāṇāṃ sa mahāhavaḥ // 15.1.121
iyattadyuddhamāsīdyadvismayaṃ prekṣaṇāgatāḥ / nāradādyā api yayurdṛṣṭadevāsurāhavāḥ // 15.1.122
itthaṃ ghore raṇe tasmiṃścaṇḍasiṃho 'bhidhāvitaḥ / jaghne kāñcanadaṃṣṭrena gadayā mūrdhni bhīmayā // 15.1.123
taṃ gadāghātapatitaṃ dṛṣṭvā dhanavatī sutam / śaptvā vidyābalenobhe sainye niścetane vyadhāt // 15.1.124
naravāhanadattaś ca cakravartī balāditaḥ / tato mandaradevaś ca dvāvevāstāṃ sacetanau // 15.1.125
tadā dhanavatīṃ kruddhāṃ jagatsaṃharaṇakṣamām / vīkṣyāmbaragatā devā api dikṣu pradudruvaḥ // 15.1.126
dṛṣṭvā mandaradevo 'tha cakravartinamekakam / naravāhanadattaṃ tam abhyadhāvadudāyudhaḥ // 15.1.127
naravāhanadatto 'pi vimānādavatīrya saḥ / utkhātakhaḍgaratnaḥ san pratijagrāha taṃ javāt // 15.1.128
tato mandaradevena māyayā jayamicchatā / samadoddāmamātaṅgarūpaṃ cakre svavidyayā // 15.1.129
taddṛṣṭvākāri sumahatsiṃharūpaṃ svamāyayā / naravāhanadattena vidyātiśayaśālinā // 15.1.130
tato bhagnebhavapuṣā muktasiṃhākṛtiḥ sphuṭam / yuddhaṃ mandaradevena cakravartī tatāna saḥ // 15.1.131
nānāvicitrakaraṇāvaṅgahārakriyāsu tau / maṇḍalāgradharau nāṭyapravṛttāviva rejatuḥ // 15.1.132
naravāhanadatto 'tha sākṣājjayamivāharat / khaḍgaṃ mandaradevasya karātkaraṇayuktitaḥ // 15.1.133
hṛtakhaḍgasya cākṛṣṭakṣurikasyātra tāmapi / tathaiva tasya sahasā cakravartī jahāra saḥ // 15.1.134
tato 'paśastraṃ bāhubhyāṃ yudhyamānaṃ sa gulphayoḥ / prāpya mandaradevaṃ taṃ rājā bhūmāv apātayat // 15.1.135
prārebhe ca śiraścettuṃ keśeṣvākṛṣya tasya saḥ / vakṣasi nyastacaraṇaḥ samrāṭ khaḍgena vidviṣaḥ // 15.1.136
tāvanmandaradevīti nāmnā kanyābhyupetya tam / svasā mandaradevasya vārayantyevam abravīt // 15.1.137
tapovanastho dṛṣṭvā tvaṃ bhartā prākkalpito mayā / tacchvuśuryamimaṃ rājanmā vadhīrbhrātaraṃ mama // 15.1.138
evaṃ tayoktaḥ sudṛśā vimucya jitalajjitam / dhīro mandaradevaṃ taṃ mahārājo jagāda saḥ // 15.1.139
mukto mayā tvaṃ ma bhūtallajjā vidyādhareśa te / capalau kila śūrāṇāṃ raṇe jayaparājayau // 15.1.140
iti mandaradevo 'sāv ukto rājñā jagāda tam / kiṃ jīvitamidānīṃ me rakṣitasyāhave striyā // 15.1.141
tadahaṃ yāmi tapase vanasthasyāntikaṃ pituḥ / tvamevobhayavedyardhacakravartīha nirmitaḥ // 15.1.142
ayamarthaś ca me bhāvī pitrā pūrvamasūcyata / ity uktvā sa yayau mānī pituḥ pārśvaṃ tapovanam // 15.1.143
sādhu samyaṅmahācakravartiñjitvā ripūṃstvayā / prāptaṃ sāmrājyamityūcurgaganasthāḥ surāstadā // 15.1.144
gate mandaradeve 'tha nijaṃ dhanavatī sutam / ubhe ca sene vidadhe svaśaktyā labdhacetane // 15.1.145
iti suptapratibuddhā iva sarve vairiṇaṃ jitaṃ buddhvā / sacivādayo vijayinaṃ naravāhanadattamabhinanandustam // 15.1.146
ye 'pi ca kāñcanadaṃṣṭrāśokakaraktākṣakālajihvādyāḥ / mandaradevīyāste rājānas tasya śāsanaṃ jagṛhuḥ // 15.1.147
kāñcanadaṃṣṭrālokanasaṃsmṛtasamarāptatadgadāghātaḥ / pracukopa caṇḍasiṃhaḥ pravidhutadṛḍhamuṣṭipīḍitāsivaraḥ // 15.1.148
kṛtam iha samareṇa vatsa kas tvāṃ samaramukhe vijayeta kiṃ tu yuktyā / kṣaṇam iva vihitā mayaiva sābhūd ubhayabalakṣayarakṣaṇāya māyā // 15.1.149
iti ca dhanavatī tadā bruvāṇā nijatanayaṃ praśamayya taṃ prakopāt / balam akhilam anandayat svasiddhyā sahanaravāhanadattacakravartī // 15.1.150
prāpte jitapraṇatavidrutavairivīravītāhavavyatikarottarapārśvarājye / śarvācalasya naravāhanadattadevaḥ prītiṃ parāmabhajatākṣatamittravargaḥ // 15.1.151
tato 'rivijayotsavaprahatatāratūryaṃ kṛtī sa taddyucarasundarīruciranṛttagītāñcitam / priyāsacivasaṃgataḥ pravararājavṛndānvitaḥ pratāpam iva vairiṇāṃ madhu pibannanaiṣīddinam // 15.1.152
athāparedyurutthāya tataḥ kailāsasānutaḥ / naravāhanadatto 'sau cakravartī balānvitaḥ // 15.2.1
rājñaḥ kāñcanadaṃṣṭrasya vacanādagragāminaḥ / prāyānmandaradevīyaṃ puraṃ vimalasaṃjñakam // 15.2.2
saṃprāpa tac ca sauvarṇaprāṃśuprākārasundaram / sumerum iva kailāsaṃ sabhājayitumāgatam // 15.2.3
viveśa cātigambhīramacyutaśrīvirājitam / anantaratnanilayaṃ nistoyam iva sāgaram // 15.2.4
tatrāsthānopaviṣṭaṃ taṃ rājabhir dyucarair vṛtam / samrājametya rājāntaḥpuravṛddhā vyajijñapan // 15.2.5
gate mandaradeve 'tra vanaṃ yuṣmatparājite / taddevyo 'gniṃ vivikṣanti śrutvā vettyadhunā prabhuḥ // 15.2.6
ity uktastaiḥ sa maraṇāccakravartī nivārya tāḥ / saṃvibheje nivāsādidānena bhaginīriva // 15.2.7
tena vidyādharādhīśavargaṃ nikhilam eva tam / dattānurāganigaḍaṃ sa samrāṭ samapādayat // 15.2.8
taṃ ca tatrāmitagatiṃ rājānaṃ pūrvakalpitam / rājye mandaradevasya kṛtajñaḥ so 'bhiṣiktavān // 15.2.9
arpayām āsa tasmai ca tadīyāṃs tān mahīkṣitaḥ / rājñe kāñcanadaṃṣṭrādīn bhaktāyāvyabhicāriṇe // 15.2.10
reme ca tatra saptāham udyāneṣu maharddhiṣu / kailāsottaradikpārśvalakṣmyāśliṣṭo navoḍhayā // 15.2.11
tataścobhayavedyardhavidyādharamahīkṣitām / cakravartitvamāsadyāpyadhikecchurbabhūva saḥ // 15.2.12
gantuṃ pravavṛte jetuṃ vārito 'pi sa mantribhiḥ / taddigvyavasthitālaṅghyamerubhūmīḥ surāśrayāḥ // 15.2.13
atyarthopacitāḥ kāmaṃ viśeṣāsādanaṃ vinā / tejasvino na tiṣṭhanti dīprā dāvānalā iva // 15.2.14
tatas taṃ nārado 'bhyetya munirevam abhāṣata / nītijñasyāspi te ko 'yaṃ rājannaviṣayodyamaḥ // 15.2.15
pravartamāno hryutsekādasādhye paribhūyate / daśāsya iva darpeṇa kailāsonmūlanodyataḥ // 15.2.16
durlaṅghyo hy arkacandrābhyām apimerustaveha ca / vidyāharendratādiṣṭā śarveṇa na surendratā // 15.2.17
vidyādharāṇāṃ bhūmirhi himavānvijitastvayā / tanmerau devabhūmau te kiṃ kāryaṃ muñca durgraham // 15.2.18
pitā mandaradevasya yastvakampanasaṃjñakaḥ / sa draṣṭavyastvayā gatvā vanasthaḥ śivamicchatā // 15.2.19
ity uktvā nāradamuniḥ pratipannaṃ tatheti tam / cakravartinamāmantrya jagāma sa yathāgatam // 15.2.20
cakravarty api kāryajño nāradena ca vāritaḥ / ṛṣabhasya tathā nāśaṃ devamāyāc chrutaṃ smaran // 15.2.21
sa vimṛśya svayaṃ buddhyā vinivṛttya tato yayau / tapovanasthitaṃ draṣṭuṃ rājarṣiṃ tamakampanam // 15.2.22
prāpattapovanaṃ cāsya yoganiṣṭhair maharṣibhiḥ / padmāsanopaviṣṭaiśca brahmalokamivāvṛtam // 15.2.23
tatra vṛddhaṃ dadarśaitaṃ jaṭāvalkaladhāriṇam / akampanaṃ munijanair mahādrumamivāśritam // 15.2.24
vavande copasṛtyātra pādāvatya tapasvinaḥ / asāvapi kṛtātithyo rājarṣirnijagāda tam // 15.2.25
yuktaṃ kṛtaṃ tvayā rājannimamāgacchatāśramam / ullaṅghya gacchatas te hi dadyuḥ śāpaṃ maharṣayaḥ // 15.2.26
iti bruvati rājarṣau tasmiṃstaṃ cakravartinam / tiṣṭhaṃstapovane tatra sa gṛhītamunivrataḥ // 15.2.27
āgānmandaradevo 'pi pitus tasya tadāntikam / svasrā mandaradevyātra kumāryā sahitastayā // 15.2.28
naravāhanadattaś ca dṛṣṭvā kaṇṭhe tamagrahīt / jitaśānteṣu dhīrāṇāṃ sneha evocito 'riṣu // 15.2.29
atha mandaradevīṃ tāṃ bhrātrā samam upāgatām / dṛṣṭvākampanarājarṣiḥ sa samrājam uvāca tam // 15.2.30
iyaṃ mandaradevīti nāmnā rājansutā mama / uktā ca divyavācaiṣā mahiṣī cakravartinaḥ // 15.2.31
tadetām upayacchasva cakravartinmayārpitām / ity uktavati rājarṣau sā jagāda tadātmajā // 15.2.32
iha santi catasro me vayasyā varakanyakāḥ / ekā kanakavatyākhyā kanyā kāñcanadaṃṣṭrajā // 15.2.33
dvitīyā kālajihvasya nāmnā kālavatī sutā / tṛtīyā dīrghadaṃṣṭrasya śrutā nāma tanūdbhavā // 15.2.34
caturthī protrarājasya putrī nāmnāmbaraprabhā / vidyādharendrakanyānāmahaṃ tāsāṃ ca pañcamī // 15.2.35
bhramantyastā vayaṃ pañca dṛṣṭvā pūrvaṃ tapovane / āryaputramimaṃ sotkā vyadadhma samayaṃ mithaḥ // 15.2.36
samamasmābhir āhāryo bhartāyaṃ yā pṛthaktvamum / bhajeduddiśya tāmātmā hantavyo 'nyābhir āśviti // 15.2.37
tatsakhībirvinā tābhir yuktaḥ pariṇayo na me / mādṛśyo hi kathaṃ kuryuḥ satvollaṅghanasāhasam // 15.2.38
evaṃ tayā prauḍhayokte tatpitākampanaḥ sa tān / vidyādharendrāṃścaturo 'pyāhvayatkanyakāpitṛn // 15.2.39
śaśaṃsa ca yathātattvaṃ sa tebhyas te 'pi tatkṣaṇam / kṛtārthamāninaḥ kanyāstanayāstāḥ samānayan // 15.2.40
tato mandaradevītaḥ prabhṛtyetāḥ krameṇa saḥ / naravāhanadatto 'nyāḥ pañcātra pariṇītavān // 15.2.41
tābhiḥ saha ca tatrāsīd vāsarāṇi bahūni saḥ / ṛṣīṃs trisaṃdhyaṃ praṇaman kṛtotsavaparicchadaḥ // 15.2.42
rājanmahābhiṣekārthamṛṣabhādriṃ vrajādhunā / ity ukte 'kampanenātha devamāyo 'pyuvāca tam // 15.2.43
devaivam eva kāryaṃ te yasmādṛṣabhakādayaḥ / abhyaṣicyanta tatrādrau prāktanāścakravartinaḥ // 15.2.44
tac chrutvā nikaṭe ślāghye mandarādrau praśaṃsati / abhiṣekaṃ hariśikhe vāgevamudabhūddivaḥ // 15.2.45
mahābhiṣekaṃ sarve hi rājann ṛṣabhaparvate / pūrve prāptās tvam apy adya gaccha siddhapadaṃ hy adaḥ // 15.2.46
ity ukto divyayā vācā natvā sākampanānṛṣīn / naravāhanadatto 'taḥ sa pratasthe śubhe 'hani // 15.2.47
prāpa tac ca triśīrṣākhyaguhāya dvāramuttaram / sahāmitagatipraṣṭhaiḥ sarvavidyādhareśvaraiḥ // 15.2.48
tatra saṃpūjitāṃ kālarāstriṃ dvāreṇa tena saḥ / praviśya tāṃ guhāṃ samrāḍ dakṣiṇena viniryayau // 15.2.49
niryātaś ca samaṃ sainyair devamāyasya mandire / tadarthito viśaśrāma dine 'smin saparigrahaḥ // 15.2.50
tatrasthaś ca sa kailāse tasminsaṃnihitaṃ haram / vicintya gomukhasakhaḥ svair aṃ draṣṭuṃ jagāma tam // 15.2.51
asādya cāśramaṃ tasya surabhiṃ vṛṣabhaṃ tathā / dṛṣṭvā praṇamya ca dvāḥsthaṃ sa nandinam upeyivān // 15.2.52
pradakṣiṇapratītena muktadvāraś ca tena saḥ / praviśya devīsahitaṃ dadarśa vṛṣabhadhvajam // 15.2.53
dūrādeva kṛtāhlādaṃ cūḍācandrakarotkaraiḥ / itastato gataigauryā mukhadyatijitair iva // 15.2.54
krīḍantaṃ priyayā sākamakṣair akṣair ivecchayā / svakāryadattasvātantryair lolair vaśagatair api // 15.2.55
dṛṣṭvā ca pādayos tasya papāta varadasya saḥ / devyāḥ śailasutāyāś ca cakre ca dviḥpradakṣiṇam // 15.2.56
yuktaṃ yadāgato 'sīha doṣaḥ syād dhi tavānyathā / bhaviṣyantyadhunā te tu vidyāḥ śaśvadabhaṅgurāḥ // 15.2.57
tad vatsa siddhakṣetraṃ tad gaccha tvam ṛṣabhācalam / mahābhiṣekaṃ tatrāśu prāptakālamavāpnuhi // 15.2.58
ityādiṣṭaś ca devena cakravartī tatheti tam / natvā sabhāryamāgāttaddevamāyasya mandiram // 15.2.59
kvāryaputra gato 'bhūstvaṃ prahṛṣṭaḥ kila dṛśyase / ihāpi kiṃsvinmilitāstavānyāḥ pañca kanyakāḥ // 15.2.60
ityādinarmaṇā tatra devīṃ madanamañcukām / bruvatīmuktatattvārtho nandayatsukhamāsta saḥ // 15.2.61
anyedyuḥ sarvagandharvavidyādharabalānvitaḥ / dvibhāskaram iva vyoma kurvaṃstejasvinātmanā // 15.2.62
vimānavaramārūḍhaḥ sāvarodhaḥ samantrikaḥ / naravāhanadatto 'taḥ prayayāvṛṣabhācalam // 15.2.63
prāpac ca taṃ giriṃ divyaṃ vātadhūtajaṭālataiḥ / vikīrṇapuṣpair dattārghastāpasair iva pādapaiḥ // 15.2.64
tatra tasya samājahrus te te vidyādharādhipāḥ / mahābhiṣekasaṃbhārān prabhāvasadṛśān prabhoḥ // 15.2.65
āyayuścābhiṣeke 'tra tasya prābhṛtapāṇayaḥ / digbhyo vidyādharāḥ sarve bhaktabhītajitādṛtāḥ // 15.2.66
ardhāsane 'bhiṣektavyā mahādevīpade 'tra kā / deva devīti papracchustaṃ ca vidyādharāstataḥ // 15.2.67
samaṃ mayābhiṣektavyā devī madanamañcukā / iti rājñodite kṣipraṃ dhyānaṃ te dyucarā yayuḥ // 15.2.68
athoccacāra gaganādaśarīrā sarasvatī / haṃho vidyādharā neyaṃ martyā madanamañcukā // 15.2.69
ratireṣāvatīrṇā hi kāmasyāsya bhavatprabhoḥ / nāsau kaliṅgasenāyāṃ jātā madanavegataḥ // 15.2.70
ayonijeyaṃ devair hi māyayā parivartya tam / garbhaṃ tasyāḥ prasūtāyā nikṣiptā tatra tatkṣaṇam // 15.2.71
jāto bhargastu yastasyāḥ so 'yamityakasaṃjñakaḥ / sthito madanavegasya pārśve dhātrā samarpitaḥ // 15.2.72
tadeṣārdhāsanārhāsya patyurmadanamañcukā / asyā hyetadvaraṃ prādāttapastuṣṭo haraḥ purā // 15.2.73
ity uktvā vyaramatsā ca vāṇī vidyādharāś ca te / tutuṣuḥ praśaśaṃsuś ca devīṃ madanamañcukām // 15.2.74
tataḥ śubhe 'hani vyagre śāntisome purohite / maṅgalyatūryanādeṣu sugīteṣu dyuyoṣitām // 15.2.75
brāhmaṇabrahmaghoṣeṣu vyāptavatsu diśo daśa / siṃhāsanasthaṃ vāmārdhatiṣṭhanmadanamañcukam // 15.2.76
naravāhanadattaṃ taṃ nānātīrthasamudbhavaiḥ / hemakumbhāhṛtaistoyair abhyaṣiñcanmaharṣayaḥ // 15.2.77
citraṃ tasya jalair mūrdhni patitair mantrapāvanaiḥ / niragānmanaso dhautaṃ gūḍhaṃ vairamalaṃ dviṣām // 15.2.78
lakṣmīstadabhiṣekāmbu sāmudraṃ bandhubuddhitaḥ / anvāgateva tasyāṅgaṃ sākṣāttena sahāvṛṇot // 15.2.79
puṣpamālatatis tasya nākanārīkarojjhitā / svayaṃ patantī gaṅgeva bahusrotā vapuṣyabhāt // 15.2.80
so 'ruṇenāṅgarāgeṇa pratāpeneva bhūṣitaḥ / udayastho 'mbudhijalasnāto bhāsvān babhau tataḥ // 15.2.81
baddhamandāramālyaś ca sadvastrābharaṇojjvalaḥ / āmuktadivyamukuṭaḥ śriyaṃ śākrīmuvāha saḥ // 15.2.82
prāptābhiṣekā devī ca parśve madanamañcukā / tasya divyair alaṃkāraiḥ śacīvendrasya nirbabhau // 15.2.83
nadaddundubhimeghaṃ dyupatatkusumavṛṣṭi ca / svaḥstrīvidyudvṛtaṃ citraṃ durdinaṃ tadabhūddinam // 15.2.84
tato nagendranagare vidyādharavarāṅganāḥ / nānṛtyan kevalaṃ yāvad vātoddhūtā latā api // 15.2.85
cāraṇair atra murajeṣvāhateṣu mahotsave / nago 'py avādayadiva pratiśabdavatīrguhāḥ // 15.2.86
divyāsavarasakṣībavalgadvidyādharāvṛtaḥ / sa parvato 'pi pānena ghūrṇamāna ivābabhau // 15.2.87
varṇitāsyābhiṣekasya śobhānenaiva vīkṣya yat / indro 'pi svābhiṣeke 'bhūdbhagnamāno vimānagaḥ // 15.2.88
evaṃ prāptayathābhīṣṭacakravartyabhiṣecanaḥ / naravāhanadatto 'tha sa sasmārotsukaḥ pituḥ // 15.2.89
saṃmantrya ca samaṃ sadyaḥ sacivair gomukhādibhiḥ / samrāḍ rājānam āhūya sa vāyupatham ādiśat // 15.2.90
naravāhanadattas tvāṃ smaratyutkaṇṭhito bhṛśam / ity uktvākhyātavṛttānto gaccha tātamihānaya // 15.2.91
devīś ca mantriṇaś cāsya tathaivoktyā tvam ānayeḥ / tac chrutvaiva tathety uktvā vyomnā vāyupatho yayau // 15.2.92
kṣaṇāc ca prāpa kauśāmbīṃ dṛṣṭaḥ sabhayavismayaiḥ / paurair vidyādharāṇāṃ sa saptabhiḥ koṭibhir vṛtaḥ // 15.2.93
dadarśodayanaṃ taṃ ca vatsarājaṃ samantrikam / devībhiś cātra sahitaṃ yathārhavihitādaram // 15.2.94
upaviśyātha pṛṣṭvā ca kuśalaṃ taṃ jagāda saḥ / nṛpaṃ vidyādharapatirdṛṣṭaḥ sarvaiḥ sakautukam // 15.2.95
naravāhanadattas te sūnurārādhya śaṃkaram / sākṣātkṛṭya ca taṃ vidyāḥ sarvāḥ prāpyāridurjayāḥ // 15.2.96
hatvā mānasavegaṃ ca gaurimuṇḍaṃ ca dakṣiṇe / jitā mandaradevaṃ ca vedyardhapatimuttare // 15.2.97
āsādyobhayavedyardhavidyādharamahībhujām / sarveṣāṃ śāsanabhṛtāṃ cakravartipadaṃ mahat // 15.2.98
mahābhiṣekamṛṣabhe saṃprāptaḥ parvate 'dhunā / rājansmarati sotkastvāṃ sadevīsacivādikam // 15.2.99
ahaṃ ca tena prahito drutamāgamyatāmitaḥ / puṇyavanto hi saṃtānaṃ paśyantyuccaiḥ kṛtānvayam // 15.2.100
iti vāyupathāc chrutvā bhṛśotkaṇṭho babhāra saḥ / vatsarājo 'mbudārāvahṛṣyadbarhiṇavibhramam // 15.2.101
pratipadya ca tadvākyaṃ samaṃ tenaiva tatkṣaṇam / āruhya śibikāṃ vyomnā tadvidyānāṃ prabhāvataḥ // 15.2.102
kaliṅgasenānugataḥ sa bhāryasacivānvitaḥ / gatvā saṃprāpa taṃ divyamṛṣabhākhyaṃ mahāgirim // 15.2.103
tatrāpaśyac ca taṃ putraṃ divyasiṃhāsanasthitam / vidyādharendramadhyasthaṃ bahubhāryāsamanvitam // 15.2.104
pūrvādrimastakāsīnaṃ grahagrāmapariṣkṛtam / śaśāṅkamanukurvantaṃ bhūritārāvalīvṛtam // 15.2.105
taddarśanasudhāsārasiktaḥ prollāsitāśayaḥ / kāṃciccandrodayāmbhodhibhaṅgīṃ bheje sa bhūpatiḥ // 15.2.106
naravāhanadatto 'pi dṛṣṭvā taṃ janakaṃ cirāt / utthāya saṃbhramātsotkaḥ so 'bhyagātsaparicchadaḥ // 15.2.107
āliṅgitaś ca tenātha pitrāṅkamadhiropya saḥ / bhūyo 'pyānandabāṣpāmbupūreṇevābhyaṣicyata // 15.2.108
devī vāsavadattā ca ciramāśliṣya taṃ sutam / tadālokasnutastanyair asicatsmṛtaśaiśavam // 15.2.109
padmāvatī ca yaugandharāyaṇādyāś ca mantriṇaḥ / paitṛkā mātulaścaiva dṛṣṭvā gopālakaścirāt // 15.2.110
papuḥ satṛṣṇayā dṛṣṭyā tasyāmṛtamayaṃ vapuḥ / cakorā iva samrājo yathārhakṛtasatkṛteḥ // 15.2.111
kaliṅgasenā taṃ dṛṣṭvā jāmātaramathātmajām / trailokye 'pi na māti sma sveṣv aṅgeṣu tu kā kathā // 15.2.112
yaugandharāyaṇādyāś ca marubhūtimukhānsutān / dṛṣṭvā prabhuprasādāptadivyatvānabhyanandiṣuḥ // 15.2.113
āmuktadivyābharaṇā devī madanamañcukā / ratnaprabhāpyalaṃkāravatī lalitalocanā // 15.2.114
karpūrikā śaktiyaśā bhāgīrathayaśā api / tathā ruciradevasya bhaginī divyarūpadhṛt // 15.2.115
vegavatyajināvatyau tathā gandharvadattayā / prabhāvatī cātmanikā vāyuvegayaśās tatha // 15.2.116
tatsakhyaḥ kālikādyāś ca catasro 'tha sulocanā / kiṃ ca mandaradevyādyāḥ pañcānyāś ca varāṅganāḥ // 15.2.117
naravāhanadattasya mahiṣyaścakravartinaḥ / praṇemuḥ śvaśurasyātra pādau vatseśvarasya tāḥ // 15.2.118
tadvadvāsavadattāyāḥ padmāvatyās tathaiva ca / te ca harṣādyathaucityamāśīrbhistā avardhayan // 15.2.119
yathocitāsanāsīne vatseśe 'ntaḥpurānvite / naravāhanadattaḥ svamāruroha mahāsanam // 15.2.120
devī vāsavadattā ca navāstāstāstadā snuṣāḥ / paśyantī mumude tāsāṃ pṛcchantī kulanāmanī // 15.2.121
naravāhanadattasya tāṃ te vatseśvarādayaḥ / divyāṃ vibhūtiṃ paśyantaḥ kṛtārthaṃ janma menire // 15.2.122
atha pravṛtte tatraiva bandhusaṅgamahotsave / partīhāro 'bravīddhīro rucidevaḥ praviśya saḥ // 15.2.123
āpānabhūmiḥ sajjeyaṃ tadatrāgamyatāmiti / tac chrutvā te yayuḥ sarve tāmāpānabhuvaṃ śubhām // 15.2.124
vicitraratnacaṣakapraphullavividhāmbujām / vikīrṇānekakusumāmudyānanalinīmiva // 15.2.125
vyāptāṃ mattāsavāpūrṇakalaśībhiḥ puraṃdhribhiḥ / tanvatībhiḥ sudhāhartṛbāhutpannāmṛtabhramam // 15.2.126
papustatrāvarodhastrīlajjānigaḍabhedi te / smarajīvitasarvasvaṃ vilāsasacivaṃ madhu // 15.2.127
mukhāni madhunā teṣāmutphullānyaruṇāni ca / bālātapena sarasāṃ sarojānīva rejire // 15.2.128
devīvṛndādharajitair bhītaistatsaṃgamādiva / cakre 'bjarāgacaṣakaiḥ svarucā śīdhunihnavaḥ // 15.2.129
āsannakopakāle 'pi sabhrūbhaṅgāruṇekṣaṇāḥ / naravāhanadattasya tadā devyo madaspṛśaḥ // 15.2.130
tato bhojanabhūmiṃ te krameṇātra samāsadan / vidyāvibhavasaṃbhūtavividhāhārahāriṇīm // 15.2.131
āstīrṇavastrāṃ pātrāḍhyā satiraskariṇīpaṭām / nānāvidhāsvādyarasāṃ nāṭyavedīm iva śriyām // 15.2.132
tatra te vihitāhārā bhāskare saha saṃdhyayā / viśrānte 'stagirau śayyāgṛheṣv atha viśaśramuḥ // 15.2.133
naravāhanadattaś ca vidyayā bahudhā vapuḥ / vibhajya sarvadevīnāṃ saṃnidhatte sma veśmasu // 15.2.134
satyatastvinduvadanāṃ samadāṃ lolatārakām / reme niśāmivādāya kāntāṃ madanamañcukām // 15.2.135
vatseśvaro 'pi tāṃ rātriṃ sānugo divyabhogavān / tayaiva tanvā saṃprāptajanmāntara ivānayat // 15.2.136
prātaḥ prabudhya sarve ca taistair bhogais tathaiva te / vidyāsiddhavarodyānamandirādiṣu remire // 15.2.137
iti vividhavihārair atra teṣāṃ prayāteṣv atha bahudivaseṣu prītimān vatsarājaḥ / nijasutam upagamya svāṃ purīṃ gantukāmo nikhilakhacararājaṃ prahvam evaṃ jagāda // 15.2.138
putraiteṣu sacetano na ramate divyeṣu bhogeṣu kaḥ kiṃ vākarṣati janmabhūmivasatisnehaḥ svako mānuṣān / tadyāmaḥ svapurīṃ vayaṃ śriyamimāṃ vadyādharīṃ tvaṃ punar bhuṅkṣvaitāstava divyamānuṣatayā yogyā yato bhūmayaḥ // 15.2.139
āhvātavyāḥ punaravasare putra bhūyo vayaṃ te janmanyetatphalamiha hi nastvanmukhenduṃ yadetam / cakṣuḥpeyāmṛtarasamayaṃ kāntamālokayāmo divyāṃ lakṣmī yadapi bhavato vīkṣya modāmahe ca // 15.2.140
etadvaco 'kṛtakam eva pitur niśamya vatseśvarasya naravāhanadattadevaḥ / vidyādharādhipatim āśu sa devamāyam āhūya bāṣpabharagadgadamādideśa // 15.2.141
tātaḥ prayāti khalu tāṃ nijarājadhānīm ambānvitaḥ svasacivādiyutas tad asya / saṃpūrṇahemamaṇibhārasahasramagre prasthāpaya dyucaraviṣṭisahasrahāryam // 15.2.142
ityādiṣṭaḥ svāminā prītipūrvaṃ tena prahvo devamāyo jagāda / ākauśāmbi svātmanaiva prayāsyāmy etatsiddhyai sānugo mānadeti // 15.2.143
atha tasya cakravartī vastrālaṃkārapūjitasya pituḥ / vāyupathadevamāyau sānucarasyānuyātrikau sa dadau // 15.2.144
so 'pyārūḍho divyaṃ vahanaṃ vatseśvaraḥ saparivāraḥ / dūrānugataṃ putraṃ nivartya taṃ nijapurīṃ prayayau // 15.2.145
devī vāsavadattā tatkālodbhūtaśataguṇotkaṇṭhā / praṇataṃ nivartya rudatī paśyantī taṃ sutaṃ kathaṃcidagāt // 15.2.146
sa ca naravāhanadattaḥ sacivānugato gurūnanuvrajya / bāṣpāndahakaritamukhaḥ pratyāgādṛṣabhakaṃ tam eva girim // 15.2.147
tatrāsta bālasacivaiḥ saha gomukhāyair vidyādharendranivahaiś ca sa cakravartī / sāntaḥ puro madanamañcukayā sameto divyeṣu śaśvadupabhogasukheṣv atṛptaḥ // 15.2.148
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 16.0.1
pātu vastāṇḍavoḍḍīnagaṇḍasindūramaṇḍanaḥ / vāntābhipītapratyūhapratāpa iva vighnajit // 16.1.1
evaṃ tasminnṛṣabhake parvate tasya tiṣṭhataḥ / naravāhanadattasya sabhāryasya samantriṇaḥ // 16.1.2
prāpya vidyādharādhīśacakravartiśriyaṃ parām / bhuñjānasyāyayau puṣṇansukhāni madhurekadā // 16.1.3
prasasāda cirāccāru candrikā mṛgalakṣmaṇaḥ / navīnaśādvalāśliṣṭā sasvedābhūdvasuṃdharāḥ // 16.1.4
āsannāliṅgyamānāś ca muhurmalayamārutaiḥ / kampākulāḥ kaṇṭakitāḥ sarasā vānarājayaḥ // 16.1.5
puṣpacāpapratīhāraścūtayaṣṭiṃ bilokayan / kvaṇanmānavatīmānaṃ niṣiṣedheva kokilaḥ // 16.1.6
niṣpetuḥ pupavallībhyaḥ saśabdā bhṛṅgarājayaḥ / māravīradhanurmuktā iva nārācapaṅktayaḥ // 16.1.7
evaṃ madhupravṛttiṃ tāṃ tadā vīkṣya vyajijñapan / naravāhanadattaṃ taṃ sacivā gomukhādayaḥ // 16.1.8
deva paśyānya evāyaṃ jātaḥ puṣpamayo 'dhunā / ṛṣabhādrirmadhūtphullakānanālīnirantaraḥ // 16.1.9
anyonyaghaṭṭitaiḥ puṣpaiḥ kāṃsyatālavatīriva / saṃgītā iva bhṛṅgīnāṃ virutair vātavepitāḥ // 16.1.10
vasantasajjitodyānamanmathāsthānagāminīḥ / vilokaya latā rājan parāgapaṭamālinīḥ // 16.1.11
alimālāślathajyeyaṃ dṛśyatāṃ cūtamañjarī / viśrāntasya jagajjitvā kāmasyeva dhanurlatā // 16.1.12
tad atra rucirodyāne deva mandākinītaṭe / madhūtsavamimaṃ tāvadehi gatvopabhuñjmahe // 16.1.13
ity uktaḥ sacivaiḥ so 'tha sāvarodhavadhūjanaḥ / naravāhanadattas tadyayau mandākinītaṭam // 16.1.14
tatra cikrīḍa codyāne nānāvihaganādite / elālavaṅgabakulāśokamandāramaṇḍite // 16.1.15
upaviṣṭaś ca vipule candrakāntaśilātale / pārśve kṛtvā mahādevīṃ vāme madanamañcukām // 16.1.16
anyāvarodhasahitastaistair vidyādhareśvaraiḥ / caṇḍasiṃhāmitagatipramukhaiḥ parivāritaḥ // 16.1.17
āpānaṃ sevamāno 'tra tās tāḥ kurvan kathās tathā / vicārya tam ṛtuṃ samrāṭ sacivān svān uvāca saḥ // 16.1.18
sukhasparśo mṛdurvāto dakṣiṇo vimalā diśaḥ / puṣpitāni sugandhīni kānanāni pade pade // 16.1.19
madhurāḥ kokilālāpāḥ pānalīlāsukhāni ca / sukhaṃ kiṃ na madhau preyoviyogastvatra duḥsahaḥ // 16.1.20
anyasyāstāṃ tiraścām apy atra kaṣṭā viyogitā / tathā ca virahaklāntāmetāṃ paśyata kokilām // 16.1.21
eṣā hi naṣṭamanviṣya kūjantī suciraṃ priyam / aprāpya taṃ sthitā cūte mṛtevālīya niḥsvanā // 16.1.22
ity uktavantaṃ samrājaṃ mantrī taṃ gomukho 'bravīt / satyaṃ kāle 'tra viraho duḥsahaḥ sarvadehinām // 16.1.23
tathāhi deva śrāvasyāṃ yadvṛttaṃ vacmi tac chṛṇu / tatraiko rājaputro 'bhūdgrāmabhugrājasevakaḥ // 16.1.24
śūrasenābhidhānasya tasya mālavadeśajā / anurūpā suṣeṇeti bhāryābhūjjīvitādhikā // 16.1.25
sa jātu bhūpenāhūtaḥ kaṭakaṃ gantum udyataḥ / śūraseno 'nurāgiṇyā jagade bhāryayā tayā // 16.1.26
āryaputra na muktvā mām ekakāṃ gantum arhasi / nahi śakṣyāmy ahaṃ sthātuṃ kṣaṇam atra tvayā vinā // 16.1.27
evaṃ tayoktaḥ priyayā śūraseno jagāda tām / rājāhūto na gacchāmi kathaṃ tanvi na vetsi kim // 16.1.28
rājaputraḥ parāyattavṛttirasmi hi sevakaḥ / tac chrutvā sāśrunayanā sā bhāryā tam abhāṣata // 16.1.29
gantavyaṃ yadyavaśyaṃ te satsahiṣye kathaṃcana / dinam apy anatikrāmannupaiṣyasi madhau yadi // 16.1.30
śrutvaitatso 'py avādīttāmantato niścitaṃ priye / tyaktvāpi kāryameṣyāmi caitrasya prathame 'hani // 16.1.31
ity uktavān katham api priyayānumatas tayā / rājñaḥ samīpaṃ kaṭakaṃ śūraseno jagāma saḥ // 16.1.32
tadbhāryāpyāśayā tasthau gaṇayantī dināni sā / tadāgamāvadhimadhuprārambhadivasekṣiṇī // 16.1.33
gateṣv atha dineṣvāgātsa madhūtsavavāsaraḥ / manmathāhvānamantrābhavilasatkokiladhvaniḥ // 16.1.34
śuśruve kusumāmodamādyanmadhukarāravaḥ / kāmenāropyamāṇasya kārmukasyeva niḥsvanaḥ // 16.1.35
so 'yaṃ madhūtsavaḥ prāpto dhruvamadyaiṣyati priyaḥ / iti tasmindine tasya śūrasenasya sā vadhūḥ // 16.1.36
vicintya vihitasnānā suṣeṇābhyarcitasmarā / udvīkṣyamāṇā tanmārgaṃ tasthau racitamaṇḍanā // 16.1.37
dinātyaye 'pi na yadā sa tasyāḥ patirāyayau / tadā sā niśi nair āśyavidhurā samacintayat // 16.1.38
mṛtyoḥ kālo 'yam āyāto na tvāyātaḥ patiḥ sa me / parasevaikasaktānāṃ ko hi sneho nije jane // 16.1.39
ityevaṃ cintayantyāś ca tasyāstadgatacetasaḥ / niryayuḥ smaradāvāgnidahyamānā ivāsavaḥ // 16.1.40
tāvac ca bhūpātkatham apy ātmānaṃ pratimocya saḥ / śūraseno 'natikrāmandinaṃ taddayitotsukaḥ // 16.1.41
āruhya karabhaśreṣṭhamullaṅghyādhvānamāyatam / āgataḥ paścime yāme rātreḥ prāpa nijaṃ gṛham // 16.1.42
tatrāpaśyadgataprāṇāṃ priyāṃ tāṃ kṛtamaṇḍanām / latāmutphullakusumāṃ vātenonmūlitāmiva // 16.1.43
dṛṣṭvaiva vihvalasyaitāṃ kurvato 'ṅke viniryayuḥ / pralāpaiḥ saha tasyāpi prāṇā virahiṇaḥ kṣaṇāt // 16.1.44
tathā vipannau dṛṣṭvā tau daṃpatī kuladevatā / kṛpayā jīvayām āsa devī caṇḍī varapradā // 16.1.45
tataḥ pratyāgataprāṇau tataḥ prabhṛti tāvubhau / dṛṣṭānurāgāv anyonyam aviyuktau babhūvatuḥ // 16.1.46
itthaṃ vasantasamaye malayānilavījitaḥ / keṣāṃ na dehināṃ deva duḥsaho virahānalaḥ // 16.1.47
ityevaṃ gomukhenokte tad eva kila bhāvayan / naravāhanadatto 'bhūt so 'kasmād vimanā iva // 16.1.48
mahātmanāṃ vinā hetorduḥsthitaḥ susthito 'pi vā / sūcayantyantarātmā hi puro bhāvi śubhāśubham // 16.1.49
tato dine hy avasite samrāṭ saṃdhyām upāsya saḥ / vāsaveśmani viśrāntaḥ praviśya śayanīyake // 16.1.50
svapne niśavasāne svaṃ pitaraṃ kṛṣṇayā striyā / ākṛṣya dakṣiṇāmāśāṃ nīyamānamavaikṣata // 16.1.51
taddṛṣṭvaiva prabuddhaḥ saṃstātasyāniṣṭaśaṅkayā / dhyātām upasthitāṃ vidyāṃ prajñaptiṃ nāma pṛṣṭavān // 16.1.52
brūhi tātasya vṛttānto vatsarājasya ko mama / tannimittaṃ hi duḥsvapnadarśanādasmi śaṅkitaḥ // 16.1.53
ity uktā tena vidyā sā rūpiṇī tam abhāṣata / śṛṇu yadvatsarājasya vṛttaṃ deva pitustava // 16.1.54
sa kauśāmbīsthito 'kasmādujjayinyāḥ samāgatāt / dūtāccaṇḍamahāsenaṃ vipannamaśṛṇonnṛpam // 16.1.55
tasyāṅgāravatīṃ devīṃ kṛtānugamanāṃ tathā / tasmādeva sa śuśrāva mohādbhūmau papāta ca // 16.1.56
labdhasaṃjñaś ciraṃ caitau samaṃ vāsavadattayā / devyā śuśoca śvaśurau svargatau saparicchadaḥ // 16.1.57
bhaṅgure 'smin bhave kasya sthiratā sa ca bhūpatiḥ / aśocyo yasya jāmātā bhavān gopālakaḥ sutaḥ // 16.1.58
naravāhanadattaś ca dauhitra iti mantribhiḥ / prabodhyotthāpitaḥ so 'tha dadau śvaśurayor jalam // 16.1.59
tataḥ śvaśūryaṃ śokārtaṃ snehāt pārśvasthitaṃ tadā / gopālakaṃ sa vatseśo vāṣpakaṇṭho 'bhyabhāṣata // 16.1.60
uttiṣṭhojjayinīṃ gaccha rājyaṃ pālaya paitṛkam / pratīkṣante prajā hi tvāmiti dūtamukhāc chrutam // 16.1.61
tac chrutvā sa rudanvatsarājaṃ gopālako 'bravīt / na deva gantuṃ śaknomi tyaktvā tvāṃ bhaginīṃ tathā // 16.1.62
na cotsahe tātaśūnyāṃ svapurīṃ draṣṭum apy aham / tatpālako 'nujo me 'tra rājāstu madanujñayā // 16.1.63
evaṃ vadanyadā naicchadrājyaṃ gopālakastadā / senāpatiṃ rumaṇvantaṃ visṛjyojjayinīṃ purīm // 16.1.64
vatseśvaraḥ kaniṣṭhaṃ taṃ śvaśuryaṃ pālakābhidham / dattābhyanujñaṃ jyeṣṭhena tasyāṃ rājye bhyaṣecayat // 16.1.65
ālokya cāsthiraṃ sarvaṃ virakto viṣayeṣu saḥ / yaugandharāyaṇādibhyaḥ sacivebhyo 'bravīdidam // 16.1.66
asāre 'smin bhave tāvadbhāvāḥ paryantanīrasāḥ / kṛtaṃ ca rājyamasmābhir bhuktā bhogā jitā dviṣaḥ // 16.1.67
vidyādharādhirājatvaṃ prāpto dṛṣṭaḥ sutas tathā / idānīṃ ca vayo 'tītamasmākaṃ bāndhavaiḥ saha // 16.1.68
mṛtyave dātumāttāś ca keśeṣu jarasā vayam / klībarājyamivākrāntaṃ śarīraṃ valibhiś ca naḥ // 16.1.69
tasmātkālaṃjaragirau gatvā dehamaśāśvatam / tyaktvemaṃ sādhayāmyatra yathoktaṃ śāśvataṃ padam // 16.1.70
ity uktāstena sacivā rājñā sarve vicārya tat / devī vāsavadattā ca samacittāstamabruvan // 16.1.71
yathābhir ucitaṃ deva bhavatastvatprasādataḥ / vayam apy upayāsyāmaḥ paratrāpyuttamāṃ gatim // 16.1.72
ity ātmatulyair uktas taiḥ sa rājā kṛtaniścayaḥ / gopālakaṃ taṃ tatrasthaṃ śvaśuryaṃ dhuryam abhyadhāt // 16.1.73
naravāhanadattaś ca tvaṃ ca tulyau sutau mama / tadetāṃ rakṣa kauśāmbīṃ rājya tubhyaṃ mayārpitam // 16.1.74
evaṃ vatseśvareṇoktastaṃ sa gopālako 'bravīt / yuṣmākaṃ yā gatiḥ sā me nāhaṃ vastyaktumutsahe // 16.1.75
etadevānubandhena sa jalpansvasṛvatsalaḥ / vatsarājena jagade kopaṃ kṛtvaiva kṛtrimam // 16.1.76
adyaiva tvamanāyatto jāto mithyānuvṛtta me / khapadāc cyavamānasya kasyājñāṃ ko hi manyate // 16.1.77
ity ukto 'vāṅmukho rājñā rūkṣaṃ gopālako rudan / vanāya kṛtabuddhiḥ sansaṃpratyatra nyavartata // 16.1.78
tato rājā gajārūḍho devyāvāsavadattayā / padāvatyā ca sahitaḥ sa pratasthe samantrikaḥ // 16.1.79
kauśāmbyā nirgataṃ tasyāḥ sākrandāḥ sāśrudurdināḥ / sayoṣidbālavṛddhāś ca paurāstamanu niryayuḥ // 16.1.80
gopālako vaḥ pāteti tānāśvāsya kathaṃcana / nivartya ca sa vatseśaḥ prāyātkālaṃjaraṃ girim // 16.1.81
prāpya taṃ ca samāruhya praṇamya ca vṛṣadhvajam / sarvakālapriyāṃ vīṇāṃ kṛtvā ghoṣavatīṃ kare // 16.1.82
pārśvagābhyāṃ sa devībhyāmanvito mantribhiḥ saha / yaugandharāyaṇādyaistaiḥ patito 'bhūtprapātataḥ // 16.1.83
patanneva vimānena bhāsvareṇa sa bhūpatiḥ / āgatenānugaiḥ sārdhaṃ dyotamāno divaṃ gataḥ // 16.1.84
etadvidyāmukhāc chrutvā hā tātetyabhidhāya saḥ / naravāhanadatto 'tra papāta bhuvi mūrcchitaḥ // 16.1.85
labdhasaṃjñaś ca pitaraṃ mātaraṃ pitṛmantriṇaḥ / anvaśocannijāmātyaiḥ pramītapitṛkaiḥ saha // 16.1.86
svarūpajño 'pi saṃsārasyaitasya kṣaṇabhaṅginaḥ / indrajālopamānasya kathaṃ devi vimuhyasi // 16.1.87
anuśocasi cāśocyān kṛtakṛtyān pitṝn katham / yeṣāṃ vidyādharendraikacakravartī bhavān sutaḥ // 16.1.88
iti vidyādharādhīśair dhanavatyā ca bodhitaḥ / sa pitṛbhyo jalaṃ dattvā vidyāṃ papraccha tāṃ punaḥ // 16.1.89
mātulo me sa gopālaḥ kvāste kimakaroditi / tato vidyāpi sā bhūyaḥ samrājaṃ tam abhāṣata // 16.1.90
gate mahāpathagiriṃ vatsarāje 'nuśocya tam / bhaginīṃ cādhruvaṃ matvā sarvaṃ sthitvā bahiḥ puraḥ // 16.1.91
ujjayinyāstamānāyya bhrātaraṃ pālakaṃ ca saḥ / prādādgopālakastasmai kauśāmbīrājyam apy adaḥ // 16.1.92
rājyadvayasthe tasmiṃś ca so 'nuje 'tha tapovanam / vair āgyeṇāsitagiriṃ prayātaḥ kaśyapāśramam // 16.1.93
tatra valkalamādāya tapasyanmunimadhyagaḥ / mātulastiṣṭhati sa te deva gopālako 'dhunā // 16.1.94
śrutvaitaddraṣṭumutkastaṃ mātulaṃ saparicchadaḥ / naravāhanadatto 'gādvimānenāsitācalam // 16.1.95
tatrāvatīrya gaganādvṛto vidyādhareśvaraiḥ / apaśyadāśramapadaṃ sa muneḥ kaśyapasya tat // 16.1.96
saprekṣitamivānekakṛṣṇasāramṛgabhramaiḥ / sasvāgatācāram iva kvaṇitena patattriṇām // 16.1.97
juhvatām agnihotrāṇi dhūmarājisamudgamaiḥ / pradarśayadivārohamārgaṃ divi tapasvinām // 16.1.98
bahubhūdharanāgendramāśritaṃ kapilotkaraiḥ / apūrvam iva pātālamūrdhvavarti vitāmasam // 16.1.99
tatra madhye jaṭālaṃ taṃ taruvalkalavāsasam / mūrtaṃ śamamivādrākṣīnmātulaṃ munibhir vṛtam // 16.1.100
so 'pi gopālako dṛṣṭvā bhāgineyam upāgatam / utthāyāśliṣya cāṅge taṃ cakārodaśrulocanaḥ // 16.1.101
athobhau tau navībhūtaśokau bandhūnaśocatām / svajanālokavāteddho duḥkhāgniḥ kaṃ na tāpayet // 16.1.102
tadduḥkhadarśanārteṣu tiryakṣvapyatra tau tataḥ / upetyāśvāsayāmāsurmunayaḥ kaśyapādayaḥ // 16.1.103
atha tasminnahani gate prātargopālakaṃ sa taṃ samrāṭ / ehi madaiśvarye tvaṃ nivasetyabhyarthayāmāsa // 16.1.104
gopālako 'pi tam uvāca sa kiṃ na vatsa paryāptam evamamunā tava darśanena / snehas tavāsti mayi cet tad ihaiva varṣākālaṃ samāgatam imaṃ nivasāśrame tvam // 16.1.105
iti naravāhanadattas tenokto mātulena tatkālam / sāricchadaḥ sa tasminnasitagirau kaśyapāśrame tasthau // 16.1.106
athāsitagirau tasminnāsthānasthaṃ vyajijñapat / naravāhanadattaṃ taṃ svasenāpatirekadā // 16.2.1
adyāhaṃ deva harmyastho rakṣansainyāni dṛṣṭavān / divyena puṃsā nabhasi hriyamāṇāṃ niśi striyam // 16.2.2
krandantīṃ hāryaputreti kāntisarvasvahāriṇīm / labdhvaivānāyitāṃ buddhvāṃ tatkālabalinendunā // 16.2.3
āḥ pāpa paradārāṃstvamapahṛtya kva yāsyasi / naravāhanadattasya rājye devasya rakṣituḥ // 16.2.4
yojanānāṃ sahasreṣu ṣaṣṭau vaidyādhare pade / tiryañco 'pi hi nādharmaṃ kurvanty anyeṣu kā kathā // 16.2.5
ity uktvaiva pradhāvyāśu sānugena mayā svayam / saṃyamya sa pumānvyomnaḥ sanārīko 'vatāritaḥ // 16.2.6
avatārya ca paśyāmo yāvat syālaḥ sa te prabho / bhrātā yuṣmanmahādevyā ityakākhyo nabhaścaraḥ // 16.2.7
devyāṃ kaliṅgasenāyāṃ jāto madanavegataḥ / keyaṃ kimetāṃ harasīty ukto 'smābhiś ca so 'bhyadhāt // 16.2.8
iyaṃ mataṅgadevasya vidyādharapateḥ sutā / utpannāśokamañjaryāṃ nāmnā suratamañjarī // 16.2.9
saiṣā prāgeva vācā me mātrā dattā satī kila / anyasmai mānuṣāyātra svapitrā pratipāditā // 16.2.10
ato 'dyāsau nijā bhāryā yadi prāpya hṛtā mayā / tanme ko doṣa ity uktvā so 'tra vyaramadityakaḥ // 16.2.11
kenārye pariṇītā tvaṃ kathaṃ prāptāsi cāmunā / iti sātha mayā pṛṣṭāvocatsuratamañjarī // 16.2.12
asty ujjayinyāṃ nṛpatiḥ śrīmān pālakasaṃjñakaḥ / kumāras tasya putro 'sti sunāmāvantivardhanaḥ // 16.2.13
teneha pariṇītāhaṃ suptā harmyatale 'dya ca / āryaputrasya suptasya hṛtāsmyetena pāpmanā // 16.2.14
evam uktavatī sā ca saṃyatasthaḥ sa cetyakaḥ / mayeha sthāpitau tau dvau pramāṇamadhunā prabhuḥ // 16.2.15
evaṃ hariśikhātsenāpateḥ śrutvā sasaṃśayam / gatvā gopālakāyaitaccakravartī śaśaṃsa saḥ // 16.2.16
gopālako 'pi so 'vādīdvatsaitadviditaṃ na me / sāṃprataṃ pariṇītaiṣā jāne pālakasūnunā // 16.2.17
ānīyatāṃ kumārastadujjayinyāḥ sa mantriṇā / samaṃ bharataroheṇa jñāsyāmo niścayaṃ tataḥ // 16.2.18
tacchruvā mātulavacaścakravartī visṛjya saḥ / vidyādharaṃ dhūmaśikhaṃ mātulasya kanīyasaḥ // 16.2.19
pālakasyāntikaṃ rājñastāvānāyitavānubhau / ujjayinyāḥ kumāraṃ taṃ tatsutaṃ taṃ ca mantriṇam // 16.2.20
prāptau kṛtapraṇāmau ca sa tau gopālakānvitaḥ / snehādarābhyāṃ saṃmānya prakṛtaṃ pṛcchati sma tam // 16.2.21
tatra sthite niśāhīnacandrābhe 'vantivardhane / tathā suratamañjaryāṃ pitaryasyāś ca setyake // 16.2.22
satsu vāyupathādyeṣu munu tiṣṭhati kaśyape / so 'nyeṣu ca jagādaivaṃ mantrī bharatarohakaḥ // 16.2.23
ā mūlācchṛṇu devaitadujjayinyāḥ kilaikadā / evaṃ sametya vijñaptaḥ sarvaiḥ pālakabhūpatiḥ // 16.2.24
asyām udakadānākhyo bhavaty adyotsavaḥ puri / hetuś cātra na cet samyak chrutas tac chrūyatāṃ prabho // 16.2.25
pūrvaṃ caṇḍamahāsenaḥ pitā te khaḍgamuttamam / prāptuṃ ca bhāryāṃ tapasā devīṃ caṇḍīmatoṣayat // 16.2.26
sā svaṃ khaḍgaṃ dadau tasmai bhāryārthe caivam abhyadhāt / aṅgārakākhyamasuraṃ hatvā tasyācirātsutām // 16.2.27
putrāṅgāravatīṃ nāma bhavyāṃ bhāryāmavāpsyasi / ityādiṣṭastayā devyā tasthau rājā sa tanmanāḥ // 16.2.28
atrāntare cojjayinyāṃ yo yo 'bhūnagarādhipaḥ / sa sa kenāpi sattvena rātrau rātrāvabhakṣyata // 16.2.29
tataś caṇḍamahāsenas tad anveṣṭuṃ svayaṃ niśi / svairaṃ bhraman puri prāpa puruṣaṃ pāradārikam // 16.2.30
tasyācchinatsa khaḍgena śiro racitamaṇḍanam / chinnakaṇṭhaṃ ca taṃ sadyaḥ ko 'pyetyādatta rākṣasaḥ // 16.2.31
so 'yaṃ purādhipānatti nūnamatretyudīrya saḥ / ādāya keśeṣv ārebhe hantuṃ taṃ rākṣasaṃ nṛpaḥ // 16.2.32
tāvat sa rākṣaso 'vādīnmā rājanmāṃ vadhīrmṛṣā / anya eva sa ko 'pīha yaḥ khādati purādhipān // 16.2.33
ko 'sau brūhīti rājñā tatpṛṣṭaṃ rakṣo 'bravītpunaḥ / astīhāṅgārako nāma pātālanilayo 'suraḥ // 16.2.34
sa te purādhipānatti niśītheṣu paraṃtapa / sarvato rājakanyāś ca haṭhena harati prabho // 16.2.35
karotyaṅgāravatyāś ca tāḥ sutāyāḥ paricchadam / tamaṭavyāṃ bhramantaṃ tvaṃ dṛṣṭvā hatvā kṛtī bhava // 16.2.36
ity uktavantaṃ muktvā taṃ rākṣasaṃ sa svamandiram / rājā yayāv ekadā ca jagāmākheṭakaṃ tataḥ // 16.2.37
tatrāpaśyan mahākāyaṃ kopajvalitalocanam / sūkaraṃ sadarīkhaṇḍamañjanādrimivodyatam // 16.2.38
na varāho bhavedīdṛṅmāyī so 'ṅgārako nu kim / iti dhyāyan sa rājā taṃ kroḍaṃ bāṇair atāḍayat // 16.2.39
sa tānagaṇayanneva bāṇānvyādhūya tadratham / gatvā varāhaḥ sumahadviveśa vivaraṃ bhuvaḥ // 16.2.40
rājāpi vīras tatraiva tasya paścāt praviśya saḥ / divyaṃ puraṃ dadarśātra na dadarśa ca sūkaram // 16.2.41
vāpītaṭopaviṣṭaś ca tatrāpaśyat sa kanyakām / kanyāśataparīvārāṃ ratiṃ rūpavatīm iva // 16.2.42
sā kanyābhyetya pṛṣṭvā ca tatrāgamanakāraṇam / paśyantī sāśrunayanā jātapremā jagāda tam // 16.2.43
kaṣṭaṃ kutra praviṣṭo 'si varāho yastvayekṣitaḥ / sa daityo 'ṅgārako nāma vajrakāyo mahābalaḥ // 16.2.44
saṃprati tyaktavārāharūpaścāntaḥ svapityasau / prabudhyāhārakāle tu kuryādatyahitaṃ tava // 16.2.45
ahaṃ ca subhagaitasya nāmnāṅgāravatī sutā / tava cāniṣṭamāśaṅkya prāṇāḥ kaṇṭhāgatā mama // 16.2.46
ity uktaḥ sa tayā rājā devyā dattaṃ varaṃ smaran / kāryasiddhirmamāstīti jātāsthaḥ pratyuvāca tām // 16.2.47
yadi mayyasti te snehastadidaṃ kuru madvacaḥ / gatvā rudihi pārśve 'sya prabuddhasya sataḥ pituḥ // 16.2.48
pramattaṃ yadi kaścit tvāṃ hanyāt tan mama kā gatiḥ / iti vācyaś ca mugdhākṣi sa pṛcchan kāraṇaṃ tvayā // 16.2.49
evaṃ kṛte mamāpyasti dhruvaṃ śreyastavāpi ca / ity uktā tena rājñā sā gatvā madanamohitā // 16.2.50
upaviśya prabuddhasya pārśve tasyārudatpituḥ / pṛṣṭā śaśaṃsa tasmai ca hetuṃ tadvadhajaṃ bhayam // 16.2.51
tataḥ sa daityo 'vādīttāṃ vajrāṅgaṃ ko hi hanti mām / yaddhi vāmakare me 'sti marma rakṣati taddhanuḥ // 16.2.52
ityetattadvaco rājā pracchannaḥ sa tadāśṛṇot / so 'tha daityaḥ pravavṛte snātvā pūjayituṃ haram // 16.2.53
tatkālaṃ prakaṭībhūya yuddhāyāhvayate sma saḥ / daityaṃ gṛhītamaunaṃ taṃ rājā ropitakārmukaḥ // 16.2.54
so 'pi daityaḥ karaṃ vāmamutkṣipya vyāpṛtetaraḥ / saṃjñāṃ tasyākarodrājñaḥ pratīkṣasva manāgiti // 16.2.55
tatkṣaṇaṃ tena rājñā ca kare tatra sa marmaṇi / siddhalakṣyeṇa bāṇena hato daityo 'patad bhuvi // 16.2.56
tṛṣārto 'haṃ hato yena so 'bde 'bde cenna māṃ jalaiḥ / tarpayiṣyati tattasya pañca naṅkṣyanti mantriṇaḥ // 16.2.57
ity uktvaiva vipanne 'smin daitye tāṃ tatsutāṃ nṛpaḥ / ādāya so 'ṅgāravatīmāgādujjayinīmimām // 16.2.58
pariṇīya ca tāṃ devīṃ sa devo deva vaḥ pitā / aṅgārakasyāmbudānaṃ prativarṣam akārayat // 16.2.59
sarve codakadānākhyaṃ kurvantīha mahotsavam / prāptaḥ sa cādya tatpitrā yatkṛtaṃ te kuruṣva tat // 16.2.60
etatprajāvacaḥ śrutvā sa taṃ pālakabhūpatiḥ / puri prāvartayattatra jaladānotsavaṃ tadā // 16.2.61
tasmin pravṛtte tadvyagre jane kolāhalākule / akasmāt troṭitālāno gajo 'trādhāvadunmadaḥ // 16.2.62
sa vāraṇo 'ṅkuśaṃ jitvā vyādhūtādhoraṇo bhraman / antarnagaryāṃ subahūn kṣaṇād vyāpādayaj janān // 16.2.63
pradhāviteṣu meṇṭheṣu mahāmātrānviteṣv api / paureṣu ca na taṃ kaścinniyantumaśakadgajam // 16.2.64
kramādbhramati tasmiṃś ca gaje caṇḍālavāṭakam / saṃprāpte niragāttasmādekā caṇḍālakanyakā // 16.2.65
jito 'nayā mukhenendur madvairītīva tuṣṭayā / bhāsayantī bhuvaṃ pādalagnayā kamalaśriyā // 16.2.66
vyavṛttacetaso 'nyebhyo bhāvebhyastimitasthiteḥ / nidreva sarvalokasya dṛśorviśrāntidāyinī // 16.2.67
sā kanyā vāraṇendraṃ taṃ saṃmukhopāgataṃ kare / kareṇāhatya kuṭilaistaiḥ kaṭākṣair atāḍayat // 16.2.68
sa hastī tatkarasparśamohito vinatānanaḥ / taddṛṣṭividdhas tāṃ paśyan padam apy atra nācalat // 16.2.69
tataḥ sā svottarīyeṇa kṛtāyāṃ tasya dantayoḥ / utpatyāruhya dolāyāṃ prākrīḍadvarakanyakā // 16.2.70
dṛṣṭvā tāṃ ca sa gharmārtāṃ tarucchāyāmagāddvipaḥ / etaddṛṣṭvā mahaccitraṃ paurāstatraivamabruvan // 16.2.71
aho divyeva kāpyeṣā kanyā sarvātiśāyinā / rūpeṇeva prabhāveṇa tiryañco 'pyāhṛtā yayā // 16.2.72
atrāntare ca tadbuddhvā kumāro 'vantivardhanaḥ / nirgataḥ kautukaṃ draṣṭumapaśyattāṃ sa kanyakām // 16.2.73
paśyatas tasya madanavyādhavāgurayā tayā / dhāvitaś cittahariṇo rājasūnorabadhyata // 16.2.74
sāpi taṃ vīkṣya tadrūpahṛtacittā tadagrahīt / gajendradantadolāyā avaruhyottarīyakam // 16.2.75
tato meṇṭhādhirūḍhe 'smin gaje sātha nṛpātmajam / salajjaṃ sānurāgaṃ ca paśyantī svagṛhānagāt // 16.2.76
avantivardhanaḥ so 'pi praśānte gajasaṃbhrame / tayā hṛtena cittena śūnyo 'yāsītsvamandiram // 16.2.77
tatra saṃtapyamānaś ca tāṃ vinā varakanyakām / apṛcchad vismṛtārabdhajaladānotsavaḥ sakhīn // 16.2.78
jānītha kasya tanayā kiṃnāmā sā ca kanyakā / tac chrutvā te vayasyāstaṃ rājaputraṃ babhāṣire // 16.2.79
astīhotpalahastākhyaḥ ko'pi caṇḍālavāṭake / mātaṅgastattanūjā sā nāmnā suratamañjarī // 16.2.80
satāṃ darśanamātraikaphalaṃ tasyā manoramam / citrasthitāyā iva tannopabhogakṣamaṃ vapuḥ // 16.2.81
tac chrutvā sa vayasyebhyaḥ kumārastānabhāṣata / manye na mātaṅgasutā sā divyā kāpi niścitam // 16.2.82
nahi caṇḍālakanyāyāḥ sā tādṛśyākṛtirbhavet / tadrūpā sā ca bhāryā me na cetsyājjīvitena kim // 16.2.83
iri bruvansa sacivair aśakyavinivāraṇaḥ / atyarthaṃ tadviyogāgnisaṃtapto 'bhūnnṛpātmajaḥ // 16.2.84
tato 'vantivatī devī nṛpatiḥ pālakas tathā / pitarau tasya buddhvā tadabhūtāṃ ciramākulau // 16.2.85
kathaṃ vāñchati putro nāvantyajāṃ rājavaṃśajaḥ / iti cokte tayā devyā sa rājā pālako 'bravīt // 16.2.86
evaṃ dhāvati yaccetastasyāmasmatsutasya tat / dhruvaṃ kāraṇamātaṅgī kāpi sānyaiva kanyakā // 16.2.87
vakti rajyadarajyadvā kāryākārye satāṃ manaḥ / atra caiṣā kathā devi na śrutā cenniśamyatām // 16.2.88
prākprasenajito rājñaḥ supratiṣṭhitasaṃjñake / pure kuraṅgī nāmnābhūdatirūpavatī sutā // 16.2.89
sā jātudyānaniryātā bandhabhraṣṭena hastinā / uccikṣipe savahanā dhāvitvopari dantayoḥ // 16.2.90
vidrute parivāre 'syāḥ sākrande taṃ gajaṃ prati / tatrāttakhaḍgaś caṇḍālakumāraḥ ko'py adhāvata // 16.2.91
sa taṃ lūnakaraṃ khaḍgaprahāreṇa mahāgajam / hatvā tāṃ mocayām āsa pravīro rājakanyakām // 16.2.92
tato milatparijanā sā jagāma svamandiram / ākṛṣṭahṛdayā tasya vīryasaundaryasaṃpadā // 16.2.93
sa me vāraṇatastrātā bhartā vā mṛtyureva vā / iti saṃcintayantī ca tasthau tadbirahāturā // 16.2.94
sa caṇḍālakumāro 'pi śanair gatvā nijaṃ gṛham / tadrūpahṛtacittaḥ sandhyāyaṃstāṃ paryatapyata // 16.2.95
kutrāhamantyajanmāyaṃ kutra sā rājakanyakā / kākasya rājahaṃsyāś ca kīdṛśaḥ kva samāgamaḥ // 16.2.96
hāsyametac ca śaknomi na vaktuṃ nāpy upekṣitum / tasmānmaraṇamevātra saṃkaṭe śaraṇaṃ mama // 16.2.97
ityālocya sa gatvā ca niśāyāṃ pitṛkānanam / snātvā kṛtvā citāmagniṃ prajvālyaiva vyajijñapat // 16.2.98
eva pāvaka viśvātmaṃstvayyātmāhutidānataḥ / janmāntare 'pi sā bhūyādbhāryā rājasutā mama // 16.2.99
ity uktavantaṃ hutabhujyātmānaṃ kṣeptumudyatam / prakaṭībhūya sākṣāt taṃ prasanno 'gnir abhāṣata // 16.2.100
mā kṛthāḥ sāhasaṃ bhāryā bhaviṣyati tavaiva sā / nahi tvaṃ pūrvacaṇḍālo yaś ca tvāṃ vacmi tacchṛṇu // 16.2.101
āste kapilaśarmākhyo nagare 'smin dvijottamaḥ / tasyānnyagāre pratyakṣaḥ sakāraḥ sanvasāmy aham // 16.2.102
tatra jātvantikaprāptāṃ tatsutāṃ rūpalobhataḥ / kanyāmakaravaṃ bhāryāṃ varotsāritadūṣaṇām // 16.2.103
tasyaṃ tadaiva jātastvaṃ mama vīryeṇa putraka / tayā ca lajjayā rathyāmukhe kṣipto 'si tatkṣaṇam // 16.2.104
tatastvaṃ prāpya caṇḍālair ajākṣīreṇa vardhitaḥ / tadaivaṃ brāhmaṇīgarbhasaṃbhūtastvaṃ mamātmajaḥ // 16.2.105
tato nāstyapavitratvaṃ mattejaḥ saṃbhavasya te / prāpsyasyeva ca bhāryāṃ tāṃ kuraṅgīṃ rājakanyakām // 16.2.106
ity uktvāntardadhe vahniḥ so 'pi saṃprāptasaṃmadaḥ / mātaṅgakṛtrimasuto jātāsthaḥ svagṛhaṃ yayau // 16.2.107
tataḥ prasenajidrājā svapne 'gniprerito dadau / anviṣṭatattvas tasmai tāṃ sutāṃ pāvakasūnave // 16.2.108
evaṃ bhavanti pracchannā divyā devi sadā bhuvi / tadeṣā kāpi divyaiva nāntyā suratamañjarī // 16.2.109
anyadeva hi tadratnaṃ matsūnoḥ sā ca niścitam / janmāntarapriyatamā cakṣūrāgopavarṇitā // 16.2.110
evamasmāsu tiṣṭhatsu rājñi bruvati pālake / avarṇayamahaṃ tatra kaivartīyāmimāṃ kathām // 16.2.111
abhunmalayasiṃhākhyo rājā rājagṛhe purā / tasya māyāvatītyāsīdrūpeṇāpratimā sutā // 16.2.112
sā krīḍantī madhūdyāne rūpayauvanaśālinā / kaivartakakumāreṇa dṛṣṭā kenāpi jātucit // 16.2.113
sa ca tāṃ suprahārākhyo dṛṣṭvā smaravaśo 'bhavat / sādhyāsādhyavicāraṃ hi nekṣate bhavitavyatā // 16.2.114
gatvā ca svagṛhaṃ tyaktvā pāṭhīnāharaṇādi saḥ / tasthau tadekacittaḥ sañ śayyāyām ujjhitāśanaḥ // 16.2.115
anubandhena pṛṣṭaś ca svābhiprāyaṃ śaśaṃsa saḥ / mātre rakṣitakānāmnyai sāpi putraṃ tam abhyadhāt // 16.2.116
viṣādaṃ muñca putra tvamāhāraṃ bhaja niścitam / etatte sādhayāmyeva svayuktyāhamabhīpsitam // 16.2.117
ity uktvāśvāsite tasmiñjātāsthe bhuktabhojane / matsyānādāya hṛdyānsā yayau rajasutāgṛham // 16.2.118
tatra ceṭībhir ākhyātā sevoddeśātpraviśya sā / dāśī rakṣitikā tasyai tanmatsyaprābhṛtaṃ dadau // 16.2.119
tenaiva ca krameṇaitaddadatī sā dine dine / vacanākāṅkṣiṇīṃ cakre tām ārādhya nṛpātmajām // 16.2.120
brūhi vāñchasi yanmattastatkuryām apiduṣkaram / iti prītātha sāvocattāṃ dāśīṃ rājakanyakā // 16.2.121
tataḥ sā dhīvarī prāha rahastāṃ yācitābhayā / udyānadṛṣṭāṃ tvāṃ devi vinā klāmyati me sutaḥ // 16.2.122
āśāṃ pradarśya ca mayā prāṇatyāgātsa rakṣyate / tatkṛpā mayi cettanme sutaṃ sparśena jīvaya // 16.2.123
evaṃ tayoktā kaivartayoṣitā sā nṛpāmajā / salajjā sānurodhā ca vimṛśyaivam uvāca tām // 16.2.124
guptamānaya taṃ tāvannaktaṃ manmandiraṃ sutam / tac chrutvaiva prahṛṣṭā sa yayau dāśī sutāntikam // 16.2.125
naktaṃ ca sā yathāśakti svair aṃ racitamaṇḍanam / tamānināya tadrājakanyāntaḥpuramātmajam // 16.2.126
tatra taṃ rājaputrī sā suprahāraṃ cirotsukam / has te gṛhītvā śayane kṛtaprītirnyaveśayat // 16.2.127
āśvāsayām āsa ca taṃ klāntāṅgaṃ virahāgninā / śrīkhaṇḍaśiśirasparśakarasaṃvāhanena sā // 16.2.128
so 'pi tena sudhāsikta iva dāśīsutaściram / kṛtārthamānī viśrānto jahre sapadi nidrayā // 16.2.129
supte cāsmin nṛpasutā gatvā suṣvāpa sānyataḥ / yuktirañjitakaivartasutā rakṣitaviplavā // 16.2.130
tato 'sya tatkarasparśavigamapratibodhinaḥ / hastopanatavibhraṣṭāṃ vallabhāṃ tāmapaśyataḥ // 16.2.131
nidhikumbhīmivātīva daridrasya viṣādinaḥ / dāśasūnornirāśasya sadyaḥ prāṇā viniryayuḥ // 16.2.132
tadbuddhvāgatya nindantī sātmānaṃ rājakanyakā / prātastena sahāroḍhuṃ citāṃ vyavasitābhavat // 16.2.133
tato malayasiṃho 'syāḥ pitā buddhvā nṛpo 'tra tat / etyānivāryāṃ dṛṣṭvaitāmācamyaivaṃ vaco 'bravīt // 16.2.134
yadi satyam ahaṃ bhakto devadeve trilocane / tan me vadata kartavyaṃ lokapālā yathocitam // 16.2.135
ity uktavantaṃ rājānaṃ divyā vāgevam abravīt / pūrvabhāryeyametasya dāśayūno bhavatsutā // 16.2.136
grāme nāgasthalākhye hi mahīdharasutaḥ purā / abhūdbaladharo nāma brāhmaṇo guṇavattaraḥ // 16.2.137
sa gate pitari svargaṃ hṛtavittaḥ svagotrajaiḥ / virakto bhāryayā sākaṃ jagāma dyunadītaṭam // 16.2.138
dehaṃ tyakṣyannirāhāraḥ sthitas tatra vilokya saḥ / dāśān bhakṣayato matsyān manasā śraddadhe kṣudhā // 16.2.139
tato 'tra pañcatāṃ yātaṃ tatsaṃkalpakalaṅkitam / svabhāryā śuddhasaṃkalpā tapaḥsthaiva tamanvagāt // 16.2.140
sa eṣa jātaḥ saṃkalpadoṣāddāśakule dvijaḥ / bhāryāsya sā ca sutapā jātaiṣā te sutā nṛpa // 16.2.141
tadetaṃ pūrvabhartāraṃ rājanneṣā tvadātmajā / jīvayatvāyuṣo 'rdhena gatāyuṣamaninditā // 16.2.142
etattapaḥprabhāvāddhi tattīrthapramayāt tathā / pūto 'yaṃ tava jāmātā bhūtvā rājā bhaviṣyati // 16.2.143
ity ukto divyayā vācā suprahārāya tāṃ sutām / dattāyurardhāṃ ca dadau tasmai labdhāsave nṛpaḥ // 16.2.144
taddattair bhūmihasyaśvaratnair bhūtvā sa bhūpatiḥ / suprahāraḥ kṛtī tasthau prāpya bhāryāṃ tadātmajām // 16.2.145
evaṃ prāgjanmasaṃbandhaḥ prāyaḥ prītyai śarīriṇām / kiṃ caivaṃ caurasaṃbaddhāpy atreyaṃ śrūyatāṃ kathā // 16.2.146
ayodhyāyāmabhūdrājā vīrabāhuriti śrutaḥ / yo rarakṣa svasaṃtānanirviśeṣaṃ sadā prajāḥ // 16.2.147
kadācit taṃ ca rājānam etya paurā vyajijñapan / caurā muṣṇanti nagarīm imāṃ pratiniśaṃ prabho // 16.2.148
jāgradbhir api cāsmābhiḥ śakyā lakṣayituṃ na te / tac chrutvā sthāpayām āsa so 'tra cārān nṛpo niśi // 16.2.149
te 'pi prāpurna yaccaurānna cāśāmyadupadravaḥ / tena rājā svayaṃ rātrau tadanveṣṭuṃ viniryayau // 16.2.150
ekākī khaḍahastaś ca paribhrāmyansa sarvataḥ / saṃcarantaṃ dadarśaikaṃ prākāropari pūruṣam // 16.2.151
bhayāllaghupadanyāsaṃ kākacañcalalocanam / mṛgārim iva paśyantaṃ muhurvalitakaṃdharam // 16.2.152
vikoṣāsiviniryātair lakṣitaṃ khaḍgaraśmibhiḥ / tāraratnāpahārārtham iva seraṇa rajjubhiḥ // 16.2.153
dṛṣṭvā cācintayadrājā cauro 'yaṃ vedmi niścitam / dhruvamekacareṇeyaṃ muṣyate 'nena me purī // 16.2.154
ityālocya nṛpaścauraṃ caturastam upāgamat / cauro 'pi sa tamaprākṣītsaśaṅkaṃ ko bhavāniti // 16.2.155
tato rājābravīdetaṃ bahuvyasanadurbharaḥ / ahaṃ sāhasikaścaurastvaṃ ca me brūhi ko bhavān // 16.2.156
cauro 'pyuvācaikacarastaskaro 'haṃ mahādhanaḥ / tadehi madgṛhaṃ yāvaddhanecchāṃ pūrayāmi te // 16.2.157
tac chrutvā dasyunā tena samaṃ rājā tatheti saḥ / yayau vanāntas tadveśma kṣmātale khātanirmitam // 16.2.158
adhiṣṭhitaṃ varastrībhir bhūriratnaprakāśitam / sadā navopabhogaṃ ca bhujaṃganagaropamam // 16.2.159
tato garbhagṛhaṃ tasmin praviṣṭe taskare nṛpam / bāhyasthānasthitaṃ dāsī tam ekā sakṛpābhyadhāt // 16.2.160
kvāsi praviṣṭo niryāhi śīghraṃ viśvastaghātakaḥ / hanyādekacaro hi tvāṃ pratibhedabhayādayam // 16.2.161
tac chrutvā nirgato rājā drutaṃ gatvā svamandiram / senāpatiṃ samāhūya sasainyaḥ punarāyayau // 16.2.162
āgatya ruddhvā tadveśma śūrānantaḥ praveśya ca / hṛtārthasaṃcayaṃ cauramavaṣṭabhyānināya tam // 16.2.163
gatāyāṃ niśi tenātha sa rājñādiṣṭanigrahaḥ / cauro vipaṇimadhyena vadhyabhūmimanīyata // 16.2.164
nīyamānaṃ ca taṃ tatra dṛṣṭvā dṛṣṭyanurāgiṇī / vaṇiksutaikā pitaraṃ tatkṣaṇaṃ svam abhāṣata // 16.2.165
yo 'yaṃ vadhyabhuvaṃ tāta nīyate dattaḍiṇḍimaḥ / asau cet syān na me bhartā tan mṛtāṃ viddhi mām iti // 16.2.166
vīkṣyātha durnivārāṃ tāṃ gatvā bhūpaṃ sa tatpitā / dravyakoṭyāpi caurasya tasya muktimayācata // 16.2.167
bhūpo 'pi tasmai vaṇije cukrodha na tu taskaram / taṃ mumocāvilambyaiva śūlāyāṃ taṃ nyaveśayat // 16.2.168
tataḥ sā vāmadattākhyā vaṇikkanyā kalevaram / caurasyādāya tasyāgniṃ praviveśānurāgataḥ // 16.2.169
evaṃ prāgjanmasaṃbandhaparāyat teṣu jantuṣu / bhāvi ko vastv atikrāmet ko vā kiṃ kasya vārayet // 16.2.170
tasmātputrasya te kāpi pūrvasaṃbandhanirmitā / avantivardhanasyaiṣā rājansuratamañjarī // 16.2.171
anyathā kathametasya rājasūnoḥ sujanmanaḥ / mātaṅgyāmiha tasyāṃ syādabhiṣvaṅgo 'yamīdṛśaḥ // 16.2.172
tasmādutpalahastaḥ sa mātaṅgastatpitā prabho / tāṃ sutāṃ yācyatāṃ tāvat paśyāmaḥ kiṃ bravītyasau // 16.2.173
evam ukto mayā rājā pālakaḥ prāhiṇottadā / dūtānutpalahastāya tāṃ kanyāṃ tatra yācitum // 16.2.174
sa ca tair yācito dūtair mātaṅgo nijagāda tān / etanme 'bhimataṃ kiṃ tu yo bhojayati madgṛhe // 16.2.175
aṣṭādaśasahasrāṇi viprāṇāṃ puravāsinām / tasmai mayāsau dātavyā sutā suratamañjarī // 16.2.176
etac chrutvā vacas tasya sapratijñaṃ tathaiva te / āgatya dūtā rājñe tatpālakāya nyavedayan // 16.2.177
etatsakāraṇaṃ matvā saṃghāṭya brāhmaṇān puri / ujjayinyāṃ samākhyātavṛttāntaḥ kṣitipo 'bravīt // 16.2.178
bhuṅgdhvamutpalahas tasya mātaṅgasyeha veśmani / aṣṭādaśasahasrāṇi yūyaṃ neccheyamanyathā // 16.2.179
ity uktā bhūbhṛtā bhītāścaṇḍālānnāc ca te dvijāḥ / kartavyamūḍhāḥ saṃśritya mahākālaṃ vyadhustapaḥ // 16.2.180
annamutpalahas tasya gṛhe bhuṅgdhvamaśaṅkitāḥ / vidyādharo hy ayaṃ nāyaṃ caṇḍālaḥ sakuṭumbakaḥ // 16.2.181
iti svapne samādiṣṭā viprāste tena śaṃbhunā / utthāya gatvā rājñe tadākhyāya punarabruvan // 16.2.182
caṇḍālavāṭād anyatra śuddham annaṃ pacatv asau / rājann utpalahasto 'tra tatas tadbhuñjmahe vayam // 16.2.183
tac chrutvotpalahas tasya rājā so 'nyaṃ gṛhaṃ vyadhāt / prītaś ca kārubhiḥ śuddhaistatrāsyānnamapācayat // 16.2.184
snāte cotpalahas te 'smiñ śuddhavastre puraḥ sthite / tatrāṣṭādaśabhir bhuktaṃ sahasrair agrajanmanām // 16.2.185
bhukteṣu teṣu copetya rājānaṃ rāṣṭrasaṃnidhau / praṇamyotpalahasto 'sau pālakaṃ tam abhāṣata // 16.2.186
abhavadgaurimuṇḍākhyo dhuryāṃ vidyādhareśvaraḥ / mataṅgadevanāmāhaṃ tasyābhūvaṃ samāśritaḥ // 16.2.187
asyāṃ suratamañjaryāṃ sutāyāṃ mama bhūpate / utpannāyāṃ sa māṃ guptaṃ gaurimuṇḍo 'bravīdidam // 16.2.188
naravāhanadattākhyo yo 'yaṃ vatseśvarātmajaḥ / bhaviṣyaccakravartīha so 'smākaṃ kathyate suraiḥ // 16.2.189
tadyāvac cakravartitvaṃ na prāptaḥ kaṇṭakaḥ sa naḥ / tāvat svamāyayā gatvā taṃ nipātaya mā ciram // 16.2.190
ityahaṃ gaurimuṇḍena pāpena preritastadā / tadarthaṃ nabhasā gacchan puro 'paśyaṃ maheśvaram // 16.2.191
sa māṃ sadyo 'śapatkruddhaḥ kṛtvā huṃkāramīśvaraḥ / mahātmani jane pāpa kathaṃ pāpaṃ cikīrṣasi // 16.2.192
tadanenaiva dehena bhāryāduhitṛsaṃyutaḥ / gacchojjayinyāṃ caṇḍālamadhye nipata durmate // 16.2.193
aṣṭādaśasahasrāṇi viprāṇāṃ puravāsinām / tanayādānaśulkena yadā te bhojayiṣyati // 16.2.194
gṛheṣu kaścic chāpasya tadāntas te bhaviṣyati / dātavyā ca tvayā tasmai sutā tacchulkadāyine // 16.2.195
ity uktvāntarhite śaṃbhāveṣo 'smi patitastadā / anyeṣūtpalahastākhyo na ca taiḥ saṃkaro mama // 16.2.196
adya śāntaḥ sa śāpo me tvatputrasya prasādataḥ / tanmayeyaṃ sutā dattā tasmai suratamañjarī // 16.2.197
idānīṃ caiṣa gacchāmi nijaṃ vaidyādharaṃ padam / naravāhanadattasya sevārthaṃ cakravartinaḥ // 16.2.198
ity uktvaivārpitasutaḥ khamutpattyāṅganāyutaḥ / āgānmataṅgadevo 'sau deva tvaccaraṇāntikam // 16.2.199
rājāpi pālako jñātatattvo hṛṣṭastato vyadhāt / tasyāḥ suratamañjaryā vivāhaṃ svasutasya ca // 16.2.200
tatputro 'pi ca tāṃ bhāryāṃ prāpya vidyādharīmabhūt / manorathādhikāvāptikṛtārtho 'vantivardhanaḥ // 16.2.201
ekadā ca kumāro 'sau supto harmye samaṃ tayā / niśākṣaye prabuddhastāmakasmānnaikṣata priyām // 16.2.202
vicitya caitām aprāpya tathā krandannatapyata / yathopetya pitāpyasya rājābhūdbhṛśavihvalaḥ // 16.2.203
rakṣiteyaṃ purī nāsyāṃ niśāyāṃ praviśetparaḥ / dhruvaṃ hṛtā sā kenāpi pāpenākāśacāriṇā // 16.2.204
ityādyasmāsu jalpatsu militeṣv atra tatkṣaṇam / vidyādharo dhūmaśikho yauṣmāko 'vātaraddivaḥ // 16.2.205
teneha so 'yamānītaḥ kumāro 'vantivardhanaḥ / ahaṃ cākhyāya vṛttāntaṃ mārgitaḥ pālakānnṛpāt // 16.2.206
saiṣā cātra sthitā pitrā samaṃ suratamañjarī / vṛttānta īdṛśaścāsyā devo jānātyataḥ param // 16.2.207
itthaṃ pālakamantrini kathayitvā bharatarohake virate / naravāhanadattāgre mataṅgadevaṃ sabhāsado 'pṛcchan // 16.2.208
kasmai bhavatā dattā brūhi tvaṃ suratamañjarīyamiti / so 'pyāha sma mayaiṣā dattaivāvantivardhanāyeti // 16.2.209
tvaṃ brūhi harasi kasmādetāmiti cetyako 'tha taiḥ pṛṣṭaḥ / ādau mahyaṃ mātrā vācā datteyamityavādītsaḥ // 16.2.210
sati janake kā mātā taddāne 'py asti ko 'tra tava sākṣī / tadiyaṃ paradārāste pāpeti tamūcurityakaṃ sabhyāḥ // 16.2.211
iti taiś ca niruttarīkṛtasya prasabhaṃ nigrahamityakasya tasya / naravāhanadattacakravartī kupito durvinayātsamādideśa // 16.2.212
asyaikametamaparādhamiha kṣamasva syālo hi te madanavegasutaḥ kilāsau / ityarthito munivarair atha kaśyapādyai rājā kathaṃcidapabhartsya sa taṃ mumoca // 16.2.213
tam apica mātulaputraṃ nijapatnyāvantivardhanaṃ yuktam / vāyupathahastanihitaṃ sacivayutaṃ prāhiṇotsvapurīm // 16.2.214
evaṃ tatrāsitagirau sādhvīṃ suratamañjarīm / ityakāpahṛtāṃ tasmātsyālādapyapabhartsitāt // 16.3.1
hṛtvā samarpya bhartre ca munimadhye vyavasthitam / naravāhanadattaṃ taṃ kaśyaparṣir abhāṣata // 16.3.2
nābhūnna bhavitā rājaṃścakravartī samastava / yasya dharbhāsanasthasya na rāgādivaśā matiḥ // 16.3.3
dhanyāste 'pi ca paśyanti ye tvāṃ sukṛtinaṃ sadā / īdṛśe 'pi hi sāmrājye nāvadyaṃ kiṃcidasti te // 16.3.4
āsannṛṣabhakādyā hi purānye cakravartinaḥ / nānāvidhaiś ca doṣaiste grastā naṣṭāḥ śriyaścyutāḥ // 16.3.5
ṛṣabhaḥ sarvadamanastṛtīyo bandhujīvakaḥ / atidarpeṇa te sarve śakrānnigrahamāgatāḥ // 16.3.6
jīmūtavāhano 'pyetya pṛṣṭo vidyādhareśvaraḥ / cakravartipadaprāptikāraṇaṃ nāradarṣiṇā // 16.3.7
ācakhyau kalpavṛkṣasya dānaṃ nijatanos tathā / tenābhraśyatpadātsvasmātsukṛtodīraṇena saḥ // 16.3.8
viśvāntarākhyo yaścāsīccakravartīha so 'pi ca / indrīvarākṣe tanaye hate cedimahībhṛtā // 16.3.9
vasantatilakākhyena taddāradhvaṃsakāriṇī / kuputraśokamohena dhair yahīno vyapadyata // 16.3.10
ekasārāvalokastu bhūtvā rājendra mānuṣaḥ / vidyādharāṇāṃ saṃprāpya sukṛtaiścakravartitām // 16.3.11
anāsāditadoṣaḥ saṃściraṃ sāmrājyasaṃpadam / bhuktvāvasāne vairāgyātsvayaṃ tyaktvā vanaṃ gataḥ // 16.3.12
itthaṃ vidyādharāḥ prāyaḥ svapadaprāptimohitāḥ / nocite pathi tiṣṭhanti rāgādyandhāḥ patanti ca // 16.3.13
tattvaṃ nyāyyātpathaḥ śaśvadrakṣeḥ skhalitamātmanaḥ / vidyādharaprajā ceyaṃ rakṣyā dharmavyatikramāt // 16.3.14
kaśyapenaivamuktastu samrāṭ śraddhitatadvacaḥ / naravāhanadattas tamidaṃ papraccha sādaram // 16.3.15
kathaṃ tārāvalokena mānuṣeṇa satā purā / prāptaṃ vidyādharaiśvaryaṃ bhagavanvarṇayasva naḥ // 16.3.16
tac chrutvā kaśyapo 'vādīcchrūyatāṃ kathayāmi vaḥ / candrāvaloka ityāsīnnāmnā śibiṣu bhūpatiḥ // 16.3.17
tasyeśvarasyā mūrdhanyā candralekhetyabhūtpriyā / dugdhābdhinirmalakulā śuddhā gaṅgāsamasthitiḥ // 16.3.18
abhūc ca vāraṇas tasya parasenāvimardanaḥ / mahān kuvalayāpīḍa iti khyāto mahītale // 16.3.19
tatprabhāveṇa bhūpālo balināpi na śatruṇā / sa paurasvāmike rājye paryabhūyata kenacit // 16.3.20
yauvanāpagame cāsya putra eko mahīpateḥ / utpede candralekhāyāṃ devyāṃ kalyāṇalakṣaṇaḥ // 16.3.21
tārāvalokanāmā ca kramādvṛddhiṃ jagāma saḥ / dānadharmavivekādyaiḥ sahajātair guṇaiḥ saha // 16.3.22
aśikṣata ca niḥśeṣaṃ vāṅmayārthaṃ mahāmatiḥ / nāśikṣata na śabdārthamekaṃ kāmaprado 'rthiṣu // 16.3.23
kramādyuvāpi vayasā sthaviraḥ sa viceṣṭitaiḥ / tejasā sūryasaṃkāśo 'py atyarthaṃ saumyadarśanaḥ // 16.3.24
rākācandra ivāśeṣakalāsaṃdohasundaraḥ / kaṃdarpa iva viśvasya lokasyautsukyadāyakaḥ // 16.3.25
saṃjajñe pitṛśuśrūṣājitajīmūtavāhanaḥ / abhivyaktamahācakravartilakṣaṇalāñchitaḥ // 16.3.26
tatas tasya kṛte sūnoḥ kanyā madreśvarātmajā / candrāvalokenājahre mādrīnāma mahībhṛtā // 16.3.27
kṛtodvāhaṃ pitā taṃ ca tadguṇotkarṣatoṣitaḥ / yauvarājye mahārājastadaivābhiṣiṣeca saḥ // 16.3.28
abhiṣiktaś ca pitrātra yuvarājastadājñayā / tārāvalokaḥ so 'nnādidānasattrāṇyakārayat // 16.3.29
śayyotthāyaṃ ca pātrāṇi tāni svayam avekṣitum / sadā kuvalayāpīḍam āruhya gajam abhramīt // 16.3.30
yo yadarthitavāṃs tasmai tad dadāv api jīvitam / tena tasya yaśo dikṣu yuvarājasya paprathe // 16.3.31
atha tasya sutau mādryāṃ jāyete sma yamāvubhau / tau ca nāmnā karoti sma sa pitā rāmalakṣmaṇau // 16.3.32
avardhetāṃ ca tau pitroḥ snehānandāvivārbhakau / svapitāmahayoścaiva prāṇebhyo 'py adhikapriyau // 16.3.33
āropitagunāvetau tatkodaṇḍāvivānatau / tārāvaloko mādrī ca na paśyantāvatṛpyatām // 16.3.34
tataḥ kuvalayāpīḍaṃ gajaṃ dātṛyaśaḥ sutau / dṛṣṭvā tārāvalokasya viprānsvānripavo 'bruvan // 16.3.35
gatvā kuvalayāpīḍaṃ gajaṃ tārāvalokataḥ / yācadhvaṃ yadi tāvattaṃ yuṣmabhyaṃ sa pradāsyati // 16.3.36
hariṣyāmastato rājyaṃ tadvihīnasya tasya tat / na dāsyatyatha dātṛtvayaśas tasya vinaṅkṣyati // 16.3.37
ity uktāstais tathety uktvā gatvā te brāhmaṇās tataḥ / rājñastārāvalokāttaṃ dānavīrādyayācire // 16.3.38
ko nāmārtho gajendreṇa yācitena dvijanmanām / tajjāne niścitamime prayuktā mama kenacit // 16.3.39
tadyadastu mayā tāvaddātavyo 'yaṃ gajottamaḥ / aprāptakāmo hy arthī me kathaṃ yāsyati jīvataḥ // 16.3.40
iti saṃcintya tebhyastaṃ dvijebhyo vāraṇottamam / tārāvalokaḥ sa dadau niṣkampenaiva cetasā // 16.3.41
tatas tair nīyamānaṃ taṃ dṛṣṭvā karivaraṃ dvijaiḥ / paurāścandrāvalokasya kruddhā rājño 'ntikaṃ yayuḥ // 16.3.42
ūcuś ca te sutenedaṃ rājyaṃ tyaktaṃ tavādhunā / munidharmo gṛhītaś ca sarvasaṃnyāsakāriṇā // 16.3.43
yadetena śriyo mūlaṃ gandhabhagnānyavāraṇaḥ / dattaḥ kuvalayāpīḍaḥ paśyārthibhyo mahāgajaḥ // 16.3.44
tadetaṃ tapase putraṃ vanaṃ prasthāpayāthavā / gajaṃ pratyāharānyaṃ vā rājānaṃ kurmahe vayam // 16.3.45
iti candrāvalokas taih paurair uktas tathaiva tat / sa putraṃ śrāvayām āsa pratīhāramukhena tam // 16.3.46
so 'pi tārāvalokastac chrutvā tattanayo 'bravīt / hastī tāvanmayā datto nāstyadeyaṃ ca me 'rthiṣu // 16.3.47
īdṛśena tu rājyena paurāyattena kiṃ mama / kiṃ cānyānupayoginyā lakṣmyā vidyudvilolayā // 16.3.48
tanme śreyo vane vāsaḥ sarvabhojyaphalaśriyām / madhye tarūnāṃ na punarnṛpaśūnāmihedṛśām // 16.3.49
ity uktvā tulyasaṃkalpadhīrayā bhāryayānvitaḥ / pitroḥ pādāvanudhyāya dattvārthibhyo 'rthasaṃcayam // 16.3.50
gṛhītavalkalaḥ sākaṃ sa putrābhyāṃ nijātpurāt / tārāvaloko niragādrudataḥ sāntvayandvijān // 16.3.51
taṃ tathāprasthitaṃ dṛṣṭvā paśūnāṃ pakṣiṇāmapi / karuṇaṃ krandatāmaśrudhārābhir bhūrasicyata // 16.3.52
sūnvorvāhanamātraikarathaśeṣaḥ pathi vrajan / so 'tha tārāvaloko 'nyai rathāścānyācito dvijaiḥ // 16.3.53
sa tānatha dadau tebhyaścakarṣa ca rathaṃ svayam / sabhāryaḥ sukumārau tau netuṃ bālau tapovanam // 16.3.54
tato 'avīmadhyagataṃ pariśrāntam upetya tam / niraśvaṃ ratham apy atra yayāce brāhmaṇo 'paraḥ // 16.3.55
tasmai tam apiniḥśaṅko dattvā padbhyāṃ saputrakaḥ / sabhāryaś ca kathaṃcitsa dhīraḥ prāpa tapovanam // 16.3.56
tatra mādryā kṛtodāraparicaryaḥ svabhāryayā / tarumūle kṛtāvāsastasthau mṛgaparicchadaḥ // 16.3.57
vātāhaticalastpuṣpamañjarīcārucāmaraiḥ / pṛthucchāyātarucchattraiḥ pattraśayyāśilāsanaiḥ // 16.3.58
gītair bhṛṅgāṅganānāṃ ca nānāphalarasāsavaiḥ / vīraṃ vairāgyarājyasthaṃ vanāntāstaṃ siṣevire // 16.3.59
ekadā cātra tatpatnyāṃ mādryāṃ tasya kṛte svayam / āhartuṃ phalapuṣpādi gatāyāmāśramādbahiḥ // 16.3.60
upetya brāhmaṇo vṛddhaḥ kaś cittamuṭajasthitam / tārāvalokaṃ tanayau yayāce rāmalakṣmaṇau // 16.3.61
varaṃ putrāvimau nītau pārayiṣye śiśū api / na punarbhagnakāmo 'yaṃ preṣito 'rthī kathaṃcana // 16.3.62
vidhirvīkṣitukāmo hi dhair yadhvaṃsaṃ śaṭho mama / iti saṃcintya sa dadau tasmai viprāya tau sutau // 16.3.63
nīyamānau ca tau tena vipreṇa yayaturna yat / tatsa vipro latābhistau baddhahastāvatāḍayat // 16.3.64
nināya caitau krandantau nṛśaṃso jananīṃ muhuḥ / vivṛtya pitaraṃ taṃ ca paśyantau sāśrulocanau // 16.3.65
vatsa tārāvaloko 'tra paśyannapi na cukṣubhe / cukṣubhe tvasya dhair yeṇa bhūtagrāmāścarācaraḥ // 16.3.66
athāhṛtya śanaiḥ puṣpaphalamūlādi sā satī / vanantādāyayau mādrī śrāntā taṃ patyurāśramam // 16.3.67
dadarśādhomukhaṃ taṃ ca bhartāraṃ na tu tau sutau / viprakīrṇasthitakrīḍāmṛṇmayāśvarathadvipau // 16.3.68
aniṣṭāśaṅkihṛdayā hā hatāsmi kva tau mama / putrakāviti papraccha saṃbhāntā taṃ patiṃ ca sā // 16.3.69
so 'py avādīcchanair etāmanaghe tanayau mayā / yācamānāya tau dattau daridrāya dvijanmane // 16.3.70
tacchruvā tyaktamohā sā sādhvī tamavadatpatim / tarhi yuktaṃ kṛtaṃ yātu kathamarthī parāṅmukhaḥ // 16.3.71
evaṃ tayokte daṃpatyos tulyasattvatayā tayā / tayoś cakampe bhuvanaṃ cacālendrasya cāsanam // 16.3.72
athendraḥ praṇidhānena mādrītārāvalokayoḥ / dānasattvaprabhāveṇa kampitaṃ jagadaikṣata // 16.3.73
tataḥ sa brāhmaṇo bhūtvā gatvā jijñāsurāśramam / tārāvalokaṃ mādrīṃ tāmekapatnīmayācata // 16.3.74
tārāvaloko 'pyetasmai dātuṃ hastodakena tām / nirvikalpaḥ pravavṛte vanāntasahacāriṇīm // 16.3.75
kiṃ sādhayasi rājarṣe dattvā dārān apīdṛśān / ity ukto dvijarūpeṇa tena śakreṇa so 'bravīt // 16.3.76
na me sādhyaṃ kim apy asti vāñchā tvetāvatī mama / prāṇānapi sadā dadyāṃ brāhmaṇebhya iti dvija // 16.3.77
tac chrutvā nijarūpastho bhūtvā śakro jagāda tam / tuṣṭo 'smi kṛtajijñāsastava tena vadāmi te // 16.3.78
na te deyā punaḥ patnī cakravartī ca bhāvyasi / vidyādharāṇāmacirādity uktvāntardadhe ca saḥ // 16.3.79
atrāntare sa vṛddho 'pi brāhmaṇo dakṣiṇārjitau / tārāvalokatanayau gṛhītvā mārgamohataḥ // 16.3.80
bhramaṃścandrāvalokasya daivāttasya puraṃ prabhoḥ / prāpyāpaṇe tau vikretuṃ rājaputrau pracakrame // 16.3.81
tatra tau pratyabhijñāya gatvaivāvedya bhūpateḥ / paurāścandrāvalokasya sadvijau ninyurantikam // 16.3.82
sa tau dṛṣṭvā nijau pautrau sāśruḥ pṛṣṭvā ca taṃ dvijam / abhūttaduktavṛttāntaḥ sukhaduḥkhamayaściram // 16.3.83
tataḥ sa nijaputrasya sattvotkarṣaṃ vibhāvya tam / tyaktarājyaspṛhaḥ paurair arthyamāno 'pi tau dvijāt // 16.3.84
krītvā tasmāddhanaiḥ pautrau gṛhītvā saparigrahaḥ / sūnostārāvalokasya tasyāśramapadaṃ yayau // 16.3.85
tatrāpaśyaca taṃ baddhajaṭaṃ valkaladhāriṇam / āśāgatair mahāvṛkṣam iva bhuktaśriyaṃ dvijaiḥ // 16.3.86
dūrādādhāvya patitaṃ putraṃ taṃ pādayoś ca saḥ / yadāropayadutsaṅgamabhiṣicyāśruvāriṇā // 16.3.87
vidyādharādhirājyārthamabhiṣekapuraḥsare / tasya siṃhāsanārohe tadevārambhatāṃ yayau // 16.3.88
athaitattanayau rājā tau dadau rāmalakṣmaṇau / so 'smai tārāvalokāya krītāvetāviti bruvan // 16.3.89
kurvanty anyonyavṛttāntakathā yāvac ca tatra te / tāvad gajaś caturdanto lakṣmīś cāvātarad divaḥ // 16.3.90
avatīrṇeṣu cānyeṣu vidyādharapatiṣvapi / lakṣmīstārāvalokaṃ sā padmahastā jagāda tam // 16.3.91
āruhya vāraṇe 'muṣminnehi vidyādharāspadam / tatsāmrājyaśriyaṃ bhuṅkṣva jitāṃ dānaprabhāvataḥ // 16.3.92
ity uktavatyā lakṣmyā sa sākaṃ bhāryāsutānvitaḥ / pituḥ praṇamya caraṇau paśyastsvāśramavāsiṣu // 16.3.93
āruhya taṃ gajaṃ divyaṃ vṛto vidyādhareśvaraiḥ / tārāvaloko nabhasā yayau vaidyādharaṃ padam // 16.3.94
tatropabhuktasāmrājyaściraṃ vidyābhir āśritaḥ / kālenotpannavair āgyastapovanamaśiśriyat // 16.3.95
evaṃ tārāvalokena mānuṣeṇa satā purā / nirmalaiḥ sukṛtaiḥ prāpi sarvavidyādharendratā // 16.3.96
anye tu tāmavāpyāpi vibhraṣṭāḥ skhalitais tataḥ / tadrakṣerapacāraṃ tvaṃ svato vā parato 'pi vā // 16.3.97
iti naravāhanadattaḥ kaśyapamuninā kathāṃ samākhyāya / anuśiṣṭaḥ sa tatheti pratipede cakravartī tat // 16.3.98
vidyādharāḥ śṛṇuta yaḥ kurute mamātra dharmavyatikramamitaḥ prabhṛti prajāsu / vadhyaḥ sa me niyatamityabhito harādrim uddhoṣaṇāṃ ca sa tato bhramayāṃcakāra // 16.3.99
athāvanatamastakair vidhṛtaśāsanaḥ khecarair uvāsa vilasadyaśāḥ suratamañjarīmocanāt / svamātulasamīpago 'sitagirau nayanprāvṛṣaṃ sa tatra saparicchado munivarasya tasyāśrame // 16.3.100
idaṃ gurugirīnrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 17.0.1
dehārdhadhṛtakānto 'pi tapasvī nirguṇo 'pi yaḥ / jagatstutyo namastasmai citrarūpāya śaṃbhave // 17.1.1
calatkarṇāgravikṣiptagaṇḍoḍḍīnālimaṇḍalam / dhunvānaṃ vighnasaṃghātam iva vighnāntakaṃ numaḥ // 17.1.2
evaṃ tatrāsitagirau kaśyapasyāśrame muneḥ / gopālakasya nikaṭe mātulasya tapasyataḥ // 17.1.3
varṣākālātivāhāya nivasan sacivair yutaḥ / sarvavidyādharendraikacakravartipade sthitaḥ // 17.1.4
naravāhanadatto 'sau tais tair vidyādharādhipaiḥ / anvāsitaḥ svabhāryābhiḥ pañcaviṃśatibhir vṛtaḥ // 17.1.5
bruvan kathāḥ sa munibhiḥ sapatnīkair apṛcchyata / yadā mānasavegena devī madanamañcukā // 17.1.6
māyayāpahṛtaiṣābhūttadā virahaniḥsaham / vyanodayatkathaṃ kastvāmiti naḥ kathyatāṃ tvayā // 17.1.7
iti tair munibhiḥ pṛṣṭastadbhāryābhiś ca tatra saḥ / naravāhanadatto 'tha vaktumevaṃ pracakrame // 17.1.8
tadā hṛtāyāṃ me tasyāṃ devyāṃ pāpena vairiṇā / mayānubhūtaṃ duḥkhaṃ yattatkiyatkathyate 'dhunā // 17.1.9
na tatpuraṃ na codyānaṃ gṛhaṃ vā yatra nābhramam / cinvannahamimāmārtaḥ sarve ca sacivā mama // 17.1.10
upaviṣṭaṃ ca sonmādam ivodyāne taros tale / āha sma labdhāvasaraḥ sāntvayan gomukho 'tha mām // 17.1.11
mā gā viklavatāṃ devīmacirātprāpsyasi prabho / devā hi dyucaraiśvaryamādiśaṃste 'nayā saha // 17.1.12
tadavaśyaṃ tathā bhāvi nahi tadvacanaṃ mṛṣā / dhīrāś ca soḍhavirahāḥ prāpnuvantīṣṭasaṃgamam // 17.1.13
rāmabhadro nalo rājā tavaiva ca pitāmahāḥ / viṣahya virahaṃ kiṃ na preyasībhiḥ samāgatāḥ // 17.1.14
sa muktāphalaketuś ca cakravartī dyucāriṇām / padmāvatyā na kiṃ prāpa viyuktaḥ saṃgamaṃ punaḥ // 17.1.15
tathā ca śṛṇu devāhaṃ tatkathāṃ kathayāmi te / ity uktvā gomukho mahyamimāmakathayatkathām // 17.1.16
astīha prathitā pṛthvyāṃ nāmnā vārāṇasī purī / dyusaridbhūṣitā mūrtiḥ śāṃbhavīvāpavargadā // 17.1.17
surasadmadhvajapaṭair marutā namitoddhataiḥ / ihaita mokṣaṃ yāteti bruvāṇevāsniśaṃ janān // 17.1.18
sitaprāsādaśikharā candracūḍanivāsabhūḥ / bhāti śaivagaṇākīrṇā kailāsādristhalīva yā // 17.1.19
tasyām abhūd brahmadatto nāma rājā purā puri / śivaikabhakto brahmaṇyaḥ śūro dātā kṣamāparaḥ // 17.1.20
na durgeṣv api caskhāla na mamajjāmbudhiṣvapi / bhuvi bhramantī yasyājñā na dvīpāny api nātarat // 17.1.21
āhlādadāyinī tasya cakorasyeva vallabhā / āsītsomaprabhā devī netrapeyāsya sāpy abhūt // 17.1.22
śivabhūtyabhidhānaś ca mantrī tasyābhavaddvijaḥ / bṛhaspatisamo buddhyā sarvaśāstrārthapāragaḥ // 17.1.23
sa kadācinnṛpaścandraprāsāde śayane sthitaḥ / dadarśa haṃsayugalaṃ gaganenāgataṃ niśi // 17.1.24
dīptajāmbūnadamayaṃ rājahaṃsāvalīvṛtam / abhragaṅgājalotkṣiptam iva hemāmbujadvayam // 17.1.25
gate dṛṣṭipathāttasminnatyāścarye sa bhūpatiḥ / paryatapyata sotkaṇṭhaḥ punastaddarśanaṃ vinā // 17.1.26
anidra eva nītvā tāṃ niśāṃ prātaḥ sa mantriṇam / yathā dṛṣṭaṃ tathākhyāya śivabhūtim uvāca tam // 17.1.27
tadyatheṣṭaṃ na tau hemahaṃsau paśyāmyahaṃ yadi / tatkimetena rājyena jīvitenāpi vā mama // 17.1.28
iti rājñodite mantrī śivabhūtirjagāda tam / astyupāyo 'tra kaś cittaṃ śṛṇu devav adāmi te // 17.1.29
vicitrakarmayogena saṃsāre 'smin prajāpateḥ / vicitro bhūtasargo 'yamaparicchedya eva yaḥ // 17.1.30
tatra duḥkhamaye mohādudbhavatsukhabuddhayaḥ / nivāsāhārapānādirasādrajyanti jantavaḥ // 17.1.31
teṣāṃ cāhārapānādi nivāsaṃ ca pṛthagvidham / svasvajātyanurūpeṇa prītidaṃ vidadhe vidhiḥ // 17.1.32
tad deva kāraya mahad dhaṃsānāmāśrayaṃ saraḥ / kamalotpalasaṃchannaṃ nirbādhaṃ rakṣirakṣitam // 17.1.33
pakṣipriyaṃ ca tatrānnaṃ prakṣepaya sadā taṭe / yavadāyānti tatrāśu nānādigbhyo 'mbupakṣiṇaḥ // 17.1.34
tanmadhye nacirād atra tau haṃsāvapy upaiṣyataḥ / tato drakṣyasyajasraṃ tau mā kṛthā durmanaskatām // 17.1.35
ity ukte mantriṇā tena sa rājā tadakārayat / yathoktaṃ kṣaṇasaṃpannaṃ brahmadatto mahāsaraḥ // 17.1.36
haṃsasārasacakrāhvasaṃśrite tatra kālataḥ / āgatya padmakhaṇḍe taddhaṃsayugmam upāviśat // 17.1.37
tadupetya sa vijñaptastatsarorakṣibhir nṛpaḥ / agādetatsaro hṛṣṭaḥ siddhaṃ matvā manoramam // 17.1.38
dadarśa hemahaṃsau ca tatra tau dūrato 'rcayan / āśvāsayac ca nikṣipya sakṣīrāñ śālitaṇḍulān // 17.1.39
viśuddhakaladhautāṅgau muktāmaṇimayekṣaṇau / pravālacañcucaraṇau tārkṣyaratnāgrapakṣatī // 17.1.40
visrambhopagatau tau sa haṃsau rājā vibhāvayan / mudā sadāvasatprītyā tatraiva sarasastaṭe // 17.1.41
ekadā caikadeśe 'tra sarorodhasi paryaṭan / amlāyipuṣparacitāṃ pūjāṃ rāja dadarśa saḥ // 17.1.42
kena pūjā kṛtaiṣeti papracchātra sa rakṣiṇaḥ / tatas te taṃ saraḥpālā nṛpamevaṃ vyajijñapan // 17.1.43
trisaṃdhyaṃ sarasi snāstvā haṃsāvetau hiraṇmayau / iha nityamimāṃ pūjāṃ kṛtvā dhyānena tiṣṭhataḥ // 17.1.44
tan na vidmo mahārāja kimetanmahadadbhutam / etac chrutvā sa rakṣibhyaścintayām āsa bhūpatiḥ // 17.1.45
kva haṃsau kvedṛśī caryā dhruvamastyatra kāraṇam / tatkariṣye tapastāvadyāvadvetsyāmi kāvimau // 17.1.46
iti saṃcintya nṛpatistyaktāhāraḥ sa bhāryayā / mantriṇā ca samaṃ cakre haradhyānaparastapaḥ // 17.1.47
atha tau divyahaṃsau taṃ dvādaśāham upoṣitam / upetya vyaktayā vācā svapne rājānamūcatuḥ // 17.1.48
rājannuttiṣṭha vakṣyāvaḥ sabhāryāsacivasya te / prātaḥ sarvaṃ yathātattvaṃ vijane pāraṇe kṛte // 17.1.49
ity uktvā tau tirobhūtau haṃsau rājā prabuddhya ca / bhāryāmantriyutaḥ prātaścakārotthāya pāraṇam // 17.1.50
bhuktottaraṃ ca tatrāmbulīlāgehāntare sthitam / nṛpaṃ svabhāryāmātyaṃ taṃ haṃsau tāv abhyupeyatuḥ // 17.1.51
kau yuvāṃ brūtamity uktau tenābhyarcyaiva bhūbhujā / kramāttasmai svavṛttāntam evamācakhyatuś ca tau // 17.1.52
asti mandara ityadrirājo jagati viśrutaḥ / viharatsurasaṃghātavirājadratnakānanaḥ // 17.1.53
yasyāmṛtena sikteṣu mathitakṣīravāridheḥ / jarāmṛtyuharaṃ puṣpaphalamūlāmbusānuṣu // 17.1.54
kailāsādhikakāntasya yasya śṛṅgāgrabhūmayaḥ / nānāsadratnaracitā līlodyānāni dhūrjaṭeḥ // 17.1.55
tatra jātu kṛtakrīḍo devo 'vasthāpya pārvatīm / devakāryānurodhena kenapyantardadhe haraḥ // 17.1.56
tatas tadvirahākrāntā tatkrīḍāketaneṣu sā / babhrāmāśvāsyamānātra pārvatī devatāntaraiḥ // 17.1.57
ekadā ca madhuprāptisodvegā sā gaṇair vṛtā / devī tarutale yāvat priyacintākulā sthitā // 17.1.58
tāvajjayāsutāṃ tatra devyāścāmaradhāriṇīm / kumārīṃ candralekhākhyāṃ sābhilāṣāvalokinīm // 17.1.59
samānarūpatāruṇyo nikaṭastho guṇottamaḥ / maṇipuṣpeśvaro nāma sābhilāṣo vyalokayat // 17.1.60
taddṛṣṭvānyau gaṇau nāmnā piṅgeśvaraguheśvarau / babhūvatuḥ smitamukhāv anyonyānanadarśinau // 17.1.61
tau cālokya tathābhūtau kasyaitau hasato 'pade / ityantaḥ kupitā devī dadau dṛṣṭimitas tataḥ // 17.1.62
tāvattāvatra cānyonyamukhe smerārpitekṣaṇau / dadarśa candralekhāṃ tāṃ maṇipuṣpeśvaraṃ ca tam // 17.1.63
tato virahasodvegā kruddhā devī jagāda sā / devasyāsaṃnidhau suṣṭhu smaraprekṣaṇakaṃ kṛtam // 17.1.64
etābhyāṃ hāsaśīlābhyāṃ hasitaṃ prekṣya suṣṭhu ca / tanmartyayonau kāmāndhau strīpuṃsau patatāmimau // 17.1.65
tatraiva daṃpatī caitāv avinītau bhaviṣyataḥ / hāsaśīlāv imau kleśān prāpsyatas tu bahūn bhuvi // 17.1.66
brāhmaṇau duḥkhitau pūrvaṃ tadanu brahmarākṣasau / tataḥ piśācakau paścāccaṇḍālau taskarau tataḥ // 17.1.67
chinnapucchau tataḥ śvānau vividhau ca tataḥ khagau / bhaviṣyato gaṇāvetau parihāsāparādhinau // 17.1.68
ābhyāṃ hi svasthacittābhyāmeṣa durvinayaḥ kṛtaḥ / iyādiṣṭavatīṃ devīṃ dhūrjaṭākhyo 'vadadgaṇaḥ // 17.1.69
atyayuktamidaṃ devi na khalvete guṇottamāḥ / iyantaṃ śāpamarhanti svalpādevāparādhataḥ // 17.1.70
tac chrutvaivābravīt kopād devī tam api dhūrjaṭam / martyayonāvanātmajña bhavānapi patatviti // 17.1.71
dattaśāpapratāpāṃ tāṃ pratīhārī jayāmbikām / jananī candralekhāyāḥ pādalagnā vyajijñapat // 17.1.72
prasīda devi śāpāntaṃ kurvasyā duhiturmama / eteṣāṃ ca svabhṛtyānāmajñānavihitāgasām // 17.1.73
vijñapteti pratīhāryā jayayā girijābravīt / yadā sarve miliṣyanti jñānaprāptivaśātkramāt // 17.1.74
brahmādīnāṃ tapaḥkṣetre dṛṣṭvā siddhīśvaraṃ tadā / eṣyanti padamasmākaṃ muktaśāpā ime punaḥ // 17.1.75
manuṣye candralekheyametatkāntaḥ sa dhūrjaṭaḥ / sukhino 'mī bhaviṣyanti trayo dvau duḥkhināvimau // 17.1.76
ity uktvā viratā yāvat sā devī tāvadāyayau / tatrāsuraḥ kila jñātaharāsaṃnidhirandhakaḥ // 17.1.77
sa devīṃ prepsurutsiktastatparicchadabhartsitaḥ / gato vijñāya devena jñātvā tatkāraṇaṃ hataḥ // 17.1.78
kṛtakāryo 'ntikāyātastuṣṭāmuktāndhakāgamām / so 'tha devo jagādaivaṃ girijāṃ girijāpatiḥ // 17.1.79
mānasaḥ pūrvaputras te so 'ndhako 'dya hato mayā / tvagasthiśeṣo bhṛṅgī ca bhaviṣyaty adhuneha saḥ // 17.1.80
ity uktvā sa samaṃ devyā tatrāsīd viharan haraḥ / maṇipuṣpeśv arādyāś ca pañca te 'vātaran bhuvi // 17.1.81
tatra tāvaddvayo rājaṃs tasya piṅgeśvarasya ca / guheśvarasya codantaṃ citrāyitam imaṃ śṛṇu // 17.1.82
asti yajñasthalākhyo 'sminn agrahāro mahītale / tatrābhūd yajñasomākhyo brāhmaṇo dhanavān guṇī // 17.1.83
tasya dvāvudapadyetāṃ putrau vayasi madhyame / harisomastayor jyeṣṭhaḥ kaniṣṭho devasomakaḥ // 17.1.84
tayos tasya samuttīrṇabālyayor upanītayoḥ / viprasyādau dhanaṃ kṣīṇaṃ sabhāryasyāyuṣā tataḥ // 17.1.85
tatas tau tatsutau dīnau pitṛhīnāvavṛttikau / hṛtāgrahārau dāyādair mantrayāmāsaturmithaḥ // 17.1.86
bhikṣaikavṛttī jātau svo na ca bhikṣāmavāpnuvaḥ / taddūram apigacchāvo varaṃ mātāmahaṃ gṛham // 17.1.87
bhraṣṭau yady api nau ko 'tra śraddadhyātsvayamāgatau / tathāpi yāvaḥ kiṃ kurvo nahyanyāstyāvayor gatiḥ // 17.1.88
iti saṃmantrya yayaturbhikṣamāṇau krameṇa tau / tamagrahāraṃ tadyatra mātāmahagṛhaṃ tayoḥ // 17.1.89
tatra taṃ somadevākhyaṃ mṛtaṃ mātāmahaṃ janāt / pṛcchantau tāvabudhyetāṃ mandabhāgyau sabhāryakam // 17.1.90
tataś ca tau yajñadevakratudevābhidhānayoḥ / rajorūkṣau viviśaturvignau mātulayor gṛham // 17.1.91
tatrādṛtya samāśvāsya tābhyāṃ kḷptāśanāmbarau / sadviprābhyāmadhīyānau yāvattau tatra tiṣṭhataḥ // 17.1.92
tavattāvapy upakṣīṇadhanībhūtāvabhṛtyakau / mātulau bhāgineyau tau prītipūrvamavocatām // 17.1.93
putrau daridrībhūtānām asmākaṃ paśupālakam / kartuṃ nāsty adya sāmarthyaṃ tad yuvāṃ rakṣakaṃ paśūn // 17.1.94
ity uktau mātulābhyāṃ tau bāṣpakaṇṭhau tatheti tat / harisomadevasomau tadvaco 'bhyupajagmatuḥ // 17.1.95
tato 'ṭavyāṃ paśūnnītvā satataṃ tau rarakṣatuḥ / pariśrāntau ca sāyaṃ tāvādāyājagmaturgṛham // 17.1.96
tathā tayoḥ pāśupālyaṃ kurvatordaivaśaptayoḥ / ahāryata paśuḥ kaś citkaścidvyāghrair abhakṣyata // 17.1.97
tatas tau mātulau yāvadudvignau tāvadekadā / dhenuśchāgaś ca yajñārthau dvau tayoḥ kvāpi neśatuḥ // 17.1.98
tadbhayāt tān gṛhaṃ nītvaivānyān asamaye paśūn / palāyitau tau cinvantau dūraṃ viviśitur vanam // 17.1.99
tatra vyāghrārdhajagdhaṃ taṃ chāgaṃ dadṛśaturnijam / śocitvopahatātmānāvevaṃ jagadatuś ca tau // 17.1.100
chāgo 'yaṃ mātulābhyāṃ nau yajñārthaṃ paryakalpyata / tasminnaṣṭe ca durvārastayoḥ kopo bhaviṣyati // 17.1.101
tadasya māṃsaṃ saṃskṛtya vahnau bhuktvā hatakṣudhau / śeṣamādāya gacchāvaḥ kvāpy āvāṃ bhaikṣyajīvinau // 17.1.102
iti saṃcintya yāvattaṃ chāgaṃ saṃskuruto 'nale / tāvadājagmatuḥ paścāddhāvantau mātulau tayoḥ // 17.1.103
tābhyāṃ chāgaṃ pacantau tau dṛṣṭvāvutthāya saṃbhramāt / dūrāttaddarśanatrastau palāyya yayatus tataḥ // 17.1.104
yuvābhyāṃ māṃsagṛdhrubhyāṃ rākṣasaṃ karma yatkṛtam / bhaviṣyathastato brahmarākṣasau piśitāśanau // 17.1.105
iti tau mātulau kruddhau tayoḥ śāpaṃ viteratuḥ / abhūtāṃ dvijaputrau ca sadyastau brahmarakṣasau // 17.1.106
daṃṣṭrāviśaṅkaṭamukhau dīptakeśau bubhukṣitau / prāṇinaḥ prāpya khādantāvaṭavyāṃ bhrematuś ca tau // 17.1.107
ekadā tāpasaṃ hantuṃ yoginaṃ tāvadhāvatām / tatprāpatuḥ piśācatvaṃ śaptau tena pratighnatā // 17.1.108
piśācatve 'pi tau hantuṃ harantau brāhmaṇasya gām / tanmantrabhagnau tacchāpaccaṇḍālatvamavāpatuḥ // 17.1.109
caṇḍālatve dhanuṣpāṇī bhramantau kṣunnipīḍitau / kadāciccaurapallīṃ tāṃ prāpaturbhojanārthinau // 17.1.110
tatra dṛṣṭvaiva taddvārarakṣakāścauraśaṅkayā / caurāvaṣṭabhya tau cakruśchinnaśravaṇanāsikau // 17.1.111
tathāvidhau ca tau baddhau ninyuste taskarās tataḥ / pārśvaṃ pradhānacaurāṇāṃ laguḍāhatitāḍitau // 17.1.112
tatra pṛṣṭau pradhānaistau cauraistair bhayaviklavau / kṣudduḥkhāvaptasaṃkleśaṃ svavṛttāsntamaśaṃsatām // 17.1.113
tatas te kṛpayā mukhyacaurā bandhādvimucya tau / ūcustiṣṭhatamaśnītamiha mā bhūdbhayaṃ ca vām // 17.1.114
aṣṭamyāmadya senānipūjanāvasare yuvām / asmākamatithī prāptau saṃvibhāgamihārhathaḥ // 17.1.115
ity uktvārcitadevīkāś caurās te svāgrabhojitau / tatyajur naiva tau daivād utpannaprītayo 'ntikāt // 17.1.116
tataḥ krameṇa kurvāṇau cauryaṃ tair dasyubhiḥ saha / mahāsenāpatī teṣāṃ saṃvṛttau tau svaśauryataḥ // 17.1.117
ekadā cauracāroktaṃ śaivakṣetraṃ mahatpuram / senāpatī tau muṣituṃ sasainyau jagmaturniśi // 17.1.118
animitte 'pi dṛṣṭe tāvanivṛttāvavāpya tat / luṇṭhayāmāsatuḥ kṛtsnaṃ sadevabhuvanaṃ puram // 17.1.119
tatas tadvāsibhir devaḥ kranditaḥ śaraṇārthibhiḥ / caurāṃstānvikalānandhāṃścakāra kupito haraḥ // 17.1.120
tadakasmādvilokyaiva matvā śārvamanugraham / paurāḥ saṃbhūya dasyūṃstānnijaghnurlaguḍāśmabhiḥ // 17.1.121
adṛśyamānāś ca gaṇāś caurāñ śvabhreṣv avākṣipan / kāṃścit kāṃścid amṛdgaṃś ca nihatya bhuvi taskarān // 17.1.122
tau ca senāpatī yāvajjano dṛṣṭvā jighāṃsati / tāvattau samapadyetāṃ śvānau pucchavinākṛtau // 17.1.123
tathābhūtau ca tau smṛtvā pūrvajātimaśaṅkitam / nṛtyantau śaṃkarasyāgre tam eva śaraṇaṃ śritau // 17.1.124
taddṛṣṭvā vismitāḥ sarve savipravaṇijo janāḥ / gatacaurabhayā hṛṣṭā hasantaḥ svagṛhānyayuḥ // 17.1.125
śāntamohau prabuddhau ca śvānau tau śāpaśantaye / tyaktāhārāvathoddiśya śivaṃ śiśriyatustapaḥ // 17.1.126
prātaḥ kṛtotsavās tatra paurāste pūjiteśvarāḥ / dhyānasthau dadṛśuḥ śvānau datte 'pyanne parāṅmukhau // 17.1.127
tathaiva dṛśyamānau tair yāvat tau divasān bahūn / śvānau sthitau gaṇas tāvad evaṃ śaṃbhuṃ vyajijñapan // 17.1.128
deva śaptāvimau devyā piṅgeśvaraguheśvarau / bahukālaṃ gaṇau kliṣṭau tatkṛpāmetayoḥ kuru // 17.1.129
tac chrutvovāca bhagavānidānīṃ sārameyatām / parityajya gaṇāvetau vāy asau bhavatāmiti // 17.1.130
tatas tau vāyasībhūtau balyannakṛtapāraṇau / gaṇau jātismarau suṣṭhu śivaikāgrau babhūvatuḥ // 17.1.131
kālena bhaktituṣṭasya nideśāc chaṃkarasya tau / bhāsāvabhūtāṃ prathamaṃ tato 'pi ca śikhaṇḍinau // 17.1.132
tato 'pi haṃsatāṃ prāptau tau kālena gaṇeśvarau / tatrāpi parayā bhaktyā tāvārādhayatāṃ haram // 17.1.133
tīrthasnānair vratair dhyānaiḥ pūjanaistoṣiteśvarau / hemaratnamayau tau ca saṃjātau jñāninau tathā // 17.1.134
tāvāvāṃ pārvatīśāpaprāptakleśaparamparau / viddhyetau haṃsatāṃ prāptau piṅgeśvaraguheśvarau // 17.1.135
jayātmajābhilāṣī yo maṇipuṣpeśvaro gaṇaḥ / devyā śaptaḥ sa jātastvaṃ brahmadatto nṛpo bhuvi // 17.1.136
jayāsutā sā jāteyaṃ bhāryā somaprabhā tava / dhūrjaṭaḥ sa ca jāto 'yaṃ mantrī te śivabhūtikaḥ // 17.1.137
ata eva ca saṃprāptajñānābhyāmambikākṛtam / smṛtvā śapāntamāvābhyāṃ dattaṃ te niśi darśanam // 17.1.138
tadupāyakramātsarve militāḥ sma ime 'dhunā / āvāṃ caiva pradāsyāvo yuṣmabhyaṃ jñānamuttamam // 17.1.139
āyāta tattridaśaśailagataṃ vrajāmaḥ kṣetraṃ yathārthamacalendrasutāpatestat / siddhīśvaraṃ vidadhire kila yatra devā vidyuddhvajāsuravināśakṛte tapāṃsi // 17.1.140
jaghnuste ca tamasuraṃ samare śarvaprasādalabdhena / vidyādharendrapatinā muktāphalaketunā sahāyena // 17.1.141
sa ca muktāphalaketuḥ śāpakṛtaṃ martyabhāvamuttīrya / tadanugrahādavāpatpadmāvatyā samāgamaṃ bhūyaḥ // 17.1.142
tādṛśi tatra kṣetre gatvā natvā haraṃ prayāsyāmaḥ / svāṃ gatimīdṛgvihito devyasmākaṃ samo hi śāpāntaḥ // 17.1.143
ity ukto divyābhyāṃ haṃsābhyāṃ brahmadattabhūmipatiḥ / sadyo 'bhūnmuktāphalaketukathāśravaṇakautukākṣiptaḥ // 17.1.144
tataḥ sa brahmadattastau divyahaṃsau nṛpo 'bravīt / kathaṃ vidyuddhvajaṃ muktāphalaketurjaghāna tam // 17.2.1
śāpamartyatvamuttīrya prāpa padmāvatīṃ katham / etat kathayatāṃ tāvat kartāsmi prakṛtaṃ tataḥ // 17.2.2
tac chrutvā tatkathāmevaṃ tāvavarṇayatāṃ khagau / āsīdvidyutprabho nāma daityendro devadurjayaḥ // 17.2.3
sa gatvā jāhnavītīre sabhāryaḥ putrakāmyayā / brahmāṇam ārādhayituṃ cakre varṣaśataṃ tapaḥ // 17.2.4
tapastuṣṭasya sa tataḥ surārirbrahmaṇo varāt / prāpa vidyuddhvajaṃ nāma tridaśāvadhyamātmajam // 17.2.5
sa bālo 'pi mahāvīryo daityarājasuto balaiḥ / rakṣyamāṇaṃ caturdikkaṃ dṛṣṭvā svapuramekadā // 17.2.6
vayasyamekamaprākṣīdbhayamatra kutaḥ sakhe / yenedaṃ rakṣyate nityaṃ nagaraṃ sainikair iti // 17.2.7
tato vayasyaḥ so 'vādīdasti nastridaśeśvaraḥ / pratipakṣastadartho 'yaṃ purarakṣaṇasaṃvidhiḥ // 17.2.8
dantināṃ daśalakṣāṇi rathānāṃ ca caturdaśa / triṃśallakṣāṇi cāśvānāṃ pattīnāṃ daśakoṭayaḥ // 17.2.9
yāme yāme 'bhir akṣanti puraṃ vārakramādidam / sa ca praharavāro 'bdaisteṣāmāyāti saptabhiḥ // 17.2.10
tac chrutvā so 'bravīdvidyuddhvajo dhigrājyamīdṛśam / rakṣyate yatkilānyeṣāṃ bāhubhir na svabāhunā // 17.2.11
tatkṛtvāhaṃ tapastīvraṃ kariṣyāmi tathā yathā / bhujanirjitaśatrorme na syādeṣā viḍambanā // 17.2.12
ity uktvaiva vayasyaṃ taṃ vārayantaṃ niṣidhya saḥ / vidyuddhvajo yayau pitroranuktvā tapase vanam // 17.2.13
buddhvātha pitarau snehādanvāgatya tamūcatuḥ / kva bālastvaṃ kva ca tapaḥ kaṣṭaṃ mā putra sāhasam // 17.2.14
jitaśatruṃ ca rājyaṃ nas trailokye nu tato 'dhikam / kiṃ vāñchasi vṛthātmānaṃ śoṣayan kiṃ dunoṣi nau // 17.2.15
evaṃ vadantau pitarau vidyuddhvaja uvāca saḥ / bālya evārjayiṣyāmi divyāstrāṇi tapobalāt // 17.2.16
niḥśatru ca jagadrājyametenaiva na vedmi kim / rakṣyate nityasaṃnaddhaiḥ sainyaiḥ svapuram eva yat // 17.2.17
ityādi niścayenoktvā pitarau ca visṛjya saḥ / vidyuddhvajo 'suraś cakre viriñcārādhanaṃ tapaḥ // 17.2.18
phalāhāro 'mbubhakṣaś ca vāyubhugvarjitāśanaḥ / trīṇi trīṇi kramāttasthau daityo varṣaśatāni saḥ // 17.2.19
tato brahmā jagatkṣobhakṣamam ālokya tattapaḥ / etyāstrāṇi dadau tasmai brahmādīni tadarthine // 17.2.20
brahmāstrametadanyena nāstreṇa pratihanyate / vinā pāśupataṃ raudramastramasmadagocaram // 17.2.21
tadakāle tvayā naitatprayoktavyaṃ jayaiṣiṇā / ity uktvā prayayau brahmā sa daityaścāgamadgṛham // 17.2.22
tatas tadutsavāyātaiḥ sarvaiḥ sa svabalaiḥ saha / vidyuddhvajaḥ samaṃ pitrā prāyācchakrajigīṣayā // 17.2.23
śakrastadāgamaṃ budhvā kṛtarakṣastriviṣṭape / sakhyā vidyādharendreṇa sahitaścandraketunā // 17.2.24
padmaśekharasaṃjñena gandharvādhīśvareṇa ca / sadevalokapālo 'gre yuyutsus tasya niryayau // 17.2.25
prāpa vidyuddhvajaścātra balair ācchāditāmbaraḥ / brahmarudrādayaścaitamāhavaṃ draṣṭum āyayuḥ // 17.2.26
tataḥ pravavṛte yuddhaṃ tayor ubhayasainyayoḥ / parasparāstrasaṃpātaniruddhārkāndhakāritam // 17.2.27
amarṣavātakṣubhito vāhinīśatanirbharaḥ / luṭhadvājigajagrāho vavṛdhe samarārṇavaḥ // 17.2.28
dvandvayuddheṣu devānāṃ saṃpravṛtteṣv athāsuraiḥ / śakraṃ vidyutprabho 'py āgād vidyuddhvajapitā krudhā // 17.2.29
astrapratyastrayuddhena śanaistenāmaradviṣā / śakro 'bhibhūyamāno 'tha tasmai vajramavākṣipat // 17.2.30
vajrāhataḥ sa daityo 'tra papāta gatajīvitaḥ / vidyuddhvajo 'tha tatkrodhād abhyadhāvac chatakratum // 17.2.31
aprāṇasaṃśaye cādau tasmai brahmāstramakṣipat / anye ca prāharannanyaistasminnastrair mahāsurāḥ // 17.2.32
so 'tha dhyātveśvarādiṣṭamastraṃ pāśupataṃ kṣaṇāt / agropasthitamabhyarcya śakraścikṣepa śatruṣu // 17.2.33
tena kālāgnināstreṇa dagdhaṃ tatsainyamāsuram / vidyuddhvajastu bālatvādahato mūrcchito 'patat // 17.2.34
na hinasti tadastraṃ hi bālaṃ vṛddhaṃ parāṅmukham / tato labdhajayā devāḥ svasthānānyakhilā yayuḥ // 17.2.35
so 'pi vidyuddhvajo dhvastaḥ sucirāl labdhacetanaḥ / śocan palāyya militān avocac cheṣasainikān // 17.2.36
jayino 'pi jitāḥ smo 'dya brahmāstre pratyutārjite / tattyakṣyāmyāhave gatvā śakramāsādya jīvitam // 17.2.37
hate pitari śakṣyāmi na gantuṃ svapuraṃ punaḥ / ity uktavantaṃ taṃ mantrī vṛddho vakti sma paitṛkaḥ // 17.2.38
akālamuktaṃ brahmāstramanyamuktāstramantharam / anyāstrāsahanaiśānamahāstravyāhataṃ hi tat // 17.2.39
tallabdhajayamākṣeptuṃ nākāle śatrumarhasi / evaṃ hi tasyopacayaḥ svanāśaś ca kṛto bhavet // 17.2.40
dhīro hi rakṣann ātmānaṃ kāle prāpya balaṃ ripoḥ / manyupratikriyāṃ kṛtvā viśvaślāghyaṃ yaśo 'śnute // 17.2.41
iti vṛddhena tenokto vidyuddhvaja uvāca saḥ / tarhyasmadrājyarakṣārthaṃ yāta yūyamahaṃ punaḥ // 17.2.42
tam evārādhayiṣyāmi gatvā sarveśvaraṃ śivam / ity uktvānicchato 'pyetanvisasarjaiva so 'nugān // 17.2.43
gatvā ca pañcabhiḥ sārdhaṃ vayasyair daityaputrakaiḥ / kailāsamūle gaṅgāyāstīre so 'śiśriyattapaḥ // 17.2.44
dharme pañcāgnimadhye ca śīte tasthau sa vāriṇi / ekaṃ sahasraṃ varṣāṇāṃ śivadhyāyī phalāśanaḥ // 17.2.45
mūlāśano dvitīyaṃ ca tṛtīyaṃ vāribhojanaḥ / vāyubhakṣaś caturthaṃ ca nirāhāraś ca pañcamam // 17.2.46
varadānāgataṃ bhūyo bahu mene na padmajam / dṛṣṭo varaprabhāvas te gamyatāmity uvāca ca // 17.2.47
kālaṃ tāvantam evānyannirāhārasthitaṃ ca tam / mūrdhodgatamahādhūmaṃ sākṣācchaṃbhurupāyayau // 17.2.48
vṛṇīṣva varamity uktastena daityo jagāda saḥ / vadhyāmahaṃ raṇe śakraṃ tvatprasādādvibho iti // 17.2.49
uttiṣṭha na viśeṣo 'sti jitasya nihatasya vā / tadindraṃ jeṣyasi raṇe tatpade ca nivatsyasi // 17.2.50
ity uktvāntardadhe devaḥ so 'pi siddhaṃ manoratham / matvā vidyuddhvajaḥ kṛtvā pāraṇaṃ svapuraṃ yayau // 17.2.51
tatrābhinanditaḥ pauraistena pitryeṇa mantriṇā / militvā tatkṛte taptatapasā vyadhitotsavam // 17.2.52
āhūyāsurasainyāni vihitāhavasaṃvidhiḥ / indrāya prāhiṇoddūtaṃ yudhi sajjjo bhaveti saḥ // 17.2.53
cacāla ca nabhaḥ senānādanirghātadāritam / ketubhiś chādayaṃs tanvan riṣṭaṃ svarvāsinām iva // 17.2.54
indro 'pi taṃ labdhavaraṃ vijñāyāgatamākulaḥ / saṃmantrya devaguruṇā surasainyānyupāhvayat // 17.2.55
tato vidyuddhvaje prāpte tayor ubhayasainyayoḥ / sveṣāṃ pareṣāṃ cājñātavibhāgo 'bhūnmahāhavaḥ // 17.2.56
subāhupramukhā daityāḥ sahāyudhyanta vāyubhiḥ / piṅgākṣādyāḥ kuberaiś ca mahāmāyādayo 'gnibhiḥ // 17.2.57
ayaḥkāyādayaḥ sūryaiḥ siddhair ākampanādayaḥ / anye vidyādharair daityā gandharvādyaistato 'pare // 17.2.58
evamāsīnmahāyuddhaṃ teṣāṃ vāsaraviṃśatim / ekaviṃśe dine daityair abhajyanta raṇe suraḥ // 17.2.59
te ca bhagnāḥ praviviśuḥ palāyyāntastriviṣṭapam / tataścair āvaṇārūḍho niragādvāsavaḥ svayam // 17.2.60
parivārya ca taṃ devasainyāni niraguḥ punaḥ / candraketuprabhṛtibhiḥ sahaiva dyucareśvaraiḥ // 17.2.61
tataḥ pravṛtte saṅgrāme hanyamānāsurāmare / indramabhyadravadvidyuddhvajaḥ pitṛvadhakrudhā // 17.2.62
so 'strāṇi tasya pratyastrair daityendrasya pratighnataḥ / ciccheda bāṇaiḥ kodaṇḍaṃ devarājo muhur muhuḥ // 17.2.63
tato mudgaramādāya maheśvaravaroddhuraḥ / vidyuddhvajastaṃ sa javādadhāvadvāsavaṃ prati // 17.2.64
utplutya dantayor dattvā pādamair āvaṇasya ca / ārurohāsya kumbhāgraṃ yantāraṃ vimamātha ca // 17.2.65
dadau ca devarājāya prahāraṃ mudgareṇa saḥ / devarājaś ca muśalenāśu pratijaghāna tam // 17.2.66
vidyuddhvajo 'pi bhūyastaṃ mudgareṇa jaghāna yat / tadindraḥ so 'patadvāyurathasyopari mūrcchitaḥ // 17.2.67
vāyur manojavenendraṃ taṃ rathenānyato 'harat / vidyuddhvajo 'sya paścāc ca dattajhampo 'patad bhuvi // 17.2.68
akālo 'yaṃ raṇādindramapasārayata drutam / iti tatkṣaṇamākāśāduccacāra sarasvatī // 17.2.69
tato 'pasārite śakre vāyunā rathavegataḥ / vidyuddhvajo rathārūḍho yāvattamanudhāvati // 17.2.70
tāvad airāvaṇaḥ kruddho dhāvitvaiva niraṅkuśaḥ / mathnan vidrāvya sainyāni yataḥ śakras tato yayau // 17.2.71
tato muktvā raṇaṃ devasainye 'pīndramanudrute / nināya brahmabhavanaṃ bhītāṃ suraguruḥ śacīm // 17.2.72
atha vidyuddhvajaḥ prāpya jayaṃ śūnyāmavāpya ca / nadadbhiḥ sahitaḥ sainyaiḥ praviveśāmarāvatīm // 17.2.73
indro 'pi labdhasaṃjñaḥ sannakālaṃ vīkṣya saṃprati / tad eva brahmabhavanaṃ saha sarvāmarair agāt // 17.2.74
saṃpraty asau haravaraprabhāvo mā śucaṃ kṛthāḥ / prāptāsi svapadaṃ bhūya ityāśvāsya pitāmahaḥ // 17.2.75
svaṃ samādhisthalaṃ nāma tasya sarvasukhāvaham / brahmalokaikadeśasthaṃ sthānaṃ vasataye dadau // 17.2.76
tatrovāsa sa devendraḥ śacyair āvaṇasaṃgataḥ / tadvākyādvāyulokaṃ ca jagmurvidyādhareśvarāḥ // 17.2.77
adhṛṣyaṃ somalokaṃ ca gandharvapatayo yayuḥ / anyalokānyayuścānye tyaktasvasvaniketanāḥ // 17.2.78
vidyuddhvajaś ca devānāṃ bhūmiṃ bhramitaḍiṇḍimaḥ / ākramya bubhuje rājyaṃ nirmaryādastriviṣṭape // 17.2.79
atrāntare kathāsaṃdhau vāyuloke cirasthitaḥ / vidyādhareśvaraścandraketurevaṃ vyacintayat // 17.2.80
svapadapracyuteneha mayā stheyaṃ kiyacciram / nāsti vidyuddhvajasyādyāpyasmacchatrostapaḥ kṣayaḥ // 17.2.81
śrutaṃ mayā yastsa gataḥ suhṛnme padmaśekharaḥ / gandharvendraḥ śivapuraṃ tapase somalokataḥ // 17.2.82
tasya prasādo devena kṛtaḥ kimu na vety aham / nādyāpi jāne tadbuddhvā jñāsye kartavyamātmanaḥ // 17.2.83
iti dhyāyati yāvac ca tāvadabhyāyayau sa tam / vidyādharendraṃ gandharvarājaḥ prāptavaraḥ sakhā // 17.2.84
sa tenāśliṣya vihitasvāgataścandraketunā / pṛṣṭaś ca nijavṛttāntaṃ gandharvapatirabhyadhāt // 17.2.85
gatvā śivapure śaṃbhuṃ tapasāhamatoṣayam / sa ca mām ādiśad gaccha putras te bhavitottamaḥ // 17.2.86
punaḥ prāpsyasi rājyaṃ ca kanyāṃ sarvottamāmapi / vidyuddhvajāntako yasyā vīro bhartā bhaviṣyati // 17.2.87
ityādiṣṭo hareṇāhaṃ tavaitadvaktumāgataḥ / gandharvendrāditi śrutvā candraketur uvāca saḥ // 17.2.88
mamāpyetasya duḥkhasya śāntyai gatvā maheśvaraḥ / ārādhyastamanārādhya na santīpsitasiddhayaḥ // 17.2.89
iti niścitya tapase divyaṃ kṣetraṃ triśūlinaḥ / muktāvalyā samaṃ patnyā candraketurjagāma saḥ // 17.2.90
so 'pi svavaravṛttāntamindrāyoktvā ripukṣaye / utpannāstho yayau somabhuvanaṃ padmaśekharaḥ // 17.2.91
tataḥ surapatis tatra sa samādhisthale sthitaḥ / jātāsthaḥ saṃkṣaye śatror amartyagurum asmarat // 17.2.92
saṃsmṛtopasthitaṃ tatra prahvaḥ satkṛtya so 'bravīt / tapastuṣṭaḥ śivaḥ padmaśekharasya samādiśat // 17.2.93
vidyuddhvajasya hantāraṃ bhāvijāmātaraṃ kila / tadasya duṣkṛtasyāntastāvannaḥ kiṃ tvahaṃ ciram // 17.2.94
nivasanniha nirviṇṇaḥ svapadabhraṃśaduḥsthitaḥ / taccintayātra bhagavannapāyaṃ śīghrakāriṇam // 17.2.95
iti devaguruḥ śakrādvacaḥ śrutvā jagāda tam / kāmaṃ tasya ripoḥ prāpto duṣkṛtaistapasaḥ kṣayaḥ // 17.2.96
tasmād avasaro 'smākaṃ svaprayatnavidherayam / tadehi brahmaṇe brūmaḥ sa upāyaṃ vadiṣyati // 17.2.97
ity ukto guruṇā śakrastadyukto brahmaṇo 'ntikam / yayau praṇamya tasmai ca śaśaṃsa svamanogatam // 17.2.98
tataḥ svayaṃbhūr avadac cintaiṣā na mamāpi kim / kiṃ tu śarvakṛtaṃ śarveṇaiva śakyaṃ vyapohitum // 17.2.99
sa ca devaściraṃ prāpyastadeva nikaṭaṃ hareḥ / tadabhinnātmano yāmaḥ so 'bhyupāyaṃ vadiṣyati // 17.2.100
iti saṃmantrya sa brahmā śakraḥ suraguruś ca saḥ / haṃsayānam upāruhya śvetadvīpam upāgaman // 17.2.101
yatra sarvo janaḥ śaṅkhacakrapadmagadādharaḥ / caturbhujaś ca mūrtau ca citte ca bhagavanmayaḥ // 17.2.102
tatra te dadṛśurdevaṃ mahāratnagṛhāntare / sevitāṅghriṃ kamalayā śeṣaśayyāgataṃ harim // 17.2.103
kṛtapraṇāmās tasmai te yathārhaṃ tena satkṛtāḥ / devarṣivanditāścātra yathocitam upāviśan // 17.2.104
bhagavatpṛṣṭakuśalā devāste taṃ vyajijñapan / kuśalaṃ kimivāsmākaṃ deva vidyuddhvaje sati // 17.2.105
jānāty eva hi tatsarvaṃ devo yat tena naḥ kṛtam / tadarthaścāgamo 'yaṃ nastaddevo vettyataḥ param // 17.2.106
evam uktavato devāṃstānuvāca janārdanaḥ / kiṃ na jānāmi yadbhagnā sthitistenāsureṇa me // 17.2.107
kiṃ tu svayaṃ yadīśena kṛtaṃ tripuraghātinā / tattenaivānyathā kartuṃ śakyate na punarmayā // 17.2.108
tata eva ca tasya syātkṣayo daityasya pāpmanaḥ / tvaradhvaṃ yadi tāvadvo vacmyupāyaṃ niśamyatām // 17.2.109
asti māheśvaraṃ kṣetra divyaṃ siddhīśvarābhidham / tatra saṃprāpyate devo nityasaṃnihito haraḥ // 17.2.110
etac ca darśitajvālāliṅgarūpaḥ sa eva me / pūrvaṃ prajāpateś ca prāgrahasyamavadadvibhuḥ // 17.2.111
tadeta tatra gatvā taṃ tapasa prārthayāmahe / sa evopadravamimaṃ jagatāṃ śamayiṣyati // 17.2.112
ityādiṣṭavatā tena devena saha viṣṇunā / te tārkṣyahaṃsayānābhyāṃ sarve siddhiśvaraṃ yayuḥ // 17.2.113
asaṃspṛṣṭe jarāmṛtyurogaiḥ saukhyaikadhāmani / hemaratnamayā yatra mṛgapakṣidrumā api // 17.2.114
tatrāntardarśitānyonyamūrtibhedaṃ kṣaṇe kṣaṇe / anyānyaratnarūpaṃ ca liṅgamabhyarcya śūlinaḥ // 17.2.115
tatparāste harirbrahmā devendro diviṣadguruḥ / tepire haramuddiśya catvāro duścaraṃ tapaḥ // 17.2.116
atrāntare ca tīvreṇa tapasā toṣitaḥ śivaḥ / candraketorvaraṃ tasya vidyādharapateradāt // 17.2.117
uttiṣṭhotpatsyate rājanmahāvīraḥ sa te sutaḥ / vidyuddhvajaṃ yaḥ samare yuṣmacchatruṃ haniṣyati // 17.2.118
śāpāvatīrṇo mānuṣye kṛtāmarahitaś ca yaḥ / gandharvarājaduhituḥ padmāvatyāstapobalāt // 17.2.119
punaḥ svapadam āsādya tayaiva saha bhāryayā / sarvaṃ vidyādharaiśvaryaṃ daśa kalpān kariṣyati // 17.2.120
iti dattavare deve tirobhūte sabhāryakaḥ / candraketustadaivāgātsa vāyubhuvanaṃ punaḥ // 17.2.121
tāvattīvratapastuṣṭas tatra siddhīśvare 'pi tān / nārāyaṇādīṃl liṅgāntar dṛṣṭo hṛṣṭān haro 'bravīt // 17.2.122
uttiṣṭhatālaṃ kleśena yuṣmatpakṣyeṇa toṣitaḥ / vidyādhareśvareṇāhaṃ tapasā candraketunā // 17.2.123
madaṃśaśaṃbhavas tasya vīraḥ putro janiṣyate / yastaṃ vidyuddhvajaṃ daityaṃ haniṣyatyacirādraṇe // 17.2.124
tato 'nyadevakāryārthaṃ mānuṣye śāpataścyutam / padmaśekharagandharvasutā taṃ proddhariṣyati // 17.2.125
padmāvatyākhyayā sārdhaṃ tayā gauryaṃśajātayā / patnyā dyucarasāmrājyaṃ kṛtvā mām eva caiṣyati // 17.2.126
tatsahadhvaṃ manāgeṣaḥ kāmaḥ saṃpanna eva vaḥ / ity acyutādīn uktvā tāñ jagāmādarśanaṃ śivaḥ // 17.2.127
tato hṛṣṭo haribrahmā śakrāmaragurū ca tau / jagmuḥ sthānāni tānyeva te bhūyo yebhya āgatāḥ // 17.2.128
atha vidyādharendrasya tasya muktāvalī priyā / candraketoḥ sagarbhābhūtkāle ca suṣuve sutam // 17.2.129
prakāśayantaṃ kakubho durādharṣeṇa tejasā / tāmasopadravaṃ hartuṃ vālamarkamivoditam // 17.2.130
jāte ca tasminn ity atra bhāratī śuśruve divaḥ / candraketo suto 'yaṃ te hantā vidyuddhvajāsuram // 17.2.131
nāmnā ca viddhyamuṃ muktaphalaketuṃ dviṣantapam / ity uktvā candraketuṃ sā sotsavaṃ virarāma vāk // 17.2.132
papāta puṣpavṛṣṭiś ca jñātārthaḥ padmaśekharaḥ / śakraścayayatus tatra ye ca cchannāḥ sthitāḥ surāḥ // 17.2.133
haraprasādavṛttāntamācakṣāṇāḥ parasparam / anubhūya pramodaṃ te svasthānānyeva śiśriyuḥ // 17.2.134
sa muktāphalaketuś ca sarvasaṃskārasaṃskṛtaḥ / sahānandena devānāṃ kramādvṛddhim upāgamat // 17.2.135
atha tasya dinaiḥ kanyā putrotpatteranantaram / gandharvādhipateḥ padmaśekharasyāpyajāyata // 17.2.136
gandharvendra suteyaṃ te bhāryā vidyuddhvajadviṣaḥ / vidyādharapateḥ padmāvatī nāma bhaviṣyati // 17.2.137
iti tasyāṃ ca jātāyāṃ gaganādudagādvacaḥ / tataḥ padmāvatī sātra kramātkanyā vyavardhata // 17.2.138
sudhāṃśulokasaṃbhūtisaṃkrāntena taraṅgiṇā / amṛteneva lāvaṇyavisareṇa virājitā // 17.2.139
so 'pi bālo 'bhavanmuktāphalaketurmahāmatiḥ / vratopavāsādi tapaścakre śivamayaḥ sadā // 17.2.140
ekadā dhyānaniṣṭhaṃ taṃ dvādaśāham upoṣitam / pratyakṣībhūya bhagavāñjagāda girijāpatiḥ // 17.2.141
tuṣṭo 'smi te 'nayā bhaktyā matprasādena tattava / āvirbhaviṣyanty astrāṇi vidyāḥ sarvakalās tathā // 17.2.142
aparājitasaṃjñaṃ ca khaḍgametaṃ gṛhāṇa me / kartāsi yena sāmrājyaṃ vipakṣair aparājitaḥ // 17.2.143
ity uktvā sa vibhustasmai khaḍgaṃ dattvā tirodadhe / sa cāśu rājaputro 'bhūnmahāstrabalavikramaḥ // 17.2.144
atrāntare kadācitsa vidyuddhvajamahāsuraḥ / tridivastho jalakrīḍāṃ cakre dyusaridambhasi // 17.2.145
dadarśa sa jalaṃ tasyāḥ kapiśaṃ puṣpareṇubhiḥ / madagandhānuviddhaṃ ca vīcivikṣobhitaṃ mahat // 17.2.146
tato bhujamadādhmātaḥ sa jagāda nijānugān / mamāpy upari kaḥ krīḍatyambhobhir yāta paśyata // 17.2.147
tac chrutvopari yātāste paśyanti smāsurā jale / krīḍantaṃ vṛṣabhaṃ śārvaṃ saha śākreṇa dantinā // 17.2.148
āgatya ca tamūcuste daityendraṃ deva śāṃbhavaḥ / uparyetya vṛṣaḥ krīḍatyair āvaṇayuto 'mbhasi // 17.2.149
tanmālyairāvaṇamadavyāmiśritam idaṃ payaḥ / śrutvetyagaṇayañ śarvaṃ madāc cukrodha so 'suraḥ // 17.2.150
svaduṣkṛtaparīpākamūḍho bhṛtyānuvāca ca / yātānayata tau baddhvā vṛṣabhair āvaṇāviti // 17.2.151
tato gatvā jighṛkṣanti yāvattau te kilāsurāḥ / tāvattāñjaghnatuḥ kruddhau tau pradhāvya vṛṣadvipau // 17.2.152
hataśeṣāś ca jagadurgatvā vidyuddhvajāya tat / sa kruddhaḥ prāhiṇottau pratyāsuraṃ sumahadbalam // 17.2.153
mathitvā tac ca tatsainyaṃ pāpapākāgatakṣayam / vṛṣo harāntikaṃ prāyādindramair āvaṇo 'bhyagāt // 17.2.154
indro 'tha tasya ditijasya viceṣṭitaṃ tad airāvaṇānucararakṣigaṇān niśamya / saṃprāptanāśasamayaṃ tamamanyatāriṃ gaurīpater bhagavato 'pi kṛtāvamānam // 17.2.155
āvedya tatkamalajāya tataḥ sametya vidyādharādisahitaḥ saha devasainyaiḥ / hantuṃ ripuṃ tamadhirūḍhasurebhamukhyaḥ śakraḥ śacīracitamāṅgalikaḥ pratasthe // 17.2.156
tatastriviṣṭapaṃ prāpya sa śakraḥ paryaveṣṭayat / harānugrahasotsāhair labdhakālabalair balaiḥ // 17.3.1
taddṛṣṭvā niryayau vidyuddhvajaḥ saṃnaddhasainikaḥ / prāvartantānimittāni tasya nirgacchatastadā // 17.3.2
dhvajeṣu vidyutaḥ petur bhremur gṛdhrās tathopari / abhajyanta mahācchattrāṇyaśivaṃ cāruvañ śivāḥ // 17.3.3
tānyariṣṭānyagaṇayanniragādeva so 'suraḥ / devāsurāṇaṃ ca tataḥ prāvartata mahāhavaḥ // 17.3.4
sa muktāphalaketuḥ kiṃ nādyāpyetīti vajriṇā / pṛṣṭo 'tha candraketustaṃ khecarendro vyajijñapat // 17.3.5
vismṛtya tvarayā tasya noktamāgacchatā mayā / sa tu buddhvā dhruvaṃ paścādāgacchatyeva satvaram // 17.3.6
etac chrutvā sa devendraścaturaṃ vāyusārathim / śrīmuktāphalaketuṃ tamānetuṃ prāhiṇodratham // 17.3.7
pitā ca tatsamaṃ tasya candraketuḥ sasainikam / āhvānāya pratīhāraṃ visasarja rathānugam // 17.3.8
sa muktāphalaketuś ca buddhvā daityāhave gatam / pitaraṃ sānugo gantuṃ tatraivābhyudyato 'bhavat // 17.3.9
tato jayagajārūḍhojananīkṛtamaṅgalaḥ / vāyulokād udacalat sa bibhratkhaḍgam aiśvaram // 17.3.10
prasthitasyāpatattasya puṣpavṛṣṭirnabhastalāt / devāś ca dundubhīñjaghnurvāyavaś ca vavuḥ śivāḥ // 17.3.11
militvā parivavruś ca te taṃ devagaṇās tataḥ / āsan palāyya pracchannā ye vidyuddhvajabhītitaḥ // 17.3.12
tena sainyena mahatā saha gacchandadarśa saḥ / mārge meghavanaṃ nāma pārvatyāyatanaṃ mahat // 17.3.13
tadanullaṅghayan bhaktyā gajād atrāvatīrya saḥ / āhṛtya divyapuṣpāṇi devīṃ prāvartatārcitum // 17.3.14
atrāntare ca gandharvapateḥ sa prāptayauvanā / padmāvatī sutā padmaśekharasya sakhīvṛtā // 17.3.15
bhartuḥ saṅgrāmayātasya śreyorthaṃ tapasi sthitām / mātaraṃ svāmanujñāpya vimānenendulokataḥ // 17.3.16
śivārthinī pituḥ saṃkhye varasyābhīpsitasya ca / tadeva tapase divyaṃ gauryāyatanamāyayau // 17.3.17
varo nādyāpi te kaścinniścito yo yudhi sthitaḥ / pituḥ śreyonimittaṃ ca mātā te saṃśritā tapaḥ // 17.3.18
tvaṃ tu kanyā tapaḥ kasya kṛte sakhi cikīrṣasi / ity uktā pathi sakhyā sā padmāvatyabravīdidam // 17.3.19
pitaiva sakhi kanyānāṃ daivataṃ sarvasiddhikṛt / varo 'py ananyasāmanyaguṇo niścita eva me // 17.3.20
vidyuddhvajaṃ nihantuṃ yo jāto vidyādharendrataḥ / sa muktāphalaketurme vyādiṣṭaḥ śaṃbhunā patiḥ // 17.3.21
etan mayāmbāpṛṣṭasya tātasyaiva mukhāc chrutam / sa ca yāsyati yāto vā saṅgrāme me varo dhruvam // 17.3.22
ato bhagavatīṃ gaurīṃ tapasāradhayāmy aham / vijayākāṅkṣiṇī tasya patyus tātasya cobhayoḥ // 17.3.23
evaṃ vadantīṃ tāṃ rājaputrīmāha sma sā sakhī / bhāvinyarthe 'pi tarhyeṣa vyavasāyastavocitaḥ // 17.3.24
tatte 'bhilaṣitaṃ sidhyatviti sakhyā tayoditā / sā gauryāyatanābhyarṇaṃ bhavyaṃ prāpa mahatsaraḥ // 17.3.25
utphullaiḥ svarṇakamalaiḥ praticchannaṃ prabhāsvaraiḥ / tanmukhāmbhoruhotsarpatkāntivicchuritair iva // 17.3.26
tatrāvatīrya kamalānyambikābhyarcanāya sā / uccitya gandahrvasutā snānaṃ yāvadvidhitsati // 17.3.27
tāvaddevāsuraraṇaṃ rakṣaḥsvāmiṣagardhiṣu / abhidhāvatsu tena dve rākṣasyāvāgate pathā // 17.3.28
daṃṣṭrāghoramukhodvāntajvālāpiṅgordhvamūrdhaje / dhūmaśyāmamahākāye lambodarapayodhare // 17.3.29
tābhyāṃ dṛṣṭvaiva gandharvarājaputrī nipatya sā / naktaṃcarībhyāṃ jagṛhe ninye ca gaganonmukham // 17.3.30
tadvimānādhidevaś ca rākṣasyau yāvadeva te / ruṇaddhi yavadārtaś ca krandatyasyāḥ paricchadaḥ // 17.3.31
tāvaddevīgṛhānmuktāphalaketuḥ kṛtārcanaḥ / sa nirgataḥ śrutākrandastam evoddeśamāgamat // 17.3.32
sa dṛṣṭvā rākṣasīyugmagṛhītāṃ tāṃ lasaddyutim / kālameghāvalīmadhyagatāṃ saudāmanīmiva // 17.3.33
padmāvatīṃ pradhāvyaiva mahāvīro vyamocayat / kṣiptvā vicetane bhūmau rākṣasyau te talāhate // 17.3.34
dadarśa tāṃ ca lāvaṇyarasanirjharavāhinīm / trivalīlaharīhārimadhyabhāgopaśobhinīm // 17.3.35
svarvadhūsargasaṃprāptakauśalotkarṣaśālinā / dhātrā samagrasaundaryasārasaṃpāditām iva // 17.3.36
dṛṣṭvā ca tāṃ sa kaṃdarpamohamantharitendriyaḥ / dhīro 'py atra kṣaṇaṃ tasthau citrastha iva niścalaḥ // 17.3.37
rākṣasīsaṃbhrame śānte samāśvasya kṣaṇādiva / padmāvaty api taṃ muktāphalaketuṃ dadarśa sā // 17.3.38
jagannetrotsavākāraṃ strījanonmādadāyinam / ekīkṛtyendukaṃdarpau vidhineva vinirmitam // 17.3.39
tato lajānatamukhī sakhīṃ svair am abhāṣata / bhadramasyāstu yāmītaḥ parapūruṣapārśvataḥ // 17.3.40
evaṃ vadantyāṃ tasyāṃ ca sā muktāphalaketunā / bālā kimiyamāheti tenāpṛcchyata tatsakhī // 17.3.41
sāpy uvāca sukanyeyaṃ dattāśīḥ prāṇadasya te / ehyanyapuruṣopāntādvrajāva iti vakti mām // 17.3.42
tac chrutvā saṃbhramānmuktāphalaketur uvāca tām / keyaṃ kasya sutā dattā kasmai vā śubhakarmaṇe // 17.3.43
iti pṛṣṭā ca sā tena tadvayasyā tam abravīt / iyaṃ padmāvatī nāma kanyā subhaga naḥ sakhī // 17.3.44
gandharvādhipateḥ padmaśekharasyātmasaṃbhavā / ādiṣṭo 'syāḥ patirmuktāphalaketuś ca śaṃbhunā // 17.3.45
putro vidyādharendrasya candraketorjagatpriyaḥ / sahāyo devarājasya vidyuddhvajavināśakṛt // 17.3.46
ākāṅkṣantī jayaṃ tasya bhartuḥ saṃkhye pitus tathā / gauryāyatanamadyaitattaporthamiyamāgatā // 17.3.47
śrutvaitadrājaputrīṃ tāṃ candraketusutānugāḥ / diṣṭyā devi sa evāyaṃ tava bhartetyanandayan // 17.3.48
tato 'nyonyaparijñānaharṣapūrṇe nijātmani / yuktaṃ tadyanna mātaḥ sma tau kumārīvarāvubhau // 17.3.49
yāvacānyonyasaprematiryagardhāvalokitaiḥ / tiṣṭhatas tatra tau tāvac chuśruve tūryaniḥsvanaḥ // 17.3.50
tataś ca dadṛśe sainyaṃ vāyuyukto rathas tataḥ / candraketupratīhāras tathā ca tvaritāgatau // 17.3.51
tau ca vāyupratīhārau vinayojjhitavāhanau / upagamyaiva taṃ muktāphalaketumavocatām // 17.3.52
tvamāhvayati devendraḥ pitā cāhavabhūmitaḥ / tadimaṃ rathamāruhya śīghramāgamyatāmiti // 17.3.53
tataḥ padmāvatīpremabaddho 'pi gurukāryataḥ / sa taṃ tābhyāṃ sahādhyāsta khecarendrasuto ratham // 17.3.54
baddhvā ca śakraprahitaṃ divyaṃ kavacam āśu saḥ / pratasthe valitagrīvaṃ paśyan padmāvatīṃ muhuḥ // 17.3.55
padmāvatī ca nirvarṇya sā tamādṛṣṭigocaram / ekapāṇitalāghātahatanaktaṃcarīdvayam // 17.3.56
tam eva cintayantī ca snātvābhyarcyāmbikāharau / tadāprabhṛti tatraiva tepe tacchreyase tapaḥ // 17.3.57
so 'pi taddarśanaṃ muktāphalaketurvicintayan / maṅgalyaṃ vijayāśaṃsi prāpa devāsurāvaham // 17.3.58
dṛṣṭvā ca taṃ susaṃnaddhaṃ sasainyaṃ vīramāgatam / tam eva prati sarve 'pi te 'bhyadhāvanmahāsurāḥ // 17.3.59
teṣāṃ sa śaravarṣeṇa śirobhiḥ śakalīkṛtaiḥ / śūro raṇotsavārambhe cakre digdevatābalim // 17.3.60
hanyamānaṃ balaṃ tena tanmuktāphalaketunā / dṛṣṭvā vidyuddhvajaḥ krodhādadhāvattaṃ prati svayam // 17.3.61
sa cāpatanneva śarair daityo yattena tāḍitaḥ / tattam evābhyadhāvattatsarvataḥ sainyamāsuram // 17.3.62
tad dṛṣṭvā siddhagandharvavidyādharasurānvitaḥ / abhidudrāva taddaityasainyam sapadi vāsavaḥ // 17.3.63
tataḥ patadiṣuprāsaśakitomarapaṭṭiśam / udabhūttūmulaṃ yuddhaṃ nihatāsaṃkhyasainikam // 17.3.64
gajāśvakāyamakarā dantimauktikavālukāḥ / pravīramuṇḍapāṣāṇāḥ prāvahanrudhirāpagāḥ // 17.3.65
śoṇitāsavamattānāṃ bhūtānāmāmiṣārthinām / so 'bhūdraṇotsavaḥ prītyai kabandhaiḥ saha nṛtyatām // 17.3.66
tasmiñ jayaśrīr daityānāṃ devānāṃ cāhavārṇave / mahormicapalā prāyāditaḥ kṣaṇam itaḥ kṣanam // 17.3.67
caturviṃśatimevaṃ tu yuddhamāsīddināni tat / prekṣyamāṇaṃ vimānasthaiḥ śarvaśauripitāmahaiḥ // 17.3.68
pañcaviṃśe dine kṣīṇaprāyayoḥ sainyayor dvayoḥ / pradhānadvandvayuddheṣu pravṛtteṣv atra saṃgare // 17.3.69
śrīmuktāphalaketoś ca tasya vidyuddhvajasya ca / dvandvayuddhaṃ pravavṛte rathasthadviradasthayoḥ // 17.3.70
tamostraṃ bhāskarāstreṇa graiṣmāstreṇa ca śaiśiram / kuliśāstreṇa śailāstraṃ nāgāstraṃ gāruḍena ca // 17.3.71
nivārya tasya yantāraṃ vāraṇaṃ cāsurasya saḥ / ekaikeneṣuṇā muktāphalaketurapātayat // 17.3.72
ārūḍhasya rathaṃ tasya sārathiṃ turagāṃś ca yat / so 'vadhīttadasau vidyuddhvajo māyāmaśiśriyast // 17.3.73
adṛśyaḥ sarvasainyena dyāmāruhya vavarṣa saḥ / śilāścāstrāṇi vividhānyabhitaḥ suravāhinīm // 17.3.74
abhedyaṃ śarajālaṃ ca yanmuktāphalaketunā / arudhyata sa tadaityo dadāhānalavṛṣṭibhiḥ // 17.3.75
athābhimantrya brahmāstraṃ sānugaṃ tamariṃ prati / viśvakṣayakṣamaṃ muktāphalaketurmumoca saḥ // 17.3.76
tenāstreṇa sasainyo 'pi nihato gatajīvitaḥ / nipapāta nabhomadhyādvidyuddhvajamahāsuraḥ // 17.3.77
śeṣāḥ palāyya jagmuś ca vidyuddhvajasutādayaḥ / vajradaṃṣṭrādisahitā rasātalatalaṃ bhayāt // 17.3.78
devāś ca nādānupadaṃ jagaduḥ sādhu sādhviti / śrīmuktāphalaketuṃ ca puṣpavarṣair apūjayan // 17.3.79
tataḥ śatrau hate śakraḥ prāptarājyastriviṣṭapam / prāviśattriṣu lokeṣu babhūva ca mahotsavaḥ // 17.3.80
āgācchacīṃ puraskṛtya svayaṃ cātra prajāpatiḥ / cūḍāratnottamaṃ muktāphalaketorbabandha ca // 17.3.81
indro 'pi rājaputrasya tasya rājyapradāyinaḥ / hāraṃ svakaṇṭhataḥ kaṇṭhe nyadhādvijayaśobhinaḥ // 17.3.82
sam upāveśayattaṃ ca nijāsanasamāsane / ānandapūrṇagīrvāṇavitīrṇavividhāśiṣam // 17.3.83
vidyuddhvajāsurapuraṃ pratīhāraṃ visṛjya ca / tasmai dāsyannavasare svīcakre svapurādhikam // 17.3.84
tato 'smai rājaputrāya gandharvaḥ padmaśekharaḥ / ditsuḥ padmāvatīṃ dhātuḥ sākūtaṃ mukhamaikṣata // 17.3.85
sa ca jñātāśayo dhātā gandharvendram uvāca tam / kāryaśeṣo 'sti kaś cittadviṣahasva manāgiti // 17.3.86
tato hāhāhuhūgītaiḥ svaninādānunāditaiḥ / rambhādinṛtyais tatrābhud indrasya vijayotsavaḥ // 17.3.87
dṛṣṭotsavapramode ca yāte dhātari vṛtrahā / saṃmānya lokapālādīnsvaṃ svaṃ sthānaṃ visṛṣṭavān // 17.3.88
visasarja ca gandharvarājaṃ taṃ padmaśekharam / nijaṃ gandharvanagaraṃ saṃmānya saparicchadam // 17.3.89
śrīmuktāphalaketuṃ ca candraketuṃ ca satkṛtau / prāhiṇodutsavāya svaṃ vidyādharapuraṃ hariḥ // 17.3.90
sa ca saṃhṛtaviśvakaṇṭakastāṃ bahuvidyādhararājakānuyātaḥ / janakānugataḥ sa rājadhānīm atha muktāphalaketurājagāma // 17.3.91
vararatnacitā ca sā tadānīṃ dhvajapaṭṭāṃśukamālinī praviṣṭe / vibabhau nagarī cirāgate 'smin pitṛyukte jayabhāji rājaputre // 17.3.92
sa ca sapadi pitāsya candraketuḥ puri paritoṣitabandhubhṛtyavargaḥ / jalam iva jalado vasu pravarṣan sutavijayotsavamūrjitaṃ tatāna // 17.3.93
sa ca muktāphalaketurvidyuddhvajadamanakīrtim apilabdhvā / padmāvatīṃ vinā tāṃ na ratiṃ lebhe nijeṣu bhogeṣu // 17.3.94
saṃyatakākhyena punaḥ śarvādeśādi śaṃsinā sakhyā / āśvāsyamānacittaḥ kṛcchreṇa sa tānyahānyanayat // 17.3.95
atrāntare sa gandharvarājaḥ svanagaraṃ punaḥ / praviṣṭo vitatasphūrjadutsavaḥ padmaśekharaḥ // 17.4.1
tajjayāśaṃsayā taptatapasaṃ girijāśrame / buddhvā bhāryāmukhātpadmāvatīmānāyayatsutām // 17.4.2
upāgatāṃ ca tapasā viraheṇa ca tāṃ kṛśām / tanayāṃ pādapatitāṃ sa jagādāśiṣaṃ dadat // 17.4.3
vatse madarthaṃ vihitastapaḥkleśo mahāṃstvayā / tadidyādhararājendrasutaṃ vidyuddhvajāntakam // 17.4.4
jagaccharaṇyaṃ jayinaṃ vyādiṣṭaṃ śaṃbhunā svayam / śrīmuktāphalaketuṃ taṃ śīghraṃ patimavāpnuhi // 17.4.5
iti pitrodite yāvadāste sā vinatānanā / rājānamāha tanmātā tāvatkuvalayāvalī // 17.4.6
kathaṃ sa tādṛgasurastrilokābhayadāyinā / tenāryaputra nihato rājaputreṇa saṃyuge // 17.4.7
tac chrutvā varṇayām āsa sa rājā tasya vikramam / rājaputrasya taṃ tasyai sadevāsurasaṃgaram // 17.4.8
tataḥ padmāvatīsakhyā sā manohārikākhyayā / tadīyā rākṣasīyugmavadhalīlāpyakathyata // 17.4.9
tatas tasya sutāyāś ca vṛttamanyonyadarśanam / prītiṃ ca buddhvā tau toṣaṃ rājā rājñī ca jagmatuḥ // 17.4.10
ūcatuś ca nigīrṇaś ca yenāsuracamūcayaḥ / agastyeneva jaladhī rākṣasyau tasya ke iti // 17.4.11
tayā tatpauruṣotkarṣavarṇanāvātyayā ca saḥ / padmāvatyāḥ prajajvāla sutarāṃ madanānalaḥ // 17.4.12
tataḥ pitroḥ sakāśātsā nirgatā rājakanyakā / śuddhāntaratnaprāsādam ārohat sotsukā kṣaṇāt // 17.4.13
tatra ratnombhitastambhabaddhamauktikajālake / manikuṭṭimavinyastasukhaśayyāvarāsane // 17.4.14
cintitopasnamaddivyanānābhogamanorame / sthitā sābhyadhikaṃ tepe preyovirahavahninā // 17.4.15
dadarśa ca tataḥ pṛṣṭhād dhemadrumalatācitam / ratnavāpīśatākīrṇaṃ divyamudyānamṛddhimat // 17.4.16
dṛṣṭvā cācintayaccitram idamasmapurottamam / majjanmabhūmerbhuvanādaindavādapi sundaram // 17.4.17
himādrimaulimāṇikyaṃ na ca dṛṣṭamidaṃ mayā / nandanābhyadhikaṃ yatra puropavanamīdṛśam // 17.4.18
tad atra gatvā sacchāyaśītale vijane varam / virahānalasaṃtāpaṃ śamayāmi manāg imam // 17.4.19
iti saṃcintya sā bālā śanair ekākinī tataḥ / yuktyāvaruhya gantuṃ tatpurodyānaṃ pracakrame // 17.4.20
padbhyāṃ gantumaśaktā sā svavibhūterupasthitaiḥ / pakṣibhir vāhanībhūya tadudyānamanīyata // 17.4.21
tatrāntaḥ kadalīkhaṇḍagṛhe puṣpāstaropari / upāviśac chrūyamāṇe divyageyādiniḥsvane // 17.4.22
na ca sātra ratiṃ lebhe na tasyāḥ śāmyati smaraḥ / vinā priyeṇa kāmāgniḥ pratyutāvardhatādhikam // 17.4.23
tato didṛkṣuś citrastham api taṃ priyam utsukā / sāgrahīc citraphalakaṃ varṇavartīś ca siddhitaḥ // 17.4.24
sraṣṭuṃ dvitīyaṃ dhātāpi neṣṭe yatsadṛśaṃ punaḥ / tamālikheyaṃ sotkaṇṭhā sannapāṇirahaṃ katham // 17.4.25
tathāpyātmavinodārthamālikhāmi yathā tathā / iti saṃcintya phalake sā tu yāvattamālikhat // 17.4.26
tāvattasyāstamuddeśamāyayau cinvatī sakhī / sā manohārikā nāma tadadarśanavihvalā // 17.4.27
sā tāmekākinīṃ tatra rājaputrīṃ latāgṛhe / sacitraphalakāmutkāmapaśyatpṛṣṭhataḥ sthitā // 17.4.28
paśyāmi tāvatkimiyaṃ karotyevamihaikikā / iti saṃcintya tasthau ca channā sā tatra tatsakhī // 17.4.29
tāvat sāpi tamuddiśya citrābhilikhitaṃ priyam / padmāvatī jagādaivamudaśrunayanotpalā // 17.4.30
drujayān asurān hatvā yenendro rakṣitas tvayā / ālāpamātreṇa sa māṃ kathaṃ mārān na rakṣasi // 17.4.31
kalpadrumo 'py adātṛtvaṃ sugato 'py adayālutām / āyāti mandapuṇyasya suvarṇam apicāśmatām // 17.4.32
smarajvarānabhijñaś ca nūnaṃ vetsi na madvyathām / daityājitasya puṣpeṣuḥ kiṃ tapasvī karoti te // 17.4.33
kiṃ vā vacmi vidhirvāmo mama yenāśruṇā dṛśau / pidadhannecchati prāyāścitre 'pi tava darśanam // 17.4.34
ity uktvā rājatanayā sā prāvartata roditum / chinnahāragalatsthūlamuktābhair aśrubindubhiḥ // 17.4.35
tatkṣaṇaṃ tām upāsarpat sā manohārikā sakhī / sāpy āchādyaiva taccittraṃ rājaputrī jagāda tām // 17.4.36
iyacciraṃ na dṛṣṭā tvaṃ sakhi kutra sthitāsyaho / tac chrutvā vihasantī tāṃ sā manohārikābravīt // 17.4.37
tvām eva sakhi cinvānā ciraṃ bhrāntāsmi tattvayā / citraṃ kiṃ chādyate dṛṣṭaṃ mayā citramatha śrutam // 17.4.38
evaṃ tayoktā sakhyā sā padmāvatyaśrugadgadam / lajjānatamukhī has te gṛhītvā tām abhāṣata // 17.4.39
sakhi prāg eva viditaṃ sarvam te kiṃ nigūhyate / rājaputreṇa tenāhaṃ tasmin gauryāśrame tadā // 17.4.40
uddhṛtāpi mahāghorarākṣasīvahnimadhyataḥ / durvāravirahajvāle nikṣiptā madanāsnale // 17.4.41
tan na jāne kva gacchāmi kasmai vacmi karomi kim / āśraye kam upāyaṃ vā durlabhāsaktamānasā // 17.4.42
iti bruvāṇāṃ tāṃ rājaputrīm āha sma sā sakhī / abhiṣvaṅgo 'nurūpo 'yaṃ sthāne te manasaḥ sakhi // 17.4.43
itaretaraśobhāyai saṃyogo yuvayoḥ kila / navacandrakalāśārvajaṭāmukuṭayor iva // 17.4.44
adhṛtiścātra mā bhūtte dhruvaṃ sa bhavatīṃ vinā / na sthāsyati tvayā kiṃ sa tathābhūto na lakṣitaḥ // 17.4.45
striyo 'pīcchanti puṃbhāvaṃ yāṃ dṛṣṭvā rūpalolubhāḥ / tasyāste ko bhavennārthī tulyarūpaḥ sa kiṃ punaḥ // 17.4.46
śarvo 'py alīkavādī kiṃ yenoktau daṃpatī yuvām / adūrage 'py abhīṣṭe 'rthe ko vārto bhajate dhṛtim // 17.4.47
tadāśvasihi bhāvī te sa eva nacirāt patiḥ / na tvayā durlabhaḥ kaścit tvaṃ tu sarveṇa durlabhā // 17.4.48
ity uktā sā tayā sakhyā rājaputrī jagāda tām / sakhī yady api jānāmi tathāpi karavāṇi kim // 17.4.49
idaṃ tu me tadāsaktaṃ ceto notsahate kṣaṇam / sthātuṃ vinā taṃ prāṇeśaṃ kṣamate na ca manmathaḥ // 17.4.50
tam eva hi smarantyā me mano nirvāti na kṣaṇam / dahyante 'ṅgāni saṃtāpenotkrāmantīva cāsavaḥ // 17.4.51
evaṃ vadantī mohena mohitā puṣpapelavā / aṅke tasya vayasyāyā rājaputrī papāta sā // 17.4.52
athāmbusekakadalīpallavānilavījanaiḥ / sāśrur āśvāsayām āsa sā vayasyā krameṇa tām // 17.4.53
mṛṇālahāravalayaṃ śrīkhaṇḍārdravilepanam / nalinīdalaśayyāṃ ca yāni sā vidadhe sakhī // 17.4.54
tasyās tāny api saṃtāpasamāsaktāni saṃgataḥ / saṃtapya samaduḥkhatvam iva śuṣyanti bhejire // 17.4.55
tataḥ sā vihvalā padmāvatī tāmavadatsakhīm / kliśnāsi kiṃ vṛthātmānaṃ naivaṃ śāmyati me vyathā // 17.4.56
yena śāmyati taccettvaṃ kuruṣe tacchivaṃ bhavet / evam uktavatīmāsrtāṃ vayasyā tām abhāṣata // 17.4.57
kuryāṃ kiṃ yanna nāmāhaṃ tavārthe brūhi tatsakhi / tac chrutvā sā hriyā kiṃcid iva rājasutābravīt // 17.4.58
tamihānaya me kantaṃ gatvā priyasakhi drutam / nānyathopaśamo me syāttātaścaiva na kupyati // 17.4.59
pratyutehāgatāyaiva māmeṣo 'smai pradāsyati / evaṃ tayoktā sotsāhaṃ vayasyā sāpy uvāca tāsm // 17.4.60
yady evaṃ tadgṛhāṇa tvaṃ dhair yaṃ kāryamidaṃ kiyat / eṣāhaṃ sakhi yāmyeva tvatpriyānayanāya yat // 17.4.61
tatpituḥ khecarendrasya candraketoḥ purottamam / khyātaṃ candrapuraṃ nāma nirvṛtā bhava kiṃ śucā // 17.4.62
iti sāśvāsitā sakhyā tayā rājasutābhyadhāt / taduttiṣṭha śivaḥ panthā astu te vraja satvaram // 17.4.63
trātā trayāṇāṃ lokānāṃ sa ca sapraṇayaṃ tvayā / madgirā sakhi vaktavyo vīraḥ prāṇeśvaro mama // 17.4.64
tasmin gauryāyatane tathā paritrāya rākṣasībhayataḥ / strīghnena hanyamānāṃ rakṣasi māṃ makaraketunā na katham // 17.4.65
bhuvanoddharaṇasahānāṃ bhavādṛśāmeṣa nātha ko dharmaḥ / āpadyupekṣyate yatpūrvatrāsto jano 'nuvṛtto 'pi // 17.4.66
evaṃ vadestaṃ kalyāṇi yathā jānāsi vā svayam / iti vyāhṛtya sā padmāvatī tāṃ vyasṛjatsakhīm // 17.4.67
sā ca svasiddhyupanataṃ pakṣivāhanamāsthitā / tanmanohārikā prāyādvidyādharapuraṃ prati // 17.4.68
sā ca padmāvatī kiṃcidāśālabdhadhṛtis tataḥ / gṛhītacitraphalakā mandiraṃ prāviśatpituḥ // 17.4.69
tatra dāsīparivṛtā praviśya nijavāsakam / snātvā gauripatiṃ bhaktyā pūjayitvā vyajijñapat // 17.4.70
bhagavaṃstriṣu lokeṣu tvadicchānugrahaṃ vinā / na siddhyatīha kasyāpi bahvalpaṃ vāpi vāñchitam // 17.4.71
tadvidyādharasaccakravartiputraṃ tamīpsitam / na dāsyasi patiṃ cenme dehaṃ tyakṣyāmi te 'grataḥ // 17.4.72
evaṃ vihitavijñaptiṃ śaśāṅkamukuṭasya tām / śrutvā sakhedaḥ sāścaryaḥ parivārajano 'vadat // 17.4.73
svadehanirapekṣaiva kimevaṃ devi bhāṣase / tavāpi kimasuprāpyaṃ nāmāstyatra jagattraye // 17.4.74
tvadarthyamāno muñceddhi sugato 'pi sa saṃyamam / tadekaḥ so 'tra sukṛtī yastvayāpyevamarthyate // 17.4.75
etac chrutvā guṇākṛṣṭā rājaputrī jagāda sā / samāśrayaḥ saśakrāṇāṃ devānāmeka eva yaḥ // 17.4.76
arkeṇeva tamo dhvastaṃ yenaikenāsuraṃ balam / prāṇadātā ca yo 'smākaṃ prārthanīyaḥ kathaṃ na saḥ // 17.4.77
ityādi bruvatī sotkā tayaiva kathayā tataḥ / atiṣṭhatsamamāptena tatra dāsījanena sā // 17.4.78
atrāntare candrapuraṃ sā manohārikāpi tat / vidyādharendranagaraṃ satvaraṃ prāpa tatsakhī // 17.4.79
gīrvāṇanagaraṃ kṛtvāpyasaṃtoṣādivādbhutam / nirmame viśvakarmā yadasāmānyavibhūtikam // 17.4.80
tatrāsaṃprāpya aṃ muktāphalaketuṃ vicinvatī / khagasthā tatpurodyānaṃ sā manohārikāgamat // 17.4.81
atarkyasiddhivibhavaṃ bhāsvanmaṇimayadrumam / ekavṛkṣodgatānekajātīyakusumotkaram // 17.4.82
divyagītaravonmiśraśakuntarutasundaram / paśyantī tac ca sā reme nānāratnaśilātalam // 17.4.83
udyānapālair dṛṣṭvā ca vicitraiḥ pakṣirūpibhiḥ / upetyābhyarthya suvyaktavacanaiḥ priyavādibhiḥ // 17.4.84
pārijātatarormūle tārkṣyaratnaśilāsane / upaveśyocitair bhogaistasyāḥ pūjā vyadhīyata // 17.4.85
abhinandya ca tāṃ pūjāṃ cintayāmasa tatra sā / aho vidyādharendrāṇāṃ citrāḥ siddhivibhūtayaḥ // 17.4.86
acintyopanamadbhogaṃ yeṣāmudyānamīdṛśam / surastrībaddhasaṃgītaṃ patattriparicārakam // 17.4.87
iti saṃcintya pṛṣṭvā ca tānevodyanapālakān / cinvatī pārijātāditarukhaṇḍamavāpa sā // 17.4.88
tatrāntaścandanāsiktakusumāstaraśāyinam / sā muktāphalaketuṃ taṃ sa kalpakamivaikṣata // 17.4.89
gauryāśrame dṛṣṭacaraṃ pratyabhijñāya sā ca tam / paśyāmyasya kimasvāsthyaṃ channasthaivetyacintayat // 17.4.90
tāvadāśvāsayantaṃ taṃ himacandanamārutaiḥ / mittraṃ saṃyatakaṃ muktāphalaketur uvāca saḥ // 17.4.91
aṅgārāstuhine nyastāḥ kakūlāgniś ca candane / mārute dāvavahniś ca smareṇa mama niścitam // 17.4.92
virahārtasya saṃtāpaṃ samantātsṛjatāmunā / tatkimāyāsayasyevamātmānaṃ niṣphalaṃ sakhe // 17.4.93
surastrīnṛttagītādivinodair api dūyate / nandanābhyadhike 'muṣminn udyāne hi mano mama // 17.4.94
vinā padmāvatīṃ tāṃ tu padmaśekharasaṃbhavām / padmānanāṃ na me śāmyatyayaṃ smaraśarajvaraḥ // 17.4.95
na caitadutsahe vaktuṃ kasyacin na labhe dhṛtim / eka eva tu tatprāptāv upāyo vidyate mama // 17.4.96
gacchāmi gauryāyatanaṃ dṛṣṭayā yatra me tayā / kaṭākṣeṣubhir utkhāya hṛdayaṃ priyayā hṛtam // 17.4.97
tatrādirājatanayāsaṃgatastatsamāgame / tapasārādhitaḥ śaṃbhurupāyaṃ me vidhāsyati // 17.4.98
ity uktvā yāvadutthātuṃ rājaputraḥ sa icchati / sa manohārikā tāvattuṣṭātmānamadarśayat // 17.4.99
vayasya vardhase diṣṭyā siddhaṃ tava samīhitam / paśyeyamāgatā tasyāḥ priyāyāste 'ntikaṃ sakhī // 17.4.100
vatpārśvasthena dṛṣṭā hi mayāsāv ambikāśrame / iti harṣāc ca taṃ rājaputraṃ saṃyatako 'bravīt // 17.4.101
tataḥ sa sphūrjadānandavismayautsukyasaṃkulām / kāṃcidrājasuto 'vasthāṃ dadhre dṛṣṭvā priyāsakhīm // 17.4.102
netrapīyūṣavṛṣṭiṃ tāṃ paprachopāgatāṃ ca saḥ / upaveśyāntike kāntāśarīrakuśalaṃ tadā // 17.4.103
atha sā nijagādaivaṃ matsakhyāḥ kuśalaṃ prabho / tvayi nāthe dhruvaṃ bhāvi sāṃprataṃ duḥkhitā tu sā // 17.4.104
yadāprabhṛti dṛṣṭena hṛtaṃ tasyāstvayā manaḥ / tata ārabhya vimanā na śṛṇoti na paśyati // 17.4.105
mṛṇālahāraṃ dadhatī bālāhāraṃ vimucya sā / luṭhatyambujinīpattraśayane śayanojjhitā // 17.4.106
asahiṣṭa na yā pūrvaṃ hriyā varakathāmapi / imāmavasthāṃ saiṣādya prāptā priyatamaṃ vinā // 17.4.107
iti tasyā hasantīva svānyevāṅgāni saṃprati / saṃtāpaśuṣyacchrīkhaṇḍasitāni kṛtināṃ vara // 17.4.108
evaṃ ca sā bravīti tvāmity udīrya papāṭha te / sā manohārikā padmāvatīsaṃdeśagītake // 17.4.109
sa tac chrutvākhilaṃ muktāphalaketurgatavyathaḥ / tāṃ manohārikāṃ harṣādabhinandyābhyabhāṣata // 17.4.110
amṛteneva vacasā tava siktam idaṃ mama / caitanyam āsīc chvasitaṃ dhṛtir jātā gataḥ klamaḥ // 17.4.111
phalitaṃ cādya me pūrvasukṛtair yadaho mayi / gandharvarājatanayā sāpy evaṃ pakṣapātinī // 17.4.112
kiṃ tv ahaṃ śaknuyāṃ soḍhuṃ kathaṃcidvirahavyathām / śirīṣasukumārāṅgī viṣaheta kathaṃ tu sā // 17.4.113
tasmādaham upaiṣyeṣa tam eva girijāśramam / tatra tvamānaya sakhīṃ yena syātsaṃgamo 'dya nau // 17.4.114
āśvāsaya ca tāṃ gatvā kalyāṇi tvaritaṃ sakhīm / imaṃ ca parituṣṭena vitīrṇaṃ me svayaṃbhuvā // 17.4.115
dehi cūḍāmaṇiṃ tasyai sarvaduḥkhanibarhaṇam / śakrāt prāpto mayā cāyaṃ hāras te pāritoṣikaḥ // 17.4.116
ity utkvā śirasaś cūḍāmaṇiṃ tasyai samarpayat / hāraṃ ca kaṇṭhāt tatkaṇṭhe taṃ sa rājasuto vyadhāt // 17.4.117
atha praṇamya taṃ prītā sā manohārikā tataḥ / pratasthe vihagārūḍhā sakhīṃ padmāvatīṃ prati // 17.4.118
sa muktāphalaketuś ca praharṣāpahṛtaklamaḥ / saha saṃyatakena svaṃ tvaritaṃ rpāviśatpuram // 17.4.119
sāpi padmāvatīpārśvaṃ prāpya tasyai yathepsitam / taṃ manohārikācakhyau tatpriyasmarasaṃjvaram // 17.4.120
praṇayasnigdhamadhuraṃ tadvacaśva yathāśrutam / taṃ ca saṃgamasaṃketaṃ taduktaṃ girijāśrame // 17.4.121
dadau tatprahitaṃ taṃ ca tasyai cūḍāmaṇiṃ tataḥ / pāritoṣikahāraṃ ca taddattaṃ tamadarśayat // 17.4.122
tataḥ padmāvatī sā tām āśliṣya kṛtinīṃ sakhīm / apūjayadvisasmāra smarānalarujaṃ ca tām // 17.4.123
baddhvā śikhāyām ānandam iva cūḍāmaṇiṃ ca tam / cakre parikaraṃ gaurīkānanāgamanāya sā // 17.4.124
atrāntare munirdaivāttadgaurīvanamāgamat / dṛḍhavratena śiṣyeṇa saha nāmnā tapodhanaḥ // 17.4.125
sa cātra tam uvācaivaṃ muniḥ śiṣyaṃ dṛḍhavratam / divyodyāne 'hametasminsamādhiṃ vidadhe kṣaṇam // 17.4.126
dvāri sthitvā praveśo 'tra na deyaḥ kasyacittvayā / samāpitasamādhiś ca pūjayiṣyāmi pārvatīm // 17.4.127
ity uktvā munirudyānadvāre śiṣyaṃ niveśya tam / adhastātpārijātasya sa samādhimasevata // 17.4.128
samādherutthitaścāntarviveśārcitumambikām / na ca tattasya śiṣyasya jagāda dvāravartinaḥ // 17.4.129
tāvac cātrāyayau muktāphalaketuḥ prasādhitaḥ / āruhya divyakarabhaṃ saha saṃyatakena saḥ // 17.4.130
praviśaṃś ca tadudyānaṃ muniśiṣyeṇa tena saḥ / mā mā guruḥ samādhau me sthito 'treti nyaṣidhyata // 17.4.131
vistīrṇābhyantare jātu priyā sā syādihāgatā / muniścātraikadeśastha ityālocya sa sotsukaḥ // 17.4.132
rājaputro vyatītyāsya muniputrasya dṛkpatham / viveśa vyomamārgeṇa tadudyānaṃ suhṛdyutaḥ // 17.4.133
yāvac ca vīkṣate tat sa tāvat tatra viveśa saḥ / guroḥ samādhiniṣpattiṃ muniśiṣyo nirīkṣitum // 17.4.134
sa dadarśa guruṃ nātra dadarśa savayasyakam / śrīmuktāphalaketuṃ tu praviṣṭamapathena tam // 17.4.135
tataḥ sa rājaputraṃ taṃ muniśiṣyo 'śapatkrudhā / savayasyo 'pi mānuṣyamasmādavinayādvraja // 17.4.136
itaḥ samādhiṃ bhaṅktvā yadgururme 'pāsitastvayā / evaṃ sa dattaśāpastaṃ svamevānvasaradgurum // 17.4.137
sa muktāphalaketuś ca siddhaprāye manorathe / śāpāśaninipātena viṣādam agamat param // 17.4.138
tāvat padmāvatī sātra priyasaṃgamasotsukā / āgād vihaṃgamārūḍhā samanohārikādikā // 17.4.139
svayaṃvarāgatāṃ dṛṣṭvā tāṃ śāpāntaritāṃ ca saḥ / sukhaduḥkhamayīṃ kaṣṭāṃ daśāṃ rājasuto dadhau // 17.4.140
padmāvatyāś ca tatkālamadākṣiṇyaṃ pradarśayat / paspande dakṣiṇaṃ cakṣurakampata ca mānasam // 17.4.141
tato 'tra sā rājasutā kāntaṃ vignaṃ vilokya tam / kiṃ pūrvānāgatatvānme khinnaḥ syādityacintayat // 17.4.142
praśrayopāgatāṃ tāṃ ca rājaputro jagāda saḥ / priye manoratho bhagnaḥ siddho 'pi vidhināvayoḥ // 17.4.143
tac chrutvā hā kathaṃ bhagna iti tasyai sasaṃbhramam / pṛcchantyai sa svaśāpaṃ taṃ rājasūnuravarṇayat // 17.4.144
tato vivignā jagmus te śapadātur guruṃ munim / devīgṛhasthitaṃ sarve śāpāntāyānunāthitum // 17.4.145
upāgatāṃs tān praṇatān dṛṣṭvā jñānī mahāmuniḥ / sa muktāphalaketuṃ taṃ prītipūrvam abhāṣata // 17.4.146
mūrkheṇānena śaptastvamaprekṣāpūrvakāriṇā / na tvayā me kṛtaṃ kiṃcidutthito 'haṃ svatas tataḥ // 17.4.147
hetumātramayaṃ cātra bhavitavyamidaṃ tava / mānuṣye 'vaśyakāryaṃ te devakāryaṃ hi vidyate // 17.4.148
etāṃ padmāvatīm eva daivāddṛṣṭvā smarāturaḥ / tyaktvā martyaśarīraṃ tvaṃ śīghraṃ śāpādvimokṣyase // 17.4.149
anenaiva ca dehena punaḥ prāṇeśvarīm imām / trātāsi viśvatrātā tvaṃ ciraṃ śāpaṃ hi nārhasi // 17.4.150
brahmāstreṇa hatā daityā bālavṛddhādayo 'pi yat / tvatprayuktena so 'dharmaleśo hetustavātra ca // 17.4.151
tac chrutvā tam ṛṣiṃ padmāvatī sāsrā vyajijñapat / bhagavan yāryaputrasya gatiḥ saivāstu me 'dhunā // 17.4.152
naitadvirahitā sthātum apiśakṣyāmyahaṃ kṣaṇam / ityarthitavatīṃ padmāvatīṃ sa munirabhyadhāt // 17.4.153
naitadasti tapasyanti tvaṃ tiṣṭhehaiva saṃprati / yenācirān muktaśāpas tvām ayaṃ pariṇeṣyati // 17.4.154
tataś cānena sahitā tvaṃ muktāphalaketunā / khecarāsurasāmrājyaṃ daśakalpān kariṣyasi // 17.4.155
etaddattaṃ śikhāratnaṃ tapaḥsthāṃ tvāṃ ca pāsyati / mahāprabhāvamutpannaṃ dhāturetatkamaṇḍaloḥ // 17.4.156
iti padmāvatīmuktavantaṃ divyadṛśaṃ munim / sa muktāphalaketustam evaṃ prārthayatānataḥ // 17.4.157
mānuṣye bhagavanme 'stu bhave bhaktirabhaṅgurā / padmāvatī taṃ tacchiṣyaṃ śapati smāparādhinam // 17.4.158
evam astv iti tenokte muninā sātiduḥkhitā / padmāvatī taṃ tacchiṣyaṃ śapati smāparādhinam // 17.4.159
āryaputras tvayā maurkhyāc chapto yat tad bhaviṣyasi / kāmarūpaṃ kāmacaraṃ mānuṣye 'syaiva vāhanam // 17.4.160
evaṃ tayābhiśaptena viṣaṇṇenātha tena saḥ / tapodhanaḥ svaśiṣyeṇa sākamantardadhe muniḥ // 17.4.161
tataḥ padmāvatīṃ muktāphalaketurabhāṣata / svapuraṃ yāmi paśyāmi tāvatkiṃ tatra me bhavet // 17.4.162
tac chrutvā virahatrastā vātarugṇā lateva sā / padmāvatī papātāśu sapuṣpābharaṇā bhuvi // 17.4.163
āśvāsya ca kathaṃcittāṃ krandantīṃ sa suhṛdyutaḥ / muhurvalitadṛṅmuktāphalaketuragāttataḥ // 17.4.164
padmāvatī ca yāte 'sminvilapantī suduḥkhitā / āśvāsayantīm avadat tāṃ manohārikāṃ sakhīm // 17.4.165
sakhi jāne mayā svapne devī dṛṣṭādya pārvatī / sā codyatāpi me kaṇṭhe kṣeptumutpaladāmakam // 17.4.166
āstāṃ dāsyāmi me bhūya ity uktvā viratābhavat / tad ayaṃ sa priyāvāptivighno me sūcitas tayā // 17.4.167
iti tām anuśocantīṃ sakhī vakti sma sā tadā / āśvāsanāya devyā te svapnastarhyeṣa darśitaḥ // 17.4.168
muninā ca tathaivoktaṃ devādeśas tathaiva ca / tadāśvasihi bhāvī te nacirāt priyasaṃgamaḥ // 17.4.169
ityādibhiḥ sakhīvākyaiś cūḍāmaṇivaśena ca / padmāvatī dhṛtiṃ baddhvā tasthau gauryāśrame tadā // 17.4.170
vidadhe ca tapastrisaṃdhyamīśaṃ girijāsaṃgatamatra pūjayantī / priyacitrapaṭaṃ ca sā tathaiva svapurānāyitamāttadevabuddhiḥ // 17.4.171
ayi niścitabhāvinīpsite 'rthe vitathaṃ mā sma kṛthāstapaḥśramaṃ tvam / iti sāsram upetya vārayantau viditārthau pitarau ca saivamāha // 17.4.172
navabhartari devanirmite me sahasā saṃprati śāpaduḥkham āpte / ahamatra sukhaṃ kathaṃ vaseyaṃ paramātmā hi patiḥ kulāṅganānām // 17.4.173
tapasā ca parikṣayaṃ gate 'smin vṛjine toṣam upāgate ca śaṃbhau / acirāt priyasaṃgamo bhaven me na hi kiṃcit tapasām asādhyam asti // 17.4.174
itthaṃ dṛḍhaniścayayā padmāvatyā tayā tadā gadite / tanmātā tatpitaraṃ rājānaṃ kuvalayāvalī smāha // 17.4.175
deva tapaḥ kaṣṭamidaṃ kurutāṃ kiṃ khedyate 'dhikaṃ mithyā / bhavitavyametadasyāḥ kāraṇamatrāsti vacmi tac ca śṛṇu // 17.4.176
devaprabhābhidhānā siddhādhipakanyakā tapo 'timahat / abhimatabhartṛprāptyai kurvāṇā śivapure purātiṣṭhat // 17.4.177
tatra mayā sahitaiṣa draṣṭuṃ padmāvatī gatā devam / na trapase patihetostapasā kathamity upetya tāmahasat // 17.4.178
mūḍhe hasasi śiśutvāt tvam api tapaḥ kleśadāyi patihetoḥ / kartāsyalam ity etāṃ sātha ruṣā siddhakanyakābhyaśapat // 17.4.179
tadavaśyaṃ bhoktavyaṃ siddhasutāśāpakṛcchramanayā yat / tatko 'nyathā vidhātuṃ kṣamate tadiyaṃ karotu yatkurute // 17.4.180
iti rājñyā sa tayoktas tadyuktas tāṃ kathaṃcid āmantrya / tanayāṃ caraṇāvanatāṃ gandharvapatir yayau nijāṃ nagarīm // 17.4.181
sāpy arcayantyanudinaṃ gaganena gatvā siddhīśvaraṃ kamalajādiniṣevitaṃ tam / svapne hareṇa gaditaṃ girijāśrame 'tra padmāvatī niyamajapyaparāvatasthe // 17.4.182
evaṃ padmāvatī yāvattatprāptyai saṃśritā tapaḥ / tāvat svanagaraṃ muktāphalaketuravāpya saḥ // 17.5.1
brahmaśāpavaśāsannamānuṣyāvataro bhayāt / vidyādharendratanayaḥ śaraṇaṃ śiśriye śivam // 17.5.2
tamarcayaṃś ca tadgarbhagṛhācchuśrāva bhāratīm / mā bhaiṣīrna hi te garbhavāsakleśo bhaviṣyati // 17.5.3
mānuṣye nāpi te duḥkhaṃ bhāvi nāpi ciraṃ sthitiḥ / janiṣyase rājasuto mahābalaparākramaḥ // 17.5.4
tapodhanānmuneḥ kṛtsnamastragrāmamavāpsyasi / madīyaḥ kiṃkarākhyaś ca gaṇas te bhavitānujaḥ // 17.5.5
tatsahāyo ripūñjitvā kṛtvā kāryaṃ divaukasām / kartāsi khecaraiśvaryaṃ padmāvatyā yutaḥ punaḥ // 17.5.6
evaṃ śrutvā giraṃ baddhadhṛtiḥ śāpaphalāgamam / pratīkṣamāṇa iva taṃ tasthau rājasuto 'tha saḥ // 17.5.7
atrāntare kathāsaṃdhau pūrvasyāṃ nagaraṃ diśi / āsīddevasabhaṃ nāma jitadevasabhaṃ śriyā // 17.5.8
tatra merudhvajo nāma sārvabhaumo 'bhavannṛpaḥ / sahāyo devarājasya devāsuraraṇāgame // 17.5.9
yasya lobho yaśasyāsīnna parasve mahātmanaḥ / taikṣṇyaṃ khaḍge na daṇḍe tu bhayaṃ pāpānna śatrutaḥ // 17.5.10
kuṭilatvaṃ bhruvoḥ kope nāśaye yasya cābhavat / maurvīkiṇāṅke pāruṣyaṃ bhuje na vacane punaḥ // 17.5.11
vyadhādyudhi na koṣe tu yo dīnārātirakṣaṇam / ratiṃ ca dharmacaryāsu śraddadhe nāṅganāsu yaḥ // 17.5.12
tasyābhūtāmubhe cinte bhūpateḥ satataṃ hṛdi / ekā putro na yat tasya tāvadeko 'py ajāyata // 17.5.13
dvitīyā cāpi yatpūrvaṃ devāsuramahāhavāt / jagmuḥ pātālamasurā hataśeṣāḥ palāyya ye // 17.5.14
te nirgatya tato dūrātsatīrthāyatanāśramān / vināśyaiva cchalāttasya pātālamasakṛdyayuḥ // 17.5.15
na ca tān prāpa sa nṛpaḥ pātālavyomacāriṇaḥ / tejasvī tena saṃtepe niḥsapatne 'pi bhūtale // 17.5.16
etaccintākulo jātu śakraprahitasadrathaḥ / devāsthānaṃ yayau so 'tra caitraśukladināgame // 17.5.17
śakrasya vatsarārambhe sarvāsthānaṃ tathāhi tat / tadrathena sa yāti sma rājā merudhvajaḥ sadā // 17.5.18
tadā tu tatra divyastrīnṛttagītākule 'pi saḥ / saṃmānito 'pi śakreṇa niḥśvasannāsta bhūpatiḥ // 17.5.19
tad dṛṣṭvā jñātahṛdayo devarājo jagāda tam / rājañjānāmyahaṃ yatte duḥkhaṃ tanmā ca bhūttava // 17.5.20
muktāphaladhvajākhyas te śivāṃśo janitā sutaḥ / eko gaṇāvatāraś ca dvitīyo malayadhvajaḥ // 17.5.21
tapodhanānmunervidyāḥ kāmarūpaṃ ca vāhanam / muktāphaladhvajaḥ prāpsyatyastrāṇi ca sahānujaḥ // 17.5.22
mahāpāśupatāstraṃ ca punaḥ prāpya sa durjayaḥ / kariṣyati vaśe pṛthvīṃ pātālaṃ ca hatāsuraḥ // 17.5.23
tvaṃ ca vyomacarāv etau samahāstrau gṛhāṇa me / vāraṇaṃ kāñcanagiriṃ tathā kāñcanaśekharam // 17.5.24
ity uktvāstragajāndattvā preṣitaḥ so 'tha vajriṇā / āgānmerudhvajo hṛṣṭo bhūtale nagaraṃ nijam // 17.5.25
te tu cchalakṛtāvadyās tasya pātālasaṃśrayāt / khecaratvaṃ gatasyāpi prāpyā nāsan kilāsurāḥ // 17.5.26
tataḥ śakrāc chrutasyāsau rājā putrecchur āśramam / tapodhanasya tasyarṣer yayau divyebhavāhanaḥ // 17.5.27
tatrābhigamya tamṛṣiṃ śakrādeśaṃ nivedya tam / bhagavannādiśopāyaṃ śīghraṃ me 'treti so 'bravīt // 17.5.28
sa ca tasyācireṇeṣṭasiddhaye munirādiśat / vratamārādhanaṃ śaṃbhoḥ sabhāryasya mahībhujaḥ // 17.5.29
sa tenārādhayām āsa vratenorvīpatiḥ śivam / tuṣṭaḥ sa ca vibhuḥ svapne tam evamavadannṛpam // 17.5.30
uttiṣṭha rājan prāptāsi krameṇaivāvilambitam / śeṣāsuravināśāya dvau putrāvaparājitau // 17.5.31
etac chrutvā prabudhyaiva prātaruktvā muneś ca saḥ / sabhāryaḥ pāraṇaṃ kṛtvā rāja svapuramāyayau // 17.5.32
tatra tasya mahādevī rājñī merudhvajasya sā / ṛtuṃ dinaiḥ katipayaiḥ pratipede sulakṣaṇā // 17.5.33
tasyāḥ sa garbhe samabhūn muktvā śāpavaśena tām / vaidyādharīṃ tanum muktāphalaketur atarkitam // 17.5.34
sā ca tasya tanus tatra nije candrapure pure / vidyāprabhāvād amlānā tasthau bāndhavarakṣitā // 17.5.35
sāpi merudhvajasyātra rājño devasabhe pure / rājñī sagarbhā saṃpadya nandayām āsa taṃ patim // 17.5.36
yathā yathā ca sā rājñī jajñe garbhabharālasā / tathā tathā sa sotsāhastasyāḥ patirabhūnnṛpaḥ // 17.5.37
prāpte ca samaye putraṃ sāsūta smārkasaṃnibham / bālamevogramahasaṃ kumāram iva pārvatī // 17.5.38
babhūva cotsavaḥ kṛtsne na paraṃ vasudhātale / yāvannabhastale 'pyāsīddevaprahatadundubhau // 17.5.39
svayam āgān muniś cātra divyadṛk sa tapodhanaḥ / diṣṭyā vardhayituṃ merudhvajaṃ taṃ pṛthivīpatim // 17.5.40
tena sākaṃ sa muninā nāmnā śakroditena tam / muktāphaladhvajaṃ cakre putraṃ rājā kṛtotsavaḥ // 17.5.41
tato gate munau tasmiṃs tasya saṃvatsarāntare / rājño dvitīyastanayo rājñāṃ tasyāmajāyata // 17.5.42
taṃ ca nāmnā sa nṛpatiścakāra malayadhvajam / tathaiva harṣāyātena tenaiva muninā saha // 17.5.43
tataḥ saṃyatakaḥ so 'pi śāpāttanmantriṇaḥ sutaḥ / jajñe nāma pitā cāsya mahābuddhiriti vyadhāt // 17.5.44
tatas tau siṃhaśāvābhāv avardhetāṃ nṛpātmajau / krameṇa tejasā sārdhaṃ mantriputreṇa tena ca // 17.5.45
gateṣv athāṣṭamātreṣu varṣeṣu sa tapodhanaḥ / etyopanayanaṃ cakre rājasūnvostayor muniḥ // 17.5.46
aṣṭau cānyāni varṣāṇi vidyāsu ca kalāsu ca / mahāstreṣu ca sarveṣu vinīyete sma tena tau // 17.5.47
tato yuvānau dṛṣṭvā tau sarvaśastrās trayodhinau / putrau kṛtinamātmānaṃ mene merudhvajo nṛpaḥ // 17.5.48
atha taṃ svāśramaṃ gantum icchantaṃ so 'bravīn munim / abhīṣṭā dakṣiṇedānīṃ bhagavan gṛhyatām iti // 17.5.49
eṣaiva dakṣiṇābhīṣṭā mama tvatto mahīpate / asurān yajñahantṝn yat saputro me haniṣyasi // 17.5.50
ityūcivāṃsamavadattaṃ maharṣiṃ sa bhūpatiḥ / ata evādhunā grāhyā bhagavandakṣiṇā tvayā // 17.5.51
tadārabhasva yajñaṃ tvaṃ tadvighnāyāsurāś ca te / eṣyantyahaṃ ca tatkālaṃ tatraiṣyāmi saputrakaḥ // 17.5.52
pūrvakālaṃ hi daityāste kṛtvā doṣaṃ chalena vaḥ / khamutpatya nipatyābdhau pātālamagamanmune // 17.5.53
idānīṃ tv indradattau me vidyete khacarau gajau / tābhyāṃ saha saputras tān prāpsyāmi vyomagān api // 17.5.54
tac chrutvā sa munistuṣṭas tam uvāca narādhipam / tarhi tvaṃ yajñasaṃbhāraṃ yathāyogyaṃ kuruṣva me // 17.5.55
yāvaddigviśrutaṃ gatvā tatra yāgaṃ samārabhe / preṣayāmi ca vo dūtaṃ śiṣyametaṃ dṛḍhavratam // 17.5.56
saṃjātakāmagoddāmamahābalakhagākṛtim / muktāphaladhvajasyāsya bhavitā saiṣa vāhanam // 17.5.57
ity uktvā sa muniḥ prāyātsvāśramaṃ sa ca bhūpatiḥ / prāhiṇotsarvasaṃbhārāṃstasyānupadam eva tān // 17.5.58
prārabdhe tena yajñe ca miladdevarṣisaṃsadi / buddhvā pātālanilayā dānavāḥ kṣobham āyayuḥ // 17.5.59
tajjñātvā sa muniḥ śiṣyaṃ prāhiṇottaṃ dṛḍhavratam / śāspakalpitapakṣīndrarūpaṃ devasabhaṃ puram // 17.5.60
tatra prāptaṃ ca taṃ dṛṣṭvā smṛtvā munivacaś ca saḥ / sajjīcakāra tau divyau rājā merudhvajo gajau // 17.5.61
āruroha tayor mukhyaṃ sa kāñcanagiriṃ svayam / kanīyase ca putrāya dadau kāñcanaśekharam // 17.5.62
dṛḍhavratakhagendraṃ ca taṃ sa muktāphaladhvajaḥ / ārurohāttadivyāstro bandivṛndābhivanditaḥ // 17.5.63
tatas te prayayur vīrās trayaḥ khecaravāhanāḥ / dattāśiṣo dvijavaraiḥ puraḥ prahitasainikāḥ // 17.5.64
prāptānāṃ cāśramaṃ teṣāṃ sa muniḥ prītamānasaḥ / abhedyāḥ sarvaśastrāṇāṃ bhūyāsteti varaṃ dadau // 17.5.65
tāvac ca dānavabalaṃ nihantuṃ yajñamāyayau / abhyadhāvaca taddṛṣṭvā merudhvajabalaṃ nadat // 17.5.66
prāvartata tato yuddhaṃ daityānāṃ mānuṣaiḥ saha / daityās tu mānuṣān svasthā bhūtalasthān babādhire // 17.5.67
tataḥ sa pakṣivahano daityānmuktāphaladhvajaḥ / pradhāvya śaravarṣeṇa cakarta ca mamātha ca // 17.5.68
taṃ ca dṛṣṭvā vihaṃgasthaṃ jvalantam iva tejasā / taccheṣāḥ prādravandaityāste nārāyaṇaśaṅkitāḥ // 17.5.69
gatvā bhayāc ca pātālaṃ sarvaṃ trailokyamāline / tatkālaṃ daityarājāya śaśaṃsuste tathaiva tat // 17.5.70
sa tadbuddhvā drutaṃ cārair anviṣya tamavetya ca / muktāphaladhvajaṃ martyaṃ mānuṣābhibhavākṣamī // 17.5.71
saṃghaṭya sarvapātāladānavānasureśvaraḥ / vāryamāṇo 'pi śakunair yoddhumāgāttamāśramam // 17.5.72
muktāphaladhvajādyāś ca tatraivāvahitāḥ sthitāḥ / tam abhyadhāvan dṛṣṭvaiva sabalaṃ dānavādhipam // 17.5.73
tataḥ pravṛtte bhūyo 'tra martyāsuramahāhave / vimānair āyayurdraṣṭuṃ rudrendrapramukhāḥ surāḥ // 17.5.74
muktāphaladhvajaścātra tatkṣaṇopasthitaṃ puraḥ / dadarśālaṅghyatejaskamastraṃ pāśupataṃ mahat // 17.5.75
atipramāṇamudvahnijvālaṃ tryakṣaṃ caturmukham / ekāṅghrimaṣṭabāhuṃ ca kalpāntānalasaṃnibham // 17.5.76
viddhi māṃ śaṃkarādeśādāyātaṃ vijayāya te / iti bruvāṇaṃ so 'bhyarcya rājaputrastadagrahīt // 17.5.77
tāvac ca gagane taistair asurair astravṛṣṭibhiḥ / merudhvajabalaṃ tāmyadadhaḥsthitamabādhyata // 17.5.78
tatas tadrakṣituṃ citrayodhī muktāphaladhvajaḥ / śarajālaṃ dadau madhye yuyudhe cāsuraiḥ saha // 17.5.79
pitṛbhrātṛyutaṃ dṛṣṭvā taṃ nabhaścaravāhanam / trailokyamālī daityendraḥ pannagāstraṃ mumoca saḥ // 17.5.80
tasmān nirgacchato 'saṃkhyān ghorān āśīviṣān ahīn / garuḍair gāruḍāstrotthair ardayan malayadhvajaḥ // 17.5.81
tato yadyatsa daityendraḥ saputro 'stramavāsṛjat / muktāphaladhvajastattannirāsyat tasya helayā // 17.5.82
atha kruddhaḥ sa devāristatputro 'nye ca dānavāḥ / āgneyādīni yugapattasminnastrāṇi cikṣipuḥ // 17.5.83
tāni tasyāgrato dṛṣṭvā sthitaṃ pāśupataṃ jvalat / bhītānyastrāṇi sarvāṇi vimukhāni kṣaṇādyayuḥ // 17.5.84
tatas te yāvadicchanti bhītā daityāḥ palāyitum / tāvattadāśayaṃ buddhvā vīro muktāphaladhvajaḥ // 17.5.85
babandha teṣām ūrdhvaṃ ca caturdikkaṃ ca tatkṣaṇam / śarajālaṃ sa durbhedaṃ vajrapañjarasaṃnibham // 17.5.86
tatrāntarbhramatastāṃś ca śakuntāniva dānavān / pitrā bhrātrā ca sahitaḥ sa jaghāna śitaiḥ śaraiḥ // 17.5.87
nipetuś ca karāḥ pādāḥ śarīrāṇi śirāṃsi ca / chinnāni teṣāṃ daityānāmavahaṃścāsranimnagāḥ // 17.5.88
sādhuvāde tato datte puṣpavarṣānuge suraiḥ / mohanāstraṃ dadau teṣāṃ dviṣāṃ muktāphaladhvajaḥ // 17.5.89
tena saṃmohitān bhūmau patitāṃs tān sarājakān / asurān vāruṇāstreṇa pāśabaddhāṃś cakāra saḥ // 17.5.90
tapodhano 'tha so 'vādīnmerudhvajanṛpaṃ muniḥ / na vadhyamāsuraṃ sainyaṃ hataśeṣamidaṃ khalu // 17.5.91
svīkṛtena hy anenaiva pravekṣyadhvaṃ rasātalam / daityendrastu saputro 'yaṃ baddhvā nītvā samantrikaḥ // 17.5.92
mahāsurair duṣṭanāgair yukto mukhyaiś ca rākṣasaiḥ / sthāpyo devasabhāsanne śvetaśailaguhāntare // 17.5.93
ity ukto muninā daityayodhānmerudhvajo 'bravīt / mā bhaiṣṭa yūyaṃ nāsmābhir vadhyā sabhrātṛkasya tu // 17.5.94
muktāphaladhvajasyāsya vartadhvaṃ śāsane 'dhunā / ity uktā dānavā rājñā hṛṣṭāstatpratipedire // 17.5.95
tataḥ sa rājā taṃ daityarājaṃ trailokyamālinam / putrādibhistaiḥ sahitaṃ śvetaśailamanāyayat // 17.5.96
tadguhābhyantare taṃ ca sthāpayām āsa saṃyatam / bhūriśūrabalopetapradhāsnāmātyarakṣitam // 17.5.97
tato nivṛtte saṅgrāme muktamandaravṛṣṭiṣu / vaimānikeṣu yāteṣu pravṛtte jagadutsave // 17.5.98
sa tatra putrau vakti sma rājā merudhvajo jayī / ihaiva yajñarakṣārthamahaṃ tiṣṭhāmi saṃprati // 17.5.99
yuvāṃ prayātaṃ pātālametaiḥ svaiḥ sainikaiḥ saha / prāptadaityavimānaughaiḥ śeṣāsurabalena ca // 17.5.100
āśvāsya sthāpayitvā ca vaśe pātālavāsinaḥ / pradhānādhiṣṭhitān kṛtvā svīkṛtyehāgamiṣyathaḥ // 17.5.101
etac chrutvā tathetyāśu divyakāmagavāhanaḥ / muktāphaladhvajo vīraḥ sa cāpi malayadhvajaḥ // 17.5.102
rasātalaṃ viviśatuḥ sasainyau bhrātarāvubhau / saha dānavasainyena praṇatenāgrayāyinā // 17.5.103
hatvā carakṣiṇaḥ sthānasthāneṣu paripanthinaḥ / adātāmatra tau śeṣajanasyābhayaḍiṇḍimam // 17.5.104
viśvastapraṇate caitau jane sapta rasātalāsn / svīcakratuḥ puraśatair nānāratnamayair yutān // 17.5.105
bubhujāte ca tān ramyān udyānaiḥ sarvakāmadaiḥ / divyāsavabhṛtān ekaratnasopān avāpikaiḥ // 17.5.106
tatrādbhutākṛtī tau ca dadṛśurdānavāṅganāḥ / tatkanyāś ca taruṣvantarmāyācchāditavigrahāḥ // 17.5.107
ārebhe ca tadā tatra bharturbaddhasya śarmaṇe / tapaḥ svayaṃprabhā nāma bhāryā trailokyamālinaḥ // 17.5.108
tasyāḥ sute ca trailokyaprabhātribhuvanaprabhe / ārebhāte tapastadvatkumāryau śreyase pituḥ // 17.5.109
tau ca rājasutau tatra pātāle sakalaṃ janam / labdhapraśamanasvasthaṃ saṃmānya vividhaiḥ priyaiḥ // 17.5.110
sthāpayitvā ca saṅgrāmasiṃhādīnadhikāriṇaḥ / tapovanāśramapadaṃ pituḥ pārśvam upeyatuḥ // 17.5.111
tāvattatra muneryajñaḥ sa samāptim upāyayau / gantuṃ prārebhir e devāḥ svadhiṣṇyānyṛṣayas tathā // 17.5.112
tato merudhvajaḥ śakraṃ parituṣṭaṃ vyajijñapat / āgamyatāṃ mannagaraṃ deva tuṣṭo 'si cenmayi // 17.5.113
tac chrutvā tatpriyāyāgānmunimāmantrya vāsavaḥ / rājñā tena saputreṇa saha devasabhaṃ puram // 17.5.114
tatra copācarattaṃ sa rājā lokadvayeśvaraḥ / tathā śakraṃ yathā divyaṃ sukhaṃ vismarati sma saḥ // 17.5.115
tataḥ prītaḥ sa śakro 'pi taṃ saputraṃ mahīpatim / divyātmavāhanārūḍhaṃ nināya svaṃ triviṣṭapasm // 17.5.116
tatra nāradarambhādisaṃgītasukhasundare / sa viśramayya taṃ merudhvajaṃ samalayadhvajam // 17.5.117
muktāphaladhvajaṃ cendraḥ pārijātamayīḥ srajaḥ / dattvā sadivyamukuṭāḥ saṃmānya prāhiṇodgṛham // 17.5.118
te cāgatyātra bhūloke pātāle ca gatāgatam / kurvāṇāścakrire rajyaṃ nṛdevā lokayor dvayoḥ // 17.5.119
tato merudhvajo muktāphaladhvajam uvāca saḥ / vijitāḥ śatravaḥ putra yuvānau bhrātarau yuvām // 17.5.120
svādhīnā rājakanyāś ca mayā tāś ca gaveṣitāḥ / vartante prāptakālastatkriyatāṃ dārasaṃgrahaḥ // 17.5.121
iti pitrodite 'vādītso 'tha muktāphaladhvajaḥ / na me pariṇaye tāta manastāvat pravartate // 17.5.122
ahaṃ tapaścariṣyāsmi saṃpratyārādhituṃ haram / eṣa vatsastu kurutāṃ vivāhaṃ malayadhvajaḥ // 17.5.123
etac chrutvaiva malayadhvajastaṃ so 'nujo 'bravīt / vivāho mama yuktaḥ kimārya tvayyaparigrahe // 17.5.124
rājyaṃ vā tvayyarājyasthe tava mārgānugo hy aham / ity ukte tena malayadhvajenovāca bhūpatiḥ // 17.5.125
merudhvajastaṃ tanayaṃ jyeṣṭhaṃ muktāphaladhvajam / yuktam evāmunā tāvadanujena tavoditam // 17.5.126
tvaṃ tvayuktaṃ vadasyetan nava evātra yauvane / ko nāma kālastapaso bhogakālo hy ayaṃ tava // 17.5.127
tadakālocitaḥ putra mucyatāmeṣa durgrahaḥ / iti tenocyamāno 'pi rājñā jyeṣṭhaḥ suto 'tra ca // 17.5.128
nāṅgīcakre yadā saṃpratyudvāhaṃ niścayena saḥ / tadā sa nṛpatistūṣṇīṃ tasthau kālaṃ pratīkṣitum // 17.5.129
atrāntare ca pātāle bhāryāṃ trailokyamālinaḥ / svayaṃprabhām ūcatus tāṃ tapaḥsthe te svakanyake // 17.5.130
āvayor amba saptāṣṭavarṣayoḥ saṃyataḥ pitā / rājyabhraṃśaś ca saṃvṛttaḥ kasmād akṛtapuṇyayoḥ // 17.5.131
aṣṭamaṃ varṣametac ca tapasyantyorna nau haraḥ / prasīdati na tāto 'yaṃ mucyate 'dyāpi bandhanāt // 17.5.132
tadyāvadāvayor na syādripoḥ paribhavo 'thavā / nirlakṣaṇāmimāṃ tāvadanale juhuvustanum // 17.5.133
ity uktā duhitṛbhyāṃ sā jagādaivaṃ svayaṃprabhā / putryau pratīkṣyatāṃ tāvadudayo hy asti naḥ punaḥ // 17.5.134
tapaḥsthitāṃ hi māṃ svapne jāne devo 'bravīcchivaḥ / vatse kuryā dhṛtiṃ rājyaṃ punaḥ prāpsyati te patiḥ // 17.5.135
muktāphaladhvajaścaiṣa tathaiva malayadhvajaḥ / duhitrostava bhartārau rājaputrau bhaviṣyataḥ // 17.5.136
mānuṣāviti mā caitau vijñāsīretayor yataḥ / eko vidyādharavaro dvitīyo māmako gaṇaḥ // 17.5.137
ityādiṣṭeśvareṇāhaṃ prabuddhā rajanīkṣaye / ityāśayaitayā caiṣa soḍhaḥ kleśo mahānmayā // 17.5.138
tasmādāvedayāmyetadarthaṃ yuṣmatpituḥ prabhoḥ / tadicchayā yatiṣye ca yuṣmadudvāhasiddhaye // 17.5.139
evamāśvāsya sā rājñī kanyake sve svayaṃprabhā / uvācendumatīṃ nāma vṛddhāmantaḥpurastriyam // 17.5.140
āryaputrasya nikaṭaṃ śvetaśailaguhāṃ vraja / nipatya pādayostaṃ ca vijñāpaya girā mama // 17.5.141
nirmitāsmi mahārāja dhātrānyenaiva dāruṇā / tvadviyogāgninādyāpi na dahye jvalatāpi yā // 17.5.142
ātmā tu na mayā tyaktaḥ punastvaddarśanāśayā / ity uktvā māmakaṃ śārvaṃ svapnādeśaṃ nivedayeḥ // 17.5.143
tataḥ kanyāvivāhārthaṃ pṛcchestaṃ yac ca vakṣyati / tattvayāgatya me vācyaṃ vidhāsye 'haṃ tathāvidham // 17.5.144
ity uktvendumatīṃ tāṃ sā praiṣayatsāpi nirgatā / pātālātprāpa tacchailaguhādvāraṃ surakṣitam // 17.5.145
rakṣiṇo 'bhyarthya tatrāntaḥ praviśyālokya saṃyatam / trailokyamālinaṃ taṃ sā sāśrurjagrāha pādayoḥ // 17.5.146
tatpṛṣṭakuśalā tac ca śanaistasmai śaśaṃsa sā / kṛtsnaṃ svabhāryāsaṃdeśaṃ tato rājā jagāda saḥ // 17.5.147
yaḥ prokto rājyalābho naḥ śarveṇāstu tathaiva saḥ / merudhvajasyātmajayoḥ kanyādāne tu kā kathā // 17.5.148
ihaivāhaṃ vipadyeya na tu dadyāṃ nijātmaje / śatrubhyāṃ mānuṣābhyāṃ ca saṃyataḥ sannupāyanam // 17.5.149
ity uktvendumatī rājñā preṣitā tena sā tataḥ / etya svayaṃprabhāyai tattatpatnyai tadvaco 'bhyadhāt // 17.5.150
śrutvā tatas te trailokyaprabhātribhuvanaprabhe / daityendrakanye jananīmūcatustāṃ svayaṃprabhām // 17.5.151
āvayor yauvanabhayadagnirevādhunā gatiḥ / tadambāsyāṃ caturdaśyāṃ tatpraveśaṃ vidadhvahe // 17.5.152
kṛtaniścayayor evaṃ tayoḥ sāpy akarottadā / niścayaṃ maraṇāyaiva tanmātā saparicchadā // 17.5.153
prāptāyāṃ ca caturdaśyāṃ tāḥ pāparipunāmani / tīrthe sarvāścitāś cakrurarcitvā hāṭakeśvaram // 17.5.154
tāvanmerudhvajo rājā tithau tasyāṃ saputrakaḥ / sabhāryaścāyayau tāvaddhāṭakeśvaramarcitum // 17.5.155
sa pāpariputīrthaṃ tatsnānārthaṃ sānugo vrajan / dūraddadarśa tattīre vanāntardhūmamudgatam // 17.5.156
dhūmodgamaḥ kuto 'treti pṛcchantaṃ taṃ ca bhūpatim / ūcuḥ saṅgrāmasiṃhādyāḥ pātālādhikṛtā nijāḥ // 17.5.157
trailokyāmālino bhāryā mahārāja svayaṃprabhā / duhitṛbhyāṃ kumārībhyāṃ sahātra tapasi sthitā // 17.5.158
nūnaṃ tā agnikāryādi kiṃcid atrādya kurvate / yadi vātitapaḥkhinnāḥ kurvantyagnipraveśanam // 17.5.159
tac chrutvā saha putrābhyāṃ patnyā taiścādhikāribhiḥ / draṣṭuṃ sa rājā tatrāgānniṣiddhānyaparicchadaḥ // 17.5.160
dadarśa cātra pracchannaḥ sthitas te daityakanyake / samātṛke pūjayantyau susamiddhaṃ citānalam // 17.5.161
mukhalāvaṇyasaṃdohaniḥsyandair dikṣu sarvataḥ / candrabimbaśatānīva racayantyau rasātale // 17.5.162
lolahārāmbupūrābhyāṃ kāmasyevābhiṣecanam / kucakāñcanakumbhābhyāṃ kurvatyau trijagajjaye // 17.5.163
bibhrāṇe jaghanābhogaṃ vipulaṃ baddhamekhalam / nakṣatramālāṅkam iva smasradvipaśiraḥsthalam // 17.5.164
vahantyau keśapāśau ca pannagāviva nirmitau / dātrā lāvaṇyasarvasvanidhānaṃ rakṣituṃ tayoḥ // 17.5.165
dṛṣṭvā te cintayāsmāsa sa rājā jātavismayaḥ / aho viśvasṛjaḥ sṛṣṭirlasannavanavādbhutā // 17.5.166
tadetayor na rambhāpi norvaśī na tilottamā / rūpe bhajati tulyatvamasurādhipakanyayoḥ // 17.5.167
iti cintayatas tasya rājñaḥ sā daityakanyakā / jyeṣṭhārcayitvā trailokyaprabhā vahniṃ vyajijñapat // 17.5.168
uktaḥ svapnaharādeśo yataḥ prabhṛti me 'mbayā / tataḥ prabhṛti baddhvaiva bhartṛbuddhiryato mayā // 17.5.169
tasmin guṇanidhau rājaputre muktāsphaladhvaje / tat sa eva patir bhūyād bhagavan me 'nyajanmani // 17.5.170
iha janmani tātena saṃyatasthena māninā / ditsitāpyambayā tasmai dātuṃ nāṅgīkṛtāsmi yat // 17.5.171
tac chrutvā tadvadevātra sāpi tribhuvanaprabhā / vavre hutāśānmalayadhvajaṃ janmāntare patim // 17.5.172
tato merudhvajo rājā sa tacchravaṇaharṣulaḥ / tadbhāryā ca mahādevī parasparamavocatām // 17.5.173
prāpnuyātāmime bhārye yadyasmattanayāvimau / tadetābhyāmavāptaṃ syāllokadvayajayātphalam // 17.5.174
tadyāvadasminnanale nātmānaṃ kṣipataḥ kṣaṇam / tāvatkiṃ nopasṛtyaite vārayāmaḥ samātṛke // 17.5.175
evaṃ devyā sahālocya rājāvocadupetya tāḥ / mā kārṣṭa sāhasaṃ duḥkhaṃ śamayiṣyāmyahaṃ hi vaḥ // 17.5.176
śrutvaitacchrotrapīyūṣavarṣābhaṃ bhūpatervacaḥ / dṛṣṭvā ca taṃ tāḥ sakalāḥ praṇemurasurāṅganāḥ // 17.5.177
paśyanto 'pi vayaṃ pūrvaṃ māyācchannā na lakṣitāḥ / lokadvayeśvareṇeha dṛṣṭāḥ smo 'dya punas tvayā // 17.5.178
tvaddṛṣṭānāṃ ca duḥkhānto bhavatyevācireṇa naḥ / kiṃ punaḥ svagirā datte devenābhyarthite vare // 17.5.179
tadgṛhṇītārghyapādyādi kṛtāsanaparigrahāḥ / bhavanto hi jagatpūjyā ayaṃ casmākamāśramaḥ // 17.5.180
iti svayaṃprabhāmuktavatīmāha hasannṛpaḥ / jāmātṛbhyāṃ tvayaitābhyāṃ pādyārghyaṃ dīyatāmiti // 17.5.181
tataḥ svayaṃprabhāvādīttadetābhyāṃ vṛṣadhvajaḥ / devo dāpayitārghādi yuṣmābhistvadya gṛhyatām // 17.5.182
merudhvajo jagādātha sarvamāttamidaṃ mayā / yūyaṃ ca maraṇodyogānnivartadhvamito 'dhunā // 17.5.183
praviśya tiṣṭhataikasminsvapure sarvakāmade / tato 'ham eva jñāsyāmi yathā vaḥ kuśalaṃ bhavet // 17.5.184
ity uktavantaṃ rājānaṃ sā jagāda svayaṃprabhā / devādeśānnivṛttāḥ smaḥ śarīratyāganiścayāt // 17.5.185
kārāsthe tu prabhau yuktā kathaṃ naḥ svagṛhasthitiḥ / tadihaiva vayaṃ tāvattiṣṭhāsmo deva saṃprati // 17.5.186
yāvaddevaḥ svayaṃ dattaṃ varaṃ naḥ pālayiṣyati / sasutāmātyamasmākaṃ mocayiṣyati ca prabhum // 17.5.187
muktastvadadhikārī sansa ca rājyaṃ kariṣyati / arpayiṣyati rājyaṃ ca tubhyam eva tvadicchayā // 17.5.188
samayapratibandhaṃ ca sa kariṣyati tādṛśam / antarasthā vayaṃ cātra saha pātālavāsibhiḥ // 17.5.189
pātālebhyo 'smadīyāni ratnāni svīkuruṣva ca / evam uktavatīṃ tāṃ sa rājā merudhvajo 'bravīt // 17.5.190
vijñāsyāmy ahamevaitatsmartavyaṃ svavacastu vaḥ / ity uktvā sa nṛpaḥ snātvā hāṭakeśamapūjayat // 17.5.191
daityarājasute te ca tayor evaṃ svadṛṣṭayoḥ / tatputrayostadekāgragatacitte babhūvatuḥ // 17.5.192
atha sa rasātalanilayair nikhilaistrailokyamālino muktim / praṇipatya yācyamāno rājā merudhvajaḥ sukṛtī // 17.5.193
chattraiḥ svayaśaḥśubhraiḥ sthagayannāśāḥ sadārasutabhṛtyaḥ / nirgatyāsuralokāttasmādāgānnijaṃ nagaram // 17.5.194
tatrāsya putro malayadhvajastāṃ kanīyasīṃ dānavarājaputrīm / dhyāyannanidro 'pi nimīlitākṣaḥ smasrajvarārto rajanīṃ nināya // 17.5.195
sadhair yajaladhistu tām apivicintya muktāphaladhvajo 'surapateḥ sutāṃ dṛḍhanibaddhabhāvāṃ yuvā / munīndramanasām apismaravikāradāṃ jyāyasīṃ purārthitavaro munerna khalu cukṣubhe cetasā // 17.5.196
merudhvajas tu tam avetya sutaṃ niṣiddhadārakriyaṃ smaravaśaṃ malayadhvajaṃ ca / kanyāpradānavimukhaṃ ca mahāsuraṃ tam āsīd upāyaghaṭanākulacittavṛttiḥ // 17.5.197
tato merudhvajo rājā taṃ tathā malayadhvajam / paśyansmarajvarākrāntaṃ devīṃ svāmevam abravīt // 17.6.1
pātāladṛṣṭe trailokyamālinas te sute na cet / bhārye matputrayoḥ syātāṃ tanmayā kiṃ kṛtaṃ bhavet // 17.6.2
tayoḥ kaniṣṭhāṃ ca vinā putro me malayadhvajaḥ / lajjānigūḍhakāmāgniḥ puṭapākena pacyate // 17.6.3
tadarthaṃ ca mayādyāpi mokṣastrailokyamālinaḥ / pratiśruto 'pi tatpatnyai satvaraṃ na vidhīyate // 17.6.4
bandhamukto duhitarāvasuratvābhimānataḥ / putrābhyāṃ mānuṣābhyāṃ me sa dadyānnahi jātucit // 17.6.5
tadetamarthaṃ sāntvena brūmastasyādhunā varam / ity ālocya samaṃ devyā sa pratīhāram ādiśat // 17.6.6
śvetaśailaguhāṃ gatvā prītyā madvacanena tam / trailokyamālinaṃ brūhi daityendraṃ saṃyatasthitam // 17.6.7
daivayogādiha kliṣṭā yūyaṃ daityapate ciram / tadidānīṃ mama vacaḥ kṛtvā kleśaṃ śamaṃ naya // 17.6.8
dehi dṛṣṭyānurāgiṇyau matsutābhyāṃ svakanyake / ito muktaḥ svarājyaṃ ca vihitapratyayaḥ kuru // 17.6.9
ity uktvā preṣito rājñā gatvā tatra guhāntare / daityendrāyābravīttasmai kṣattā rājavacaḥ sa tat // 17.6.10
mānuṣābhyāmahaṃ kanye na dāsyāmīti tena ca / praty uktaḥ sa tathaivetya kṣattā rājānam abhyadhāt // 17.6.11
athopāyaṃ vicinvāne tasminmerudhvaje nṛpe / divaseṣu ca yāteṣu vijñātatadudantayā // 17.6.12
pātālāt preṣitā bhūyaḥ sā svayaṃprabhayā tayā / āgād indumatī tatra dūtī saṃdeśahāriṇī // 17.6.13
sā cāgatya pratīhārya mukhenāveditātmakā / praviveśa mahādevyā nikaṭaṃ tatkṛtādarā // 17.6.14
praṇipatyābravīttāṃ ca devi devi svayaṃprabhā / vijñāpayati kiṃ vastadvismṛtaṃ vacanaṃ nijam // 17.6.15
abdhayaḥ kuśalailāś ca bhavanti pralaye 'nyathā / bhavādṛśāṃ tu vacanaṃ na tadāpyanyathā bhavet // 17.6.16
yadyapy upagataṃ nāsmatsvāminā kanyakārpaṇam / tat sa baddho duhitarau kathaṃ dadyādupāyanam // 17.6.17
aucityenopakārāya yuṣmābhiś cetsa mucyate / tanniścitaṃ sutādānātkuryādvaḥ pratyupakriyām // 17.6.18
sakanyāpi tyajet prāṇān anyathā sā svayaṃprabhā / tena na syātsutāprāptirna ca vaḥ satyapālanam // 17.6.19
tatkuruṣva tathā devi samayapratyayādinā / yatha rājā vimuñcettaṃ prabhuṃ naḥ sarvasiddhaye // 17.6.20
svayaṃrabhāvisṛṣṭaṃ ca gṛhāṇedaṃ vibhūṣaṇam / divyaistaistaiścitaṃ ratnaiḥ khecaratvādidāyibhiḥ // 17.6.21
evam uktavatīmindumatīṃ rajñī jagāda sā / duḥkhitāyāḥ kathaṃ tasyā mayaitadgṛhyatāmiti // 17.6.22
agṛhīte tvayāy asminn asmākam adhṛtir bhavet / gṛhīte tu nijaṃ duḥkhaṃ śāntaṃ manyāmahe vayam // 17.6.23
itīndumatyā rājñī sā tayā yatnena bodhitā / āśvāsahetos tasyās tadratnābharaṇam agrahīt // 17.6.24
ihaiva tāvat tiṣṭhārye rājā yāvad upaiṣyati / ity uktvā tāṃ ca tatraiva rājñī sthāpayati sma sā // 17.6.25
tāvat sa rājā tatrāgādutthāyendumatī ca sā / rājñīniveditā bhūpaṃ praṇanāma tadādṛtā // 17.6.26
svayaṃprabhavitīrṇaṃ ca cūḍāratnaṃ samarpayat / viṣarakṣojarārogaharaṃ tasmai nṛpāya sā // 17.6.27
svasatyamanupālyaitadgrahīṣyāmīti vādinam / nṛpamindumatī sā tam evaṃ prauḍhā vyajijñapat // 17.6.28
devena pratipannaṃ cet satyaṃ pālitam eva tat / asmin gṛhīte tv asmākam āśvāsaḥ sutarāṃ bhavet // 17.6.29
evaṃ tayokte sādhūktamity uktvaivāsya bhūpateḥ / cūḍāratnaṃ tadādāya rājñī mūrdhni babandha sā // 17.6.30
tataḥ svayaṃprabhāvākyaṃ yathā rājñyai niveditam / tathā śaśaṃsa sā rājñe tasmāy indumatī punaḥ // 17.6.31
tato rājñyā tathaivokto 'vādīd indumatīṃ nṛpaḥ / ihaivādya pratīkṣasva prātar vakṣyāmy ahaṃ tava // 17.6.32
ity uktvā tāṃ niśaṃ nītvā pratarāhūya mantriṇaḥ / sa tāmindumatīmevaṃ rājā merudhvajo 'bravīt // 17.6.33
ebhir manmantribhiḥ sākaṃ rājñe trailokyamāline / āvedya gatvā pātālādānayāsurayoṣitaḥ // 17.6.34
svayaṃprabhādyāḥ sarvāṃś ca mukhyān pātālavāsinaḥ / hāṭakeśvarasaṃbandhi mudritaṃ koṣavāri ca // 17.6.35
amadvaśe vartitavyaṃ nityaṃ trailokyamālinā / sabhṛtyabandhunā bhāvyaṃ nāgaiścāsasyaghātibhiḥ // 17.6.36
atrārthe bhartṛcaraṇānspṛṣṭvā manmantrisaṃnidhau / svayaṃprabhādyāḥ śapathair antarasthā bhavantu naḥ // 17.6.37
pātālavāsinaḥ santu tadvatpratibhuvo 'khilāḥ / apatyāni ca sarve 'i sthāpayantu sarājakāḥ // 17.6.38
sarājakāś ca likhitaṃ kurvantu nikhilā api / hāṭakeśvarasarvāṅgavārikoṣaṃ pibantu ca // 17.6.39
tato mokṣyāmyahaṃ kārāgṛhāttrailokyamālinam / ity uktvendumatīṃ rājā sāmātyāṃ visasarja saḥ // 17.6.40
sā gatvā mantrisahitāṃ procya trailokyamāline / tacchraddhitā tathaivendumatī pātālamāviśat // 17.6.41
svayaṃprabhādīn ānīya koṣavāri ca sā tataḥ / rājoktaṃ tadamātyāgre sarvān sarvam akārayat // 17.6.42
vihitapratyayam taṃ ca mumoca saparicchadam / trailokyamālinaṃ merudhvajaḥ kārāgṛhān nṛpaḥ // 17.6.43
ānīya ca gṛhaṃ samyaksaṃmānya saparigraham / svīkṛtāsuraratnaughaḥ svarājye visasarja tam // 17.6.44
so 'pi trailokyamālī svaṃ punaretya rasātalam / prāptarājyo nananda svaiḥ sahito bhṛtyabāndhavaiḥ // 17.6.45
merudhvajaś ca pātālaprabhavair arthasaṃcayaiḥ / pṛthivīṃ pūrayām āsa prāvṛḍghana ivāmbubhiḥ // 17.6.46
atha trailokyamālī sa saṃmantrya nijabhāryayā / kanyāratnadvayaṃ ditsustatsutābhyāṃ svaveśmani // 17.6.47
nṛpaṃ merudhvajaṃ netuṃ taṃ nimantrya sabāndhavam / smṛtopakāro daityendraḥ pātālātsvayamāyayau // 17.6.48
āgatya taṃ ca rājānaṃ kṛtātithyam uvāca saḥ / yuṣmābhir nātinirvṛtyā tadā dṛṣṭaṃ rasātalam // 17.6.49
paricaryāpareṣv asmāsvidānīmetya dṛśyatām / kanyāratne madīye ca gṛhyetāṃ sutayoḥ kṛte // 17.6.50
ity ukte 'surarājena tena merudhvajo 'tha saḥ / tatraivānāyayām āsa bhāryāṃ putrau ca tāvubhau // 17.6.51
tebhyo 'surendravākyaṃ tatkanyādānāntam abravīt / tato jagāda taṃ jyeṣṭhaḥ putro muktāphaladhvajaḥ // 17.6.52
vivāhaṃ na kariṣye 'hamanārādhitaśaṃkaraḥ / uktaṃ mayā prāk kṣantavyam etasmān me 'parādhataḥ // 17.6.53
mayi prayāte bhavanaṃ karotu malayadhvajaḥ / vinā pātālakanyāṃ tāṃ nāstyevāsya hi nirvṛtiḥ // 17.6.54
tacchruvā sa kanīyāṃstamavādīnna tvayi sthite / ayaśasyamadharmyaṃ ca karomyāryāhamīdṛśam // 17.6.55
tato merudhvaje rājñi prayatnādbodhayatyapi / muktāphaladhvajo naicchatsvavivāhakriyāṃ yadā // 17.6.56
tadā trailokyamālī taṃ khinnamāmantrya bhūpatim / yayau svam eva pātālaṃ sānugaḥ sa yathāgatam // 17.6.57
tatra vṛttāntamāvedya bhāryāṃ putraṃ ca so 'bhyadhāt / nyakkāraikaparo 'smākaṃ kīdṛśaḥ paśyataṃ vidhiḥ // 17.6.58
mānuṣau nādya gṛhṇītaḥ kanye me prārthitāvapi / pūrvaṃ ye prārthite tābhyāṃ dātuṃ nāṅgīkṛte mayā // 17.6.59
tac chrutvā tau jagadatuḥ ko jānāti kathaṃ vidheḥ / cetasyetatsthitaṃ kiṃ hi śāṃbhavaṃ syādvaco 'nyathā // 17.6.60
ityādi teṣāṃ vadatāṃ buddhvā te tatra cakratuḥ / kanye pratijñāṃ trailokyaprabhātribhuvanaprabhe // 17.6.61
dvādaśāhaṃ nirāhārasthitayor āvayor yadi / devo vivāhasaṃpattiprasādaṃ na kariṣyati // 17.6.62
tataś ca kāryamāvābhyāṃ sahaivāgnipraveśanam / na tu dhāryaṃ nikārārthaṃ vṛttyarthaṃ vā śarīrakam // 17.6.63
evaṃ niyamya devasya puratastasthatuś ca te / nirāhāre japadhyānapare daityendrakanyake // 17.6.64
tadbuddhvā ca tayor mātā pitā ca ditijeśvaraḥ / tathaivātra nirāhārāvāstāṃ duhitṛvatsalau // 17.6.65
tataḥ svayaṃprabhā sā tāṃ tanmātendumatīṃ punaḥ / merudhvajamahādevyai vaktuṃ tatprāhiṇoddrutam // 17.6.66
tayā gatvā tadākhyātaṃ svasvāmigṛhasaṃkaṭam / rājñyai tasyai vivedātha rājā merudvhajo 'pi tat // 17.6.67
tatas tadanurodhāttau jahatus tatra daṃpatī / āhāraṃ tau ca tatputrau pitṛbhaktyanurodhinau // 17.6.68
evaṃ lokadvaye rājagṛhayoḥ saṃkaṭasthayoḥ / muktāphaladhvajo 'naśnan dhyātavāñ śaraṇaṃ śivam // 17.6.69
ṣaḍrātre ca gate rājaputraḥ prātaḥ prabudhya saḥ / pūrvaṃ saṃyatakaṃ mittraṃ mahābuddim abhāṣata // 17.6.70
sakhe svapne 'dya jāne 'hamārūḍho vāhane nije / tapodhanamunipratte kāmarūpe manogatau // 17.6.71
vimānatām upagate nirvedānmerupārśvagam / gaurīśāyatanaṃ divyamatidūramito gataḥ // 17.6.72
tatrāpaśyamahaṃ kāṃciddivyakanyāṃ tapaḥkṛśām / tāmuddiśyābravīnmāṃ ca jaṭābhṛtpuruṣo hasan // 17.6.73
ekasyāḥ kanyakāyāstvaṃ palāyyaivamihāgataḥ / ihaiṣā ca dvitīyā te saṃprāptā paśya tiṣṭhati // 17.6.74
tadākarṇya vacas tasya tatkanyārūpadarśane / atṛpta eva sahasā prabuddho 'smi niśākṣaye // 17.6.75
tasmāttatraiva gacchāmi prāptuṃ tāṃ divyakanyakām / prāpsyāmi cenna tāṃ tatra pravekṣyāmi hutāśanam // 17.6.76
tāṃ tathopanatāṃ hitvā daityakanyāṃ mano mama / rajyate svapnadṛṣṭāyāmasyāṃ kiṃ kriyate vidheḥ // 17.6.77
jāne ca tatra yātasya niścitaṃ śubhamasti me / ity uktvā tatsa sasmāra munidattaṃ svavāhanam // 17.6.78
tadāruhya vimānatvaṃ prāptaṃ sakhyā samaṃ ca saḥ / manaḥsaṃkalpitasthānaprāpakaṃ kāmarūpakṛt // 17.6.79
muktāphaladhvajaḥ prāyāddivyaṃ gaurīśadhāma tat / prāpya tac ca yathā svapne dṛṣṭaṃ paśyañjaharṣa saḥ // 17.6.80
tataḥ pravavṛte tatra sa siddhodakanāmani / tīrthe snānādikaṃ kartuṃ sakhyekaparicārakaḥ // 17.6.81
tāvattaṃ kvāpy avijñātagataṃ buddhvā sa tatpitā / rājā merudhvajo bhāryāsutādisahitastadā // 17.6.82
upavāsakṛśo duḥkhakṣobhaṃ svapurago dadhau / tathā tadaiva pātāle 'pyetatsarvamabudhyata // 17.6.83
tatastrailokyamālī sa gṛhītvā te svakanyake / sopavāsaḥ sabhāryādis tatraivāgān nṛpāntikam // 17.6.84
caturdaśyāṃ gataḥ so 'dya nūnaṃ kvāpy arcituṃ haram / tatpratīkṣāmahe tāvadihaivaitaddinaṃ vayam // 17.6.85
prātaryatra sa tatraiva yāsyāmo nāgato yadi / tato yadbhavatītyeva sarve te niścayaṃ vyadhuḥ // 17.6.86
atrāntare meghavane tasmin gauryāśrame sthitā / sāpi padmāvatī tasmin dine 'vādīn nijāḥ sakhīḥ // 17.6.87
sakhyaḥ svapne 'dya jāne māṃ siddhīśvaragatāṃ pumān / jaṭādharo 'bravīt ko'pi devāgārādvinirgataḥ // 17.6.88
duḥkhaṃ samāptamāsanno bhartrā te putri saṃgamaḥ / ityevoktvā gate 'sminme gate nidrāniśe api // 17.6.89
tadeta tatra gacchāma ity uktvā sā jagāma tat / merupārśvasthitaṃ padmāvatī gaurīśaketanam // 17.6.90
tatra siddhodake snāntaṃ dūrānmuktāphaladhvajam / dṛṣṭvā savismayā sā taṃ svasakhīrevam abravīt // 17.6.91
sadṛśo me priyasyāyaṃ pumān paśyata kīdṛśaḥ / āścaryaṃ kiṃ sa eva syān nāsty etanmānuṣo hy ayam // 17.6.92
tac chrutvā taṃ ca dṛṣṭvā tāḥ sakhyastāmevamabruvan / na kevalaṃ susadṛśo devyayaṃ preyasastava // 17.6.93
yāvad etadvayasyo 'yaṃ tvatkantasuhṛdaḥ kila / tasya saṃyatakasyāpi paśya sādṛśyam aśnute // 17.6.94
yattvayā varṇitaṃ devi yathādya svapnadarśanam / tathā jānīmahe vyaktaṃ śāpānmānuṣatāṃ gatau // 17.6.95
tāvevaitāvihānītāvīśvareṇa svayuktitaḥ / mānuṣāgamanaṃ devabhūmāv asyāṃ kuto 'nyathā // 17.6.96
evaṃ sakhībhir uktā sā padmāvatyarciteśvarā / tasthau devāntike channā taṃ jijñāsitumutsukā // 17.6.97
tāvat snātvārcituṃ devaṃ tatra muktāphaladhvajaḥ / āgataḥ sarvato vīkṣya mahabuddhim uvāca tam // 17.6.98
tadevāyatanaṃ citramidaṃ svapne yadīkṣitam / liṅgāntardṛśyagaurīśamūrti ratnamayaṃ mayā // 17.6.99
tān eva caitān paśyāmi svapnadṛṣṭān ihādhunā / pradeśān divyavihagasphuradratnaprabhadrumān // 17.6.100
tatkāladṛṣṭāṃ divyāṃ tu kanyāṃ paśyāmi neha tām / aprāptayā tayā ceha dehaṃ tyakṣyāmi niścitam // 17.6.101
ity ukte tena sakhyastāmūcuḥ padmāvatīṃ rahaḥ / śṛṇu nūnamiha svapne dṛṣṭvā tvāmayamāgataḥ // 17.6.102
tvaddarśanenaiva vinā tyaktuṃ prāṇānsamīhate / tannigūḍhasthitā eva paśyāmo devi niścayam // 17.6.103
iti cchannāsu tāsvatra sthitāsvantaḥ praviśya saḥ / muktāphaladhvajo devamarcayitvā viniryayau // 17.6.104
nirgatya yāvatkurute bhaktitastriḥ pradakṣiṇam / tāvat sa ca sakhā cāsya jātiṃ sasmaraturnijām // 17.6.105
harṣāc ca pūrvavṛttāntaṃ yāvadanyonyamāhatuḥ / tāvat padmāvatī dṛṣṭigocaraṃ sā yayau tayoḥ // 17.6.106
muktāphaladhvajaḥ pūrvajanmavṛttaṃ smaraṃś ca saḥ / tāṃ dṛṣṭvaiva tamāha sma vayasyaṃ harṣanirbharaḥ // 17.6.107
dṛṣṭā seyamiha svapne devī padmāvatī mayā / diṣṭyā prāptā ca tadimāmāśu saṃbhāvayāmy aham // 17.6.108
ity uktvopetya sāśrustāmavocaddevi mādhunā / kvāpi yāsīrahaṃ muktāphalaketuḥ sa te priyaḥ // 17.6.109
dṛḍhavratasya śāpena mānuṣībhūya saṃsmṛtā / jātirmayādyety uktvā tamaicchadāśleṣṭumutsukaḥ // 17.6.110
sā tūdbhrāntā tirobhūya tatrāsītsāśrulocanā / so 'pi rājasuto 'paśyaṃstāṃ mohādapatadbhuvi // 17.6.111
tataḥ saduḥkhamākāśe tadvayasyo jagāda saḥ / yadarthaṃ sa tapaḥkleśo devi padmāvati tvayā // 17.6.112
anubhūtaḥ kathaṃ prāptaṃ tam evaṃ nābhibhāṣase / ahaṃ saṃyatakaṃ so 'pi vayasyo dayitasya te // 17.6.113
tadyuṣmadarthaṃ śaptasya kiṃ me nālapasi priyam / ity uktvā sa samāśvāsya tam uvāca nṛpātmajam // 17.6.114
tathānurāgopagatā daityarājasutā tvayā / yattyaktā tasya pāpasya tavāgatamidaṃ phalam // 17.6.115
tac chrutvā sā sakhīrāha cchannā padmāvatī tadā / śṛṇutāsurakanyāsu na kilāyaṃ pravartate // 17.6.116
tataḥ sakhyo 'pi tāmūcuḥ sarvaṃ saṃvādi dṛśyate / kiṃ na smarasi yattena śāpakāle priyeṇa te // 17.6.117
mānuṣye me mano 'nyatra mā gātpadmāvatīṃ vinā / ityartito varastasmānmuneḥ pūrvaṃ tapodhanāt // 17.6.118
tatprabhāvādayaṃ nūnamanyastrīṣu na rajyate / śrutvaitad rājaputrī sā saṃjajñe saṃśayākulā // 17.6.119
muktāphaladhvajaḥ so 'pi dṛṣṭanaṣṭapriyas tataḥ / cakranda hā priye padmāvati kiṃ naitadīkṣase // 17.6.120
vidyādharatve yatprāptaḥ śāpo meghavane mayā / tvadarthamiha cādyāhaṃ mṛtyuṃ prāpsyāmyasaṃśayam // 17.6.121
ityādi kranditaṃ tasya śrutvā padmāvatī sakhīḥ / prāha sarvāṇi saṃvādīnyabhijñānāni yadyapi // 17.6.122
tathāpi pāramparyeṇa śrutāny etāni jātucit / ābhyāṃ bhaveyuriti me na ceto 'bhyeti niścayam // 17.6.123
tannārtamasya śaknomi vacaḥ śrotuṃ vrajāmy aham / tadgauryāyatanaṃ tāvat pūjākālaś ca tatra me // 17.6.124
ity uktvā sasakhīkā sā padmāvatyambikāśramam / tajjagāmārcayitvā ca devīmevaṃ vyajijñapat // 17.6.125
sa siddhiśvaradṛṣṭaścetsatyaṃ pūrvapriyo mama / tat tathā kuru yena syācchrīghrametena saṃgamaḥ // 17.6.126
iti padmāvatī yāvat sākāṅkṣā tatra tiṣṭhati / muktāphaladhajastāvat so 'pi siddhiśvare sthitaḥ // 17.6.127
pūrvaṃ saṃyatakaṃ mittraṃ mahābuddhim uvāca tam / jāne sā svāspadaṃ yātā tadgauryāyatanaṃ sakhe // 17.6.128
tad ehi yāvas tatraivety uktvāruhya manogatau / tasminvimāne so 'pyāgādambikāśramam eva tat // 17.6.129
dūrāddṛṣṭvāvatīrṇaṃ taṃ vimānena nabhastalāt / sakhyaḥ padmāvatīmūcurdevi paśyedamadbhutam // 17.6.130
sa ihāpyeṣa divyena vimānenāgataḥ kila / mānuṣasyāpi divyo 'sya prabhāvaḥ kathamīdṛśaḥ // 17.6.131
tataḥ padmāvatī smāha sakhyaḥ smaratha kiṃ na tat / yatsa śāpapradātāsya mayā śapto dṛḍhavrataḥ // 17.6.132
mānuṣatve 'vatīrṇasya vāhanaṃ kāmarūpabhṛt / icchānugatamasyaiva bhaviṣyati bhavāniti // 17.6.133
tattena muniśiṣyeṇa vāhanenaiṣa niścitam / vimānarūpaṃ dadhatā svecchaṃ bhramati sarvataḥ // 17.6.134
evaṃ tayokte sakhyastāmūcurevamavaiṣi cet / tan na saṃbhāvayasyetaṃ kasmāddevi kimīkṣase // 17.6.135
etatsakhīvacaḥ śrutvā padmāvatyavadatpunaḥ / evaṃ saṃbhāvyate sakhyo niścayo 'dyāpi nāsti me // 17.6.136
satyaṃ sa eva yadi vā bhavatyeṣa tathāpi me / abhigamyo 'nyadehasthaḥ svadehānāśritaḥ katham // 17.6.137
tacchannā eva paśyāmastāvadasyeha ceṣṭitam / ity uktvā rājaputrīṃ sā channaivāsītsakhīvṛtā // 17.6.138
tāvattatrāvatīryaiva vimānādambikāśrame / muktāphaladhvajaḥ sotko vayasyaṃ tam uvāca saḥ // 17.6.139
amutra rākṣasītrastā pūrvaṃ saṃbhāvitā mayā / svayaṃvarāgatā ceha dṛṣṭodyānāntare punaḥ // 17.6.140
iha cāvāptaśāpaṃ māmanusartumanāstadā / priyā padmāvatī kṛcchrānmunīndreṇa nivartitā // 17.6.141
saivādya paśya me mitra dṛṣṭimārgātpalāyate / etattasya vacaḥ śrutvā padmavatyabravītsakhīḥ // 17.6.142
satyaṃ sakhyaḥ sa evāyaṃ pūrvadehamanāśritam / kathaṃ tūpaimyamuṃ tanme so 'tra siddhīśvaro gatiḥ // 17.6.143
tenaiva dattaḥ svapno me sa eva ca kariṣyati / upāyamiti niścitya sāgātsiddhiśvaraṃ punaḥ // 17.6.144
pūrvadehasthitenaiva priyeṇa mama saṃgamam / kuru vā dehi vā mṛtyuṃ tṛtīyā na gatirmama // 17.6.145
iti vijñāpayām āsa sā tamabhyarcya dhūrjaṭim / sasakhīkā ca tatraiva tasthau devakulāṅgane // 17.6.146
tāvadgauryāśrame tatra tāṃ sa muktāphaladhvajaḥ / anviṣyāprāpya codvignastamavādīdvayasyakam // 17.6.147
itaḥ prāptā na sā yāvo dhāma tacchāṃbhavaṃ punaḥ / tato 'pi cenna lapsye tāṃ pravekṣyāmyagnim eva tat // 17.6.148
tac chrutvā sa sakhāvocadbhāvi kalyāṇam eva te / na mṛṣā syānmunivacaḥ svapnādeśaś ca śāṃbhavaḥ // 17.6.149
ityāśvāsayatā tena sakhyā muktāphaladhvajaḥ / saha siddhiśvaraṃ prāyādvimānamadhiruhya saḥ // 17.6.150
prāptaṃ dṛṣṭvātra taṃ padmāvatī tasthāvalakṣitā / paśyatehaiva saṃprāpta iti covāca sā sakhīḥ // 17.6.151
so 'pi praviśya devāgraṃ dṛṣṭvā pratyagrapūjitam / muktāphaladhvajo devaṃ vayasyaṃ tam abhāṣata // 17.6.152
sakhe kenāpi paśyāyamadhunaivārcito vibhuḥ / nūnaṃ saiva priyā me 'tra sthitā kvāpy arcitastayā // 17.6.153
ity uktvā so 'tra cinvāno yadā na prāpa tāṃ tadā / cakranda hā priye padmāvatīti virahī muhuḥ // 17.6.154
pikīrute tadālāpabuddhyā tatkabarīdhiyā / barhibarhe sarasije tanmukhabhrāntitas tathā // 17.6.155
dhāvansmarajvarāveśavivaśastena kṛcchrataḥ / āśvāsya jagade sakhyā rājaputro 'nunīya saḥ // 17.6.156
bahūpavāsaklāntena kim ārabdham idaṃ tvayā / jitabhūlokapātālaṃ kim ātmānam upekṣase // 17.6.157
tvayyantikamanāyāte pitā merudhvajastava / rājā trailokyamālī ca śvaśuro dānaveśvaraḥ // 17.6.158
tvadarthinī ca trailokyaprabhā sāpi tadātmajā / mātā ca te vinayavatyanujo malayadhvajaḥ // 17.6.159
aniṣṭāśaṅkinaḥ sarve sopavāsā jahatyasūn / tadehi tāvad gatvā tān rakṣāvo 'vasitaṃ hy ahaḥ // 17.6.160
iti taṃ vādinaṃ prāha mittraṃ muktāphaladhvajaḥ / tvam eva madvimānena gatvāśvāsaya tāniti // 17.6.161
tatas taṃ sa sakhāvocatsa mamopanametkatham / śāpena muniśiṣyo yastava vāhanatāṃ gataḥ // 17.6.162
ity uktavantaṃ suhṛdaṃ rājaputro 'bravītsa tam / tarhi tiṣṭha sakhe tāvat paśyāvaḥ kiṃ bhavediha // 17.6.163
evaṃ śrutvā tadālāpaṃ padmāvatyavadatsakhīḥ / jāne 'bhijñānasaṃvādaiḥ sa pūrvapriya eṣa me // 17.6.164
kāmaṃ mānuṣadehasthaḥ śāpenaivaṃ kadarthyate / siddhakanyopahāsāc ca śāpadoṣo mamāpy ayam // 17.6.165
iti yāvac ca sā vakti tāvadālohitacchaviḥ / viyogivanadāvāgnirudagānmṛgalāñchanaḥ // 17.6.166
pūrayām āsa ca śanair jagajjyotsnā samantataḥ / kaṃdarpadahanajvālā taṃ ca muktāphaladhvajam // 17.6.167
tatas tatkālacakrāhva iva krandannṛpātmajaḥ / channasthayaiva jagade padmāvatya sa vignayā // 17.6.168
rājaputra sa eva tvaṃ yadi me pūrvavallabhaḥ / tathāpyanyaśarīrastho mamāsi parapūruṣaḥ // 17.6.169
ahaṃ te paradārāś ca tadākrandasi kiṃ muhuḥ / upāyo bhavitāvaśyaṃ satyaṃ cettanmunervacaḥ // 17.6.170
etac chrutvā vacastasyāstāmapaśyaṃś ca so 'bhyagāt / muktāphaladhvajo harṣaviṣādaviṣamāṃ daśām // 17.6.171
jagāda ca mayā devi smṛtaprāktanajanmanā / dṛṣṭvā tvaṃ pratyabhijñātā svām eva dadhatī tanum // 17.6.172
tvaṃ tu vaidyādhare dehe vartamānaṃ vilokya mām / adhunā parijānīṣe martyadehagataṃ katham // 17.6.173
tadavaśyaṃ mayā tyājyamidaṃ hataśarīrakam / ity uktvā so 'bhavattūṣṇīṃ channāsītsāpi tatpriyā // 17.6.174
tato bhūyiṣṭhayātāyāṃ rātrau nidrāgate śramāt / pūrvasaṃyatake tasminmahābuddhau vayasyake // 17.6.175
aprāpyāṃ tena dehena jānan padmāvatīṃ sa tām / muktāphaladhvajo dārūṇyāhṛtyāgnim adīpayat // 17.6.176
bhagavaṃstvatprasādena prāktanīṃ tāṃ tanuṃ śritaḥ / prāpyāsamacireṇaiva priyāṃ padmāvatīmaham // 17.6.177
iti bruvan praṇamyaiva liṅgamūrtiṃ sa śaṃkaram / juhāva jvalite tasminn agnau rājasutas tanum // 17.6.178
tāvat prabuddhaḥ sa mahābuddhirmuktāphaladhvajam / tamapaśyanvicityāpi paśyannagnimudarciṣam // 17.6.179
vicintya taṃ hutātmānaṃ vayasyaṃ virahākulam / agnau tatraiva tacchokātso 'pyātmānamapātayat // 17.6.180
taddṛṣṭvā sāpi duḥkhārtā padmāvatyabravītsakhīḥ / dhigaho hṛdayaṃ strīṇāṃ kaṭhinaṃ kuliśādapi // 17.6.181
paśyantya vaiśasamidaṃ notkrāntaṃ yanmamāsubhiḥ / tatkiyacciramātmānamadhanyo dhāryate mayā // 17.6.182
nāsti me 'dyāpi duḥkhānto madapuṇyair munerapi / vacas tasyānyathā jātaṃ tacchreyo maraṇaṃ mama // 17.6.183
parapūruṣamadhye tu praveṣṭumanale 'tra me / na yuktaṃ tadanāyāsaḥ pāśa eva hi me gatiḥ // 17.6.184
ity uktvā sāgrataḥ śaṃbhorupetyāśokapādape / pāśaṃ vidhātuṃ latayā rājaputrī pracakrame // 17.6.185
āśāpradarśibhir vākyair yāvattāṃ sa sakhījanaḥ / vārayatyāyayau tāvanmuniḥ so 'tra tapodhanaḥ // 17.6.186
mā putri sāhasaṃ na syādasatyaṃ tadvaco mama / dhīrā bavādhunaiveha prāptaṃ paśyasi taṃ priyam // 17.6.187
tvadīyenaiva tapasā tasya śāpakṣayo 'cirāt / saṃvṛttastadanāstheyaṃ svatapasyeva te katham // 17.6.188
pratyāsanne vivāhe ca kā taveyaṃ viṣāditā / praṇidhānādavetyāhamidaṃ sarvamihāgataḥ // 17.6.189
iti taṃ vyāharantaṃ ca dṛṣṭvā munim upāgatam / praṇamya dolārūḍheva sābhūt padmāvatī kṣaṇam // 17.6.190
atha martyadehadāhādvaidyādharamātmadehamāśritya / savayasyo muktāphalaketuḥ so 'trāyayau priyastasyāḥ // 17.6.191
taṃ vīkṣya cātakavadhūriva nūtanābhraṃ rākāśaśāṅkamuditaṃ ca kumudvatīva / vidyādharendratanayaṃ gaganāgataṃ sā padmāvatī hṛdi dadhau kam apipramodam // 17.6.192
sa ca muktāphalaketurmumude dṛṣṭyaiva tāmavekṣya piban / ciramarubhūmibhramaṇaśrāntaḥ pāntho yathā saritam // 17.6.193
tau ca śāparajanīkṣayādubhau cakravākavadavāptasaṃgamau / jagmatustapanatejaso munes tasya pādapatanena tṛptatām // 17.6.194
yadyuvām iha punaḥ samāgatau tīrṇaśāpamuditau sa eva me / cetaso 'dya paritoṣa ity asāv abhyanandad atha tau mahāmuniḥ // 17.6.195
yātāyāṃ niśi cendravāraṇagatastatraiva so 'pyāyayau cinvandārakaniṣṭhaputrasahito merudhvajo bhūpatiḥ / trailokyaprabhayā samaṃ tanayayā trailokyamālī tathā daityānām adhipo vimānavahanaḥ sāntaḥpuraḥ sānugaḥ // 17.6.196
tataḥ sa muktāphalaketumetayoḥ pradarśya vṛttāntamavarṇayanmuniḥ / yathā sa kāryārthamavāpa śāpato manuṣyatāṃ muktim upāgatas tataḥ // 17.6.197
buddhvā tadagnau patanonmukhās te merudhvajādyā muninopadiṣṭam / siddhodakasnānaharārcanādi kṛtvā viśokāḥ sahasā babhūvuḥ // 17.6.198
trailokyaprabhayā punaratra tayā jātimāśu saṃsmṛtya / samacintyata siddhādhipakanyā devaprabhāsmi sā hanta // 17.6.199
vidyādharādhināthaḥ patirastu mameti yā tapasyantī / padmāvatyupahasitā prāviśamanalaṃ svakāmanāsiddhyai // 17.6.200
jātāsmyasmiṃś ca tato ditijakule yatra cānuraktāsmi / so 'pyeṣa rājaputraḥ prāpto vaidyādharīṃ punaḥ svatanum // 17.6.201
na ca yujyate 'nyarūpo dehenānena samabhigantumayam / tadimāmetatprāptyai tanuṃ juhomyāsurīṃ punarjvalane // 17.6.202
evaṃ vimṛśya hṛdi tac ca nivedya pitror muktāphaladhvajahutāśam anupraviṣṭām / ādāya tāṃ karuṇayārpitapūrvadehām āvirbabhūva hutabhuksvayam abravīc ca // 17.6.203
bho miktāphalaketo tvāmiyamuddiśya mayi vimuktatanuḥ / tadimāṃ siddheśasutāṃ gṛhāṇa devaprabhāṃ bhāryām // 17.6.204
ity etad uktvaiva tirohite 'nale brahmātra sendrair amaraiḥ sahāyayau / gandharvarājaḥ saha candraketunā vidyādharendreṇa ca padmaśekharaḥ // 17.6.205
prahvāya sarvair abhinanditāya tair gandharvarāḍvyagraparigrahas tataḥ / prādātsa muktāphalaketave sutāṃ padmāvatīṃ tāṃ vidhivadvibhūtimān // 17.6.206
sa cātra vidyādhararājaputraś cirotsukastāṃ dayitāmavāpya / mene phalaṃ janmataroravāptam uvāha tām apy atha siddhakanyām // 17.6.207
sa ca tayā ditijeśvarakanyayā vidhivad atra pitṛpravitīrṇayā / nṛpasutaḥ samayujyata kāntayā tribhuvanaprabhayā malayadhvajaḥ // 17.6.208
tataḥ kṛtitvādabhiṣicya putraṃ sadvīpapṛthvīvalayaikarājye / merudhvajaḥ sve malayadhvajaṃ taṃ vanaṃ sadārastapase jagāma // 17.6.209
trailokyamālī saparigrahaś ca prāyāt padaṃ svaṃ ditijādhirājaḥ / śakro 'tha muktāphalaketave tāṃ dadau sa vidyuddhvajarājyalakṣmīm // 17.6.210
muktāphalaketur ayaṃ bhuṅktāṃ vidyādharāsuraiśvaryam / svapadāni yāntu ca surā itthaṃ vāguccacāra divaḥ // 17.6.211
tāmākaṇya yayus tataḥ pramuditāste brahmaśakrādayaḥ śāpānmuktavatā tapodhanamuniḥ śiṣyeṇa sākaṃ yayau / śrīmuktāphalaketunā ca sahito bhāryādvayabhrājinā putreṇātha sa candraketuragamadvaidyādharaṃ svaṃ padam // 17.6.212
bhuktvā ca tatra gaganecaracakravartilakṣmīṃ sutena saha tena ciraṃ sa rājā / tasminniveśya nijarājyadhuraṃ virakto devyā samaṃ munitapovanamāśrito 'bhūt // 17.6.213
sa ca muktāphalaketuḥ prāgindrādasurarājyamāsādya / prāpya punaś ca pitustadvidyādharacakravartitvam // 17.6.214
padmāvatyā sahito daśakalpānmūrtayeva nirvṛtyā / bheje susamṛddhobhayasamrājyasukhaśriyaṃ sukṛtī // 17.6.215
ālocya bhāvān avasānanīrasān saṃśritya cānte sa munīndrakānanam / jyotiḥ paraṃ prāpya tapaḥprakarṣataḥ sāyujyamīśasya jagāma dhūrjaṭeḥ // 17.6.216
evaṃ haṃsayugānniśamya sarasāmetāṃ kathāṃ tanmukhāj jñānaṃ prāpya ca labdhadivyagatikaḥ sa brahmadatto nṛpaḥ / tadbhāryāsacivau ca tau ca vihagau gatvaiva siddhiśvaraṃ tyaktvā śāpatanūḥ śivānucaratāṃ prāpurnijāṃ te 'khilāḥ // 17.6.217
ity ahamākarṇya kathāṃ gomukhato madanamañcukāvirahe / he munayaḥ kṣaṇamātraṃ dhṛtyā ceto vinoditavān // 17.6.218
evaṃ kathitakathe kila naravāhanadattacakravartini te / gopālakena sahitāḥ paritutuṣuḥ kaśyapāśrame munayaḥ // 17.6.219
idaṃ gurugirīndrajāpraṇayamandarāndolanāt purā kila kathāmṛtaṃ haramukhāmbudher udgatam / prasahya rasayanti ye vigatavighnalabdharddhayo dhuraṃ dadhati vaibudhīṃ bhuvi bhavaprasādena te // 18.0.1
candrānanārdhadehāya candrāṃśusitabhūtaye / candrārkanalanetrāya candrārdhaśirase namaḥ // 18.1.1
kareṇa kuñcitāgreṇa līlayonnamitena yaḥ / bhāti siddhīr iva dadat sa pāyād vo gajānanaḥ // 18.1.2
tato 'sitagirau tatra kaśyapasyāśrame muneḥ / naravāhanadattas tānmunīnevam abhāṣata // 18.1.3
anyac ca devīvirahe nītvāhaṃ sānurāgayā / vegavatyā yadā nyasto vidyāhas te 'bhir akṣitum // 18.1.4
tadā śarīratyāgaiṣī virahī paradeśagaḥ / vanānte dṛṣṭavān asmi bhraman kaṇvaṃ mahāmunim // 18.1.5
sa māṃ pādānataṃ dṛṣṭvā praṇidhānādavetya ca / duḥkhitaṃ svāśramaṃ nītvā sadayo munirabhyadhāt // 18.1.6
somavaṃśodbhavo vīro bhūtvā kiṃ nāma muhyasi / devādeśe dhruve 'nāsthā kā bhāryāsaṃgame tava // 18.1.7
asaṃbhāvyā api nṛṇāṃ bhavantīha samāgamāḥ / tathā hi vikramādityakathāmākhyāmi te śṛṇu // 18.1.8
astyavantiṣu vikhyātā yugādau viśvakarmaṇā / nirmitojjayinī nāma purārivasatiḥ purī // 18.1.9
satīva yā parādhṛṣyā padminīvāśritā śriyā / satāṃ dhīriva dharmāḍhyā pṛthvīva bahukautukā // 18.1.10
mahendrāditya ityāsīdrājā tasyāṃ jagajjayī / maghavevāmarāvatyāṃ vipakṣabalasūdanaḥ // 18.1.11
nānāśastrāyudhaḥ śaurye rūpe tu kusumāyudhaḥ / yo 'bhūnmuktakarastyāge baddhamuṣṭikarastvasau // 18.1.12
tasya pṛthvīpater bhāryā nāmnābhūt saumyadarśanā / śacīvendrasya gaurīva śaṃbhoḥ śrīriva śārṅgiṇaḥ // 18.1.13
mahāmantrī ca sumatir nāma tasyābhavatprabhoḥ / vajrāyudhābhidhānaś ca pratīhāraḥ kramāgataḥ // 18.1.14
taiḥ samaṃ sa nṛpaḥ śāsadrājyam ārādhayan haram / nānāvratadharaḥ śaśvad abhavat putrakāmyayā // 18.1.15
atrāntare ca gīrvāṇagaṇasaṃśritakaṃdare / anyadigjayasānandakauberīhāsasundare // 18.1.16
sthitaṃ kailāsaśailendre purāriṃ pārvatīyutam / upājagmuḥ surāḥ sendrā mlecchopadravaduḥsthitāḥ // 18.1.17
praṇāmānantarāsīnāste kṛtastutayo 'marāḥ / pṛṣṭāgamanakāryāste devamevaṃ vyajijñapan // 18.1.18
ye tvayā deva nihatā asurā ye ca viṣṇunā / te jātā mleccharūpeṇa punaradya mahītale // 18.1.19
vyāpādayanti te vighnān ghnanti yajñādikāḥ kriyāḥ / haranti munikanyāś ca pāpāḥ kiṃ kiṃ na kurvate // 18.1.20
bhūlokāddevalokaś ca śaśvadāpyāyate prabho / brāhmaṇair hutamagnau hi havistṛptyai divaukasām // 18.1.21
mlecchākrānte ca bhūloke nirvaṣaṭkāramaṅgale / yajñabhāgādivicchedāddevaloko 'vasīdati // 18.1.22
tadupāyaṃ kuruṣvātra taṃ kaṃcidavatāraya / pravīraṃ bhūtale yastānmlecchānutsādayiṣyati // 18.1.23
iti devaiḥ sa vijñaptaḥ purārātir uvāca tān / yāta yūyaṃ na cintātra kāryā bhavata nirvṛtāḥ // 18.1.24
acireṇa kariṣye 'hamatropāyamasaṃśayam / ity uktvā vyasṛjaddevānsvadhiṣṇyānyambikāpatiḥ // 18.1.25
gateṣu teṣu cāhūya mālyavatsaṃjñakaṃ gaṇam / saparvatīko bhagavānevamādiśati sma saḥ // 18.1.26
putrāvatāra mānuṣye jāyasva ca mahāpuri / ujjayinyāṃ sutaḥ śūro mahendrādityabhūpateḥ // 18.1.27
sa ca rājā mamaivāṃśastadbhāryā cāmbikāṃśajā / tayor gṛhe samutpadya kuru kāryaṃ divaukasām // 18.1.28
mlecchānvyāpādayāśeṣāṃstrayīdharmavighātinaḥ / saptadvīpeśvaro rājā matprasādāc ca bhāvyasi // 18.1.29
yakṣarākṣasavetālā api sthāsyanti te vaśe / bhuktvā mānuṣabhogāṃś ca punarasmanupaiṣyasi // 18.1.30
ityādiṣṭaḥ purajitā malyavānso 'bravīdgaṇaḥ / alaṅghyā yuṣmadājñā me bhogā mānuṣyake tu ke // 18.1.31
yatra bandhusuhṛdbhṛtyaviprayogāḥ suduḥsahāḥ / dhananāśajarārogādyudbhavā yatra ca vyathā // 18.1.32
iti tena gaṇenokto dhūrjaṭiḥ pratyuvāca tam / gaccha naitāni duḥkhāni bhaviṣyanti tavānagha // 18.1.33
matprasādena sukhitaḥ sarvakālaṃ bhaviṣyasi / ity uktaḥ śaṃbhunā so 'bhūdadṛśyo mālyavāṃs tataḥ // 18.1.34
gatvā cojjayinīṃ tasya mahendrādityabhūbhujaḥ / devyā ṛtujuṣo garbhe samabhūtsa gaṇottamaḥ // 18.1.35
tatkālaṃ ca niśākāntakalākalitaśekharaḥ / devo mahendrādityaṃ taṃ nṛpaṃ svapne samādiśat // 18.1.36
tuṣṭo 'smi tava tadrājansa te putro bhaviṣyati / ākramiṣyati sadvīpāṃ pṛthivīṃ vikrameṇa yaḥ // 18.1.37
yakṣarakṣaḥ piśacādīn pātālākāśagān api / vīraḥ kariṣyati vaśe mlecchasaṃghān haniṣyati // 18.1.38
bhaviṣyatyata evaiṣa vikramādityasaṃjñakaḥ / tathā viṣamaśīlaś ca nāmnā vaiṣamyato 'riṣu // 18.1.39
ity uktvāntarhite deve prabudhya sa mahīpatiḥ / prātaḥ svasacivebhyastaṃ hṛṣṭaḥ svapnaṃ nyavedayat // 18.1.40
te 'pi svapne harādeśaṃ putraprāptiphalaṃ kramāt / tasmai śaśaṃsuḥ sacivā rājñe pramuditāstadā // 18.1.41
tāvadetya phalaṃ sākṣādrājñe 'ntaḥpuraceṭikāḥ / adarśayadidaṃ devyai svapne śaṃbhuradāditi // 18.1.42
tataḥ sa rājā mumude sacivair abhinanditaḥ / satyaṃ mama suto dattaḥ śarveṇeti muhurvadan // 18.1.43
atha rājñī sagarbhā sā jajñe tasyorjitadyutiḥ / pracī prātarivodeṣyatsahasrakaramaṇḍalā // 18.1.44
cakāśe sā ca kucayoḥ śyāmayā cūcukatviṣā / garbhasthasyeva samrājaḥ stanyarakṣaṇamudrayā // 18.1.45
svapne saptāpi jaladhīnuttatāra ca sā tadā / praṇamyamānā nikhilair yakṣavetālarakṣasaiḥ // 18.1.46
prāpte ca samaye putraṃ sā sūte sma mahasvinam / nabho 'rkeṇeva bālena yenābhāsyata vāsakam // 18.1.47
jāte ca tasminnipatatpuṣpavṛṣṭiprahāsinī / dyaurarājata gīrvāṇadundubhidhvaninādinī // 18.1.48
kṣībeva bhūtāviṣṭeva vātakṣobhāvṛteva ca / tatkālamutsavānandavyākulā sābhavatpurī // 18.1.49
tadā ca tatrāvirataṃ vasu rājani varṣati / saugatavyatirekeṇa nāsītkaścidanīśvaraḥ // 18.1.50
nāmnā taṃ vikramādityaṃ haroktenākarotpitā / tathā viṣamaśīlaṃ ca mahendrādityabhūpatiḥ // 18.1.51
gateṣv anyeṣu divaseṣv atra tasya mahībhujaḥ / sumatermantriṇaḥ putro jajñe nāmnā mahāmatiḥ // 18.1.52
kṣatturvajrāyudhasyāpi putro bhadrāyudho 'jani / śrīdharo 'jāyata suto mahīdharapurodhasaḥ // 18.1.53
tais tribhir mantritanayaiḥ saha rājasuto 'tra saḥ / vavṛdhe vikramādityas tejovīryabalair iva // 18.1.54
upanītasya vidyāsu guravo hetumātratām / yayustasyāprayāsena prādurāsansvayaṃ tu tāḥ // 18.1.55
dadṛśe sa prayuñjāno yāṃ yāṃ vidyāṃ kalāṃ tathā / saiva saivāsamotkarṣā tasya tajjñair abudhyata // 18.1.56
divyāstrayodhinaṃ taṃ ca paśyanrājasutaṃ janāḥ / mandādaro 'bhūd rāmādidhanurdharakathāsv api // 18.1.57
ākrāntopanatair dattāḥ kanyā rūpavatīrnṛpaiḥ / ājahāra pitā tasya tāstāḥ śriya ivāparāḥ // 18.1.58
tataś ca yauvanasthaṃ tam vilokya prājyavikramam / abhiṣicya sutaṃ rājye yathāvidhi janapriyam // 18.1.59
mahendrādityanṛpatiḥ sabhāryāsacivo 'pi saḥ / vṛddho vārāṇasīṃ gatvā śaraṇaṃ śiśriye śivam // 18.1.60
so 'pi tadvikramādityo rājyamāsādya paitṛkam / nabho bhāsvānivārebhe rājā pratapituṃ kramāt // 18.1.61
dṛṣṭvaiva tena kodaṇḍe namatyāropitaṃ guṇam / tacchikṣayevocchiraso 'pyānamansarvato nṛpāḥ // 18.1.62
divyānubhāvo vetālarākṣasaprabhṛtīnapi / sādhayitvānuśāsti sma samyagunmārgavartinaḥ // 18.1.63
prasādhayantyaḥ kakubhaḥ senās tasya mahītale / niścerurvikramādityasyādityasyeva raśmayaḥ // 18.1.64
mahāvīro 'py abhūdrājā sa bhīruḥ paralokataḥ / śūro 'pi cācaṇḍakaraḥ kubhartāpyaṅganāpriyaḥ // 18.1.65
sa pitā pitṛhīnānāmabandhūnāṃ sa bāndhavaḥ / anāthānāṃ ca nāthaḥ sa prajānāṃ kaḥ sa nābhavat // 18.1.66
śvetadvīpasya dugdhābdheḥ kailāsahimaśailayoḥ / nirmāṇe tadyaśo nūnam upamānamabhūdvidheḥ // 18.1.67
ekadā ca tamāsthānagataṃ bhadrāyudho nṛpam / praviśya vikramādityaṃ pratīhāro vyajijñapat // 18.1.68
preṣitasya sasainyasya dakṣiṇāśāvinirjaye / pārśvaṃ vikramaśakteryo devena preṣito 'bhavat // 18.1.69
sa dūto 'naṅgadevo 'yamāgato dvāri tiṣṭhati / sadvitīyo mukhaṃ cāsya hṛṣṭaṃ vakti śubhaṃ prabho // 18.1.70
praviśatviti rājñokte sadvitīyaṃ sa tatra tam / prāveśayatpratīhāro 'naṅgadevaṃ sagauravam // 18.1.71
praviṣṭaḥ sapraṇāmaṃ ca jayaśabdamudīrya saḥ / upaviṣṭo 'grato dūtastenāpṛcchyata bhūbhujā // 18.1.72
kaccidvikramaśaktiḥ sa senānī kuśalī nṛpaḥ / kaccidvyāghrabalādyāś ca nṛpāḥ kuśalino 'pare // 18.1.73
anyeṣāṃ rājaputrāṇāṃ pradhānānāṃ ca tadbale / kaccicchivaṃ gajāśvasya rathapādātakasya ca // 18.1.74
iti bhūmibhṛtā pṛṣṭo 'naṅgadevo jagāda saḥ / śivaṃ vikramaśakteś ca sainyasya sakalasya ca // 18.1.75
sāparāntaś ca devena nirjito dakṣiṇāpathaḥ / madhyadeśaḥ sasaurāṣṭraḥ savaṅgāṅgā ca pūrvadik // 18.1.76
sakaśmīrā ca kauberī kāṣṭhā ca karadīkṛtā / tāni tāny api durgāṇi dvīpāni vijitāni ca // 18.1.77
mlecchasaṃghāś ca nihatāḥ śeṣāś ca sthāpitā vaśe / te te vikramaśakteś ca praviṣṭāḥ kaṭake nṛpāḥ // 18.1.78
sa ca vikramaśaktistai rājabhiḥ samamāgataḥ / itaḥ prayāṇakeṣvāste dvitreṣveva khalu prabho // 18.1.79
evamākhyātavantaṃ taṃ tuṣṭo vastrair vibhūṣaṇaiḥ / grāmaiś ca vikramādityo dūtaṃ rājābhyapūrayat // 18.1.80
atha papraccha nṛpatiḥ sa taṃ dūtavaraṃ punaḥ / anaṅgadeva ke deśā gatenātra vilokitāḥ // 18.1.81
tvayā kutra ca kiṃ dṛṣṭaṃ kautukaṃ bhadra kathyatām / ity ukto bhūbhṛtānaṅgadevo vaktuṃ pracakrame // 18.1.82
ito devājñayā deva gatvāhaṃ prāptavān kramāt / pārśve vikramaśaktes taṃ senāsamudayaṃ tava // 18.1.83
militānantanāgendrasaśrīkahariśobhitam / samudram iva vistīrṇaṃ saspakṣakṣmābhṛdāśritam // 18.1.84
upāgataś ca tatrāhaṃ tena vikramaśaktinā / prabhuṇā preṣita iti praṇatenātisatkṛtaḥ // 18.1.85
tāvattiṣṭhāmi vijayasvarūpaṃ pravilokayan / siṃhaleśvarasaṃbandhī dūtastāvadupāgamat // 18.1.86
rajño hṛdayabhūtas te 'naṅgadevaḥ sthito 'ntike / iti me kathitaṃ dūtaistvatpārśvaprahitāgataiḥ // 18.1.87
tadetaṃ tvarayānaṅgadevaṃ prahiṇu me 'ntikam / kalyāṇamasya vakṣyāmi rājakāryaṃ hi kiṃcana // 18.1.88
iti svaprabhuvākyaṃ ca sa dūtaḥ siṃhalāgataḥ / matsaṃnidhāne vakti sma tasmai vikramaśaktaye // 18.1.89
tato vikramaśaktirmāmavadadgaccha satvaram / siṃhaleśāntikaṃ paśya tvanmukhe kiṃ bravīti saḥ // 18.1.90
athāhaṃ siṃhalādhīśadūtena saha tena tat / agacchaṃ siṃhaladvīpaṃ vahanenābdhivartmanā // 18.1.91
rājadhānīṃ ca tatrāham apaśyaṃ hemanirmitām / vicitraratnaprāsādāṃ gīrvāṇanagarīm iva // 18.1.92
tasyāṃ ca vīrasenaṃ tamadrākṣaṃ siṃhaleśvaram / vṛtaṃ vinītaiḥ sacivaiḥ surair iva śatakratum // 18.1.93
sa mām upetamādṛtya pṛṣṭvā ca kuśalaṃ prabhoḥ / rājā viśramayām āsa satkāreṇātra bhūyasā // 18.1.94
anyedyur āsthānagato māmāhūya sa bhūpatiḥ / yuṣmāsu darśayan bhaktim avocan mantrisaṃnidhau // 18.1.95
asti me duhitā kanyā martyalokaikasundarī / nāmnā madanalekheti tāṃ ca rājñe dadāmi vaḥ // 18.1.96
tasyānurūpā bhāryā sā sa tasyāścocitaḥ patiḥ / etadarthaṃ tvamāhūtastvatsvāmyarthaṃ pratīpsatā // 18.1.97
gaccha ca svāmine vaktuṃ maddūtena sahāgrataḥ / ahaṃ tavaivānupadaṃ praheṣyāmyatra cātmajām // 18.1.98
uktvetyānāyayām āsa sa rājā tatra tāṃ sutām / bhūṣitābharaṇābhogāṃ rūpalāvaṇyayauvanaiḥ // 18.1.99
upaveśya ca tāmaṅke darśayitvā jagāda mām / tvatsvāmine mayā dattā kanyeyaṃ gṛhyatāmiti // 18.1.100
ahaṃ ca rājaputrīṃ tāṃ dṛṣṭvā tadrūpavismitaḥ / pratīpsitaiṣā rājārthaṃ mayeti mudito 'bravam // 18.1.101
acintayaṃ ca nāścaryavidhau tṛpyatyaho vidhiḥ / taduttamāmimāṃ cakre yatkṛtvāpi tilottamām // 18.1.102
tato 'haṃ satkṛtastena rājñā prasthitavāṃs tataḥ / dvīpāddhavalasenena taddūtena sahāmunā // 18.1.103
āruhya vahanaṃ cāvām vrajāvo yāvad ambudhau / tāvad drāgdṛṣṭavantau svas tanmadhye pulinaṃ mahat // 18.1.104
tanmadhye 'dbhutarūpe dve apaśyāva ca kanyake / ekāṃ priyaṃguśyāmāṅgīm anyāṃ candrāmaladyutim // 18.1.105
svasvavarṇocitopāttavastrābharaṇaśobhite / saratnakaṃkaṇakvāṇavitīrṇakaratālike // 18.1.106
pranartayantyau purataḥ krīḍāhariṇapotakam / api jāmbūnadamayaṃ sajīvaṃ ratnacitritam // 18.1.107
taddṛṣṭvānyonyamāvābhyāṃ vismitābhyāmabhaṇyata / aho kim idamāścaryaṃ svapno māyā bhramo nu kim // 18.1.108
kvābdhāvakāṇḍe pulinaṃ kvedṛśyau tatra kanyake / kva cedṛgratnacitrāṅgo jīvan hemamṛgo 'nayoḥ // 18.1.109
ityādi vadatoreva deva sāścaryamāvayoḥ / vāyuḥ prāvartatākasmādvātumudvellitāmbudhiḥ // 18.1.110
tenāsmadvahanaṃ velladvicintyastamabhajyata / makarair bhakṣyamāṇāś ca mamajjustadgatā janāḥ // 18.1.111
āvāṃ ca tābhyāṃ kanyābhyāmetyaivālambya bāhuṣu / utkṣipya pulinaṃ nītāvaprāptamakarānanau // 18.1.112
ūrmibhiḥ pūryamāṇe ca tasminrodhasi vihvalau / āśvāsyāvāṃ guhāgarbham iva tābhyāṃ praveśitau // 18.1.113
tato vīkṣāvahe tāvaddivyaṃ nānādrumaṃ vanam / nāmbhodhirna taṭaṃ nāpi mṛgaśāvo na kanyake // 18.1.114
citraṃ kim etanmāyeyaṃ nūnaṃ kāpīti vādinau / kṣaṇaṃ bhramantau tatrāvām apaśyāva mahatsaraḥ // 18.1.115
svachagambhīravistīrṇam āśayaṃ mahatām iva / tṛṣṇāsaṃtāpaśamanaṃ nirvāṇam iva mūrtimat // 18.1.116
tatra ca snātumāyātāṃ sākṣādiva vanaśriyam / parivārāvṛtāṃ kāṃcidapaśyāva varāṅganām // 18.1.117
karṇīrathāvatīrṇā ca tatrocitasaroruhā / snātvā sarasyanudhyānamakarotsā puradviṣaḥ // 18.1.118
tāvadudgamya saraso vismayena sahāvayoḥ / sākṣādupāgānnikaṭaṃ tasyā liṅgākṛtiḥ śivaḥ // 18.1.119
divyaratnamayaṃ taṃ sā tais taiḥ svavibhavocitaiḥ / abhyarcya vividhair bhogair vīṇāmādatta sundarī // 18.1.120
ālambya dakṣiṇaṃ mārgaṃ svaratālapadais tathā / avadhānena sā samyaggāyantī tāmavādayat // 18.1.121
yathā tacchravaṇākṛṣṭahṛdayā gaganāgatāḥ / tatra siddhādayo 'pyāsanniḥspandā likhitā iva // 18.1.122
upasaṃhṛtagāndharvā tataḥ śaṃbhorvisarjanam / sākarotsa ca tatraiva devaḥ sarasi magnavān // 18.1.123
athotthāya samāruhya vahanaṃ saparicchadā / śanair gantuṃ pravṛttābhūtsā tato hariṇekṣaṇā // 18.1.124
keyam ity asakṛd yatnādāvayoḥ pṛcchator api / nottaraṃ tatparijanaḥ ko'py adād anugacchatoḥ // 18.1.125
tato 'sya siṃhaladvīpapatidūtasya tāvakam / prabhāvaṃ darśayiṣyaṃstāmity uccair aham abravam // 18.1.126
bhoḥ śubhe vikramādityadevāṅghrisparśaśāpitā / tvaṃ māyā yadyanākhyāya mamātmānaṃ gamiṣyasi // 18.1.127
tac chrutvā parivāraṃ sā nivāryaivāvaruhya ca / vahanānmām upāgamya girā madhurayābhyadhāt // 18.1.128
kaccic chrīvikramādityadevaḥ kuśalavān prabhuḥ / kiṃ vā pṛcchāmi viditaṃ sarvaṃ me 'naṅgadeva yat // 18.1.129
pradarśya māyām ānīto mayaiva hi bhavāniha / rājño 'rthe tasya sa hi me mānyastrātā mahābhayāt // 18.1.130
tadehi madgṛhaṃ tatra sarvaṃ vakṣyāmyahaṃ tava / yāhaṃ yathā ca rājā me mānyaḥ kāryaṃ ca tasya yat // 18.1.131
ity uktvā vinayena muktavahanā padbhyāṃ vrajantī pathi prahvā sā nayati sma tau suvadanā svargopamaṃ svaṃ puram / nānāratnavicitrahemaracitaṃ dvāreṣu nānāyudhair nānārūpadharaiś ca vīrapuruṣair adhyāsitaṃ sarvataḥ // 18.1.132
tatrāvṛte varavadhūbhir aśeṣadivyabhogaughasiddhibhir ivākṛtiśālinībhiḥ / snānānulepanasadambarabhūṣaṇair nau saṃmānya viśramayati sma ca sāṃprataṃ sā // 18.1.133
ity uktvā vikramādityadevāyāsthānavartini / anaṅgadevaḥ punarapyevaṃ kathayati sma saḥ // 18.2.1
tato bhuktottaraṃ sā māṃ sakhīmadhyasthitābravīt / anaṅgadeva sarvaṃ te kathayāmyadhunā śṛṇu // 18.2.2
eṣāhaṃ dhanadabhrāturmaṇibhadrasya gehinī / dundubheryakṣarājasya sutā madanamañjarī // 18.2.3
sāhaṃ tīreṣu saritāṃ śaileṣūpavaneṣu ca / manohareṣu vyaharaṃ bhartrā saha sukhaṃ sadā // 18.2.4
ekadā ca gatābhūvamujjayinyāmahaṃ kila / udyānaṃ makarandākhyaṃ vihartuṃ vallabhānvitā // 18.2.5
tatra daivāduṣasyekaḥ khaṇḍakāpālikādhamaḥ / vihāraśramasaṃsuptaprabuddhāṃ paśyati sma mām // 18.2.6
sa kāmavaśagaḥ pāpo bhāryātve homakarmaṇā / mantreṇa māṃ sādhayituṃ prāvartiṣṭa śmaśānagaḥ // 18.2.7
tadahaṃ svaprabhāveṇa buddhvā bhartre nyavedayam / tenāpyāveditaṃ bhrāturjyāyaso dhanadasya tat // 18.2.8
dhanādhyakṣeṇa gatvā ca vijñaptaḥ kamalodbhavaḥ / sa cāpi bhagavānevaṃ brahma dhyātvā tam abhyadhāt // 18.2.9
satyaṃ sa bhrātṛjāyāṃ te kapālī hartumudyataḥ / yakṣasādhanamantrāṇāṃ śaktisteṣāṃ hi tādṛśī // 18.2.10
tayā tu vikramādityo mantreṇākṛṣyamāṇayā / ākrandanīyo nṛpatiḥ sa rakṣiṣyati tāṃ tataḥ // 18.2.11
etadbrahmavaco 'bhyetya madbhartre dhanado 'bravīt / madbhartā mahyamāha sma kumantracakitātmane // 18.2.12
tāvac ca kramasiddhena mantreṇākṛṣṭavān sa mām / homaṃ kurvañ śmaśānasthaḥ khaṇḍakāpālikaḥ svataḥ // 18.2.13
ahaṃ ca mantrākṛṣṭā tadvitrastā pitṛkānanam / prāpamasthikapālāḍhyaṃ bhair avaṃ bhūtasevitam // 18.2.14
tatrāpaśyaṃ ca taṃ duṣṭakāpālikam ahaṃ tadā / hutāgnim arcitottānaśavādhiṣṭhitamaṇḍalam // 18.2.15
sa ca kāpālikaḥ prāptāṃ dṛṣṭvā māṃ darpamohitaḥ / agātkathaṃcidācāntuṃ nadīṃ daivādadūragām // 18.2.16
tatkṣaṇaṃ saṃmṛtabrahmavacanāhamacintayam / kiṃ nākrandāmi rājānaṃ sa rātrau jātviha bhramet // 18.2.17
ityetaccintayitvoccaistatrākranditavaty aham / paritrāyasva māṃ deva vikramāditya bhūpate // 18.2.18
jagradrakṣāmaṇe paśya valātkulavadhūṃ satīm / gṛhiṇīṃ maṇibhadrasya dhanādhyakṣānujanmanaḥ // 18.2.19
dundubhestanayāṃ yakṣīṃ nāmnā madanamañjarīm / kāpāliko 'yaṃ tvadrājye māṃ dhvaṃsayitumudyataḥ // 18.2.20
ityākranditavatyeva jvalantam iva tejasā / kṛpāṇapāṇimāyāntaṃ tamadrākṣamahaṃ nṛpam // 18.2.21
sa ca māmavadadbhadre mā bhaiṣīrnivṛtā bhava / ahaṃ kāpālikādasmādrakṣāmī bhavatīṃ śubhe // 18.2.22
ko hi rājye mamādharmamīdṛśaṃ kartumīśvaraḥ / ity uktvāgniśikhaṃ nāma vetālaṃ sa samāhvayat // 18.2.23
sa cāhūto jvalannevaḥ pāṃśurūrdhvaśiroruhaḥ / upetyaivābravīdbhūpaṃ kiṃ karomyādiśeti tam // 18.2.24
atha rājābravīdeṣe paradārāpahārakṛt / pāpaḥ kāpāliko hatvā bhavatā bhakṣyatāmiti // 18.2.25
tataḥ so 'gniśikhas tasmiñ śave 'rcāmaṇḍalasthite / praviśyādhāvadutthāya prasāritabhujānanaḥ // 18.2.26
agrahījjaṅghayoḥ paścāttaṃ cācāntaparāgatam / kāpālikaṃ sa vetālaḥ palāyanaparāyaṇam // 18.2.27
nabhasi bhrāmayitvā ca kṣipramāsphoṭya ca kṣitau / dehaṃ manorathaṃ caiva samamasya vyacūrṇayat // 18.2.28
hataṃ kāpālinaṃ dṛṣṭvā bhūteṣvāmiṣagardhiṣu / āgādyamaśikho nāma vetālas tatra durmadaḥ // 18.2.29
etyaiva tadagṛhṇātsa kāpālikakalevaram / tataḥ so 'gniśikhaḥ pūrvo vetālastama bhāṣata // 18.2.30
are śrīvikramādityadevasyādeśato mayā / kāpāliko 'yaṃ nihato durācāra tvamasya kaḥ // 18.2.31
etac chrutvā yamaśikhaḥ prāha tvaṃ brūhi tarhi me / kiṃprabhāvaḥ sa rājeti tataḥ so 'gniśikho 'bravīt // 18.2.32
tatprabhāvaṃ na cedvetsi tadahaṃ śṛṇu vacmi te / ihābhūḍḍākineyākhyaḥ sudhīraḥ kitavaḥ puri // 18.2.33
sa jātu hṛtasarvasvaḥ kitavaidyūrtamāyayā / adhikāvarjitānyārthanimittaṃ tair abadhyata // 18.2.34
asvatvādadadantaṃ ca tair eva laguḍādibhiḥ / tāḍyamāno 'vatasthe ca grāvabhūto mṛto yathā // 18.2.35
tataḥ sa sabhyaiḥ sarvaistarnītvā pāpaiḥ sa cikṣipe / mahāndhakūpe saṃbhāvya jīvato 'smātpratikriyām // 18.2.36
sa ca tatrātigambhīre kitavo ḍākineyakaḥ / kūpe bhraṣṭo dadarśo 'gnau mahāntau puruṣāvubhau // 18.2.37
tau ca taṃ patitaṃ sāmnā dṛṣṭvā bhītam apṛcchatām / kas tvaṃ kutaś ca kūpe 'smin patito 'syucyatām iti // 18.2.38
athāśvasya svavṛttāntaṃ dyūtakāro nivedya saḥ / tāv apy apṛcchad brūtaṃ me kau kutaś ca yuvām iha // 18.2.39
tac chrutvā tau jagadatuḥ puruṣāvavaṭasthitau / āvāmasyāḥ puro bhadra śmaśāne brahmarākṣasau // 18.2.40
agṛhṇīva ca tāvāvāmihaiva puri kanyake / mukhyamantrisutāmekāmanyāṃ mukhyavaṇiksutām // 18.2.41
na ca mocayituṃ kaś citte śaknoti sma kanyake / māntriko dīptamantro 'pi pṛthvyāmasmatsakāśataḥ // 18.2.42
buddhvātha vikramādityadevastatpitṛvatsalaḥ / tatrāgādyatra kanye te pitroḥ sakhyātsaha sthite // 18.2.43
taṃ dṛṣṭvaiva nṛpaṃ muktvā kanyake te palāyitum / icchantāvapi naivāvāṃ tato gantumaśaknuvaḥ // 18.2.44
āpaśyāva diśaḥ sarvā jvalantīs tasya tejasā / tato 'badhnātsa nṛpatirdṛṣṭvā nau svaprabhāvataḥ // 18.2.45
jātamṛtyubhayau dīnau vīkṣya caivaṃ samādiśat / bhoḥ pāpāvandhakūpāntarvasataṃ vatsarāvadhi // 18.2.46
muktābhyāṃ ca tataḥ kāryaṃ bhavadbhyāṃ nedṛśaṃ punaḥ / kariṣyataścettadahaṃ nigrahīṣyāmi vāṃ tataḥ // 18.2.47
ityādiśyāndhakūpe 'tra tenāvāṃ kṣapitāvimau / rājñā viṣamaśīlena kṛpayā na vipāditau // 18.2.48
aṣṭabhir divasaiḥ kūpanivāsasyāsya cāvayoḥ / avadhiḥ pūryate varṣādito mucyāvahe tataḥ // 18.2.49
tadbhakṣyaṃ kiṃcidetāni yadyahāni dadāsi nau / taduddhṛtyāmutaḥ kūpāttvāṃ kṣipāvo bahiḥ sakhe // 18.2.50
aṅgīkṛtya na ceddāsyasyāvābhyāṃ bhakṣyamuddhṛtaḥ / tatastvāṃ bhakṣayiṣyāvo niścitaṃ nirgatāvitaḥ // 18.2.51
ity uktvā brahmarakṣobhyāṃ tābhyāṃ sa kitavas tataḥ / tatheti pratipannārthaḥ kūpādbahirudasyata // 18.2.52
sa kūpādudgatopaśyaṃstadarthaprāptimanyathā / paṇāyituṃ mahāmāṃsaṃ śmaśānaṃ prāviśanniśi // 18.2.53
tatkālaṃ tiṣṭhatā tatra sa dṛṣṭaḥ kitavo mayā / gṛhṇātu kaścid vikrīṇe mahāmāṃsam iti bruvan // 18.2.54
ahaṃ gṛhṇāmi kiṃ mūlyaṃ mārgasītyudite mayā / rūpaprabhāvau svau dehi mahyamityabravīc ca saḥ // 18.2.55
vīra kiṃ kuruṣe tābhyāmity uktaś ca mayā punaḥ / uktvā kṛtsnaṃ svavṛttāntam evaṃ sa kitavo 'bhyadhāt // 18.2.56
tat tvadrūpaprabhāvābhyāṃ tān ākṛṣya dadāmy aham / kitavān brahmarakṣobhyāṃ bhakṣyaṃ sabhyayutān arīn // 18.2.57
tac chrutvā dhair yatuṣṭena tasmai dyūtakṛte mayā / dattau rūpaprabhāvau svavābhāṣya dinasaptakam // 18.2.58
tābhyām ākṛṣya kūpe tān kramāt kṣiptvāpakāriṇaḥ / nayati sma sa saptāhādbrahmarākṣasabhakṣyatām // 18.2.59
tato mayā svīkṛtayoḥ svayo rūpaprabhāvayoḥ / so 'bravīḍḍākineyo māṃ dyūtakāro bhayākulaḥ // 18.2.60
nādya dattaṃ mayā bhakṣyamaṣṭamaṃ tadahastayoḥ / tanmāṃ nirgatya tau brahmarākṣasau bhakṣayiṣyataḥ // 18.2.61
tad atra kiṃ mayā kāryaṃ brūhi mitraṃ hi me bhavān / ity uktavantaṃ tamahaṃ saṃstavaprītito 'bravam // 18.2.62
yadyevaṃ tattvayā tābhyāṃ rākṣasābhyāṃ hi khāditāḥ / kitavāste tavārthe tau rākṣasāvadmy ahaṃ punaḥ // 18.2.63
tattau darśaya me mitrety uktavāṃstena tatkṣaṇam / nītastatūpanikaṭaṃ kitavena tathety aham // 18.2.64
avāṅmukhaś ca yāvattaṃ kūpaṃ paśyāmyaśaṅkitaḥ / tāvattenāsmi dattvārdhacandraṃ kṣiptastadantare // 18.2.65
kūpāntaḥ patitasyātha rakṣobhyāṃ bhakṣyabuddhitaḥ / gṛhītasya samaṃ tābhyāṃ bāhuyuddhamabhūnmama // 18.2.66
yadātivartituṃ bāhubalaṃ nāśaknutāṃ mama / yuddhaṃ tyaktvā tadā kastvamiti tau māmapṛcchatām // 18.2.67
tato mayā ḍākineyavṛttāntātprabhṛti svake / vṛttānte kathite maitrīṃ kṛtvā māṃ vadataḥ sma tau // 18.2.68
aho tavāvayosteṣāṃ kitavānāṃ ca kīdṛśī / avasthā vihitā tena kitavena durātmanā // 18.2.69
yeṣāṃ na maittrī na ghṛṇā nopakāraḥ spṛśenmanaḥ / teṣu cchalaikavidyeṣu viśvāsaḥ kitaveṣu kaḥ // 18.2.70
sāhasaṃ nair apekṣyaṃ ca kitavānāṃ nisargajam / ṭhiṇṭhākarālasya kathā tathā ca śrūyatāṃ tvayā // 18.2.71
asyāmevojjayinyāṃ sa dyūtakāro 'bhavatpuri / pūrvaṃ ṭhiṇṭhākarālākhyo viṣamo 'nvarthanāmakaḥ // 18.2.72
tasya hārayato nityaṃ dyūte ye jayino 'pare / te pratyahaṃ dyūtakārāḥ kapardakaśataṃ daduḥ // 18.2.73
tenāpaṇātsa godhūmacūrṇaṃ krītvā dinātyaye / cakārāpūpikāḥ kvāpi mṛditvā karpare 'mbhasā // 18.2.74
gatvā śmaśāne paktvā tāścitāgnāvetya cāgrataḥ / mahākālasya taddīpaghṛtābhyaktā abhakṣayat // 18.2.75
tatraiva ca mahākāladevāgārāṅgaṇe sadā / upadhānīkṛtabhujaḥ sa suṣvāpa kṣitau niśi // 18.2.76
ekadā rajanau tatra mahākālaniketane / mātṛmaṇḍalayakṣādipratimās tasya paśyataḥ // 18.2.77
sphurantīrmantrasāṃnidhyānmatirevamajāyata / na karomi kimarthārtham upāyamiha yuktitaḥ // 18.2.78
siddhaścedbhadramathavā na siddhaḥ kā kṣatirmama / ityālocyābravīddyūtāyākṣipandevatāḥ sa tāḥ // 18.2.79
eta bhoḥ saha yuṣmābhir dīvyāmīhāham eva ca / sabhyas tathā pātayitā jitaṃ sadyaś ca dīyate // 18.2.80
ity uktāstena tāstūṣṇīṃ yattasthustadapātayat / ṭhiṇṭhākarālaḥ sa paṇaṃ kṛtvā citrā varāṭikāḥ // 18.2.81
aṅgīkṛtaṃ pātanaṃ syātkitavenāniṣedhatā / iti dyūte hi sarvatra sthitirdyūtakṛtāṃ sadā // 18.2.82
tato jitvā bahu svarṇaṃ devatāstā jagāda saḥ / jitaṃ prayacchata dhanaṃ mahyamābhāṣitaṃ yathā // 18.2.83
ity ucyamānāḥ kitavenāsakṛt tena tā yadā / devatā nālapan kiṃcit tadā vakti sma sa krudhā // 18.2.84
yadi sthitāḥ sthas tūṣṇīṃ tatkriyate kitavasya yat / adattahāritārthasya śilābhūtasya tiṣṭhataḥ // 18.2.85
yamadaṃṣṭrāgratīkṣṇena krakacenāṅgapāṭanam / tadahaṃ vaḥ kariṣyāmi nahyapekṣāsti kāpi me // 18.2.86
ity uktvā yāvadādāya krakacaṃ so 'bhidhāvati / tāvattasmai daduḥ svarṇaṃ devatāstā yathājitam // 18.2.87
hārayitvā ca tatprātarnaktametya tathaiva saḥ / ācakarṣa haṭhadyūtenārthaṃ mātṛgaṇātpunaḥ // 18.2.88
evaṃ sa kurute yāvat pratyahaṃ tāvadekadā / jagāda devī cāmuṇḍā mātṛstāḥ khinnamānasāḥ // 18.2.89
ito 'haṃ nirgato dyūtādityāhūto bravīti yaḥ / sa nākṣepya iti dyūte śailīyaṃ mātṛdevatāḥ // 18.2.90
tasmādāhvayamānaṃ taṃ tadevoktvā nirasyata / iti cāmuṇḍayoktāstā devyaścetasi tadvyadhuḥ // 18.2.91
niśi prāptaṃ kṛtāhvānaṃ kitavaṃ taṃ ca devane / nirgatāḥ sma ito dyūtādityūcuḥ sarvadevatāḥ // 18.2.92
evaṃ nirākṛtaṣṭhiṇṭhākarālastābhir eva saḥ / tatprabhuṃ taṃ mahākālamevāhvayata devitum // 18.2.93
so 'pi labdhāvakāśaṃ taṃ matvā haṭhadurodare / nirgato 'ham ito dyūtād iti devaḥ kilābravīt // 18.2.94
akṣīṇadoṣādviṣamādiṣṭāniṣṭabhayojjhitāt / durjanādbata devā apyaśaktā iva bibhyati // 18.2.95
tathā durodarācārabhagnakaitavayuktinā / tena ṭhiṇṭhākarālena khinnenaivamacintyata // 18.2.96
aho dyūtasthitiṃ devaiḥ śikṣitvāsmi nirākṛtaḥ / tad etam eva deveśam idānīṃ śaraṇaṃ śraye // 18.2.97
ityākalayya hṛdaye parigṛhyaiva pādayoḥ / stuvaṃṣṭhiṇṭhākarālastaṃ mahākālaṃ vyajijñapat // 18.2.98
devyā dyūtajiteṣvinduvṛṣakuñjaracarmasu / jānunyastakapolaṃ te naumi nagnāṅgamāsitam // 18.2.99
yadicchāmātratas tās tā vibhūtīr dadate surāḥ / yo nirīho jaṭābhasmakapālaikaparigrahaḥ // 18.2.100
sa salobho 'dya jātastvaṃ mandapuṇye kathaṃ mayi / yadalpahetor mām evaṃ hā vañcayitum īhase // 18.2.101
kalpavṛkṣo 'py adhanyānāṃ nāśāṃ pūrayati dhruvam / yadbibharṣi na māṃ nātha bhṛtaviśvo 'pi bhair ava // 18.2.102
tatprapannasya me kaṣṭavyasanāviṣṭacetasaḥ / vyatikramam api sthāṇo bhagavan kṣantum arhasi // 18.2.103
tryakṣastvaṃ tādṛgevāhaṃ bhasmāṅge te mamāpi tat / tvaṃ kapāle yathā bhuṅkṣe tathaivāhaṃ dayasya me // 18.2.104
yuṣmābhiḥ samamālapya kathaṃ nu kitavair aham / sahālapiṣyāmi punastanmāmāpannamuddhara // 18.2.105
ityādi tāvadastauṣītkitavastaṃ sa bhair avam / tāvat sa parituṣyaivaṃ devaḥ sākṣāduvāca tam // 18.2.106
ṭhiṇṭhākarāla tuṣṭo 'smi tava mā smādhṛtiṃ kṛthāḥ / ahaṃ dāsyāmi te bhogān ihaivāssva mamāntike // 18.2.107
iti devājñayā tatra tasthau sa kitavastadā / tatprasādādupanatāṃ bhuñjāno bhogasaṃpadam // 18.2.108
ekadā ca mahākālatīrthe 'tra snātumāgatāḥ / rātrāvapsaraso dṛṣṭvā sa devo vyādideśa tam // 18.2.109
āsāṃ snātuṃ pravṛttānāṃ sarvāsāṃ surayoṣitāsm / taṭanyastāni vāsāṃsi laghu hṛtvā tvamānaya // 18.2.110
yāvadetā na dāsyanti tubhyametāṃ kalāvatīm / apsaraḥkanyakāṃ tāvadāsāṃ vastrāṇi mā mucaḥ // 18.2.111
evaṃsa bhair aveṇokto gatvāmaramṛgīdṛśām / ṭhiṇṭhākarālaḥ snāntīnāṃ tāsāṃ vastrāṇyapāharat // 18.2.112
muñca muñcāmbarāṇyasmānmā sma kārṣīrdigambarāḥ / iti bruvāṇāś ca sa tā vyājahāra haraujasā // 18.2.113
kanyāṃ kalāvatīmetāṃ yadi mahyaṃ prayacchatha / tadahaṃ vo vimokṣyāmi vāsāṃsyetāni nānyathā // 18.2.114
tac chrutvā taṃ durādharṣaṃ dṛṣṭvā smṛtvā ca tādṛśam / śakraśāpaṃ kalāvatyāstāścaitatpratipedire // 18.2.115
daduḥ kalāvatīṃ tāṃ ca tasmāy ujjhitavāsase / ṭhiṇṭhākarālāya tato vidhinālambuṣāsutām // 18.2.116
athāpsaraḥsu yātāsu kalāvatyā tayā saha / tasthau ṭhiṇṭhākarālo 'sau devecchānirmitāspadaḥ // 18.2.117
kalāvatī ca devendram upasthātumagāddivā / tridivaṃ rajanau taṃ ca sadā patim upāyayau // 18.2.118
tvatprāptihetunā śakraśāpena mama vallabha / varāyitamiti prītyā kadācidbruvatī ca sā // 18.2.119
tena ṭhiṇthākarālena patyā tacchāpakāraṇam / pṛṣṭvā satī suravadhūḥ kalāvaty abravīd idam // 18.2.120
dṛṣṭvodyāne surāñjātu maryabhogāḥ stutā mayā / nindantyā dviviṣadbhogān dṛṣṭimātropabhogadān // 18.2.121
tadbuddhvā devarājo māmaśapadgaccha bhokṣyase / martyena pariṇītā tvaṃ bhogāṃstanmānuṣāniti // 18.2.122
tenāyamāvayor jātaḥ saṃyogo 'nyonyasaṃmataḥ / śvaś ca nākāccireṇaiṣyābhyahaṃ mā bhūc ca te 'dhṛtiḥ // 18.2.123
rambhā navaprayogaṃ hi nartiṣyati hareḥ puraḥ / ā tatsamāpter asmābhiḥ sthātavyaṃ tatra ca priya // 18.2.124
tataṣṭhiṇṭhākarālastāṃ premadurlalito 'bhyadhāt / ahaṃ drakṣyāmi tannṛtyaṃ guptaṃ tatraiva māṃ naya // 18.2.125
etac chrutvā kalāvatyā tayā sa jagade patiḥ / yujyate kathametanme kupyedbuddhvā hi devarāṭ // 18.2.126
evam ukto 'pi nirbandhaṃ yadā tasyāścakāra saḥ / tadā kalāvatī snehānnetuṃ taṃ pratyapadyata // 18.2.127
prātaḥ prabhāvagūḍhaṃ taṃ kṛtvā karṇotpalāntare / ṭhiṇṭhākarālamanayatsā mahendrasya mandiram // 18.2.128
surebhaśobhitadvāraṃ nandanodyānasundaram / dṛṣṭvā ṭhiṇṭhākarālastaddevamānī tutoṣa saḥ // 18.2.129
dadarśa cātra vṛtrārerāsthāne tridaśāśrite / pragītasvarvadhūsārthaṃ rambhānṛttotsavādbhutam // 18.2.130
nāradādipraṇītāni sarvātodyāni cāśṛṇot / prasanne hi kimaprāpyamastīha parameśvare // 18.2.131
tataḥ prekṣaṇakasyānte tatrotthāya pravṛttavān / divyaśchāgākṛtirbhaṇḍo nartituṃ divyabhaṅgibhiḥ // 18.2.132
ṭhiṇṭhākarālo dṛṣṭvā taṃ parijñāya vyacintayat / aho etamahaṃ paśyamyujjayinyāmajaṃ paśum // 18.2.133
ihendrasya puraścāyamīdṛśo bhaṇḍanartakaḥ / atarkyā divyamāyeyaṃ vicitrā bata kācana // 18.2.134
evaṃ ṭhiṇṭhākarālasya tasya cintayato hṛdi / nṛttānte chāgabhaṇḍasya śakrāsthānaṃ nyavartata // 18.2.135
tataḥ kalāvatī hṛṣṭā sā karṇotpalasaṃśritam / ṭhiṇṭhākarālaṃ svasthānamānināya tathaiva tam // 18.2.136
ṭhiṇṭhākarālaś cānyedyur ujjayinyāṃ tam āgatam / dṛṣṭvā chāgākṛtiṃ darpād devabhaṇḍam abhāṣata // 18.2.137
are mamāgrato nṛtya nṛtyasīndrāgrato yathā / anyathā na kṣamiṣye te tannṛtaṃ bhaṇḍa darśaya // 18.2.138
tac chrutvā vismitaśchāgastūṣṇīm eva babhūva saḥ / kuto 'yaṃ mānuṣo 'pyevaṃ māṃ jānātīti cintayan // 18.2.139
nirbandhenocyamāno yannaiva cchāgo nanarta saḥ / tatsa ṭhiṇṭhākarālastaṃ laguḍair mūrdhnyatāḍayat // 18.2.140
tataḥ sa gatvā śakrāya tathaiva cchāgalo 'khilam / sravadraktena śirasā yathāvṛttaṃ nyavedayat // 18.2.141
indro 'pi praṇidhānena bubudhe tadyathā divam / ṭhiṇṭhākarālamānaiṣīdrambhānṛtte kalāvatī // 18.2.142
yathā ca cchāganṛttaṃ taddṛṣṭaṃ tenāparādhinā / tataḥ kalāvatīmevamāhūyendraḥ śaśāpa saḥ // 18.2.143
nṛttārthamasya cchāgasya yenāvasthā kṛtedṛśī / rāgāttaṃ mānuṣaṃ guptaṃ yadihānītavatyasi // 18.2.144
tadgaccha narasiṃhena rājñā nāgapure pure / devāgāre kṛte stambhe bhava tvaṃ sālabhañjikā // 18.2.145
ity uktavān kalāvatyā mātrālambuṣayā tayā / śakro 'nunāthitaḥ kṛcchrād evaṃ śāpāntam ādiśat // 18.2.146
yadā bahvabdaniṣpannaṃ devaveśma vinaśya tat / bhaviṣyati samaṃ bhūmerasyāḥ śāpakṣayastadā // 18.2.147
itīndraśāpaśāpāntāvevaṃ sāśruḥ śaśaṃsa sā / tasmai kalāvatī ṭhiṇṭhākarālāya savācya tam // 18.2.148
dattvā svābharaṇaṃ tasmai tirobhūya viveśa ca / gatvā nāgapure devagṛhastambhāgraputrikām // 18.2.149
ṭhiṇṭhākarālo 'pi tatas tadviyogaviṣāhataḥ / na dadarśa na śuśrāva luloṭha bhuvi mūrcchitaḥ // 18.2.150
aho rahasyaṃ matvāpi mūḍhenāviṣkṛtaṃ mayā / nisargacapalānāṃ hi mādṛśāṃ saṃyamaḥ kutaḥ // 18.2.151
tadidānīmayaṃ prāpto viyogo viṣamo mayā / ityādilabdhasaṃjñaś ca kitavo vilalāpa saḥ // 18.2.152
kṣaṇāccācintayatkālo vaiklavyasyaiva naiva me / gṛhītadhair yaḥ śāpāsntahetostasyā na kiṃ yate // 18.2.153
ity ālocya vicāryātha pravrāḍveṣaṃ vidhāya saḥ / sākṣasūtrājinajaṭaṃ dhūrto nāgapuraṃ yayau // 18.2.154
tatrāṭavyāṃ catasṛṣu nyadhāddikṣu purādbahiḥ / kāntālaṃkārakalaśānnikhāya caturo bhuvi // 18.2.155
pañcamaṃ ca mahāratnasapūrṇaṃ nicakhāna saḥ / nagarāntarniśi svair aṃ devāgrāpaṇabhūtale // 18.2.156
evaṃ kṛtvā sa tatrāsīnnadyāstīre kṛtoṭajaḥ / āśritya kaitavatapaḥ kṛtakadhyānajapyavān // 18.2.157
kurvandinasya triḥ snānaṃ bhuñjāno bhaikṣyamambubhiḥ / prakṣālya dṛṣadi prāpa sa mahātāpasaprathām // 18.2.158
kramāc chrutipathāyāto rājñā so 'bhyarthito 'pi yat / nāgātadantikaṃ tatsa rājā tatpārśvamāyayau // 18.2.159
sthitvā kathābhiś ca ciraṃ sāyaṃ tasmin yiyāsati / rājñy akasmāc chivā cakre śabdaṃ tatra vidūrataḥ // 18.2.160
tac chrutvā tāpasacchadmā kitavo hasati sma saḥ / kimetaditi pṛṣṭaś ca kimanenetyabhāṣata // 18.2.161
nirbandhāc ca nṛpe pṛcchatyuvācaivaṃ sa māyikaḥ / aṭavyāṃ nagarasyāsya pūrvato vetasītale // 18.2.162
ratnābharaṇapūrṇo 'sti kalaśastadgṛhāṇa tam / ity uktaṃ me rutajñasya nṛpate śivayaitayā // 18.2.163
uktvaivaṃ kautukāviṣṭaṃ nītvā taṃ tatra bhūpatim / khātvā sa bhūmimuddhṛtya tasmai taṃ kalaśaṃ dadau // 18.2.164
tataḥ sa labdhābharaṇaḥ saṃjātapratyayo nṛpaḥ / jñāninaṃ satyavācaṃ taṃ mene niḥspṛhatāpasam // 18.2.165
ānīya svāśramaṃ taṃ ca muhurnatvā ca pādayoḥ / sa yayau mandiraṃ naktaṃ sāmātyastadguṇānstuvan // 18.2.166
evaṃ kramāttamāyāntaṃ dhūrto rutamiṣānnṛpam / so 'nyāṃs trīn ratnakalaśān digbhyo 'nyabhyo vyalambhayat // 18.2.167
tataḥ sa rājā paurāś ca mantriṇo 'ntapurāṇi ca / tattāpasaikabhaktāni tanmayānyeva jajñire // 18.2.168
ekadā nīyamānaś ca devāgārekṣaṇāya saḥ / rājñā kutāpaso 'śrauṣīd āpaṇe kākavāśitam // 18.2.169
tato 'bravīttaṃ rājānaṃ śrutā kākasya vāktvayā / āpaṇe 'traiva devāgre nikhāto bhuvi tiṣṭhati // 18.2.170
sadratnapūrṇaḥ kalaśaḥ kasmātso 'pi na gṛhyate / ity etad uktaṃ kākena tadehi svīkuruṣva tat // 18.2.171
ity uktvā tatra nītvā taṃ bhūmer uddhṛtya bhūbhṛte / sadratnakalaśaṃ prādāt sa tasmai kūṭatāpasaḥ // 18.2.172
tato 'tiparitoṣātsa svayaṃ has te 'valambya tam / kapaṭajñāninaṃ rājā devāgāraṃ praviṣṭavān // 18.2.173
tatra stambhe samādhūya parivrāṭ sālabhañjikām / anupraviṣṭāṃ priyayā kalāvatyā dadarśa tām // 18.2.174
kalāvatī ca tatsālabhañjikārūpadhāriṇī / duḥkhitā taṃ patiṃ dṛṣṭvā prārebhe tatra roditum // 18.2.175
taddṛṣṭvā sānugo rājā savismayaviṣādavān / jñānābhāsamapṛcchattaṃ kimidaṃ bhagavanniti // 18.2.176
tato viṣaṇṇavibhrānta iva dhūrto jagāda saḥ / ehi svabhavanaṃ tatra vacmyavaktavyam apy adaḥ // 18.2.177
ity uktvā sa nṛpaṃ nītvā rājadhānīm uvāca tam / asthāne kumuhūrte ca devāgāramidaṃ tvayā // 18.2.178
yatkṛtaṃ tattṛṭīye 'hni bhaviṣyatyahitaṃ tava / atastvaddarśanātsaiṣā prārodītstambhaputrikā // 18.2.179
taccharīreṇa cet kṛtya tava nirloṭhya tan nṛpa / adyaivaitaddrutaṃ devakulaṃ bhūmisamaṃ kuru // 18.2.180
susthāne sumuhūrte ca kurvanyatra surālayam / animittaṃ śamaṃ yātu sarāṣṭrasyāstu te śivam // 18.2.181
ity uktastena sa nṛpaḥ samājñāpya bhayātprajāḥ / ekāhenaiva taddevagṛhaṃ bhūmisamaṃ vyadhāt // 18.2.182
sthānāntare ca prārebhe kartuṃ devakulaṃ punaḥ / aho viśvāsya vañcyante dhūrtaiśchadmabhir īśvarāḥ // 18.2.183
siddhakāryas tatas tyaktvā pravrāḍveṣaṃ palāyya saḥ / ṭhiṇṭhākarālaḥ kitavaḥ prāyād ujjayinīṃ tataḥ // 18.2.184
kalāvatī ca tadbuddhvā śāpamuktābhyupetya tam / mārge hṛṣṭā samāśvāsya draṣṭumindramagāddivam // 18.2.185
indro 'pi vismito buddhvā tanmukhāttasya tatpateḥ / māyāṃ tāṃ dyūtakārasya jahāsa ca tutoṣa ca // 18.2.186
tataḥ prārśvasthitaḥ śakraṃ tam uvāca bṛhaspatiḥ / vicitramāyāḥ kitavā īdṛśā eva sarvadā // 18.2.187
purākalpe tathā cābhūnnagare kitavaḥ kva cit / kuṭṭinīkapaṭo nāma kapaṭadyūtakovidaḥ // 18.2.188
paralokagataṃ taṃ ca dharmarājaḥ kilābravīt / kalpaṃ narakavāsas te kitavāsti svapātakaiḥ // 18.2.189
ekaṃ tu dinamindratvamasti dānavaśāttava / dattaṃ brahmavide hyekaṃ suvarṇaṃ jātucittvayā // 18.2.190
tadbrūhi pūrvaṃ kiṃ bhuṅkṣe narakaṃ kim utendratām / tac chrutvā kitavo 'vocadbhuñje prāgindratāmiti // 18.2.191
tataḥ sa dharmarājena preṣitaḥ kitavo divi / ekāhamindramutthāpya devai rājye 'bhyaṣicyata // 18.2.192
saṃprāptadevarājyaḥ sannānāyya kitavān sakhīn / saveśyāś ca divaṃ devānādideśādhipatyataḥ // 18.2.193
nītvāsmānsarvatīrtheṣu sarvānsnapayata kṣaṇāt / divyeṣv api ca bhaumeṣu saptadvīpagateṣv api // 18.2.194
anupraviśya cādyaiva bhūpatīn nikhilān bhuvi / prayacchata mahādānāny asmadartham anāratam // 18.2.195
ityādiṣṭāḥ surāstena sarvaṃ cakrustadaiva tat / dhūtapāpaḥ sa taiḥ puṇyair dhūrtaḥ prāpendratāṃ sthirām // 18.2.196
tadvayasyāś ca veśyāś ca ye tenānāyitā divam / amaratvaṃ yayuste 'pi tatprasādāddhatāṃhasaḥ // 18.2.197
dvitīye 'hni sthiraprāptadevarājyam svabuddhitaḥ / kitavaṃ dharmarājāya citraguptaḥ śaśaṃsa tam // 18.2.198
tataḥ sucaritaṃ buddhvā dharmarājo visismiye / aho bata dyūtakṛtā vañcitāḥ sma iti bruvan // 18.2.199
īdṛśāḥ kitavā vajrinnity uktvā virate gurau / ṭhiṇṭhākarālaṃ dyāmindro 'naiṣītpreṣya kalāvatīm // 18.2.200
tatra tadbuddhidhair yābhyāṃ tuṣṭaḥ saṃmānya devarāṭ / dattvā kalāvatīṃ cakre taṃ sa pārśvasthamātmanaḥ // 18.2.201
tataḥ sa devavaddhīraḥ kalāvatyā samaṃ sukhī / ṭhiṇṭhākarālo nyavasacchaṃkarānugrahāddivi // 18.2.202
taddīdṛgdyūtakārāṇāṃ māyāsāhasayor gatiḥ / tadagniśikha vetāla kiṃ citraṃ kitavena yat // 18.2.203
ḍākineyena nikṣiptaḥ kūpe 'sminmāyayā bhavān / tattvaṃ niryāhi mittrāvāṃ nireṣyāvo 'vaṭāditaḥ // 18.2.204
ity ukto brahmarakṣobhyāṃ nirgatyāhaṃ tato 'vaṭāt / rātrāvasyāṃ puri prāpaṃ kṣudhārtaḥ pathikaṃ dvijam // 18.2.205
taṃ ca gṛhṇāmi dhāvitvā vipraṃ yāvajjighṛtsayā / tāvac chrīvikramādityadevamākrandati sma saḥ // 18.2.206
śrutvaiva ca sa nirgatya rājā jvalanasaṃnibhaḥ / āḥ pāpa mā vadhīrvipramityārātpratihatya mām // 18.2.207
prāvartata śiraś chettum ālekhyapuruṣasya yat / tena me chedam āgacchan kaṇṭho 'bhūt srutaśoṇitaḥ // 18.2.208
tato 'ṅghrilagnas tenaiva rakṣito 'smy ujjhitadvijaḥ / evaṃprabhāvo devo 'sau vikramādityabhūpatiḥ // 18.2.209
tadājñayā hataścāyaṃ khaṇḍakāpāliko mayā / tadetaṃ mama vetāla bhakṣyaṃ yamaśikhaṃ tyaja // 18.2.210
evamagniśikhenokto 'pyākṣipattatsa pāṇinā / darpādyamaśikhaḥ khaṇḍakāpālikakalevaram // 18.2.211
tataḥ śrīvikramādityaḥ prakāśyātmāsnamatra saḥ / ālikhya puruṣaṃ bhūmau pāṇiṃ tasyāsinācchinat // 18.2.212
tena cchinno yamaśikhasyāpatattasya yatkaraḥ / tatsa taṃ kuṇapaṃ tyaktvā palāyyaivāgamadbhayāt // 18.2.213
abhakṣayaccāgniśikhaḥ kuṇapaṃ taṃ kapālinaḥ / ahaṃ ca nirbhayo 'drākṣaṃ sarvaṃ rājaujasā tu tat // 18.2.214
evamākhyāya sā yakṣavadhūrmadanamañjarī / tvatprabhāvaṃ mahārāja tatra māmavadatpunaḥ // 18.2.215
tato vakti sma madhuraṃ sa rājānaṅgadeva mām / yakṣi kāpālikānmuktvā gaccha bhartṛgṛhāniti // 18.2.216
tataḥ praṇamya tamahaṃ gṛhaṃ svam idamāgatā / cintayāntyupakārasya niṣkṛtiṃ tasya bhūpateḥ // 18.2.217
evaṃ prāṇāḥ kulaṃ bhartā dattā me prabhuṇā tava / tvadākhyātā ca tasyaiṣā saṃvadiṣyati matkathā // 18.2.218
adya jñātaṃ ca yat tasya rājñastrailokyasundarī / preṣitā siṃhalendreṇa tanayā sā svayaṃvarā // 18.2.219
tāṃ ca hartuṃ kṛtā buddhiḥ sarvaiḥ saṃbhūya rājabhiḥ / hatvā vikramaśaktiṃ taṃ tatsāmantaṃ samatsaraiḥ // 18.2.220
tasmādvikramaśaktestvaṃ gatvā tadviditaṃ kuru / yena teṣāmavahitaḥ pratīkāre sa tiṣṭhati // 18.2.221
ahaṃ ca tatkariṣyāmi prayatnaṃ yena tānarīn / hatvā sa vikramādityadevo vijayamāpsyati // 18.2.222
etadartham ihānīto mayā tvaṃ nijamāyayā / yena rājñaḥ sasāmantasyaitatsarvaṃ vadiṣyasi // 18.2.223
prābhṛtaṃ ca praheṣyāmi tvatprabhos tasya tādṛśam / dadyāṃ tadupakārasya leśato yena niṣkṛtim // 18.2.224
evaṃ vadati yāvat sā tāvatte tatra kanyake / āgate samṛge ye dve dṛṣṭe asmābhir ambudhau // 18.2.225
ekā candrāvadātāṅgī priyaṅgusyāmalāparā / saritpateḥ kṛtopāse jāhnavīyamune iva // 18.2.226
niṣaṇṇayostayostāṃ ca yakṣīṃ devāsmi pṛṣṭavān / devi ke kanyake ete sauvarṇo 'yaṃ mṛgaś ca kaḥ // 18.2.227
tac chrutvā sā mahārāja yakṣiṇī mām abhāṣata / anaṅgadeva yadi te kautukaṃ vacmi tacchṛṇu // 18.2.228
vighnāyājagmatuḥ pūrvaṃ prajāsarge prajāpateḥ / ghorau ghaṇṭanighaṇtākhyau dānavau devadurjayau // 18.2.229
tayor vināśakāmaś ca vidhātā kanyake ime / jagadunmādanoddāmarūpaśobhe vinirmame // 18.2.230
dṛṣṭvaivātyadbhute caite harantau tau mahāsurau / parasparaṃ yudhyamānau jagmaturdvāvapi kṣayam // 18.2.231
tato brahmā dhanādhyakṣāyaite kanye samarpayat / tvayā yogyāya kasmaicidbhartre deye ime iti // 18.2.232
dhanado 'yarpayadime madbhartre svānujanmane / madbhartā cārpayanmahyaṃ tathaiva varakāraṇam // 18.2.233
mayā śrīvikramādityaścānayościntito varaḥ / devāvatāro hyucitaḥ sa eva patiretayoḥ // 18.2.234
evaṃrūpe ime kanye mṛgasyākhyāyikāṃ śṛṇu / jayanto nāma tanayo dayito 'sti śacīpateḥ // 18.2.235
sa bhrāmyamāṇaḥ svaḥstrībhir vyomnā jātu śiśurbhuvi / rājaputrānadho 'drākṣītkrīḍato mṛgapotakaiḥ // 18.2.236
tataḥ sa bālabhāvena krīḍāmṛgaśiśuṃ vinā / hevākī tridivaṃ gatvā prārodītpituragrataḥ // 18.2.237
tena tasya kṛte śakro 'kārayadviśvakarmaṇā / sudhāsekārpitaprāṇaṃ hemaratnamayaṃ mṛgam // 18.2.238
atha tena sa cikrīḍa jayantaḥ saṃtutoṣa ca / so 'py atra tasthau viharannāke hariṇapotakaḥ // 18.2.239
kālenendrajitānvarthanāmnā rāvaṇasūnunā / so 'pahṛtyā mṛgo ninye laṅkāṃ svanagarīṃ divaḥ // 18.2.240
gate ca kāle hatayoḥ sitāharaṇamanyunā / rāmalakṣmaṇavīrābhyāṃ rāvaṇendrajitostayoḥ // 18.2.241
laṅkārājye 'bhiṣiktasya rākṣasendrasya mandire / vibhīṣaṇasya so 'tiṣṭhadratnahemamṛgo 'dbhutaḥ // 18.2.242
vibhīṣaṇaś ca taṃ mahyamutsave jātucidgṛhān / nītāyai bhartṛbāndhavyānmṛgaṃ saṃmānayannadāt // 18.2.243
so 'yaṃ mṛgaśiśur divyo vartate 'dya gṛhe mama / mayā ca tvatprabhoreṣa kartavyo 'yam upāyanam // 18.2.244
iti sā yāvadākhyāti yakṣiṇī me kathākramam / tāvatkamalinīkānto ravirastam upāyayau // 18.2.245
tatas tayā samādiṣṭe dhāmni saṃdhyāvidheḥ param / siṃhaleśvaradūto 'yamahaṃ ca śayitāvubhau // 18.2.246
prātaḥ prabuddhau saṃmānya kuśalaṃ paripṛcchya ca / siṃhaleśvarasaṃdeśaṃ yāvannau praṣṭumicchati // 18.2.247
tato vicintya yakṣiṇyās tatprabhāvavijṛmbhitam / pārśvaṃ vikramaśakter drāg gatāv āvāṃ savismayau // 18.2.248
sa ca dṛṣṭvaiva saṃmānya kuśalaṃ paripṛcchya ca / siṃhaleśvarasaṃdeśaṃ yāvan nau praṣṭum icchati // 18.2.249
tāvat te yakṣiṇīproktasvarūpe divyakanyake / mṛgapotaś ca saṃprāptās tatra yakṣacamūvṛtāḥ // 18.2.250
tān dṛṣṭvā duṣṭabhūtādimāyāśaṅkī sa saṃśayāt / deva vikramaśaktirmāṃ kimetaditi pṛṣṭavān // 18.2.251
tataḥ sasiṃhalādhīśakāryaṃ tasmāyahaṃ kramāt / yakṣiṇīkanyakāyugmamṛgodantamavarṇayam // 18.2.252
yakṣīmukhāc chrutaṃ taṃ ca sarveṣāmaikamatyataḥ / rājadviṣṭodyamaṃ rājñāṃ tasyāvocasmahaṃ tataḥ // 18.2.253
tataḥ sa saṃmānyāvāṃ ca divyakanye ca te ubhe / prahṛṣṭaḥ sainyam akarot sāmantaḥ sajjamāhave // 18.2.254
kṣaṇāccaśrāvi devātra sainyatūryamahāravaḥ / kṣaṇāccādarśi samlecchaṃ pratirājabalaṃ mahat // 18.2.255
anyonyadarśanakrodhādabhidhāvitayostayoḥ / prāvartata dvayor yuddhamasmatsainyārisainyayoḥ // 18.2.256
tato yakṣīvisṛṣṭais tair yakṣair asmaddviṣadbalam / anyair asmadbhaṭāviṣṭair anyaiḥ sakyādahanyata // 18.2.257
sainyareṇugaṇākīrṇaṃ khaḍgadhārāsnirantaram / saśūragarjitaṃ ghoramudabhūdraṇadurdinam // 18.2.258
chedocchaladbhir dviṣatāṃ nipatadbhiś ca mūrdhabhiḥ / aśobhata jayaśrīrnaḥ krīḍantī kandukair iva // 18.2.259
kṣaṇāc ca hataśeṣāste rājāno bhagnasainikāḥ / tvatsāmantasya kaṭakaṃ praṇatāḥ śaraṇaṃ śritāḥ // 18.2.260
tato citasu sadvīpāsvāśāsu catasṛṣvapi / utsāditeṣu mleccheṣu sarvabhūmīśvara tvayā // 18.2.261
nijena bhartrā sahitā prakaṭībhūya yakṣiṇī / deva vikramaśaktiṃ taṃ māṃ caivaṃ vadati sma sā // 18.2.262
mayā yadetadvihitaṃ sevāmātraṃ bhavatprabhoḥ / tadāvedyaṃ punaścaivaṃ sa vijñāpo girā mama // 18.2.263
tvayaite pariṇetavye kanyake devanirmite / draṣṭavye ca prasādena lālanīyo 'py ayaṃ mṛgaḥ // 18.2.264
madīyaṃ prābhṛtaṃ hyetadity uktvā ratnasaṃcayam / dattvā yakṣī tiro 'bhūtsā bhartrā saha sahānugā // 18.2.265
anyedyuḥ parivāreṇa vibhavena ca bhūyasā / āgānmadanalekhā sā siṃhaleśvarakanyakā // 18.2.266
kṛtvā pratyudgamaṃ sātha tena vikramaśaktinā / prāveśyata svakaṭakaṃ praṇatena praharṣataḥ // 18.2.267
dvitīye 'hni gṛhītvā tāṃ te cobhe divyakanyake / hemaratnamṛgaṃ taṃ ca trijagannetrakautukam // 18.2.268
siddhakārya ihāgantuṃ devapādadidṛkṣayā / tato vikramaśaktiḥ sa calito rājabhiḥ saha // 18.2.269
sa ceha nikaṭaprāptaḥ sāmanto deva vartate / āvedanāya devasya tenāvāṃ preṣitau puraḥ // 18.2.270
taddeva siṃhalendrasya yakṣiṇyāścānurodhataḥ / tatkanyāhariṇāndevaḥ pratyudyātu nṛpānapi // 18.2.271
ity ukto 'naṅgadevena vikramādityabhūpatiḥ / kṛtaṃ duḥsādhyam apitadyakṣiṇīrakṣaṇaṃ smaran // 18.2.272
nāmanyata tṛṇāyāpi śrutvā tatpratyupakriyām / bahu kṛtvāpi manyante svalpam eva mahāśayāḥ // 18.2.273
hṛṣṭaś ca siṃhalādhīśadūtayuktaṃ punaḥ sa tam / anaṅgadevaṃ hastyaśvagrāmaratnair apūrayat // 18.2.274
nītvā dinaṃ tad atha siṃhalarājaputryās tasyās tayoḥ kamalajodbhavakanyayoś ca / pratyudgamāya sa mahīpatirujjayinyāḥ sainyair gajāśvavahanaiḥ samamuccacāla // 18.2.275
satkuñjaro 'ñjanagirirjayavardhanasya mattadvipo raṇabhaṭasya ca kālameghaḥ / saṅgrāmasiddhirapi siṃhaparākramasya vīrasya vikramanidhe ripurākṣasaś ca // 18.2.276
pavanajavo jayaketorvallabhaśakteḥ samudrakallolaḥ / aśvau bāhusubāhvoḥ śaravego garuḍavegaśca // 18.2.277
śyāmā kuvalayamālā kokkāṇī kīrtivarmaṇasturagī / karkā gaṅgālaharī susaindhavī samarasiṃhasya // 18.2.278
iti hastyaśvaṃ rājasu teṣv api caliteṣu vibhajatāmabhitaḥ / śuśruvire 'tra ca rājani calite daṇḍādhikāriṇāṃ vācaḥ // 18.2.279
bhūmiḥ sainyamayī tadutthitamahāśabdaikamayyo diśaḥ saṃsarpaddhvajinīvimardavilasadddhūlīmayī dyaurapi / sarvasyādbhutatatprabhāvamahimavyāhāramayyo giras tasmin rājñi pathi prayāti sakaladvīpādhināthe 'bhavan // 18.2.280
tataḥ sa vikramādityo jayasainyamavāpa tat / adhiṣṭhitaṃ svasenānyā tena vikramaśaktinā // 18.3.1
agrāgatena tenaiva sotkena praṇatātmanā / sarājakena sahitaḥ svabalaṃ sa viveśa ca // 18.3.2
gauḍaḥ śaktikumāro 'yaṃ karṇāṭo 'yaṃ jayadhvajaḥ / lāṭo vijayavarmāyaṃ kāśmīro 'yaṃ sunandanaḥ // 18.3.3
gopālaḥ sindhurājo 'yaṃ bhillo vindhyabalo 'py ayam / nirmūkaḥ parasīko 'yaṃ nṛpaḥ praṇamati prabho // 18.3.4
ityāsthāne nṛpānso 'tra pratīhāraniveditān / samrāṭ saṃmānayām āsa sāmantānsainikānapi // 18.3.5
siṃhalenrasutādivyakanyāhemamṛgāṃś ca tān / yathārhaṃ satkaroti sma sa savikramaśaktikān // 18.3.6
taiḥ samaṃ sabalo 'nyedyuḥ pratasthe ca tataḥ kṛtī / sa rājā vikramādityaḥ prāpa cojjayinīṃ purīm // 18.3.7
saṃmānitavisṛṣṭeṣu svadeśānatha rājasu / jagadānandini prāpte vasantasamayotsave // 18.3.8
latāsu puṣpābharaṇair maṇḍanaṃ kurvatīṣviva / tanvatīṣviva saṃgītaṃ bhṛṅgayoṣitsu guñjitaiḥ // 18.3.9
nṛtyantīṣviva cāśliṣṭamarutsu vanarājiṣu / pikeṣu kalaśabdeṣu maṅgalāni paṭhatsviva // 18.3.10
so 'tra tā vikramādityaḥ pariṇinye śubhe 'hani / siṃhaleśvarakanyāṃ tāṃ te ca dve divyakanyake // 18.3.11
siṃhaleśvarakanyāyā jyeṣṭho bhrātā sahāgataḥ / siṃhavarmā dadau vedyāṃ mahāntaṃ ratnasaṃcayam // 18.3.12
tatkālametya ca tayor yakṣiṇī divyakanyayoḥ / asaṃkhyānratnarāśīnsā dadau madanamañjarī // 18.3.13
śaktāhaṃ gantumānṛṇyaṃ deva tvatsukṛtasya kim / kiṃ tu darśayituṃ bhaktiṃ naitatkiṃcitkṛtaṃ mayā // 18.3.14
tatprasādo 'nayoḥ kāryaḥ kanyayor hariṇasya ca / ity uktvā ca tiro 'bhūtsā yakṣī rājñābhipūjitā // 18.3.15
tataḥ saṃprāpya bhāryāstāḥ sadvīpāṃ ca mahīṃ kṛtī / śaśāsa vikramādityo rājā rājyamakaṇṭakam // 18.3.16
sukhitaścāsta viharaṃstadā codyānabhūmiṣu / grīṣme jaleṣu sarasāṃ dhārāyantragṛheṣu ca // 18.3.17
varṣāsvantaḥpureṣūdyanmṛdaṅgaravahāriṣu / śaradīndūdayāpānahṛdyaharmyataleṣv api // 18.3.18
āstīrṇasukhaśayyeṣu kālāgurusugandhiṣu / vāsaveśmasu hemante ca nṛpo 'ntaḥpurair vṛtaḥ // 18.3.19
tasyedṛśasya rājñaś ca nagarasvāmisaṃjñakaḥ / babhūva grāmaśatabhuk citrakṛjjitaviśvakṛt // 18.3.20
sa dvyahena dvyahenāsmai rājñe prābhṛtaputrikām / likhitvānyānyayā rūpabhaṅgyā citrakaro dadau // 18.3.21
ekadā cotsavavaśādvismṛtya likhitā na sā / tena citrakṛtā daivātputrikā nṛpateḥ kṛte // 18.3.22
prāpte ca prābhṛtadine smṛtvā yāvat samākulaḥ / āste citrakaro hā kiṃ ḍhaukayeyaṃ prabhoriti // 18.3.23
tāvaddūrāgataḥ ko'pi pāntho 'kasmāttam abhyadhāt / sa cāsya pustikāṃ has te nyasyaiva kvāpy agāllaghu // 18.3.24
kautukāc ca sa yāvattāmudghāṭayati citrakṛt / tāvaddadarśa tatrāntaścitrasthāṃ putrikāṃ paṭe // 18.3.25
dṛṣṭvaivādbhutarūpāṃ tāṃ nītvā nṛpataye dadau / prābhṛtaṃ pratyutedṛṅme siddhamadyeti harṣulaḥ // 18.3.26
nṛpatistāṃ tu dṛṣṭvaiva sāścaryaḥ sa jagāda tam / na bhadra tava rekheyaṃ rekheyaṃ viśvakarmaṇaḥ // 18.3.27
mānuṣo hi kuto vetti likhituṃ rūpamīdṛśam / tac chrutvā citrakṛdrājñe yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ // 18.3.28
tataḥ so 'nanyadṛgrājā tāṃ paśyan putrikāṃ sadā / svapne dvīpāntare 'drākṣīttadrūpām eva kanyakām // 18.3.29
saṃgamaṃ bhajate yāvat sokaḥ sotsukayā tayā / tāvat prabodhitaḥ so 'bhūdyāmikena niśākṣaye // 18.3.30
prabuddho bhagnatatsvapnasamāgamasukhaś ca saḥ / yāmikaṃ taṃ krudhā rājā nagaryā nirakālayat // 18.3.31
kva pānthaḥ pustikā kvāsya kva tasyāṃ citraputrikā / tasyā eva sajīvāyāḥ svapne saṃdarśanaṃ kva ca // 18.3.32
tadeṣā daivaghaṭanā kanyā sāstīti vakti me / na ca jānāmi taddvīpaṃ prāpnuyāṃ tatkathaṃ nu tām // 18.3.33
ityādi cintayanso 'tha sarvatrāratimānnṛpaḥ / smarajvareṇa jajvāla paryākulaparicchadaḥ // 18.3.34
sasaṃtāpaś ca vijaye kṣatrā bhadrāyudhena saḥ / śanaistatkāraṇaṃ pṛṣṭo jagādaivaṃ mahīpatiḥ // 18.3.35
śṛṇu tadvacmi te mittraṃ jñātaṃ tāvadadastvayā / yaccitraputrikā tena dattā citrakareṇa me // 18.3.36
tāṃ cintayaṃś ca supto 'haṃ svapne jānāmi vāridhim / uttīrya prāpya nagaraṃ praviṣṭo 'smy atisundaram // 18.3.37
tatrāpaśyamahaṃ bahvīḥ sāyudhāḥ kanyakāḥ puraḥ / tā māṃ dṛṣṭvā jahi jahītyuccaiḥ kalakalaṃ vyadhuḥ // 18.3.38
tataḥ sasaṃbhramā kāpi jāne māmetya tāpasī / praveśyaiva nijaṃ gehaṃ saṃkṣepādidam abravīt // 18.3.39
puruṣadveṣiṇī putra rājaputrīyamāgatā / ito malayavatyākhyā viharantī yadṛcchayā // 18.3.40
dṛṣṭamātraṃ ca puruṣaṃ kanyābhir ghātayaty asau / etābhistena rakṣārthaṃ mayeha tvaṃ praveśitaḥ // 18.3.41
ity uktvā tāpasī sadyaḥ strīveṣaṃ sā vyadhānmama / avadhyāḥ kanyakāstāstu matvā soḍhaṃ mayāpi tat // 18.3.42
yāvat praviṣṭām atraiva sakanyāṃ tāṃ nṛpātmajām / paśyāmi tāvac citrasthā yā mayādarśi saiva sā // 18.3.43
acintayaṃ ca dhanyo 'haṃ yaccitralikhitāmimām / dṛṣṭvā punaś ca paśyāmi sākṣātprāṇasamāmiti // 18.3.44
rājaputrī ca sā tāvat tāpasīṃ tāṃ sakanyakā / dṛṣṭo 'smābhiḥ praviṣṭo 'tra pumān ko 'pīty abhāṣata // 18.3.45
pumān kutaḥ prāghuṇikā sthitaiṣā me svasuḥ sutā / iti tāṃ tāpasī sāpi pratyavocat pradarśya mām // 18.3.46
tataḥ sā rājatanayā strīrūpam apivīkṣya mām / vismṛtya puruṣadveṣaṃ sadyaḥ smaravaśābhavat // 18.3.47
āsītkaṇṭakitā kiṃciccintayantīva niścalā / labdhacchidreṇa kāmena kīliteva samaṃ śaraiḥ // 18.3.48
kṣaṇāc ca tāpasīṃ tāṃ sā vyāharadrajakanyakā / tarhyāryetvatsvasṛsutā mamāpi prāghuṇī na kim // 18.3.49
āyātu madguhamiyaṃ praheṣyāmyarcitāmimām / ity uktvādāya pāṇau māmanaiṣītsā svamandiram // 18.3.50
ahaṃ ca labdhacitto 'syā jāne tatra tathetyagām / anvamanyata māṃ sāpi vidagdhā vṛddhatāpasī // 18.3.51
tato 'haṃ sthitavāṃs tatra rājaputryā tayā saha / krīḍantyā kanyakānyonyavivāhādivinodanaiḥ // 18.3.52
na ca māmamucatpārśvātkṣaṇaṃ sā madgatekṣaṇā / yatra nāhaṃ na sā tasyai kācanārocata kriyā // 18.3.53
atha tāḥ kanyakāḥ kṛtvā vadhūṃ tāṃ rājakanyakām / māṃ varaṃ cāvayor jāne vivāhaṃ krīḍayā vyadhuḥ // 18.3.54
kṛtodvāhau tataścāvāṃ praviṣṭau vāsakaṃ niśi / niḥśaṅkā tatra māṃ sā ca kaṇṭhe rājasutāgrahīt // 18.3.55
tatkālaṃ ca mayātmānaṃ prakāśyāliṅgitaiva sā / siddheṣṭahṛṣṭā dṛṣṭvā māmāsīllajjānatā kṣaṇam // 18.3.56
pravartayāmi surate yāvac caitāṃ hṛtatrapām / tāvat prabodhito 'smīha yāmikena durātmanā // 18.3.57
tadbhadrāyudha nedānīṃ citre svapne ca dṛṣṭayā / tayā malayavatyāhaṃ vinā jīvitumutsahe // 18.3.58
ity uktavantaṃ rājānaṃ sayasvapnamavetya saḥ / bhadrāyudhaḥ pratīhārastamāśvāsyaivamuktavān // 18.3.59
kṛtsnaṃ cetsmaryate samyaktattadālikhatāṃ paṭe / devena nagaraṃ yāvadupāyo 'tra nirūpyate // 18.3.60
iti bhadrāyudhenoktaḥ sa rājā likhati sma tat / paṭe puravaraṃ sarvaṃ tadvṛttāntaṃ ca tatkṣaṇam // 18.3.61
taṃ citrapaṭamādāya pratīhārastadaiva saḥ / maṭhaṃ navaṃ kārayitvā tatra bhittāvalambayat // 18.3.62
maṭhe cātrākarod dūradeśād āgatabandinām / sattre saḍrasam āhāraṃ savastrayugakāñcanam // 18.3.63
yaścitrasthamidaṃ vetti puraṃ ko'pi sa eti cet / mamāvedya iti prādādajñāṃ ca maṭhavartinām // 18.3.64
atrāntare grīṣmavanaṃ mallikāmodimārutam / chāyāniṣaṇṇapathikaṃ dṛṣṭvā puṣpitapāṭalam // 18.3.65
ājagāmāmbudaśyāmo gurugambhīragarjitaḥ / ketakodāmadaśanaḥ prāvṛṭkālamadadvipaḥ // 18.3.66
tatkālaṃ tasya paurastyapavaneddha ivāyayau / vṛddhiṃ virahadāvāgnirvikramādityabhūpateḥ // 18.3.67
himaṃ hāralate dehi siñca citrāṅgi candanaiḥ / pattralekhe 'bjinīpattraśayanaṃ śiśiraṃ kuru // 18.3.68
kaṃdarpasene kadalīdalair vitara mārutam / iti tadvāranārīṇāṃ tadā śuśruvire giraḥ // 18.3.69
kramāc ca vidyudviṣamaḥ śaśāmāsya ghanāgamaḥ / rājñaḥ savirahajvālo na punarmadanajvaraḥ // 18.3.70
pānthāḥ pathi pravartantāṃ dūrasthānāṃ pravṛttayaḥ / priyāḥ priyāṇāṃ grathyantāṃ jāyantāṃ tatsamāgamāḥ // 18.3.71
ityādiśantīva tataḥ kalahaṃsaravaiḥ śarat / āgātphullāmbujamukhī sakāśakusumasmitā // 18.3.72
tasyāṃ dūrāgato bandī tatra kṣattṛkṛte maṭhe / bhojanārthī viveśaiko niśamya khyātimekadā // 18.3.73
nāmnā śambarasiddhiḥ sa maṭhe 'tra kṛtabhojanaḥ / āttavastrayugaścitrapaṭaṃ bhittau dadarśa tam // 18.3.74
vibhāvya tatra citrasthaṃ nagaraṃ tatsa vismitaḥ / jagāda bandī kenedamaho ālikhitaṃ puram // 18.3.75
yadekena mayā dṛṣṭaṃ likhitaṃ yena tena ca / dvitīyeneti jāne 'haṃ nāpareṇeti kenacit // 18.3.76
etac chrutvā maṭhajanenoktaṃ bhadrāyudhasya tat / tattena svayametyāsau bandī ninye nṛpāntikam // 18.3.77
kiṃ tvayā nagaram satyaṃ taddṛṣṭam iti bhūbhṛtā / tatra śambarasiddhiḥ sa paripṛṣṭo 'bravīd idam // 18.3.78
dṛṣṭaṃ mayā tanmalayapuraṃ nāma mahāpuram / bhramatā bhuvamuttīrya vāridhiṃ dvīpamadhyagam // 18.3.79
tasminmalayasiṃhākhyo nagare 'sti mahīpatiḥ / tasyāsti nāmnā malayavatītyanupamā sutā // 18.3.80
puruṣadveṣiṇī sā ca svapne jātu kathaṃcana / vihāranirgatā kaṃcinmahāpuruṣamaikṣata // 18.3.81
tenālokitamātreṇa sa bhīta iva tatkṣaṇam / niryayau manasastasyāḥ puruṣadveṣadurgrahaḥ // 18.3.82
nītvātha taṃ svabhavanaṃ svapna eva vidhāya ca / vivāhaṃ tena sahitā vāsaveśma viveśa sā // 18.3.83
tatra tena sama myāvat sevate suratotsavam / tāvadvāsasthayā dāsyā sā niśānte prabodhitā // 18.3.84
tato nirvāsya kopāt tāṃ dāsīṃ svapnāvalokitam / taṃ smarantī priyatamaṃ prājvaladvirahāgninā // 18.3.85
apaśyantī gatiṃ kāṃcitsmareṇa vivaśīkṛtā / utthāyotthāya śayane srastāṅgī nyapatatparam // 18.3.86
mūkeva bhūtākrānteva tamaḥsaṃmohiteva ca / nottaraṃ pṛcchataḥ kiṃcid dadau parijanasya sā // 18.3.87
vijñāya pitrā mātrā ca tataḥ pṛṣṭātikṛcchrataḥ / śaśaṃsa svapnavṛttāntaṃ sā tamāptasakhīmukhe // 18.3.88
tataḥ pitrā kṛtāśvāsā pratijñām akaroc ca sā / viśrāmyagniṃ tam āpnomi ṣaḍbhir māsair na ced iti // 18.3.89
pañca māsā gatāścādya tasyāḥ ko vetti bhāvi kim / itīdṛktatra vṛttāntaḥ pure parigato mayā // 18.3.90
evaṃ tena sasaṃvādamukte śambarasiddhinā / jātārthaniścaye hṛṣṭe rājñi bhadrāyudho 'bhyadhāt // 18.3.91
siddhaṃ kāryaṃ sa deśo hi tvadvaśaḥ sanṛpaḥ prabho / tattatra gamyatāṃ yāvanmāsaḥ ṣaṣṭho na yātyataḥ // 18.3.92
iti tenodite kṣattrā tadākhyātārthavistaram / kṛtvā śambarasiddhiṃ tam agre bhūridhanārcitam // 18.3.93
raviraśmiṣu saṃpātaṃ pāṇḍimānaṃ dhaneṣu ca / sarittoyeṣu kārśyaṃ ca nirasyeva nijaṃ nṛpaḥ // 18.3.94
nirātaṅkaḥ sa saṃpadya tadaiva dayitāṃ prati / pratasthe vikramādityaḥ sainyena laghunā vṛtaḥ // 18.3.95
gatvā krameṇa tīrṇābdhiryāvat prāptaḥ puraṃ sa tat / tāvaddadarśa tatrāgre janaṃ kolāhalākulam // 18.3.96
eṣā malayavatyadya pūrṇe ṣāṇmāsike 'vadhau / aprāptadayitā vahniṃ rājaputrī vivikṣati // 18.3.97
ityatra śuśrāva janātpṛṣṭādatha sa bhūpatiḥ / upāgāc ca sa taṃ deśaṃ racitā yatra taccitā // 18.3.98
taddarśanādapasṛte jane tatra dadarśa tam / dṛśorakāṇḍapīyūṣavarṣaṃ sā rājakanyakā // 18.3.99
so 'yaṃ prāṇeśvaraḥ svapnapariṇetā mamāgataḥ / tattātasyocyatāṃ śīghram iti smāha ca sā sakhīḥ // 18.3.100
tābhir gatvā tathaivoktastatpitā so 'tha bhūpatiḥ / nirduḥkho jātaharṣastaṃ prahvo rājānamabhyagāt // 18.3.101
tatkālamutkṣipya bhujaṃ tena śambarasiddinā / uccair avasarajñena vandinedamapaṭhyata // 18.3.102
jaya nijatejaḥsādhitabhūtagaṇa mlecchavipinadāvāgne / jaya deva saptasāgarasīmamahīmāninīnātha // 18.3.103
jaya vijitasakalapārthivavinataśirodhāritātigurvājña / jaya viṣamaśīla vikramavārinidhe vikramāditya // 18.3.104
ity ukte vandinā taṃ sa vikramādityamāgatam / buddhvā malayasiṃho 'tra rājā jagrāha pādayoḥ // 18.3.105
viveśa ca kṛtātithyastena sākaṃ svamandiram / tayā malayavatyā ca duhitrā mṛtyumuktayā // 18.3.106
dadau ca tāṃ sutāṃ tasmai vikramādityabhūbhṛte / sa rājā tena jāmātrā manvānaḥ kṛtakṛtyatām // 18.3.107
yathā citre tathā svapne yathā svāpne tathaiva tām / vilokya sākṣānmalayavatīmaṅkagatāṃ priyām // 18.3.108
sa cāpi vikramādityastadadbhutamamanyata / phalaṃ śailasutākāntaprasādasuraśākhinaḥ // 18.3.109
atha tāmādāya vadhūṃ nirvṛtim iva rūpiṇīṃ sa malayavatīm / uttīrya vārirāśiṃ sotkalikaṃ suciravirahamiva // 18.3.110
tattatprābhṛtahastaiḥ praṇamyamānaḥ pade pade bhūpaiḥ / nijanagarīmujjayinīṃ pratyāgādvikramādityaḥ // 18.3.111
prabhāvam ālokya ca tatra tasya taṃ yathecchasatyīkṛtacitrakautukam / visismiye ko na jaharṣa ko na vā cakāra ko vā na mahotsavaṃ janaḥ // 18.3.112
tato 'sya vikramādityasyaikadātra kathāntare / rājñī kaliṅgasenākhyā sapatnīrevam abravīt // 18.4.1
rājñā malayavatyarthe yatkṛtaṃ na tadadbhutam / sadā viṣamaśīlo hi devo 'yaṃ prathito bhuvi // 18.4.2
ahaṃ na pariṇītā kim avaskandyāmunā balāt / madrūpāṃ putrikāṃ dṛṣṭvā gatenānaṅganighnatām // 18.4.3
etannimittamākhyātā kathā kārpaṭikena yā / devasenena me tāṃ vaḥ kathayāmi niśamyatām // 18.4.4
pariṇītāsmyavidhinā kathaṃ rājñeti duḥkhitām / māmetyāśvāsayannevaṃ sa hi kārpaṭiko 'bravīt // 18.4.5
mā sma manyuṃ kṛthā devi śraddhayā parayā hy asi / pariṇītātisaṃrambhādatrāmūlātkathāṃ śṛṇu // 18.4.6
ahaṃ kārpaṭiko bhūtvā sevāṃ kurvan bhavatprabhoḥ / aṭavyāṃ dūrato 'drākṣaṃ mahāntaṃ kroḍam ekadā // 18.4.7
daṃṣṭrāviśaṅkaṭamukhaṃ tamālaśyāmalacchavim / kṛṣṇapakṣaṃ śaśikalāḥ khādantam iva rūpiṇam // 18.4.8
etya cāvedito devi mayā rājñe tathaiva saḥ / rājāpi tadrasākṛṣṭo niragānmṛgayākṛte // 18.4.9
mṛgāṭavīṃ ca saṃprāpya kurvanvyāghramṛgakṣayam / āveditaṃ mayā dūrādvarāhaṃ paśyati sma tam // 18.4.10
dṛṣṭvādbhutaṃ ca taṃ matvā kaṃcitkāraṇasūkaram / ratnākarākhyamārohadaśvamuccaiḥśravaḥsutam // 18.4.11
madhyāhne hi sadā bhānurmuhūrtaṃ vyomni tiṣṭhati / tatkālaṃ cāruṇenāśvā mucyante snānapānayoḥ // 18.4.12
ekadoccaiḥśravā muktastadā ravirathādvane / dṛṣṭām upetya rājño 'śvāṃ taṃ turaṃgamajījanat // 18.4.13
tasminnāruhya vātāśve javādanvapatac ca tam / varāhaṃ vidrutaṃ rājā bhūmiṃ dūrāddavīyasīm // 18.4.14
tatra dṛṣṭipathātso 'sya naṣṭo 'bhūtkvāpi sūkaraḥ / uccaiḥśravaḥsutādaśvāttasmādapi javādhikaḥ // 18.4.15
tato rājā tamaprāpya dūrojjhitaparicchadaḥ / ekamanvāgataṃ dṛṣṭvā māmevaṃ paripṛṣṭavān // 18.4.16
api jānāsi kiyatīṃ vayaṃ bhūmim upāgatāḥ / tac chrutvā devi rājānaṃ pratyavocamahaṃ tadā // 18.4.17
yojanānāṃ śatāni trīṇyāgatāḥ smaḥ prabho iti / tato rājābravīttarhi tvaṃ padbhyāṃ kathamāgataḥ // 18.4.18
evaṃ savismayenāhaṃ rājñā pṛṣṭastam abravam / devāsti pādalepo me vṛttāntaṃ cātra taṃ śṛṇu // 18.4.19
pūrvaṃ bhāryāviyogena tīrthayātrāvinirgataḥ / pathi devakulaṃ sāyaṃ sodyānaṃ prāptavānaham // 18.4.20
tatra cāhaṃ niśāṃ netuṃ praviṣṭo 'paśyamantare / striyamekāmatiṣṭhaṃ ca tatrātithyādṛtastayā // 18.4.21
rātrau ca sā nabhasyekamoṣṭhaṃ kṛtvāparaṃ bhuvi / vyāttāsyā prāha māmīdṛgdṛṣṭaṃ kvāpi mukhaṃ tvayā // 18.4.22
tato 'sidhenumākṛṣya sabhrūbhaṅgamabibhyatā / tvayā cedṛkpumāndṛṣṭaḥ kvāpīty uktā mayāpi sā // 18.4.23
atha saumyavapurbhūtvā sābravīnmāmavaikṛtā / yakṣī caṇḍyabhidhānāhaṃ tuṣṭā dhair yeṇa cāsmi te // 18.4.24
tadidānīṃ mama brūhi kiṃ priyaṃ karavāṇi te / evam uktavatīṃ tāṃ ca yakṣiṇīmaham abhyadhām // 18.4.25
parituṣṭāsi cetsatyaṃ tatkuruṣva tathā mama / akleśena yathā tīrthānyaṭeyaṃ nikhilānyapi // 18.4.26
evaṃ mayoktā yakṣī sā pādalepamadānmama / tena tīrthānyahaṃ bhrāntastvaṃ cehādyānudhāvitaḥ // 18.4.27
tenaiva pratyahaṃ cāhamihāgatyāṭavībhuvi / bhuktvā phalānyujjayinīmetya sevāṃ karomi te // 18.4.28
iti devi mayā rājā vijñapto 'ntaramanyata / prasannadṛṣṭikathitaṃ yogyaṃ māmanuyāyinam // 18.4.29
bhūyo mayaivaṃ vijñapto rājā devānayāmy aham / susvādūni phalānīha bhujyante prabhuṇā yadi // 18.4.30
nāhaṃ bhokṣye na me kiṃcid upayuktaṃ bhavān punaḥ / bhuṅktāṃ kiṃcit pariśrānta iti rājādiśac ca mām // 18.4.31
tataḥ karkaṭikāṃ tatra saṃprāpyāhamabhakṣayam / tayā cājagaro 'bhūvamahaṃ bhakṣitamātrayā // 18.4.32
dṛṣṭvā cājagarībhūtamakasmāddevi māṃ tadā / devo viṣamaśīlo 'bhūtsaviṣādaḥ savismayaḥ // 18.4.33
ekākī cātra vetālaṃ bhūtaketuṃ samasmarat / prāṅnetrarogād dṛṣṭyaiva mocayitvā vaśīkṛtam // 18.4.34
sa vetālaḥ smṛtāyātaḥ prahvo rājānam abravīt / kiṃ smṛto 'smi mahārāja nideśo dīyatāmiti // 18.4.35
atha rājābravīdetaṃ bhadra kārpaṭikaṃ mama / sahasājagarībhūtaṃ prāpaya prakṛtiṃ nijām // 18.4.36
vetālo 'py avadaddeva nāsti śaktirmamedṛśī / śaktayo niyatā vāri vaidyutāgniṃ nu hanti kim // 18.4.37
tato rājābravīttarhi yāmaḥ pallīmimāṃ sakhe / ato budhyeta bhillebhyaḥ ko 'py upāyaḥ kadācana // 18.4.38
ityālocya savetālo rājā pallīṃ jagāma tām / tatra sābharaṇaṃ dṛṣṭvā taṃ caurāḥ paryavārayan // 18.4.39
kiratāṃ śaravarṣāṇi teṣāṃ pañcaśatāni ca / bhūtaketuḥ sa vetālo rājādeśādabhakṣayat // 18.4.40
śeṣāḥ palāyya gatvā tatsvasenāpataye 'bruvan / ekākikesarī nāma sa cāgātsabalaḥ krudhā // 18.4.41
bhṛtyasyaikasya ca mukhādbuddhvā pratyabhijānataḥ / senāpatiḥ sa rājānametya jagrāha pādayoḥ // 18.4.42
tato niveditātmānaṃ prahvaṃ pratyabhinandya tam / pṛṣṭvā ca kuśalaṃ rājā senāpatim abhāṣata // 18.4.43
mama kārpaṭiko bhuktvā phalaṃ karkaṭikāṃ vane / gato 'jagaratāṃ tasya yuktiṃ tanmuktaye kuru // 18.4.44
etadrājavacaḥ śrutvā senāpatir uvāca saḥ / devānugo 'yaṃ matputrāyāsmai taṃ darśayatviti // 18.4.45
tataḥ sa tena tatputro vetālena sahaitya mām / oṣadhīrasanasyena pūrvavanmānuṣaṃ vyadhāt // 18.4.46
upāgacchāma ca tato hṛṣṭā rājāntikaṃ vayam / rājā ca tamudantaṃ māṃ pādānatamabodhayat // 18.4.47
ekākikesarī so 'tha bhillasenāpatirnijam / gṛhamabhyarthya rājānamanaiṣīdasmadanvitam // 18.4.48
apaśyāma ca tattasya sadanaṃ śabarīvṛtam / dantidantacitottuṅgabhitti vyāghracchadacchavi // 18.4.49
vāsāṃsi barhipicchāni hārā guñjāphalasrajaḥ / mātaṅgamadaniṣyando yatra strīṇāṃ ca maṇḍanam // 18.4.50
tatra senāpaterbhāryā paricaryāṃ vyadhātsvayam / rājño mṛgamadāmodivāsā muktādyalaṃkṛtā // 18.4.51
snātabhuktastato rājā tatra vṛddhāṃstadātmajān / senāpatiṃ ca taruṇaṃ dṛṣṭvā taṃ paripṛṣṭavān // 18.4.52
senāpate mamāścaryamidaṃ tāvattvayocyatām / taruṇastvaṃ tvadīyāstu putrā vṛddhā amī katham // 18.4.53
evaṃ sa rājñā gaditaḥ śabarendro 'bravīdidam / mahatyeṣā kathā deva śrūyataṃ yadi kautukam // 18.4.54
candrasvāmīti vipro 'haṃ māyāpuryāṃ purāvasam / so 'haṃ vanamagāṃ jātu dārvarthaṃ piturājñayā // 18.4.55
tatra me markaṭo mārgam ruddhvātiṣṭhad abādhakṛt / ārtena cakṣuṣā paśyan mārgam anyaṃ pradarśayan // 18.4.56
na khādatyeṣa māṃ tāvattadgacchāmi varaṃ pathā / etatpradarśyamānena paśyāmyasyāśayaṃ kapeḥ // 18.4.57
ityālocyātha tenāhaṃ mārgeṇa prasthito 'bhavam / sa ca me markaṭo 'gre 'gre prāyātpaśyanvivṛtya mām // 18.4.58
gatvā ca dūramārohajjambūvṛkṣaṃ sa markaṭaḥ / tatpṛṣṭhe ca latājālaghane dṛṣṭimadāmaham // 18.4.59
latāvalayabaddhāṅgīmapaśyaṃ cātra vānarīm / etadarthamanenāhamānīta iti cāvidam // 18.4.60
tato 'haṃ vṛkṣamāruhya vallīvalayapāśakam / chittvā paraśunā taṃ ca vānarīṃ tāmamocayam // 18.4.61
athāvatīrya vṛkṣāttau vānaro vānarī ca sā / avatīrṇasya me pādāvagṛhṇītāmubhāvapi // 18.4.62
sthāpayitvā ca me pādalagnāṃ tāṃ vānarīṃ kṣaṇam / gatvā sa kapirānīya mahyaṃ divyamadātphalam // 18.4.63
tadādāya gṛhītvāhamindhanānyāgamaṃ gṛham / tatra cābhakṣayaṃ bhāryāsahitastatphalottamam // 18.4.64
tasmin bhukte jarārogau sabhāryasya gatau mama / tatas tatrodabhūd asmaddeśe durbhikṣaviplavaḥ // 18.4.65
tadākrāntaś ca tatratyo jano yāto yatas tataḥ / ahaṃ daivād imaṃ deśaṃ sabhāryaḥ prāptavān kramāt // 18.4.66
iha kāñcanadaṃṣṭrāskhyastadābhūcchabarādhipaḥ / tasya śastram upādāya bhṛtyatāmahamāśrayam // 18.4.67
āyodhaneṣu dṛṣṭvā ca teṣu teṣv agrayāyinam / so 'tha kāñcanadaṃṣṭro māṃ senāpatye 'bhiṣiktavān // 18.4.68
ekabhaktyā ca sa mayā tato 'pyārādhitaḥ prabhuḥ / mahyamevāntakāle 'tra rājyaṃ prādādaputrakaḥ // 18.4.69
ihasthasya ca me yātānyabdānām saptaviṃśatiḥ / śatāni na jarā cāsti mama tatphalabhakṣaṇāt // 18.4.70
evaṃ svodantamākhyāya sa rājānaṃ savismayam / ekākikesarī bhūyo bhillarājo vyajijñapat // 18.4.71
tanmayā vānaraphalādyatkṛtaṃ cirajīvitam / pūrṇaṃ tato 'dya saṃprāptaṃ phalaṃ tvatpādadarśanam // 18.4.72
ato 'hamarthaye deva yo gṛhāgamanānmayi / darśito 'nugraho 'dyāyaṃ paritoṣaṃ sa nīyatām // 18.4.73
bhāryāyāṃ kṣatriyāyāṃ me devotpannāsti kanyakā / ananyatulyā rūpeṇa nāmnā madanasundarī // 18.4.74
kanyāratnaṃ ca tad evādṛte nānyatra śobhate / tat prayacchāmi tāṃ tubhyam udvahasva yathāvidhi // 18.4.75
dāso 'haṃ ca dhanurlakṣadvayenānugataḥ prabho / iti tenārthito rājā sa tathetyanvamanyata // 18.4.76
śubhe lagne ca tāṃ tasya tanayāṃ pariṇītavān / muktākastūrikābhārabhṛtoṣṭraśatadāyinaḥ // 18.4.77
saptarātramuṣitvā ca rājā prasthitavāṃs tataḥ / tayā madanasundaryā sabhillānīkayā saha // 18.4.78
atrāntare 'śvāpahṛte rājñi tanmṛgayāvane / sthitamasmadbalaṃ vignaṃ kṣattā bhadrāyudho 'bhyadhāt // 18.4.79
alaṃ viṣādenāyāti nacirād eva vaḥ prabhuḥ / nāsya divyaprabhāvasya kiṃcidatyahitaṃ bhavet // 18.4.80
kiṃ na smaratha yadgatvā pātālātpariṇīya ca / nāgakanyāṃ surūpākhyāmekakaḥ sa ihāgataḥ // 18.4.81
gandharvalokaṃ gatvā ca vīraḥ pratyāgatas tataḥ / tārāvalīm upādāya gandharvādhipakanyakām // 18.4.82
ity uktvāśvāsitāḥ sarve tena bhadrāyudhena te / atiṣṭhannaṭavīdvāre rājño mārgāvalokinaḥ // 18.4.83
rājāpi spaṣṭamārgeṇa samaṃ śabarasainikaiḥ / tasyāṃ madanasundaryāṃ prakrāmantyāṃ yathecchayā // 18.4.84
prāviśatturagārūḍhaḥ savetālo mayā saha / vanaṃ tatpūrvadṛṣṭasya varāhasya didṛkṣayā // 18.4.85
praviṣṭasya ca tatrāgādvarāhas tasya so 'grataḥ / dṛṣṭvaiva ca sa rājā tamavadhītpañcabhiḥ śaraiḥ // 18.4.86
hatasya tasya dhāvitvā vetālena vidāritāt / udarāddevi niragādakasmātsubhagaḥ pumān // 18.4.87
ko bhavāniti yāvattaṃ rājā pṛcchati vismayāt / jaṅgamādrinibhastāvadāgāttatra vanadvipaḥ // 18.4.88
āpatantaṃ tamāraṇyaṃ rājā dṛṣṭvaiva kuñjaram / ekenaiva pṛṣatkena marmāhatamapātayat // 18.4.89
tasyāpi pāṭitāttena vetālenodarāntarāt / puruṣo niragāddivyaḥ strī ca sarvāṅgasundarī // 18.4.90
praṣṭukāmaṃ ca rājānaṃ varāhodaranirgataḥ / sa pumānavadadrājansvodantaṃ śṛṇu vacmi te // 18.4.91
āvāṃ devakumārau dvau bhadrākhyo 'yamahaṃ śubhaḥ / tau bhramantāvapaśyāva kaṇvaṃ dhyānasthitaṃ munim // 18.4.92
gajasūkarayo rūpamāvābhyāṃ krīḍayā kṛtam / kṛtvā ca trāsito mohānmaharṣiḥ śapati sma nau // 18.4.93
aṭavyāmīdṛśāveva bhavataṃ gajasūkarau / vikramādityabhūpena hatau muktimavāpsyathaḥ // 18.4.94
ityāvāṃ muniśāpena gajasūkaratāṃ gatau / tvayādya mocitau strī tu svodantaṃ vaktviyaṃ svayam // 18.4.95
etaṃ ca sūkaraṃ kaṇṭhe pṛṣṭe ca spṛśa vāraṇam / kṛpāṇacarmaṇī divye tavaitau hi bhaviṣyataḥ // 18.4.96
ity uktvā sadvitīyaḥ sa tiro 'bhūttau ca bhūpateḥ / kroḍadvipau karaspṛṣṭau saṃpannau khaḍgacarmaṇī // 18.4.97
tataḥ sā strī svavṛttāntaṃ pṛṣṭā saty evam abravīt / bharyāhaṃ dhanadattākhyasyojjayinyāṃ vaṇikpateḥ // 18.4.98
sā harmyatalasuptāhamāgatyānena dantinā / nirgīyaivamihānītā na cāsyāntaḥ pumānabhūt // 18.4.99
bhinnodarāttu niryātaḥ pumānasmānmayā saha / evam uktavatīṃ rājā dīnāṃ tāmavadatstriyam // 18.4.100
dhīrā bhava gṛhān bhartur bhavatīṃ prāpayāmy aham / samaṃ madavarodhena gaccha prakamanirbhayā // 18.4.101
ity uktvānāyayitvā tāṃ vetālena samarpayat / rājñyai madanasundaryai prakrāmantyai pṛthakpathā // 18.4.102
pratyāgate 'tha vetāle tatrāpaśyāva kānane / akasmādrājakanye dve bhūribhavyaparicchade // 18.4.103
ānāyayac ca māṃ preṣya tayo rājā mahattarān / kutaḥ ke kanyake caite iti pṛṣṭāś ca te 'bruvan // 18.4.104
asti dvīpaṃ kaṭāhākhyaṃ ketanaṃ sarvasaṃpadām / anvarthanāmā tatrāsti nṛpatirguṇasāgaraḥ // 18.4.105
tasyājani mahādevyāṃ nāmnā guṇavatī sutā / nirmātureva dhāturyā rūpeṇāścaryadāyinī // 18.4.106
tasyāś ca siddhair ādiṣṭaḥ saptadvīpeśvaraḥ patiḥ / tataś ca tatpitā rājā so 'mantrayata mantribhiḥ // 18.4.107
vikramādityadevo 'syā yogyo me duhiturvaraḥ / tatpāṇigrahaṇāyaitāṃ tasyaiva preṣayāmy aham // 18.4.108
iti saṃmantrya vahane jaladhau saparicchadām / āropya sadhanāṃ tāṃ ca sa rājā vyasṛjatsutām // 18.4.109
suvarṇadvīpanikaṭaṃ prāptaṃ daivānnyagīryata / sarājakanyaṃ sajanaṃ vahanaṃ śaphareṇa tat // 18.4.110
sa cābdhivelayā nītvā vidhigatyeva rodhasi / kṣiptastaddvīpasaṃlagno mahāmatsyo 'vasannavān // 18.4.111
dṛṣṭvaiva tatra dhāvitvā nānāpraharaṇo janaḥ / vyāpādyāścaryamatsyasya tasyodaramapāṭayat // 18.4.112
niragāc ca tataḥ pūrṇaṃ janaistadvahanaṃ mahat / buddhvaitadvismayādāgāttatra taddvīpabhūpatiḥ // 18.4.113
sa candraśekharo rājā guṇasāgarabhūbhṛtaḥ / syālo janādvahanagādyathātattvamabudhyata // 18.4.114
tato buddhvā guṇavatīṃ bhagineyīṃ sa tāṃ nṛpaḥ / praveśya rājadhānīṃ svāmānandādutsavaṃ vyadhāt // 18.4.115
anyedyuś ca sutāṃ candravatīṃ nāma sa bhūpatiḥ / vikramādityadevāya dātuṃ prākparikalpitām // 18.4.116
guṇavatya tayā sākaṃ tatkṛte vibhavottarām / prāsthāpayatpravahaṇe sumuhūrte 'dhiropitām // 18.4.117
te ime tīrṇajaladhī prakrāmantyau kramādiha / rājakanye ubhe prāpte vayaṃ parikaro 'nayoḥ // 18.4.118
iha prāptāṃś ca naḥ kroḍavāraṇāvabhyadhāvatām / sumahāntau tato 'smābhir evamākranditaṃ prabho // 18.4.119
āgate vikramādityadevasyaite svayaṃvare / kanyake lokapālāstattasya dharmeṇa rakṣata // 18.4.120
tac chrutvāvocatāṃ tau naḥ kroḍebhau vyaktayā girā / dhīrā bhavata bhīrnāsti rājanāmagraheṇa vaḥ // 18.4.121
ihaiva taṃ ca rājānamāgataṃ drakṣyathādhunā / ity uktvā tau gajakroḍau divyau kaucidito gatau // 18.4.122
eṣo 'smadīyavṛttānta ity ukte tair mahattaraiḥ / ayaṃ sa eva rājeti devi tānaham abravam // 18.4.123
tatas te pādapatitā hṛṣṭāste rājakanyake / tasmai guṇavatīcandravatyau rājñe samarpayan // 18.4.124
rājāpyādiśya vetālaṃ sundaryau te anāyayat / sārdhaṃ madanasundaryā samaṃ tisro 'pi yāntiti // 18.4.125
svayaṃ ca tena vetālenāgatena tataḥ kṣaṇāt / mayā ca sahitaḥ prāyadutpatehnaiva devi saḥ // 18.4.126
gacchatāṃ ca vane 'smākaṃ ravirastam upāgamat / tatkālaṃ tatra cāsmābhir aśrāvi murajadhvaniḥ // 18.4.127
kuto murajaśabdo 'yasmiti rājani pṛcchati / vetālaḥ so 'bravīddevakulaṃ devātra vidyate // 18.4.128
divyakautūhalaṃ tac ca nirmitaṃ viśvakarmaṇā / tatraiṣa murajadhvānaḥ saṃdhyāprekṣaṇake prabho // 18.4.129
ity uktavān sa vetālo rājā cāhaṃ ca kautukāt / tatrāgacchāma saṃyamya turagaṃ praviśāma ca // 18.4.130
apaśyāmārcitaṃ cātra tārkṣyaratnamayaṃ mahat / liṅgaṃ tadagre codagradīpakaṃ prekṣaṇīyakam // 18.4.131
anṛtyansuciraṃ tatra divyarūpā varastriyaḥ / caturvidhena vādyena gānagāndharvayoginā // 18.4.132
prekṣyānte dṛṣṭamasmābhistatrāścaryaṃ praviśya yat / stambhasthaputrikāsvantarnartakyo layamāgatāḥ // 18.4.133
gāyanā vādakādyāś ca citrasthapuruṣeṣv api / taddṛṣṭvā vismite rājñi sa vetālo 'bravīdidam // 18.4.134
māyeyamīdṛśī divya viśvakarmakṛtākṣayā / satataṃ hi bhavatyetatsaṃdhyayor ubhayor api // 18.4.135
ity ukte tena tatrāntarbhramantau vayamekataḥ / saviśeṣamapaśyāma rūpeṇa stambhaputrikām // 18.4.136
rājā tu tāṃ vilokyaiva tallāvaṇyavimohitaḥ / śūnyaḥ stabdhaḥ kṣaṇaṃ so 'pi stambhotkīrṇa ivābhavat // 18.4.137
abravīc ca na paśyāmi rūpeṇānena cedaham / sajīvāmaṅganāṃ tanme kiṃ rājyaṃ kiṃ ca jīvitam // 18.4.138
etac chrutvā sa vetālo 'vādīnnaitaddurāsadam / kaliṅgasenā nāmāsti kaliṅgādhipateḥ sutā // 18.4.139
tāṃ dṛṣṭvā rūpakāreṇa tadrūpahaṭanepsunā / vardhamānapurīyeṇa kṛteyaṃ sālabhañjikā // 18.4.140
tadgatvojjayinīṃ tasmātkāliṅgānnṛpateḥ prabho / tāmarhayasva tatkanyāṃ vikrameṇa harāthavā // 18.4.141
iti vetālavacanaṃ nyadhādrājā tathā hṛdi / tato nītvātra tāṃ rātriṃ prātaḥ saṃprasthitā vayam // 18.4.142
yāntaścāśokavṛkṣasya tale 'paśyāma pūruṣau / bhavyau dvau tau ca rājānamutthāyānamatāṃ tataḥ // 18.4.143
kau yuvāṃ kimaraṇyasthāviti rājñoktayostayoḥ / eko vakti sma devaitacchrūyatāṃ kathayāmy aham // 18.4.144
dhanadattābhidhāno 'ham ujjayinyāṃ vaṇiksutaḥ / so 'haṃ harmyatale jātu saṃsupto bhāryayā saha // 18.4.145
prātaḥ prabudhya paśyāmi yāvat sā tatra nāsti me / bhāryā harmye na cānyeṣu prāsādopavanādiṣu // 18.4.146
na tasyāścittamanyādṛkḷpto 'tra pratyayas tathā / yadi sādhvyasmi tadiyaṃ na mlāyeddhruvamityasau // 18.4.147
mālā mahyaṃ tayā dattā sā cāmlānaiva vartate / tan na jāne kva yātā sā nīta bhūtādinā nu kim // 18.4.148
iti saṃcintayaṃścinvannākrandanvilapanrudan / atiṣṭhaṃ tadviyogāgnijvalito 'hamabhojanaḥ // 18.4.149
bāndhavāśvāsitaḥ kiṃcit kṛtāhāro 'tha duḥkhitaḥ / brāhmaṇān bhojayann āsaṃ devāgāre kṛtasthitiḥ // 18.4.150
tatra jātu pariśrānto vipro māmayam abhyadhāt / mayā viśramitaścāyaṃ snānāhārādinā tadā // 18.4.151
kutas tvam iti pṛṣṭaś ca bhuktottaram asau mayā / vārāṇasīsamīpasthād grāmād asmīty abhāṣata // 18.4.152
madbhṛtyākyātamad duḥkhas tata eṣo 'bravīt punaḥ / ātmāvasādito mittra kimanudyoginā tvayā // 18.4.153
vyavasāyī hi duṣprāpamati prāpnoti tatsakhe / uttiṣṭha tava bhāryāṃ tāmanviṣyāvaḥ sakhāsmi te // 18.4.154
kathaṃ sānviṣyate yasyā diṅmātraṃ naiva budhyate / ity uktavantamatha māṃ prītyā bhūyo 'bravīdayam // 18.4.155
maiva kiṃ kesaṭo na prāgasaṃbhāvyasamāgamām / prāpa rūpavatīṃ bhāryāṃ tathā caitatkathāṃ śṛṇu // 18.4.156
pure pāṭaliputre 'bhūddhanāḍhyabrāhmaṇātmajaḥ / kesaṭākhyo dvijayuvā rūpe kāma ivāparaḥ // 18.4.157
sa bhāryāṃ sadṛśīṃ prepsuḥ pitroravidito gṛhāt / nirgatya deśān babhrāma tāṃs tāṃs tīrthāpadeśataḥ // 18.4.158
kramāc ca narmadātīraṃ prāpto jātu dadarśa saḥ / mahāntamāgataṃ tena janyayātrājanaṃ pathā // 18.4.159
dṛṣṭvā ca dūrāt tanmadhyād etyaikas taṃ dvijāgraṇīḥ / saṃbhāṣya kesaṭaṃ vṛddhaḥ prāha sapraṇayaṃ rahaḥ // 18.4.160
tvatto 'hamarthaye kiṃcil līlāsādhyaṃ ca tat tava / mama tūpakṛtiḥ pūrṇā karoṣi yadi vacmi tat // 18.4.161
tac chrutvā kesaṭo 'vādīdārya śakyaṃ bravīṣi cet / tanniścitaṃ mayā kāryaṃ bhavatūpakṛtistava // 18.4.162
tato vṛddhadvijo 'vādīcchṛṇu putrāsti te sutaḥ / sa cāgraṇīrvirūpāṇāṃ surūpāṇāṃ bhavāniva // 18.4.163
danturaścipiṭaghrāṇaḥ kṛṣṇaḥ kātaralocanaḥ / pṛthūdaro vakrapādaḥ śūrpakarṇapuṭaś ca saḥ // 18.4.164
tādṛśasya kṛte snehātkṛtvā rūpābhivarṇanam / brāhmaṇādratnadattākhyātkanyakā yācitā mayā // 18.4.165
sā ca rūpavatī nāma pitrā dātuṃ pratiśrutā / tenānvarthābhidhā tasmai so 'dya pāṇigrahastayoḥ // 18.4.166
tadarthamāgatā ete vayaṃ dṛṣṭe ca matsute / na saṃbandhī sutāṃ dadyādārambho 'yaṃ vṛthā bhavet // 18.4.167
upāyaṃ dhyāyatā cātra mayā labdho bhavāniha / tadvācā pratipannaṃ drāgidaṃ me vāñchitaṃ kuru // 18.4.168
asmābhiḥ samamāgatya kanyāṃ tāṃ pariṇīya ca / matputrāya prayacchādya vadhvāstvaṃ hy anurūpakaḥ // 18.4.169
tac chrutvā taṃ tathety uktavantamādāya kesaṭam / naubhiḥ sa narmadāṃ tīrtvā pāraṃ vṛddhadvijo yayau // 18.4.170
prāpya caikaṃ puraṃ so 'tha vyaśramatsānugo bahiḥ / ākāśapathiko 'stādrau tāvadarko 'py upāviśat // 18.4.171
prasarpati tato dhvānte jalopānte sa kesaṭaḥ / upaspraṣṭuṃ gato 'drakṣīdrākṣasaṃ ghoramutthitam // 18.4.172
bhakṣayāmy ahameṣa tvāṃ kva me kesaṭa yāsyasi / ity uktavantaṃ ca sa taṃ rākṣasaṃ kesaṭo 'bhyadhāt // 18.4.173
mā sma māṃ bhakṣayestāvattvām upaiṣyāmyahaṃ punaḥ / brāhmaṇasya pratijñātaṃ kāryaṃ nirvāhya niścitam // 18.4.174
tac chrutvā kārayitvā ca śapathaṃ so 'tha rākṣasaḥ / mumoca kesaṭaṃ so 'pi tajjanyabalakaṃ yayau // 18.4.175
tataḥ sa vṛddhaviprastaṃ varamaṇḍanamaṇḍitam / ādāya kesaṭaṃ janyaiḥ samaṃ tatprāviśatpuram // 18.4.176
tatra sajjitavedīkaṃ ratnadattagṛhaṃ ca saḥ / prāveśayat kesaṭaṃ taṃ vividhātodyanāditam // 18.4.177
kesaṭaś ca sa tāṃ samyagupayeme varānanām / kanyāṃ rūpavatīṃ tatra pitrā prattamahādhanām // 18.4.178
nananda strījanaścātra tulyau vīkṣya vadhūvarau / sā ca rūpavatī prāptaṃ dṛṣṭvā taṃ tādṛśaṃ varam // 18.4.179
tasyāḥ sakhyo 'pi taṃ dṛṣṭvā jajñire jātamanmathāḥ / viṣādavismayākrāntaḥ sa tvāsītkesaṭastadā // 18.4.180
rātrau ca śayanīye taṃ cintāsaktaṃ parāṅmukham / priyaṃ rūpavatīṃ dṛṣṭvā vyājasuptaṃ cakāra sā // 18.4.181
niśīthe so 'tha suptāṃ tāṃ matvā nirgatya kesaṭaḥ / rākṣasasyāntikaṃ tasya satyaṃ pālayituṃ yayau // 18.4.182
sāpi rūpavatī svair amutthāyānyupalakṣitā / sakautukā taṃ bhartāramanviyāya pativratā // 18.4.183
prāptaṃ ca kesaṭaṃ tatra rākṣasaḥ sa jagāda tam / sādhu bhoḥ pālitaṃ satyaṃ mahāsattvo 'si kesaṭa // 18.4.184
puraṃ pāṭaliputraṃ taddesaṭaś ca pitā tvayā / pavitritastadāyāhi yāvattvāṃ bhakṣayāmy aham // 18.4.185
tac chrutvā sahasopetya rūpavaty abhyadhād idam / māṃ khāda bhakṣite hy asmin patyau kā me gatir bhavet // 18.4.186
bhikṣā te gatirity ukte rakṣasā sāpy uvāca tam / ko me bhikṣāṃ mahāsattva dāsyatīha striyā iti // 18.4.187
yo na dāsyati bhikṣāṃ te yācitas tasya yāsyati / śatadhā śira ity ukte rākṣasena ca sābravīt // 18.4.188
tarhi tvam eva me dehi bhartṛbhikṣāmimāmiti / adadac ca mamārāśu śīrṇamūrdhā sa rākṣasaḥ // 18.4.189
sātha kesaṭamādāya taccāritrātivismitam / āgādrūpavatī veśma tāvac cākṣīyata kṣapā // 18.4.190
śvobhūte ca kṛtāhāraṃ tajjanyabalakaṃ tataḥ / prasthāya narmadātīraṃ saṃprāpa savadhūvaram // 18.4.191
tato vadhūṃ rūpavatīṃ nāvamāropya sānugām / sa mukhyavṛddhavipro 'nyāṃ nāvamārohadātmanā // 18.4.192
kesaṭaṃ tu pṛthaṅnāvi svīkṛtyābharaṇādi saḥ / āropayacchaṭhaḥ kṛtvā nāvikaiḥ saha saṃvidam // 18.4.193
tataḥ sa savadhūjanyaḥ pāraṃ tīrtvā yayau dvijaḥ / nadīmadhyena dūraṃ tu dāśair ninye sa kesaṭaḥ // 18.4.194
tatra kṣiptvā mahatyoghe nāvaṃ tāṃ kesaṭaṃ ca te / vṛddhadvijādāttadhanā bāhutīrṇāpagā yayuḥ // 18.4.195
kesaṭastu sanauko 'pi nadyā hṛtvottaraṅgayā / kṣipto 'mbudhau vātavaśānnyasto 'bhūdūrmiṇā taṭe // 18.4.196
tatrāyuṣaḥ saśeṣatvātsamāśvasya vyacintayat / aho pratyupakāro 'yaṃ kṛtastena dvijena me // 18.4.197
kiṃ vā tenaiva nākhyātā tasya nirdharmamūrkhata / yunakti bhāryayā putraṃ pareṇa pariṇāyya yat // 18.4.198
iti saṃcintayanyāvadāste tatra sa vihvalaḥ / vicaratkhecarīcakrā tāvattasyāyayau kṣapā // 18.4.199
tasyāṃ vinidras turye sa yāme kalakalaṃ divi / śrutvā dadarśa subhagaṃ khādbhraṣṭaṃ puruṣaṃ puraḥ // 18.4.200
trastaścirādavikṛtaṃ taṃ vibhāvya sa kesaṭaḥ / ko bhavāniti papraccha tatas taṃ so 'bravītpumān // 18.4.201
tvaṃ me brūhi bhavān ko 'tra tato vakṣyāmy ahaṃ tava / tac chrutvā kesaṭas tasmai svavṛttān tam avarṇayat // 18.4.202
tataḥ sa puruṣo 'vādīttulyāvastho 'si tarhi me / tadidānīṃ svavṛttāntaṃ tava vacmi sakhe śṛṇu // 18.4.203
asti veṇānadītīre puraṃ ratnapurākhyayā / tatra kaṃdarpanāmāhamāḍhyaputro gṛhī dvijaḥ // 18.4.204
so 'haṃ pradoṣe toyārthī veṇāmavatarannadīm / tasyāṃ skhalitvā patito vāryogheṇa hṛto 'bhavam // 18.4.205
dūraṃ nītvā tayā rātryā tenāhaṃ ca dināgame / āyurbalātkacchagate tarukhaṇḍe niveśitaḥ // 18.4.206
śākhāvalambenāruhya rodhasyāśvasya cāntike / mātṛdevagṛhaṃ śūnyaṃ tatrāpaśyam ahaṃ mahat // 18.4.207
tasmin praviśya dṛṣṭvāntaḥ sphurantīriva tejasā / mātṝr ahaṃ śāntabhayo natvā stutvā vyajijñapam // 18.4.208
bhagavatyaḥ paritrāṇaṃ kurudhaṃ kṛpaṇasya me / ahameṣa hi yuṣmākaṃ prāpto 'dya śaraṇāgataḥ // 18.4.209
iti vijñapya nadyoghaparikliṣṭasya tatra me / viśrāmyataḥ śanair mittraṃ viśrāntiṃ vāsaro 'py agāt // 18.4.210
āgāttārāsthimālāḍhyā jyotsnābhūtisitā tataḥ / śaśiśubhrakapālā ca raudrī rajanitāpasī // 18.4.211
tatkālaṃ cātra jānāmi tato mātṛgaṇāntarāt / nirgatya yoginīgrāmaḥ parasparam abhāṣata // 18.4.212
adya cakrapure 'smābhir gantavyaṃ cakramelake / iha ca śvāpadākīrṇe rakṣāsya brāhmaṇasya kā // 18.4.213
tad eṣa sthāpyatāṃ nītvā yatraitasya śubhaṃ bhavet / āneṣyāmaḥ punaś cainam eṣo 'smāñ śaraṇaṃ śritaḥ // 18.4.214
ity uktvā khena nītvā māmalaṃkṛtya nidhāya ca / pure kvāpi gṛhe kasyāpyāḍhyaviprasya tā gatāḥ // 18.4.215
tatra paśyāmi yāvac ca kanyodvāhāya sajjitā / vedo lagnaś ca saṃprāpto na janyabalakaṃ punaḥ // 18.4.216
tatas tatra sthitaṃ divyavaraveṣaṃ vilokya mām / ayaṃ tāvadvaraḥ prāpta iti sarvo 'bravījjanaḥ // 18.4.217
tato nītvaiva māṃ vedīm ānīyālaṃkṛtāṃ sutām / gṛhastho 'tra sa viprastāṃ mahyaṃ prādādyathāvidhi // 18.4.218
diṣṭyā tulyavaraprāpterasyāḥ sumanaso 'dhunā / saundaryaṃ saphalībhūtamityanyonyaṃ striyo 'bhyadhuḥ // 18.4.219
tataḥ kṛtavivāho 'tra tayā sumanasā saha / mahopacārasukhitaḥ prāsāde suptavānaham // 18.4.220
athāsmin paścime yāme yoginyaś cakramelakat / āgatya tāḥ svayuktyā māṃ hṛtvaivodapatan nabhaḥ // 18.4.221
yāntīnāṃ nabhasā tāsāmanyābhir majjihīrṣubhiḥ / sākaṃ pravṛttayuddhānāmahaṃ hastādiha cyutaḥ // 18.4.222
na ca tadvedmi nagaraṃ yatra sā sumanā mayā / pariṇītā na jāne ca kimidānīṃ bhaviṣyati // 18.4.223
ityeṣa vidhinā dattā yā me duḥkhaparamparā / sā sukhāntaiva saṃpannā mamādya tvatsamāgamāt // 18.4.224
ity uktavantaṃ kaṃdarpaṃ kesaṭas tam uvāca saḥ / mā bhaiṣīrmittra nedānīṃ yoginyaḥ prabhavanti te // 18.4.225
asti me tādṛśī śaktiḥ kāpyapratihatā yataḥ / sahaiva ca bhramiṣyāvo vidhiḥ śreyo vidhāsyati // 18.4.226
anyonyaṃ vadatorevaṃ vyatītāya tayor niśā / prātas tatraḥ prayātaḥ sma tau ca tīrṇāmbudhī ubhau // 18.4.227
kramād bhīmapuraṃ nāma nagaraṃ prāpatuś ca tau / saha kesaṭakaṃdarpau ratnanadyāḥ samīpagam // 18.4.228
tatra tau tan nadītīre śrutvā kalakalaṃ tadā / gatvā dadṛśaturmatsyamāpūritataṭadvayam // 18.4.229
samudravelayā kṣiptaṃ baddhaṃ kāyamahattayā / māṃsārthibhiḥ pāṭyamānaṃ nānāśastrakarair janaiḥ // 18.4.230
pāṭyamānasya niragādudarāttasya cāṅganā / sāścaryajanadṛṣṭā ca sā bhītāśiśriyattaṭam // 18.4.231
tatastāṃ vīkṣya kaṃdarpo hṛṣṭo 'bhāṣata kesaṭam / vayasya seyaṃ sumanā yāmahaṃ pariṇītavān // 18.4.232
na jāne punaretasyā vāso matsyodare katham / tattūṣṇīmiha tiṣṭhāvo yāvadvyaktirbhaviṣyati // 18.4.233
tatheti kesaṭenokte tatrāvasthitayostayoḥ / kā tvaṃ kimetaditi sā pṛṣṭābhūtsumanā janaiḥ // 18.4.234
tataḥ kṛcchreṇa sāvādīdahaṃ ratnākare pure / jayadattābhidhānasya vipracūḍāmaṇeḥ sutā // 18.4.235
sumanā iti nāmnāsmi sāhaṃ bhavyena kenacit / pariṇītānurūpeṇa niśi brāhmaṇasūnunā // 18.4.236
tadrātrāveva suptāyā gataḥ kvāpi sa me patiḥ / yatnānviṣṭo 'pi matpitra na ca prāptaḥ kuto 'pi saḥ // 18.4.237
tato 'smi patitā nadyāṃ tadviyogāgniśāntaye / nigīrṇānena matsyena saṃprāpteha vidhervaśāt // 18.4.238
iti tāṃ vādinīmevaṃ nirgatya janamadhyataḥ / āśliṣya yajñasvāmīti vipra eko 'bravīdidam // 18.4.239
ehyehi putri bhavati bhaginīduhitā mama / yajñasvāmīti hi bhrātā sodaryo māturasmi te // 18.4.240
tac chrutvā mukhamudghāṭya sumanāstamavekṣya sā / mātulaṃ pratyabhijñāya sāsrā jagrāha pādayoḥ // 18.4.241
kṣaṇaṃ tyaktvāśru cāvādīttaṃ tu kāṣṭhāni dehi me / āryaputraviyuktāyā agreranyā na me gatiḥ // 18.4.242
bodhyamānāpi sā asmānniścayāsnna cacāla yat / tatparīkṣitataccittaḥ kaṃdarpastām upāyayau // 18.4.243
tam upāgatam ālokya pratyabhijñāya dhīmatī / sumanāḥ pādayos tasya patitvā praruroda sā // 18.4.244
janena pṛcchyamānā ca tena sā mātulena ca / ayaṃ sa mama bharteti nijagāda manasvinī // 18.4.245
tataḥ sarveṣu hṛṣṭeṣu yajñasvāmī nināya tām / svagṛhaṃ tatpatiṃ taṃ ca kaṃdarpaṃ kesaṭānvitam // 18.4.246
tatra tānvarṇitasvasvavṛttāntānsakuṭumbakaḥ / upacāreṇa mahatā prītyā paricacāra saḥ // 18.4.247
gateṣv ahaḥsu kaṃdarpaṃ kesaṭo 'tra jagāda tam / abhīṣṭabhāryāprāptyā tvaṃ prāptastāvatkṛtārthatām // 18.4.248
tatsabhāryo 'dhunā gaccha nijaṃ ratnapuraṃ puram / akṛtārtho gamiṣyāmi na svadeśamahaṃ punaḥ // 18.4.249
tīrthānyeva bhramandehaṃ kṣapayiṣyāmyamuṃ sakhe / tac chrutvā kesaṭaṃ yajñasvāmī tatra sthito 'vadat // 18.4.250
kimudvegādvadasyevaṃ sarvaṃ jīvadbhir āpyate / kusumāyudhavṛttāntaṃ tathā ca śṛṇu vacmi te // 18.4.251
devasvāmītyabhūccaṇḍapurākhye nagare dvijaḥ / tasyātirūpā kanyābhūnnāmnā kamalalocanā // 18.4.252
śiṣyaś ca vipraputro 'bhūnnāmnāsya kusumāyudhaḥ / sa śiṣyaḥ sā ca tatkanyā prītāvāstāṃ parasparam // 18.4.253
ekadā niścitā dātuṃ pitrānyasmai varāya sā / kanyā sakhīmukenāśu taṃ smāha kusumāyudham // 18.4.254
tāto maṃ dātumanyasmai pratipanno bhavāṃś ca me / pūrvasaṃkalpito bhartā tadyuktyā hara māmitaḥ // 18.4.255
tato 'syāḥ so 'parahāya kṛtasaṃvidbahirniśi / asthāpayadvegasarīṃ bhṛtyaṃ ca kusumāyudhaḥ // 18.4.256
svair aṃ nirgatya cārūḍhā tasyāṃ bhṛtyena tena sā / na tasya nikaṭaṃ ninye ninye svīkartumanyataḥ // 18.4.257
dūraṃ nītā ca sā tena rātrau kamalalocanā / prāpyaikaṃ nagaraṃ prātastamāha sma ca sā satī // 18.4.258
tvatsvāmī kva sa madbhartā taṃ prāpayasi kiṃ na mām / tac chrutvā sa śaṭho 'vādīdekikāṃ tāṃ videśagām // 18.4.259
ahaṃ tvāṃ pariṇeṣyāmi kiṃ tena sa kuto 'dhunā / śrutvaitatsābravītprājñā tvaṃ hi me sutarāṃ priyaḥ // 18.4.260
tvamevātra na kiṃ sadyaḥ pariṇeyo 'syaho mama // 18.4.261
tatastāṃ nagarodyāne sthāpayitvaiva durmatiḥ / sa vivāhopakaraṇaṃ jagāmānetumāpaṇam // 18.4.262
tāvat palāyya gatvā sā kanyā vegasarīyutā / mālākārasya kasyāpi vṛddhasya prāviśadgṛham // 18.4.263
tatroktanijavṛttāntā tasthau sā tena satkṛtā / so 'py aprāpya kubhṛtyastāmudyānādvimukho yayau // 18.4.264
gatvā covāca pṛcchantaṃ prabhuṃ taṃ kusumāyudham / ṛjustvaṃ vetsi na strīṇāṃ kuṭilānāṃ hi ceṣṭitam // 18.4.265
naiva sā niragāttāvaddṛṣṭo yāvadahaṃ janaiḥ / tatrānyaistair avaṣṭabdho hṛtā vegasarī ca sā // 18.4.266
daivātkathaṃcidadhunā palāyyāhamihāgataḥ / tac chrutvā vimṛśaṃstūṣṇīmāsītsa kusumāyudhaḥ // 18.4.267
ekadā preritaḥ pitrā vivāhāya vrajaṃś ca saḥ / tatprāpa nagaraṃ yatra sthitā kamalalocanā // 18.4.268
tatrāvāsitajanyaughamudyāne nikaṭasthite / ekaṃ bhramantaṃ kamalalocanā sā dadarśa tam // 18.4.269
śaśaṃsa mālākārāya tasmai sā yadgṛhe sthitā / so 'pi gatvoktavṛttāntastaṃ tasyāḥ patimānayat // 18.4.270
tatsaṃbhṛtopakaraṇas tataḥ sucirakāṅkṣitaḥ / varavadhvostayoḥ sadyo vivāho niravartata // 18.4.271
atha taṃ pāpabhṛtyaṃ sa nigṛhya kusumāyudhaḥ / pariṇīyāpi kamalalocanāprāptikāraṇam // 18.4.272
dvitīyām apikanyāṃ tāṃ yadvivāhārthamāgamat / tābhyāṃ vadhūbhyāṃ sahito hṛṣṭaḥ svaṃ deśamāyayau // 18.4.273
itthaṃ bhavati bhavyānāmacintyo 'pi samāgamaḥ / tatkesaṭa tvam apy evamacirātprāpsyasi priyām // 18.4.274
evaṃ tenodite yajñasvāminā tasthurasya te / kanyapyahāni kaṃdarpasumanaḥkesaṭā gṛhe // 18.4.275
prasthitāś ca svadeśaṃ te tataḥ prāpya mahāṭavīm / jajñire 'nyonyavibhraṣṭā vanyebhāpātasaṃbhramāt // 18.4.276
teṣāṃ sa kesaṭo gacchannekākī duḥkhitaḥ kramāt / prāpya kāśipurīṃ mittraṃ kaṃdarpaṃ prāptavāṃs tataḥ // 18.4.277
tena sākaṃ yayau tac ca nijaṃ pāṭaliputrakam / pitrābhinanditas tatra kaṃcitkālamuvāsa saḥ // 18.4.278
avarṇayadrūpavatīvivāhaprabhṛti svakam / kaṃdarpodantaparyantaṃ pitrorvṛttāntamatra saḥ // 18.4.279
atrāntare sā sumanā hastibhītipalāyitā / vanaṃ viveśa tatrāyā yayau cāstaṃ divākaraḥ // 18.4.280
hā hāryaputra hā tāta hāmbetyatra niśāgame / śocantī dāvadahane kṣeptuṃ tanumiyeṣa sā // 18.4.281
tāvattadyoginīcakraṃ kaṃdarpasya kṛpāparam / yoginīstā vijityānyāstatprāpāyatanaṃ nijam // 18.4.282
tatra saṃsmṛtya kaṃdarpaṃ svavijñānād avetya ca / bhāryāṃ tasya vane bhraṣṭāṃ mantrayāṃcakrire ca tāḥ // 18.4.283
kaṃdarpaḥ puruṣo dhīro vāñchitaṃ prāpnuyātsvayam / tadbhāryā tu vane bhraṣṭā dhruvaṃ bālā tyajedasūn // 18.4.284
tattāṃ ratnapuraṃ nītvā kṣipāmo yena tatra sā / kaṃdarpasya piturgehe sapatnya saha tiṣṭhati // 18.4.285
iti saṃmantrya gatvā tadvanamāśvāsya cātra tām / yoginyastāḥ sumanasaṃ nītvā ratnapure jahuḥ // 18.4.286
gatāyāṃ niśi sā tatra bhramantī sumanāḥ pure / ucyamānaṃ janenedaṃ śuśrāva paridhāvatā // 18.4.287
eṣānaṅgavatī bhāryā kaṃdarpasya dvijanmanaḥ / patyau kvāpi gate kālaṃ kaṃcit tatprāptivāñchayā // 18.4.288
sthitā sādhvī tam aprāpya nirāśā nirgatādhunā / agniṃ praveṣṭuṃ duḥkhibhyāṃ śvaśurābhyām anudrutā // 18.4.289
etac chrutvaiva sumanā taccitāsthānamāśu sā / gatvānaṅgavatīmevaṃ tām upetya nyavārayat // 18.4.290
ārye mā sāhasaṃ kārṣīḥ sa hi jīvati te patiḥ / ity uktvā mūlataḥ kṛtsnaṃ tadvṛttāntaṃ śaśaṃsa sā // 18.4.291
adarśayac ca kaṃdarpadattaṃ ratnāṅgulīyakam / tataḥ sarve 'bhyanandaṃstāṃ satyaṃ vijñāya tadvacaḥ // 18.4.292
athānaṅgavatīṃ tuṣṭāṃ vadhūṃ sumanasaṃ ca tām / saṃpūjya kaṃdarpapitā gṛhe tuṣṭo nyaveśayat // 18.4.293
tāvat sa sumanaḥprāptyai bhrāntuṃ pāṭaliputrakāt / kaṃdarpo 'nicchato 'nuktvā kesaṭasya yayau tataḥ // 18.4.294
kesaṭo 'pi gate tasminduḥkhī rūpavatīṃ vinā / gṛhādaviditaḥ pitroḥ prāyādbhrāntumitas tataḥ // 18.4.295
kaṃdarpo 'pi bhramandaivāttatprāpa nagaraṃ kila / yatra rūpavatīṃ tāṃ sa kesaṭaḥ pariṇītavān // 18.4.296
janakolāhalaṃ śrutvā kimetaditi tatra tam / kaṃdarpaṃ paripṛcchantaṃ pumāneko 'bravīdidam // 18.4.297
eṣā rūpavatī bhartrā kesaṭena vinodyatā / martuṃ kalakalastena śṛṇu vṛttāntamatra ca // 18.4.298
ity uktyā kesaṭodvāharākṣasodantakautukam / rūpavatyāśritaṃ procya sa pumānabravītpunaḥ // 18.4.299
tatas taṃ vañcayitvaiva vṛddhavipraḥ sa kesaṭam / ādāya tāṃ rūpavatīṃ putrārthaṃ prayayau tataḥ // 18.4.300
kesaṭastu na vijñātaḥ kva yātaḥ pariṇīya tām / rūpavaty apy apaśyantī kesaṭaṃ sābravīt pathi // 18.4.301
āryaputraṃ na paśyāmi kiṃ sarveṣu vrajatsv iha / tac chrutvā darśayan putraṃ taṃ sa vṛddhadvijo 'bhyadhāt // 18.4.302
so 'yaṃ mattanayaḥ putri bhartā te dṛśyatāmiti / tato rūpavatī vṛddhāṃs tatrasthān abravīt krudhā // 18.4.303
ko 'yaṃ kurūpo bhartā me mariṣyāmyeva niścitam / yena hy aḥ pariṇītāsmi taṃ prāpsyāmi na cetpatim // 18.4.304
evaṃ vadantī tyaktānnapānā rājabhayena sā / pitureva gṛhaṃ tena vṛddhavipreṇa nāyita // 18.4.305
tatroktataddvijavyājāṃ śocaṃs tām avadat pitā / ko 'sāv iti kathaṃ jñeyaḥ pariṇetā sa putri te // 18.4.306
tato rūpavatī smāha tāta pāṭaliputrakāt / desaṭākhyadvijasutaḥ kesaṭākhyaḥ sa matpatiḥ // 18.4.307
rakṣomukhānmayā hyetac chrutamityabhidhāya sā / kṛtsnaṃ tasmai samācakhyau vṛttāntaṃ patirakṣasoḥ // 18.4.308
tataḥ sa tatpitā gatvā dṛṣṭvā rakṣo mṛtasthitam / saṃjātapratyayo 'tuṣyaddaṃpatyostattvatastayoḥ // 18.4.309
patiprāptyāśayāśvāsya sutāṃ tāṃ prāhiṇoc ca saḥ / anveṣan kesaṭapituḥ pārśvaṃ pāṭaliputrakam // 18.4.310
te tatra gatvā nacirādāgatyaivamihābruvan / dṛṣṭaḥ pāṭaliputrasthaḥ so 'smābhir bhartṛdesaṭaḥ // 18.4.311
kesaṭaḥ kva sa te putra iti pṛṣṭaś ca tatra saḥ / sabāṣpam abravīd asmān kesaṭo 'tra kutaḥ sutaḥ // 18.4.312
sa hy āgato 'pi kaṃdarpanāmni mittre sahāgate / ito rūpavatīduḥkhātkvāpy anuktvaiva me gataḥ // 18.4.313
etattasya vacaḥ śrutvā kramādvayamihāgatāḥ / ity ukte 'nveṣakai rūpavatī pitaram abhyadhāt // 18.4.314
nāsty āryaputraprāptir me tadagniṃ praviśāmy aham / bhartrā vinākṛtā tāta tiṣṭheyaṃ hi kiyacciram // 18.4.315
evaṃ bruvāṇā na yadā niṣeddhuṃ tena pāritā / tadā rūpavatī sādya nirgatā martumagninā // 18.4.316
tasyāḥ sakhyāvubhe kanye tadvanmartuṃ vinirgate / ekā śṛṅgāravatyākhyā hy anurāgavatī parā // 18.4.317
tadvivāhe sa tābhyāṃ hi dṛṣṭaḥ prākkesaṭo yuvā / tadrūpahṛtacittābhyāṃ bhartṛtve paryakalpyata // 18.4.318
itthaṃ kolāhalamidaṃ janasyātreti tena saḥ / kaṃdarpaḥ puruṣeṇokto yayau tāsāṃ citāntikam // 18.4.319
tato dūrātkalakalaṃ nirvāyopetya ca drutam / avocadagnimarcantīmevaṃ rūpavatīṃ sa tām // 18.4.320
alaṃ te sāhasenārye jīvatyeva sa kesaṭaḥ / sa bhartā tava mittraṃ me kaṃdarpaṃ māmavehi ca // 18.4.321
ity ūcivān vṛddhavipracchadmanaukādhirohaṇāt / ārabhya kesaṭodantaṃ kathayām āsa so 'khilam // 18.4.322
tataḥ saṃvādasaṃjātapratyayā sā piturgṛham / hṛṣṭā rūpavatī tābhyāṃ sakhībhyāṃ praviśatsaha // 18.4.323
kaṃdarpo 'pi ca tatpitrā prītyopacaritastadā / surakṣitaś ca tatraiva tasthau tadanurodhataḥ // 18.4.324
tāvat sa kesaṭo daivatprāpa ratnapuraṃ bhraman / kaṃdarpasya gṛhaṃ tatra tadbhārye yatra te sthite // 18.4.325
paribhramantaṃ taṃ tatra harmyātkaṃdarpabhāryayā / dṛṣṭvā sumanasā harṣādūcire śvaśurādayaḥ // 18.4.326
āryaputrasuhṛtso 'yaṃ saṃprāpaḥ kesaṭo 'dhunā / asmāt pravṛttir budhyeta śīghraṃ saṃbhāvyatām iti // 18.4.327
tato gatvaiva tair uktvā yasthāvastu sa kesaṭaḥ / ānītastāṃ sumanasaṃ dṛṣṭvāhṛṣyadupāgatām // 18.4.328
viśrāntaś ca kṣaṇātpṛṣṭastasyai vanyebhasaṃbhramāt / ārabhya kaṃdarpagataṃ svaṃ ca vṛttāntam abravīt // 18.4.329
satkṛto divasān kāṃścid āste yāvac ca tatra saḥ / lekhahastaḥ pumāṃs tāvad āgāt kaṃdarpapārśvataḥ // 18.4.330
yatra rūpavatīṃ nāma svatsuhṛtpariṇītavān / kesaṭas tatra kaṃdarpaḥ sthito rūpavatī ca sā // 18.4.331
iti covāca sa pumāllekhārtho 'bhūttathaiva ca / kaṃdarpapitre svodvāhaṃ kesaṭo 'varṇayac ca saḥ // 18.4.332
tataḥ kṛtotsavo 'nyedyuḥ kaṃdarpānayanāya saḥ / tatpitā prāhiṇoddūtaṃ priyāprāptyai ca kesaṭam // 18.4.333
kesaṭo 'pi yayau sākaṃ lekhahāreṇa tena saḥ / taṃ deśaṃ yatra sā rūpavatī pitṛgṛhe sthitā // 18.4.334
tatra saṃbhāvayām āsa sa tāṃ rūpavatīṃ cirāt / sotsavāṃ hṛtasaṃtāpastoyadaścātakīmiva // 18.4.335
kaṃdarpeṇa samāgamya pariṇinye ca te api / rūpavatyā vayasye dve pūrvokte preritastayā // 18.4.336
te cānurāgaśṛṅgāravatyau rūpavatīṃ ca tām / ādāyāpṛṣṭakaṃdarpaḥ svadeśaṃ kesaṭo yayau // 18.4.337
kaṃdarpo 'pi sadūtas tad gatvā ratnapuraṃ tataḥ / saṃjagme sumanonaṅgavatībhyām bandhubhis tadā // 18.4.338
nijanijadeśagatau tau rūpavatīsumanasau priye prāpya / kesaṭakaṃdarpāvatha bhuñjānau tasthaturbhogān // 18.4.339
iti vidhuravidhātṛviprayuktāḥ punar api yānti samāgamaṃ priyābhiḥ / akalitagahanāvadhīni duḥkhāny api viṣamāṇyavatīrya dhīrasattvāḥ // 18.4.340
tac chīghram uttiṣṭha sakhe vrajāvaś cinvaṃs tvam apy āpsyasi jātu bhāryām / ko veda daivasya gatiṃ mayaiva mṛtāpi bhāryādhigatā sajīvā // 18.4.341
ityevamākhyāya kathāmanena protsāhitaścānugataś ca sakhyā / bhramanbhuvaṃ prāpamimāmathātra sakroḍamadrākṣamahaṃ gajendram // 18.4.342
udgīrya tena ca gajena punarnigīrṇāṃ tām eva citramavaśāṃ svavadhūmapaśyam / taṃ cinvatāpi kariṇaṃ ciradṛṣṭanaṣṭaṃ dṛṣṭvā mayādya sukṛtair iha devapādāḥ // 18.4.343
evaṃ tasyoktavato vaṇiksutasyātha vikramādityaḥ / ānāyya tāṃ sa rājā gajavadhalabdhāṃ samarpayad bhāryām // 18.4.344
tau ca vicitrasamāgamamuditāvanyonyakathitavṛttāntau / śrīviṣamaśīlasaṃstutimukharamukhau daṃpatī tadābhūtām // 18.4.345
tataḥ sa vikramādityo rājā tasya sahāgatam / vaṇikputrasya suhṛdaṃ tam evaṃ paripṛṣṭavān // 18.5.1
prāptā mṛtāpi jīvantī mayā bhāryeti yattvayā / uktaṃ kathaṃ taditi naḥ kathyatāṃ bhadra vistarāt // 18.5.2
ity uktastena rājñā sa vaṇiksūnoḥ sakhābravīt / kautukaṃ yadi taddeva śrūyatāṃ kathayāmyadaḥ // 18.5.3
brahmasthalāgrahārāgryanivāsī dvijaputrakaḥ / candrasvāmītyahaṃ bhāryā surūpā cāsti me gṛhe // 18.5.4
ekadā mayi kāryārthaṃ grāmaṃ pitrājñayā gate / tāṃ me kāpaliko 'drākṣīdbhāryāṃ bhikṣārthamāgataḥ // 18.5.5
tena dṛṣṭvaiva sā jātajvarā sāyaṃ vyapadyata / tato madbandhubhir nītvā naktamāropitā citām // 18.5.6
prajvalantyāṃ citāyāṃ ca grāmāttatrāhamāgamam / aśrauṣaṃ ca yathāvṛttaṃ svajanātkrandataḥ puraḥ // 18.5.7
gate mayi citopāntam āgāt kāpālikaś ca saḥ / aṃsasthanṛtyatkhaṭvāṅgaḥ sphūrjaḍḍamarukāravaḥ // 18.5.8
bhasmakṣepeṇa śamite citāgnau deva tena sā / udatiṣṭhaccitāmadhyādakṣatāṅgī madaṅganā // 18.5.9
sa cādāya kapālī tāṃ siddhyākṛṣṭānudhāvitām / prādravallaghu tāṃ cāhamanvagāṃ sadhanuḥśaraḥ // 18.5.10
sa ca gaṅgātaṭe prāpya guhāṃ bhūmau nidhāya tat / khaṭvāṅgamabravīddharṣādantaḥsthe kanyake ubhe // 18.5.11
yuvāṃ prāpte api mayā nopabhukte yayā vinā / saiṣādya has te prāptā me pratijñā siddhimāgatā // 18.5.12
iti tābhyāṃ sa madbhāryāṃ yāvaddarśayati bruvan / tāvattattasya khaṭvāṅgaṃ gaṅgāyāmahamakṣipam // 18.5.13
re kāpālika bhāryāṃ me jihīṣurna bhavasyayam / ityākṣipaṃ ca tamahaṃ bhraṣṭakhaṭvāṅgasiddhikam // 18.5.14
apaśyanso 'tha khaṭvāṅgaṃ palāyanaparaḥ śaṭhaḥ / dhanurākṛṣya kāṇḍena digdhena nihato mayā // 18.5.15
pāpasiddhyaikasaṃtoṣaviḍambitaśivāgamāḥ / pākhaṇḍinaḥ patantyevaṃ prāgeva patitā api // 18.5.16
athādāya svabhāryāṃ tāmanye dve te ca kanyake / gṛhamāgatavānasmi dattāścaryaḥ svabandhuṣu // 18.5.17
tatra pṛṣṭe svavṛttānte kanye te vadataḥ sma me / vārāṇasyāṃ sute āvāṃ kṣitibhṛtsārthavāhayoḥ // 18.5.18
siddhiyuktyā hṛte cāvāmetayaiva kapālinā / tvatprasādāc ca mukte svaḥ pāpādasmādadūṣite // 18.5.19
ity uktavatyau cānyedyurnītvā vārāṇasīṃ mayā / arpite te svabandhūnāṃ tadvṛttāntamudīrya tam // 18.5.20
āgacchaṃś ca tato 'paśyamimaṃ bhāryāviyoginam / vaṇikputraṃ tato 'nena militvāhamihāgataḥ // 18.5.21
kāpālikaguhālabdhenāṅgarāgeṇa rañjitāt / kṣālitādapi dehānme dṛśyatāṃ vāti saurabham // 18.5.22
itthaṃ mṛtotthitā prāptā mayā bhāryeti vādinam / vipraṃ taṃ savaṇikputraṃ satkṛtya prāhiṇonnṛpaḥ // 18.5.23
tato guṇavatīcandravatīmadanasundarīḥ / ānīyādāya ca samaṃ militvā ca svasainikaiḥ // 18.5.24
āgātsa vikramādityabhūbhṛdujjayinīṃ purīm / tasyāṃ guṇavatīcandravatyau ca pariṇītavān // 18.5.25
saṃsmarannatha tāṃ viśvakarmadevagṛhe sthitām / stambhasthaputrikāṃ rājā sa pratīhāramādiśat // 18.5.26
kaliṅgasenāt kanyāṃ tāṃ prāptuṃ dūto visṛjyatām / yasyāḥ pratikṛtirdṛṣṭā sā mayā stambhaputrikā // 18.5.27
iti rājñā samādiṣṭaḥ kṣattānīya tadagrataḥ / prāhiṇoddattasaṃdeśaṃ dūtaṃ nāmnā suvigraham // 18.5.28
gatvā kaliṅgaviṣayaṃ dṛṣṭvā taṃ ca yathocitam / kaliṅgasenaṃ rājānamevaṃ dūto jagāda saḥ // 18.5.29
devaḥ śrīvikramādityastvāmādiśati bhūpate / vettha tvaṃ bhuvi yadratnaṃ tadasmānupagacchati // 18.5.30
tavāsti kanyāratnaṃ ca tad asmabhyaṃ samarpaya / asmatprasādāc ca nijaṃ bhuṅkṣva rājyamakaṇṭakam // 18.5.31
etac chrutvā sa kāliṅgaḥ kruddho rājābhyabhāṣata / ko nāma vikramādityaḥ sa evājñāṃ dadāti naḥ // 18.5.32
mārgatyupāyanaṃ kanyāṃ darpāndho 'dhaḥ patiṣyati / etatkaliṅgasenātsa śrutvā dūtaḥ sam abhyadhāt // 18.5.33
bhṛtyo 'pyevamanātmajñaḥ kathamojāyase prabhoḥ / kiṃ mūḍha tatpratāpāgnau śalabhāyitumicchasi // 18.5.34
ity uktvā tata āgatya sa dūtastannyavedayat / vacaḥ kaliṅgasenoktaṃ vikramādityabhūbhṛte // 18.5.35
tato viṣamaśīlo 'sau kruddhaḥ prāyādbalaiḥ saha / sabhūtaketuvetālaḥ kāliṅgaṃ prati taṃ prabhuḥ // 18.5.36
dehyāśu kanyāmiti taṃ kāliṅgaṃ bruvatīṣviva / senāravapratiravair dikṣu taddeśamāpa ca // 18.5.37
dṛṣṭvātha yuddhasaṃnaddhaṃ ruddhvā taṃ ca nṛpaṃ balaiḥ / rājā sa vikramādityo manasyevamacintayat // 18.5.38
etatsutāṃ vinā tāvanmama nāstyeva nirvṛtiḥ / tatkathaṃ śvaśuraṃ hanmi yuktimatra karomi kim // 18.5.39
ity ālocya savetālo rāja tatsiddhyalakṣitaḥ / suptasya prāviśad rātrau kaliṅgeśasya vāsakam // 18.5.40
are viṣamaśīlena vigṛhya svapiṣīti tam / prabodhya tatra vitrastaṃ vetālaḥ so 'bravīddhasan // 18.5.41
sa cotthāya kaliṅgendro dṛṣṭvā darśitasāhasam / parijñāya ca rājānaṃ raudravetālasaṃgatam // 18.5.42
idānīṃ vaśago 'haṃ te devādiśa karomi kim / iti vijñāpayām āsa bhītastaccaraṇānataḥ // 18.5.43
mayā cetprabhuṇā kāryaṃ tava taddehi me sutām / kaliṅgasenāmiti taṃ rājāpi pratyabhāṣata // 18.5.44
tatheti pratipede ca kaliṅgādhipatiḥ sa tat / rājāpi vetālayutaḥ svamāgācchibiraṃ kṛtī // 18.5.45
anyedyuś ca kaliṅgendraḥ sa devi tvāmadātpitā / rājñe viṣamaśīlāya vidhivadvibhavottaram // 18.5.46
evaṃ gāḍhānurāgeṇa rājñā dehapaṇena ca / pariṇītāsi vidhivaddevi nārijigīṣayā // 18.5.47
iti kārpaṭikasyāhaṃ devasenasya vakrataḥ / śrutvāvamānaprabhavaṃ he sakhyo manyumatyajam // 18.5.48
itthaṃ vivāhitā stambhaputrikādarśanādaham / citrāvalokanāccaiṣā rājñā malayavatyapi // 18.5.49
evaṃ kaliṅgasenā sā vikramādityavallabhā / bhartṛprabhāvamākhyāya svasapatnīranandayat // 18.5.50
sa caivaṃ vikramādityaḥ sarvābhistābhir anvitaḥ / tayā malayavatyāca tasthau sāmrājyasusthitaḥ // 18.5.51
athaikadā rājaputraḥ ko 'pyāgāddakṣiṇāpathāt / kṛṣṇaśaktyabhidhāno 'tra paribhūtaḥ svagotrajaiḥ // 18.5.52
sa siṃhadvāramāgatya rājñaḥ kārpaṭikavratam / śiśriye rājaputrāṇāmanvitaḥ pañcabhiḥ śataiḥ // 18.5.53
dvādaśābdānmayā sevā vikramādityabhūpateḥ / kāryeti pratijajñe ca vāryamāṇo 'pi bhūbhujā // 18.5.54
niścayena ca tasyātra tiṣṭhataḥ sānuyāyinaḥ / siṃhadvāre nṛpasutasyaikādaśa samā yayuḥ // 18.5.55
prāpte ca dvādaśe varṣe tasya deśāntarasthitā / bhāryā ciraviyogārtā prāhiṇollekhapattrikām // 18.5.56
vīracaryāgate rātrau pracchanne rājñi śṛṇvati / dīpenāvācayat tasyābhāryāṃ sa likhitāmimām // 18.5.57
saṃtaptāyatataralāstava virahe nātha kaṭhinahṛdayāyāḥ / niryāntyaviratamete niḥśvāsā me na tu prāṇāḥ // 18.5.58
iti vācayatastasmātsamrāṭ kārpaṭikānmuhuḥ / śrutvā sa rājadhānīṃ svāṃ gatvā rājā vyacintayat // 18.5.59
sīdatkalatraḥ kliṣṭo 'yaṃ bata kārpaṭikaściram / asiddhakāryaḥ pūrṇe 'smindvādaśe 'bde tyajedasūn // 18.5.60
tadvilambo na kāryo 'sya mayetyālocya bhūpatiḥ / ānāyayatkārpaṭikaṃ dāsīṃ preṣya tadaiva saḥ // 18.5.61
śāsanaṃ lekhayitvā ca tam evaṃ sa samādiśat / oṃkārapīṭhamārgeṇa bhadra gacchottarāṃ diśam // 18.5.62
tatrāmunā śāsanena grāmaṃ bhuṅkṣva madarpitam / nāmnā taṃ khaṇḍavaṭakaṃ pṛcchan gacchann avāpsyasi // 18.5.63
ity uktvā śāsanaṃ tasmai pradadau tatsa bhūpatiḥ / so 'py anāvedya bhṛtyebhyo yayau kārpaṭiko niśi // 18.5.64
kā jigīṣā mamaikena grāmeṇa vrīḍadāyinā / tathāpyājñā prabhoḥ kāryetyasaṃtuṣṭaḥ kramādvrajan // 18.5.65
oṃkārapīṭhato gatvā dūre 'raṇye dadarśa saḥ / krīḍantīḥ kanyakā bahvīḥ pṛcchati sma tataś ca tāḥ // 18.5.66
api jānitha bhoḥ khaṇḍavaṭakaṃ kva bhavediha / etac chrutvā tamūcustāstan na jānīmahe vayam // 18.5.67
gacchāgre yojaneṣv atra daśamātreṣu naḥ pitā / saumya tiṣṭhati taṃ pṛccha vidyādgrāmaṃ sa jātu tam // 18.5.68
evam uktaḥ sa kanyābhistābhir gatvā dadarśa tam / kārpaṭī pitaraṃ tāsāṃ rākṣasaṃ bhīṣaṇākṛtim // 18.5.69
iha kva khaṇḍavaṭakaṃ brūhi bhadreti taṃ ca saḥ / papraccha so 'pi taṃ dhair yamohito rākṣaso 'bravīt // 18.5.70
kiṃ tatra te taddhi puraṃ ciraśūnyaṃ tathāpi cet / yāsi tacchṛṇu mārgo 'yaṃ puratas te dvidhā gataḥ // 18.5.71
tatra vāmena gacchestvaṃ pathā yāvadavāpsyasi / pratolīṃ khaṇḍavaṭakasyoccaprākārahāriṇīm // 18.5.72
ity ukto rakṣasā gatvā pratolīṃ tāmavāpya saḥ / viveśa śūnyaṃ bhayadaṃ divyaṃ hṛdyaṃ ca tatpuram // 18.5.73
saptakakṣāvṛtaṃ tatra rājaveśma praviśya ca / āruroha sa harmyāgraṃ maṇikāñcananirmitam // 18.5.74
tatra ratnāsanaṃ dṛṣṭvā tasminnupaviveśa ca / tāvac ca rākṣaso 'bhetya vetrahastastam abhyadhāt // 18.5.75
bho mānuṣa kimatra tvam upaviṣṭo nṛpāsane / tac chrutvā kṛṣṇaśaktiḥ sa dhīraḥ kārpaṭiko 'bravīt // 18.5.76
ahamatra prabhuryūyaṃ karadāś ca kuṭumbinaḥ / vikramādityadevena vilabdhāḥ śāsanena me // 18.5.77
tac chrutvā śāsanaṃ dṛṣṭvā rākṣasastaṃ praṇamya saḥ / uvāca rājā tvamiha pratīhārastavāsmi ca // 18.5.78
sarvatra vikramādityadevasyājñā hy akhaṇḍitā / ity uktvā prakṛtīḥ sarvā ājuhāva sa rākṣasaḥ // 18.5.79
āyayurmantriṇaścātra tathā rājaparicchadaḥ / apūri caturaṅgeṇa balena nagaraṃ ca tat // 18.5.80
sarvaiḥ praṇamyamāno 'tha hṛṣṭaḥ kārpaṭiko 'tra saḥ / cakre rājopacāreṇa kṛtsnāḥ snānādikāḥ kriyāḥ // 18.5.81
tataḥ sa rāja bhūtvātra savismayamacintayat / aho prabhāvaḥ ko 'pyeṣa vikramādityabhūpateḥ // 18.5.82
gāmbhīryagarimā citramapūrvas tasya ca prabhoḥ / dadāti yadgrāmamiti bruvanrājyamapīdṛśam // 18.5.83
iti citrīyamāṇo 'tra rājyaṃ kurvannuvāsa saḥ / tatsakhīnvikramādityo 'pyujjayinyāṃ pupoṣa tān // 18.5.84
dinaiś ca vikramādityaṃ praṇantuṃ sa upāyayau / sotkaḥ kārpaṭiko rājā sainyakampitabhūtalaḥ // 18.5.85
āgataṃ vikramādityaḥ pādānatam uvāca tam / patnyāḥ prahitalekhāyā niḥśvāsān gaccha vāraya // 18.5.86
ity uktvā bhūmipatinā preṣitastena sādbhutaḥ / sa kṛṣṇaśaktiḥ sakhibhiḥ sākaṃ deśamagānnijam // 18.5.87
utsārya gotrajān bhāryāṃ nandayitvā cirotsukām / siddhepsitādhikaḥ so 'tha bheje rājyaśriyaṃ parām // 18.5.88
evaṃ sodbhutacāritro vikramādityabhūmipaḥ / ekadātra dadarśaikamūrdhvaromakacaṃ dvijam // 18.5.89
papraccha taṃ ca he brahmannīdṛkkasmādbhavāniti / tataḥ so 'smai svavṛttāntam evaṃ rājñe dvijo 'bravīt // 18.5.90
agnisvāmīti vipro 'bhūddeva pāṭaliputrake / mahāgnihotriṇas tasya devasvāmītyahaṃ sutaḥ // 18.5.91
mayā ca dūrato deśādviprakanyā vivāhitā / bālatvātsā ca tatraiva sthāpitābhūtpitur gṛhe // 18.5.92
kālena yauvanasthāṃ tāmānetuṃ śvāśuraṃ gṛhasm / āruhyāśvaṃ sahaikena bhṛtyena gatavānaham // 18.5.93
satkṛtaḥ śvaśureṇāhaṃ sahāyātaikaceṭikām / ādāyāśvādhirūḍhāṃ tāṃ bhāryāṃ prāyāmahaṃ tataḥ // 18.5.94
ardhamārge ca sāśvāyā avaruhyaiva me vadhūḥ / ambupānāpadeśena nadīkacchamagātkila // 18.5.95
ciraṃ nāyāti yāvat sā tāvac ca tadavekṣaṇe / saha sthitaṃ taṃ tatraiva bhṛtyamasmi visṛṣṭavān // 18.5.96
so 'pi nāyāti yāvac ca tāvadasmi gataḥ svayam / tacceṭikāṃ sthāpayitvā turagīrakṣaṇāya tām // 18.5.97
gatvā paśyāmi yāvat sa bhṛtyo madbhāryayā tayā / bhakṣayitvāsthiśeṣo me kṛto raktāktavaktrayā // 18.5.98
vitrastaś ca tato yāvadgacchāmi turagīṃ prati / tāvat sāpi tayā tadvattacceṭyā bhakṣitā mama // 18.5.99
tataḥ palāyya yāto 'haṃ tattrāsenādhunāpi me / naivordhvaromakeśatvamantaḥsthena nivartate // 18.5.100
tad atra me gatir deva iti taṃ vādinaṃ dvijam / ājñayā vikramādityo gatatrāsaṃ vvyadhatta saḥ // 18.5.101
aho dhiṅnāsti viśvāsaḥ strīṣu sāhasabhūmiṣu / iti rājñi vadatyasminneko 'mātyo 'bravīdidam // 18.5.102
tādṛśya eva durjātāḥ striyo deva tathā ca kim / na śrutaṃ vṛttamiha yadbrāhmaṇasyāgniśarmaṇaḥ // 18.5.103
ihaivāstyagniśarmākhyaḥ somaśarmasuto dvijaḥ / pitroḥ prāṇasamo mūrkhaḥ sarvavidyāsvaśikṣitaḥ // 18.5.104
vardhamānapurāttena pariṇītā dvijātmajā / bāleti sā ca na tyaktā pitrā dhanavatā gṛhāt // 18.5.105
tasyāṃ ca yauvanasthāyāmagniśarmāṇamūcatuḥ / pitarau putra bhāryāṃ tāṃ nānayasyadhunāpi kim // 18.5.106
śrutvevaitadanāpṛcchya pitarau sa jaḍāśayaḥ / agniśarmā tataḥ prāyādekākī gṛhiṇīṃ prati // 18.5.107
nirgatasya gṛhāttasya dakṣiṇo 'bhūtkapiñjalaḥ / dakṣiṇā ca virauti sma śivā vāmaikaśaṃsinī // 18.5.108
so 'pi mūrkho 'bhyanandattajjīva jīvetyudīrayan / adṛśyā ca jahāsāsya śrutvā śakunadevatā // 18.5.109
saṃprāpya śvāśuraṃ sthānaṃ tasya ca pravivikṣataḥ / vāmaḥ kapiñjalo vāmā śivābhūtkathitāśivā // 18.5.110
bhūyo 'pi cābhyanandatsa jīvajīvetyudīrya tat / acintayac ca śakunādhiṣṭhātrī devatāpi sā // 18.5.111
aho mūrkho 'yamaśubhaṃ śubhamityabhinandati / tatkāryaṃ jīvayati yad rakṣyo jīvo 'sya tan mayā // 18.5.112
ityasyāṃ cintayantyāṃ ca devatāyāṃ viveśa saḥ / dattapraharṣaḥ śvaśurasyāgniśarmā niveśanam // 18.5.113
āgato 'si kimekākīty ukto 'tra śvaśurādibhiḥ / āyāto 'smi gṛhe 'nuktvā sarveṣāmiti so 'bravīt // 18.5.114
tataḥ kṛtocitasnānabhojanasya niśāgame / śayyāgṛhe 'ntikaṃ bhāryā tasyopāgātprasādhitā // 18.5.115
pathiśramāc ca suptasya tasya nirgatya sā bahiḥ / caurasyopapateḥ śūlaviddhasyāpyantikaṃ yayau // 18.5.116
āliṅgantī ca taddehaṃ daśanaiśchinnanāsikā / bhūtena tatpraviṣṭena palāyata tato bhayāt // 18.5.117
gatvā ca patyuḥ suptasya tasya nyasyāsidhenukām / pārśve vikoṣāmākrandad evaṃ śrāvitabāndhavā // 18.5.118
hā hā mṛtā mṛtāsmyeṣā niṣkāraṇamanena me / kim apy utthāya yadbhartrā kṛtaṃ nāsānikartanam // 18.5.119
tac chrutvā svajanastasyā etya tāṃ chinnanāsikām / dṛṣṭvā tamagniśarmāṇaṃ laguḍādyair atāḍayat // 18.5.120
prātaś ca vijñapya nṛpaṃ tadādeśādbadhāya tam / nirdoṣabhāryādrohīti vadhakebhyaḥ samarpayat // 18.5.121
nīte vadhyabhuvaṃ tasminsā tacchakunadevatā / tadbharyānaiśavṛttāntadarśinī samacintayat // 18.5.122
animittaphalaṃ tāvat prāptametena yattvayam / uktavāñjīva jīveti tena rakṣyāmyamuṃ vadhāt // 18.5.123
ityālocyāntarikṣātsā nigūḍhā devatābhyadhāt / nirdoṣa eṣa vadhakā na vadhyo vipraputrakaḥ // 18.5.124
śūlasthacauradantāntargatvā paśyata nāsikām / ity uktvā tadvadhūrātrivṛttāntaṃ taṃ jagāda sā // 18.5.125
tatas tatpratyayātkṣattṛmukhena vadhakair nṛpaḥ / vijñapto vīkṣya nāsāṃ tāṃ cauradantāntarasthitām // 18.5.126
vadhāttamagniśarmāṇaṃ nirmocya vyasṛjadgṛham / kustrīṃ tāṃ ca nijagrāha tadvadhūṃścāpy adaṇḍayat // 18.5.127
evaṃvidhāḥ striyo rājannity ukte tena mantriṇā / sa rājā vikramādityastat tathetyanvamodata // 18.5.128
tato 'bravīn mūladevo dhūrto rājāntikasthitaḥ / deva sādhvyo na santyeva kimasādhvīṣu kāsucit // 18.5.129
kiṃ na cūtalatāḥ santi satīṣu viṣavalliṣu / tathāca śrūyatāmetadanubhūtaṃ mayaiva yat // 18.5.130
ahaṃ pāṭaliputraṃ prāgagacchaṃ śaśinā saha / matvā nāgarikakṣetraṃ tadvaidagdhyadidṛkṣayā // 18.5.131
tatra bāhye sarasyekāṃ dṛṣṭvā strīṃ vastradhāvinīm / iha kvāvāsyate pānthair ityahaṃ paripṛṣṭavān // 18.5.132
iha tīreṣu cakrāhvair matsyair vāriṇi ṣaṭpadaiḥ / abjeṣv āvāsyate nātra pānthāvāso mayekṣitaḥ // 18.5.133
etattayāhaṃ vakroktyā praty ukto vṛddhayoṣitā / vilakṣaḥ śaśinā sākaṃ prāviśaṃ nagarāntaram // 18.5.134
tatraikam uṣṇe pātrasthe paramānne puraḥ sthite / bālaṃ dṛṣṭvā gṛhadvāri rudantamavadacchaśī // 18.5.135
aho abuddhir bālo 'yaṃ yo 'gradattaṃ na khādati / paramānnaṃ vṛthātmānaṃ kliśnāti ruditaiḥ punaḥ // 18.5.136
tac chrutvā so 'bravīdbālaḥ pramṛjya nayane hasan / mūrkhā yūyaṃ na jānītha rodane ye guṇā mama // 18.5.137
paramānnaṃ śanair eti svādutāṃ śītalībhavat / ghaṭate 'bhyadhikaṃ canyacchleṣmā gacchati ca kṣayam // 18.5.138
ete guṇā me rudato nāhaṃ maurkhyeṇa rodimi / yūyaṃ grāmyāḥ punarmūrkhā nābhiprāyaṃ vidanti yat // 18.5.139
ity ukte tena bālena svāvaidagdhyavilajjitau / śaśī cāhaṃ ca sāścaryāvapasṛtyānyato gatau // 18.5.140
tatrāpyāmrataruskandhagatāsmāmrāvacāyinīm / varakanyām apaśyāva mūlasthitiparicchadām // 18.5.141
prayacchāsmabhyam apy āmraphalāni katicicchubhe / iti cāsmābhir uktā sā kanyakaivam abhāṣata // 18.5.142
aśnīyāmraphalāny uṣṇāny uta kiṃ śiśirāṇi vā / tac chrutvāścaryajijñāsus tāṃ kanyām aham abravam // 18.5.143
aśnīma tāvaduṣṇāni tato 'nyāny api sundari / śrutvaitadakṣipadbhūmau pāṃsuṣvāmraphalāni sā // 18.5.144
bhuktāni nirajīkṛtya tānyasmābhir mukhānilaiḥ / tataḥ saparivārā sā kanyā prahasitābravīt // 18.5.145
etāni pūrvam uṣṇāni dattāny āmraphalāni vaḥ / tathā ca dattvā phūtkārān bhavanto yāny abhakṣayan // 18.5.146
gṛhṇīta śītalānyetānyaphūtkārāṇi vāsasi / evam uktvāñcaleṣv anyānyakṣipatsā phalāni naḥ // 18.5.147
tānyādāya tataḥ sthānādvayaṃ yātā vilakṣitāḥ / tataḥ sahacarān anyāñ śaśinaṃ cāham abravam // 18.5.148
avaśyaṃ pariṇeyaiṣā vidagdhā kanyakā mayā / avahāsapratīkāraḥ kāryaḥ kā dhūrtatānyathā // 18.5.149
evaṃ mayoktair anviṣṭaṃ taitasyāḥ sadanaṃ pituḥ / vayaṃ veṣāntarālakṣmyā agacchāmāpare 'hani // 18.5.150
tatrāsmān paṭhato vedaṃ yajñasvāmīty upetya saḥ / tatkanyājanako 'pṛcchat kuto yūyam iti dvijaḥ // 18.5.151
vayaṃ māyāpurīsthānādvidyāhetorihāgatāḥ / ity uktaḥ sa tato 'smābhir āḍhyo 'vocaddvijottamaḥ // 18.5.152
tarhīhaiva caturmāsīmetāṃ vasata madgṛhe / kurutānugrahaṃ yūyaṃ dūradeśāgatā yataḥ // 18.5.153
śrutvety avocāma vayaṃ brahman kūrmo bhavadvacaḥ / caturmāsāvasāne ced arthitaṃ naḥ pradāsyasi // 18.5.154
evamasmābhir uktaḥ sa yajñasvāmī dvijo 'bhyadhāt / śakyaṃ yadarthaṃ mṛgyadhve taddāsyāmyeva niścitam // 18.5.155
iti pratiśrute tena tadgṛhe vayamāsmahi / athoktaḥ sa dvijo 'smābhiḥ pūrṇe māsacatuṣṭaye // 18.5.156
yāmo vayaṃ tat pūrvoktaṃ dehi yatprārthayāmahe / kiṃ tadity uktavantaṃ taṃ māṃ pradarśyābravīcchaśī // 18.5.157
asmanmukhyāya kanyāsmai bhavatā dīyatāmiti / tataḥ sa vipro vāgbaddho yajñasvāmī vyacintayast // 18.5.158
chalito 'smyebhir astvetatko doṣo guṇavānayam / ityālocya sa me vipro yathāvattāmadātsutām // 18.5.159
naktam cāhaṃ hasan vāsagṛhe tām avadaṃ vadhūm / kaccit smarasi tāny āmrāṇy uṣṇāni śiśirāṇi ca // 18.5.160
tac chrutvā pratyabhijñāya sā māṃ sasmitam abhyadhāt / evam eva viḍambyante grāmyā nāgarikair iti // 18.5.161
tato 'ham apy avocaṃ tām āssva nāgarike sukham / grāmyo yāsyāmy ahaṃ dūraṃ tvāṃ vihāya pratijñayā // 18.5.162
etac chrutvākarot sāpi pratijñāṃ niścitaṃ mayā / vaṣṭabhyānāyitavyas tvaṃ tvatto jātena sūnunā // 18.5.163
ityanyonyaṃ pratijñāte sā śete sma parāṅmukhī / svāṅgulīyamahaṃ cāsyāḥ suptāyā aṅgulau nyadhām // 18.5.164
nirgatya ca militvā tair ahaṃ sahacarais tataḥ / tasyā didṛkṣur vaidagdhyam āgām ujjayinīṃ nijām // 18.5.165
sāpi viprasutā prātarapaśyantī prabudhya mām / aṅgulīyaṃ ca paśyantī mannāvāṅkamacintayat // 18.5.166
gatastāvat sa māṃ tyaktvā pratijñā tena pālitā / mayāpi svapratijñātaṃ pālyaṃ tyaktānutāpayā // 18.5.167
mūladeveti nāmāsmindṛśyate cāṅgulīyake / taddhruvaṃ mūladevo yaḥ khyāto dhūrtaḥ sa eva saḥ // 18.5.168
sa cojjayinyāṃ vasatītyucyate satataṃ janaiḥ / tattatra yuktito gatvā mayā sādhyaṃ samīhitam // 18.5.169
iti saṃkalpya pitaraṃ saivaṃ kṛtamṛṣābravīt / gatastāta parityajya bhartā māṃ sahasaiva saḥ // 18.5.170
tadviyuktā kathaṃ cāhaṃ tiṣṭhāmīha yathāsukham / tad yāmi tīrthayātrāyai kliśnāmyetāṃ hatāṃ tanum // 18.5.171
ity uktvā tamanicchantam apy anujñāpya yatnataḥ / pitaraṃ sā tataḥ prāyātsadhanā saparicchadā // 18.5.172
krameṇa gatvā kṛtvā sā mahārghaṃ gaṇikocitam / veṣaṃ viveśojjayinīṃ purīṃ lokaikasundarī // 18.5.173
kṛtvā ca parivāreṇa saha kartavyasaṃvidam / sumaṅgaleti sākārṣīnnāma viprasutātmanaḥ // 18.5.174
kāmarūpān mahātyāgabhogyā nāmnā sumaṅgalā / āgatā gaṇikaiṣeti bhṛtyair ākhyāpyatātra sā // 18.5.175
devadattābhidhānātha tatratyā gaṇikottamā / dadāvabhyetya tasyai svaṃ rājārhaṃ mandiraṃ pṛthak // 18.5.176
tatra sthitāṃ bhṛtyamukhenādau mittraṃ sa me śaśī / tām abravītkhyātihṛto bhāṭirme gṛhyatāmiti // 18.5.177
asmadvaco 'nutiṣṭhedyaḥ praviśetso 'tra kāmukaḥ / na bhāṭyā kāryamasmākaṃ nānyaiḥ paśunibhair nṛbhiḥ // 18.5.178
ity uktastanmukhenaiva sa sumaṅgalayā tayā / tathety uktvā śaśī rātrimukhe tanmandiraṃ yayau // 18.5.179
tatra sa prathamaṃ dvāraṃ saṃprāpyāveditātmakaḥ / dvārapālena jagade kurvasmatsvāminīvacaḥ // 18.5.180
snāto 'pīha punaḥ snāhi praveśo nāsti te 'nyathā / tac chrutvā sa śaśī snānaṃ tathetyaṅgīcakāra tat // 18.5.181
tataḥ sa yāvad dāsībhir abhyaṅgodvartanottaram / visrabdhaṃ snapitastāvat prathamaḥ praharo gataḥ // 18.5.182
snātvā prapto 'tha sa dvāraṃ dvitīyaṃ dvārarakṣiṇā / ūce snāto 'si tattāvat prasādhanavidhiṃ kuru // 18.5.183
tathety uktavatas tasya dāsyastāvat prasādhanam / cakruryāvaddvitīyo 'pi praharaḥ paryahīyata // 18.5.184
tṛtīyamatha saṃprāptaḥ kakṣyādvāraṃ sa rakṣibhiḥ / jagade bhuṅkṣva tāvattvaṃ praviśābhyantaraṃ tataḥ // 18.5.185
bāḍhamity uktavantaṃ taṃ dāsyastāvadvyalambayan / āhārair vividhair yāvattṛtīyaḥ praharo gataḥ // 18.5.186
atha vāsagṛhadvāraṃ caturthaṃ sa kathaṃcana / saṃprāpto dvārapālena tatraivaṃ nirabhartsyata // 18.5.187
grāmyakāmuka niryāhi mā khalīkāramāpsyasi / kālaḥ kiṃ paścime yāme gaṇikānavasaṃgame // 18.5.188
evaṃ tiraskṛtastena sa kāleneva rūpiṇā / śaśī vigalitacchāyo yathāgatamagāttataḥ // 18.5.189
itthaṃ sumaṅgaletyākhyāṃ dadhatyā vañcitāstayā / gaṇikārūpayā viprasutayānye 'pi kāmukāḥ // 18.5.190
tac chrutvā kautukādeva kṛtvā dūtagatāgatam / ahaṃ naktaṃ gṛhaṃ tasyā agacchaṃ suprasādhitaḥ // 18.5.191
tatra dvāḥsthān pratidvāram anurañjyārthadānataḥ / tasyā vāsagṛhadvāraṃ prāpto 'hamavilambitaḥ // 18.5.192
kālaprāpto vimuktaś ca dvārādvāḥsthaiḥ praviśya tām / veśyāveśāparijñātām apaśyaṃ svapriyāmaham // 18.5.193
sā punaḥ pratyabhijñāya kṛtapratyudgamādikā / veśyeva dhūrtā paryaṅkaniṣaṇṇaṃ mām upācarat // 18.5.194
tato lokaikasundaryā sākaṃ nītaniśastayā / baddhānurāgo nirgantum nāśakaṃ tadgṛhād aham // 18.5.195
sāpi baddharatiḥ pārśvānnāpayāti sma me tadā / yāvaddinaiḥ sagarbhābhūnmecakāgrapayodharā // 18.5.196
kṛtvātha kūṭalekhaṃ sā vidagdhā mahyamarpayat / rājñā me prabhuṇā lekhaḥ prahito vācyatāmiti // 18.5.197
tataś cāhaṃ tamunmucya lekhamevamavācayam / śrīkāmarūpataḥ śrīmānmānasiṃho mahīpatiḥ // 18.5.198
sumaṅgalāmādiśati sthitāsyatra ciraṃ katham / śīghramāgamyatāṃ hitvā deśāntarakutūhalam // 18.5.199
mayaivaṃ vācite lekhe sābravīdduḥkhiteva mām / yāmy ahaṃ mayi mā manyuṃ kṛthāḥ paravatī hy aham // 18.5.200
evaṃ kṛtvā miṣaṃ prāyāstvaṃ sā pāṭaliputrakam / ahaṃ tu tāṃ parāyattetyanurakto 'pi nānvagām // 18.5.201
sā ca pāṭaliputrasthā kālena suṣuve sutam / sa vardhamānaś ca kalāḥ sarvāḥ śiśuraśikṣata // 18.5.202
dvādaśābdaś ca vayasā sa bālo bālacāpalāt / dāserakaṃ savayasaṃ lattayā jātvatāḍayat // 18.5.203
tāḍitas taṃ ca so 'vādīd rudandāserako ruṣā / tvaṃ tāḍayasi māṃ yasya tava na jñāyate pitā // 18.5.204
mātur videśabhrāntāyā jātas tvaṃ hi yatas tataḥ / ity uktas tena vailakṣyād gatvāprākṣīt sa mātaram // 18.5.205
amba ko me pitā kutra sa cāste kathyatāmiti / sātha mātā dvijasutā vīkṣya kṣaṇam uvāca tam // 18.5.206
pitā te mūladevākhyo māṃ tyaktvojjayinīṃ gataḥ / ity uktvā mūlatastasmai svavṛttāntaṃ śaśaṃsa sā // 18.5.207
tataḥ sa bālo 'vādīttāmamba tarhyānayāmy aham / gatvā taṃ pitaraṃ baddhvā pratijñāṃ pūrayāmi te // 18.5.208
ity uktvā jananīm eva sa vālaḥ prasthitas tataḥ / tayoktamadabhijñānaḥ prāpadujjayinīmimām // 18.5.209
dīvyantamakṣair māṃ tatra dṛṣṭvābhijñānaniścitam / ṭhiṇṭhāsthānetya sarvāṃś ca dyūtena jayati sma saḥ // 18.5.210
bālatve 'pi mahādhūrtaḥ sarvasya kṛtavismayaḥ / arthibhyaḥ sa dadāti sma taddyūtāvajitaṃ dhanam // 18.5.211
rātrau svayuktyā cāgatya kārpāsanicayopari / laghu vinyasya suptaṃ māṃ śayyākhaṭvāmapāharat // 18.5.212
tataḥ prabuddho dṛṣṭāhamātmānaṃ tūlapṛṣṭhagam / akhaṭvaṃ sahasābhūvaṃ salajjāhāsavismayaḥ // 18.5.213
athāham āpaṇaṃ deva śanair gatvā paribhraman / tam eva bālaṃ tāṃ khaṭvāṃ vikrīṇānaṃ vyalokayam // 18.5.214
upagamyābravaṃ taṃ ca kiyatā dīyate tvayā / eṣā mūlyena khaṭveti tato bālo 'bravītsa mām // 18.5.215
na labhyate 'sau mūlyena khaṭvā dhūrtaśiromaṇe / apūrvādbhutavṛttāntavarṇanena tu labhyate // 18.5.216
tac chrutvāhamavocaṃ taṃ tarhi vacmyadbhutaṃ tava / tattvataḥ satyamiti tadbuddhvā cedanumanyase // 18.5.217
yadi tvasatyamiti tadvakṣyasyapratyayena me / tatastvaṃ jārajātaḥ syāḥ khaṭvāṃ ca prāpnuyāmaham // 18.5.218
anena samayenāṅga vicitraṃ śṛṇu vacmi te / pūrvaṃ durbhikṣadoṣo 'bhūdrāṣṭre kasyāpi bhūpateḥ // 18.5.219
sa vāhanānāṃ nāgānām śīkarāmbumahābharaiḥ / sūkarapreyasīpṛṣṭhe svayaṃ cakre kṛṣiṃ nṛpaḥ // 18.5.220
tato dhānyaiḥ samutpannaiḥ samṛddhaḥ sa mahīpatiḥ / durbhikṣaṃ śamayām āsa prajānāṃ janapūjitaḥ // 18.5.221
evaṃ mayokte vihasanso 'vādīdbālakastadā / nāgānāṃ vāhanā meghāḥ sūkarapreyasī kṣitiḥ // 18.5.222
viṣṇoḥ sūkararūpasya sā hi priyatamocyate / tasyāṃ meghāmbubhir dhānyamutpannaṃ cetkimadbhutam // 18.5.223
ity uktvā bāladhūrto māṃ vismitaṃ so 'bravītpunaḥ / idānīmahamākhyāmi tavāpūrvaṃ kim apy adaḥ // 18.5.224
pratyeṣi yadi vijñāya tatsatyamiti tattvataḥ / tatte khaṭvāṃ dadāmyetāṃ syātsvaṃ dāso mamānyathā // 18.5.225
tathety ukte mayā so 'tha bāladhūrto 'bravīdidam / udapādi purā dhūrtapate ko 'pīha bālakaḥ // 18.5.226
akampayatpadabhareṇorvīmutpanna eva yaḥ / tadaiva vṛddho bhūtvā ca cakre lokāntare padam // 18.5.227
ity uktavantaṃ bālaṃ taṃ tadabuddhvāham abravam / alīkam etan nāsty atra satyatā kāpy aho iti // 18.5.228
tataḥ sa bālo 'vādīn māṃ jātasyaiva na kiṃ hareḥ / cakampe caraṇakrāntā vasudhā vāmanākṛteḥ // 18.5.229
tadaiva vṛddhiṃ gatvā ca cakre tena na kiṃ padam / dyuloke tajjito 'syeva mayā dāsīkṛto 'si ca // 18.5.230
atrāpaṇagatāścaite sarve nau sākṣiṇaḥ paṇe / tadahaṃ yatra gacchāmi tatrāgaccha samaṃ mayā // 18.5.231
ity uktvā so 'grahīdbālo dhīro māṃ pāṇinā bhuje / tatrasthāś ca tathaivāsya sākṣyaṃ sarve vyadhurjanāḥ // 18.5.232
tataś ca māmavaṣṭabhya paṇabaddhaṃ sa sānugaḥ / nayati smāntikaṃ mātuḥ puraṃ pāṭaliputrakam // 18.5.233
tanmātā ca tadānīṃ taṃ dṛṣṭvā sā mām abhāṣata / āryaputra mayāpy eṣā svapratijñādya pūritā // 18.5.234
ānāyito 'syavaṣṭabhya tvajjātenaiva sūnunā / ity uktvāvarṇayat sādhvī vṛttāntaṃ sarvasaṃnidhau // 18.5.235
tatas tāṃ bāndhavāḥ sarve svaprajñāsādhitepsitām / putrāpamṛṣṭakaulīnām abhyanandan kṛtotsavāḥ // 18.5.236
kṛtārthaś ca tayā patnyā sākaṃ tena sutena ca / uṣitvā ciramatrāhamāgāmujjayinīmimām // 18.5.237
evaṃ santyeva deveha bhartṛbhaktāḥ kulāṅganāḥ / na punaḥ sarvathā sarvā durvṛttā eva yoṣitaḥ // 18.5.238
ityetāṃ mūladevasya niśamya vadanātkathām / vikramādityanṛpatistutoṣa saha mantribhiḥ // 18.5.239
ity āścaryāṇi śṛṇvan sa paśyan kurvaṃś ca bhūpatiḥ / vijitya vikramādityaḥ sadvīpāṃ bubhuje mahīm // 18.5.240
iti saṃyogaviyogair nicitāmākhyāya viṣamaśīlakathām / kaṇvamuniḥ punaravadattasminmāṃ madanamañcukāvirahe // 18.5.241
evaṃ bhavantyacintyā virahāś ca samāgamāś ca jantūnām / tatsyāttavāpi nacirānnaravāhanadatta saṃgamaḥ priyayā // 18.5.242
avalambasva dhṛtiṃ tatsuciraṃ bhoktāsi vatsarājasuta / bhāryāsacivasameto vidyādharacārucakravartipadam // 18.5.243
evaṃ kaṇvarṣigirā labdhadhṛtiḥ kṣapitavirahakālo 'tha / bhāryā vidyāḥ khecarasāmrājyaṃ ca kramādahaṃ prāptaḥ // 18.5.244
tac ca yathā saṃprāptaṃ varadasyānugrahānmayā śaṃbhoḥ / ādāveva tadakhilaṃ varṇitavāneva vo mahāmunayaḥ // 18.5.245
iti naravāhanadattaḥ svakathāmākhyāya munijanaṃ nikhilam / go 'pālakaṃ ca mātulamaharṣayatkaśyapāśrame tasmin // 18.5.246
nītvā ca tatra jaladāgamavāsarāṃs tān āmantrya mātulamṛṣīṃśca tapo 'vanasthān / prāyāt sadārasacivaḥ sa tato vimānam āruhya khecaracamūpihitāntarikṣaḥ // 18.5.247
prāpya kṣanādṛṣabhakaṃ svanivāsamardriṃ samrājyabhogasukhito dyucarendramadhye / devyā samaṃ madanamañcukayā sthito 'tha ratnaprabhāprabhṛtibhiś ca sa kalpajīvī // 18.5.248
ityeṣā śaśiśekhareṇa tuhinakṣmābhṛtsutābhyarthanāt sotsāhena bṛhatkathā nigaditā kailāsapṛṣṭhe purā / utpannair atha śāpataḥ kṣititale kātyāyanādyākṛtīr bibhradbhir gamitā prasiddhimatulāṃ taiḥ puṣpadantādibhiḥ // 18.5.249
etāṃ madvadanodgatāṃ paṭhati yo yo vā śṛṇoty ādarād yaś caitāṃ sukathāṃ bibharti nacirātsa dhvastapāpaḥ kṛtī / sadvidyādharatāsmavāpya niyataṃ lokaṃ mama prāpnuyād ity asyāś ca tadā varaṃ girisutākāntaḥ kathāyā dadau // 18.5.250